Giáo trình thực hành nguội cơ bản nghề Cắt gọt kim loại

g.. 28 Bài 10: Vận hành máy khoan bàn 32 Bài 11: Mài mũi khoan. 36 Bài 12: Khoan lổ.. 39 Bài 13: Cắt kim loại bằng cưa tay . 43 Bài 14: Cắt ren trong, cắt ren ngoài bằng bàn ren và ta rô 47 Bài 15: Cạo rà kim loại 56 Bài 16: Uốn, nắn kim loại 59 Bài 17: Gò kim loại .. 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO . 67 MỤC TIÊU Sau khi học xong mô đun này người học có khả năng: + Sử dụng được ê tô bàn, búa tay, đục, dũa, cưa, các dụng cụ vạch dấu, dụng cụ đo kiểm nguội cơ bản thành thạo. + Vận hành được máy mài, máy khoan đúng trong quá trình thực hành theo đúng trình tự, yêu cầu kỹ thuật và yêu cầu về an toàn. + Hình thành được các kỹ năng mài, đục, khoan, dũa, cắt kim loại bằng cưa tay, uốn, nắn và gò kim loại + Sử dụng đúng hợp lý các dụng cụ kiểm tra đảm bảo đúng chính xác và an toàn. + Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong Thực hành Nguội cơ bản. + Rèn luyện tính kỷ luật, cẩn thận, tỉ mỉ của học sinh BÀI 1 : SỬ DỤNG Ê TÔ BÀN MỤC TIÊU - Mô tả được công dụng và các kiểu ê tô - Trình bày đầy đủ, đúng trình tự, nội dung và yêu cầu kỹ thuật của các bước khi sử dụng ê tô. - Hình thành được kỹ năng sử dụng ê tô hổ trợ cho công việc sửa chữa cơ khí thuộc phạm vi nghề Công nghệ ô tô. - Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong Thực hành Nguội cơ bản. NỘI DUNG 1. Trình tự các bước sử dụng ê tô 1.1. Đứng ở vị trí thích hợp Đặt chân phải trên đường tâm của ê tô, đứng thẳng người sao cho tay phải khi duỗi thẳng có thể chạm vào má kẹp của ê tô 1.2. Mở má kẹp của ê tô - Nắm chặt đầu dưới của tay quay bằng tay phải và quay ngược chiều kim đồng hồ. - Mở má kẹp của ê tô một khoảng rộng hơn vật kẹp. Hình 1.2. Mở má kẹp ê tô 1.3. Kẹp chặt vật 1 - Cầm vật kẹp bằng tay trái rồi đặt vào giữa hai má kẹp sao cho vật kẹp nằm trên mặt phẳng nằm ngang và cao hơn má kẹp khoảng 10 mm - Quay tay quay theo chiều kim đồng hồ bằng tay phải để kẹp vật kẹp lại - Kiểm tra, hiệu chỉnh cho vật kẹp ở đúng vị trí sau đó dùng cả hai tay quay tay quay để kẹp lại vật Hình 1.3. Kẹp vật gia công 1.4. Tháo vật kẹp - Cầm tay quay bằng cả hai tay rồi quay từ từ nới lỏng má kẹp ra một chút sao cho vật kẹp không bị rơi - Cầm vật kẹp bằng tay trái - Nắm chặt đầu tay quay bằng tay phải rồi quay theo chiều ngược chiều kim đồng hồ - Đặt vật lên bàn làm việc Hình 1.4. Tháo vật gia công 1.5. Đóng các má kẹp lại 2 - Dùng tay phải vặn tay quay theo chiều kim đồng hồ để đóng má kẹp lại - Để hai má kẹp cách nhau một khoảng nhỏ ( không để hai má kẹp tiếp xúc với nhau ) và đặt tay quay thẳng xuống phía dưới Hình 1.5. Đóng các má kẹp lại 2. Công dụng của ê tô Ê tô là dụng cụ dùng để cố định vật làm tại một điểm, cỡ của ê tô được thể hiện bằng chiều dài kẹp của ê tô 3. Các kiểu ê tô: ê tô chân và ê tô bàn - Các kiểu ê tô + Ê tô bàn song song : Loại ê tô này được sử dụng thông dụng nhất, nó được dùng để kẹp nhiều loại vật kẹp trong nghề nguội, đặc biệt là trong quá trình dũa Hình 3.1. Ê tô bàn song song + Ê tô chân : Loại này được dùng chủ yếu trong các vật cần chịu lực lớn, chẳng hạn như : đánh búa, chặt đứt... 3 Hình 3.2. Ê tô chân + Ê tô bàn ( nhỏ ) : Loại này chỉ thích hợp với các vật kẹp nhỏ Hình 3.3. Ê tô bàn loại nhỏ - Chú ý : Khi kẹp các bề mặt quan trọng cần sử dụng tấm đệm bảo vệ bằng đồng hoặc gỗ. 4 BÀI 2 : ĐÁNH BÚA MỤC TIÊU -Mô tả đươc các kiểu búa và kiểu đánh búa -Trình bày đầy đủ, đúng trình tự, nội dung và yêu cầu kỹ thuật của các bước đánh búa. -Đạt được kỹ năng đánh búa tay - Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong Thực hành Nguội cơ bản. NỘI DUNG 1. Các kiểu búa - Búa tay : + Búa tay là một loại dụng cụ cầm tay dùng để tác dụng lực vào vật + Kích cỡ của búa được biểu thị bằng trọng lượng của đầu búa - Búa tạ - Búa gò - Búa dùng trong nghề mộc - Búa đồng - Búa nhựa - Búa gỗ Hình 1. Các kiểu búa 5 2. Thực hiện trình tự đánh búa 2.1. Đứng đúng vị trí - Cầm đầu mút của cán búa bằng tay phải - Đặt đầu kia của búa chống vào bên trái của ê tô và đứng ở vị trí đó (đứng cách mép trái của ê tô một khoảng bằng chiều dài của búa ) - Giữ nguyên chân trái, xoay người về phía phải, chân phải cách chân trái một bước về phía sau. Đường nối hai chân làm với cạnh bàn một góc khoảng 80º 2.2. Tư thế đứng khi đánh búa - Đặt đầu búa lên mặt đe ( bề mặt đánh ) - Để tay trái lên hông - Mắt luôn nhìn vào vật làm khi đánh búa Hình 2.2. Tư thế đứng khi đánh búa 2.3. Giơ búa - Duỗi thẳng khuỷu tay - Vung búa nhẹ nhàng - Không dùng hết sức mạnh để giơ búa 2.4. Đánh búa - Đánh búa xuống trong khi nhìn vào đe - Nắm chặt cán búa trong khi đánh - Lắc mạnh cổ tay ở phần cuối của hành trình 6 3. Các kiểu đánh búa - Đánh mạnh : Duỗi thẳng khuỷu tay khi dơ búa lên - Đánh vừa phải : Giữ khuỷu tay chống vào cạnh người, chỉ đánh búa bằng cẳng tay - Đánh nhẹ : Chỉ dùng cổ tay để đánh búa 7 BÀI 3 : VẠCH DẤU MỤC TIÊU - Phân biệt và chọn lọc được các loại dụng cụ liên quan công việc vạch dấu. - Vạch dấu đạt được yêu cầu của công việc lắp ráp hoặc sửa chữa thuộc phạm vi nghề Công nghệ ô tô. - Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong Thực hành Nguội cơ bản. NỘI DUNG 1. Khái niệm Vạch dấu là công việc chuẩn bị đầu tiên và rất cơ bản cho các công việc tiếp theo của nghề nguội. Nó quyết định độ chính xác về hình dáng và kích thước, nhất là vị trí tương quan giũa các bề mặt được gia công của chi tiết. Đây là một công việc phức tạp đòi hỏi phải vận dụng nhiều kiến thức về dựng hình và công nghệ 2. Dụng cụ vạch dấu 2.1. Dụng cụ gá đặt Là dụng cụ để đỡ hoặc đặt vật trong quá trình lấy dấu : Dấu bao gồm : 2.1.1. Bàn vạch dấu ( còn gọi là bàn mát ) - Dùng để đỡ các vật lấy dấu có mặt phẳng và các dụng cụ khác trong quá trình vạch dấu - Mặt bàn vạch dấu là mặt chuẩn. Từ đó xác định kích thước độ cao của vật. - Mặt bàn phẳng, nhẵn, có độ chính xác cao được chế tạo bằng gang đúc, mặt dưới có gân để tăng độ cứng vững - Bàn vạch dấu được đặt trên bệ gỗ hoặc xi măng và có nhiều loại kích thước khác nhau được quy chuẩn 2.1.2. Khối D, khối V - Khối D : Dùng để kê, đệm hoặc tựa vật trong khi lấy dấu. Nó có hình dạng chữ nhật, phần trong rỗng. Bốn mặt được chế tạo phẳng, nhẵn, song song và vuông góc với nhau từng đôi một, thường được chế tạo bằng gang đúc - Khối V : Có mặt làm việc là hai mặt nghiêng giống như chữ V, dùng để đỡ các vật có hình dạng tròn xoay. Hai mặt nghiêng thường hợp với nhau thành góc 60º, 90º hay 120º. Góc lớn nhằm để đỡ vật có đường kính lớn. 8 + Khối V có loại ngắn, loại dài hoặc khối V kép. Khối V kép về cấu tạo coi như hai khối V đơn ghép lại, hai mặt V đối diện có góc α khác nhau. Hai bên có rãnh chữ nhật để lắp van giữ chặt vật + Đối với những vật có hình dạng tròn xoay có bậc thì phải đỡ bằng khối V điều chỉnh. Khi vặn vít 1, mặt nghiêng 2 và 3 sẽ trượt trên đế 4 để đi gần vào nhau hoặc xa nhau, nhờ vậy mà thay đổi được độ cao của V Hình 2.1.2. Khối V điều chỉnh 2.2. Dụng cụ vẽ và đánh dấu 2.2.1. Mũi vạch ( kim vạch ) : - Mũi vạch là một dụng cụ có đầu nhọn và thường được chế tạo bằng thép cacbon dụng cụ ( Y10 hoặc Y12 ) sau khi chế tạo xong được tôi, đạt độ cứng 58 ÷ 60 HRC. Đầu được mài nhọn với góc α bằng 15 ÷ 20º - Mũi vạch thường có hai loại : Loại cầm tay và loại gá trên đài vạch, chiều dài mỗi vạch trong khoảng từ 150 ÷ 250 mm - Để vạch dấu các bề mặt mài nhẵn của chi tiết đã hoàn chỉnh, người ta dùng kim vạch bằng đồng thau Hình 2.2.1. Kim vạch a. Tròn b. Có đầu cong c. Kim lắp ghép 1. Kim 2. Thân 3. Kim dự trữ 4. Nút 9 2.2.2. Đài vạch - Đài vạch là một cái gá có bộ phận giữ mũi vạch, để giúp cho công việc vạch dấu được dễ dàng - Đài vạch đơn giản gồm : Mũi vạch 1, mũi nhọn được giữ trên giá kẹp 2 và toàn bộ giá kẹp có thể di chuyển lên xuống trên trục 4 nhờ vít 3. Nhờ đó mà có thể thay đổi được độ cao của đầu mũi nhọn khi vạch dấu - Trục 4 được bắt chặt trên đế tròn 5 có đáy phẳng - Để vạch dấu hang loạt các vật giống nhau với nhiều kích thước khác nhau người ta dùng đài vạch tổng hợp Hình 2.2.2.a. Đài vạch Hình 2.2.2.b. Các kiểu đài vạch 2.2.3. Compa vạch dấu - Để vạch các cung tròn trên phôi kim loại - Compa có hai chân nhọn, một chân được cắm cố định, chân kia đóng vai trò như một mũi vạch 10 - Vật liệu làm compa vạch dấu thường bằng thép cacbon dụng cụ hoặc thân compa bằng thép thường, đầu nhọn bằng thép tốt. Hai đầu được tôi đạt độc cứng cần thiết - Khi vạch dâu những cung tròn có bán kính lớn phải dùng thước vạch 2.2.4. Chấm dấu - Khi vạch dấu do bị cọ xát nên đường vạch dấu không giữ được lâu. Để giữ cho đường dấu không bị mất người ta dùng một dụng cụ đánh dấu gọi là chấm dấu ( mũi núng) - Chấm dấu có đường kính từ 8 ÷ 13 mm, dài 90 ÷ 150 mm. Cấu tạo gồm 3 phần : phần đầu, phần thân và phần đuôi. Phần đầu được mài nhọn với góc α = 60º, phần thân làm nhám để cầm và phần đuôi dùng để đánh búa. Chấm dấu thường được chế tạo bằng thép dụng cụ cacbon. Sau khi chế tạo xong đem tôi cứng phần đầu nhọn và phần đập búa 2.3. Dụng cụ tìm tâm những chi tiết trụ tròn Những chi tiết hình trụ tròn có thể tìm tâm bằng cách vẽ hoặc sử dụng các dụng cụ tìm tâm chuyên dùng sau : 2.3.1. Ê ke tìm tâm : Là loại dụng cụ tìm tâm đơn giản, dùng để tìm tâm ở đầu khối trụ tròn đặc hoặc rỗng. Khi cần xác định tâm ta áp hai cạnh trong của ê kê 1 vào mặt trụ ngoài ( thước thẳng 2 gắn chặt với ê ke 1 ). Một cạnh của thước đi qua đường phân giác của ke và sẽ đi qua tâm của vòng tròn. Giao của hai đường thẳng cắt nhau sẽ là tâm của đường tròn 2.3.2. Đài vạch đường tâm - Đài vạch đường tâm dùng để lấy tâm dọc theo chiều dài vật trên mặt trụ ngoài. - Trên đài vạch có bộ phận vừa là ke định tâm vừa là mũi vạch có thể trượt lên xuống trên thân thước đừng. Khi cần xác định đường tâm, vật được đặt lên hai khối V, điều chỉnh sao cho đường tâm vật ở vị trí nằm ngang, điều chỉnh cho hai má ke 1 tiếp xúc đều với mặt trụ ngoài và được cố định trên thước bằng vít, khi đo đầu mũi nhọn sẽ cao ngang tâm vật. Sau đó xoay đài vạch dùng mũi nhọn 5 để vạch đường tâm trên vật 2.3.3. Chụp tìm tâm Dùng để lấy dấu nhanh, chụp gồm chụp hình côn 1, phía trong rỗng được long mũi chấm 2 sao cho đầu nhọn nằm trên đường tâm của chụp côn. Khi cần lấy dấu người ta chụp mặt côn lên đầu trục, điều chỉnh chon ngay ngắn rồi đánh búa vào đuôi mũi nhọn, ta sẽ đánh dấu được tâm cần tìm 3. Vạch dấu trên mặt phẳng Phương pháp vạch dấu trên mặt phẳng bao gồm công việc dựng hình và đánh dấu : - Căn cứ vào bản vẽ chi tiết và những yêu cầu kỹ thuật của chi tiết mà dùng thước, compa, ê keđể vẽ hình dạng của chi tiết lên mặt phẳng. Trước khi dựng hình cần dùng đá phấn hoặc thuốc mầu bôi lên bề mặt của phôi. Khi xác định những điểm, những đường cần thiết, dùng mũi vạch, vạch các đường bao của chi tiết hoặc dùng chấm dấu chấm theo đường bao đó - Dùng thước hoặc ke và mũi vạch, vạch các đường bao trên phôi 11 - Chú ý : Cầm mũi vạch nghiêng về phái trước một goc từ 75 ÷ 80º, góc nghiêng này không được thay đổi trong một quá trình vạch dấu - Sau đó dùng chấm dấu để chấm các đường đã vạch dấu. Mũi núng thường được cầm bằng tay trái, đặt mũi núng chính xác theo các đường vạch dấu ở vị trí thẳng đứng, Dùng búa gõ nhệ lên mũi núng với độ sâu khoảng 0,2 ÷ 0,4 mm. Đưa mũi núng lần lượt từ phải sang trái để chấm dấu theo đường đã vạch - Với các chi tiết có hình dạng phức tạp hoặc cần phải vạch dấu trên nhiều phôi liệu giống nhau để bảo đảm hình dạng chi tiết không bị sai nên dùng dưỡng để vạch dấu. Ưu điểm của phương pháp vạch dấu theo dưỡng là nhanh, đơn giản, đảm bảo sự đồng đều khi vạch dấu 12 BÀI 4 : VẬN HÀNH MÁY MÀI 2 ĐÁ VÀ MÀI PHẲNG MẶT ĐÁ MỤC TIÊU - Thực hiện được các nội dung kiểm tra máy mài trơước khi vận hành - Vận hành được máy mài 2 đá để hổ trợ công việc sửa chữa cơ khí thuộc phạm vi nghề Công nghệ ô tô - Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong Thực hành Nguội cơ bản. NỘI DUNG 1. Trình tự vận hành máy mài 2 đá. 1.1. Chuẩn bị - Lau kính bảo vệ bằng giẻ lau sạch - Đổ đầy nước làm mát - Đeo kính bảo hộ Hình 1.1. Chuẩn bị máy mài hai đá 1.2. Kiểm tra an toàn - Quay đá bằng tay, kiểm tra xem có vết xước hoặc vết nứt không - Kiểm tra, đảm bảo khe hở giữa bệ tì và đá không lớn quá 3 mm - Kiểm tra đảm bảo khe hở giữa kính bảo vệ và đá mài không lớn quá 10 mm 13 Hình 1.2. Khoảng cách an toàn giữa bệ tì, kính bảo vệ với đá mài 2. Vận hành máy mài - Không đứng đối diện với đá mài - Bật công tắc nguồn, chờ cho đá quay đủ tốc dộ tiêu chuẩn. Nếu có tiếng ồn hoặc rung thì phải tắt máy và kiểm tra 3. Mài phẳng mặt đá - Cầm mũi sửa đá bằng cả hai tay và tì vào bệ tì - Đẩy mũi sửa đá cho chạm vào mặt đá - Di chuyển mũi sửa đá nhẹ nhàng sang trái và phải, mài đá cho đến hết các vết lõm và mặt đá bằng phẳng Hình 3. Mài phẳng mặt đá 14 BÀI 5 : MÀI ĐỤC MỤC TIÊU - Mài được đục kim loại trên máy mài 2 đá theo đúng trình tự - Góc cắt, lưỡi cắt của đục đạt thông số kỹ thuật chuẩn. - Sử dụng máy mài đúng qui trình và an toàn - Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong Thực hành Nguội cơ bản. NỘI DUNG 1. Trình tự các bước thực hiện mài đục - Bước 1 : Chuẩn bị máy làm việc Xem xét và chuẩn bị khởi động máy, kiểm tra độ tin cậy của cơ cấu bảo vệ, khe hở giữa tấm đỡ và đá mài ( từ 2 ÷ 3 mm ). Điều chỉnh khe hở bằng cách dịch chuyển tấm đỡ bằng bu lông điều chỉnh, xem xét dộ tin cậy của truyền động đai, của tấm đỡ, kính che Bước 2 : Thao tác mài đục + Hạ kính che xuống và kẹp chặt nó với lò xo bằng đai ốc tai hồng. Đóng mạch động cơ điện + Tay phải cầm đục sao cho đầu đục tựa vào long bàn tay, ngón tay cái hướng lên trên còn các ngón tay còn lại nắm chắc lấy đục từ phái bên. + Các ngón tay trái cầm lấy đục tại chỗ gần với phần mài sắc sao cho ngón tay cái hướng lên trên + Đặt đục lên tấm đỡ, Cạnh vát hướng vào đá mài từ từ đưa đục gần sát vào đá mài để hớt đều lớp kim loại trên cạnh vát. Ép đều và nhẹ lên đục + Quay đục để đưa cạnh vát thứ hai vào đá mài. Cần bảo đảm sao cho cạnh vát của đục có chiều rộng như nhau và lưỡi cắt của đục khớp chính xác với rãnh của dưỡng. Đường trục của đục phải trùng với trục của dưỡng + Không cho phép có hiện tượng quá nhiệt và ram đục, cần làm nguội đục trong quá trình mài băng nước lạnh - Bước 3 : Kiểm tra góc mài của đục Góc mài sắc của đục được kiểm tra bằng dưỡng hoặc thước đo góc vạn năng Để mài sắc đục rãnh cần tiến hành theo các bước sau : + Chuẩn bị cho việc mài sắc + Tay phải cầm đầu đục rãnh sao cho các ngón tay cái hướng lên trên 15 + Các ngón tay trái cầm đục rãnh tại chỗ gần với phần mài sắc + Khi mài sắc cần bảo đảm sao cho các cạnh vát có chiều rộng như nhau + Làm nguội đục rãnh bằng cách nhúng vào nước lạnh, nếu không sẽ làm cho đục rãnh bị ram + Kiểm tra góc mài và chiều dày cạnh vát theo dưỡng 2. Thực hiện mài đục 2.1. Mài đầu đục - Cầm đục chắc chắn bằng hai tay và tỳ vào bệ tỳ - Giữ tâm đục vuông góc với mặt mài của đá - Di chuyển đục nhệ nhàng sang phải và sang trái đến khi mài hết những vết mòn hoặc mẻ ở đầu đục, đồng thời đảm bảo đầu đục vuông góc với thân đục Hình 2.1. Mài đầu đục 2.2. Mài lưỡi đục - Cầm đục chắc chắn bằng hai tay và tì vào bệ tì. Đẩy đục chạm nhẹ vào đá mài sao cho đảm bảo đúng góc của lưỡi đục - Kiểm tra góc và đường thẳng của lưỡi đục ( lưỡi cắt của đục ) - Trong quá trình mài thỉnh thoảng làm nguội đục bằng nước tránh làm đục bị giảm độ cứng 16 Hình 2.2. Đầu đục tòe và đầu đục đã được mài hết đầu tòe 17 BÀI 6 : KỸ THUẬT ĐỤC CƠ BẢN MỤC TIÊU - Trình bày đúng và đầy đủ trình tự các bước thực hiện công việc đục. - Tiến hành đục đạt kỹ năng cơ bản nhằm hổ trợ công việc sửa chữa cơ khí thuộc phạm vi nghề nghề Công nghệ ô tô - Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong Thực hành Nguội cơ bản. NỘI DUNG 1. Trình tự các bước thực hiện trước khi đục 1.1. Kẹp chắc đe Kẹp đe chắc chắn vào giữa ê tô Hình 1.1. Kẹp đe vào ê tô 1.2. Cầm búa và đục - Cầm chắc đục bằng tay trái, để nhô phần cán đục một chút ra khỏi tay - Cầm búa tại phần cuối của cán búa bằng tay phải 18 Hình 1.2. Cách cầm búa và đục 1.3. Đứng đúng vị trí - Đứng về phía trái ê tô, cách ê tô một khoảng bằng chiều dài của cán búa - Xoay người sang phải, chân phải bước lùi về phía sau và cách chân trái một khoảng là 1/2 bước chân. Đường thẳng nối hai chân làm với cạnh bàn với một góc khoảng 80º 1.4. Tư thế đứng khi đục - Đặt đầu búa lên đầu đục, duỗi cánh tay cho thaoir mái, điều chỉnh chân đứng cho phù hợp - Mắt luôn nhìn vào đầu đục 2. Tiến hành đục - Vung búa vừa phải khi đánh búa - Đường đánh búa xuống phải trùng với đường tâm của đục - Lần đánh búa đầu tiên dùng lực vừa phải, chỉ dùng lực đánh mạnh khi chắc chắn đánh búa vào chính giữa của đầu đục - Nếu đầu đục bị tòe, cần phải mài hết phần tòe Đầu đục bị tòe Đầu đục không bị tòe HÌnh 2. Thao tác đục và cách sửa đục bị tòe 19 BÀI 7 : ĐỤC KIM LOẠI MỤC TIÊU - Chọn được loại ê tô, đục theo yêu cầu công việc - Đục kim loại theo đúng trình tự và yêu cầu kỹ thuật và thời gian - Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong Thực hành Nguội cơ bản. NỘI DUNG 1. Chọn loại đục Ta có thể chọn các loại đục : - Đục bằng : Loại này được dùng để đục các mặt phẳng và cắt kim loại mỏng, đây là loại đục được dùng thông dụng nhất - Đục nhọn : Loại này được dùng để đục nhám các bề mặt, đục rãnh và đục các lỗ - Đục góc : Loại này được dùng để đục các rãnh dầu, các góc phía trong 2. Chọn ê tô Ta có thể chọn các kiểu ê tô : + Ê tô bàn song song : Loại ê tô này được sử dụng thông dụng nhất, nó được dùng để kẹp nhiều loại vật kẹp trong nghề nguội, đặc biệt là trong quá trình dũa Hình 3.1. Ê tô bàn song song + Ê tô chân : Loại này được dùng chủ yếu trong các vật cần chịu lực lớn, chẳng hạn như : đánh búa, chặt đứt... 20 Hình 3.2. Ê tô chân + Ê tô bàn ( nhỏ ) : Loại này chỉ thích hợp với các vật kẹp nhỏ Hình 3.3. Ê tô bàn loại nhỏ 3. Trình tự các bước tiến hành trước khi đục 3.1. Đặt phôi vào ê tô Đặt đường vạch dấu sát mép má kệp của ê tô 21 Hình 3.1. Đặt phôi vào ê tô 3.2. Vị trí đứng thích hợp - Cầm búa và đục - Xoay người sang phải khoảng 45º - Chân phải bước sang cách chân trái khoảng 1/2 bước Hình 3.2. Vị trí đứng khi đục 3.3. Tư thế đứng đục Đặt đầu búa lên đầu đục, điều chỉnh bàn chân cho thích hợp 22 Hình 1.4. Tư thế đứng khi đục 4. Tiến hành đục - Tay phải cầm búa, tay trái cầm đục, đặt nghiêng đục một góc 30 ÷ 35º so với mặt phẳng cần đục - Đập búa đúng vào đầu đục, quan sát vào phần cắt của đục mà không nhìn vào đầu của đục - Không ấn mạnh đục vào vật liệu, tận dụng hiệu suất của đục sau mỗi lần đập búa và đặt lại đục vào vị trí đúng - Dịch chuyển đục từ phải sang trái sau mỗi lần đập búa bằng cổ tay Hình 4. Thao tác đục 5. Các dạng sai hỏng, nguyên nhân và biện pháp khắc phục 5.1 Mặt gia công bị xây xát: - Nguyên nhân: Do cặp phôi không có đẹm lót. - Khắc phục: Cần có đệm lót ở hai má êtô, đồng thời cặp phôi chặt. 5.2 Phôi bị mẻ cạnh: - Nguyên nhân: Đánh búa mạnh khi gần kết thúc phần đục, đồng thời không xoay chuyển phôi lại, không vát cạnh chi tiết trước sau. 23 - Khắc phục: Khi gần kết thúc, cần đánh búa nhẹ lại và cần xoay ngược phôi lại, trước khi đục cần vát cạnh trước sau. 5.3 Mặt phẳng dục không phẳng: - Nguyên nhân: Do khi đục góc nâng đục, lưỡi đục không phù hợp hoặc do lưỡi đục không sắc. - Khắc phục: Tay trái cầm đục không nghiêng ngả, để góc nâng phù hợp và lưỡi đục phải sắc. 5.4. Rãnh đục không đủ kích thước: - Nguyên nhân: Do vạch dấu thiếu cẩn thận hoặc do kích thước đục không đúng. - Khắc phục: Khí vạch xong phải kiểm tra lấy dấu kích thước, lưỡi đục phải mài sắc và đúng kích thước. 24 BÀI 8 : KỸ THUẬT DŨA CƠ BẢN MỤC TIÊU - Mô tả, nhận dạng và trình bày được công dụng của từng loại dũa. - Trình bày được trình tự các bươớc dũa cơ bản - Có được các kỹ năng cơ bản về dũa - Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong Thực hành Nguội cơ bản. NỘI DUNG 1. Các loại dũa và công dụng - Dũa lưỡi cắt đơn : Loại này chỉ có các rãnh chạy thẳng theo một hướng và được dùng để dũa các loại thép thường và nhựa - Dũa lưỡi cắt thép : Loại này được dùng phổ biến trong ngành công nghiệp - Dũa lưỡi cắt thô : Loại này được dùng để dũa các loại vật liệu mềm như : gỗ, da, chì, Dũa có lưỡi cắt hình bán nguyệt : Loại này dùng để dũa các loại kim loại mềm như : chì, nhôm 2. Độ nhám và lưỡi cắt - Có 4 loại dũa : thô, trung bình, mịn và rất mịn - Các loại dũa được phân biệt bằng độ nhám và kích kỡ khác nhau của chúng 3. Hình dáng mặt cắt ngang của dũa Hình dáng mặt cắt ngang của dũa : dẹt, bán nguyệt, tròn, vuông, tam giác, elip 4. Trình tự các bước dũa cơ bản 4.1. Kẹp chặt phôi vào êtô Đặt phôi vào giữa êtô và cao hơn má kẹp êtô khoảng 10 mm rồi kẹp chặt lại 25 Hình 4.1. Kẹp chặt phôi vào ê tô 4.2. Lắp cán dũa - Lắp nhẹ nhàng cán dũa vào đầu nhọn của chuôi dũa - Kiểm tra, hiệu chỉnh cho cán dũa và đuôi dũa thẳng hang - Gõ cán dũa vào một bề mặt cứng cho đến khi chặt Hình 4.2. Lắp cán dũa vào đầu nhọn chuôi dũa 4.3. Cầm cán dũa - Đặt đầu mút của cán dũa vào giữa long bàn tay phải - Cầm cán dũa bằng cách đặt ngón cái lên trên cán dũa còn các ngón khác nắm chặt ở phần dưới 4.4. Vị trí đứng thích hợp - Đặt đầu dũa lên giữa phôi - Xoay người sang phải - Chân trái bước sang một bước 5. Thao tác dũa 5.1. Tư thế đứng dũa - Đặt tay trái lên đầu dũa - Giữ dầu dũa và ấn xuống một lực từ cuối của ngón cái - Di chuyển trọng tâm về phía trước - Giữ khuỷu tay phải chạm vào cạnh sườn - Điều chỉnh tư thế đứng sao cho khuỷu tay, dũa và ngón cái cùng nằm trên một đường thẳng 5.2. Đẩy dũa - Mắt luôn nhìn vào phôi - Đầu gối trái hơi co trong khi di chuyển trọng tâm về phía trước, dùng khuỷu tay phải từ càng sườn đẩy dũa về phía trước trên mặt phẳng nằm ngang - Sử dụng trọng lượng của cơ thể - Sử dụng toàn bộ chiều dài của dũa 26 Hình 5.2. Tư thế đứng khi giũa và đẩy giũa 5.3. Kéo dũa về Kéo dũa về trong khi vẫn giữ cho dũa nằm ngang ( không đẩy xuống dưới) 5.4. Lặp lại động tác - Chuẩn bị tư thế đứng cho thích hợp - Tốc độ đẩy dũa vào khoảng 30 đến 40 lần trong một phút là phù hợp 27 BÀI 9 : DŨA MẶT PHẲNG MỤC TIÊU - Trình bày được các phương pháp dũa - Mô tả đầy đủ và đúng trình tự các bước khi dũa một mặt phẳng. - Dũa được mặt phẳng tương đối phẳng để hổ trợ cho công việc sửa chữa thuộc phạm vi nghề Công nghệ ô tô - Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong Thực hành Nguội cơ bản. NỘI DUNG 1. Các phương pháp dũa - Dũa dọc : Đẩy dũa thẳng về phía trước sao cho đường tâm của dũa luôn trùng với hướng chuyển động Hình 1.1. Dũa dọc - Dũa chéo : Đẩy dũa về phía trước đồng thời trượt sang bên phải là một phương pháp tốt cho dũa thô, bởi vì lượng kim loại bị cắt rộng hơn 28 Hình 1.2. Dũa chéo - Dũa ngang : Cầm hai đầu của dũa và đẩy sao cho đường tâm của dũa luôn vuông góc với hướng chuyển động Hình 1.3. Dũa ngang 2. Trình tự và yêu cầu kỹ thuật của các bước dũa mặt phẳng 2.1. Làm sạch các vảy sắt Làm sạch các vảy sắt bằng góc hoặc cạnh của dũa thô 2.2. Dũa thô - Dũa mặt phẳng ngang bằng cách ấn dũa xuống mặt phôi - Kiểm tra mặt phẳng bằng thước lá - Đánh dấu những khu vực cao - Dũa những phần cao 2.3. Dũa phẳng - Dùng toàn bộ bề mặt của dũa, đẩy dũa theo chiều dọc - Kiểm tra mặt phẳng bằng thước lá 29 Hình 2.3. Giũa phẳng 2.4. Kiểm tra - Quét một lớp bột màu đỏ lên mặt bề máp - Chà, xát mặt phẳng dũa lên trên mặt bàn máp có bột màu, kiểm tra bột màu bám vào mặt phẳng dũa Hình 2.4. Kiểm tra mặt phẳng dũa bằng bàn máp có bột màu 2.5. Dũa lần cuối - Dùng lưỡi cắt của dũa mịn - Đặt các ngón tay lên trên lưỡi cắt, dũa những phần không phẳng trên bề mặt - Tiếp tục dũa những phần cao cho đến khi chà mặt phẳng dũa xuống mặt bàn máp có bột màu thấy bột màu dính đều trên mặt phẳng dũa là được 30 Hình 2.5. Giũa tinh lần cuối 3. Dũa mặt phẳng Dũa sáu mặt phẳng song song và vuông góc với nhau. Có khối hình hộp chữ nhật được hợp thành bởi sáu mặt phẳng, cần dũa để đạt được sáu mặt phẳng song song và vuông góc với nhau. Muốn vậy phải tuôn theo trình tự sau: - Chọn mặt chuẩn : Mặt phẳng được chon làm chuẩn phải là mặt phẳng có diện tích lớn nhất, là mặt mà các kích thước chủ yếu được xác định từ đó. Trên hình vẽ, ta chọn mặt 1 làm chuẩn và được gia công đầu tiên. Mặt 3 và mặt 6 tiếp xúc với hai má êtô khi kẹp chặt chi tiết - Khi dũa thật phẳng mặt 1, đặt vật lên bàn lấy dấu, vạch đường dấu mặt 2 song song với mặt 1. Trong quá trình dũa mặt 2, luôn kiểm tra độ song song và khoảng cách dũa mặt 1 và 2 phải đảm bảo đồng thời 3 yếu tố sau : + Độ phẳng của mặt 2 + Độ song song giũa mặt 1 và mặt 2 + Khoảng cách giữa mặt 1 và mặt 2 - Áp mặt một với khối D đặt trên bàn dấu, cho mặt 4 chạm bàn, vạch đường dấu xác định mặt 3. Khi dũa mặt 3, kẹp vật trên êtô bằng mặt 1 và 2 (tránh làm xước mặt ) và luôn luôn kiểm tra độ vuông góc giữa mặt 1 và 3 trên suất chiều dài mặt 3, đồng thời phải kiểm tra độ phẳng cho tới khi đạt cả hai yêu cầu phẳng và vuông góc. - Áp mặt 1 vào khối D cho mặt 3 chạm bàn, vạch dấu các mặt 4, 5 và 6 bằng mũi vạch và êtô 90º. Dùng mặt 1 và 2 để kẹp trên êtô có đệm ở má. Lần lượt dũa các mặt 4, 5 và 6. Khi dũa luôn kiểm tra độ phẳng của từng mặt, độ vuông góc giữa chúng với mặt 1, độ song song giữa 6 và , độ vuông góc giữa 4, 5 và 3. Đồng thời phải đảm bảo kích thước giữa 4 với 5, giữa 6 với 3. Phương pháp này đảm bảo được độ chính xác cao, sai số nhỏ 31 BÀI 10 : VẬN HÀNH MÁY KHOAN BÀN MỤC TIÊU - Mô tả đúng và đầy đủ trình tự các bước khi vận hành máy khoan bàn - Vận hành máy khoan bàn thành thạo và an toàn - Vệ sinh, và bảo dưỡng máy khoan - Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong Thực hành Nguội cơ bản. NỘI DUNG 1. Trình tự và yêu cầu kỹ thuật của các bước khi vận hành máy khoan. - Trình tự : + Thay đổi số vòng quay của trục chính + Di chuyển bàn khoan lên và xuống + Di chuyển bàn sang phải và trái + Di chuyển trục chính lên và xuống - Yêu cầu kỹ thuật : + Cẩn thận tránh bị kẹp tay vào giữa pu-li và dây đai + Nới lỏng khóa hãm + Quay tay quay điều chỉnh bàn lên xuống ngược chiều kim đồng hồ để hạ thấp bàn xuống + Đặt bàn ở chiều cao thích hợp rồi siết khóa hãm lại + Đẩy bàn sang phải hoặc sang trái bằng tay + Quay bàn đến đúng vị trí rồi siết khóa hãm lại + Đứng phía trước của máy, cầm tay quay điều chỉnh trục chính lên xuống + Quay tay quay để điều chỉnh trục chính lên xuống 2. Vận hành máy khoan để bàn 2.1. Thay đổi số vòng quay của trục chính - Mở lắp che dây đai - Lới lỏng vít khóa - Điều chỉnh đòn bẩy căng dây đai để nới lỏng dây đai - Di chuyển dây đai đến rãnh pu-li mong muốn - Khi di chuyển dây đai, đầu tiên tháo dây đai từ rãnh pu-li có đường kính lớn hơn, khi lắp vào thì lắp dây đai vào rãnh pu-li có đường kính nhỏ hơn trước - Cẩn thận tránh bị kẹp tay vào giữa pu-li và dây đai 32 - Kéo đòn bẩy căng đai về phía trong lòng, căng dây đai hết cỡ sau đó vặn chặt khóa đòn bẩy căng đai lại - Lắp nắp che dây đai lại Nắp bảo vệ Hình 2.1. Đầu máy khoan bàn 2.2. Di chuyển bàn khoan lên và xuống - Nới lỏng khóa hãm - Quay tay quay điều chỉnh bàn lên xuống ngược chiều kim đồng hồ để hạ thấp bàn xuống - Đặt bàn ở chiều cao thích hợp rồi siết khóa hãm lại Hình 2.2. Di chuyển bàn khoan lên xuống 2.3. Di chuyển bàn sang phải và trái - Nới lỏng khóa hãm - Đẩy bàn sang phải hoặc sang trái bằng tay - Quay bàn đến đúng vị trí rồi siết khóa hãm lại 33 Hình 2.3. Di chuyển bàn khoan sang phải và trái 2.4. Di chuyển trục chính lên và xuống - Đứng phía trước của máy, cầm tay quay điều chỉnh trục chính lên xuống - Quay tay quay để điều chỉnh trục chính lên xuống Hình 2.4. Di chuyển trục chính lên và xuống 3. Vệ sinh và bảo dưỡng máy khoan - Vệ sinh : - Máy khoan sau khi đã được vận hành thì phải vệ sinh sạch sẽ bằng giẻ lau và dầu diesel. - Máy khoan lâu không vận hành thì cũng phải vệ sinh sạch sẽ và để nơi khô thoáng - Bảo dưỡng + Bảo dưỡng thường xuyên : 34 Trước khi vận hành và sau khi vận hành máy khoan thì ta phải kiểm tra và bảo dưỡng các bộ phận, chi tiết của máy + Bảo dưỡng định kỳ : Ta phải bảo dưỡng theo hằng tháng hoặc theo một thời gian nhất định để máy khoan có thể vận hành tốt và bền lâu 35 BÀI 11 : MÀI MŨI KHOAN MỤC TIÊU - Mô tả được các góc, các lưỡi cắt của mũi khoan - Trình bày được trình tự các bước mài mũi khoan - Mài được mũi khoan kim loại đạt các thông số kỹ thuật cơ bản của mũi khoan để hổ trợ cho công việc sửa chữa thuộc phạm vi nghề công nghệ ô tô - Chấp hành đúng quy trình, quy phạm trong Thực hành Nguội cơ bản. NỘI DUNG 1. Trình tự và yêu cầu kỹ thuật của các bước thực hiện mài mũi khoan kim l