Giáo trình Miễn dịch Tự nhiên - Chương 7: Miễn dịch

1. Trình bµy ®−îc c¸c hình thøc ®¸p øng miÔn dÞch cña c¬ thÓ. 2. Trình bµy ®−îc ®Þnh nghÜa vµ tÝnh chÊt cña kh¸ng nguyªn, kh¸ng thÓ. 3. Trình bµy ®−îc kh¸i niÖm vµ cÊu tróc cña ph©n tö MHC. 4. Trình bµy ®−îc ®¸p øng miÔn dÞch cña c¬ thÓ chèng vi khuÈn vµ virus. 5. Trình bµy ®−îc nguyªn lý vµ nguyªn t¾c sö dông vaccin, huyÕt thanh 6. Trình bµy ®−îc nguyªn lý, môc ®Ých cña c¸c ph¶n øng miÔn dÞch trong chÈn ño¸n vi sinh. 1.1. MD tù nhiªn hay MD kh«ng ®Æc hiÖu - Lµ kh¶ năng tù b¶o vÖ s½n cã mang tÝnh di truyÒn trong c¸c c¸ thÓ cïng mét loµi, cã ngay tõ lóc míi sinh. - MiÔn dÞch tù nhiªn ®ãng vai trß lµ tuyÕn phßng thñ ®Çu tiªn ngăn chÆn sù x©m nhËp vµ tiªu diÖt vi sinh vËt tr−íc khi chóng kÞp nh©n lªn. - ð¸p øng miÔn dÞch tự nhiên ñối víi tÊt c¶ c¸c lo¹i kh¸ng nguyªn lµ nh− nhau. Môc tiªu học tập 1.Trình bµy ®−îc c¸c hình ®¸p øng miÔn dÞch tù nhiªn cña c¬ thÓ. C¸c hµng rµo cña MDTN Hµng rµo vËt lý - Da ngăn néi m«i víi bªn ngoµi. + Líp biÓu bi chøa c¸c tb biÓu m« s¾p xÕp ken chÆt + Líp tÕ bµo sõng ho¸ chøa keratin. Cấu trúc da Da bị tổn thương Niªm m¹c phñ mÆt trong c¬ thÓ nh− ®−êng tiªu ho¸, h« hÊp, tiÕt niÖu, sinh dôc...t¹o mét mµng b¶o vÖ ngăn kh«ng cho c¸c vsv l¹ b¸m vµo líp tÕ bµo m«, c¬ quan. BÒ mÆt niªm m¹c (m¾t, miÖng, tiÕt niÖu) lu«n tiÕt dÞch (n−íc m¾t, n−íc bät, n−íc tiÓu) t¹o ra dßng dÞch thÓ röa tr«i vsvt trªn bÒ mÆt. Niªm m¹c Niêm mạc hô hấp Niêm mạc hô hấp Peptic Ulcers Figure 23.3 Niêm mạc dạ dày - ðé axit trªn mÆt da - DÞch vÞ do d¹ dµy tiÕt ra cã ®é pH 1-2 - Lysozym trong dÞch tiÕt cña c¸c tuyÕn nh− n−íc m¾t, n−íc bät, n−íc mòi, lµ mét chÊt cã kh¶ năng øc chÕ sù tæng hîp thµnh tÕ bµo vi khuÈn Gram (+). - Mét sè protein g¾n s¾t nh− lactoferin, transferin lµm gi¶m nång ®é s¾t tù do trong m¸u xuèng rÊt nhiÒu lÇn so víi nhu cÇu cña vi sinh vËt . Hµng rµo ho¸ häc • Interferon (IFN): lµ nhãm glycoprotein c¶m øng ®−îc s¶n xuÊt bëi nhiÒu lo¹i tb nh− b¹ch cÇu, ®¹i thùc bµo, tÕ bµo biÓu m«, khi ®−îc c¶m øng bëi virus hoÆc acid nucleic. • IFN cã ho¹t tÝnh kh¸ng virus mét c¸ch kh«ng ®Æc hiÖu nh− ngăn c¶n sù nh©n lªn cña virus, ho¹t ho¸ c¸c tÕ bµo diÖt tù nhiªn. • IFN cã kh¶ năng chèng l¹i c¸c tÕ bµo ung th− do øc chÕ tÕ bµo tr−ëng thµnh, øc chÕ sù ph©n bµo. Hµng rµo thÓ dÞch Chức năng kh¸ng virus của IFN Hµng rµo thÓ dÞch
Bæ thÓ: lµ hÖ thèng nhiÒu protein thµnh phÇn, ®−îc ho¹t ho¸ theo mét trinh tù nhÊt ®Þnh.
Ho¹t ®éng cña bæ thÓ g©y tæn th−¬ng thµnh tÕ bµo sau ®ã g©y tan bµo, g©y viÖm, tăng c−êng hiÖn t−îng thùc bµo. Ho¹t ho¸ bæ thÓ: Tăng cường thực bào của bổ thể Phức hợp tấn công màng gây tan tb vsv - TiÓu thùc bµo (microphage): b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh cña m¸u. - ð¹i thùc bµo (macrophage) lµ tÕ bµo b¾t nguån tõ tuû x−¬ng, ph©n ho¸ thµnh mono bµo ë m¸u råi di t¶n tíi c¸c m«. Hµng rµo tÕ bµo ð¹i thùc bµo Qu¸ trinh thùc bµo chia ba giai ®o¹n: Giai ®o¹n g¾n: Giai ®o¹n nuèt: “hèc thùc bµo”- phagosom Giai ®o¹n tiêu: phagolysosom Quá trình thực bào Macrophage và Neutrophil thực bào Endothelial cells RBC neutophil macrophage Hµng rµo tÕ bµo • TÕ bµo diÖt tù nhiªn (Natural killer- NK): lµ tÕ bµo d¹ng lympho cã h¹t lín trong sinh chÊt, cã ë m¸u ngo¹i vi. • Chøc năng: diÖt c¸c ®Ých tÕ bµo (tb bÞ nhiÔm virus, tb ung th−) b»ng chÊt tiÕt (perforin). Ho¹t tÝnh nµy cña NK tăng lªn khi ®−îc kÝch thÝch bëi interferon. Perforin Màng tế bào NK cell Tế bào ñích Tế bào NK tiết perforin diệt tb ñích NK cell NK cell • Natural killer (NK) cell activation is controlled by the integration of signals from activation and inhibitory receptors. (a) Inhibitory NK cell receptors recognize self MHC class I and restrain NK cell activation. (b) When unimpeded by the inhibitory receptors, binding of NK cell activation receptors to their ligands on target cells results in NK cell stimulation. In the absence or downregulation of self MHC class I on the target cells, these stimulatory signals are no longer suppressed, resulting in NK cell responses including cytokine production and granule release leading to cytotoxicity. Note that this model indicates that NK cells do not kill by default; that is, when MHC class I inhibition is absent, the NK cell must still be stimulated through activation receptors. Moreover, whether or not an individual NK cell is activated by a target is determined by this complex balance of receptors with opposing function and expression of the corresponding ligands. In general, however, inhibition dominates over activation. Finally, NK cells can be directly stimulated by cytokines such as interleukin-12 that trigger the production of other cytokines by NK cells (not shown). These direct cytokine-mediated responses are not affected by MHC class I expression. Hµng rµo tÕ bµo • TÕ bµo K (Killer cell): lµ tÕ bµo d¹ng lympho cßn gäi lµ tÕ bµo “null”, trªn bÒ mÆt tÕ bµo cã thô thÓ dµnh cho Fc cña kh¸ng thÓ. • Chøc năng g©y ®éc tÕ bµo ®Ých nhê hiÖu qu¶ ADCC (Antibody dependent cellular cytotoxicity- g©y ®éc tÕ bµo phô thuéc kh¸ng thÓ). • Hµng rµo vi sinh vËt -Vi khuÈn chÝ trong ®−êng tiªu ho¸, mét sè ph©n bè tù nhiªn vµ t¹o quÇn thÓ trªn da, xoang miÖng, ®−êng h« hÊp, ®−êng sinh dôc, .. - Ph¸t triÓn trªn bÒ mÆt, c¹nh tranh vÞ trÝ b¸m, thøc ăn, lµm gi¶m nång ®é oxy, tiÕt mét sè chÊt diÖt khuÈn g©y bÊt lîi cho c¸c VSV x©m nhËp - NÕu tr¹ng th¸i c©n b»ng vi khuÈn chÝ bÞ mÊt, c¸c VSV kh«ng g©y bÖnh trë thµnh g©y bÖnh, gäi lµ VSV g©y bÖnh c¬ héi. Minh hoạ hệ vi khuẩn chí ñường ruột Th©n nhiÖt ng−êi lu«n æn ®Þnh ë møc 37oC. Sèt lµ sù tăng th©n nhiÖt, lµ c¬ chÕ b¶o vÖ tù nhiªn cña c¬ thÓ. Sèt lµm tăng tèc ®é ph¶n øng enzym ph©n huû vi sinh vËt, tăng ho¹t ®éng cña interferon, gi¶m nång ®é s¾t tù do trong m¸u. Sèt Viªm cấp kh«ng ®Æc hiÖu • Ph¶n øng viªm ®−îc t¹o thµnh nh»m khu tró c¸c vi sinh vËt míi x©m nhËp vµo mét n¬i, kh«ng cho chóng lan réng vµ tiªu diªt chóng. • HiÖn t−îng nµy ®· ®−îc nªu víi 4 triÖu chøng kinh ®iÓn lµ: s−ng, nãng, ®á, ®au. Các giai ñoạn của phản ứng viêm Các giai ñoạn của phản ứng viêm Phản ứng viêm Chức năng của viêm - Phá huỷ và thu dọn mầm bênh - Hạn chế tác hại do mầm bệnh và các sản phẩm của nó gây ra. - Tu sửa và thay thế các mô bị tổn thương • Tãm l¹i, khi mét vi sinh vËt l¹ x©m nhËp vµo c¬ thÓ chóng sÏ gÆp ph¶i hµng lo¹t c¸c c¬ chÕ b¶o vÖ kh«ng ®Æc hiÖu trong ®¸p øng miÔn dÞch tù nhiªn víi môc ®Ých tiªu diÖt vµ lo¹i trõ chóng ra khái c¬ thÓ. MiÔn dÞch thu ®−îc hay MiÔn dÞch ®Æc hiÖu (specific immunity) • Lµ tr¹ng th¸i miÔn dÞch xuÊt hiÖn khi c¬ thÓ ®· cã tiÕp xóc víi kh¸ng nguyªn (®−a vµo chñ ®éng hay tiÕp xóc ngÉu nhiªn). • Cã thÓ cã khi ®−îc truyÒn kh¸ng thÓ hoÆc c¸c tÕ bµo miÔn dÞch. • ð¸p øng miÔn dÞch ®Æc hiÖu: miÔn dÞch dÞch thÓ vµ miÔn dÞch qua trung gian tÕ bµo ðÆc ®iÓm c¬ b¶n cña ®¸p øng miÔn dÞch ®Æc hiÖu  TÝnh ®Æc hiÖu.  Ph©n biÖt l¹- quen.  TÝnh ®a d¹ng.  TrÝ nhí miÔn dÞch.  ðiÒu hoµ miÔn dÞch. Viªm ®Æc hiÖu • Ph¶n øng viªm ®Æc hiÖu x¶y ra khi c¬ thÓ ®· tiÕp xóc víi kh¸ng nguyªn vµ ®· cã kh¸ng thÓ dÞch thÓ hoÆc kh¸ng thÓ tÕ bµo. • Sù kÕt hîp kh¸ng nguyªn víi kh¸ng thÓ ®Æc hiÖu khëi ph¸t ph¶n øng viªm còng gåm 4 triÖu chøng: s−ng, nãng, ®á, ®au. Ph©n lo¹i miÔn dÞch ®Æc hiÖu MiÔn dÞch chñ ®éng (active immunity) • Lµ tr¹ng th¸i miÔn dÞch cña mét c¬ thÓ do hÖ miÔn dÞch cña b¶n th©n c¬ thÓ ®ã sinh ra khi cã KN kÝch thÝch. • Chia 2 lo¹i: - MD chñ ®éng tù nhiªn: khi c¬ thÓ v« tinh tiÕp xóc víi KN. - MD chñ ®éng thu ®−îc: khi KN ®−îc chñ ®éng ®−a vµo c¬ thÓ, nh− tiªm vaccin. MiÔn dÞch thô ®éng (passive immunity • Lµ tr¹ng th¸i miÔn dÞch cã ®−îc nhê kh¸ng thÓ ®−îc truyÒn tõ ngoµi vµo. • Chia 2 lo¹i: - MD thô ®éng tù nhiªn: do KT ®−îc truyÒn tõ mÑ sang con qua rau thai hoÆc qua sữa. - MD thô ®éng thu ®−îc: cã ®−îc khi KT ®−îc ®−a vµo c¬ thÓ: liÖu ph¸p huyÕt thanh. - Sù ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gåm 2 hình thøc: ®¸p øng miÔn dÞch tù nhiªn vµ ®¸p øng miÔn dÞch ®Æc hiÖu. Hai hình thøc nµy lu«n bæ xung, hç trî vµ kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau. - MiÔn dÞch tù nhiªn cã tr−íc ngăn c¶n vi sinh vËt tr−íc khi chóng kÞp nh©n lªn trong c¬ thÓ vµ nhê ®ã mµ hÖ thèng miÔn dÞch ®Æc hiÖu cã ®ñ thêi gian hình thµnh vµ ®ãng vai trß chñ chèt. Tóm lại