Giáo trình Vẽ kỹ thuật (Áp dụng cho Trình độ Cao đẳng)

ân kỹ thuật của các trƣờng đại học và dạy nghề. Nó nhằm cung cấp cho học viên những hiểu biết cơ bản về bản vẽ, bồi dƣỡng cho họ năng lực đọc và lập các bản vẽ kỹ thuật, bồi dƣỡng và phát triển trí tƣởng tƣợng không gian và tƣ duy kỹ thuật, đồng thời rèn luyện tác phong làm việc của người lao động mới: khoa học, chính xác, ý thức tổ chức và kỷ luật, tính cẩn thận và kiên nhẫn,.. Môn vẽ kỹ thuật mang nhiều tính chất thực hành. Trong quá trình học tập, học sinh phải nắm vững các kiến thức cơ bản nhƣ lí luận về phép chiếu, các phƣơng pháp biểu diễn vật thể, nắm vững các quy tắc của Tiêu chuẩn Việt Nam và Tiêu chuẩn Quốc tế về bản vẽ. Đồng thời phải chú trọng rèn luyện kĩ năng thực hành về lập và đọc các bản vẽ kỹ thuật. Học tập tốt môn Vẽ kỹ thuật không những giúp ích cho việc học tập các môn học khác mà còn giúp ích rất nhiều cho thực tế sản xuất và cuộc sống của chúng ta sau này. Chúng tôi đã cố gắng biên soạn giáo trình ở dạng đơn giản và dễ hiểu nhất. Trong mỗi phần đều dành một thời lƣợng đáng kể cho các ví dụ áp dụng, cuối mỗi chƣơng đều có câu hỏi và bài tập để Học sinh – Sinh viên củng cố kiến thức nên rất dễ hiểu đối với những ngƣời mới tiếp cận với môn học. Đây cũng là tài liệu tham khảo tốt cho các bạn Học sinh – Sinh viên các trường Trung cấp nghề, Cao đẳng nghề chuyên ngành thuộc ngành Cơ khí, ôtô, điện lạnh. Trong quá trình biên soạn chúng tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu nhà trƣờng - Các phòng khoa - Các thầy cô giáo đã tạo điều kiện và có những ý kiến đóng góp về chuyên môn để chúng tôi hoàn thành cuốn giáo trình này. Thanh Hóa, ngày tháng năm 2019 ổ bộ môn 3 MỤC LỤC ĐỀ MỤC TRANG Lời giới thiệu 2 Mục lục 3 Chƣơng : ÊU C UẨ RÌ VẼ KỸ UẬ . 9 I. VẬT LIỆU, DỤNG CỤ VÀ CÁCH SỬ DỤNG 9 1 Vật liệu 9 2 Dụng cụ 9 3 Trình tự lập bản vẽ 10 II. TIÊU CHUẨN TRÌNH BÀY BẢN VẼ KỸ THUẬT 11 1 Khái niệm về tiêu chuẩn 11 2 Các loại tiêu chuẩn trình bày bản vẽ kỹ thuật 11 Bài tập ứng dụng chƣơng I 20 Chƣơng : VẼ HÌNH ỌC 21 I. DỰNG ĐƢỜNG THẲNG SONG SONG, ĐƢỜNG THẲNG VUÔNG GÓC VÀ CHIA ĐỀU ĐƢỜNG THẲNG 21 1 Dựng đƣờng thẳng song song 21 2 Dựng đƣờng thẳng vuông góc 22 3 Chia đều đoạn thẳng 22 II. CHIA ĐỀU ĐƢỜNG TRÕN 23 1 Chia đƣờng tròn thành 3, 6 phần bằng nhau 23 2 Chia đƣờng tròn thành 5,10 phần bằng nhau 23 3 Chia đƣờng tròn thành 7,9,11,13, phần bằng nhau 24 III. VẼ NỐI TIẾP 25 1 Nối tiếp của 2 cung tròn với 1 đƣờng thẳng 25 2 Nối tiếp hai đƣờng thẳng cắt nhau bằng một cung tròn 26 3 Nối tiếp đƣờng thẳng và cung tròn bằng cung tròn khác 27 4 Nối tiếp hai cung tròn bằng một cung tròn khác 27 BÀI TẬP ỨNG DỤNG CHƢƠNG II 29 Chƣơng – Ì C ẾU VUÔNG GÓC 30 I. KHÁI NIỆM VỀ CÁC PHÉP CHIẾU 30 1. Khái niệm về phép chiếu 30 2. Phân loại phép chiếu 30 4 II. HÌNH CHIẾU CỦA ĐIỂM – ĐƢỜNG – MẶT PHẲNG 31 1. Hình chiếu của điểm trên 3 mặt phẳng chiếu vuông góc 31 2. Hình chiếu của đƣờng thẳng trên 3 mặt phẳng chiếu 32 3. Hình chiếu của mặt phẳng trên 3 mặt phẳng chiếu 35 III. HÌNH CHIẾU CỦA CÁC KHỐI HÌNH HỌC CƠ BẢN 37 1. Hình lăng trụ 37 2. Hình chóp đều 38 3. Hình trụ 39 4. Hình nón 39 5. Khối hình cầu 40 IV. GIAO TUYẾN 40 1. Giao tuyến của mặt phẳng với khối đa diện 40 2. Giao tuyến của mặt phẳng với khối hình trụ 41 3. Giao tuyến của khối hình học với nhau 42 BÀI TẬP ÔN TẬP CHƢƠNG 3 44 C ƢƠ V: ỂU Ễ VẬ Ể 46 BÀI 1 – HÌNH CHIẾU VẬT THỂ 47 I. CÁC LOẠI HÌNH CHIẾU 47 1. Khái niệm về hình chiếu 47 2. Các loại hình chiếu 47 II. BẢN VẼ HÌNH CHIẾU VẬT THỂ 49 1. Vẽ hình chiếu vật thể 49 2. Ghi kích thƣớc của vật thể 51 3. Đọc bản vẽ các hình chiếu của vật thể 52 BÀI TẬP HÌNH CHIẾU VẬT THỂ 53 BÀI 2 – HÌNH CHIẾU TRỤC ĐO 56 I. KHÁI NIỆM VỀ HÌNH CHIẾU TRỤC ĐO 56 1. Khái niệm 56 2. Phân loại hình chiếu trục đo 57 II. HÌNH CHIẾU TRỤC ĐO XIÊN CÂN 57 III. HÌNH CHIẾU TRỤC ĐO VUÔNG GÓC ĐỀU 58 IV. CÁC VẼ HÌNH CHIẾU TRỤC ĐO 59 1. Trình tự các bƣớc vẽ hình chiếu trục đo 59 2. Cách dựng hình chiếu trục đo 60 5 BÀI TẬP HÌNH CHIẾU TRỤC ĐO 62 BÀI 3 HÌNH CẮT – MẶT CẮT 64 I KHÁI NIỆM VỀ HÌNH CẮT, MẶT CẮT 64 1. Khái niệm 64 2. Ký hiệu vật liệu trên mặt cắt 65 II. QUY ĐỊNH CHUNG VỀ HÌNH CẮT – MẶT CẮT 66 III. HÌNH CẮT 66 1. Phân loại theo vị trí mặt phẳng cắt 66 2. Phân loại hình cắt theo số lƣợng mặt cắt 68 3. Quy định về hình cắt 70 4. Cách vẽ và cách đọc hình cắt 70 IV. MẶT CẮT 71 1. Các loại mặt cắt 71 2. Quy định về mặt cắt 72 V. HÌNH TRÍCH 73 BÀI TẬP HÌNH CẮT – MẶT CẮT 75 C ƢƠ V: VẼ QU ƢỚC CÁC M GHÉP 79 I. REN – CÁCH VẼ QUY ƢỚC REN – KÝ HIỆU REN 79 1. Sự hình thành của ren 79 2. Các yếu tố cơ bản của ren 80 3. Quy ƣớc vẽ ren 81 4. Cách kí hiệu các loại ren 83 5. Các mối ghép bằng ren 84 II. VẼ QUY ƢỚC BÁNH RĂNG 85 1. Các loại bánh răng 85 2. Các thông số của bánh răng 86 3. Quy ƣớc vẽ bánh răng 87 III. VẼ MỐI GHÉP THEN 89 1. Then bằng 89 2. Then v¸t 90 3. Then b¸n nguyÖt 91 4. GhÐp b»ng then hoa 91 IV. VẼ MỐI GHÉP ĐINH TÁN 92 1. Khái niệm 92 2. C¸c lo¹i mèi ghÐp ®inh t¸n 92 3. Quy ƣớc vẽ đinh tán 93 6 V. VẼ MỐI GHÉP HÀN 94 1. Phân loại mối hàn 94 2. Ký hiệu quy ƣớc của mối ghép bằng hàn 94 3. Cách ghi kí hiệu của mối ghép bằng hàn 96 VI. VẼ MỐI GHÉP LÒ XO 96 BÀI TẬP ÔN TẬP CHƢƠNG V 99 C ƢƠ V : VẼ C Ế – VẼ LẮ 102 I. BẢN VẼ CHI TIẾT 102 1. Nội dung bản vẽ chi tiết 102 2. H×nh biÓu diÔn cña chi tiÕt vµ c¸ch chän h×nh chiÕu chÝnh 103 3. C¸c qui •íc ®¬n gi¶n trªn b¶n vÏ chi tiÕt 104 4. Ghi kích thƣớc trên bản vẽ chi tiết 106 5. Các yêu cầu kỹ thuật 109 6. Bản vẽ phác chi tiết 115 7. Cách đọc bản vẽ chi tiết 117 II. BẢN VẼ LẮP 118 1. Nội dung bản vẽ lắp 118 2. C¸c qui •íc biÓu diÔn trªn b¶n vÏ l¾p 120 3. §äc b¶n vÏ l¾p 121 4. Ví dụ về đọc bản vẽ lắp 122 BÀI TẬP ÔN TẬP CHƢƠNG VI 125 TÀI LIỆU THAM KHẢO 127 7 ÁO RÌ MÔ ỌC ên môn học: Vẽ kỹ thuật Mã môn học: M 11 hời gian của môn học: 45 giờ. (Lý thuyết: 32 giờ; BT: 8 giờ; KT: 5 giờ) Vị trí, ý nghĩa, vai trò môn học: - Vị trí: Môn vẽ kỹ thuật là môn đƣợc giảng dạy từ đầu khóa học và trƣớc khi học các môn học, mô đun đào tạo nghề. - Vai trò: Là môn học lý thuyết cơ sở bắt buộc Mục tiêu môn học: + Về kiến thức: - Phân tích đƣợc bản vẽ chi tiết và bản vẽ lắp. - Vẽ tách đƣợc chi tiết từ bản vẽ lắp. - Vẽ đƣợc bản vẽ lắp đơn giản. + Vẽ kỹ năng: - Đọc đƣợc các bản vẽ chi tiết. - Đọc đƣợc các bản vẽ lắp ghép các chi tiết đơn giản. - Vận dụng đƣợc những kiến thức của môn học để tiếp thu các môn học, mô- đun chuyên nghề. + Về năng lực tự chủ và trách nhiệm: - Có ý thức trách nhiệm, chủ động học tập. Ộ U C Í MÔ ỌC I - Tiêu chuẩn trình bày bản vẽ kỹ thuật. II - Vẽ hình học III - Hình chiếu vuông góc IV - Biểu diễu vật thể V - Vẽ quy ƣớc các mối ghép cơ khí VI - Bản vẽ chi tiết – Bản vẽ lắp 8 Chƣơng : ÊU C UẨ RÌ VẼ KỸ UẬ . Mà C ƢƠ : M 11CK - I iới thiệu: Các bản vẽ kỹ thuật đƣợc lập bằng các phƣơng tiện và dụng cụ vẽ cầm tay, cơ khí hóa hoặc tự động hóa nhƣ hệ thống vẽ bằng máy tính. Tuy các bản vẽ đƣợc lập bằng các phƣơng tiện và dụng cụ khác nhau, nhƣng đều dựa trên các khái niệm cơ bản về Vẽ kỹ thuật và các quy định thống nhất theo các Tiêu chuẩn Quốc gia hay Tiêu chuẩn Quốc tế về bản vẽ kỹ thuật. Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) và Tiêu chuẩn Quốc tế (ISO) về bản vẽ kỹ thuật bao gồm các tiêu chuẩn về trình bày bản vẽ, về các hình biểu diễn, về các ký hiệu và quy ƣớc... cần thiết cho việc lập các bản vẽ kỹ thuật. Mục tiêu + Trình bày đƣợc những kiến thức cơ bản về tiêu chuẩn trình bày bản vẽ kỹ thuật. + Lựa chọn, sử dụng thành thạo các dụng cụ, vật liệu vẽ. + Có ý thức trách nhiệm, chủ động học tập. ội dung chính: I. VẬ L ỆU, Ụ CỤ V CÁC SỬ Ụ 1.Vật liệu Vật liệu vẽ là phƣơng tiện thực hiện bản vẽ dƣới dạng tiêu hao: Giấy vẽ, bút chì, gôm, a. Giấy vẽ VÏ h×nh nªn mÆt giÊy nµo nh½n h¬n, Sau khi vÏ xong xÐn giÊy theo khæ quy ®Þnh. Giấy dùng để lập các bản vẽ kỹ thuật hoặc các bản vẽ phác. b. Bút chì Bút chì bao gồm có các loại: Lâi mÒm (B, 2B, 3B,), lâi cøng (H, 2H, 3H,), lâi trung b×nh (HB). Th•êng dïng ch× HB ®Ó t« mê. Bút chí cứng dùng để vẽ các nét mảnh. Bút chì mền dùng để vẽ các nét đậm hay viết chữ. c. Gôm ( tẩy) Dùng để tẩy, xóa các vết dơ, các nét vẽ sai, thừa trên bản vẽ. Trƣớc khi dùng phải làm sạch đầu gom. 2 ụng cụ a. Ván vẽ Dùng để thay thế cho bàn vẽ chuyên dùng. Khi sử dụng nên chọn Ván vẽ và thước chữ T 9 , mặt thật phẳng và hai mép trái, phải nẹp gỗ cứng để mặt ván không bị vênh. Tùy theo khổ bản vẽ mà dùng các loại ván vẽ có kích thƣớc khác nhau. b. Thước chữ T Thƣớc chữ T đƣợc kết hợp với ván vẽ để dựng các đƣờng bằng. Đầu thƣớc T luôn áp sát vào ván vẽ. c. Êke Dùng để kết hợp với thƣớc chữ T để dựng các đƣờng thẳng đứng hay các Êke đƣờng xiên góc 30 d. Compa 45 60 Dùng để vẽ các cung tròn hay các đƣờng tròn. Khi vẽ đƣờng tròn cần giữ cho đầu kim và đầu chì vuông góc với mặt giấy. Dùng ngòn tay trỏ và ngón tay cái cầm đầu núm compa và quay đều liên tục theo một chiều nhất định. e. Thước cong Dùng để vẽ các đƣờng cong không phải là cung tròn nhƣ đƣờng elip, đƣờng sin,. 3 rình tự lập bản vẽ B•íc 1: ChuÈn bÞ - Dïng giÊy cã kÝch th•íc nhá h¬n khæ b¶n vÏ yªu cÇu mét Ýt. - D¸n tê giÊy vÏ lªn v¸n vÏ. - V¹ch c¸c ®•êng khung b»ng nÐt mê, mÐp ngoµi, c¸c ®•êng ph©n chia (nÕu cÇn), khung b¶n vÏ khung tªn. B•íc 2: VÏ mê - Dïng ch× 2B ®Ó vÏ. - LËp quy tr×nh vÏ ( §o vµ tÝnh cô thÓ) - VÏ c¸c h×nh chÝnh, nÐt chÝnh tr•íc. - VÏ c¸c ®•êng g¹ch g¹ch, ®•êng giãng, ®•êng kÝch th•íc. - KiÓm tra kü b¶n vÏ mê, tÈy xo¸ c¸c nÐt thõa, vÕt bÈn. B•íc 3: T« ®Ëm. TiÕn hµnh theo c¸c b•íc sau - §•êng trßn vµ ®•êng cung trßn t« tõ nhá ®Õn lín - §•êng ngang t« tõ trªn xuèng , . 10 - §•êng th¼ng t« tõ tr¸i sang. - §•êng xiªn t« tõ gãc xiªn bªn tr¸i ®Õn gãc d•íi bªn ph¶i. - Khung vÏ vµ khung tªn. B•íc 4: ViÕt ch÷, ch÷ sè B•íc 5: kÕt thóc - KiÓm tra, tÈy xo¸ lÇn cuèi vµ xÐn giÊy. II. ÊU C UẨ RÌ VẼ KỸ UẬ 1 Khái niệm về tiêu chuẩn - Tiªu chuÈn ho¸ lµ viÖc ®Ò ra nh÷ng chuÈn mùc ph¶i theo (Tiªu chuÈn) cho c¸c s¶n phÈm . ViÖc nµy rÊt cÇn thiÕt trong thùc tÕ s¶n xuÊt, trong tiªu dïng vµ giao l•u quèc tÕ. - C¸c tiªu chuÈn ®Ò ra ph¶i cã tÝnh khoa häc, tÝnh thùc tiÔn vµ tÝnh ph¸p lÖnh nh»m ®¶m b¶o chÊt l•îng thèng nhÊt cho mäi s¶n phÈm trong nÒn s¶n xuÊt tiªn tiÕn. Theo sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ, mét sè tiªu chuÈn cã thÓ ®•îc söa ®æi hoÆc bæ xung sau mét thêi gian sö dông. - HiÖn nay trong ph¹m vi c¸c tæ chøc quèc tÕ, cã tiªu chuÈn ký hiÖu ISO ( International Organization For Standardization) - ViÖt Nam cã tiªu chuÈn nhµ n•íc (TCVN), viÕt sau ký hiÖu nµy lµ sè thø tù cña tiªu chuÈn vµ n¨m ban hµnh nã. - Tiªu chuÈn TCVN 2 -74 ®Õn TCVN 19 – 85 cã liªn quan ®Õn b¶n vÏ kü thuËt ®•îc ghi trong HÖ thèng tµi liÖu thiÕt kÕ. 2 Các loại tiêu chuẩn trình bày bản vẽ kỹ thuật 2.1 Khổ giấy Mçi khæ giÊy vµ tµi liÖu kü thuËt ®•îc thùc hiÖn trªn mét khæ giÊy cã kÝch th•íc quy ®Þnh trong TCVN 2 – 74 khæ giÊy. Khæ giÊy ®•îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c kÝch th•íc mÐp ngoµi cña b¶n vÏ. C¸c khæ giÊy ®•îc chia lµm 2 lo¹i. C¸c khæ giÊy chÝnh vµ c¸c khæ giÊy phô. Khæ chÝnh kÝch th•íc 1189 x 841. C¸c khæ giÊy kh¸c ®•îc chia tõ khæ Ao. Khæ giÊy nhá nhÊt cho phÐp lµ khæ A5 ®•îc chia tõ khæ A4. C¸c khæ giÊy chÝnh cña TCVN T•¬ng øng víi Tiêu chuẩn ISO 5457 – 1999. Theo TCVN 2- 74 c¸c khæ giÊy chÝnh ®•îc sö dông gåm cã: 11 oa/ KÝch th•íc (mm) 1189 x 841 594 x 841 594 x 420 297 x 420 297 x 210 Ký hiệu TCVN Ao A1 A2 A3 A4 2.2 Khung tên và khung bản vẽ - Mçi b¶n vÏ cã khung b¶n vÏ vµ khung tªn riªng. Néi dung vµ kÝch th•íc cña khung b¶n vÏ vµ khung tªn cña b¶n vÏ dïng trong s¶n xuÊt ®•îc quy ®Þnh trong TCVN 3821 – 83. - Khung tªn ph¶i ®•îc bè trÝ ë gãc ph¶i phÝa d•íi b¶n vÏ. - Trªn khæ A4, khung tªn ph¶i ®•îc ®Æt trªn c¹nh ng¾n. Trªn c¸c khæ giÊy kh¸c khung tªn cã thÓ ®•îc ®Æt theo c¹nh dµi hay c¹nh ng¾n cña khæ giÊy. - Vị trí đặt khung tên trong khung bản vẽ: Hình 1.1 - ản vẽ đóng thành tập Hình 1.2- ản vẽ không đóng thành tập - Kích thƣớc và nội dung của các ô trong khung tên: Ô(3): ghi ngày vẽ. Ô(8): ghi tỉ lệ bản vẽ. Ô(4): ghi họ và tên ngày kiểm tra. Ô(9): ghi ký hiệu bản vẽ. Ô(5): ghi tên chi tiết/ tên bài tập. (8) (9) Ô(1): ghi họ và tên ngƣời vẽ. Ô(6): ghi vật liệu. Ô(2): ghi họ và tên ngƣời kiểm tra. Ô(7): ghi tên lớp/ kh t ờng. (7) 12 Chú ý: Khung tên này dùng cho các bản vẽ ở trong nhà trƣờng. 2.3 Tỉ lệ bản vẽ Trªn c¸c b¶n vÏ kü thuËt, tuú theo ®é lín vµ møc ®é phøc t¹p cña vËt thÓ mµ h×nh vÏ cña vËt thÓ ®•îc phãng to hay thu nhá theo mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh. TØ lÖ lµ tØ sè gi÷a kÝch th•íc ®o ®•îc trªn h×nh biÓu diÔn cña b¶n vÏ víi kÝch th•íc t•¬ng øng trªn vËt thÓ. TCVN 3 – 74 tØ lÖ b¶n vÏ quy ®Þnh h×nh biÓu diÔn trªn c¸c b¶n vÏ c¬ khÝ ph¶i chän tØ lÖ trong c¸c d·y sau: TØ lÖ thu nhá 1:2; 1:2.5; 1:4; 1:5; 1:10; 1:15; 1:20; 1:25;. Nguyªn h×nh 1:1 TØ lÖ phãng to 2:1; 2,5:1; 4:1; 5:1; 10 :1; 20 :1; 40:1; TCVN 3 -74 tØ lÖ t•¬ng øng víi Tiªu chuÈn ISO 5455 – 1979 2.4 Tiêu chuẩn đường nét C¸c lo¹i đƣờng nÐt th•êng dïng trªn b¶n vÏ c¬ khÝ vµ c«ng dông cña chóng ®•îc nªu trong b¶ng sau, dùa theo TCVN 8 – 1993. C¸c nÐt sau khi t« ®Ëm ph¶i ®¹t ®•îc sù ®ång ®Òu trªn toµn bé b¶n vÏ vÒ ®é ®en, vÒ chiÒu réng vµ vÒ c¸ch vÏ (bÒ dµi nÐt g¹ch, kho¶ng c¸ch hai nÐt g¹ch .... ). H¬n n÷a c¸c nÐt ®Òu ph¶i vu«ng thµnh s¾c c¹nh. TT Tªn nÐt vÏ C¸ch vÏ ChiÒu réng C«ng dông 1 NÐt liÒn ®Ëm S* §•êng bao thÊy, c¹nh thÊy, ®•êng ren thÊy, ®•êng ®Ønh r¨ng thÊy 2 NÐt liÒn m¶nh S/2 §•êng giãng, ®•êng kÝch th•íc, ®•êng g¹ch g¹ch, ®•êng chuyÓn tiÕp 3 NÐt chÊm g¹ch m¶nh S/2 §•êng trôc ®èi xøng, ®•êng t©m 4 NÐt l•în sãng S/2 §•êng giíi h¹n h×nh c¾t hay h×nh chiÕu khi kh«ng dïng ®•êng trôc lµm ®•êng giíi h¹n §•êng c¾t l×a 5 NÐt ®øt S/2 §•êng bao khuÊt 13 Quy tắc vẽ: Khi 2 nét trùng nhau, thì thứ tự ƣu tiên: + Nét liền đậm: cạnh thấy, cạnh bao thấy. + Nét đứt: Cạnh khuất, cạnh không nhìn thấy. + Nét chấm gạch: Đƣờng trục, đƣờng tâm. Ví dụ: 2.5 Chữ và số TCVN 6 – 85 ch÷ viÕt trªn b¶n vÏ quy ®Þnh ch÷ viÕt gåm ch÷, sè vµ dÊu dïng trªn c¸c b¶n vÏ vµ tµi liÖu kü thuËt. Trªn b¶n vÏ kü thuËt ngoµi h×nh vÏ ra, cßn cã nh÷ng con sè kÝch th•íc, nh÷ng ký hiÖu b»ng ch÷, nh÷ng ghi chó b»ng lêi v¨n kh¸c. .. Ch÷ vµ con sè ®ã ph¶i ®ƣîc viÕt râ rµng, thèng nhÊt dÔ ®äc vµ kh«ng g©y nhÇm lÉn. a. Khổ chữ. Khæ ch÷ (h) lµ gi¸ trÞ ®ƣîc x¸c ®Þnh b»ng chiÒu cao cña ch÷ hoa tÝnh b»ng mm, cã c¸c khæ ch÷ sau: 2,5; 3,5; 7;10; 14; 20; ChiÒu réng cña nÐt ch÷ (d) phô thuéc vµo kiÓu ch÷ vµ chiÒu cao cña ch÷. b. Kiểu chữ - KiÓu A ®øng vµ kiÓu A nghiªng 75 0 víi d= 1/14h - KiÓu B ®øng vµ kiÓu B nghiªng 75 0 víi d = 1/10 h C¸c th«ng sè cña ch÷ đƣợc quy ®Þnh trong b¶ng sau: Th«ng sè ch÷ viÕt KÝ hiÖu Kích thƣớc tƣơng đối KiÓu A KiÓu B Khæ ch÷ ChiÒu cao ch÷ hoa h 14/14h 10/10h Chiều cao chữ thƣờng c 10/14h 7/10h Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c ch÷ a 2/14h 2/10h Bƣớc nhá nhÊt cña c¸c dßng b 22/14h 17/10h Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c tõ e 6/14h 6/10h ChiÒu réng nÐt ch÷ d 1/14h 1/10h 14 2.6 Ghi kích thước a. Quy định chung - §¬n vÞ ®o chiÒu dµi lµ mm, kh«ng ghi thø nguyªn nµy sau con sè kÝch th•íc . - Con sè kÝch th•íc ®ƣîc gäi lµ sè ®o thùc cña vËt thÓ, nã kh«ng phô thuéc vµo tØ lÖ cña b¶n vÏ. 15 - Sè l•îng c¸c kÝch th•íc ghi võa ®ñ ®Ó x¸c ®Þnh ®é lín cña vËt thÓ, mçi kÝch th•íc tØ lÖ cña h×nh vÏ chØ ®ƣîc ghi mét lÇn. - Mét kÝch th•íc ®•îc ghi b»ng 3 thµnh phÇn: + §•êng giãng. + §•êng kÝch th•íc + Con sè kÝch th•íc, con sè kÝch th•íc ph¶i ghi ®óng chiÒu quy ®Þnh, kh«ng ®•îc ®Ó bÊt kú nÐt vÏ nµo c¾t qua con sè. b. Các yếu tố ảnh hưởng đến cách ghi kích thước b.1. Đƣờng kích thƣớc - X¸c ®Þnh phÇn tö ghi kÝch th•íc. - §•êng kÝch th•íc cña phÇn tö lµ ®o¹n th¼ng kÎ song song víi ®o¹n th¼ng ®ã. - §•êng kÝch th•íc cña ®é dµi cung trßn lµ cung trßn ®ång t©m. - §•êng kÝch th•íc cña gãc lµ cung trßn cã t©m ë ®Ønh gãc. - §•êng kÝch th•íc ®•îc vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh, ë hai ®Çu cã mòi tªn, ®é lín cña mòi tªn phô thuéc vµo chiÒu réng b cña nÐt liÒn ®Ëm. - Kh«ng dïng bÊt cø ®•êng nµo cña h×nh vÏ thay thÕ ®ưêng kÝch th•íc. b.2 Đƣờng gióng kích thƣớc - Lµ ®•êng giíi h¹n phÇn tö ®•îc ghi kÝch th•íc, ®•êng giãng kÝch th•íc vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh vµ v¹ch qu¸ ®•êng kÝch th•íc mét kho¶ng tõ 2 – 5 mm. - §•êng giãng cña kÝch th•íc ®é dµi kÎ vu«ng gãc víi ®•êng kÝch th•íc, tr•êng hîp ®Æc biÖt cho phÐp kÎ xiªn. - Chç cã cung l•în, ®•êng giãng ®•îc kÎ tõ giao ®iÓm cña hai ®•êng bao nèi tiÕp víi cung l•în. - Cho phÐp dïng c¸c ®•êng trôc, ®•êng t©m, ®•êng bao, ®•êng kÝch th•íc lµm ®•êng giãng kÝch th•íc. 16 b.3 Con số kích thƣớc - Con sè kÝch th•íc chØ sè ®o kÝch th•íc, ®¬n vÞ lµ mm. - Con sè kÝch th•íc ph¶i ®•îc viÕt râ rµng, chÝnh x¸c ë trªn ®•êng kÝch th•íc. - ChiÒu con sè kÝch th•íc ®é dµi phô thuéc vµo ®é nghiªng cña ®•êng kÝch th•íc so víi ®•êng b»ng cña b¶n vÏ. - NÕu ®•êng kÝch th•íc cã ®é nghiªng qu¸ lín th× con sè ®•îc ghi trªn gi¸ ngang - Kh«ng cho phÐp bÊt kú ®•êng nÐt nµo cña b¶n vÏ kÎ chång lªn con sè kÝch th•íc, trong trƣêng hîp ®ã c¸c nÐt vÏ ®•îc vÏ ng¾t ®o¹n. - §èi víi kÝch th•íc qu¸ bÐ kh«ng ®ñ chç ®Ó ghi th× con sè kÝch th•íc ®•îc ghi trªn ®•êng kÐo dµi cña ®•êng kÝch th•íc hay viÕt ë gi¸ ngang. 17 - Khi cã nhiÒu ®•êng kÝch th•íc cña ®•êng hay ®ång t©m th× kÝch th•íc lín ë ngoµi, kÝch th•íc bÐ ë trong vµ con sè cña kÝch th•íc ®ã viÕt so le nhau nh• h×nh vÏ. b.4 Các ký hiệu + ChiÒu dµi c¸c ®o¹n th¼ng song song ®•îc ghi tõ nhá ®Õn lín. ChiÒu dµi lín qu¸, nhá qu¸ hoÆc ë d¹ng ®èi xøng th× ®•îc ghi nhí c¸c tr•êng hîp ngo¹i lÖ. + §•êng trßn hay cung trßn lín h¬n 180 0 ®•îc x¸c ®Þnh bëi ®•êng kÝnh cña nã. ViÕt tr•íc sè ®o ®•êng kÝnh ký hiÖu lµ (PHI - ) c¸ch ghi ®•êng kÝnh lín, nhá. + Cung trßn b»ng hoÆc nhá h¬n 180 ®•îc x¸c ®Þnh bëi b¸n kÝnh cña nã. C¸ch ghi nh h×nh vÏ 18 + H×nh cÇu hay c¸c phÇn cña cÇu ®•îc ghi kÝch th•íc nh• quy ®Þnh ®•îc ghi nh• h×nh vÏ + H×nh vu«ng v¸t mÐp 45 cã hai kÝch th•íc ®•îc ghi kÕt hîp theo + NhiÒu phÇn tö gièng nhau vµ ph©n bè ®Òu ®•îc ghi kÝch th•íc ng¾n gän Chó ý: c¸c t©m cña 4 lç 8 ®•îc ®Þnh vÞ b»ng c¸c giao ®iÓm cña ®•êng trßn 60 vµ hai ®•êng nghiªng 45 0 vÒ hai phÝa ®èi víi ®•êng n»m ngang. 19 BÀI Ậ Ứ Ụ C ƢƠ VÏ tØ lÖ 1: 1 c¸c h×nh sau: 20 iới thiệu: Chƣơng : VẼ Ì ỌC Mà C ƢƠ : M 07CK – II Trong quá trình thực hiện bản vẽ, thƣờng gặp một số bài toán về dựng hình trên mặt phẳng bằng dụng cụ vẽ gọi là vẽ hình học. Trong toán học thƣờng quy định dụng cụ để dựng hình là thƣớc và compa, nhƣng trong vẽ kỹ thuật, ngoài thƣớc và compa ra, còn dùng một số dụng cụ khác nhƣ êke, thƣớc đo độ, Vẽ hình học không những cần dùng để lập các bản vẽ mà còn cần dùng cho việc lấy dấu của các ngành gò, hàn, tiện, nguội, mộc,... Mục tiêu + Giải thích đƣợc phƣơng pháp vẽ đƣờng thẳng song song, đƣờng thẳng vuông góc, chia đều đoạn thẳng, chia đều đƣờng tròn, vẽ một số đƣờng cong điển hình. + Phân tích đƣợc các phƣơng pháp dựng hình cơ bản, một số trƣờng hợp vẽ nối tiếp và vẽ một số đƣờng cong thông dụng.. + Ứng dụng đƣợc vào vạch dấu khi học các mô-đun thực hành. + Có ý thức trách nhiệm, chủ động học tập. ội dung chính: I. Ự ĐƢỜ Ẳ SO SO , ĐƢỜ ẲNG VUÔNG GÓC V C ĐỀU ĐƢỜ Ẳ 1 ựng đƣờng thẳng song song Bài toán: Cho một đường thẳng a và một điểm C nằm ngoài đường thẳng a. Qua điểm C hãy dựng đường thẳng song song với đường thẳng a.  Có 2 cách dựng Cách dựng bằng thước và compa - Trªn ®•êng th¼ng a lÊy mét ®iÓm B tuú ý lµm t©m, vÏ cung trßn b¸n kÝnh b»ng CB, cung trßn nµy c¾t ®•êng th¼ng a t¹i ®iÓm A. - VÏ cung trßn t©m C, b¸n kÝnh CB vµ cung trßn t©m B, b¸n kÝnh CA. Hai cung nµy c¾t nhau t¹i D - Nèi CD, ®ã lµ ®•êng th¼ng b song song víi ®•êng th¼ng a. C¸ch dùng b»ng th•íc vµ ª kª 21 Áp dông tÝnh chÊt c¸c gãc ®ång vÞ b»ng nhau cña c¸c ®•êng th¼ng song song b»ng c¸ch tr•ît ªkª lªn th•íc (hoÆc 2 ªkª tr•ît lªn nhau) ®Ó dùng c¸c ®•êng th¼ng song song víi nhau. 2 ựng đƣờng thẳng vuông góc Bài toán: Cho một đường thẳng a và một điểm C nằm ngoài đường thẳng a. Qua điểm C hãy dựng đường thẳng vuông góc với đường thẳng a.  Có 2 cách dựng: C¸ch dùng b»ng th•íc vµ com pa - LÊy ®iÓm C lµm t©m, vÏ cung trßn cã b¸n kÝnh lín h¬n kho¶ng c¸ch tõ ®iÓm C ®Õn ®•êng th¼ng a. Cung trßn nµy c¾t ®•êng th¼ng a t¹i hai ®iÓm A vµ B. - LÇn l•ît lÊy A vµ B lµm t©m, vÏ cung trßn cã AB b¸n kÝnh lín h¬n 2 . - Hai cung trßn nµy c¾t nhau t¹i D - Nèi C vµ D, CD lµ ®•êng th¼ng vu«ng gãc víi ®•êng th¼ng a. NÕu ®iÓm C n»m trªn ®•êng th¼ng a th× c¸ch vÏ t•¬ng tù nh• trªn. C¸ch dùng b»ng th•íc vµ ªke - §Æt mét c¹nh vu«ng gãc cña ªke trïng víi ®•êng th¼ng a ®· cho vµ ¸p mÐp th•íc vµo c¹nh huyÒn cña ªke. - Tr•ît ªke ®Ðn vÞ trÝ sao cho c¹nh kia cña gãc vu«ng ªke ®i qua ®iÓm C - V¹ch qua C ®•êng th¼ng theo c¹nh vu«ng gãc ®ã cña ªke. 3 Chia đều đoạn thẳng Bài toán: Cho đoạn thẳng AB. Hãy chia đoạn thăng AB thành 4 phần bằng nhau. Cách dựng - Tõ ®Çu mót A ( hoÆc B) v¹ch nöa ®•êng th¼ng Ax tuú ý. Dïng compa ®o ®Æt trªn Ax, b¾t ®Çu tõ A bèn ®o¹n th¼ng b»ng nhau, ch¼ng h¹: AC = CD = DE + EF 22 - Nèi ®iÓm cuèi F víi ®iÓm B, sau ®ã dïng th•íc và ªke tr•ît lªn nhau ®Ó kÎ c¸c ®•êng song song víi ®•êng FB lÇn l•ît ®i qua c¸c ®iÓm E, D, C. Chóng lÇn l•ît c¾t AB t¹i c¸c ®iÓm E, D, C. Theo tÝnh chÊt cña c¸c ®•êng th¼ng song song vµ c¸ch ®Òu, ®o¹n th¼ng AB còng ®•îc chia thµnh 4 ®o¹n b»ng nhau. II. C ĐỀU ĐƢỜ TRÕN 1 Chia đƣờng tròn thành 3, 6 phần bằng nhau Bài toán: Cho đường tròn C(O;R). Hãy chia đường tròn C thành 3, 6 phần bằng nhau. Chia đường tròn thành 3 phần bằng nhau - Dựng đƣờng kính AB và CD vuông góc với nhau. - Vẽ đƣờng tròn tâm (C;R). Đƣờng tròn này cắt C tại 2 điểm E; F. - Nối 3 điểm E;F;D ta đƣợc tam giác đều và nối từ tâm O tới 3 điểm E;F;D ta đƣợc 3 phần bằng nhau. Hình 2.1 - 3 phần bằng nhau Hình 2.2- 6 phần bằng nhau Chia đường tròn thành 6 phần bằng nhau - Cách dựng tƣơng tự nhƣ cách chia đƣờng tròn thành 3 phần bằng nhau. 2 Chia đƣờng tròn thành 5,10 phần bằng nhau Bài toán: Cho đường tròn C (O;R). Hãy chia đường tròn C thành 5, 10 phần bằng nhau. Chia đường tròn thành 5 phần bằng nhau - Dựng đƣờng kính AB vuông góc CD. - Lấy M là trung điểm của OA. Dựng đƣờng tròn tâm M, bán kính R=MC, đƣờng tròn này cắt OB tại N. - CN chính là cạnh của hình ngũ giác đều nội tiếp trong đƣờng tròn C . 23 A Hình 2.3 – Chia đƣờng tròn thành 5 và 10 phần bằng nhau Chia đường tròn thành 10 phần bằng nhau - Sau khi chia đƣờng tròn thành 5 phần bằng nhau. - Từ các đỉnh của hình ngũ giác đều, nối qua tâm O cắt đƣờng tròn C tại 5 điểm: D;E’;F’;H’;G’. - Nối các điểm này lại ta đƣợc hình đa giác có 10 cạnh bằng nhau. 3 Chia đƣờng tròn thành 7,9,11,13, phần bằng nhau §Ó chia ®•êng trßn thµnh 7, 9,11,13... phÇn b»ng nhau ta dïng ph•¬ng ph¸p vÏ gÇn ®óng. VÝ dô chia ®•êng trßn thµnh 7 phÇn b»ng nhau, c¸ch vÏ nh• sau: - VÏ hai ®•êng t©m vu«ng gãc AB CD. - VÏ cung trßn t©m D, b¸n kÝnh CD, cung nµy c¾t AB kÐo dµi t¹i hai ®iÓmE vµ F. - Chia ®•êng kÝnh CD thµnh 7 phÇn b»ng nhau b»ng c¸c ®iÓm chia 1 , ,2 , ,3 , ,4 , ,5 , ..... - Nèi hai ®iÓm E vµ F víi c¸c ®iÓm chia ch½n 2 , ,4 , ,6 , (hoÆc c¸c ®iÓm lÎ 1 , ,3 , 5 , ,7 , ,) C¸c ®•êng nµy c¾t ®•êng trßn t¹i c¸c ®iÓm 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. §ã lµ c¸c ®Ønh cña h×nh 7 c¹nh néi tiÕp cÇn t×m. Hình 2.4 – Chia đƣờng tròn thành 7 phần bằng nhau 24 III. VẼ Ế 1 ối tiếp của 2 cung tròn với 1 đƣờng thẳng. a. Vẽ tiếp tuyến với một đường tròn. Từ một điểm A ngoài đƣờng tròn C. Hãy dựng tiếp tuyến của đƣờng tròn C từ điểm A. Cách vẽ nhƣ sau: Nếu điểm A nằm trên đường tròn. - Xác định O’ đối xứng với O qua A. - Dựng đƣờng trung trực của OO’ - AA’ chính là tiếp tuyến cần dựng. Nếu điểm A nằm ngoài đường tròn. - Xác định trung điểm M của OA - Dựng đƣờng tròn tâm M bán kính MA. Đƣờng tròn này cắt đƣờng tròn ban đầu tại 2 điểm B, C. - Nối AB, AC ta đƣợc 2 tiếp tuyến cần tìm. b. Vẽ tiếp tuyến với 2 đường tròn + Hai đƣờng tròn tiếp xúc nhau Hình 2.5 - iếp xúc ngoài Hình 2.6 - iếp xúc ngoài + Hai đƣờng tròn ngoài nhau 25 Hình 2.7 – iếp tuyến chung của hai đƣờng tròn ngoài nhau + Hai đƣờng tròn cắt nhau 2 ối tiếp hai đƣờng thẳng cắt nhau bằng một cung tròn Cho hai ®•êng th¼ng d 1 vµ d 2 c¾t nhau. H·y vÏ cung trßn b¸n kÝnh R néi tiÕp hai ®•êng th¼ng ®ã. Cách vẽ: - Tõ phÝa trong gãc cña hai ®•êng th¼ng ®· cho , kÎ hai ®•êng th¼ng song song víi d 1 vµ d 2 vµ c¸ch chóng mét kho¶ng b»ng R. Hai ®•êng th¼ng võa c¾t nhau t¹i mét ®iÓm O, ®ã lµ t©m néi tiÕp - Tõ t©m O h¹ ®•êng vu«ng gãc xuèng d 1 vµ d 2 ta ®•îc hai ®iÓm T 1 vµ T 2 ®ã lµ hai tiÕp ®iÓm. - Cung nèi tiÕp lµ cung T 1 T 2 , t©m O b¸n kÝnh R. 26 3 ối tiếp đƣờng thẳng và cung tròn bằng cung tròn khác Cho mét cung trßn t©m O 1 , b¸n kÝnh R 1 vµ ®•êng th¼ng d, vÏ cung trßn b¸n kÝnh R nèi tiÕp víi cung trßn O 1 vµ ®•êng th¼ng d. Tiếp xúc ngoài - VÏ ®•êng th¼ng song song víi ®•êng th¼ng d ®· cho vµ c¸ch d mét kho¶ng b»ng b¸n kÝnh R. - LÊy O 1 lµm t©m vÏ cung trßn phô b¸n kÝnh b»ng tæng hai b¸n kÝnh R + R 1 . Giao ®iÓm O cña ®•êng song song víi d vµ cung trßn phô lµ t©m cung nèi tiÕp. - Nèi ®•êng liªn t©m OO1 ®•êng nµy c¾t O 1 t¹i T 1 vµ h¹ ®•êng vu«ng gãc tõ O ®Õn ®•êng th¼ng d ®•îc ®iÓm T 2 . T 1 vµ T 2 lµ hai tiÕp ®iÓm. Cung T 1 T 2 t©m O b¸n kÝnh R lµ cung nèi tiÕp. Tiếp xúc ngoài Tiếp xúc trong Tiếp xúc trong Cách vẽ tƣơng nhƣ trong trƣờng hợp tiếp xúc ngoài. 4 ối tiếp hai cung tròn bằng một cung tròn khác Cho hai cung trßn t©m O1 vµ O2, b¸n kÝnh R1 vµ R 2 . H·y vÏ cung trßn b¸n kÝnh R nèi tiÕp víi hai cung trßn t©m O1 vµ O2. Tiếp xúc ngoài Cung nèi tiÕp , tiÕp xóc ngoµi víi hai ®•êng trßn ®· cho. 27 Tr•êng hîp tiÕp xóc trong: Cung nèi tiÕp , tiÕp xóc trong víi hai ®•êng trßn ®· cho . Tr•êng hîp võa tiÕp xóc trong võa tiÕp xóc ngoµi: Cung nèi tiÕp, tiÕp xóc ngoµi víi mét ®•êng trßn ®· cho vµ tiÕp xóc trong ®•êng trßn kia 28 Ậ Ứ Ụ C ƢƠ Bài tập: Ứng dụng cách vẽ hình học của chi tiết. Hãy vẽ các hình theo kích thƣớc đã cho. Hình 2.8 Hình 2.9 Hình 2.10 Hình 2.11 29 A’ Chƣơng – Ì C ẾU VUÔ GÓC Mà C ƢƠ : M 07CK - III Trong tự nhiên, bóng của vật thể đƣợc chiếu từ một nguồn sáng lên mặt đất, mặt tƣờng, cho ta khái niệm về phép chiếu. Con ngƣời đã dùng các nguyên lý của phép chiếu để biểu diễn hình dạng của vật thể lên mặt phẳng. Các loại bản vẽ kỹ thuật hiện nay đƣợc xây dựng trên cơ sở các phép chiếu. Mục tiêu + Trình bày đƣợc phƣơng pháp vẽ hình chiếu vuông góc của điểm, đƣờng, mặt phẳng. + Vẽ đƣợc hình chiếu vuông góc của điểm, đƣờng, mặt phẳng. + Vẽ đƣợc hình chiếu của các khối hình học cơ bản. + Có ý thức trách nhiệm, chủ động học tập. I. K Á ỆM C U VỀ É C ẾU 1. Khái niệm phép chiếu Gi¶ thiÕt trong kh«ng gian, ta lÊy mét mÆt ph¼ng P vµ mét ®iÓm S ë ngoµi mÆt ph¼ng ®ã, tõ mét ®iÓm A bÊt kú trong kh«ng gian dùng ®•êng SA, ®•êng th¼ng nµy c¾t mÆt ph¼ng P t¹i mét ®iÓm A , Nh• vËy ta ®· thùc hiÖn mét phÐp chiÕuvµ gäi P lµ mÆt ph¼ng chiÕu. §•êng th¼ng SA lµ tia chiÕu. §iÓm A , lµ h×nh chiÕu cña ®iÓm A trªn mÆt ph¼ng P. 2. hân loại phép chiếu a PhÐp chiÕu xuyªn t©m Trong phÐp chiÕu trªn, nÕu tÊt c¶ c¸c tia chiÕu ®Òu ®i qua mét ®iÓm S cè ®Þnh th× gäi lµ t©m chiÕu th× phÐp chiÕu ®ã gäi lµ phÐp chiÕu xuyªn t©m. §iÓm A , lµ h×nh chiÕu xuyªn t©m cña ®iÓm A trªn mÆt ph¼ng chiÕu P, t©m chiÕu S. 30 PhÐp chiÕu xuyªn t©m ®îc dïng nhiÒu trong b¶n vÏ mü thuËt, x©y dùng, kiÕn tróc..... b Phép chiếu song song NÕu tÊt c¶c c¸c tia chiÕu kh«ng ®i qua mét ®iÓm cè ®Þnh mµ song song víi mét ®•êng th¼ng cè ®Þnh l gäi lµ ph•¬ng chiÕu th× phÐp chiÕu ®ã gäi lµ phÐp chiÕu song song. §iÓm A , lµ giao ®iÓm cña ®•êng th¼ng ®i qua ®iÓm A vµ song song víi ph•¬ng chiÕu l víi mÆt ph¼ng P gäi lµ h×nh chiÕu song song cña ®iÓm A trªn mÆt ph¼ng h×nh chiÕu P vµ ph•¬ng chiÕu l. Hình 3.1 - hép chiếu vuông góc ình 3.2 - hép chiếu song song Trong trƣờng hợp nếu phƣơng chiếu l vuông góc với mặt phẳng P thì ta đƣợc phép chiếu vuông góc. Vậy phép chiếu vuông góc là phép chiếu mà phƣơng chiếu vuông góc với mặt phẳng hình chiếu. Hình chiếu trên mặt phẳng hình chiếu gọi là hình chiếu vuông góc. Hình 3.2 - ình chiếu vuông góc PhÐp chiÕu song song, nhÊt lµ phÐp chiÕu vu«ng gãc ®îc dïng nhiÒu trong b¶n vÏ kü thu©t, c¬ khÝ... II. Ì C ẾU C Đ ỂM – ĐƢỜ – MẶ Ẳ 1. ình chiếu của điểm trên 3 mặt phẳng chiếu vuông góc Trong không gian lấy 3 mặt phẳng P1, P2, P3 vuông góc với nhau từng đôi một. P 1 lµ mÆt ph¼ng h×nh chiÕu ®øng. P 2 lµ mÆt ph¼ng h×nh chiÕu b»ng. P 3 lµ mÆt ph¼ng h×nh chiÕu c¹nh. Giao tuyÕn cña tõng cÆp mÆt ph¼ng h×nh chiÕu gäi lµ trôc chiÕu. Cã ba trôc chiÕu ( Ox, Oy, Oz). Giao ®iÓm O cña ba trôc chiÕu gäi lµ ®iÓm gèc 31 Cách vẽ hình chiếu: Hình 3.3 – ình chiếu của điểm - Từ A dựng đƣờng thẳng // Oy. Cắt P1 tại A1. A1 là hình chiếu đứng của điểm A. - Từ A1 dựng đƣờng thẳng // Oz. Cắt Ox tại Ax. - Từ điểm Ax dựng đƣờng thẳng // Oy, đồng thời từ điểm A dựng đƣờng thẳng // Oz. Hai đƣờng thẳng này cắt nhau tại điểm A2 . Khi đó điểm A2 là hình chiếu bằng của điểm A. - Từ điểm A2 dựng đƣờng thẳng // Ox. Cắt Oy tại Ay. Từ điểm Ay dựng đƣờng thẳng // Oz, đồng thời từ điểm A dựng đƣờng thẳng // Ox. Hai đƣờng thẳng này cắt §å thøc cña ®iÓm A trªn ba mÆt ph¼ng chiÕu. §å thøc cã tÝnh chÊt sau: - §•êng th¼ng A1 A 2 vu«ng gãc víi Ox (A1 A 2 Ox) - §•êng th¼ng A 1 A 3 vu«ng gãc víi Oz (A 1 A 3 Oz) - Kho¶ng c¸ch tõ A 2 ®Õn trôc Ox b»ng kho¶ng c¸ch tõ A 3 ®Õn trôc Oz vµ b»ng kho¶ng c¸ch tõ ®iÓm A ®Õn P1 . 2. ình chiếu của đƣờng thẳn...đến quanh một trục cố định sẽ tạo thành chuyển động xoắn. Quỹ đạo của điểm chuyển động là đƣờng xoắn ốc ( Hình5.1) 78 Hình 5.1 – Đƣờng xoắn ốc 79 Nếu đƣờng sinh là một đƣờng thẳng song song với trục quay, ta có đƣờng xoắn ốc trụ. Nếu đƣờng sinh là một đƣờng thẳng cắt trục quay, ta có đƣờng xoắn ốc nón. Khoảng cách di chuyển của điểm chuyển động trên đƣờng sinh, khi đƣờng sinh đó quay quanh trục đƣợc một vòng, gọi là bước xoắn. Bƣớc xoắn ký hiệu là Ph. Một đƣờng bao (hình tam giác, hình thang, cung tròn,) chuyển động xoắn ốc trên mặt trụ hoặc mặt côn sẽ tạo thành một bề mặt gọi là ren. Đƣờng bao đó (mặt cắt ren) gọi là profin của ren. Nếu ren đƣợc tạo thành do đƣờng bao chuyển động theo chiều kim đồng hồ theo hƣớng xa rời ngƣời quan sát thì gọi là ren phải. Nếu ren đƣợc tạo thành do đƣờng bao chuyển động ngƣợc chiều kim đồng hồ theo hƣớng xa rời ngƣời quan sát thì gọi là ren trái. Hình 5.2 – ƣớng xoắn của ren Ren hình thành trên trục gọi là ren ngoài. Ren hình thành trong lỗ gọi là ren trong. Ren ngoài và ren trong ăn khớp với nhau, nếu các yếu tố nhƣ profin ren, đƣờng kính ren, bƣớc ren, hƣớng xoắn của chúng giống nhau. 2. Các yếu tố cơ bản của ren a. Profin ren Là hình phẳng tạo thảnh ren, có các loại hình tam giác, hình thang, hình vuông, cung tròn (Hình 5.3) 80 b. Kích thước của ren HìHình 5.3 – Profin ren Ren ngoài Ren trong Hình 5.4 – Kích thƣớc của ren - §•êng kÝnh ngoµi: Lµ ®•êng kÝnh cña mÆt trô ®i qua ®Ønh ren cña ren ngoµi, hay ®i qua ®¸y ren cña ren trong. §•êng kÝnh ngoµi gäi lµ ®•êng kÝnh danh nghÜa cña ren. Ký hiÖu lµ: d. - §•êng kÝnh trong: Lµ ®•êng kÝnh cña mÆt trô ®i qua ®¸y ren ngoµi hay ®i qua ®Ønh cña ren trong. §•êng kÝnh trong ký hiÖu lµ d1 - §•êng kÝnh trung b×nh lµ ®•êng kÝnh cña mÆt trô cã ®•êng sinh c¾t pr«fin ren ë c¸c ®iÓm chia ®Òu b•íc ren. §•êng kÝnh trung b×nh ký hiÖu lµ d2 c. Số đầu mối Nếu có nhiều hình phẳng giống nhau chuyển động theo nhiều đƣờng xoắn ốc cách đều nhau thì tạo thành ren có nhiều đầu mối, mỗi đƣờng xoắn ốc là một mối, số đầu mối ký hiệu là n. d. Bước ren Lµ kho¶ng c¸ch theo chiÒu trôc gi÷a hai ®Ønh ren (®¸y ren) kÒ nhau. B•íc ren ký hiÖu lµ P, Víi ren cã nhiÒu ®Çu mèi th× b•íc xo¾n lµ tÝch sè ®Çu mèi víi b•íc ren: P = n.p 3. Quy ƣớc vẽ ren Ren ®•îc vÏ ®¬n gi¶n theo TCVN 5907:1995 tiªu chuÈn nµy phï hîp víi tiªu chuÈn quèc tÕ ISO 6410 - 1:1993. d 1 d 2 d d 1 d 2 d 81 Trong c¸c b¶n vÏ kü thuËt, ren vµ c¸c chi tiÕt cã ren ®•îc biÓu diÔn ®¬n gi¶n theo quy •íc. a. Đối với ren nhìn thấy Ren nhìn thấy là ren ngoài và hình cắt của ren lỗ, đƣợc vẽ nhƣ sau: - §•êng ®Ønh ren vÏ b»ng nÐt liÒn ®Ëm. - §•êng ®¸y ren vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh. Trªn h×nh biÓu diÔn vu«ng gãc víi trôc ren, cung trßn ®¸y ren ®•îc vÏ hë kho¶ng 1/4 ®•êng trßn ë vÞ trÝ gãc trªn bªn ph¶i. a) A - A b. Đối với ren khuất b) Hình 5.5 – Cách vẽ ren nhìn thấy TÊt c¶ c¸c ®•êng ®Ønh ren, ®¸y ren vµ giíi h¹n ren ®Òu vÏ b»ng nÐt ®øt. c. Quy ước vẽ mối ghép ren Hình 5.5 – Cách vẽ ren khuất 82 Trong mối ghép ren, quy định ƣu tiên vẽ ren ngoài (ren trên trục), còn ren trong chỉ vẽ phần chƣa bị ghép. A - A Hình 5.6 – Cách vẽ mối ghép ren 4. Cách kí hiệu các loại ren Ren đƣợc vẽ theo quy ƣớc, nên trên hình biểu diễn không thể hiện đƣợc các yếu tố của ren. Do đó trên các bản vẽ, quy định dùng cách kí hiệu để thể hiện các yếu tố của ren. Cách kí hiệu các loại ren đƣợc quy định theo TCVN 204:1993 nhƣ sau: + Kí hiệu ren đƣợc ghi theo hình thức ghi kích thƣớc và đặt trên đƣờng kích thƣớc của đƣờng kính ngoài của ren. Hình 5.7 – Kí hiệu ren theo kích thƣớc + NÕu ren cã h•íng xo¾n tr¸i th× ghi ch÷ 'Tr¸i" hoÆc ch÷ "LH" ë cuèi ký hiÖu ren. NÕu ren cã nhiÒu ®Çu mèi th× ghi sè ®Çu mèi tr•íc ký hiÖu ren hoÆc nÕu kh«ng ghi sè ®Çu mèi th× ghi trÞ sè b•íc xo¾n tr•íc trÞ sè b•íc ren. VÝ dô 1: T20 x 2 tr¸i T20 x 2. LH VÝ dô 2: 2 mèi M40 x 2 M40 x 4 . (P2) VÝ dô 3: 3 mèi T40 x 2 tr¸i T40 x 6 (P2) LH - Trong ký hiÖu ren nÕu kh«ng ghi h•íng xo¾n vµ sè ®Çu mèi th× cã nghÜa lµ ren cã h•íng xo¾n ph¶i vµ mét ®Çu mèi. - Trong tr•êng hîp cÇn thiÕt dung sai cña ren ®•îc ký hiÖu b»ng cÊp chÝnh x¸c vµ ®•îc ghi ë cuèi ký hiÖu ren. 83 ảng 5.1 – Cách kí hiệu ren 5. Các mối ghép bằng ren a. Mối ghép bulông Trong mối ghép bulông, các chi tiết bị ghép có lỗ trơn. Các chi tiết lắp xiết gồm có bulông, đai ốc và vòng đệm. Trên các bản vẽ mối ghép bulông đƣợc vẽ đơn giản, các kích thƣớc của mối ghép đƣợc tính theo đƣờng kình d của bulông. Hình 5.8 – Mối ghép bulông 84 b. Mối ghép bằng vít cấy Trong mối ghép vít cấy, một chi tiết bị lắp có lỗ ren và chi tiết bị lắp khác có lỗ trơn. Bộ chi tiết lắp xiết gồm có vít cấy, đai ốc và vòng đệm. Các kích thƣớc của mối ghép đƣợc lấy theo đƣờng kính danh nghĩa d vủa vít cấy Hình 5.9 – Mối ghép vít cấy II. VẼ QU ƢỚC Á RĂ 1. Các loại bánh răng B¸nh r¨ng lµ chi tiÕt th«ng dông dïng ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng quay. B¸nh r¨ng th•êng dïng cã 3 lo¹i : - B¸nh r¨ng trô dïng ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng quay gi÷a hai trôc song song (H×nh 5.10-a) - B¸nh r¨ng c«n dïng ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng quay gi÷a hai trôc c¾t nhau. (H×nh 5.l0-b) - B¸nh vÝt vµ trôc vÝt dïng ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng quay gi÷a hai trôc chÐo nhau. (H×nh 5.l0-c) Hình 5.10 – Các loại bánh răng 85 t 2. Các thông số của bánh răng Hình 5.11 – Các thông số của bánh răng B¸nh r¨ng gåm c¸c th«ng sè sau : - Vßng ®Ønh lµ ®•êng trßn ®i qua ®Ønh r¨ng, - ký hiÖu lµ da. - Vßng ®¸y lµ ®•êng trßn ®i qua ®¸y r¨ng, ®•êng kÝnh : ký hiÖu lµ di - Vßng chia lµ ®•êng trßn ®Ó tÝnh mo®uyn, ®•êng kÝnh - ký hiÖu lµ d - Sè r¨ng lµ sè r¨ng cña b¸nh r¨ng, ký hiÖu lµ z - B•íc r¨ng lµ ®é dµi cung gi÷a hai r¨ng kÒ nhau tÝnh trªn vßng chia, b•íc r¨ng kÝ hiÖu lµ t . Chu vi vßng r¨ng chia tÝnh b»ng : Do ®ã : = Z.t d = . Z . Gäi tû sè t = m lµ m« ®uyn cña b¸nh r¨ng ta cã : d = m.Z - M« ®uyn cña b¸nh r¨ng cµng lín th× b¸nh r¨ng cµng lín . Hai b¸nh r¨ng muèn ¨n khíp ®uîc víi nhau th× b•íc r¨ng t ph¶i b»ng nhau , nghÜa lµ m« ®uyn cña nã ph¶i b»ng nhau, c¸c kÝch th•íc kÕt cÊu cña b¸nh r¨ng ®Òu liªn quan ®Õn m« ®uyn. Do ®ã m« ®uyn lµ th«ng sè quan träng cña b¸nh r¨ng. M« ®uyn cña b¸nh r¨ng ®•îc tiªu chuÈn ho¸ TCVN 1061-71 - ChiÒu cao r¨ng: Lµ chiÒu cao tÝnh tõ ®¸y r¨ng lªn ®Ønh r¨ng, ký hiÖu lµ h. ChiÒu cao r¨ng chia ra : chiÒu cao ®Çu r¨ng ha = m vµ chiÒu cao ®¸y r¨ng hi = 1,25m. ChiÒu cao ®Ønh r¨ng tõ vßng chia ®Õn vßng ®Ønh, chiÒu cao ®¸y r¨ng tÝnh tõ vßng ®¸y ®Õn vßng chia. Ta cã c«ng thøc cña ®•êng kÝnh vßng ®Ønh vµ vßng ®¸y cña b¸nh r¨ng trô nh• sau : da = d + 2ha = mz + 2m = m(z+2) di = d - 2hi = mz - 2,5m = m(z-2,5) d 86 3. Quy ƣớc vẽ bánh răng a. Quy ước vẽ bánh răng trụ Các loại bánh răng đƣợc vẽ quy ƣớc theo TCVN 13-78, tiêu chuẩn này phù hợp với ISO 2203 :1973. Quy ƣớc vẽ bánh răng trụ nhƣ sau : - Vòng đỉnh và đƣờng đỉnh răng đƣợc vẽ bằng nét liền đậm. - Vòng chia và đƣờng chia đƣợc vẽ bằng nét gạch chấm mảnh. - Trên hình cắt răng, đƣờng chân răng đƣợc vẽ bằng nét liền đậm và phần răng không kẻ gạch gạch. - Hƣớng răng của răng nghiêng và răng chữ V đƣợc vẽ bằng các nét liền mảnh. Hình 5.12 – Quy ƣớc vẽ bánh răng trụ b. Quy ước vẽ bánh răng trụ ăn khớp - Trên hình cắt, quy ƣớc vẽ răng của bánh răng chủ động che khuất răng của bánh răng bị động, đỉnh răng của bánh răng bị động đƣợc vẽ bằng nét đứt. - Trên hình chiếu, đƣờng đỉnh răng của hai bánh răng trong phạm vi ăn khớp đƣợc vẽ bằng nét liền đậm. Hình 5.13 – ánh răng trụ ăn khớp ngoài c. Quy ước vẽ bánh răng côn R¨ng cña b¸nh r¨ng c«n h×nh thµnh trªn mÆt nãn. V× vËy kÝch th•íc r¨ng vµ m« ®uyn thay ®æi theo chiÒu dµi cña r¨ng, cµng vÒ phÝa ®Ønh nãn. C¸ch vÏ b¸nh r¨ng c«n t•¬ng tù nh• c¸ch vÏ qui •íc b¸nh r¨ng trô, tuy nhiªn chØ vÏ vßng chia ®¸y lín cña mÆt c«n 87 Hình 5.14 – ánh răng côn d. Quy ước vẽ bánh vít – trục vít. *) B¸nh vÝt: R¨ng cña b¸nh vÝt h×nh thµnh trªn mÆt trßn xoay cã ®•êng sinh lµ mét cung trßn (MÆt xuyÕn ). §•êng kÝnh cña vßng chia vµ m« ®uyn ®•îc tÝnh trªn mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi trôc cña b¸nh vÝt vµ ®i qua t©m xuyÕn. C¸c kÝch th•íc kh¸c cña b¸nh vÝt ®•îc tÝnh theo m« ®uyn nh• tr•êng hîp b¸nh r¨ng trô. Quy •íc vÒ b¸nh vÝt nh• sau : - Vßng lín nhÊt cña b¸nh vÝt vÏ b»ng nÐt c¬ b¶n, kh«ng vÏ vßng ®Ønh (da). - Vßng chia (d) lµ vßng ®Ó tÝnh m« ®uyn b»ng nÐt chÊm g¹ch, kh«ng vÏ vßng ®¸y di. Hình 5.15 – Bánh vít – rục vít *) Trôc vÝt: R¨ng cña trôc vÝt cã d¹ng ren vÝt, trôc vÝt cã ren mét hai hay ba ®Çu mèi. M« ®uyn cña trôc vÝt b»ng m« ®un cña b¸nh vÝt ¨n khíp. C¸c kÝch th•íc kh¸c cña trôc vÝt ®•îc tÝnh theo m« ®un. Qui •íc vÏ trôc vÝt t•¬ng tù nh• tr•êng hîp vÏ b¸nh r¨ng trô. Tuy vËy trªn h×nh chiÕu cña trôc vÝt vÏ ®•êng sinh mÆt ®¸y ren b»ng nÐt liÒn m¶nh. 88 Hình 5.16 – Cặp bánh vít – trục vít ăn khớp III. VẼ M É THEN GhÐp b»ng then, then hoa, chèt lµ c¸c lo¹i l¾p ghÐp th¸o ®•îc. C¸c chi tiÕt ghÐp nh• then, chèt lµ nh÷ng chi tiÕt tiªu chuÈn. KÝch th•íc cña chóng ®•îc quy ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n tiªu chuÈn vµ ®•îc x¸c ®Þnh theo ®•êng kÝnh trôc vµ lç cña c¸c chi tiÕt bÞ ghÐp. GhÐp b»ng then dïng ®Ó truyÒn m« men gi÷a c¸c trôc trong mèi ghÐp b»ng then, hai chi tiÕt bÞ ghÐp ®Òu cã r·nh then vµ chóng ®•îc ghÐp víi nhau b»ng then. Then cã nhiÒu lo¹i, th•êng dïng then b»ng, then b¸n nguyÖt vµ then v¸t. 1. Then bằng Then b»ng cã lo¹i ®Çu trßn (A) vµ ®Çu vu«ng (B). KÝch th•íc cña then ®•îc quy ®Þnh trong TCVN 4216 -86. Hình 5.16 – Các kiểu then bằng Ký hiÖu cña then b»ng cã tªn gäi, c¸c kÝch th•íc chiÒu réng (b) cao (h) dµi (l ) vµ sè hiÖu tiªu chuÈn cña then. C¸c kÝch th•íc réng vµ cao cña then ®•îc x¸c ®Þnh theo ®•êng kÝnh cña trôc vµ lç cña chi tiÕt bÞ ghÐp. ChiÒu dµi l cña then ®•îc x¸c ®Þnh theo chiÒu dµi cña lç. Khi l¾p hai mÆt bªn cña then lµ hai mÆt tiÕp xóc KÝch th•íc mÆt c¾t cña then vµ r·nh then quy ®Þnh trong TCVN 4216-86. 89 Hình 5.17 – Mối ghép then bằng 2. Then v¸t Then v¸t cã kiÓu ®Çu trßn (A) kiÓu ®Çu vu«ng (B) vµ kiÓu cã mÊu. MÆt trªn cña then v¸t cã ®é dèc b»ng 1:100. Khi l¾p then ®•îc ®ãng chÆt vµo r·nh cña lç vµ trôc mÆt trªn vµ mÆt d•íi cña then lµ c¸c mÆt tiÕp xóc. Hình 5.18 – Mối ghép then vát KÝch th•íc mÆt c¾t cña then vµ r·nh then v¸t ®•îc quy ®Þnh trong TCVN 4214- 86. Ký hiÖu cña then v¸t gåm cã tªn gäi c¸c kÝch th•íc chiÒu réng, chiÒu cao, chiÒu dµi vµ sè hiÖu tiªu chuÈn cña then (H×nh 5.18) VÝ dô : Then v¸t A18 x 11 x 100 TCVN 4214-86 Then v¸t B11 x 1l x 100 TCVN 4214-86. Gi¶i thÝch : - A lµ then ®Çu trßn - 18 lµ kÝch th•íc chiÒu réng b - 11 lµ kÝch th•íc chiÒu cao h - 100 lµ chiÒu dµi - TCVN 4214 - 86 lµ sè hiÖu tiªu chuÈn cña then - 90 Hình 5.19 – Các kiểu then vát 3. Then b¸n nguyÖt Then b¸n nguyÖt cã d¹ng h×nh b¸n nguyÖt, r·nh then trªn trôc còng cã d¹ng h×nh b¸n nguyÖt. Khi l¾p hai mÆt bªn vµ mÆt cong cña then lµ c¸c mÆt tiÕp xóc. KÝch th•íc mÆt c¾t cña then vµ r·nh then b¸n nguyÖt ®•îc quy ®Þnh trong TCVN 4217-86. Ký hiÖu then b¸n nguyÖt gèm cã: Tªn gäi, c¸c kÝch th•íc chiÒu réng, chiÒu cao vµ sè hiÖu tiªu chuÈn cña then. Hình 5.20 – Mối ghép then bán nguyệt 4. GhÐp b»ng then hoa - Mèi ghÐp then hoa dïng ®Ó truyÒn m« men lín th•êng dïng trong nghµnh ®éng lùc. Then hoa gåm c¸c lo¹i then hoa r¨ng ch÷ nhËt, then hoa r¨ng th©n khai, then hoa r¨ng tam gi¸c. - Trong mèi ghÐp then hoa r¨ng cña trôc then hoa ¨n khíp víi r·nh then hoa cña lç. Hình 5.21 – Mối ghép then hoa 91 - Quy •íc vÏ then hoa theo TCVN 19-74: + §•êng trßn vµ ®•êng sinh mÆt ®Ønh r¨ng cña trôc vµ lç then hoa b»ng nÐt vÏ c¬ b¶n. + §•êng trßn vµ ®•êng sinh mÆt ®¸y r¨ng cña trôc vµ lç then hoa b»ng nÐt m¶nh + Trªn h×nh c¾t däc cña lç vµ cña trôc then hoa, ®•êng sinh mÆt ®¸y r¨ng vÏ b»ng nÐt vÏ c¬ b¶n. Trªn h×nh c¾t ngang cña trôc vµ cña lç then hoa ®•êng trßn ®¸y r¨ng vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh. + §èi víi then hoa r¨ng th©n khai ®•êng trßn vµ ®•êng sinh mÆt chia vÏ b»ng nÐt chÊm g¹ch + Trong mèi ghÐp then hoa, phÇn ¨n khíp quy ®Þnh chØ vÏ phÇn trôc then hoa. Hình 5.22 – Quy ƣớc vẽ then hoa IV. VẼ M É Đ TÁN 1. Khái niệm Mèi ghÐp ®inh t¸n lµ mét trong c¸c lo¹i mèi ghÐp kh«ng th¸o ®•îc dïng ®Ó ghÐp c¸c tÊm kim lo¹i cã h×nh d¹ng vµ kÕt cÊu kh¸c nhau l¹i víi nhau. §Æc biÖt trong c¸c bé phËn bÞ chÊn ®éng m¹nh nh• kÕt cÊu cña cÇu, vá m¸y, nåi xóp de... 2. C¸c lo¹i mèi ghÐp ®inh t¸n Ph©n lo¹i mèi ghÐp ®inh t¸n th•êng dùa vµo d¹ng ®inh t¸n. §inh t¸n th•êng dïng cã 3 lo¹i ( H×nh 5.23) + §inh t¸n mò chám cÇu. + §inh t¸n mò nöa ch×m. + §inh t¸n mò ch×m. KÝch th•íc ®inh t¸n ®•îc qui ®Þnh trong TCVN 281-86 vµ TCVN 290-86. 92 Hình 5.23 – Các loại đinh tán 3. Quy ƣớc vẽ đinh tán BiÓu diÔn vµ ký hiÖu qui •íc mèi ghÐp kh«ng th¸o ®•îc theo TCVN 4179-85. a) C¸c loai ®inh t¸n kh¸c nhau ®•îc biÓu diÔn qui •íc nh• sau : b) NÕu trong mèi ghÐp ®inh t¸ncã nhiÒu mèi ghÐp cïng lo¹i th× cho phÐp biÓu diÔn ®¬n gi¶n mét vµi mèi ghÐp, c¸c mèi ghÐp cßn l¹i ®•îc ®¸nh dÊu vÞ trÝ b»ng trôc vµ ®•êng t©m ( H×nh 5.24) Hình 5.24 – Mối ghép đinh tán cùng loại 93 V. VẼ M GHÉP HÀN Mối ghép hàn là mối ghép không tháo đƣợc. Muốn tháo rời các chi tiết ta phải phá vỡ các mối ghép hàn đó, vì khi hàn ngƣời ta dùng phƣơng pháp làm nóng chảy cục bộ kim loại để dính kết các chi tiết lại với nhau. 1. hân loại mối hàn Căn cứ theo cách ghép các chi tiết hàn, ngƣời ta chia mối ghép bằng hàn ra bốn loại : - Mối hàn ghép đối đỉnh. Ký hiệu là Đ. - Mối hàn góc. Ký hiệu là G. - Mối hàn ghép chữ T. Ký hiệu là T. - Mối hàn chập. Ký hiệu là C. Hình 5.25 – Các loại mối hàn: a) Mối hàn Đ – b) Mối hàn – c) Mối hàn C – d) Mối hàn 2. Ký hiệu quy ƣớc của mối ghép bằng hàn Căn cứ theo hình dạng mép vát của đầu chi tiết đã chuẩn bị để hàn, ngƣời ta chia ra nhiều kiểu mối hàn khác nhau. Kiểu mối hàn đƣợc kí hiệu bằng chữ và bằng số. Các kiểu mối hàn và kích thƣớc cơ bản của mối hàn đã đƣợc quy định trong các tiêu chuẩn về mối hàn. 94 ảng 5-1 : Các kiểu mối hàn Biểu diễn và kí hiệu quy ƣớc các mối ghép bằng hàn đƣợc quy định theo TCVN 3746-83. Ký hiệu qui ƣớc về mối hàn gồm có : - Ký hiệu bằng chữ về loại hàn. - Ký hiệu bằng hình vẽ về kiểu mối hàn. - Kích thƣớc mặt cắt mối hàn, chiều dài mối hàn, - Ký hiệu phụ đặc trƣng cho vị trí mối hàn và vị trí tƣơng quan của các mối hàn. 95 6 Hình 5.26 – Kí hiệu quy ƣớc vẽ mối ghép hàn 3. Cách ghi kí hiệu của mối ghép bằng hàn - Ký hiệu qui ƣớc của mối ghép bằng hàn đƣợc ghi trên bản vẽ một trình tự nhất định và ghi trên giá ngang của đƣờng gióng đối với hàn thấy và ghi dƣới giá ngang đối với mối hàn khuất. Cuối đƣờng gióng có nửa mũi tên chỉ vào vị trí mối hàn. Hình 5.27 – Mối ghép hàn chập Hình 5.27 là mối ghép hàn chập có kí hiệu C2 6. 100/200 - C2: kiểu mối hàn ghép chập không vát đầu hai phía. - chiều cao mối hàn 6 mm - 100/200: mối hàn đứt quãng, chiều dài mỗi quãng 100mm và khoảng cách giữa các quãng là 200mm. - Hàn theo đƣờng bao hở. VI. VẼ M É L XO Lß xo lµ chi tiÕt dù tr÷ n¨ng l•îng, dïng ®Ó gi¶m sãe, Ðp chÆt, ®o lùc. 1. C¸c lo¹i lß xo a. Lß xo xo¾n è : Lß xo h×nh thµnh theo ®•êng xo¾n èc trô hay nãn, c¨n cø theo t¸c dông cña lß xo, ng•êi ta chia lß xo xo¾n èc ra lµm c¸c lo¹i : 96 Lß xo nÐn, lß xo xo¾n vµ lß xo kÐo. MÆt c¾t cña d©y lß xo lµ h×nh trßn, h×nh vu«ng hay h×nh ch÷ nhËt. b. Lß xo xo¸y ph¼ng: Lß xo h×nh thµnh theo ®•êng xo¾n èc ph¼ng dïng lµm d©y cãt. c. Lß xo dÝp: Lß xo gåm nhiÒu tÊm ghÐp víi nhau dïng trong c¸c c¬ cÊu gi¶m sãc nhiÒu nhÊt lµ ë ¤ t«. d. Lß xo ®Üa: Lµ lß xo gåm nhiÒu ®Üa kim lo¹i ghÐp chèng lªn nhau. 2. Quy ƣớc vẽ lò xo Hình 5.28 – Các loại lò xo a- H×nh chiÕu vµ h×nh c¾t cña lß xo xo¾n trô (Hay nãn) trªn mÆt ph¼ng chiÕu song song víi trôc cña lß xo, c¸c vßng xo¾n ®•îc vÏ b»ng c¸c ®•êng th¼ng thay cho ®•êng cong. b- §èi víi lß xo xo¾n trô (hay nãn) cã sè vßng xo¾n lín h¬n 4 vßng th× qui ®Þnh chØ vÏ ë mçi ®Çu lß xo mét hoÆc hai vßng xo¾n (Trõ c¸c vßng tú) Nh÷ng vßng xo¾n kh¸c ®•îc vÏ b»ng nÐt chÊm g¹ch qua t©m mÆt c¾t cña d©y trªn toµn bé chiÒu dµi vµ cho phÐp rót ng¾n chiÒu dµi cña lß xo. c- Nh÷ng lß xo cã ®•êng kÝnh hay chiÒu dµy cña d©y lß xo b»ng 2mm hay nhá h¬n th× ®•îc vÏ b»ng nÐt c¬ b¶n, mÆt c¾t cña d©y lß xo ®•îc t« ®en. d- §èi víi lß xo xo¸y ph¼ng vµ cã sè vßng xo¾n lín h¬n hai vßng th× qui ®Þnh vÏ vßng ®Çu vµ vßng cuèi, phÇn tiÕp theo chØ vÏ mét ®o¹n b»ng nÐt chÊm g¹ch (H×nh 5.29) e- §èi víi lß xo ®Üa cã sè ®Üa lín h¬n 4 th× mçi ®Çu vÏ mét hoÆc hai ®Üa, ®•êng bao c¸c ®Üa cßn l¹i vÏ b»ng nÐt m¶nh (H×nh 5.30) f- §èi víi lß xo dÝp qui ®Þnh chØ vÏ ®•êng bao cña chång l¸ (H×nh 5.31) 97 Hình 5.29 Hình 5.30 Hình 5.31 ảng 5-2: Qui ƣớc vẽ lò xo xoắn 98 Ậ Ô Ậ Bài 1. Vẽ lại cho đúng ren lỗ trong các hình sau : a) b) c) Bài 2. Vẽ lại cho đúng ren ăn khớp trong hình sau: a) b) Bài 3. Đọc bản vẽ và trả lời các câu hỏi bằng cách ghi vào trong bảng sau: 99 100 101 iới thiệu: C ƢƠ V : VẼ C Ế – VẼ LẮ Mà C ƢƠ : M 07CK – VI Trong sản xuất công nghiệp, muốn tạo ra một sản phẩm cơ khí hay xây dựng một công trình nào đó, trƣớc hết nhà thiết kế phải thể hiện đƣợc sản phẩm hay công trình bằng các bản vẽ kỹ thuật. Sau đó nhà sản xuất căn cứ vào các bản vẽ đã lập để tiến hành chế tạo hay thi công. Một chiếc máy thƣờng bao gồm nhiều chi tiết có các chức năng khác nhau hợp thành. Vì vậy, để làm ra một chiếc máy, trƣớc tiên phải tiến hành chế tạo từng chi tiết, sau đó lắp ghép các chi tiết đó lại thành chiếc máy. Mục tiêu: + Nắm đƣợc công dụng và phƣơng pháp đọc bản vẽ chi tiết. + Lập đƣợc bản vẽ chi tiết từ vật thực. + Tách đƣợc các chi tiết từ bản vẽ lắp. + Vẽ đƣợc bản vẽ lắp từ các chi tiết của nó. + Có ý thức trách nhiệm, chủ động học tập. I. VẼ C Ế Bản vẽ chi tiết dùng để chế tạo và kiểm tra chi tiết. Nó phải thể hiện đầy đủ hình dạng, độ lớn và chất lƣợng chế tạo của chi tiết. 1. ội dung bản vẽ chi tiết - Các hình biểu diễn, gồm các hình chiếu, hình cắt, mặt cắt, hình vẽ quy ƣớc, diễn tả chính xác, đầy đủ, rõ ràng hình dạng và cấu tạo các bộ phận của chi tiết máy. - Các kích thước thể hiện chính xác, hoàn chỉnh, hợp lý độ lớn các bộ phận của chi tiết máy cần thiết cho việc chế tạo và kiểm tra. - Các yêu cầu kỹ thuật, gồm các ký hiệu độ nhám bề mặt, dung sai kích thƣớc, dung sai hình học, các yêu cầu về nhiệt luyện, các chỉ dẫn về gia công, kiểm tra và điều chỉnh, - Khung tên ( Khung tiêu đề) gồm các nội dung liên quan đến việc quản lý bản vẽ, quản lý sản phẩm nhƣ tên gọi chi tiết, vật liệu, số lƣợng, ký hiệu bản vẽ, tên họ, chữ ký, ngày thực hiện của những ngƣời có trách nhiệm đối với bản vẽ. 102 Hình 6.1 – ản vẽ vòng đai 2. H×nh biÓu diÔn cña chi tiÕt vµ c¸ch chän h×nh chiÕu chÝnh + H×nh biÓu diÔn chi tiÕt bao gåm cã h×nh chiÕu, h×nh c¾t, mÆt c¾t, h×nh trÝch qui ®Þnh trong TCVN 5 – 78. + Tuú theo ®Æc ®iÓm vÒ h×nh d¹ng vµ cÊu t¹o cña tõng chi tiÕt, ng•êi chän. C¸c lo¹i h×nh biÓu diÔn thÝch hîp sao cho víi sè l•îng h×nh biÓu diÔn Ýt mµ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ h×nh d¹ng vµ cÊu t¹o cña chi tiÕt, ®ång thêi cã lîi cho viÖc bè trÝ b¶n vÏ. + C¸ch chän h×nh chÞÕô chÝnh: - Trong mét b¶n vÏ h×nh chiÕu tõ tr•íc hay h×nh c¾t ®øng lµ h×nh biÓu diÔn chÝnh cña chi tiÕt. - H×nh biÓu diÔn ®ã diÔn t¶ nhiÒu nhÊt c¸c ®Æc ®iÓm vÒ h×nh d¹ng vµ kÝch th•íc cña b¶n vÏ. - H×nh chiÕu chÝnh cã nhiÒu ®•êng th¼ng, mÆt ph¼ng song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu. - H×nh chiÕu chÝnh ph¶i cã Ýt nÐt khuÊt nhÊt, ®ång thêi ph¶n ¸nh ®•îc vÞ trÝ lµm viÖc cña chi tiÕt (VÞ trÝ cña chi tiÕt ë trong m¸y) hay vÞ trÝ gia c«ng cña chi tiÕt (VÞ trÝ cña chi tiÕt ®•îc gia c«ng ë trªn m¸y c«ng cô trong nguyªn c«ng chñ yÕu). 103 Hình 6.2 – ản vẽ chi tiết trục 3. C¸c qui •íc ®¬n gi¶n trªn b¶n vÏ chi tiÕt : a- NÕu trªn h×nh biÓu diÔn cã mét sè phÇn tö gièng nhau vµ ph©n bè ®Òu. Th× chØ vÏ vµi phÇn tö, c¸c phÇn tö cßn l¹i ®•îc vÏ ®¬n gi¶n hay vÏ theo qui •íc cho phÐp ghi chó sè l•îng vµ vÞ trÝ phÇn tö ®ã. b- Cho phÐp vÏ ®¬n gi¶n c¸c giao tuyÕn cña c¸c mÆt, khi kh«ng ®ßi hái vÏ chÝnh x¸c. c- §•êng biÓu diÔn chuyÓn tiÕp gi÷a hai mÆt cã thÓ vÏ theo qui •íc b»ng nÐt m¶nh ( H×nh 6.3) hoÆc kh«ng vÏ nÕu ®•êng ®ã kh«ng râ rÖt. Hình 6.3- Đƣờng chuyển tiếp d- Cho phÐp vÏ t¨ng thªm ®é c«n vµ ®é dèc nÕu chóng qu¸ nhá. Trªn h×nh biÓu diÔn chØ vÏ mét ®•êng cong øng víi kÝch th•íc nhá cña ®é c«n hoÆc ®é dèc. 104 e- Khi cÇn ph©n biÖt mÆt ph¼ng víi phÇn mÆt cong cña bÒ mÆt cho phÐp kÎ hai ®•êng chÐo b»ng nÐt m¶nh ë trªn phÇn mÆt ph¼ng. f- C¸c chi tiÕt hay phÇn tö dµi cã mÆt c¾t ngang kh«ng ®æi hay thay ®æi ®Òu ®Æn nh• trôc, thÐp h×nh... th× cho phÐp c¾t ®i phÇn gi÷a (C¾t l×a) song kÝch th•íc chiÒu dµi vÉn lµ kÝch th•íc chiÒu dµi toµn bé. g- Cho phÐp biÓu diÔn ngay trªn h×nh c¾t b»ng nÐt chÊm g¹ch ®Ëm phÇn vËt thÓ ®· ®•îc lÊy ®i trong h×nh c¾t. 105 4. hi kích thƣớc trên bản vẽ chi tiết a- ChuÈn kÝch th•íc B¶n vÏ chi tiÕt bao gåm tÊt c¶ c¸c kÝch th•íc cÇn thiÕt cho viÖc chÕ t¹o vµ kiÓm tra chi tiÕt. KÝch th•íc ghi trªn b¶n vÏ ph¶i râ rµng, ®ång thêi ph¶i phï hîp víi yªu cÇu thiÕt kÕ vµ c«ng nghÖ, nghÜa lµ khi chän chuÈn ®Ó kÝch th•íc ph¶i c¨n cø theo yªu cÇu cña thiÕt kÕ vµ c«ng nghÖ. Căn cứ theo các yếu tố hình học, chuẩn đƣợc chia ra làm ba loại nhƣ sau: - Mặt chuẩn: Thƣờng lấy mặt gia công chủ yếu, mặt tiếp xúc quan trọng hoặc mặt đối xứng của vật thể làm mặt chuẩn. - Đường chuẩn: Thƣờng lấy trục quay của hình tròn xoay làm đƣờng chuẩn để xác định đƣờng kính của hình tròn xoay hoặc làm đƣờng chuẩn để xác định vị trí các trục của các hình tròn xoay với nhau. - Điểm chuẩn: Thƣờng lấy tâm làm chuẩn để xác định khoảng cách từ tâm đến các điểm khác theo tọa độ cực. VÝ dô 1 : KÝch th•íc cña chiÒu dµi L1 , L2, L3 cña trôc bËc cã chuÈn lµ mÆt mót ®Çu bÐ khi gia c«ng tr•íc tiªn tiÖn , chiÒu dµi l1 sau ®ã tiÖn chiÒu dµi l2 vµ cuèi cïng tiÖn chiÒu dµi l3 ( Hình 6.4) VÝ dô 2: KÝch th•íc cña chiÒu dµi L1, L2, L3 cña lç bËc xuÊt ph¸t tõ mÆt mót lín . Khi gia c«ng tr•íc tiªn gia c«ng lç chiÒu dµi l3, sau ®ã gia c«ng lç chiÒu dµi l2 vµ cuèi cïng gia c«ng lç chiÒu dµi l1. KÝch th•íc chiÒu dµi c¸c mÆt ngoµi vµ mÆt trong cña èng ( H×nh 6.5) còng ®•îc ghi theo yªu cÇu c«ng nghÖ . C¸c kÝch th•íc chiÒu dµi mÆt ngoµi lÊy mót mÆt ®Çu bÐ lµm chuÈn , c¸c kÝch th•íc chiÒu dµi mÆt trong lÊy mÆt ®Çu mót lín lµm chuÈn. 3 1 2 3 1 3 2 1 106 Hình 6.4 – rình tự gia công trụ bậc Hình 6.5 – rình tự gia công lỗ b. Quy tắc ghi kích thước + KÝch th•íc cña mÐp v¸t 450 ®•îc ghi nh• (H×nh 6.6) , kÝch th•íc mÐp v¸t kh¸c 45 0 th× ghi theo nguyªn t¾c chung vÒ ghi kÝch th•íc . Hình 6.6 – Kích thƣớc vát mép + Khi ghi kÝch th•íc cña mét lo¹t phÇn tö gièng nhau th× th•êng chØ ghi kÝch th•íc cña mét phÇn tö cã kÌm theo sè l•îng phÇn tö ®ã. 107 + Khi kÝch th•íc x¸c ®Þnh cña mét sè phÇn tö gièng nhau vµ ph©n bè ®Òu trªn chi tiÕt th× ghi d•íi d¹ng mét tÝch sè. + NÕu cã mét lo¹t kÝch th•íc liªn tiÕp nhau th× cá thÓ ghi tõ mét chuÈn "kh«ng" + §èi víi mét sè lç,. cho phÐp ghi kÝch th•íc theo qui •íc ®¬n gi¶n. 108 + Khi thiÕu h×nh biÓu diÔn th× ghi kÝch th•íc ®é dµy vµ chiÒu dµi cña chi tiÕt ®•îc ghi b»ng ký hiÖu S vµ L. 5. Các yêu cầu kỹ thuật 5.1 . Dung sai a. Định nghĩa 109 Là phạm vi cho phép của sai số. Trị số dung sai bằng hiệu số giữa kích thƣớc giới hạn lớn nhất và kích thƣớc giới hạn nhỏ nhất hoặc bằng hiệu đại số giữa sai lệch trên và sai lệch dƣới. Ký hiệu dung sai chi tiết trục là TD, dung sai chi tiết lỗ là Td b. Cách ghi dung sai kích thước Một kích thƣớc có dung sai bao gồmm các thành phần sau: + Kích thƣớc danh nghĩa + Ký hiệu dung sai - Ghi trªn b¶n vÏ l¾p: Ký hiÖu cña l¾p ghÐp bao gåm kÝch th•íc danh nghÜa cña mèi vµ ký hiÖu miÒn dung sai cho lç vµ trôc. - Trªn b¶n vÏ chi tiÕt: Ghi kÝch th•íc danh nghÜa kÌm theo ký hiÖu miÒn dung sai chi tiÕt. VÝ dô : 18H7 ®èi víi lç ; 12 e8 ®èi víi trôc. Cho phÐp ghi kÕt hîp c¶ ký hiÖu miÒn dung sai víi sai lÖch giíi h¹n (TrÞ sè sai lÖch ®•îc viÕt trong ngoÆc ®¬n) - C¸ch ghi kÝch th•íc kÌm theo sai lÖch giíi h¹n kÝch th•íc : Sai lÖch ghi kÌm theo kÝch th•íc danh nghÜa cã ®¬n vÞ ®o lµ (mm). Sai lÖch giíi h¹n trªn ghi ë phÝa trªn sau kÝch th•íc danh nghÜa, sai lÖch giíi hµn d•íi ghi ë phÝa d•íi sau kÝch th•íc danh nghÜa víi khæ ch÷ bÐ h¬n khæ ch÷ kÝch th•íc danh nghÜa. VÝ du : 35 0,2 0,1 5.2 Dung sai hình dạng và dung sai vị trí bề mặt §é chÝnh x¸c h×nh d¸ng h×nh häc vµ vÞ trÝ c¸c bÒ mÆt cña chi tiÕt ®•îc thÓ hiÖn b»ng sai lÖch giíi h¹n cña chóng . Sai lÖch giíi h¹n h×nh d¸ng vµ sai lÖch vÞ trÝ bÒ mÆt ®•îc ghi b»ng dÊu hiÖu vµ trÞ sè trªn h×nh biÓu diÔn hoÆc ghi b»ng lêi v¨n trong yªu cÇu kü thuËt cña b¶n vÏ . 110 Dung sai hình dạng là dung sai bề mặt thực của chi tiết so với bề mặt hình học lý tƣởng. Dung sai vị trí là dung sai vị trí danh nghĩa của bề mặt so với chuẩn, hay dung sai vị trí danh nghĩa giữa các bề mặt của chi tiết. Vị trí danh nghĩa đƣợc xác định bởi kích thƣớc danh nghĩa giữa các bề mặt khảo sát. a. Quy định chung - Dung sai hình dạng và vị trí chỉ đƣợc ghi ở chỗ cần thiết của chi tiết nhằm đảm bảo chức năng và tính đổi lẫn của chi tiết. - Dung sai đƣợc ghi là dung sai của toàn bộ chiều dài hay toàn bộ bề mặt của phần tử, trừ trƣờng hợp có chỉ dẫn. - Phần tử chuẩn là phần tử mà từ đó xác định dung sai vị trí, hƣớng hay độ đảo. Hình dạng phần tử chuẩn cần đầy đủ, chính xác. b. Các ký hiệu dung sai hình dạng và vị trí bề mặt ảng 6.1 – Các ký hiệu dung sai hình dạng bề mặt Ví dụ về cách ghi sai lệch về hình dạng và vị trí các bề mặt 111 ảng 6.2– Ví dụ về cách ghi dung sai hình dạng bề mặt 5.3 Độ nhám bề mặt chi tiết a. Khái niệm về độ nhám bề mặt C¸c bÒ mÆt cña chi tiÕt dï gia c«ng theo ph•¬ng ph¸p nµo còng kh«ng thÓ nh½n tuyÖt ®èi ®•îc, thÕ nµo trªn bÒ mÆt còng cßn l•u l¹i nh÷ng chç låi lâm cña vÕt dao gia c«ng. Nh÷ng chç låi lâm ®ã cã thÓ nh×n thÊy ®•îc b»ng kÝnh phãng ®¹i hay b»ng nh÷ng khÝ cô chuyªn dïng. Nh¸m lµ tËp hîp nh÷ng nhÊp nh« trªn bÒ mÆt ®•îc xÐt cña chi tiÕt. §Ó ®¸nh gi¸ nh¸m bÒ mÆt ng•êi ta c¨n cø theo chiÒu cao mÊp m« trªn bÒ mÆt víi c¸c chØ tiªu kh¸c nhau. 112 Cã hai chØ tiªu c¬ b¶n lµ : Ra vµ Rz, chóng ®•îc thÓ hiÖn b»ng trÞ sè nh¸m b»ng micr«mÐt theo TCVN 1063-71. + ChØ tiªu Ra lµ sai lÖch trung b×nh sè häc cña Pr«fin bÒ mÆt. + ChØ tiªu Rz lµ chiÒu cao mÊp m« trung b×nh. Hình 6.7 – hám bề mặt ảng 6.3 – hông số độ nhám bề mặt 113 b. Ghi ký hiệu độ nhám bề mặt Ký hiÖu nh¸m bÒ mÆt ®•îc qui ®Þnh theo TCVN 1 8 - 78 . - Dïng dÊu ghi nh¸m bÒ mÆt, nÕu ng•êi thiÕt kÕ kh«ng chØ râ ph•ìng ph¸p gia c«ng. - Dïng dÊu nÕu bÒ mÆt cña s¶n phÈm ®•îc gia c«ng b»ng ph•¬ng ph¸p c¾t gät lÊy ®i mét líp vËt liÖu. - Dïng dÊu nÕu bÒ mÆt kh«ng lÊy ®i líp vËt liÖu hay gi÷ nguyªn nh• cò, nghÜa lµ kh«ng gia c«ng thªm. c. Cách ghi ký hiệu độ nhám bề mặt + Ký hiÖu nh¸m bÒ mÆt dïng c¸c dÊu §Ønh cña dÊu ký hiÖu nh¸m ®•îc vÏ tr¹m vµo bÒ mÆt gia c«ng, chóng ®•îc ®Æt trªn ®•êng bao hay ®•êng giãng, trÞ sè nh¸m bÒ mÆt ®•îc ghi nh• qui t¾c ghi con sè kÝch th•íc (H×nh 6.8) Hình 6.8 – Ký hiệu độ nhám bề mặt + §èi víi chØ tiªu Ra chØ ghi trÞ sè mµ kh«ng ghi ch÷ ký hiÖu Ra. ®èi víi chØ tiªu Rz, ghi trÞ sè sau Rz. + NÕu tÊt c¶ c¸c bÒ mÆt cña chi tiÕt cã cïng ®é nh¸m th× ký hiÖu nh¸m ®•îc ghi chung ë gãc trªn bªn ph¶i b¶n vÏ. + NÕu phÇn lín c¸c bÒ mÆt cña chi tiÕt cã cïng ®é nh¸m th× ký hiÖu nh¸m cña c¸c bÒ mÆt ®ã ®•îc ghi chung ë gãc trªn bªn ph¶i b¶n vÏ vµ tiÕp theo sau lµ dÊu ®Æt trong ngoÆc ®¬n. + NÕu phÇn lín c¸c bÒ mÆt lín kh«ng gia c«ng thªm, ký hiÖu nh¸m ®•îc ghi chung ë gãc trªn bªn ph¶i b¶n vÏ. + Trªn cïng mét bÒ mÆt cã ®é nh¸m kh¸c nhau th× ghi ®é nh¸m cho tõng phÇn ( H×nh 6.9) 114 Hình 6.9 – Độ nhám trên cùng một bề mặt 6. ản vẽ phác chi tiết a. Nội dung bản vẽ phác chi tiết Bản vẽ phác chi tiết là bản vẽ chi tiết có tính chất tạm thời dùng đƣợc trong thiết kế và sửa chữa. Bản vẽ phác là tài liệu kỹ thuật đầu tiên để lập các bản vẽ khác. Bản vẽ phác đƣợc vẽ bằng tay ( không cần dùng đến các dụng vẽ khác), không cần theo tỷ lệ một cách chính xác. Các kích thƣớc của hình vẽ đƣợc ƣớc lƣợng bằng mắt, nhƣng phải giữ sự cân đối và tỷ lệ giữa các kích thƣớc. Bản vẽ phác không phải là bản nháp, mà nó là một tài liệu kỹ thuật giống nhƣ các tài liệu kỹ thuật khác. b. Trình tự các bước lập bản vẽ phác chi tiết Khi lập bản vẽ phác chi tiết, trƣớc hết phải nghiên cứu kỹ chi tiết, phân tích hình dạng và cấu tạo chi tiết, hiểu rõ chức năng của chi tiết và phƣơng pháp chế tạo chi tiết. Trên cơ sở đó chọn phƣơng án biểu diễn, chọ kích thƣớc tiêu chuẩn. Sau đó chọn khổ giấy. Ví dụ : Lập bản vẽ phác chi tiết Giá đỡ trục + Bƣớc 1: Bố trí hình biểu diễn Căn cứ theo độ lớn của chi tiết và số lƣợng hình biểu diễn để chọn khổ giấy và bố trí các hình biểu diễn trên bản vẽ bằng các đƣờng trục, đƣờng tâm của chi tiết. 115 + Bƣớc 2: Vẽ mờ. Dựa vào sự phân tích hình khối, lần lƣợt vẽ từng phần của chi tiết. + Bƣớc 3: Tô đậm. Trƣớc khi tô đậm bản vẽ, cần kiểm tra những chỗ sai sót trong bƣớc vẽ mờ. Dùng bút chì loại mềm tô đậm các đƣờng bao ( nét liền đậm,) + Bƣớc 4: Ghi kích thƣớc và ghi chú kích thƣớc đƣợc đo trực tiếp trên chi tiết. 116 7. Cách đọc bản vẽ chi tiết §äc b¶n vÏ kü thuËt lµ mét yªu cÇu rÊt quan träng ®èi víi ng•êi c«ng nh©n kü thuËt. Tr•íc khi tiÕn hµnh chÕ t¹o hoÆc kiÓm tra . . . . ng•êi c«ng nh©n ph¶i nghiªn cøu kü b¶n vÏ, ph¶i hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c tÊt c¶ néi dung b¶n vÏ. a. Đọc khung tên HiÓu râ tªn gäi vµ øng dông cña chi tiÕt. VËt liÖu vµ tÝnh chÊt cña vËt liÖu chÕ t¹o chi tiÕt, sè l•îng vµ khèi l•îng cña chi tiÕt. . . . b. Đọc hình biểu diễn Tõ c¸c h×nh biÓu diÔn h×nh dung ®•îc h×nh d¹ng cña chi tiÕt vµ h×nh d¹ng c¸c kÕt cÊu cña chi tiÕt.