Giáo trình Khung gầm ô tô - Bài 8: Bán trục và dầm cầu

aëc laøm theâm nhieäm vuï daãn ñöôøng. Trong oâtoâ neáu ñaët daàm caàu lieàn (heä thoáng treo phuï thuoäc) thì chuyeån ñoäng ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng nhôø caùc baùn truïc. Neáu ñaët heä thoáng treo ñoäc laäp cuõng nhö tröôøng hôïp truyeàn moâmen ñeán caùc baùnh daãn höôùng laø chuû ñoäng thì duøng cacñaêng ñoàng toác. Trong maùy keùo xích truyeàn ñoäng ñeán caùc baùnh sau chuû ñoäng coøn qua ly hôïp chuyeån höôùng vaø truyeàn löïc cuoái cuøng (1, 2 caëp baùnh raêng). Ngoaøi ra, baùn truïc coøn coù taùc duïng tieáp nhaän taûi troïng uoán do löïc taùc ñoäng leân baùnh xe. Taûi troïng naøy laø do moät phaàn oâ toâ truyeàn leân caùc baùn truïc vaø caû ñöôøng goà gheà (xe bò xoùc), löïc li taâm xuaát hieän khi oâ toâ ñi vaøo ñöôøng voøng hay ñöôøng nghieâng. Trong maùy keùo baùnh bôm truyeàn ñoäng ñeán baùnh xe chuû ñoäng chæ qua truyeàn löïc cuoái cuøng. 161 Hình 8-2. Truyeàn ñoäng ñeán caùc baùnh sao chuû ñoäng vaø baùnh xe chuû ñoäng cuûa maùy keùo a- Truyeàn ñoäng ñeán baùnh sau chuû ñoäng qua ly hôïp chuyeån höôùngvaø hai caëp baùnh raêng b- Truyeàn ñoäng ñeán baùnh chuû ñoäng cuûa maùy keùo baùnh bôm qua moät caëp baùnh raêng. 2. Yeââââu caààààu Vôùi baát kyø heä thoáng treo naøo, truyeàn ñoäng ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng phaûi ñaûm baûo truyeàn heát moâmen xoaén. Khi truyeàn moâmen xoaén vaän toác goùc caùc baùnh xe chuû ñoäng cuõng nhö daãn höôùng khoâng ñöôïc thay ñoåi. 3. Phaâââân loaïïïïi Theo keát caáu cuûa caàu thì chia ra loaïi caàu lieàn vaø caàu rôøi. Theo möùc ñoä chòu löïc höôùng kích vaø chieàu truïc chia ra: • Loaïi baùn truïc khoâng giaûm taûi. • Loaïi baùn truïc giaûm taûi moät nöûa. • Loaïi baùn truïc giaûm taûi ¾. • Loaïi baùn truïc giaûm taûihoaøn toaøn 4/4. 162 a. Loaïïïïi baùùùùn truïïïïc khoââââng giaûûûûm taûûûûi Khi oå bi trong vaø oå bi ngoaøi ñeàu ñaët tröïc tieáp leân baùn truïc (H11.82a). Trong tröôøng hôïp naøy baùn truïc chòu toaøn boä caùc löïc laø: Hình 8-3. Baùn truïc khoâng giaûm taûi. Moâmen uoán gaây neân do löïc voøng töø baùnh raêng chaäu chuyeån veà ñaàu baùn truïc, moâmen xoaén Mx, phaûn löïc thaúng ñöùng töø baùnh xe Zbx löïc keùo Xk, löïc phanh Xp, löïc caûn tröôït ngang y xuaát hieän khi oâtoâ maùy keùo ñi treân ñöôøng nghieâng hay khi quay voøng, nghóa laø taát caû caùc ngoaïi löïc voøng cuûa baùnh raêng chaäu. Loaïi baùn truïc khoâng giaûm taûi naøy hieän nay trong oâtoâ hieän ñaïi khoâng duøng. b. Loaïïïïi baùùùùn truïïïïc giaûûûûm moäääät nöûûûûa (1/2) Hình 8-4. Baùn truïc giaûm nöûa taûi( ½ ). Loaïi naøy oå bi trong ñaët treân voû vi sai, coøn oå bi ngoaøi ñaët ngay treân baùn truïc, baùn truïc chòu caùc löïc vaø moâmen sau: Töø phía maët ñöôøng coù caùc löïc vaø phaûn löïc Zbx, Xk, Xp, y coøn moâmen thì coù: Mz = Zbx.b; Mk =Xk.rbx hay Mp = xp.rbx, moâmen My = y.rbx. Veà phía vi sai coù phaûn löïc R, vaø phaûn löïc y coù moâmen Mk, Mp. Loaïi baùn truïc giaûm taûi moät nöõa ñöôïc duøng phoå bieán trong maùy keùo baùnh bôm vaø moät soá oâtoâ du lòch. 163 c. Loaïïïïi baùùùùn truïïïïc giaûûûûm taûûûûi ¾ Hình 8-4. Baùn truïc giaûm ¾ taûi. Loaïi naøy oå bi ñaët treân voû hoäp vi sai nhö loaïi baùn truïc giaûm ½ taûi, coøn oå bi ngoaøi ñöôïc ñaët treân daàm caàu vaø loàng vaøo trong mayô cuûa baùnh xe. Boá trí nhö vaäy baùn truïc chæ chòu moâmen xoaén Mk hay moâmen phanh Mp vaø phaûn löïc taùc duïng ngang cuûa ñaát y. Caùc löïc keùo tieáp tuyeán xk vaø phaûn löïc thaúng ñöùng cuûa ñaát zbx do daàm caàu chòu. ÔÛ loaïi naøy oå bi ngoaøi coù theå laø oå bi caàu 2 daõy hoaëc oå bi ñuõa nhöng chæ coù moät oå. Baùn truïc giaûm ¾ taûi coù ôû xe con vaø moät soá xe taûi. d. Loaïïïïi baùùùùn truïïïïc giaûûûûm hoaøøøøn toaøøøøn (4/4) Hình 8-5 . Baùn truïc giaûm taûi hoaøn toaøn. Loaïi naøy chæ khaùc loaïi baùn truïc giaûm ¾ taûi laø keát caáu oå bi ngoaøi, coù hai oå ñaët gaàn nhau (coù theå moät oå caàu vaø moät oå coân). Nhö vaäy baùn truïc chæ chòu moâmen xoaén Mk hoaëc Mp töø phía vi sai (khi phanh baèng phanh tay) vaø moâmen Mk = xk.rbx hay Mp= xp.rbx (töø phía ñöôøng taùc phanh chính). Caùc löïc xk, y, zbx seõ khoâng truyeàn ñeán truïc maø chæ truyeàn ñeán daàm caàu (moâmen My = y.rbx do oå bi chòu). Loaïi giaûm taûi hoaøn toaøn ñöôïc phoå bieán treân taát caû caùc xe oâtoâ vaän taûi côõ trung bình, côõ lôùn nhö xe ZIL.130, MAZ-200vv. 164 II. CAÁÁÁÁU TAÏÏÏÏO NGUYEÂÂÂÂN LYÙÙÙÙ HOAÏÏÏÏT ÑOÄÄÄÄNG CAÙÙÙÙC LOAÏÏÏÏI BAÙÙÙÙN TRUÏÏÏÏC Baùn truïc noái töø baùnh raêng baùn truïc tôùi baùnh xe chuû ñoäng. Chuùng thöôøng phaûi naâng ñôõ troïng löôïng cuûa xe, do ñoù chuùng thöôøng ñöôïc toâi cöùng ñeå coù theå taêng theâm chieàu daøi. Treân xe hieän nay thöôøng duøng baùn truïc giaûm taûi ½, kieåu baùn truïc rôøi. Nhöõng xe hai hoaëc ba caàu chuû ñoäng vaø moät soá xe taûi naëng coù coâng suaát cao duøng baùn truïc giaûm taûi ¾ vaø baùn truïc giaûm taûi hoaøn toaøn. Hình 8-6. Baùn truïc sau baèng theùp ñaëc, ñöôïc toâi cöùng beà maët, duoãi thaúng töø boä vi sai tôùi phaàn ngoaøi cuøng cuûa voû caàu. Voû caàu vaø baùnh raêng baùn truïc ñôõ ñoaïn truïc trong cuøng cuûa baùn truïc. OÅ bi ngoaøi naâng ñôõ ñoaïn ngoaøi cuûa baùn truïc. Sau ñaây laø caáu taïo moät soá baùn truïc: 1. Keáááát caááááu baùùùùn truïïïïc khoââââng giaûûûûm taûûûûi OÅ bi trong vaø ngoaøi cuûa baùn truïc ñeàu ñöôïc caét tröïc tieáp leân baùn truïc. Trong loaïi naøy baùn truïc chòu toaøn boä caùc löïc taùc duïng leân baùn truïc. Loaïi naøy hieän nay khoâng coøn söû duïng nöûa. 165 Hình 8-7. Loaïi baùn truïc khoâng giaûm taûi. 2. Keáááát caááááu cuûûûûa baùùùùn truïïïïc giaûûûûm taûûûûi moäääät nöõõõõa Baùn truïc giaûm taûi moät nöõa coù theå duøng vôùi keát caáu mayô ñôn giaûn nhaát, mayô gaén treân baùn truïc nhôø then vaø maët coân. Caùc oå bi ñöôïc laép giöõa voû caàu vaø baùn truïc, coøn baùnh xe ñöôïc laép tröïc tieáp vaøo baùn truïc. Vì lyù do naøy, baùn truïc phaûi ñôõ toaøn boä troïng löôïng xe cuõng nhö chieäu taûi troïng cuûa xe, taûi troïng ngang khi xe quay voøng. Do caáu truùc ñôn giaûn neân kieåu naøy duøng vôùi haàu heát caùc loaïi xe khaùch. Hình 8-8 . Loaïi giaûm taûi moät nöûa. Moät soá loaïi xe ngöôøi ta thay mayô baèng maët bích laép vaøo beân ngoaøi baùn truïc nhö ôû oâtoâ M- 21, Volga (Lieân xoâ cuõ). Tröôøng hôïp naøy ñóa baùnh xe vaø troáng phanh ñöôïc gaén truïc tieáp vaøo maët bích. Ñaàu ngoaøi cuûa baùn truïc coù theå ñaët treân 2 oå con laên hình coân. Caùc oå bi naøy chòu löïc chieàu truïc caû hai phía. Ta thaáy ñieåm töïa cuûa ñaàu ngoaøi baùn truïc giaûm nöûa taûi laø moät oå bi con laên hình coân. Keát caáu nhö vaäy giaù thaønh reû hôn, nhö caàn chuù yù trong tröôøng hôïp naøy löïc chieàu truïc taùc duïng vaøo phía trong do oå bi ñoái dieän chòu. Vì vaäy maø phaûi coù mieáng ñôû ñeå truyeàn löïc chieàu truïc töø baùn truïc naøy sang baùn truïc khaùc. 166 Loaïi duøng oå bi caàu chòu löïc chieàu truïc caû hai beân thay cho oå con laên (loaïi naøy neáu cuøng kích thöôùc thì oå bi caàu keùm tuoåi thoï hôn oå con laên hình coân). 3. Keáááát caááááu cuûûûûa baùùùùn truïïïïc giaûûûûm taûûûûi ¾ Moät oå bi ñôn ñöôïc ñaët giöõa voû caàu vaø mayô baùnh xe, coøn baùnh xe ñöôïc laép tröïc tieáp vaøo truïc. Phaàn lôùn taûi troïng xe ñöôïc ñôõ bôûi voû caàu, maëc duø taûi troïng ngang seõ taùc duïng vaøo truïc khi quay voøng. Hình 8-9. Loaïi giaûm taûi ¾. Baùn truïc giaûm taûi ¾ töïa ñaàu ngoaûi leân oå bi, oå bi naøy ñaët giöõa mayô baùnh xe chuû ñoäng vaø daàm caàu. Löïc vaø moâmen (tröø moâmen Mk vaø Mp) taùc duïng leân ñaàu ngoaøi cuûa baùn truïc nhôø oå bi ñaët treân daàm caàu chòu moät phaàn. Löïc chieäu truïc y truyeàn caû leân baùn truïc, oå con laên ñôû höôùng kính cuûa voû bi sai chòu hoaøn toaøn löïc naøy. Caàn chuù yù moät ñieàu laø trong tröôøng hôïp baùn truïc giaûm taûi moät nöûa hay giaûm taûi ¾ bò vôõ neáu khoâng duøng cô caáu phuï thì khoâng theå keùo ñöôïc xe oâtoâ. Neáu baùn truïc giaûm hoaøn toaøn bò vôõ thì coù theå keùo oâtoâ khoâng caàn cô caáu phuï. ÖÙng suaát uoán trong baùn truïc giaûm taûi ¾ phuï thuoäc ñoä cöùng cuûa baùn truïc vaø oå bi. Cuõng nhö baùn truïc giaûm taûi ¾ coù theå duøng loaïi mayô ñôn giaûn. Khi ñaàu ngoaøi baùn truïc giaûm taûi ¾ ñaët trong oå con laên thaúng (oå naøy khoâng chòu ñöôïc löïc chieàu truïc) thì baùnh raêng baùn truïc phaûi cheá taïo lieàn vôùi baùn truïc ñeå baùn truïc coù theå tyø leân chöõ thaäp cuûa vi sai. Nhö vaäy tuøy theo höôùng cuûa löïc chieàu truïc y moät trong hai oå bi cuûa baùnh raêng chaäu seõ phaûi chòu löïc y naøy. Löïc y gaây ra moâmen yrbx laøm leäch oå bi neân laøm giaûm tuoåi thoï cuûa oå bi. Cuõng vì lyù do naøy maø ngaøy nay ngöôøi ta ít duøng loaïi baùn truïc giaûm ¾ taûi. 4. Keáááát caááááu baùùùùn truïïïïc giaûûûûm taûûûûi hoaøøøøn toaøøøøn Caùc oå bi ñöôïc laép giöõa voû caàu vaø mayô baùnh xe, coøn baùnh xe ñöôïc laép vaøo mayô. Voû caàu xe trong kieåu heï thoáng treo baùnh xe naøy dôõ toaøn boä taûi troïng cuûa xe neân baùn truïc chæ daãn ñoäng baùnh xe. Do vaäy baùn truïc traùnh ñöôïc löïc quaù lôùn. Kieåu naøy thöôøng duøng cho xe taûi vì noù chieäu ñöôïc taûi troïng lôùn 167 Hình 8-10. Baùnh xe vôùi baùn truïc giaûm taûi hoaøn toaøn. Veà maët lyù thuyeát thì baùn truïc chæ chòu coù moâmen xoaén. Nhöng trong thöïc teá do bieán daïng ñaøn hoài cuûa daàm caàu, do sai soùt trong cheá taïo (söï khoâng ñoàng truïc cuûa mayô baùnh xe vaø baùnh raêng baùn truïc cuûa vi sai) khoù giöõ ñöôïc baùn truïc vuoâng goùc vôùi maët bích. Vì vaäy khi sieát ñai oác phaùt sinh caùc bieán daïng uoán baùn truïc vaø ñaàu beân phaûi baùn truïc seõ töïa leân thaønh loã baùnh raêng noùn baùn truïc. * Keáááát caááááu truyeààààn ñoääääng ñeáááán caùùùùc baùùùùnh xe daããããn höôùùùùng cuûûûûa oââââtoââââ nhieààààu caààààu loaïïïïi taûûûûi naëëëëng. Baùn truïc giaûm taûi hoaøn toaøn 4 coù khôùp caùc ñaêng laø maët bích 2 truyeàn moâmen leân baùnh xe qua choát. Maët bích coù theå thaùo dôøi khoûi baùn truïc vaø laép gheùp vôùi baùn truïc baèng then hoa. Ñoái vôùi maùy keùo xích coù truyeàn löïc cuoái cuøng laø hai caëp baùnh raêng thaúng thì baùnh raêng noùn bò ñoäng phaûi ñaët beân phaûi nhö ôû oâtoâ ñeå chieàu tieán cuûa maùy keùo môùi cuøng vôùi chieàu quay cuûa baùnh bôm. Ñoái vôùi maùy keùo baùnh bôm vì coù theâm truyeàn löïc cuoái cuøng thöôøng laø moät caëp baùnh raêng naèm giöõa truyeàn löïc trung öông vaø baùnh loáp, neân baùnh raêng noùn bò ñoäng phaûi ñaët beân traùi (nhìn töø phía ñaùy lôùn cuûa baùnh raêng noùn nhoû nhìn laïi) ñaûm baûo chieàu tieán cuûa maùy keùo cuøng chieàu quay cuûa baùnh bôm. III. BAÙÙÙÙN TRUÏÏÏÏC RÔØØØØI (DAÀÀÀÀM CAÀÀÀÀU CAÉÉÉÉT) 1. Caááááu taïïïïo Caùc oâ toâ coù caàu sau chuû ñoäng vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp thöôøng cheá taïo theo kieåu baùn truïc rôøi. Baùn truïc rôøi thöôøng ñöôïc duøng khi boä vi sai gaén chaéc chaén treân khung xe. Khôùp caùc ñaêng treân baùn truïc laø caàn thieát ñeå cho pheùp heä thoáng treo dòch chuyeån leân xuoáng. Keát caáu nhö vaäy ñaûm baûo ñoä eâm dòu chuyeån ñoäng, vì baùnh xe leo qua caùc vaät chöôùng ngaïi dòch chuyeån trong maët phaúng thaúng ñöùng, löïc khoâng taùc duïng hay löïc taùc duïng raát ít leân quaû caàu lieàn (hình 8-11) minh hoïa caàu sau chuû ñoäng duøng baùn truïc rôøi. Boä vi sai laøm vieäc bình thöôøng. Duø sao, caùc baùn truïc chuû ñoäng cuõng khoâng ñöôïc vöõng chaéc, noù thì yeáu hôn caùc truïc theùp. Moãi baùn truïc coù hai khôùp chöõ U, moãi caùi ñöôïc laép treân moät phaàn cuoái truïc. 168 Hình 8-11. Baùn truïc rôøi coù boä vi sai ñöôïc gaén treân khung xe. Khôùp noái chöõ U laøm baùn truïc vaø baùnh xe dòch chuyeån leân xuoáng theo hoaët ñoäng cuûa heä thoáng treo (Peugeot). Baùn truïc truyeàn moâmen töø baùnh raêng vi sai ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng phaûi thoûa maõn hai yeâu caàu sau. - Noù phaûi coù cô caáu buø töø thay ñoåi chieàu daøi baùn truïc khi caùc baùnh xe dòch chuyeån leân xuoáng. - Do caùc baùnh tröôùc vöøa laø baùnh daãn höôùng, vöøa laø baùnh chuû ñoäng neân caùc baùn truïc phaûi coù khaû naêng ñaûm baûo goùc hoaït ñoäng khoâng ñoåi trong khi ñang laùi caùc baùnh tröôùc vaø caùc baùn truïc phaûi laøm caùc baùnh tröôùc quay cuøng toác ñoä. Vôùi truyeàn ñoäng loaïi naøy seõ duøng caùc khôùp ñoàng toác khaùc nhau. Khôùp noái cacñaêng beân ngoaøi laø khôùp noái cöùng, ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát laø khôùp ñoàng toác Rzeppa. Noù coù quay truïc truyeàn ñoäng vôùi goùc quay treân 400. Chuùng chæ cho pheùp thay ñoåi goùc truyeàn ñoäng. Khôùp nôi cacñaêng beân trong laø khôùp noái buø tröø chuùng cho pheùp chieàu daøi taùc duïng leân moãi truïc thay ñoåi khi caùc baùnh xe chuyeån ñoäng leân xuoáng. Khôùp noái ñoàng toác ñaàu trong cuûa caùc nöûa truïc ít chuyeån ñoäng hôn khôùp noái ñoàng toác ngoaøi. Caùc khôùp ñoàng toác trong laø caùc khôùp tröôït. Chuùng coù theå chuyeån ñoäng ra vaøo laøm thay ñoåi chieàu daøi taùc duïng cuûa caùc nöûa truïc khi caùc baùnh xe chuyeån ñoäng leân xuoáng. Coù hai loaïi khôùp ñoàng toác ñöôïc söû duïng roäng raõi laøm khôùp noái trong. Ñoù laø khôùp ñoàng toác phaân nhaùnh keùp vaø khôùp ñoàng toác ba nhaùnh. 169 Hình 8-12. 2. Chieààààu daøøøøi baùùùùn truïïïïc Chieàu daøi baùn truïc phuï thuoäc vaøo vò trí cuûa ñoäng cô vaø hoäp soá. Hôn nöûa, tuyø vaøo caáu taïo cuûa hoäp soá maø chieàu daøi baùn truïc phaûi vaø traùi coù theå baèng nhau hay khaùc nhau. Hình 8-13. Nöûa baùn truïc hai phía traùi vaø phaûi coù chieàu daøi baèng nhau. Hình 8-14. Nöûa baùn truïc hai phía traùi vaø phaûi coù chieàu daøi khaùc nhau. 170 Neáu chieàu daøi hai baùn truïc khaùc nhau thì truïc daøi hôn coù ñoä cöùng nhoû hôn, neân deã xaûy ra rung ñoäng xoaén khi truyeàn moâmen. Noù deã gaây ra rung ñoäng, tieáng oàn vaø truyeàn ñoäng khoâng oån ñònh. Söï khaùc nhau veà chieàu daøi cuûa baùn truïc traùi vaø phaûi cuõng coù theå laøm laéc ñoät ngoät sang moät phía hay laøm xe khoâng ñoåi höôùng khi khôûi haønh hay taêng ga ñoät ngoät. Hieän töôïng naøy ñöôïc goïi laø “töï laùi”. Caùc phöông phaùp sau ñöôïc söû duïng ñeå giaûm rung ñoäng, tieáng oàn vaø tính khoâng oån ñònh chuyeån ñoäng do söï cheânh leäch chieàu daøi vaø caùc nguyeân nhaân töông töï cuõng nhö nhôø ñoù caûi thieän tính naêng ñieàu khieån cuûa xe. a. Kieååååu giaûûûûm chaáááán ñoääääng löïïïïc hoïïïïc Nhö hình veõ döôùi ñaây kieåu baùn truïc naøy coù moät giaûm chaán ñoäng löïc hoïc gaén treân truïc daøi nôi deã bò xoaén vaø rung ñoäng. Giaûm chaán ñoäng löïc hoïc naøy ñöôïc gaén treân truïc qua ñeäm cao su. Khi baùn truïc bò xoaén hay rung ñoäng, do quaùn tính, giaûm chaán coù xu höôùng quay ôû toác ñoä khoâng ñoåi neân ñeäm cao su bò bieán daïng vaø haáp thuï caùc rung ñoäng hay sö xoaén. Hình 8-15. b. Kieååååu duøøøøng truïïïïc roããããng Nhö hình veõ döôùi, baùn truïc daøi hôn truïc roãng vaø coù ñöôøng kính lôùn hôn. Ñeå taêng ñoä cöùng cuûa noù sao cho ñoä cöùng cuûa hai baùn truïc nhö nhau. Hình 8-16. 171 c. Kieåååån duøøøøng baùùùùn truïïïïc giöõõõõa Nhö hình veõ moät truïc trung gian ñöôïc gaén ôû phía baùn truïc daøi hôn vì vaäy 2 baùn truïc coù theå laøm cuøng chieàu daøi. Kieåu baùn truïc naøy ñöôïc söû duïng ôû nhieàu xe maø coù söï cheânh leäch lôùn veà chieàu daøi giöõa 2 baùn truïc lôùn vaø noù thöôøng ñöôïc duøng ôû xe coù ñoäng cô vaø hoäp soá ñeàu ñaët naèm ngang. Hình 8-17. Neáu söï cheânh leäch chieàu daøi giöõa hai baùn truïc lôùn thì raát deã xaûy ra hieän töôïng töï laùi. Khi khôûi haønh taêng hoaëc taêng ga ñoät ngoät, ñaàu xe bò naâng leân vaø goùc nghieâng (so vôùi maët phaúng ngang) cuûa baùn truïc trôû neân lôùn neân coù xu höôùng sinh ra moät moâmen laøm caùc baùnh xe xoay quay truïc thaúng ñöùng cuûa khôùp ngoaøi vaøo phía trong. Moâmen naøy caøng lôùn khi goùc nghieâng cuûa baùn truïc caøng lôùn. Vì vaäy, nhö hình veõ döôùi, moâmen sinh ra ôû phía baùn truïc ngaén hôn trong hai baùn truïc (baùn truïc coù goùc nghieâng θ1 lôùn hôn) coù xu höôùng laøm baùnh xe quay vaøo trong seõ lôùn hôn, trong khi moâmen cuûa truïc daøi hôn (truïc coù goùc nghieâng θ 2 nhoû hôn) seõ nhoû hôn, neân xe coù xu höôùng quay veà phía baùn truïc daøi. Hình 8-19. Moät phöông phaùp ñeå ngaên caûn söï töï laùi vaø laép theâm 1 truïc trung gian nhö hình veõ döôùi, vì vaäy coù theå laøm hai baùn truïc coù chieàu daøi baêng nhau. Neáu duøng phöông phaùp naøy, goùc nghieâng θ1 vaø θ2 cuûa hai baùn truïc seõ baèng nhau neân moâmen laøm caùc baùnh tröôùc xoay vaøo trong seõ khöû laãn nhau vaø ñaûm baûo ñöôïc tính oå ñònh chuyeån ñoäng thaúng cuûa xe. 172 Hình 8-19. B. DAÀÀÀÀM CAÀÀÀÀU I. COÂÂÂÂNG DUÏÏÏÏNG - PHAÂÂÂÂN LOAÏÏÏÏI - YEÂÂÂÂU CAÀÀÀÀU 1. Coââââng duïïïïng Daàm caàu (voû caàu chuû ñoäng) duøng ñeå ñôõ toaøn boä troïng löôïng phaàn ñöôïc treo cuûa oâtoâ (goàm: Ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá, khung, voû, heä thoáng treo, thuøng trôû haøng vaø buoàng laùi). Thu huùt vaø truyeàn daãn moâmen xoaén caàu sau leân khung xe qua trung gian boä nhíp laù, thanh giöõ hoaëc loø xo xoaén. Voû caàu chuû ñoäng coøn laøm nôi gaén giöõ vöõng chaéc caùc giaù ñôõ, caùc vaãu ñeå baét chaët nhíp laù hay loø xo treo xe, laøm nôi laép ñaët heä thoáng thaéng, caùc baùnh xe sau. Daàm caàu söû duïng ôû oâtoâ thöôøng ñöôïc duøng vôùi heä thoáng treo phuï thuoäc. 2. Phaâââân Loaïïïïi a. Theo loaïïïïi caààààu coùùùù theåååå chia ra: • Khoâng daãn höôùng, khoâng chuû ñoäng. • Daãn höôùng, khoâng chuû ñoäng. • Khoâng daãn höôùng, chuû ñoäng. • Daãn höôùng, chuû ñoäng. b. Theo phöông phaùùùùp cheáááá taïïïïo voûûûû caààààu chuûûûû ñoääääng chia ra: • Loaïi daäp haøn. • Loaïi choàn (cheá taïo baèng phöông phaùp choàn). • Loaïi ñuùc. • Loaïi lieân hôïp. c. Theo keáááát caááááu voûûûû caààààu chia ra: • Loaïi voû caàu lieàn. • Loaïi voû caàu rôøi. 3. Yeââââu Caààààu Voû caàu phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau: Coù hình daïng vaø tieát dieän ñaûm baûo chòu ñöôïc taùc duïng cuûa löïc thaúng ñöùng. 173 Coù ñoä cöùng vöõng vaø troïng löôïng beù (vì voû caàu laø cuïm khoâng ñöôïc treo cho neân troïng löôïng lôùn seõ gaây taûi troïng ñoäng leân lôùp xe lôùn). Coù ñoä kín toát, vaät lieäu toát ñeå traùnh ñöôïc nöôùc, buïi, buøn, vaø caù thöù khaùc laøm hö hoûng caùc cô caáu cuûa caàu chuû ñoäng. II. Caááááu Taïïïïo: Voû caàu sau chuû ñoäng laø voû boïc ba cuïm: Truyeàn löïc chính (baùnh raêng coân chuû ñoäng, voøng raêng), voû vi sai, vaø baùn truïc chuû ñoäng. Coù hai kieåu cô baûn cuûa voû caàu: Voû caàu loaïi rôøi vaø voû caàu loaïi lieàn. Voû caàu loaïi rôøi (removable carrier): Ñöôïc gaén vôùi phaàn tröôùc voû caàu (phaàn coù baùnh raêng coân chuû ñoäng). Vít caáy ñöôïc gaén treân voû caàu ñeå ñònh vò phaàn voû rôøi. Moät voøng ñeäm kín laép giöõa hai maët voû caàu ñeå ngaên söï roø ræ cuûa daàu. Voû caàu loaïi lieàn (integral carrier): Ñöôïc cheá taïo nhö moät boä phaän cuûa voû caàu. Naép che baèng kim loaïi hoaëc baèng nhoâm ñöôïc gaén vôùi voû caàu baèng buloâng. NGUYEÂÂÂÂN NHAÂÂÂÂN HÖ HOÛÛÛÛNG, KIEÅÅÅÅM TRA VAØØØØ SÖÛÛÛÛA CHÖÕÕÕÕA CAÀÀÀÀU CHUÛÛÛÛ ÑOÄÄÄÄNG I. NGUYEÂÂÂÂN NHAÂÂÂÂN HÖ HOÛÛÛÛNG Haàu heát truïc traëc caàu chuû ñoäng ñeàu gaén lieàn vôùi tieáng keâu vaø thöôøng coù nhaän thaáy ngay baèng tai. Tuy nhieân, tieáng keâu töø caàu chuû ñoäng thöôøng ñöôïc laãn vôùi tieáng keâu phaùt ra töø ñoäng cô, khí xaû, rung oáng xaû, tieáng keâu baùnh xe, caùc voøng bi cuûa baùnh xe, khung vaø thaân xe, vaø vì vaäy ñieàu quan troïng laø khi chaån ñoaùn. Caàu chuû ñoäng , ñaàu tieân phaûi xem taát caû caùc nguyeân nhaân cuûa caùc tieáng keâu naøy tröôùc khi keát luaän caàu chuû ñoäng thöïc söï sinh ra tieáng keâu ñaëc bieät. Tieáng keâu töø caàu chuû ñoäng coù theå chia ra laøm hai loaïi theo moät soá nguyeân nhaân coù theå cuûa noù nhö sau: 1. Tieááááng keââââu khi xe chuyeåååån ñoääääng thaúúúúng veàààà phía tröôùùùùc - Do thieáu daàu hoäp soá. - Veát aên khôùp raêng hoaëc khe hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng vaønh chaäu vaø baùnh raêng quaû döùa khoâng ñuùng. - Do taûi troïng ban ñaàu cuûa voøng bi truïc baùnh raêng quaû döùa hoaëc voøng bi baùn truïc khoâng ñuùng. - Do moøn hoaëc hö hoûng voøng bi truïc baùnh raêng quaû döùa hoaëc voøng bi baùn truïc. - Do moøn hoaëc hö hoûng baùnh raêng quaû döùa hoaëc baùnh raêng vaønh chaäu. 2. Tieááááng keââââu khi quay voøøøøng - Do loûng voøng bi truïc caàu sau. - Do moøn, hö hoûng cuûa baùnh raêng baùn truïc, baùnh raêng vi sai hoaëc truïc baùnh raêng vi sai. * Neáu nghe thaáy moät trong hai loaïi tieáng keâu naøy cuûa boä vi sai phaûi ñöôïc kieåm tra vaø ñieàu chænh ñuùng theo caåm nang söûa chöõa töông öùng. 174 Tuy nhieân tröôùc khi thaùo caàu chuû ñoäng neân kieåm tra taûi troïng ban ñaàu toång coäng, khe hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng vaønh chaäu vaø baùnh raêng quaû döùa vaø veát aên khôùp coù naèm trong tieâu chuaån khoâng. Vieäc kieåm tra naøy, laø caàn thieát ñeå khaéc phuïc söï coá deã daøng hôn. II. Yeââââu caààààu 1. Taûûûûi troïïïïng ban ñaààààu cuûûûûa caùùùùc voøøøøng bi cuûûûûa baùùùùnh raêêêêng quaûûûû döùùùùa Taûi troïng ban ñaàu caùc voøng bi cuûa baùnh raêng quaû döùa thöôøng ñöôïc ñieàu chænh bôûi söï thay ñoåi khoaûng caùch cuûa caùc voøng trong phía tröôùc vaø phía sau cuûa voøng bi trong khi voøng ngoaøi ñöôïc coá ñònh vaøo voû ñôõ vi sai, nhö chæ ra döôùi ñaây. Ñieàu naøy coù theå ñaït ñöôïc baèng söï thay ñoåi ñoä daøy toång coäng cuûa caùc ñeäm baèng caùch hoaëc aùp suaát taùc duïng leân ñeäm ñieàu chænh (xieát chaët ñai oác) ñeå thay ñoåi chieàu daøi cuûa noù. Hieän nay phöông phaùp ñöôïc duøng phoå bieán nhaát laø duøng ñeäm coù theå gaép vaø ñieàu chænh taûi troïng ban ñaàu bôûi söï thay ñoåi chieàu daøi cuûa ñeäm (Trong boä vi sai, coù ñöôøng kính leân ñeán 9.5 inch, thì duøng loaïi ñeäm coù theå gaáp). Hình 8-20. Caùc phöông phaùp ñieàu chænh taûi troïng ban ñaàu. Taûi troïng ban ñaàu Baùnh raêng quaû döùa vaø baùnh raêng vaønh chaäu cuûa boä baùnh raêng cuoái cuøng ñöôïc ñôõ baèng caùc voøng bi ñuõa coân, nhö minh hoïa hình (a) döôùi ñaây. Voøng bi naøy coù voøng ngoaøi coù theå taùch rôøi. Hình minh hoïa (b) chæ ra voøng bi ñuõa coân coù voøng ngoaøi vaø voøng trong tieáp xuùc vôùi con laên voøng bi maø khoâng coù khe hôû. Khi taûi troïng ñaët leân voøng ngoaøi, voøng ngoaøi bò eùp vaøo maïnh hôn leân con laên nhö hình minh hoïa (c) döôùi ñaây vaø taûi seõ taùc duïng leân voøng bi. Taûi naøy ñöôïc goïi laø taûi troïng ban ñaàu. 175 Hình 8-21. 2. Caààààn thieáááát cho taûûûûi troïïïïng ban ñaààààu cuûûûûa voøøøøng bi baùùùùn truïïïïc Hai voøng bi ñuõa coân ñöôïc laép ôû hai ñaàu cuûa voû vi sai trong xe FR, nhö chæ ra trong hình minh hoïa. Hai voøng bi ñuõa naøy chòu taûi troïng doïc truïc cuûa baùnh raêng lôùn. Cuõng nhö loaïi xe FR, hai voøng bi ñuõa coân ñöôïc laép vaøo hai ñaàu voû vi sai trong xe FF, nhö chæ ra ôû hình minh hoaï. Chuùng cuõng chòu taûi troïng doïc truïc cuûa baùnh raêng lôùn. Taûi troïng ban ñaàu ñöôïc ñaët leân caùc voøng bi ñuõa naøy do cuøng moät ly hoäp do töông töï nhö taûi troïng ban ñaàu ñaët leân voøng bi cuûa baùnh raêng quaû döùa. 176 Hình 8-22 . Ñieàu chænh taûi troïng ban ñaàu cuûa voøng bi baùn truïc. 3. Caààààn cho khe hôûûûû aêêêên khôùùùùp giöõõõõa baùùùùnh raêêêêng vaøøøønh chaääääu vaøøøø baùùùùnh raêêêêng quaûûûû döùùùùa (chæ cho loaïïïïi xe FR) Khe hôû caïnh raêng laø khe hôû theo chieàu quay giöõa baùnh raêng vaønh chaäu vaø baùnh raêng quaû döùa. Khe hôû aên khôùp ñöôïc thieát keá ñeå taïo ra khe hôû ban ñaàu giöõa caùc raêng. Vaø cho pheùp taïo moät lôùp daàu boâi trôn deã hôn nhaèm baûo veä beà maët raêng cuûa baùnh raêng vaø baùnh raêng khoâng bò hoûng do löïc quaù lôùn coù theå taùc duïng leân baùnh raêng vaønh chaäu hoaëc baùnh raêng quaû döùa. Hình 8-23. Tuy nhieân, neáu khe hôû aên khôùp quaù lôùn thì baùnh raêng vaønh chaäu vaø baùnh raêng quaû döùa seõ phæa chòu va chaïm maïnh khi xe baét ñaàu chuyeån ñoäng hoaëc khi chuyeån giöõa cheá ñoä chaïy baèng löïc ñoäng cô vaø löïc quaùn tính. Ñieàu naøy gaây neân baùnh raêng keâu vaø gaõy raêng. Ngöôïc laïi, neáu khe hôû aên khôùp quaù nhoû, seõ gaây ra nghieán raêng hoaëc trôû neân quaù nhieät. Khe hôû aên khôùp phaûi ñöôïc ñieàu chænh theo giaù trò tieâu chuaån ñeå ngaên chaën ñöôïc caùc vaán ñeà treân. Khe hôû aên khôùp coù theå ñöôïc kieåm tra qua vieäc ño khe hôû theo chieàu quay cuûa baùnh raêng vaønh chaäu khi baùnh raêng quaû döùa ñöôïc giöõ baèng tay. 4. Caààààn cho khe hôûûûû aêêêên khôùùùùp giöõõõõa baùùùùnh raêêêêng vi sai vaøøøø baùùùùnh raêêêêng baùùùùn truïïïïc 177 Khe hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng vi sai vaø baùnh raêng baùn truïc laø caàn thieát. Vôùi cuøng moät lyù do gioáng nhö khe hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng vaønh chaäu vaø baùnh raêng quaû döùa. Tuy nhieân, khaùc vôùi baùnh raêng vaønh chaäu laø baùnh raêng vi sai quay raát chaäm. Vì baùnh raêng vi sai vaø baùnh raêng baùn truïc quay thoáng nhaát trong moïi tröôøng hôïp, tieáng keâu khoâng bình thöôøng hieám khi gaây ra bôûi chuyeån ñoäng quay cuûa baùnh raêng vi sai. Tuy nhieân, khe hôû aên khôùp nhoû (0,05 ñeán 0,20mm) laø vaãn caàn thieát. Khe hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng vi sai vaø baùnh raêng baùn truïc coù theå ñöôïc ñieàu chænh baèng söï thay ñoåi chieàu daøy toång theå cuûa caùc baïc chaën ñöôïc ñaët ôû phía sau baùnh raêng baùn truïc vaø baùnh raêng vi sai. Hình 8-24. Kieåm tra khe hôû aên khôùp cuûa baùnh raêng baùn truïc vi sai. 5. Caààààn phaûûûûi ñieààààu chænh veáááát aêêêên khôùùùùp caùùùùc raêêêêng cuûûûûa baùùùùnh raêêêêng vaøøøønh chaääääu (chæ cho xe FR). Neáu veát aên khôùp caùc raêng giöõa baùnh raêng quaû döùa vaø baùnh raêng vaønh chaäu khoâng ñöôïc ñieàu chænh ñuùng, tieáng nghieán raêng, moøn khoâng ñeàu coù theå xaûy ra thaäm chí khi taûi troïng ban ñaàu vaø khe hôû aên khôùp ñaõ ñöôïc ñieàu chænh bình thöôøng. Veát aên khôùp giöõa caùc raêng phaûi ñöôïc ñieàu chænh ñuùng ñeå ngaên chaën caùc vaán ñeà naøy. 178 Hình 8-25. Baùnh raêng vaønh chaäu vaø baùnh raêng oâ!aû döùa raát khoù gia coâng. Vì vaäy hai baùnh raêng ñöôïc aên khôùp vôùi nhau, sau ñoù caùch maøi ra ñeå beà maët raêng cuûa baùnh raêng aên khôùp chính xaùc. Do vaäy, chuùng luoân luoân phaûi ñöôïc thay theá caû hai vaø veát aên khôùp giöõa caùc raêng phaûi ñöôïc ñieàu chænh ñuùng theo caåm nang söûa chöõa thích hôïp khi laép chuùng. Tuy nhieân, vieäc ñieàu chænh veát aên khôùp giöõa caùc raêng khoâng yeâu caàu ñoái vôùi xe ñoäng cô ñaët tröôøc – baùnh tröôùc chuû ñoäng (kieåu ñoäng cô naèm ngang), do baùnh raêng nghieâng ñöôïc duøng laøm baùnh raêng cuoái cuøng cuûa chuùng. III. KIEÅÅÅÅM TRA VAØØØØ SÖÛÛÛÛA CHÖÕÕÕÕA 1. Kieååååm tra vaøøøø söûûûûa chöõõõõa (cuïïïïm vi sai vaøøøø truyeààààn löïïïïc chính) Phaàn sau ñaây giaûi thích thao taùc kieåm tra maø phaûi ñöôïc thöïc hieän tröôùc khi thaùo boä vi sai. Khi thaùo boä vi sai coù truïc traëc neân quan taâm ñaëc bieät tôùi caùc ñieåm lieân quan nhö sau. * Neáu trieäu chöùng cuûa söï coá nhö tieáng oàn, goõ hoaëc rung ñoäng xaûy ra thì kieåm tra nhö sau: a. Ñoä rô cuûa baùnh raêng quaû döùa. b. Hoûng caùc voøng bi baùnh raêng quaû döùa. c. Kieåm tra ñoä ñaûo cuûa bích noái. - Ñoäâ ñaûo höôùng truïc lôùn nhaát 0.10 mm. - Ñoä ñaûo höôùng kính lôùn nhaát 0.10 mm. * Neáu xaûy ra tieáng keâu khoâng bình thöôøng vaø caùc trieäu chöùng hö hoûng khaùc, thì kieåm tra nhö sau. a. Ñoâ ñaûo baùnh raêng vaønh chaäu. - Neáu ñoä ñaûo baùnh raêng vaønh chaäu lôùn hôn ñoä lôùn nhaát, thì thay baùnh raêng vaønh chaäu môùi. - Ñoä ñaûo lôùn nhaát khoaûng 0.10 mm. b. Khe hôû aên khôùp cuûa baùnh raêng vaønh chaäu. - Neáu khe hôû aên khôùp khoâng ñuùng tieâu chuaån thì ñieàu chænh taûi troïng ban ñaàu cuûa voøng bi baùn truïc hay söûa chöõa neáu caàn. - Khe hôû aên khôùp khoaûng 0.13 – 0.18 mm. c. Kieåm tra veát aên khôùp caùc raêng giöõa baùnh raêng vaønh chaäu vaø baùnh raêng quaû döùa - Chuù yù vò trí cuûa veát aên khôùp. d. Kieåm tra ñoä rô cuûa caùc voøng bi baùn truïc vaø tieáng keâu khoâng bình thöôøng. e. Kieåm tra khe hôû aên khôùp cuûa baùnh raêng baùn truïc. 179 - Ño khe hôû aên khôùp baùnh raêng baùn truïc trong khi giöõ moät baùnh raêng vi sai eùp vaøo voû. - Khe hôû aên khôùp tieâu chuaån khoaûng 0,05 – 0,2 mm. - Neáu khe hôû aên khôùp khoâng ñuùng tieâu chuaån thì laép caùc ñeäm, chaën ñuùng kích thöôùc. f. Ño taûi troïng ban ñaàu cuûa baùnh raêng quaû döùa. - Duøng ñoàng hoà ño moâmen xoaén, ño taûi troïng ban ñaàu cuûa khe hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng quaû döùa vaø baùnh raêng vaønh chaäu. g. Kieåm tra taûi troïng ban ñaàu toång coäng. - Duøng ñoàng hoà ño moâmen xoaén, ño taûi troïng ban ñaàu toång coäng. - Taûi troïng ban ñaàu toång coäng = Taûi troïng ban ñaàu baùnh raêng quaû döùa + 4-6 kg-cm(0,4-0,6 N.m) Taûi troïng ban ñaàu voøng bi baùn truïc. 180 Hình 8-26.Caá á á áu taï ï ï ïo caù ù ù ùc chi tieá á á át. 181 Thaùùùùo boääää vi sai 1. Thaùo bích noái. 2. Thaùo phôùt daàu vaø vaønh chaën daàu. a. Thaùo phôùt daàu ra khoûi voû vi sai. b. Thaùo voøng chaën daàu. 3. Thaùo voøng bi phía tröôùc vaø ñeäm voøng bi. a. Thaùo voøng bi phía tröôùc ra khoûi baùnh raêng quaû döa. b. Thaùo ñeäm voøng bi Neáu voøng bi phía tröôùc bò hoûng hoaëc moøn, thì thay theá voøng bi. 4. Thaùo voû vi sai vaø baùnh raêng vaønh chaäu. a. Ñaùnh daáu ghi nhôù leân naép voøng bi voû ñôõ vi sai. b. Thaùo hai khoaù haõm ñai oác ñieàu chænh. c. Thaùo hai naép voøng bi vaø hai ñai oác ñieàu chænh. d. Thaùo voøng ngoaøi cuûa voøng bi. e. Thaùo voû vi sai ra khoûi voû ñôõ vi sai. Ñeå laép laïi buoäc theû vaøo caùc chi tieát vöøa ñöôïc thaùo (caùc voøng ngoaøi cuûa caùc voøng bi baùn truïc vaø caùc ñai oác ñieàu chænh) ñeå chæ ra vò trí cuûa chuùng. 5. Thaùo voøng bi sau cuûa baùnh raêng quaû döùa. 6. Thay theá voøng ngoaøi cuûa caùc voøng bi tröôùc vaø sau baùnh raêng quaû döùa. a. Duøng buùa vaø thanh ñoàng ñeå ñoùng voøng ngoaøi cuûa voøng bi ra. 7. Thaùo caùc voøng bi baùn truïc ra khoûi voû boä vi sai. 8. Thaùo baùnh raêng vaønh chaäu. a. Thaùo boä bu loâng vaø boä taám haõm. b. Ñaùnh daáu ghi nhôù thaúng haøng treân baùnh raêng vaønh chaäu vaø voû vi sai. c. Duøng buùa nhöïa hoaë...thoáng treo phuï thuoäc nhíp vöøa laøm nhieäm vuï boä phaän ñaøn hoài vöøa laøm nhieäm vuï boä phaän höôùng • Ôû heä thoáng treo ñoäc laäp boä phaän höôùng ñöôïc laøm rieâng. Yeâu caàu laø phaûi baûo ñaûm vò trí caùc baùnh xe khi oâtoâ chuyeån ñoäng thì söï ñòch chuyeån cuûa baùnh xe seõ khoâng laøm thay ñoåi chieàu roäng vaø chieàu daøi cô sôû cuûa oâtoâ 2. Boä ä ä ä phaä ä ä än ñaø ø ø øn hoà à à ài Boä phaän ñaøn hoài duøng ñeå truyeàn chuû yeáu caùc löïc thaúng ñöùng vaø ñeå giaûm taûi troïng khi oâtoâ chuyeån ñoäng treân ñöôøng khoâng baèng phaúng vaø ñaûm baûo ñoä eâm dòu caàn thieát. Boä phaän ñaøn hoài coù theå laø: nhíp, loø xo, thanh xoaén, cao su, khí. a) Nhíp • Nhíp ñöôïc söû duïng nhieàu ôû oâtoâ taûi, haønh khaùch vaø du lòch vôùi daàm caàu lieàn • Keát caáu cuûa nhíp goàm nhieàu laù nhíp gheùp laïi. Caùc laù nhíp naøy ñöôïc noái laïi vôùi nhau bôûi buloâng trung taâm. Caùc laù nhíp coù theå dòch chuyeån töông ñoái vôùi nhau theo chieàu doïc. Do ñoù, khi nhíp bieán daïng seõ sinh ra noäi ma saùt laøm giaûm caùc dao ñoäng khi oâtoâ chuyeån ñoäng 205 Hình 59. Caùc loaïi nhíp trong heä thoáng treo phuï thuoäc • Trong tröôøng hôïp taûi troïng taùc duïng leân caàu coù theå thay ñoåi ñoät ngoät nhö ôû caàu sau cuûa oâtoâ vaän taûi ngöôøi ta boá trí nhíp ñoâi, goàm nhíp chính A vaø nhíp phuï B. Khi khoâng chôû haøng thì nhíp chính seõ laøm vieäc, coøn khi coù taûi troïng theâm thì nhíp phuï seõ laøm vieäc. Söû duïng nhíp ñoâi seõ laøm cho heä thoáng treo coù ñoä eâm dòu toát hôn • Nhíp phuï coù theå ñaët treân hoaëc döôùi nhíp chính tuøy theo vò trí giöõa caàu vaø khung, kích thöôùc cuûa nhíp vaø bieán daïng yeâu caàu cuûa nhíp • Khi boá trí nhíp doïc thì laù treân cuøng cuûa nhíp seõ phaûi laøm vieäc naëng hôn vì ngoaøi nhieäm vuï ñaøn hoài coøn truyeàn löïc ñaåy vaø thaéng b) Loø xo Trong heä thoáng treo, ngöôøi ta söû duïng caùc loø xo kim loaïi nhö nhíp, loø xo truï, thanh xoaén vaø caùc loø xo phi kim loaïi nhö vaáu cao su vaø ñeäm khí. Loø xo truï ñöôïc laøm töø theùp daây loø xo ñaëc bieät vaø ñöôïc duøng nhieàu ôû oâtoâ du lòch vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp. Hình 60. Loø xo truï trong heä thoáng treo Loø xo truï coù öu ñieåm laø keát caáu ñôn giaûn, kích thöôùc goïn gaøng, nhaát laø khi giaûm chaán oáng naèm loàng trong loø xo. Loø xo truï chæ laøm nhieäm vuï ñaøn hoài maø khoâng laøm nhieäm vuï truyeàn löïc ñaåy hoaëc daãn höôùng baùnh xe. c) Vaáu cao su 206 Vaáu cao su haáp thu dao ñoäng nhôø sinh ra noäi ma saùt khi noù bò bieán daïng döôùi taùc duïng cuûa ngoaïi löïc. Hình 61. Vaáu cao su trong heä thoáng treo Vaáu cao su coù nhöõng öu ñieåm sau: • Noù coù theå laøm moïi hình daïng Noù eâm khi hoaït ñoäng vaø khoâng caàn phaûi boâi trôn. Tuy nhieân noù khoâng thích hôïp vieäc ñôõ taûi naëng, vì vaäy vaáu cao su chuû yeáu ñöôïc söû duïng nhö moät boä phaän ñaøn hoài phuï hay moät baïc ñeäm, vaät caùch, cuïc giaûm chaán, vaáu chaän vaø nhieàu cô caáu khaùc trong heä thoáng treo d) Thanh xoaén Thanh xoaén laø moät thanh baèng theùp loø xo, duøng tính ñaøn hoài xoaén cuûa noù ñeå caûn laïi söï xoaén. Moät ñaàu thanh xoaén ñöôïc baét chaët vaøo khung hay moät daàm naøo ñoù cuûa thaân xe, ñaàu kia ñöôïc gaén vaøo moät keát caáu chòu xoaén. Thanh xoaén cuõng ñöôïc duøng laøm thanh oån ñònh. 207 Hình 62. Thanh xoaén trong heä thoáng treo Ñaëëëëc ñieååååm • Do möùc ñoä haáp thu naêng löôïng treân moät ñôn vò khoái löôïng lôùn hôn so vôùi caùc loaïi loø xo khaùc, neân heä thoáng treo coù theå laøm nheï hôn • Caùch boá trí heä thoáng treo ñôn giaûn • Nhö loø xo truï, thanh xoaén khoâng kieåm soaùt ñöôïc söï dao ñoäng, vì vaäy caàn phaûi duøng giaûm chaán ñi keøm vôùi noù e) Ñeäm khí • Loaïi khí ñöôïc söû duïng toát ôû caùc loaïi oâtoâ coù troïng löôïng ñöôïc treo thay ñoåi khaù lôùn nhö ôû oâtoâ taûi, oâtoâ khaùch • Boä phaän ñaøn hoài loaïi khí coù caáu taïo theo kieåu bình cao su, trong ñoù coù chöùa khí neùn Hình 63. Kieåu ñeäm khí 1. Oáng giaûm chaán 2. Bình chöùa khí 3. Boä phaän höôùng 3. Boä ä ä ä phaä ä ä än giaû û û ûm chaá á á án Khi xe chòu va ñaäp töø maët ñöôøng, caùc loø xo neùn vaø giaõn ñeå haáp thu nhöõng va ñaäp ñoù. Tuy nhieân, vì loø xo coù ñaëc ñieåm dao ñoäng lieân tuïc vaø noù chæ taét haún sau moät khoaûng thôøi gian daøi, neân tính eâm dòu seõ keùm ñi. Do ñoù, coâng duïng chính cuûa heä thoáng giaûm chaán laø daäp taét dao ñoäng, ngoaøi ra heä thoáng giaûm chaán coøn giuùp baùnh xe baùm ñöôøng toát hôn vaø caûi thieän tính oån ñònh laùi a) Nguyeân taéc hoaït ñoäng Trong oâtoâ ngöôøi ta duøng giaûm chaán oáng, maø beân trong coù chöùa moät dung dòch ñaëc bieät goïi laø daàu giaûm chaán ( SAE 10). ÔÛ kieåu giaûm chaán naøy, löïc caûn sinh ra bôûi söï caûn doøng daàu khi noù bò neùn qua caùc loã nhoû bôûi söï di chuyeån cuûa piston 208 Hình 64. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa boä giaûm chaán b) Hoaït ñoäng cuûa boä giaûm chaán Hình 65 cho thaáy caáu taïo cuûa boä giaûm chaán ñôn giaûn Hình 65. Caáu taïo boä giaûm chaán ñôn giaûn Cô baûn goàm moät xylanh hình truï chöùa ñaày daàu, beân trong coù moät piston chuyeån ñoäng leân xuoáng. Khi piston chuyeån ñoäng leân xuoáng daàu chaûy qua moät loã nhoû trong piston, keát quaû laø söï dao ñoäng cuûa loø xo ñöôïc giôùi haïn 209 Boä giaûm chaán coù theå ñaët rieâng hoaëc coù theå ñaët beân trong loø xo truï. Hoaït ñoäng cuûa hai loaïi naøy gioáng nhau. Piston chia xylanh thaønh hai buoàng dung dòch treân vaø döôùi. Loã trong piston thoâng giöõa hai buoàng ñöôïc ñieàu khieån bôûi van hay dóa Khi xe chaïy treân maët ñöôøng baèng phaúng, dung dòch löu thoâng giöõa hai buoàng qua caùc loã trong piston vaø khe hôû giöõa piston vaø xylanh. Khi ñoät nhieân baùnh xe rôi vaøo choã loõm treân maët ñöôøng, oáng truï xylanh seõ giaõn daøi hôn bình thöôøng, luùc naøy piston chuyeån dòch leân phaàn treân cuûa xylanh, khe hôû giöõa piston vaø thaønh xylanh bò giôùi haïn, dung dòch chæ coù theå ñi qua caùc loã trong piston. Ñieàu naøy laøm gia taêng söï caûn trôû chuyeån ñoäng cuûa piston vaø giaûm söï va ñaäp do boä phaän giaûm chaán chuyeån ñoäng ñeán ñieåm döøng cuûa noù. BAØØØØI 10 HEÄÄÄÄ THOÁÁÁÁNG THAÉÉÉÉNG (PHANH) I. KHAÙÙÙÙI NIEÄÄÄÄM CHUNG 1. Coâ â â âng duï ï ï ïng Heä thoáng thaéng coù coâng duïng laø giaûm toác ñoä, döøng vaø ñaäu xe. 2. Phaâ â â ân loaï ï ï ïi • Theo phöông phaùp daãn ñoäng: + Thaéng cô khí. + Thaéng thuûy löïc (thaéng daàu). + Thaéng khí neùn (thaéng hôi). • Theo cô caáu thaéng: + Thaéng boá (tambua). + Thaéng ñóa. 3. Yeâ â â âu caà à à àu Heä thoáng thaéng phaûi coù caùc yeâu caàu sau: • Quaõng ñöôøng thaéng ngaén nhaát khi thaéng ñoät ngoät. • Löïc thaéng phaûi taùc ñoäng ñoàng ñeàu leân caùc baùnh xe. • Phaûi thaéng ñöôïc trong 1 thôøi gian daøi. • Cô caáu thaéng phaûi thoaùt nhieät toát. • Deã baûo döôõng, söûa chöõa, giaù thaønh reû. II. HEÄÄÄÄ THOÁÁÁÁNG THAÉÉÉÉNG THUÛÛÛÛY LÖÏÏÏÏC 1. Sô ñoà à à à chung Heä thoáng thaéng bao goàm caùc cuïm sau: 210 Hình 102. Sô ñoà chung heä thoáng thaéng 2. Caá á á áu taï ï ï ïo – nguyeâ â â ân lyù ù ù ù laø ø ø øm vieä ä ä äc a) Xylanh chính Trong heä thoáng thaéng, xylanh chính laø boä phaän chính taïo ra löïc taùc ñoäng ñeå truyeàn daãn xuoáng caùc xylanh con (xylanh baùnh xe ). Bình daàu thaéng coù theå dính lieàn vôùi xylanh chính hoaëc taùch rôøi. Loøng xylanh ñöôïc gia coâng nhaün boùng, chöùa 1 piston nhoâm vaø thoâng vôùi bình chöùa daàu qua 2 loã. Loã tröôùc goïi laø loã buø, loã sau goïi laø loã naïp. Hình 103. Keát caáu 1 xylanh ñôn 1. Thanh ñaåy vaø ñieàu chænh 2. Chuïp buïi 3. Piston 4. Loã naïp daàu 5. Loã naïp 6. Bình chöùa daàu 7. Loïc 8. Naép 9. Van lieân hôïp 10. Cuùp pen phía tröôùc 11. Cuùp pen phía sau Maët tröôùc cuûa piston tì vaøo cuppen (cao su) thöù nhaát. Chöùc naêng cuûa cuppen naøy laø bao kín loøng xylanh chính, taäp trung neùn daàu thaéng xuoáng caùc xylanh baùnh xe. Phía sau piston bao boïc 1 cuppen thöù 2, ngaên chaën khoâng cho daàu thaéng roø ræ ra khoûi xylanh chính. Quanh ñaàu piston coù khoan nhieàu loã nhoû cho pheùp daàu thaéng töø phía sau chui ñeán phía tröôùc khi piston ruùt lui. Trong ñaàu xylanh chính coù boá trí 1 van lieân hôïp, ñaây laø van 2 chieàu. Van naøy goàm 1 ñeá cao su ñöôïc loø xo aán saùt ñaùy xylanh chính coù loã thoaùt daàu. 211 Hình 104. Hoaït ñoäng cuûa van lieân hôïp luùc thaéng vaø thoâi thaéng Treân ñeá cao su coù van 1 chieàu cho daàu ñi. Khi ñaïp thaéng, piston ñaåy daàu qua van 1 chieàu, qua caùc oáng daãn ñeán caùc xylanh con. Khi thoâi thaéng, piston trôû lui, ñoàng thôøi loø xo maâm thaéng keùo caùc caøng thaéng vaøo, 2 piston xylanh con doàn daàu trôû laïi ñöôøng oáng veà xylanh chính. Taïi ñaây, aùp suaát daàu ñoùng kín van 1 chieàu, ñoàng thôøi ñaåy ñeá cao su lui ñöa daàu veà xylanh chính vaø bình chöùa daàu. Khi loø xo lôùn bung ra seõ aán ñeá cao su veà vò trí cuõ khi söùc caêng cuûa loø xo thaéng aùp suaát daàu hoài veà. Sau khi ñeá cao su ñoùng kín ñaùy xylanh chính, trong ñöôøng oáng coøn löu laïi aùp suaát thuûy löïc caàn thieát. Aùp suaát naøy goïi laø aùp suaát tónh, noù coù coâng duïng ñaûm baûo khoâng cho khoâng khí chui vaøo heä thoáng, ñoàng thôøi duy trì 1 aùp suaát thuûy löïc saün saøng taùc ñoäng leân caùc piston xylanh con ngay khi coù löïc taùc ñoäng leân piston xylanh chính. b) Hoaït ñoäng cuûa xylanh chính • Khi ñaïp thaéng, piston di chuyeån trong xylanh chính. Khi piston ñi tôùi, cuppen thöù nhaát môû loã buø cho daàu thaéng xuoáng ñieàn ñaày ñoaïn giöõa cuûa piston qua loã naïp. Piston vaø cuppen tieán tôùi taïo aùp suaát ñaåy daàu thaéng xuyeân qua van 1 chieàu trong ñeá cao su xuoáng caùc xylanh con ôû baùnh xe, 2 piston seõ bò daàu thaéng ñaåy dang ra aùp maù thaéng haõm xe. Hình 105. Hoaït ñoäng cuûa xylanh chính khi baét ñaàu buoâng thaéng. Daàu thaéng töø sau chui ra tröôùc. 1. Daàu thaéng chui qua voøng loã quanh ñaàu piston 2. Piston. 3. Loã naïp 4. Piston 5. Cuppen thöù nhaát 6. Van lieân hôïp • Khi ngöôøi laùi xe buoâng baøn ñaïp thaéng loø xo ñaåy piston trôû lui, van 1 chieàu ñoùng, daàu chöa hoài veà kòp, luùc naøy daàu thaéng phía sau piston chui qua caùc loã nhoû nôi ñaàu piston, 212 aán cong vaønh meùp cuûa cuppen vaø ñieàn vaøo phaàn tröôùc piston. Ñoäng taùc naïp daàu töø sau ñeán phía tröôùc piston raát quan troïng vì noù kòp thôøi naïp ñaày daàu thaéng nôi ñaàu xylanh chính, ngaên chaën khoâng khí chui vaøo. Hình 105. Hoaït ñoäng cuûa xylanh chính khi thoâi thaéng hoaøn toaøn. Daàu hoài veà bình chöùa. 1. Daàu thaéng môû van veà. 2. Loã buø. 3. Loã naïp. 4. Loø xo. 5. Buoàng aùp suaát Luùc naøy loø xo ôû maâm thaéng keùo 2 caøng thaéng trôû veà, 2 piston xylanh con eùp daàu thaéng trôû veà. Aùp suaát daàu hoài veà môû ñeá cao su cuûa van lieân hôïp cho daàu veà xylanh vaø chui leân loã buø trôû veà bình chöùa. Khi aùp suaát trong ñöôøng oáng nhoû hôn aùp suaát cuûa loø xo, van lieân hôïp ñoùng kín ñaàu xylanh chính ñeå duy trì 1 aùp suaát tónh trong heä thoáng thaéng. c) Van 1 chieàu cöûa ra Ôû moät vaøi kieåu xylanh chính, van moät chieàu ñöôïc laép ôû caùc cöûa ra cuûa xylanh. Hình 106. Vò trí van moät chieàu cöûa ra trong xylanh chính 213 Van moät chieàu cöûa ra ñöôïc thieát keá ñeå daàu chaûy nhanh töø xylanh chính ñeán xylanh con nhöng hoài chaäm töø xylanh con veà xylanh chính. Ñaëc ñieåm naøy laøm cho xaû gioù heä thoáng thaéng seõ deã daøng hôn. Van moät chieàu cöûa ra cuõng cho pheùp 1 löôïng nhoû aùp suaát coøn laïi trong ñöôøng oáng vaø xylanh con ñeå choáng söï roø ræ daàu (aùp suaát tónh). c.1) Caáu taïo Hình 107. Caáu taïo van moät chieàu cöûa ra Moät van moät chieàu cöûa ra ñöôïc gaén cuøng vôùi 1 loø xo neùn ôû giöõa cöûa ra cuûa xylanh chính vaø nuùt daàu ra. Vì vaäy, van moät chieàu bò loø xo neùn ñaåy sang traùi vaø ngaên buoàng H vôùi buoàng M taïi ñieåm A. Caùc van moät chieàu ñöôïc laøm baèng cao su vaø coù daïng löôõi gaø ôû phaàn ñaàu. Löôõi gaø ñoùng khi khoâng coù aùp suaát, nhöng noù môû khi coù aùp suaát. Noù cho pheùp daàu chaûy deã daøng töø buoàng M sang buoàng H c.2) Hoaït ñoäng • Khi ñaïp thaéng seõ sinh ra aùp suaát daàu taïi buoàng M cuûa xylanh chính. Aùp suaát daàu laøm môû löôõi gaø trong van moät chieàu ñeå cho pheùp daàu deã daøng chaûy ñeán caùc xylanh con. Aùp suaát daàu beân trong moãi xylanh con taùc duïng leân caùc mieäng cuûa caùc cuppen piston vaø ñaåy chuùng eùp vaøo thaønh xylanh, vì vaäy ngaên khoâng cho daàu roø ræ. • Khi buoâng baøn ñaïp, piston cuûa xylanh chính bò loø xo hoài ñaåy veà vò trí ban ñaàu vaø aùp suaát trong buoàng M giaûm ñoät ngoät taïo ra ñoä chaân khoâng taïm thôøi. Luùc naøy aùp suaát daàu beân trong xylanh chính taùc duïng leân mieäng cuppen taùch noù ra khoûi thaønh xylanh. Daàu töø cöûa vaøo chaûy vaøo buoàng M. 214 Cuõng luùc naøy, löôõi gaø trong van moät chieàu ñoùng laïi, aùp suaát daàu trong xylanh con thaéng löïc loø xo neùn vaø ñaåy van moät chieàu sang phaûi laøm hoài daàu veà xylanh chính. Hình 108. Hoaït ñoäng cuûa van moät chieàu cöûa ra • Piston cuûa xylanh con bò loø xo hoài vò guoác thaéng ñaåy veà vò trí ban ñaàu, vì vaäy laøm giaûm ñoä chaân khoâng trong buoàng M neân van moät chieàu bò loø xo 215 neùn ñaåy sang traùi ñeå bòt ñöôøng daàu giöõa xylanh con vaø buoàng M. Vì vaäy, aùp suaát tónh ôû phía xylanh con seõ töông ñöông vôùi löïc cuûa loø xo neùn. Aùp suaát tónh taùc duïng leân caùc mieäng cuppen cuûa piston trong xylanh con. Vì vaäy, mieäng cuppen bò eùp lieân tuïc leân thaønh xylanh laøm daàu khoâng roø ræ. Khi nhaû chaân thaéng, piston trong xylanh chính hoài nhanh hôn piston trong xylanh con. Neáu khoâng coù van moät chieàu, chaân khoâng coù theå sinh ra trong xylanh con laøm cho khí loït vaøo trong xylanh con. Van moät chieàu ngaên caûn khí loït vaøo trong heä thoáng thaéng. d) Bình daàu Hình 109. Vò trí vaø keát caáu bình daàu • Löôïng daàu trong bình daàu thay ñoåi trong quaù trình thaéng hoaït ñoäng. Söï dao ñoäng cuûa aùp suaát, ñöôïc ngaên chaën bôûi moät loã thoâng hôi nhoû treân naép. • Xylanh chính kieåu taùc duïng ñoäc laäp cuõng coù moät bình daàu ñôn. Noù coù vaùch ngaên beân trong ñeå chia bình thaønh 2 buoàng. Vieäc ngaên bình daàu thaønh 2 buoàng nhaèm muïc ñích: neáu 1 trong 2 maïch daàu bò roø ræ thì maïch kia vaãn coù theå laøm vieäc. 216 Hình 110. Keát caáu vaø sô ñoà maïch ñieän baùo heä thoáng thaéng • Khi daàu trong bình ñuû, coâng taéc baùo hieäu möùc daàu thaéng taét. Khi möùc daàu tuït xuoáng döôùi vaïch toái thieåu, phao töø cuõng tuït xuoáng laøm baät coâng taéc, ñeøn baùo thaéng baät saùng ñeå baùo hieäu cho ngöôùi laùi. Maïch ñeøn baùo heä thoáng thaéng ñöôïc daáu daây nhö hình veõ. Ñeøn cuõng baät saùng khi keùo thaéng tay. Ñoái vôùi xe laép ñoäng cô 1C Diesel, ñeøn cuõng saùng khi coâng taéc chaân khoâng baät. e) Xylanh chính kieåu taùc duïng ñoäc laäp Xylanh chính kieåu taùc duïng ñoäc laäp ñieàu khieån cuûa 1 heä thoáng thuûy löïc 2 nhaùnh. Noù ñöôïc thieát keá sao cho neáu 1 nhaùnh bò roø ræ thì nhaùnh kia vaãn hoaït ñoäng ñeå taïo ra löïc thaéng toái thieåu. Ñoù laø 1 trong nhöõng thieát bò an toaøn quan troïng nhaát cuûa xe. e.1) Ñöôøng daàu trong xe FR Hình 111. Ñöôøng daàu thaéng trong xe FR e.2) Ñöôøng daàu trong xe FF 217 Hình 112. Ñöôøng daàu thaéng trong xe FF e.3) Lyù do duøng maïch cheùo ôû xe FF Neáu ñöôøng daàu trong xe FF boá trí gioáng nhö xe FR, khi coù hö hoûng ôû ñöôøng daàu baùnh xe tröôùc thì seõ gaây ra hieän töôïng baùnh sau bò boù cöùng quaù sôùm. Sôõ dó coù hieän töôïng naøy laø do söùc caûn ma saùt giöõa voû xe vaø maët ñöôøng ôû baùnh sau nhoû hôn baùnh tröôùc ( troïng löôïng phaân boáleân caàu sau kieåu FF nheï hôn kieåu FR). Ma saùt nhoû hôn seõ taïo ra löïc thaéng nhoû hôn (quaõng ñöôøng thaéng seõ daøi hôn). Maïch cheùo ñöôïc söû duïng ñeå traùnh hieän töôïng naøy. A. THAÉÉÉÉNG GUOÁÁÁÁC (TROÁÁÁÁNG) 1) Xylanh con ( xylanh baù ù ù ùnh xe) a) Coâng duïng Chöùc naêng cuûa xylanh con laø tieáp nhaän löïc thaéng töø xylanh chính ñeå ñaåy 2 caøng thaéng coï vaøo tambua haõm xe. Tuyø theo thieát keá moãi baùnh xe coù theå coù 1 hoaëc 2 xylanh con. Hình 113. Vò trí laép xylanh con b) Caáu taïo 218 Hình 114. Keát caáu cuûa 1 xylanh con ôû baùnh xe 1. Piston 2. Cuppen 3. Loø xo 4. Oác xaû gioù 5. Chuïp buïi B. Hình caét oác xaû gioù Neáu moãi baùnh xe coù 2 xylanh con thì trong moãi xylanh con chæ coù 1 piston vaø 1 cuppen nhö hình veõ. Hình 115. Keát caáu cuûa 1 xylanh con loaïi 1 piston 1. Chuïp buïi 2. Piston 3. Cuppen 4. Oác xaû gioù 5. Cheùn noâng cuppen 6. Loø xo 7. Xylanh con 8. Caàn ñaåy Neáu phaûi taùc ñoäng löïc leân caøng thaéng naøy maïnh hôn caøng kia, ngöôøi ta söû duïng loaïi piston 2 taàng. Moät taàng ñöôøng kính lôùn, moät taàng ñöôøng kính nhoû hôn, phía piston lôùn seõ taùc ñoäng löïc thaéng maïnh hôn phía piston beù. 219 Hình 116. Xylanh con loaïi 2 taàng Piston A lôùn hôn piston B Ngoaøi ra treân xylanh con coøn coù oác xaû gioù. 2) Cô caá á á áu thaé é é éng ôû û û û baù ù ù ùnh xe Cô caáu thaéng ôû baùnh xe goàm 1 maâm thaéng gaén chaët vaøo ñaàu caàu xe. Treân maâm thaéng gaén xylanh con, caùc caøng thaéng coù daùn boá thaéng. Loø xo luoân keùo 2 caøng thaéng taùch khoûi tambua. Cam chænh cho pheùp ñieàu chænh caøng thaéng vaøo hay ra. Hình 117. Cô caáu thaéng ôû baùnh xe. 1. Chuïp buïi 2. Xylanh con 3. Maâm thaéng 4. Loø xo 5. Keïp daãn höôùng caøng thaéng 6. Caøng thaéng 7. Boá thaéng 8. Cam chænh B. THAÉÉÉÉNG ÑÓA Trong thaéng ñóa, caùc maù thaéng bò eùp caû vaøo 2 phía cuûa ñóa thaéng (phanh) ñeå döøng xe. 220 Hình 118. Thaéng ñóa 1) Ñaë ë ë ëc ñieå å å åm cuû û û ûa thaé é é éng ñóa a) Öu ñieåm cuûa thaéng ñóa • Toaû nhieät toát Do phaàn lôùn ñóa thaéng ñöôïc tieáp xuùc vôùi khoâng khí, neân nhieät sinh ra bôûi ma saùt deã daøng ñöôïc taûn ñi vaø söï chai beà maët maù thaéng khoù xaûy ra. Noù ñaûm baûo khaû naêng oån ñònh thaéng ôû toác ñoä cao. Hình 119. Caùc loaïi ñóa thaéng Trong khi ñóa ñaëc bình thöôøng cuõng ñaõ toaû nhieät raát toát thì ñóa kieåu thoâng gioù coøn toaû nhieät toát hôn nöõa. • Caáu taïo ñôn giaûn 221 Hình 120. Caáu taïo ñôn giaûn vaø thoaùt nöôùc toát Thaéng ñóa coù caáu taïo ñôn giaûn neân vieäc kieåm tra vaø thay theá maù thaéng ñaëc bieät deã daøng. • Thoaùt nöôùc toát Do nöôùc baùm vaøo ñóa thaéng bò loaïi boû raát nhanh bôûi löïc ly taâm neân tính naêng thaéng ñöôïc hoài phuïc nhanh. • Khoâng caàn ñieàu chænh thaéng Do khe hôû thaéng ñöôïc ñieàu chænh töï ñoäng bôûi phoát piston (cao su) neân khe hôû thaéng khoâng caàn ñieàu chænh baèng tay. Hình 121. Hoaït ñoäng cuûa thaéng ñóa b) Nhöôïc ñieåm cuûa thaéng ñóa • Maù thaéng phaûi chòu ñöôïc ma saùt vaø nhieät ñoä lôùn hôn 222 Hình 122. Boá thaéng ñóa coù dieän tích tieáp xuùc nhoû hôn thaéng guoác Do kích thöôùc cuûa maù thaéng bò haïn cheá, neân caàn coù aùp suaát daàu lôùn hôn ñeå taïo ñuû löïc thaéng. Vì vaäy, maù thaéng phaûi chòu ñöôïc ma saùt vaø nhieät lôùn hôn. Thaéng ñóa cuõng coù tieáng keâu rít do söï tieáp xuùc giöõa ñóa thaéng vaø maù thaéng. • Löïc thaéng nhoû hôn Do gaàn nhö khoâng coù taùc duïng töï haõm neân caàn aùp suaát daàu raát cao ñeå ñaûm baûo ñuû löïc döøng xe caàn thieát. Vì vaäy ñöôøng kính piston trong xylanh con phaûi lôùn hôn so vôùi thaéng troáng. Theâm nöõa cuõng caàn coù trôï löïc thaéng. Chuù yù: Do ñöôøng kính piston lôùn hôn neân söï moøn cuûa maù thaéng seõ laøm cho möùc daàu thaéng trong xylanh giaûm maïnh hôn so vôùi thaéng troáng. Hình 123. Söï moøn maù thaéng (phanh) ôû thaéng ñóa 223 c) Mieáng baùo maù thaéng moøn Hình 124. Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa mieáng baùo maù thaéng moøn Khi maù thaéng moøn vaø caàn phaûi thay theá, mieáng baùo maù thaéng moøn seõ sinh ra tieáng rít coù taàn soá cao ñeå ñeå baùo cho ngöôøi laùi CAÁÁÁÁU TAÏÏÏÏO VAØØØØ HOAÏÏÏÏT ÑOÄÄÄÄNG Khi chieàu daøy maù thaéng giaûm ñeán 1 giaùtrò ñònh tröôùc, mieáng baùo maù thaéng moøn (gaén treân taám ñôõ maù thaéng) seõ chaïm vaøo ñóa thaéng vaø sinh ra tieáng keâu khi xe chuyeån ñoäng. Chuù yù: Do mieáng baùo maù thaéng moøn chæ chaïm nheï vaøo ñóa thaéng neân ñóa seõ khoâng bò hö hoûng khi baét ñaàu coù tieáng rít. Tuy nhieân, neáu vaãn tieáp tuïc söû duïng ôû ñieàu kieän naøy, thì maù thaéng seõ mau moøn hôn. Taám ñôõ maù thaéng seõ tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi ñóa thaéng laø hö ñóa thaéng. Neáu mieáng baùo maù thaéng moøn sinh ra tieáng rít, phaûi thay maù thaéng ngay laäp töùc. III. THAÉÉÉÉNG TAY 224 Hình 125. Cô caáu daãn ñoäng thaéng tay ñaët sau hoäp soá 1. Caàn thaéng tay. 2,3 Caàn daãn ñoäng. 4. Caøng thaéng 5. Cam ñoäi caøng thaéng. 6. Tambua 7. Vít chænh 8. Maâm thaéng 9. Oác ñieàu chænh caàn taùc ñoäng Heä thoáng thaéng ôû oâtoâ coù trang bò theâm cô caáu thaéng tay. Cô caáu naøy giuùp xe ñaäu beân leà ñöôøng, noù coøn giuùp thaéng xe khaån caáp luùc heä thoáng thaéng daàu bò hoûng. Treân oâtoâ thaéng tay coù theå laép sau hoäp soá (ôû truïc thöù caáp) hoaëc taïi baùnh xe sau. IV. TRÔÏÏÏÏ LÖÏÏÏÏC THAÉÉÉÉNG Oâtoâ taûi yeâu caàu 1 löïc taùc ñoäng thaéng raát lôùn ñeå thaéng xe. Ña soá oâtoâ taûi vaø du lòch ñôøi môùi ñeàu ñöôïc trang bò heä thoáng thaéng trôï löïc. Heä thoáng naøy taùc ñoäng 1 löïc raát lôùn, aùp caøng thaéng vaøo tambua haõm xe trong luùc laùi xe chæ caàn aán nheï chaân ñeå môû van. Coù ba loaïi heä thoáng thaéng trôï löïc: • Heä thoáng thaéng trôï löïc baèng khí neùn (thaéng hôi) • Heä thoáng thaéng trôï löïc khí neùn thuûy löïc • Heä thoáng thaéng trôï löïc chaân khoâng thuûy löïc 1. Heä ä ä ä thoá á á áng thaé é é éng baè è è èng khí neù ù ù ùn (thaé é é éng hôi) Hình 126. Sô ñoà heä thoáng thaéng hôi 1. Maùy neùn khí. 2. Van ñieàu aùp. 3,8. Baàu thaéng tröôùc, sau. 4. Baøn ñaïp thaéng 225 5. Bình chöùa khí. 6. Aùp keá. 7. Toång van ñieàu khieån a) Caáu taïo Heä thoáng thaéng hôi goàm coù caùc thaønh phaàn vaø coâng duïng sau: • Maùy neùn khí: do ñoäng cô daãn ñoäng, cung caáp khí neùn ñeå taùc ñoäng thaéng haõm xe. • Van ñieàu aùp: giôùi haïn aùp suaát khoâng khí neùn ôû möùc qui ñònh do maùy neùn cung caáp (khoaûng 7,7 kg/cm2). • Bình chöùa khí neùn: goàm hai bình duøng chöùa khí neùn do maùy neùn naïp vaøo. Chuùng coù khaû naêng cung caáp khí neùn cho 8 ñeán 10 laàn thaéng trong tröôøng hôïp maùy neùn hö. • Van ñieàu khieån: khi coù söï cuûa laùi xe, van seõ phaân phoái khí neùn töø bình chöùa ñeán caùc baàu thaéng. Luùc buoâng chaân thaéng, noù cho thoaùt khí neùn töø baàu thaéng ra khoâng khí. • Baàu thaéng: moãi baàu thaéng cho moãi baùnh xe, coù coâng duïng bieán ñoåi aùp suaát khí neùn thaønh löïc ñaåy cô khí ñeå thaéng xe. Hình 127. Sô ñoà keát caáu cuûa 1 loaïi toång van ñieàu khieån P: Piston ñieàu khieån. S: Van ñoùng. R1,R2: Loø xo b) Hoaït ñoäng Khi ta ñaïp baøn ñaïp thaéng, piston P ñi xuoáng bít loã giöõa cuûa van chaän hôi S. Aán theâm baøn ñaïp thaéng, van S seõ môû cho khí neùn töø bình chöùa ñi vaøo oáng daãn ñeán caùc baàu thaéng tröôùc, sau. Taïi baàu thaéng, khí neùn taùc ñoäng vaøo maøng cao su laøm cho caàn ñieàu khieån dòch qua phaûi ñaåy caàn ñieàu khieån xoay truïc cam aán caøng thaéng coï vaøo tambua. Khi buoâng baøn ñaïp thaéng, loø xo R1 ñaåy piston P leân, va S ñoùng beä cuûa noù, ngaét lieân heä giöõa bình chöùa khí neùn vôùi oáng daãn. Khí neùn duøng xong töø caùc baàu thaéng quay trôû laïi van ñieàu khieån theo loã giöõa cuûa van S thoaùt ra khoâng khí. 226 Hình 128. Baàu thaéng hôi vaø cô caáu thaéng nôi baùnh xe A/ 1. Maøng cao su. 2. Caây ñaåy. 3. Caàn ñieàu khieån. 4. Boá thaéng. 5. Oáng daãn khí vaøo baàu thaéng. 6. Truïc sai taâm. 7. Cam taùc ñoäng caàn thaéng. 2. Thaé é é éng trôï ï ï ï löï ï ï ïc khí neù ù ù ùn - thuû û û ûy löï ï ï ïc a) Ñaëc tính toång quaùt Heä thoáng thaéng trôï löïc khí neùn – thuûy löïc aùp duïng nguyeân lyù cuûa thaéng thuûy löïc ñeå aán caøng thaéng vaøo tambua thaéng xe. Tuy nhieân, aùp suaát thuûy löïc cung caáp cho caùc xylanh con khoâng phaùt xuaát töø xylanh chính. Heä thoáng naøy coù hai maïch daàu: • Maïch daàu thöù nhaát töø xylanh chính laøm môû toång van cho khí neùn chui vaøo xylanh trôï löïc ñaåy piston khoâng khí di chuyeån. • Maïch thöù 2, piston khoâng khí ñaåy piston thuûy löïc bôm daàu xuoáng caùc xylanh con. b) Thaønh phaàn keát caáu Hình 129 giôùi thieäu thaønh phaàn vaø ñöôøng oáng cuûa heä thoáng thaéng trôï löïc khí neùn – thuûy löïc: • Maùy neùn khí • Xylanh chính coù keát caáu gioáng nhö cuûa heä thoáng thaéng thuûy löïc, coù coâng duïng môû van khí neùn nôi toång van ñieàu khieån. • Xylanh khí neùn coù 3 boä phaän: + 1 piston khoâng khí ñöôøng kính lôùn. + 1 piston thuûy löïc nhoû coù cuøng caây ñaåy vôùi piston khoâng khí. + 1 toång van ñieàu khieån hoaït ñoäng nhôø aùp suaát thuûy löïc töø xylanh chính. 227 228 c) Hoaït ñoäng • Tröôøng hôïp bình chöùa khí neùn ñaày: aán baøn ñaïp thaéng, xylanh chính doàn daàu xuoáng toång van ñieàu khieån. Taïi ñaây aùp suaát thuûy löïc ñaåy piston P1 vaø maøng 2 qua phaûi. Maøng 2 aùp leân van S1 laøm môû van khí neùn S2. Khí neùn töø bình chöùa chui qua van theo oáng daãn 5 vaøo maët sau cuûa piston khoâng khí P2. Piston P2 coù ñöôøng kính lôùn neân nhaän 1 löïc raát maïnh ñaåy piston P3 bôm daàu qua van lieân hôïp xuoáng caùc xylanh con. Hình 130. Boä trôï löïc thaéng khí neùn thuûy löïc (Servo khí neùn thuûy löïc) 1. Xylanh chính. 2. P1 piston vaø maøng ñieàu khieån. 3. Xylanh thuûy löïc 4. Oáng thoaùt. 5. Oáng daãn khí neùn. P2 . Piston löïc. P3 . Piston thuûy löïc S1,S2. Van khí neùn. R1,R2,R3,R4. Loø xo Khi thoâi thaéng, baøn ñaïp xylanh chính ñöôïc buoâng ra, aùp suaát thuûy löïc maát, piston P1 trôû lui, loø xo R1 ñaåy maøng 2 taùch khoûi xuùpaùp S1. Loø xo R4 aán van khí neùn S2 ñoùng chaän luoàng khí neùn töø bình chöùa. Luùc naøy loø xo R3 ñaåy piston khoâng khí P2 lui, soá khí neùn phía sau oáng P2 theo oáng daãn 5 vaøo hoäp van ñieàu khieån chui qua caùc loã nôi maøng 2 thoaùt ra ngoaøi theo loã 4. Ñoàng thôøi, R2 aán P3 lui, daàu thaéng töø caùc xylanh con chui qua loã giöõa cuûa cuppen vaø piston P3 hoài trôû veà xylanh chính. • Tröôøng hôïp bình chöùa heát khí neùn: heä thoáng thaéng vaãn hoaït ñoäng ñöôïc ñeå thaéng xe, tuy nhieân phaûi duøng 1 löïc lôùn ñeå ñaïp baøn ñaïp thaéng. Aùp suaát thuûy löïc töø xylanh chính doàn daàu thaéng chui qua loã giöõa cuûa cuppen vaø piston P3 qua van lieân hôïp xuoáng caùc xylanh con haõm xe. 229 3. Thaé é é éng trôï ï ï ï löï ï ï ïc chaâ â â ân khoâ â â âng – thuû û û ûy löï ï ï ïc Hình 131. Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa xylanh trôï löïc chaân khoâng thuûy löïc Ôû heä thoáng naøy piston chaân khoâng coù dieän tích lôùn ñöôïc noái vôùi piston thuûy löïc nhoû. Phía tröôùc piston chaân khoâng ñöôïc noái vôùi söùc huùt cuûa bôm chaân khoâng, phía sau thoâng vôùi khí trôøi. Khi van môû, khoâng khí uøa vaøo maët sau, ñaåy piston lôùn qua phaûi taùc ñoäng piston thuûy löïc taïo aùp suaát trong xylanh thuûy löïc. a) Keát caáu cuûa xylanh chaân khoâng thuûy löïc Xylanh trôï löïc chaân khoâng thuûy löïc goàm: • Toång van ñieàu khieån. • Xylanh thuûy löïc boá trí nôi ñaàu xylanh chaân khoâng. • Xylanh chaân khoâng ñöôïc ngaên ñoâi nhôø vaùch giöõa. Piston chaân khoâng P1 vaø P2 cuøng caây ñaåy vôùi piston thuûy löïc P4. b) Hoaït ñoäng • Coù chaân khoâng nhöng chöa ñaïp thaéng: ôû cheá ñoä naøy, piston P3, van V3 vaø maøng M rôi xuoáng, loø xo R2 aán van khoâng khí V2 ñoùng caùch ly aùp suaát khoâng khí. Ñoä chaân khoâng taùc ñoäng thoâng suoát qua 4 khoang theo ñöôøng maøng M=>oáng daãn khí Khoang 3=>oáng chaân khoâng khoang 2 khoang 1 =>caây ñaåy roãng C1=>khoang 4. Caû hai phía cuûa piston P1, P2 ñeàu laø chaân khoâng neân 2 piston naøy bò loø xo R1 aán taän cuøng veà phía traùi. 230 Hình 132. Boä trôï löïc chaân khoâng thuûy löïc V1. Van kieåm soaùt chaân khoâng. V2. Van khoâng khí. V3. Van ñoäi maøng M V4. Van coân. P1, P2. Piston löïc. P3 Piston taùc ñoäng toång van. P4. Piston cuppen thuûy löïc. R1, R2, R3, R4. Loø xo • Coù chaân khoâng, aán baøn ñaïp thaéng: aùp suaát thuûy löïc töø xylanh chính naâng piston P3, van V3 vaø maøng M ñi leân. V3 aùp vaøo M laøm caùch ly ngaên treân vaø ngaên döôùi cuûa maøng M, ñoàng thôøi naâng V2 môû cho khoâng khí uøa vaøo khoang 2, theo caây ñaåy roãng ñeán khoang 4. Luùc naøy khoang 3 vaø khoang 1 thoâng vôùi chaân khoâng, neân aùp suaát khoâng khí taùc ñoäng vaøo maët sau cuûa P1, P2 ñaåy 2 piston naøy ñi tôùi, caây ñaåy C1 luøa piston vaø cuppen P4 tôùi bôm daàu thaéng xuoáng caùc xylanh con vôùi aùp suaát raát lôùn haõm xe. Khi thoâi thaéng, aùp suaát thuûy löïc nôi xylanh chính maát, P3, V3, maøng M tuït xuoáng, van khoâng khí V2 ñoùng. Luùc naøy buoàng döôùi vaø buoàng treân cuûa maøng M thoâng nhau, söùc huùt cuûa bôm chaân khoâng huùt heát khoâng khí trong caùc ngaên 2 vaø 4. Coù nghóa laø caû 2 maët caùc piston P1, P2 ñeàu laø chaân khoâng. Loø xo R1 ñaåy P1 vaø P2 lui veà vò trí cuõ. V4 môû loã giöõa cuûa piston thuûy löïc P4, daàu thaéng töø caùc xylanh con thoaùt veà theo loã naøy trôû laïi xylanh chính. • Maát chaân khoâng, taùc ñoäng thaéng: ñaây laø tröôøng hôïp thaéng nguoäi, phaûi aán chaân thaät maïnh vaøo baøn ñaïp thaéng. Daàu thaéng töø xylanh chính chui qua loã giöõa piston P4 bôm xuoáng caùc xylanh con, thaéng xe. • Tröôøng hôïp raø thaéng: ñoù laø tröôøng hôïp khi baøn ñaïp thaéng ñöôïc aán xuoáng ñeán vò trí löng chöøng ôû giöõa vò trí buoâng thaéng hoaøn toaøn vaø vò trí ñaïp thaéng hoaøn toaøn. Luùc naøy van khoâng khí V2 ñöôïc heù môû, khoâng khí uøa vaøo ít, piston chaân khoâng P1, P2 nhích nheï ñeå taùc ñoäng thaéng vöøa phaûi. 231 Hình 133. Boä trôï löïc thaéng chaân khoâng thuûy löïc treân xe taûi Hình 134. Boä trôï löïc thaéng chaân khoâng thuûy löïc treân xe du lòch BAØØØØI 9 HEÄÄÄÄ THOÁÁÁÁNG LAÙÙÙÙI I. KHAÙÙÙÙI NIEÄÄÄÄM CHUNG 1. Coâ â â âng duï ï ï ïng Coâng duïng cuûa heä thoáng laùi laø cho pheùp ngöôøi la