Giáo trình Bảo dưỡng sửa chữa cơ khí động cơ

hợp với yêu cầu đào tạo của trường. Ngoài ra tài liệu còn có thể được sử dụng để phục vụ cho các đối tượng khác như các trường dạy nghề và các đối tượng có liên quan. Tài liệu được biên soạn theo đề cương môn học thực tập động cơ xăng của. Nó được chia làm hai phần chính. - Phần 1: Thực tập động cơ I. - Phần 2: Thực tập động cơ II. Giai đoạn thực tập động cơ I giúp cho sinh viên nắm vững cấu trúc – nguyên lý hoạt động của động cơ và vận dụng kiến thức này để thực tập cơ bản, kiểm tra, chẩn đoán, bảo dưỡng, điều chỉnh và sửa chữa các chi tiết, các cụm của động cơ để đạt được các kỹ năng cần thiết của ngành. Tài liệu thực tập động cơ II dùng để nâng cao các kiến thức chuyên môn. Giai đoạn này giúp cho sinh viên hoàn chỉnh các kiến thức về động cơ và trang bị các kiến thức mới về động cơ phun xăng, biết sử dụng các thiết bị để chẩn đoán và khảo nghiệm động cơ. Đây là tài liệu đã được chỉnh lý, bổ xung và có sửa chữa lớn về nội dung và hình thức trình bày sau một thời gian dài rút kinh nghiệm trong giảng dạy và trong thực tế lao động sản xuất. Chúng tôi đã mạnh dạn bỏ các nội dung quá cũ mà hiện nay đã quá lạc hậu, trình bày sơ lược các nội dung có thể thích ứng trong một giai đoạn ngắn và cố gắng biên soạn các nội dung mới phù hợp với tình hình thực tế của Việt Nam và sự phát triển của ngành ôtô trên thế giới. Chúng tôi chân thành cảm ơn Qúy thày trong Khoa Cơ Khí Động Lực đã đóng góp nhiều ý kiến quí báu giúp chúng tôi hoàn thành tài liệu này. Tuy nhiên, sự biên soạn không thể tránh những thiếu sót nhất định, chúng tôi hân hoan đón nhận sự đóng góp chân thành của qúi đọc giả. Tp. HCM ngày tháng năm Người biên soạn 3 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN ĐỘNG CỢ ĐỐT TRONG Bài 1: Nguyên lý tổng quát của động cơ Mục tiêu của bài :Học xong bài này học viên có khả năng: -Phát biểu đúng khái niệm, phân loại và lịch sử phát triển ôtô -Phát biểu đúng các loại ôtô và cấu tạo chung của ôtô -Nhận dạng đúng các bộ phận Nội dung bài: A. KHÁI QUÁT Các loại dụng cụ tay, dụng cụ kiểm tra, dụng cụ đặc biệt, dụng cụ đo điện dùng để kiểm tra, bảo trì và sửa chữa xe cộ. Để đảm bảo công việc đạt được hiệu quả cao và an toàn trong công việc, chúng ta phải tuân thủ đúng các qui tắc cơ bản sau: 4 1. Lựa chọn dụng cụ phù hợp nhất để tiến hành công việc một cách có hiệu quả và an toàn trong lao động. 2. Dụng cụ phải sạch sẽ và luôn luôn lau chùi để tránh sự trơn trợt khi thao tác. 3. Sắp xếp dụng cụ có thứ tự, ngăn nắp. Nên đặt chúng trong thùng dụng cụ hoặc móc treo và đặt chúng có thứ tự để tránh lãng phí thời gian không cần thiết 4. Khi cần trao dụng cụ cho một người khác, phải nắm chặt dụng cụ và đưa đúng vị trí thích hợp để tránh sự tổn thương khi chúng ta buông dụng cụ. 5. Các dụng cụ bị cùn, lỏng hoặc bị hư hỏng, nên thay mới. 6. Phải chọn dụng cụ đúng hệ để tránh làm hỏng dụng cụ và làm hỏng các đầu bu lông đai ốc. B. DỤNG CỤ TAY Dụng cụ cầm tay là dụng cụ được sử dụng thường xuyên để điều chỉnh, bảo trì và sửa chữa ôtô. Nó được dùng để nới lỏng, xiết chặt bu lông đai ốc. Về kích thước dụng cụ tay có hai hệ: Hệ mi li mét: 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 27mm Hệ Inches: ¼, 5/16, 3/8, 7/16, ½, 9/16, 5/8, 11/16, ¾, 13/16, 7/8, 15/16, 1” , 1¼ Dụng cụ tay có các dạng cơ bản như sau. I. CHÌA KHOÁ MIỆNG Các chìa khoá miệng dùng để nới lỏng, xiết chặt bu lông đai ốc. Khi sử dụng cần phải lựa chọn kích cỡ, hình dạng, bề dày dụng cụ cho phù hợp với công việc và phải đặt dụng cụ đúng vị trí khi thao tác. Kích thước của hai đầu khoá miệng là khác nhau. Góc nghiêng của khóa miệng được chế tạo lệch một góc 15° so với thân, để thao tác dễ dàng nhất là ở những nơi chật hẹp. Trong sử dụng, khi tháo hoặc xiết chặt bu lông đai ốc luôn luôn kéo chìa khoá về phía mình. Không được đẩy dụng cụ trong thao tác với một lực lớn, dụng cụ có thể bị trượt làm hư hỏng dụng cụ và gây tổn thương cho người sử dụng. Khi cần thiết phải đẩy dụng cụ, nên dùng lòng bàn tay để giảm sự rủi ro khi dụng cụ bị trượt. 5 Khoâng ñöôïc söû duïng caùc duïng cuï khaùc ñeå caâu noái hoaëc duøng buùa, caùc vaät cöùng khaùc ñaùnh vaøo ñeå taêng löïc, nhaèm traùnh laøm hö hoûng duïng cuï. Khi caàn duøng löïc lôùn, chuùng ta coù theå duøng duïng cuï khaùc nhö caàn xieát vaø khoaù oáng ñeå thay theá. II. CHÌA KHOAÙ HAI ÑAÀU VOØNG Kích thöôùc cuûa hai ñaàu khoùa voøng laø khaùc nhau. Noù duøng ñeå nôùi loûng hoaëc xieát chaët bu loâng ñai oác vôùi moät löïc lôùn. Khaùc vôùi khoùa mieäng, khoùa voøng baáu vaøo ñaàu bu loâng ñai oác ôû 6 maët, neân noù khoù bò tuoät khi thao taùc. Beà maët coâng taùc cuûa duïng cuï laø 12 caïnh hoaëc 6 caïnh vaø cuõng coù theå daïng khoaù boâng. Loaïi 6 caïnh, duïng cuï tieáp xuùc maët vôùi ñaàu bu loâng ñai oác, duøng ñeå thaùo xieát vôùi moät löïc lôùn hoaëc ñeå thaùo ñaàu bu loâng ñai oác ñaõ bò hoûng, khi thao taùc duïng cuï phaûi xoay moät goùc 60 ñoä. Ñeå thao taùc ôû nhöõng nôi thaät khoù khaên ngöôøi ta cheá taïo ra moät soá daïng ñaëc bieät nhö khoùa voøng cong, khoùa voøng hôû ñeå thaùo xieát raéc co cuûa caùc ñöôøng oáng hoaëc khoaù voøng töï ñoäng ñeå thao taùc nhanh choùng 6 Khi söû duïng phaûi löïa choïn duïng cuï phuø hôïp, ñuùng kích thöôùc, tra chìa khoùa vaøo phaûi tieáp xuùc toát vôùi ñaàu bu loâng - ñai oác. III. KHOAÙ VOØNG MIEÄNG Khoaù voøng mieäng laø khoùa coù moät ñaàu voøng vaø moät ñaàu mieäng, kích thöôùc cuûa hai ñaàu duïng cuï laø nhö nhau. Duïng cuï naøy coù ñaëc ñieåm laø deã daøng thao taùc theo töøng vò trí cuï theå. IV. KHOAÙ OÁNG Khoaù oáng ñöôïc duøng ñeå thaùo xieát bu loâng-ñai oác vôùi moät löïc lôùn. Khi söû duïng, khoùa oáng ñöôïc keát hôïp vôùi caàn xieát vaø caây noái. CAÀN XIEÁT Caàn xieát raát ña daïng, noù coù theå laø caàn xieát moâ men, caàn xieát töï ñoäng, caàn xieát tay quay, caàn xieát laéc leùo, caàn xieát chöõ T Tuøy theo trò soá löïc xieát vaø vò trí, löïa choïn caàn xieát daøi hay ngaén cho phuø hôïp vôùi coâng vieäc. Ñaàu vuoâng caàn xieát phaûi phuø hôïp vôùi loã vuoâng cuûa caây noái vaø ñaàu vuoâng cuûa caây noái cuõng phaûi phuø hôïp vôùi loã vuoâng cuûa khoùa oáng. CAÂY NOÁI Chieàu daøi cuûa caây noái daøi ngaén khaùc nhau. Noù coù theå laø loaïi truï daøi, laéc leùo, caây noái meàm Trong söû duïng phaûi löïa choïn cho phuø hôïp vôùi coâng vieäc. Chuùng ta coù theå taêng chieàu daøi cuûa caây noái baèng caùch gheùp nhieàu caây noái laïi vôùi nhau. 7 KHOAÙ OÁNG Khoùa oáng coù nhieàu loaïi: loaïi nhoû, trung bình vaø loaïi lôùn Loã tieáp xuùc vôùi bu loâng ñai oác coù theå daïng 12 caïnh hoaëc 6 caïnh. Vì vaäy, söï löïa choïn khoùa oáng phuø hôïp vôùi moãi coâng vieäc cuï theå laø raát caàn thieát. CAÙCH SÖÛ DUÏNG  Choïn khoaù oáng cho phuø hôïp vôùi ñaàu bu loâng ñai oác.  Choïn caàn xieát vaø caây noái coù ñaàu vuoâng phuø hôïp vôùi loã cuûa khoùa oáng.  Caây noái laéc leùo ñöôïc duøng ôû nhöõng nôi maø caây noái thaúng khoâng thao taùc ñöôïc.  Khi thao taùc, ñaàu khoùa oáng phaûi tieáp xuùc heát beà maët cuûa ñaàu bu loâng ñai oác.  Ñeå thao taùc nhanh, chuùng ta coù theå duøng caàn xieát töï ñoäng hoaëc thay ñoåi chieàu daøi caùnh tay ñoøn cuûa caàn xieát.  Khoâng ñöôïc caâu noái hoaëc duøng buùa ñeå taêng löïc ñeå traùnh laøm hö hoûng duïng cuï. KHOAÙ BU GI Laø loaïi duïng cuï chuyeân duøng, chæ ñeå thaùo vaø xieát caùc bu gi. Beân trong khoùa coù moät voøng nam chaâm vónh cöûu hoaëc voøng cao su ñeå giöõ bu gi trong khoùa oáng khoâng rôùt ra ngoaøi. Khoùa bu gi hieän ñang söû duïng coù kích thöôùc laø 5/8” hoaëc 13/16”. 8 Khoùa bu gi ñöôïc keát hôïp vôùi caây noái daøi vaø caàn xieát chöõ T. Noù phaûi ñöôïc ñaët ñoàng taâm vôùi bu gi, traùnh khoaù bò nghieâng laøm gaõy ñaàu bu gi. ÔÛ moät soá xe ngöôøi ta cheá taïo khoùa bu gi loaïi chuyeân duøng ñeå deã daøng thao taùc trong vuøng khoâng gian heïp maø loaïi khoaù thöôøng raát khoù thöïc hieän coâng vieäc. V. MOÛ LEÁT Ñaây laø loaïi khoùa mieäng kích thöôùc coù theå thay ñoåi ñöôïc phuø hôïp vôùi ñaàu cuûa bu loâng ñai oác. Chæ söû duïng moû leát ñeå thay theá khoùa mieäng khi thaät caàn thieát, khoâng neân laïm duïng ñe traùnh laøm hö hoûng ñaàu bu loâng ñai oác. VI. TUOÁC NÔ VÍT Ñöôïc duøng ñeå nôùi loûng hoaëc xieát chaët caùc ñaàu vít ñai oác. Kích thöôùc cuûa caùc ñaàu vít cuõng gioáng nhö caùc loaïi khoùa thoâng duïng. Vì vaäy, khi söû duïng phaûi löïa choïn cho phuø hôïp vôùi coâng vieäc. CAÙCH SÖÛ DUÏNG. 1. Khi thao taùc löïa choïn ñaàu tuoác nô vít coù kích thöôùc vaø hình daïng phuø hôïp vôùi ñaàu vít vaø vò trí. 2. Giöõ noù thaúng ñöùng vôùi ñaàu vít khi thaùo xieát. 3. Khoâng ñöôïc duøng kìm ñeå taêng löïc cho tuoác nô vít, ñeå traùnh laøm hö hoûng ñaàu vít. 4. Neáu nhö ñaàu vít thaùo khoù, neân eùp chaët tuoác nô vít vaøo ñaàu vít vaø xoay, keát quaû seõ ñaït ñöôïc nhö mong muoán. Neáu thaùo quaù khoù khaên, duøng tuoác nô vít cho pheùp ñoùng, hoaëc cho pheùp taêng löïc ñeå thöïc hieän. Loã treân ñaàu vít coù raát nhieàu daïng raõnh khaùc nhau: Raõnh duøng cho vít ñaàu deïp, ñaàu chöõ thaäp, ñaàu luïc giaùc, loã nhieàu caïnh 9 Ngoaøi caùc loaïi tuoác nô vít treân, ngöôøi ta coøn cheá taïo loaïi tuoác nô vít ñoùng ñeå thaùo vaø xieát vôùi moät löïc lôùn. Ñeå thuaän tieän trong söû duïng vaø giaûm khoâng gian chöùa ñöïng, ngöôøi ta coøn cheá taïo tuoác nô vít coù nhieàu ñaàu ñeå deã daøng choïn löïa phuø hôïp vôùi coâng vieäc. VII. KÌM Kìm coù raát nhieàu daïng: Kìm moû nhoïn, kìm hai loã, kìm baám, kìm moû quaï Chöùc naêng chính cuûa noù laø duøng ñeå keïp chaët chi tieát vaø duøng ñeå caét daây. KÌM HAI LOÃ Kìm hai loã duøng ñeå keïp chaët vaø duøng ñeå caét daây ñieän. Kìm naøy coù theå hieäu chænh ñöôïc ñoä môû cuûa mieäng kìm khi thay ñoåi vò trí choát vaøo moät trong hai loã gaàn mieäng kìm. Khoâng ñöôïc söû duïng noù ñeå thaùo hoaëc xieát bu loâng ñai oác. KÌM MOÛ NHOÏN Kìm moû nhoïn duøng ñeå gaép hoaëc giöõ caùc choát vaø caùc chi tieát coù kíck thöôùc beù hoaëc duøng ñeå thao taùc ôû nhöõng vuøng khoâng gian heïp maø kìm hai loã khoâng söû duïng ñöôïc. Khoâng ñöôïc söû duïng löïc lôùn, ñeå traùnh laøm hoûng mieäng kìm. 10 KÌM BAÁM Noù ñöôïc söû duïng khi caàn moät löïc lôùn caàn thieát ñeå keïp thaät chaët caùc chi tieát hoaëc duøng noù ñeå thaùo caùc ñaàu bu loâng ñai oác bò hoûng. Kìm baám cuõng coù raát nhieàu kích côõ khaùc nhau vaø coâng duïng cuõng khaùc nhau. KÌM CAÉT Ñöôïc duøng ñeå thaùo hoaëc caét daây ñieän, ngoaøi ra noù coøn ñöôïc söû duïng ñeå nhoå caùc choát. Khoâng ñöôïc duøng kìm caét ñeå caét loø xo hay moät vaät cöùng, ñeå traùnh laøm hö hoûng mieäng caét cuûa kìm. CAÙC LOAÏI KÌM KHAÙC Ngoaøi caùc loaïi kìm thoâng duïng ñaõ ñöôïc neâu treân, coøn coù caùc loaïi kìm chuyeân duøng khaùc nhö: kìm thaùo loø xo thaéng, kìm thaùo xeùc maêng, kìm thaùo laép daây cao aùp, kìm môû khoen chaän, kìm thaùo coïc bình accu 11 VIII. CAÙC LOAÏI BUÙA Buùa ñöôïc duøng ñeå ñoùng hoaëc duøng ñeå thaùo caùc chi tieát. Ngoaøi buùa ñaàu cöùng, coøn raát nhieàu loaïi buùa ñaàu meàm ñöôïc söû duïng ñeå traùnh laøm hö hoûng beà maët cuûa caùc chi tieát. CAÙCH SÖÛ DUÏNG Khi söû duïng caàm vaøo phaàn ñuoâi caùn buùa, khoâng ñöôïc naém ôû giöõa caùn buùa vaø duøng caùc phaàn khaùc cuûa buùa ñeå ñoùng. Choïn loaïi buùa söû duïng cho phuø hôïp vôùi coâng vieäc ñeå traùnh laøm hö hoûng beà maët caùc chi tieát.  Tröôùc khi söû duïng phaûi kieåm tra ñaàu buùa keát noái coù chaéc chaén hay khoâng. Neáu loûng leûo phaûi tra caùn laïi.  Ngoaøi buùa ñaàu saét, coøn coù buùa ñaàu ñoàng, buùa cao su cöùng hay meàm. Caùc loaïi buùa ñaàu meàm ñöôïc thao taùc treân caùc beà maët coù ñoä chính xaùc cao hoaëc caùc chi tieát cheá taïo baèng hôïp kim meàm.  Troïng löôïng cuûa buùa thay ñoåi roäng, tuøy theo coâng vieäc maø chuùng ta löïa choïn cho phuø hôïp. IX. THANH ÑOÀNG Thanh ñoàng laø duïng cuï söû duïng thoâng duïng, noù ñöôïc keát hôïp vôùi buùa saét ñeå thaùo hoaëc eùp chaët caùc chi tieát laïi vôùi nhau. Thanh ñoàng ñöôïc cheá taïo baèng đồng, để baûo veä caùc chi tieát trong söûa chöõa. Khi söû duïng thanh ñoàng bò loe ôû phaàn ñaàu, phaûi söûa chöõa, tröôùc khi söû duïng. X. CAÂY CAÏO JOINT Được duøng laøm saïch beà maët laép gheùp khi thay moät joint cuõ baèng moät joint môùi. Söû duïng caïnh 12 beùn ñeå laøm saïch beà maët caùc chi tieát. Caån thaän traùnh laøm hoûng beà maët laép gheùp. XI. CAÂY ÑOÄT DAÁU Caây ñoät daáu duøng ñeå laøm daáu caùc chi tieát laép gheùp, ñeå khi laép gheùp laïi ñuùng vị trí ban ñaàu hoaëc duøng ñeå laøm daáu loã ñeå ñònh taâm muõi khoan. Khi caàn khoan moät loã, caàn thieát phaûi ñoät moät daáu loã caàn khoan ñeå traùnh muõi khoan leäch vò trí khi khoan. Khi laáy daáu phaûi nhìn thaúng vaø ñaët nghieâng caây ñoät daáu, ñeå maét coù theå xaùc ñònh ñuùng vò trí caàn ñoät. Sau ñoù ñaët ñöùng caây ñoät daáu vaø laáy daáu. XII. CAÂY LOÙI Ñöôïc söû duïng ñeå ñoùng caùc ri veâ vaø caùc choát. Tröôùc khi söû duïng phaûi löïa choïn kích thöôùc caây loùi phuø hôïp vôùi coâng vieäc. 13 XIII. DUÏNG CUÏ THAÙO XIEÁT BAÈNG KHÍ NEÙN Duïng cuï naøy ñöôïc söû duïng raát phoå bieán. ÔÛ nhöõng nôi coù khoaûng khoâng gian roäng, chuùng thao taùc raát nhanh choùng. Khi söû duïng phaûi löïa choïn kích côõ duïng cuï cho phuø hôïp vôùi moâ men vaø ñieàu chænh aùp suaát söû duïng treân duïng cuï cho chính xaùc. Phöông tieän naøy duøng ñeå thaùo ñai oác ñaàu truïc khuyûu, ñai oác ñaàu pu li maùy phaùt ñieän, bu loâng baùnh ñaø, taét keâ baùnh xe thì raát laø nhanh choùng. C. DUÏNG CUÏ CHUYEÂN DUØNG (SST) Caùc loaïi duïng cuï tay khoâng theå thöïc hieän heát moïi coâng vieäc, ñoâi khi chuùng coøn laøm hö hoûng caùc chi tieát hoaëc laøm maát nhieàu thôøi gian ñeå thöïc hieän moät coâng vieäc naøo ñoù. Caùc duïng cuï ñaëc bieät ñöôïc cheá taïo ñeå khaéc phuïc söï baát lôïi cuûa caùc duïng cuï tay. Coù raát nhieàu duïng cuï chuyeân duøng, tuyø theo coâng vieäc vaø vò trí maø chuùng coù nhieàu loaïi khaùc nhau nhö: Caûo ñeå thaùo loïc nhôùt, kìm thaùo xeùc maêng, oáng boùp xeùc maêng, caûo xuù pap, caûo pu li ñaàu truïc khuyûu, caûo loø xo phuoäc nhuùn, caûo baïc ñaïn, duïng cuï eùp loø xo xuù pap Tuy nhieân, duïng cuï chuyeân duøng raát baát lôïi, noù khoâng theå söû duïng vaøo caùc vieäc khaùc, cuõng nhö khoâng theå söû duïng cho caùc haõng xe khaùc nhau. CAÙC LOAÏI CAÛO Caûo duøng chuû yeáu cho vieäc thaùo rôøi caùc baùnh raêng, pu li, oáng loùt, baïc ñaïn. Bu loâng cuûa caûo taïo ra moät löïc raát lôùn khi caàn thieát. Phaïm vi söû duïng cuûa caûo raát roäng khi chuùng ta thay ñoåi vò trí caùnh tay ñoøn, thay ñoåi kích thöôùc treân caûo 14 CAÛO LOÏC NHÔÙT Chuyeân duøng ñeå thaùo laép loïc nhôùt, kích thöôùc cuûa caûo lôùn nhoû khaùc nhau. CAÛO XUÙ PAP. Ñaây laø duïng cuï chuyeân duøng ñeå thaùo vaø laép caùc loø xo xuù pap treân naép maùy. DUÏNG CUÏ THAÙO PU LI TRUÏC KHUYÛU. Duøng ñoà gaù keát hôïp vôùi moät caây chòu pu li ñeå thaùo ñai oác ñaàu truïc khuyûu. 15 Treân ñaây, chuùng toâi chæ trình baøy moät soá duïng cuï chuyeân duøng mang tính chaát ñaëc tröng, thoâng duïng. Caùc duïng cuï chuyeân duøng khaùc raát ña daïng, tuøy theo coâng vieäc cuï theå maø chuùng ta löïa choïn cho ñuùng. D. DUÏNG CUÏ KIEÅM TRA Duøng ñeå kieåm tra caùc chi tieát coù ñoä chính xaùc cao. Chuùng bao goàm: Thöôùc keïp, pan me, so keá, caên laù, com pa, ca lip, nhöïa ño khe hôû, duïng cuï ño loøng xy lanh, caàn xieát moâ men, duïng cuï ño ñieän I. CAÀN XIEÁT MOÂ MEN Caàn xieát moâ men duøng ñeå kieåm tra moâ men khi xieát ñai oác hoaëc con vít theo moät giaù trò cho tröôùc cuûa nhaø cheá taïo. Trò soá moâ men xieát ñöôïc theå hieän baèng con soá hieån thò treân duïng cuï, duøng tieáng keâu hoaëc duøng thang ño keát hôïp vôùi kim chæ thò. Thöù nguyeân cuûa moâ men xieát laø Ft-lbs, Nm hoaëc Kgm. Ñoái vôùi loaïi caàn xieát moâ men duøng tieáng keâu, chuùng ta phaûi hieäu chænh trò soá moâ men tröôùc ôû ñuoâi duïng cuï vaø sau ñoù khoùa laïi. Trong quaù trình xieát, chuùng ta keùo caàn xieát töø töø cho ñeán khi nghe tieáng keâu phaùt ra töø duïng cuï thì döøng laïi. CAÙCH SÖÛ DUÏNG  Söû duïng loaïi duïng cuï thoâng thöôøng ñeå xieát töông ñoái chaët tröôùc, sau ñoù duøng caàn xieát momen ñeå xieát giai ñoaïn sau cuøng.  Khoâng ñöôïc duøng caàn xieát moâ men ñeå xieát moät trò soá moâ men lôùn hôn trò soá moâ men ñöôïc qui ñònh treân duïng cuï.  Khi xieát, moät tay caàm vaøo ñaàu caàn xieát vaø tay coøn laïi keùo duïng cuï veà phía mình ñeå traùnh nguy hieåm. II. THÖÔÙC KEÏP Thöôùc keïp laø duïng cuï ño coù ñoä chính xaùc töông ñoái cao. Noù duøng ñeå ño ñöôøng kính trong, ñöôøng kính ngoaøi, chieàu saâu vaø chieàu daøi cuûa chi tieát. Thöôùc keïp coù nhieàu daïng nhö: loaïi soá, loaïi coù ñoàng hoà bieåu thò vaø loaïi thoâng thöôøng. 16 Moät thöôùc keïp coù hai thang, moät thang ño chính vaø moät thang ño phuï. Thang ño chính duøng ñeå xaùc ñònh soá nguyeân cuûa chi tieát ñöôïc ño, treân thang ño chính ñöôïc khaéc nhieàu vaïch ñeàu nhau, khoaûng caùch töø vaïch naøy ñeán vaïch kia laø 1mm. Thang ño phuï duøng ñeå phoái hôïp vôùi thang ño chính, noù duøng ñeå xaùc ñònh kích thöôùc raát beù naèm giöõa hai vaïch cuûa thang ño chính. Ñoä chính xaùc cuûa thöôùc keïp laø 1/10, 1/20 hoaëc 1/50mm. Ví duï: Treân thang ño chính cuûa moät thöôùc keïp, ngöôøi ta chia thang ño laøm nhieàu vaïch, moãi vaïch caùch nhau laø 1mm. Treân thang ño phuï chia laøm 10 khoaûng töông öùng vôùi 9 ñôn vò treân thang ño chính (9mm). Nhö vaäy moãi khoaûng treân ño phuï caùch nhau laø 1/10 (0,9mm). CAÙCH SÖÛ DUÏNG THÖÔÙC ÑO Tröôùc khi söû duïng, laøm saïch thöôùc vaø ñaåy thöôùc ño veà vò trí ban ñaàu, kieåm tra ñieåm 0 treân thang ño chính vaø ñieåm 0 treân thang ño phuï coù truøng nhau khoâng. Khi ñaåy phaàn di ñoäng cuûa thöôùc sang beân phaûi, sao cho soá 1 treân thang ño phuï truøng vôùi soáù 1 treân thang ño chính, thì khoaûng caùch ño ñöôïc laø 0,1mm. Khi ñaåy phaàn di ñoäng cuûa thöôùc tieáp tuïc sang phaûi, sao cho soá 5 treân thang ño phuï truøng vôùi soá 5 treân thang ño chính, khe hôû xaùc ñònh laø 0,5mm. Luùc naøy soá 0 treân thang ño phuï naèm giöõa soá 0 vaø soá 1 treân thang ño chính. 17 Neáu ôû thöôùc keïp, thang ño chính ñöôïc khaéc vaïch, moãi vaïch caùch ñeàu nhau 1mm. Treân thang ño phuï ñöôïc chia laøm 20 phaàn ñeàu nhau, 20 vaïch treân thang ño phuï töông öùng vôùi 19mm treân thang ño chính. Vaäy moãi vaïch treân thang ño phuï caùch nhau laø 0,95mm hay 1/20. CAÙCH ÑOÏC Tröôùc tieân chuùng ta ñoïc phaàn nguyeân treân thang ño chính, caên cöù vaøo vaïch soá 0 treân thang ño phuï. Thí duï ôû hình beân döôùi, phaàn nguyeân ñoïc treân thang ño chính laø 45mm. Sau ñoù ñoïc treân thang ño phuï. Neáu vaïch naøo treân thang ño chính truøng vôùi moät vaïch treân thang ño phuï, chuùng ta ñoïc con soá treân thang ño phuï. Ví duï hình döôùi, vaïch soá 2,5 treân thang ño phuï truøng vôùi moät vaïch treân thang ño chính. Kích thöôùc ñoïc treân thang ño phuï laø 0,25. Toång hôïp kích thöôùc treân hai thang ño, kích thöôùc ñöôïc xaùc ñònh laø: 45mm + 0,25 = 45,25mm III. PAN-ME Pan me ño trong vaø pan me ño ngoaøi laø duïng ño chính xaùc ñöôøng kính trong vaø ñöôøng kính ngoaøi cuûa caùc chi tieát. Ñoä chính xaùc cuûa pan me thöôøng laø 0,01mm, ñoâi khi laø 0,001mm. PAN-ME ÑO NGOAØI Duøng ñeå ño ñöôøng kính ngoaøi cuûa caùc chi tieát. Caáu truùc pan-me goàâm phaàn coá ñònh laø moät oáng boïc beân ngoaøi phía treân coù khaéc vaïch, moãi vaïch caùch nhau laø 1mm vaø ñaây laø thang ño chính cuûa thöôùc ño. 18 Moät voøng saét boá trí beân ngoaøi oáng boïc vaø coù theå xoay ñöôïc, treân voøng saét naøy ñöôïc chia laøm 50 vaïch ñeàu nhau theo voøng troøn cuûa noù, ñaây chính laø thang ño phuï. Khoaûng caùch ño toái ña cuûa moät pan me laø 25mm . Do ñoù pan me ñöôïc chia laøm nhieàu côõ, ñeå ño giaù trò töø 0 – 25mm, 25 – 50mm, 50 - 75mm, 75 – 100mm NGUYEÂN LYÙ THÖÔÙC ÑO Nguyeân lyù cuûa thöôùc döïa vaøo cô sôû moät con vít xoay trong moät con ñai oác coá ñònh. Khi xoay con vít moät voøng thì con vít seõ di chuyeån moät ñoaïn baèng moät böôùc ren. ÔÛ pan me, ñai oác coá ñònh öùng vôùi oáng beân trong vaø con vít laø truïc cuûa pan me. Böôùc cuûa truïc pan me laø 0,5mm. Khi voøng saét xoay moät voøng, truïc pan me cuõng xoay moät voøng vaø noù di chuyeån moät ñoaïn laø 0,5mm. Khi voøng saét xoay moät khoaûng trong 50 khoaûng chia, truïc di chuyeån moät ñoaïn laø 0,01mm theo taâm cuûa truïc. HIEÄU CHÆNH PAN ME Tröôùc khi söû duïng phaûi lau chuøi duïng cuï ño saïch seõ, truïc pan-me phaûi chuyeån ñoäng nheï nhaøng, ñeå ñaûm baûo ñoä chính xaùc khi ño.  Xoay truïc cuûa thöôùc töø töø, cho ñeán khi truïc gaàn chaïm vaøo ñeá cuûa thöôùc.  Xoay ñuoâi pan me cho beà maët cuûa truïc vaø ñeá chaïm nhau vaø tieáp tuïc xoay cho hai beà maët aùp vaøo nhau vôùi moät aùp löïc qui ñònh. Khi aùp löïc cuûa hai beà maët ñuùng qui ñònh, cô caáu truyeàn ñoäng seõ bò tröôït khi ta tieáp tuïc xoay ñuoâi truïc pan me. Coá ñònh truïc pan me baèng khoaù haõm.  Moät thöôùc pan me ñöôïc coi laø chính xaùc, neáu vaïch soá 0 treân vaønh saét thaúng haøng vôùi ñöôøng chuaån treân oáng boïc ngoaøi.  Neáu coù söï sai leäch thöôùc töø 0,02mm trôû xuoáng, duøng khoùa hieäu chænh ñeå xoay oáng boïc ngoaøi cuûa thöôùc sao cho soá 0 treân voøng saét truøng vôùi ñöôøng chuaån treân oáng boïc ngoaøi. Khi söï sai leäch cuûa thöôùc lôùn hôn 0,02mm, coá ñònh truïc baèng khoùa haõm. Duøng chìa khoùa nôùi loûng ñuoâi pan me vaø ñieàu chænh ñieåm 0 treân voøng saét truøng vôùi ñöôøng chuaån. Xieát chaët ñuoâi pan me vaø kieåm tra laïi. 19 CAÙCH ÑOÏC PAN ME  Ñoïc phaàn nguyeân phía treân oáng boïc ngoaøi tröôùc so vôùi meùp cuûa voøng saét.  Ñoïc phaàn döôùi oáng boïc ngoaøi. Vaïch ôû döôùi ñöôøng chuaån bieåu thò 0,5mm. Ñoïc vaïch naøo treân voøng saét truøng vôùi ñöôøng chuaån. Pan me ño trong duøng ñeå ño kích thöôùc beân trong cuûa caùc chi tieát. Caáu taïo cuûa pan me ño trong töông töï nhö pan me ño ngoaøi, Chuùng chæ khaùc nhau veà hình daïng. PAN ME ÑO TRONG 20 CAÙCH SÖÛ DUÏNG Caùch söû duïng cuûa pan me ño trong phöùc taïp hôn pan me ño ngoaøi. Khi söû duïng chuùng ta theo phöông phaùp sau. Ví duï, ño ñöôøng kính cuûa xy lanh.  Coá ñònh ñaàu coá ñònh cuûa pan me trong loøng xy lanh vaø sau ñoù hieäu chænh pan me theo chieàu taêng kích thöôùc cuûa duïng cuï, ñoàng thôøi di chuyeån ñaàu hieäu chænh ñöôïc theo phöông ñöùng ñeå xaùc ñònh kích thöôùc beù nhaát. Xaùc ñònh ñieåm naøy baèng caùch ghi nhôù.  Sau ñoù di chuyeån pan me theo chieàu ngang ñi qua ñieåm vöøa xaùc ñònh treân vaø xaùc ñònh ñöôøng kính lôùn nhaát. Khoùa duïng cuï vaø ñoïc trò soá naøy töông töï nhö pan me ño ngoaøi. So keá laø duïng cuï ño coù phaïm vi ño khoâng lôùn, ña soá ñöôïc söû duïng ñeå phaùt hieän söï cheânh leäch caùc kích thöôùc. So keá thöôøng ñöôïc duøng ñeå ño khoaûng dòch chuyeån beù, kieåm tra söï baèng phaúng, ñoä cong cuûa truïc, ñoä ñaûo caùc chi tieát chuyeån ñoäng quay Ñoä chính xaùc cuûa so keá thoâng thöôøng laø 0,01mm vaø phaïm vi ño laø 10mm. Coù loaïi so keá coù ñoä chính xaùc 0,001mm vaø phaïm vi ño laø 3mm. Maët soá chính coù ñöôøng kính lôùn vaø laøm vieäc vôùi kim lôùn, khoaûng caùch moãi vaïch cuûa maët soá chính laø 0,01mm hoaëc 0,001mm. Maët soá phuï coù ñöôøng kính nhoû vaø laøm vieäc vôùi kim nhoû, khoaûng caùch moãi vaïch laø 1mm hoaëc 0,1mm. Khi kim lôùn quay moät voøng thì kim nhoû thöïc hieän ñuùng moät vaïch. Moät soá so keá ñöôïc cheá taïo ñaëc bieät mang tính chaát chuyeân duøng nhö so keá chuyeân ñeå ño chieàu saâu IV.SO KEÁ 21 CAÙCH SÖÛ DUÏNG  Baûo ñaûm truïc so keá di chuyeån nheï nhaøng.  Truïc so keá phaûi ñaët vuoâng goùc vôùi beà maët caàn kieåm tra.  Khi ñoïc trò soá, maét phaûi nhìn thaúng vaøo maët ñoàng hoà.  Khi söû duïng, so keá ñöôïc keát hôïp vôùi ñoà gaù. VÍ DUï: Ñeå kieåm tra ñoä cong cuûa truïc khuỷu chuùng ta thöïc hieän nhö sau: 1. Ñaët khoái chöõ V leân maët chuaån. 2. Ñaët truïc khuỷu leân hai khoái chöõ V. 3. Ñaët ñaàu truïc so keá chaïm nheï vaøo beà maët caàn kieåm tra. 4. Xoay truïc töø töø ñuùng vò trí maø kim lôùn so keá chæ giaù trò nhoû nhaát. 5. Xoay maët ñoàng hoà sao cho vaïch soá 0 truøng vôùi kim lôùn cuûa so keá. 6. Baèng caùch xoay truïc töø töø vaø ñoïc toång söï di chuyeån cuûa hai kim so keá. V. CA LIP Ca lip laø duïng cuï ño ñöôïc söû duïng gaàn gioáng nhö so keá . Ca lip coù hai loaïi, ñoù laø loaïi ño trong vaø loaïi ño ngoaøi. Ca lip ño trong ñöôïc söû duïng ñeå ño caùc ñöôøng kính nhoû maø pan me ño trong khoâng theå ño ñöôïc. Ví duï: Kieåm tra ñöôøng kính trong cuûa oáng kềm xuù pap. 1. Ño sô boä ñöôøng kính trong cuûa oáng kềm baèng thöôùc keïp. Thí duï laø 8,40mm. 22 2. Choïn pan me ño ngoaøi 0 – 25mm vaø ñaët noù vaøo ñoà gaù pan me. 3. Chænh ñoä lôùn cuûa pan me laø 8,50mm vaø khoaù duïng cuï laïi. 4. Ñöa hai caøng ño cuûa calip vaøo pan- me nhö hình veõ. 5. Di chuyeån caøng ño ca lip, xaùc ñònh vò trí kim treân so keá chæ giaù trò beù nhaát vaø xoay maët ngoaøi cuûa ñoàng hoà sao cho soá 0 treân maët ñoàng hoà ngay vôùi kim. Laáy ca lip ra ngoaøi. 6. AÁn nuùt baám treân ñoàng hoà ñeå kheùp caøng ño vaø ñöa noù vaøo oáng kềm xuù pap vaø xaùc ñònh ñöôøng kính trong gioáng nhö pan me ño trong. Ñoïc giaù trò treân ca lip so vôùi soá 0 treân maët ñoàng hoà. 7. Ví duï kim cuûa ñoàng hoà leäch so vôùi soá 0 treân maët ñoàng hoà veà phía nhoû laø 8 vaïch. Töùc laø ñöôøng kính trong oáng kềm xuù pap nhoû hôn kích thöôùc cuûa pan me laø 0,08mm. 8. Ñöôøng kính trong cuûa oáng kềm xuù pap laø: 8,50mm – 0,08mm = 8,42mm. VI. DUÏNG CUÏ ÑO XY LANH Ñaây laø duïng cuï chuyeân duøng ñöôïc cheá taïo ñeå kieåm tra ñöôøng kính trong cuûa xy lanh. Noù bao goàm moät so keá, boä phaän caûm nhaän vaø thanh noái. Söï di chuyeån cuûa ñaàu di ñoäng ôû boä caûm nhaän ñöôïc thoâng qua caùc cô caáu vaø ñöôïc bieåu thò treân kim cuûa so keá. Ví duï: Kieåm tra ñöôøng kính xy lanh. 1. Duøng thöôùc keïp ño sô boä ñöôøng kính xy lanh. Ví duï 80,90mm 2. Kieåm tra söï di chuyeån nheï nhaøng cuûa ñaàu di ñoäng vaø so keá. 3. Choïn truïc thay theá ôû vò trí 80mm vaø choïn voøng ñeäm coù kích thöôùc 1mm trong hoäp duïng cuï ño. Gaù chuùng vaøo boä caûm nhaän. 4. Chænh pan me ño ngoaøi coù kích thöôùc laø 81mm. 5. Ñaët ñaàu ño vaøo pan me vaø hieäu chænh soá 0 truøng vôùi kim daøi cuûa so keá. 6. Ñaët nghieâng duïng cuï ño vaøo xy lanh caàn kieåm tra. Giöõ coá ñònh ñaàu cuûa boä caûm nhaän vaø dòch chuyeån ñaàu coù truïc thay theá di chuyeån theo nhö hình veõ beân döôùi. Xaùc ñònh ñöôøng kính beù 23 nhaát treân so keá. Ví duï ñoä leäch cuûa kim so keá so vôùi soá 0 laø 5 vaïch veà phía nhoû. Töùc ñöôøng kính ñang ño nhoû hôn kích thöôùc 81mm cuûa pan me laø 0,05mm. Vaäy ñöôøng kính taïi vò trí ñang ño laø: 81mm – 0,05mm = 80,95mm VII. NHÖÏA KIEÅM TRA KHE HÔÛ Ñeå kieåm tra khe hôû daàu moät caùch nhanh nhaát, ngöôøi ta söû duïng coïng nhöïa tieâu chuaån ñeå kieåm tra. Trong ñoäng cô oâtoâ, coïng nhöïa duøng ñeå kieåm tra khe hôû daàu truïc cam, khe hôû ñaàu to thanh truyeàn, khe hôû coå truïc chính Voû coïng nhöïa coù maøu xanh laù duøng ñeå ño khe hôû töø 0,025 ñeán 0,076mm, maøu ñoû ño khe hôû töø 0,051 ñeán 0,152mm vaø maøu xanh töø 0,102 ñeán 0,229mm. Tröôùc khi ño khe hôû phaûi löïa choïn kích thöôùc coïng nhöïa phuø hôïp . PHÖÔNG PHAÙP ÑO Ví duï:ï Kieåm tra khe hôû laép gheùp giöõa ñaàu to thanh truyeàn vaø choát khuyûu. 1. Thaùo naép ñaàu to thanh truyeàn ra khoûi choát khuyûu vaø laøm saïch beà maët caàn kieåm tra. 2. Caét coïng nhöïa coù chieàu daøi beù hôn chieàu daøi cuûa coå truïc vaø ñaët noù doïc theo ñöôøng sinh cuûa choát khuyûu. 3. Laép naép ñaàu to thanh truyeàn trôû laïi ñuùng vò trí. 4. Duøng caàn xieát moâ men xieát ñeàu vaø ñuùng trò soá moâ men qui ñònh 5. Thaùo naép ñaàu to vaø duøng voû bao coïng nhöïa ñeå xaùc ñònh trò soá khe hôû daàu. Chuù yù: Treân voû bao coïng nhöïa baèng giaáy cho chuùng ta caùc beà roäng khaùc nhau vaø beân caïnh coù cho trò soá khe hôû. Do vaäy, chuùng ta chæ caàn xaùc ñònh beà roäng cuûa coïng nhöïa treân choát khuyûu khôùp vôùi moät beà roäng treân voû bao, chuùng ta seõ xaùc ñònh ñöôïc khe hôû ñang ño cuûa coå truïc. 24 VIII. CAÊN LAÙ Caên laù duøng ñeå xaùc ñònh khe hôû giöõa hai beà maët baèng phöông phaùp tieáp xuùc. Caên laù laø nhöõng laù theùp coù hai maët ño song song, chieàu daøy cuûa noù ñaõ ñöôïc xaùc ñònh tröôùc. Caên laù taäp hôïp thaønh boä, keïp chaët trong voû kim loaïi theo thöù töï beà daøy taêng daàn. Beà daøy cuûa caên laù thöôøng thay ñoåi töø 0,03mm ñeán 1mm. Caên laù thöôøng ñöôïc duøng ñeå kieåm tra ñoä cong veânh cuûa naép maùy vaø thaân maùy, kieåm tra khe hôû doïc thanh truyeàn, khe hôû caùc baùnh raêng cuûa bôm nhôùt, ñieàu chænh khe hôû xuù pap CAÙCH SÖÛ DUÏNG Tröôùc khi ño caàn phaûi lau saïch caùc laù theùp vaø caùc chi tieát caàn ño, söï dính daàu nhôùt caën baån seõ laøm cho keát quaû ño khoâng chính xaùc. Chuùng ta coù theå gheùp nhieàu laù theùp laïi vôùi nhau ñeå ño, nhöng baûo ñaûm söï sai soá cuûa caùc laù theùp gheùp laïi laø nhoû nhaát. Khi ño ñaët caên laù vaøo giöõa hai chi tieát caàn ño khe hôû. Neáu caên laù di chuyeån nheï nhaøng giöõa hai beà maët, phaûi söû duïng caên laù coù beà daøy lôùn hôn cho ñeán khi caûm nhaän ñöôïc söï di chuyeån cuûa caên laù coù moät löïc caûn nhaát ñònh. Beà daøy caên laù chính laø khe hôû giöõa hai beà maët chi tieát. IV. COM- PA Coù hai loaïi com pa. Ñoù laø com pa ño trong vaø com pa ño ngoaøi. Com pa ño trong ñöôïc söû duïng ñeå ño caùc kích thöôùc beân trong maø caùc duïng cuï khaùc khoù theå ño ñöôïc. Phöông phaùp söû duïng com pa ño...ieáp xuùc nhieät nhoû. Buoàng ñoát moãi xy lanh ñöôïc boá trí moät xuù pap thaûi vaø moät xuù pap naïp, ñoàng thôøi hai xuù pap boá trí cuøng moät phía. Ñoái vôùi loaïi naøy truïc cam ñöôïc boá trí ôû thaân maùy hoaëc boá trí treân naép maùy. Söï ñieàu khieån söï ñoùng môû cuûa caùc xuù pap qua trung gian cuûa coø moå. BUOÀNG ÑOÁT KIEÅU BATHTUB Kieåu naøy moãi buoàng ñoát boá trí moät xuù pap thaûi vaø moät xuù pap naïp. Hai xuù pap boá trí leäch cuøng moät phía vaø caùc xuù pap ñaët thaúng ñöùng. Kieåu naøy coù khuyeát ñieåm, ñöôøng kính ñaàu xuù pap bò haïn cheá neân vieäc naïp vaø thaûi keùm. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 48 BUOÀNG ÑOÁT KIEÅU PENTROOF Ngaøy nay, loaïi buoàng ñoát naøy ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán, moãi xy lanh ñoäng cô ñöôïc boá trí hai xuù pap naïp vaø hai xuù pap thaûi. Bu gi ñöôïc ñaët thaúng ñöùng vaø ôû giöõa buoàng ñoát giuùp cho quaù trình chaùy ñöôïc xaûy ra toát hôn. Hai truïc cam boá trí treân naép maùy, moät truïc ñieàu khieån caùc xuù pap naïp vaø truïc cam coøn laïi ñieàu khieån caùc xuù pap thaûi. II. CAÙC BOÄ PHAÄN DI ÑOÄNG Caùc boä phaän di ñoäng bao goàm: Piston, xeùc maêng, truïc piston, thanh truyeàn, truïc khuyûu vaø baùnh ñaø. 1. TRUÏC KHUYÛU Truïc khuyûu laø chi tieát quan troïng vaø phöùc taïp cuûa ñoäng cô. Noù tieáp nhaän löïc ñaåy cuûa thanh truyeàn vaø truyeàn cho baùnh ñaø. Truïc khuyûu laøm baèng theùp reøn chaát löôïng cao ñeå ñaûm baûo ñöôïc ñoä cöùng vöõng vaø maøi moøn toát. Truïc khuyûu ñöôïc ñaët trong caùc oå truïc chính ôû thaân maùy. Ñeå deã daøng thaùo laép truïc khuyûu, oå truïc chính chia laøm hai nöûa vaø ñöôïc laép gheùp laïi vôùi nhau baèng vít.  Ñaàu truïc khuyûu ñöôïc laép baùnh xích hoaëc baùnh ñai raêng ñeå daãn ñoäng cô caáu phaân phoái khí. Ngoaøi ra, noù coøn daãn ñoäng bôm trôï löïc laùi, maùy neùn heä thoáng ñieàu hoaø, bôm nöôùc, maùy phaùt ñieän Ñuoâi truïc khuyûu coù maët bích ñeå laép baùnh ñaø vaø ñeå ñôõ ñaàu truïc sô caáp hoäp soá.  Caùc coå truïc chính vaø choát khuyûu ñöôïc gia coâng raát chính xaùc vaø coù ñoä boùng cao. Daàu nhôøn töø thaân maùy ñöôïc daãn tôùi caùc oå truïc chính ñeå boâi trôn caùc coå truïc vaø caùc baïc loùt. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 49  Choát khuyûu duøng ñeå gaù laép ñaàu to thanh truyeàn. ÔÛ ñoäng cô chöõ V, treân cuøng moät choát khuyûu ñöôïc gaù laép hai thanh truyeàn. Daàu nhôøn boâi trôn choát khuyûu ñöôïc daãn töø coå truïc chính qua ñöôøng oáng.  Ñoái troïng duøng ñeå caân baèng löïc quaùn tính vaø moâ men quaùn tính.  Trong quaù trình laøm vieäc truïc khuyûu sinh ra dao ñoäng xoaén. Taàn soá dao ñoäng xoaén laø 5 laàn/s. Khi taêng toác vaø coù taûi, taàn soá dao ñoäng töø 25 ñeán 30 laàn trong moät giaây. Ñeå giaûm dao ñoäng xoaén, ôû ñaàu truïc khuyûu ngöôøi ta laép boä giaûm chaán. Boä giaûm chaán thöôøng laø pu li daãn ñoäng caùc heä thoáng beân ngoaøi. BAÏC LOÙT CHÍNH Baïc loùt chính duøng ñeå ñôõ coå truïc chính cuûa truïc khuyûu. Caùc baïc loùt chính ñöôïc chia laøm hai nöûa hình troøn bao xung quanh coå truïc chính. Nöûa phía treân cuûa baïc loùt coù moät hoaëc nhieàu loã daàu duøng ñeå daãn nhôùt töø thaân maùy ñeán coå truïc. Noù ñöôïc gaù laép vaøo nöûa oå truïc treân thaân maùy. Nöûa phía döôùi ñöôïc laép vaøo naép cuûa bôï truïc. Thoâng thöôøng nöûa baïc loùt treân vaø döôùi khoâng thể laép laãn vôùi nhau ñöôïc. Treân moãi nöûa baïc loùt coù vaáu ñònh vò ñeå choáng xoay. Lôùp hôïp kim chòu ma saùt laø vaät lieäu meàm, noù coù theå laø hôïp kim traéng, Kelmet hoaëc hôïp kim nhoâm.  Hôïp kim traéng: Vaät lieäu hôïp kim chòu ma saùt goàm thieác, chì, antimon, keõm vaø moät soá loaïi khaùc. Loaïi naøy chòu ma saùt toát, nhöng ñoä beàn thaáp, do ñoù noù ñöôïc söû duïng ôû ñoäng cô coù taûi nhoû.  Hôïp kim Kelmet: Loaïi naøy treân mieáng theùp ñöôïc phuû moät lôùp ñoàng vaø hôïp kim chì. Coù khaû naêng chòu aùp suaát vaø chòu moûi lôùn hôn loaïi duøng hôïp kim traéng. Noù ñöôïc söû duïng trong ñoäng cô coù soá voøng quay cao vaø taûi troïng lôùn.  Hôïp kim nhoâm: Lôùp hôïp kim chòu ma saùt goàm hôïp kim nhoâm vaø thieác. Loaïi naøy coù khaû naêng chòu moøn raát cao vaø truyeàn nhieät lôùn hôn hôïp kim traéng vaø kelmet. Vì vaäy, noù ñöôïc söû haàu heát trong caùc loaïi ñoäng cô xaêng. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 50 BAÏC LOÙT THANH TRUYEÀN Caùc baïc loùt thanh truyeàn gioáng nhö baïc loùt coå truïc chính veà maët keát caáu. Moät nöûa mieáng baïc loùt laép treân thanh truyeàn vaø nöûa coøn laïi laép treân naép ñaàu to thanh truyeàn. HAÏN CHEÁ CHUYEÅN ÑOÄNG DOÏC ÔÛ moät trong caùc coå truïc chính ngöôøi ta coù laép moät baïc chaän ñeå haïn cheá chuyeån ñoäng doïc cuûa truïc khuyûu. Baïc chaän coù theå ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi baïc loùt chính hoaëc cheá taïo rôøi goàm 4 maûnh. Noù ñöôïc laép raùp ôû hai ñaàu cuûa coå truïc chính, treân baïc chaän coù gia coâng caùc raõnh thoaùt nhôùt. KHE HÔÛ DAÀU Trong quaù trình laøm vieäc phaûi ñaûm baûo coù moät lôùp nhôùt moûng boâi trôn naèm giöõa caùc baïc loùt vaø coå truïc, ñeå truïc vaø baïc loùt khoâng ma saùt tröïc tieáp vôùi nhau khi truïc khuyûu chuyeån ñoäng. Do ñoù, phaûi toàn taïi moät khe hôû beù giöõa coå truïc vaø baïc loùt ñeå hình thaønh maøng daàu laøm trôn. Khe hôû naøy ñöôïc goïi laø khe hôû daàu. Trò soá khe hôû tuyø thuoäc vaøo kieåu ñoäng cô, thoâng thöôøng noù naèm trong khoaûng 0,02 ñeán 0,06mm. Doøng daàu nhôùt oån ñònh chaûy qua baïc loùt, coù taùc duïng laøm trôn, laøm maùt vaø cuoán ñi caùc maït kim loaïi vaø chaát baån ra khoûi beà maët baïc loùt. Neáu khe hôû baïc quaù lôùn, quaù nhieàu daàu nhôùt chaûy vaøo baïc loùt laøm aùp suaát nhôùt tuoät giaûm, coå truïc seõ va ñaäp maïnh vaøo baïc loùt laøm hö hoûng baïc. Neáu khe hôû quaù nhoû, khoâng ñuû daàu laøm trôn, gaây ra ma saùt lôùn giöõa truïc vaø oå ñôõ, laøm cho baïc loùt bò moøn nhanh vaø thaäm chí hôïp kim chòu ma saùt bò troùc ra khoûi baïc loùt. 2. THANH TRUYEÀN Thanh truyeàn keát noái giöõa truïc piston vaø choát khuyûu. Noù duøng ñeå bieán chuyeån ñoäng leân xuoáng cuûa piston thaønh chuyeån ñoäng quay troøn cuûa truïc khuyûu vaø ngöôïc laïi. Soá löôïng thanh truyeàn söû duïng baèng vôùi soá xy lanh cuûa ñoäng cô. Thanh truyeàn ñöôïc chia laøm 3 phaàn: Ñaàu nhoû thanh truyeàn keát noái vôùi truïc piston, ñaàu to thanh truyeàn ñöôïc chia laøm hai nöûa ñöôïc laép gheùp vôùi choát khuyûu, phaàn noái giöõa ñaàu nhoû vaø ñaàu to thanh truyeàn ñöôïc goïi laø thaân thanh truyeàn. Daàu nhôøn töø coå truïc chính ñi qua ñöôøng oáng daãn trong truïc khuyûu ñeán boâi trôn ñaàu to thanh truyeàn, sau ñoù ñi ra hai meùp ñaàu to ñeå boâi trôn xy lanh-piston döôùi taùc duïng cuûa löïc li taâm. Beân hoâng ñaàu to thanh truyeàn coù boá trí moät loã daàu, duøng ñeå laøm maùt ñænh piston khi loã daàu treân choát khuyûu truøng vôùi loã daàu treân ñaàu to thanh truyeàn. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 51 3. BAÙNH ÑAØ Baùnh ñaø cheá taïo baèng gang vaø ñöôïc boá trí ôû ñuoâi truïc khuyûu. Ñoäng cô söû duïng hoäp soá töï ñoäng, noù laø moät vaønh moûng keát hôïp vôùi bieán moâ thuyû löïc. Khi soá xy lanh cuûa ñoäng cô caøng cao, khoái löôïng cuûa baùnh ñaø caøng nhoû. Baùnh ñaø duøng ñeå oån ñònh soá voøng quay truïc khuyûu ôû toác ñoä beù nhaát. Ngoaøi ra, noù coøn duøng ñeå khôûi ñoäng vaø truyeàn coâng suaát ñeán heä thoáng truyeàn löïc. 4. PISTON Trong quaù trình laøm vieäc, piston chuyeån ñoäng leân xuoáng trong xy lanh ñeå taïo ra caùc quaù trình. Ñænh piston tieáp nhaän löïc khí chaùy ñeå laøm quay truïc khuyûu qua trung gian cuûa thanh truyeàn vaø truïc piston. Ñænh piston laø phaàn treân cuøng cuûa piston, ñoàng thôøi noù cuõng laø ñaùy cuûa buoàng ñoát. Ñænh piston coù dạng ñænh baèng, loài hoaëc loõm. Ñaàu piston bao goàm ñænh piston vaø vuøng chöùa xeùc maêng. Treân ñaàu piston coù laép caùc xeùc maêng ñeå laøm kín buoàng chaùy. Trong quaù trình laøm vieäc, moät phaàn nhieät töø piston truyeàn qua xeùc maêng ñeán xy lanh vaø ra nöôùc laøm maùt. Tình traïng chòu nhieät cuûa piston laø khoâng ñeàu, nhieät ñoä cuûa ñaàu piston cao hôn phaàn thaân raát nhieàu neân noù giaõn nôû nhieàu hôn khi laøm vieäc. Do vaäy, ngöôøi ta cheá taïo ñöôøng kính ñaàu piston hôi nhoû hôn phaàn thaân moät chuùt ôû nhieät ñoä bình thöôøng, daïng naøy ñöôïc goïi laø daïng coân cuûa piston. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 52 Ñuoâi piston laø phaàn coøn laïi cuûa piston, noù duøng ñeå daãn höôùng. Söï maøi moøn nhieàu nhaát cuûa phaàn thaân xaûy ra theo phöông vuoâng goùc vôùi taâm truïc piston. Thaân piston coù daïng oval, đöôøng kính theo phöông vuoâng goùc vôùi truïc piston hôi lôùn hôn ñöôøng kính theo phöông song song vôùi truïc piston, ñeå buø laïi söï giaõn nôû nhieät do phaàn kim loaïi beä truïc piston daøy hôn caùc choã khaùc. Khi piston laøm vieäc ôû nhieät ñoä bình thöôøng thì noù coù daïng hình truï. KHE HÔÛ PISTON Khi piston chòu taùc duïng cuûa nhieät ñoä, noù seõ giaõn nôû laøm cho ñöôøng kính cuûa piston gia taêng. Do Ñoù, caàn thieát phaûi coù moät khe hôû ñeå ñaûm baûo piston chuyeån ñoäng trong xy lanh khi laøm vieäc. Khe hôû naøy ñöôïc goïi laø khe hôû piston. Khe hôû naøy phuï thuoäc vaøo kieåu ñoäng cô, noù naèm trong khoaûng 0,02 mm ñeán 0,12 mm. ÑOÄ LEÄCH TAÂM Trong quaù trình neùn, thanh truyeàn ñaåy piston ñi leân. Döôùi taùc duïng cuûa löïc ngang, laøm cho piston tieáp xuùc vôùi xy lanh ôû beân phaûi theo hình veõ. ÔÛ kyø noå, döôùi taùc duïng cuûa aùp suaát chaùy, löïc ngang sinh ra höôùng traùi laøm cho piston thay ñoåi chieàu ñoät ngoät. Nguyeân nhaân naøy laøm cho piston va ñaäp maïnh vaøo vaùch xy lanh sinh ra tieáng goõ. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 53 Söï goõ cuûa piston phuï thuoäc raát nhieàu vaøo khe hôû laép gheùp giöõa piston vaø xy lanh. Ñeå khaéc phuïc, ngöôøi ta cheá taïo ñöôøng taâm cuûa truïc piston hôi leäch moät chuùt so vôùi taâm piston. Khoaûng leäch naøy goïi laø khoaûng leäch taâm. Ô ñoäng cô piston leäch taâm, khi thanh truyeàn ñaåy piston ñi leân ôû kyø neùn, döôùi taùc duïng cuûa löïc ngang seõ laøm cho piston tieáp xuùc vôùi vaùch xy lanh ôû beân phaûi. ÔÛ cuoái kyø neùn, aùp suaát neùn taùc duïng leân ñænh piston maïnh neân laøm cho piston chuyeån höôùng tieáp xuùc. Khi quaù trình chaùy xaûy ra, döôùi taùc duïng cuûa aùp suaát chaùy, chieàu cuûa löïc ngang seõ thay ñoåi sang traùi. Do coù söï ñoåi höôùng tröôùc ôû cuoái quaù trình neùn, neân piston khoâng coù söï thay ñoåi chieàu ñoät ngoät. Nguyeân nhaân naøy laøm giaûm söï va ñaäp cuûa piston vaøo vaùch xy lanh. 5. XEÙC MAÊNG Caùc xeùc maêng ñöôïc boá trí beân trong caùc raõnh cuûa piston. Ñöôøng kính ngoaøi cuûa xeùc maêng hôi lôùn hôn ñöôøng kính ngoaøi cuûa piston. Khi laép cuïm piston–xeùc maêng vaøo xy lanh, löïc ñaøn hoài cuûa xeùc maêng seõ laøm cho beà maët laøm vieäc cuûa xeùc maêng aùp saùt vaøo vaùch xy lanh. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 54 Vaät lieäu cheá taïo xeùc maêng laø vaät lieäu choáng maøi moøn cao, noù thöôøng laø gang hôïp kim hoaëc theùp hôïp kim. Xeùc maêng laøm kín coù chöùc naêng laøm kín buoàng ñoát, queùt daàu nhôøn xuoáng caùc-te vaø truyeàn nhieät töø piston ñeán xy lanh. Soá löôïng cuûa xeùc maêng laøm kín phuï thuoäc vaøo toác ñoä cuûa ñoäng cô, khi toác ñoä ñoäng cô caøng cao, soá löôïng xeùc maêng laøm kín caøng ít. ÔÛ quaù trình naïp, piston chuyeån ñoäng ñi xuoáng, meùp döôùi cuûa xeùc maêng laøm kín gaït daàu baùm vaøo vaùch xy lanh maø xeùc maêng daàu chöa gaït heát. ÔÛ quaù trình neùn vaø thaûi, xeùc maêng laøm kín löôùt treân maøng daàu sao cho daàu khoâng ñaåy vaøo buoàng ñoát. ÔÛ quaù trình chaùy, xeùc maêng laøm kín laøm kín hoaøn toaøn buoàng ñoát. Xeùc maêng daàu kieåm soaùt söï boâi trôn thaønh xy lanh vaø gaït daàu trôû laïi caùc-te. Xeùc maêng daàu coù hai kieåu: Loaïi daïng khoái vaø loaïi 3 chi tieát. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 55 KHE HÔÛ MIEÄNG XEÙC MAÊNG Xeùc maêng laép vaøo xy lanh phaûi toàn taïi khe hôû miệng. Khe hôû naøy phaûi nhoû ñeå ñaûm baûo laøm kín khi nhieät ñoä ñoäng cô ñaït bình thöôøng. Khe hôû mieäng cuûa xeùc maêng naèm trong khoaûng 0,2 ñeán 0,5mm. 6. TRUÏC PISTON Truïc piston keát noái piston vôùi ñaàu nhoû thanh truyeàn. Noù duøng ñeå truyeàn chuyeån ñoäng töø piston ñeán thanh truyeàn vaø ngöôïc laïi. Coù hai kieåu laép gheùp truïc piston.  Coá ñònh truïc piston trong ñaàu nhoû thanh truyeàn baèng caùch gheùp ñoä doâi hoaëc duøng bu loâng.  Kieåu gheùp thöù hai: truïc piston xoay ñöôïc trong loã truïc piston vaø ñaàu nhoû thanh truyeàn. Ñoái vôùi loaïi naøy phaûi haïn cheá chuyeån ñoäng doïc cuûa truïc piston baèng caùch duøng khoen chaän ôû hai ñaàu truïc. III. HEÄ THOÁNG PHAÂN PHOÁI KHÍ Heä thoáng phaân phoái khí duøng ñeå naïp ñaày hoãn hôïp khoâng khí-nhieân lieäu vaøo xy lanh ñoái vôùi ñoäng cô xaêng hoaëc khoâng khí ñoái vôùi ñoäng cô Diesel vaø thaûi saïch khí chaùy töø trong xy lanh ra ngoaøi. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 56 1. PHAÂN LOAÏI Coù hai phöông phaùp daãn ñoäng xuù pap.  Kieåu OHV: Truïc cam ñöôïc boá trí ôû thaân maùy.  Kieåu OHC: Truïc cam ñöôïc boá trí treân naép maùy. 2. CÔ CAÁU OHV (OVERHEAD VALVE) Söï truyeàn ñoäng töø truïc khuyûu ñeán truïc cam coù theå duøng xích hoaëc baùnh raêng. Khi truïc khuyûu quay, qua cô caáu truyeàn ñoäng laøm cho truïc cam chuyeån ñoäng, caùc cam seõ taùc ñoäng leân con ñoäi thoâng qua đũa ñaåy vaø coø moå ñeå ñieàu khieån söï ñoùng môû cuûa caùc xuù pap. Loø xo xuù pap coù xu höôùng ñaåy xuù pap ñoùng. Cơ cấu OHV có khuyết điểm là số lượng chi tiết nhiều, nên khối lượng của các chi tiết chuyển động lớn. 3. CƠ CẤU OHC (OVERHEAD CAMSHAFT) ÔÛ cô caáu naøy truïc cam boá trí treân naép maùy. Söï truyeàn ñoäng töø truïc khuyûu leân truïc cam coù theå duøng ñai raêng hoaëc baèng xích. Cô caáu OHC coù hai kieåu laø SOHC vaø DOHC. Cô caáu SOHC: Moät truïc cam boá trí treân moät naép maùy. Cô caáu DOHC: Hai truïc cam boá trí treân moät naép maùy. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 57 Cô caáu SOHC boá trí hai xuù pap cho moät xy lanh. Khi truïc cam quay, cam taùc ñoäng leân coø moå vaø coø moå ñieàu khieån söï ñoùng môû xuù pap. Cô caáu DOHC treân naép maùy ngöôøi ta boá trí hai truïc cam. Moät truïc cam ñieàu khieån caùc xuù pap thaûi vaø truïc cam coøn laïi ñieàu khieån caùc xuù pap naïp. Khi truïc cam quay, cam taùc ñoäng leân con ñoäi ñeå ñieàu khieån xuù pap ñoùng môû. ÔÛ loaïi naøy thöôøng moãi xy lanh ñöôïc boá trí 4 xuù pap. 4. XUÙ PAP Moãi xy lanh ñoäng cô coù ít nhaát hai xuù pap. Moät xuù pap naïp vaø moät xuù pap thaûi, ñöôøng kính ñaàu xuù pap naïp luoân lôùn hôn xuù pap thaûi. Xuù pap coù taùc duïng ñoùng môû caùc cöûa naïp vaø cöûa thaûi. Xuù pap laøm vieäc ôû nhieät ñoä cao, va ñaäp maïnh vaø bò aên moøn hoùa hoïc. Do vaäy xuù pap ñuôïc cheá taïo baèng theùp ñaëc bieät. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 58 Xuù pap ñöôïc chia laøm 3 phaàn: Ñaàu, thaân vaø ñuoâi xuù pap. Ñaàu xuù pap coù daïng hình noùn cuït, beà maët xuù pap duøng ñeå laøm kín. Goùc nghieâng beà maët xuù pap laø 45°, ñoâi khi laø 30° hoaëc 60°. Khi goùc nghieâng caøng beù thì tieát dieän môû caøng lôùn nhöng ñoä cöùng vöõng cuûa ñaàu xuù pap yeáu ñi. Thaân xuù pap chuyeån ñoäng trong oáng keàm xuù pap, noù duøng ñeå daãn höôùng. Thaân xuù pap coù daïng hình truï, khe hôû laép gheùp giöõa xuù pap vaø oáng keàm phaûi ñuùng, ñeå ñaûm baûo söï chuyeån ñoäng chính xaùc cuûa xuù pap vaø ngaên ngöøa nhôùt vaøo buoàng ñoát, cuõng nhö khí chaùy töø buoàng ñoát laøm hoûng daàu nhôøn laøm trôn. Ñuoâi xuù pap nhaän löïc taùc ñoäng töø coø moå hoaëc con ñoäi, ngoaøi ra noù coøn duøng ñeå giöõ loø xo xuù pap. OÁNG KEÀM XUÙ PAP OÁng keàm xuù pap laø moät chi tieát rôøi ñöôïc eùp chaët vaøo naép maùy. Chöùc naêng cuûa oáng keàm duøng ñeå daãn höôùng caây xuù pap. BEÄ XUÙ PAP Beä xuù pap ñöôïc eùp chaët vaøo naép maùy. Khi xuù pap ñoùng, beà maët cuûa caây xuù pap eùp chaët vaøo beà maët cuûa beä ñeå laøm kín. Beä xuù pap coøn coù taùc duïng truyeàn nhieät töø ñaàu xuù pap ra naép maùy. Goùc nghieâng cuûa beä xuù pap ñöôïc cheá taïo leäch so vôùi beà maët xuù pap töø 1/2° ñeán 1°. Veát tieáp xuùc giöõa beä vaø beà maët xuù pap töø 1,2 ñeán 1,3mm. 5. LOØ XO XUÙ PAP Loø xo xuù pap baûo ñaûm caây xuù pap chuyeån ñoäng theo ñuùng qui luaät khi ñoäng cô hoaït ñoäng. Moùng haõm ñöôïc ñaët vaøo ñeá treân vaø loàng vaøo raõnh ñuoâi xuù pap ñeå ñaûm baûo xuù pap ñoùng kín vôùi moät löïc eùp ban ñaàu cuûa loø xo. Ña soá moät xuù pap duøng moät loø xo, moät soá ñoäng cô ngöôøi ta duøng hai loø xo cho moät caây xuù pap. Ñeå traùnh loø xo xuù pap bò gaõy do coäng höôûng ôû soá voøng quay cao, ngöôøi ta cheá taïo loø xo xuù pap coù böôùc thay ñoåi. Löïc ñaøn hoài cuûa loø xo xuù pap phaûi ñuû lôùn ñeå giöõ cho xuù pap laøm vieäc chính xaùc. Neáu löïc ñaøn hoài quaù lôùn seõ laøm cho caùc chi tieát bò moøn raát nhanh. ÔÛ moät soá ñoäng cô, cô caáu xoay xuù pap duøng ñeå thay ñeá chaän loø xo. Cô caáu naøy laøm xuù pap xoay ñeå ñaûm baûo xuù pap ñoùng kín treân beä do muoäi than hoaëc chì baùm treân beà maët tieáp xuùc. Cô caáu xoay xuù pap thöôøng ñöôïc söû duïng cho xuù pap thaûi. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 59 6. TRUÏC CAM Truïc cam ñöôïc ñieàu khieån bôûi truïc khuyûu thoâng qua söï truyeàn ñoäng baèng baùnh raêng, xích hoaëc baèng ñai raêng. Caùc cam ñieàu khieån söï ñoùng môû cuûa caùc xuù pap. Truïc cam ñöôïc gaù ñaët treân caùc oå truïc cam vaø chuyeån ñoäng doïc cuûa noù ñöôïc haïn cheá bôûi moät vai chaän hoaëc moät taám chaän. ÑOÄ NAÂNG XUÙ PAP, THÔØI GIAN MÔÛ CUÛA XUÙ PAP Ñoä naâng xuù pap laø khoaûng caùch tính töø vò trí ñoùng ñeán vò trí cam ñoäi xuù pap môû toái ña. Ñoä naâng xuù pap quyeát ñònh khaû naêng naïp ñaày cuûa hoãn hôïp khoâng khí-nhieân lieäu vaø vieäc thaûi saïch khí chaùy ra ngoaøi. Bieân daïng cuûa cam cuõng quyeát ñònh tieát dieän môû cuûa xuù pap. Goùc môû sôùm ñoùng treã cuûa cam xaùc ñònh thôøi gian môû cuûa xuù pap. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 60 7. CON ÑOÄI Con ñoäi ñöôïc söû duïng trong cô caáu OHV, DOHC vaø ñoâi khi cuõng ñöôïc duøng ôû cô caáu SOHC. Con ñoäi ñöôïc ñaët tieáp xuùc vôùi caùc cam treân truïc cam hoaëc ôû ñuoâi coø moå. Khi laøm vieäc con ñoäi chuyeån ñoäng trong caùc xy lanh cuûa noù. Con ñoäi coù hai daïng la kieåu cô khí vaø con ñoäi thuyû löïc. Do trong cô caáu phaân phoái khí phaûi toàn taïi moät khe hôû ñeå ñaûm baûo xuù pap ñoùng kín khi cam khoâng ñoäi, khe hôû naøy ñöôïc goïi laø khe hôû xuù pap. Khi toàn taïi khe hôû trong cô caáu, noù seõ sinh va ñaäp. Ñeå laøm maát khe hôû trong cô caáu baèng caùch ngöôøi ta duøng con ñoäi thuyû löïc. Con ñoäi thuyû löïc ñöôïc duøng trong cô caáu OHV, SOHC vaø DOHC. ÔÛ cô caáu SOHC con ñoäi thuyû löïc thöôøng ñöôïc ñaët ôû ñuoâi coø moå. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 61 NGUYEÂN LYÙ  Khi cam khoâng ñoäi: Löïc loø xo laøm cho piston cuûa con ñoäi ñi leân, ñoàng thôøi aùp löïc töø bôm nhôùt seõ ñaåy nhôùt vaøo thaân con ñoäi, qua piston, ñaåy van moät chieàu môû. Löôïng nhôùt qua van moät chieàu ñieàn ñaày vaøo khoang döôùi cuûa piston, döôùi taùc duïng cuûa aùp suaát nhôùt vaø löïc loø xo laøm cho piston cuûa con ñoäi ñi leân ñeå laøm maát khe hôû trong cô caáu phaân phoái khí.  Khi cam ñoäi, coø moå hoaëc con ñoäi ñi xuoáng laøm cho piston con ñoäi neùn daàu ôû beân döôùi, van moät chieàu ñoùng laïi. Do vaäy, piston vaø thaân con ñoäi trôû thaønh moät khoái cöùng, döôùi taùc duïng cuûa cam laøm cho xuù pap môû ra. Do toàn taïi khe hôû laép gheùp giöõa thaân vaø piston con ñoäi, neân moät löôïng nhôùt nhoû trong khoang beân döôùi piston seõ thoaùt ra ngoaøi khi cam ñoäi. Löôïng nhôùt naøy seõ ñöôïc buø laïi khi cam khoâng ñoäi, ñeå ñaûm baûo cho khe hôû cuûa cô caáu phaân phoái khí baèng 0. 8. CAM COÙ THÔØI ÑIEÅM THAY ÑOÅI Moät soá ñoäng cô duøng cô caáu DOHC söû duïng kieåu cam coù thôøi ñieåm thay ñoåi. Cô caáu thuyû löïc seõ laøm thay ñoåi thôøi ñieåm môû cuûa cam. Thôøi ñieåm cuûa truïc cam thay ñoåi phuï thuoäc vaøo taûi vaø soá voøng quay cuûa ñoäng cô. 9. HEÄ THOÁNG ÑIEÀU KHIEÅN THÔØI ÑIEÅM MÔÛ XUÙ PAP THOÂNG MINH ÔÛ caùc ñoäng cô cuõ, goùc môû sôùm vaø ñoùng treã cuûa caùc xuù pap naïp vaø thaûi ñöôïc thieát keá coá ñònh, hay noùi caùch khaùc goùc phaân phaân phoái khí chæ thích hôïp ôû soá voøng quay thieát keá cuûa ñoäng cô. Do vaäy, ôû caùc cheá ñoä hoaït ñoäng khaùc thôøi ñieåm ñoùng môû cuûa caùc xuù pap laø khoâng phuø hôïp neân khaû naêng naïp ñaày hoãn hôïp khoâng khí vaø nhieân lieäu vaøo caùc xy lanh cuõng nhö thaûi khí chaùy töø trong xy lanh ra ngoaøi laø khoâng ñaït yeâu caàu. Nguyeân nhaân naøy laøm cho hieäu suaát vaø coâng suaát cuûa ñoäng cô khoâng ñaït ôû caùc cheá ñoä hoaït ñoäng khaùc cuûa ñoäng cô. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 62 Ñoäng cô söû duïng heä thoáng thôøi ñieåm môû xuù pap thay ñoåi (Variable Valve Timing System) coù öu ñieåm laø taêng ñöôïc moâ men ôû toác ñoä thaáp vaø toác ñoä trung bình, toác ñoä caàm chöøng oån ñònh, tieát kieäm nhieân lieäu, oâ nhieåm thaáp vaø coâng suaát ñoäng cô ñaït toái öu. Heä thoáng ñieàu khieån thôøi ñieåm môû vaø ñoùng cuûa xuù pap thay ñoåi lieân tuïc caên cöù vaøo taûi vaø toác ñoä cuûa ñoäng cô. Ñeå ñieàu khieån thôûi ñieåm ñoùng môû cuûa xuù pap baèng caùch ECU ñieàu khieån van daàu ñeå xoay truïc cam sôùm hoaëc treã. Heä thoáng naøy ñöôïc goïi laø heä thoáng ñieàu khieån thôøi ñieåm xuù pap thoâng minh (VVT-i). Thôøi ñieåm ñoùng môû cuûa caùc xuù pap naïp ñöôïc thieát keá thay ñoåi theo soá voøng quay truïc khuyûu, löu löôïng khoâng khí naïp, cheá ñoä taûi, nhieät ñoä nöôùc laøm maùt ECU söû duïng caùc tín hieäu töø caùc caûm bieán vaø so saùnh vôùi goùc phaân phoái khí thöïc teá ñang hoaït ñoäng ñeå ñieàu chænh laïi thôøi ñieåm ñoùng môû cuûa caùc xuù pap sao cho moâ men vaø coâng suaát cuûa ñoäng cô ñaït toái öu nhaát. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 63 CAÙC THAØNH PHAÀN CUÛA VVT-i Caûm bieán vò trí truïc cam xaùc ñònh vò trí cuûa truïc cam ñang hoaït ñoäng thöïc teá. Caûm bieán soá voøng quay ñoäng cô (vò trí truïc khuyûu), khoái löôïng khoâng khí naïp vaø caûm bieán vò trí böôùm ga xaùc ñònh thôøi ñieåm caàn hieäu chænh cho phuø hôïp vôùi taûi vaø soá voøng quay ñoäng cô thay ñoåi. Caûm bieán nhieät ñoä nöôùc laøm maùt vaø tín hieäu toác ñoä xe laø caùc thoâng soá hieäu chænh ñeå truïc cam ñaït ñöôïc vò trí toái öu nhaát. Caên cöù vaøo tín hieäu töø caùc caûm bieán, ECU seõ cho ra daïng xung phuø hôïp ñeán van daàu OCV (Oil Control Valve) ñeå xoay truïc cam ôû vò trí thích hôïp nhaát. Goùc xoay cuûa truïc cam coù theå ñaït ñeán 50° so vôùi vò trí truïc khuyûu. Thöïc taäp cô baûn 64 CHÖÔNG 3 THÖÏC TAÄP CÔ BAÛN BAØI 1 PHÖÔNG PHAÙP XAÙC ÑÒNH CHIEÀU QUAY ÑOÄNG CÔ A. MUÏC ÑÍCH Muoán ñieàu chænh hoaëc söûa chöõa moät ñoäng cô baát kyø, coâng vieäc ñaàu tieân laø phaûi xaùc ñònh ñöôïc chieàu quay cuûa ñoäng cô. Neáu chuùng ta ñöùng ôû phía tröôùc ñoäng cô vaø nhìn laïi phía sau noù, ngöôøi ta goïi chieàu quay cuûa ñoäng cô laø chieàu quay thuaän, neáu truïc khuyûu quay theo chieàu kim ñoàng hoà. Ngöôïc laïi, chieàu quay laø nghòch neáu chieàu quay truïc khuyûu ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà. Xaùc ñònh chieàu quay ñoäng cô laø böôùc cô baûn ñeå thöïc hieän caùc coâng vieäc nhö: Tìm xuù pap cuøng teân, tìm thöù töï coâng taùc, ñieàu chænh khe hôû xuù pap, caân löûa, caân cam, caân bôm cao aùp vaøo ñoäng cô B. YEÂU CAÀU  Phaûi bieát söû duïng duïng cuï moät caùch thaønh thaïo.  Naém vöõng caáu truùc vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô. C. PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN Chuùng ta co raát nhieàu phöông phaùp ñeå xaùc ñònh chieàu quay cuûa ñoäng cô. ÔÛ ñaây chuùng toâi chæ trình baøy ba phöông phaùp cô baûn nhaát. 1. CAÊN CÖÙ VAØO DAÁU ÑAÙNH LÖÛA SÔÙM – PHUN DAÀU SÔÙM Daáu ñaùnh löûa sôùm hoaëc phun daàu sôùm ñöôïc boá trí ôû ñaàu truïc khuyûu hoaëc ôû baùnh ñaø. Thöïc taäp cô baûn 65 Ñaàu truïc khuyûu: Maët tröôùc ñoäng cô gaàn pu li truïc khuyûu coù khaéc vaïch chia ñoä vaø treân pu li truïc khuyûu coù khaéc moät daáu. Baùnh ñaø: Treân baùnh ñaø coù khaéc vaïch chia ñoä vaø moät muõi teân ñöôïc boá trí ôû phía sau thaân maùy. Chuùng ta coù theå quan saùt qua moät loã ôû treân voû cuûa ly hôïp.  Daáu 0 bieåu thò ñieåm cheát treân cuûa piston soá 1 vaø piston song haønh.  Daáu 5, 10, 15, 20° chæ goùc ñaùnh löûa sôùm tröôùc ñieåm cheát treân.  Nhö vaäy, theo hình beân döôùi, khi chuùng ta ñöùng ôû ñaàu truïc khuyûu vaø nhìn vaøo noù thì chieàu quay cuûa truïc khuyûu laø chieàu kim ñoàng hoà. 2. CAÊN CÖÙ VAØO HEÄ THOÁNG KHÔÛI ÑOÄNG Ñaây laø phöông phaùp nhanh nhaát vaø thuaän lôïi nhaát. Khi khôûi ñoäng chuùng ta seõ xaùc ñònh ñöôïc chieàu quay cuûa truïc khuyûu. Thöïc taäp cô baûn 66 - Ñieän aùp aéc quy phaûi treân 12 voân. - Ñaáu aéc quy vaøo heä thoáng vaø chuù yù caùc cöïc cuûa aéc quy. • + AÉc quy ñaáu vôùi rô le khôûi ñoäng. • - AÉc quy ñaáu vôùi thaân maùy (Noái maùt). - Xoay contact maùy khôûi ñoäng ñoäng cô. - Quan saùt chieàu quay truïc khuyûu. 3. CAÊN CÖÙ VAØO XUÙ PAP Chuùng ta caên cöù vaøo caùc xuù pap huùt vaø thaûi cuûa moät xy lanh baát kyø.  Xaùc ñònh caùc xuù pap huùt vaø thaûi cuûa moät xy lanh. - Xuù pap naøo boá trí leäch veà ñöôøng oáng naïp laø xuù pap huùt. - Xuù pap naøo leäch veà oáng goùp thaûi ñoù laø xuù pap thaûi.  Quay truïc khuyûu theo moät chieàu naøo ñoù, khi thaáy xuù pap thaûi vöøa ñoùng laïi vaø xuù pap huùt vöøa môû ra, ñoù chính laø chieàu quay cuûa truïc khuyûu. NHAÄN XEÙT Tuøy theo tröôøng hôïp cuï theå maø chuùng ta löïa choïn cho phuø hôïp ñeå coâng vieäc ñöôïc nhanh choùng.  Ña soá ñoäng cô, chieàu quay truïc khuyûu laø chieàu kim ñoàng hoà. Nhöng caàn chuù yù moät soá ít ñoäng cô, truïc khuyûu quay theo chieàu ngöôïc kim ñoàng hoà (Haõng Honda).  Ngoaøi caùc phöông phaùp treân, chuùng ta coù theå caên cöù vaøo heä thoáng ñaùnh löûa, cô caáu truyeàn ñoäng xích hoaëc ñai cam.  Khi söû duïng phöông phaùp khôûi ñoäng, phaûi thaän troïng ñeå traùnh nguy hieåm cho ngöôøi khaùc. BAØI 2 Thöïc taäp cô baûn 67 XAÙC ÑÒNH CAÙC XUÙ PAP CUØNG TEÂN A. MUÏC ÑÍCH Taát caû caùc xuù pap huùt vaø thaûi cuûa moät ñoäng cô ñöôïc goïi laø caùc xuù pap cuøng teân. Ngöôøi ta xaùc ñònh caùc xuù pap cuøng teân duøng ñeå xaùc ñònh thöù töï coâng taùc cuûa ñoäng cô. B. YEÂU CAÀU - Phaûi bieát tröôùc chieàu quay cuûa ñoäng cô. - Bieát löïa choïn duïng cuï moät caùch thaønh thaïo. - Naém vöõng nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô. C. PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN Ñeå xaùc ñònh caùc xuù pap cuøng teân, chuùng ta coù theå choïn moät trong caùc phöông phaùp sau: 1. CAÊN CÖÙ VAØO OÁNG GOÙP - Caùc xuù pap naïp: Boá trí leäch veà ñöôøng oáng naïp. - Caùc xuù pap thaûi: Boá trí leäch veà oáng goùp thaûi. 2. CAÊN CÖÙ VAØO CHIEÀU QUAY ÑOÄNG CÔ - Xaùc ñònh caùc xuù pap cuûa xy lanh soá 1. - Quay truïc khuyûu theo chieàu quay vaø nhìn vaøo söï taùc ñoäng cuûa xuù pap. Neáu caùc xuù pap naøo vöøa ñoùng laïi, ñoù laø caùc xuù pap thaûi vaø caùc xuù pap vöøa môû ra, laø caùc xuù pap huùt. - Sau khi tìm ñöôïc xuù pap huùt vaø thaûi cuûa xy lanh soá 1, laàn löôït chuùng ta tìm xuù pap huùt vaø thaûi cuûa caùc xy lanh coøn laïi. D. NHAÄN XEÙT  Đường kính đầu xú pap hút lớn hơn xú pap thải.  Ñoäng cô Diesel hai kyø duøng xuù pap, taát caû caùc xuù pap laø xuù pap thaûi. Thöïc taäp cô baûn 68  Xuù pap coù boá trí cô caáu xoay, thöôøng ño laø xuù pap thaûi. BAØI 3 PHÖÔNG PHAÙP XAÙC ÑÒNH ÑIEÅM CHEÁT TREÂN A. MUÏC ÑÍCH Trong coâng vieäc ñieàu chænh, söûa chöõa moät ñoäng cô, vieäc xaùc ñònh ñieåm cheát treân cuûa xy lanh soá 1 laø raát caàn thieát. Vò trí ñieåm cheát treân duøng ñeå caân cam, ñieàu chænh khe hôû xuù pap. Ngöôøi ta xaùc coøn duøng noù ñeå kieåm tra laïi thôøi ñieåm caân cam, söï sai leäch cuûa daáu caân löûa. B. YEÂU CAÀU - Naém vöõng caáu truùc vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô. - Bieát tröôùc chieàu quay cuûa ñoäng cô. - Löïa choïn duïng cuï cho phuø hôïp vôùi coâng vieäc. C. PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN Coù nhieàu phöông phaùp tìm ñieåm cheát treân. Chuùng ta coù theå löïa choïn moät trong caùc phöông phaùp sau: 1. CAÊN CÖÙ VAØO DAÁU TREÂN PU LI HOAËC BAÙNH ÑAØ. Quay truïc khuyûu theo chieàu quay, cho ñeán khi raõnh khuyeát treân pu li truøng vôùi ñieåm 0 treân baûng vaïch chia ñoä ôû maët tröôùc ñoäng cô. Luùc naøy piston xy lanh soá 1 vaø piston cuûa xy lanh song haønh vôùi noù ôû ñieåm cheát treân. ÔÛ moät soá ñoäng cô daáu ñieåm cheát treân ñöôïc boá trí treân baùnh ñaø. Neáu treân baùnh ñaø chæ coù moät daáu, ñoù laø ñieåm ñaùnh löûa sôùm. Thöïc taäp cô baûn 69 2. CAÊN CÖÙ VAØO SÖÏ TRUØNG ÑIEÄP CUÛA XUÙ PAP Do xuù pap thaûi ñoùng treã sau ñieåm cheát treân vaø xuù pap huùt laïi môû sôùm tröôùc ñieåm cheát treân. Vì vaäy coù moät soá thôøi ñieåm hai xuù pap ñeàu môû, goùc naøy ñöôïc goïi laø goùc truøng ñieäp cuûa xuù pap. Khi hai xuù pap cuûa moät xy lanh baát kyø truøng ñieäp, piston cuûa xy lanh ñoù ôû laân caän ñieåm cheát treân. 3. DUØNG QUE DOØ Ngöôøi ta duøng moät caây que ñöa qua loã bu gi ñeå xaùc ñònh vò trí cuûa piston. Phöông phaùp ñöôïc thöïc hieän nhö sau.  Thaùo bu gi soá 1 ra khoûi naép maùy.  Ñaët que doø qua loã bu gi.  Quay truïc khuyûu theo chieàu quay sao cho que doø leân vò trí cao nhaát.  Chuùng ta xaùc ñònh ñöôïc ñieåm cheát treân. 4. PHƯƠNG PHÁP ½ CUNG QUAY Khi caàn thieát phaûi xaùc ñònh chính xaùc ñieåm cheát treân, chuùng ta thöïc hieän nhö sau: a. Ñöa que doø vaø...gi ñoùng chaáu, sinh hieän töôïng chaùy sôùm vaø kích noå, laøm cho coâng suaát vaø hieäu suaát ñoäng cô giaûm. - Beà maët laép gheùp vôùi oáng goùp thaûi. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 105 Neáu khe hôû giöõa oáng keàm vaø xuù pap thaûi lôùn: Khí chaùy ñi qua khe hôû giöõa xuù pap vaø oáng keàm laøm cho nhôùt mau bò bieán chaát, tuoåi thoï ñoäng cô giaûm. LAØM SAÏCH: Duøng caây suoåi, baøn chaûi laøm saïch muïi than xung quanh ñaàu vaø thaân xuù pap. Röûa xuù pap saïch seõ. KIEÅM TRA  Duøng ca lip kieåm tra ñöôøng kính trong cuûa oáng keàm xuù pap.  Duøng pan me xaùc ñònh ñöôøng kính ngoaøi cuûa thaân xuù pap.  Hieäu soá giöõa ñöôøng kính trong cuûa oáng keàm vaø ñöôøng kính ngoaøi cuûa thaân xuù pap, chuùng ta ñöôïc khe hôû daàu cuûa oáng keàm xuù pap.  Khe hôû giôùi haïn: Huùt 0,08mm, Thaûi: 0,10mm SÖÛA CHÖÕA Neáu khe hôû laép gheùp vöôït quaù qui ñònh, thay oáng keàm xuù pap. Phöông phaùp thöïc hieän nhö sau: a) Duøng thöôùc keïp ño ñoä nhoâ leân khoûi naép maùy cuûa oáng keàm xuù pap. b) Nung noùng naép maùy töø töø trong chaát loûng ñeå ñaït ñöôïc nhieät ñoä töø 80 - 100°C. c) Duøng duïng cuï chuyeân duøng ñoùng oáng keàm xuù pap ra khoûi naép maùy. d) Duøng ca lip ño ñöôøng kính trong cuûa xy lanh oáng keàm xuù pap. e) Löïa choïn oáng keàm môùi cho phuø hôïp vôùi loã trong naép maùy. f) Duøng duïng cuï chuyeân duøng ñoùng oáng keàm xuù pap vaøo thaân maùy, chuù yù ñoä nhoâ cuûa oáng keàm. g) Löïa choïn löôûi doa phuø hôïp, doa loã oáng keàm xuù pap ñaït thoâng soá tieâu chuaån. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 106 h) Söû duïng thieát bò chuyeân duøng maøi laïi goùc ñoä beä xuù pap cho phuø hôïp. 2. KIEÅM TRA XUÙ PAP KIEÅM TRA 1. Beà daøy toái thieåu cuûa ñaàu xuù pap naïp laø 0,5mm vaø xuù pap thaûi laø 0,8mm. Neáu beù hôn thay caùc xuù pap môùi. 2. Kieåm tra laïi chieàu daøi toaøn boä cuûa caùc caây xuù pap. Neáu chieàu daøi ngaén hôn qui ñònh cuûa nhaø cheá taïo, thay xuù pap môùi. 3. Kieåm tra ñoä cong cuûa xuù pap: Duøng khoái chöõ V vaø so keá kieåm tra ñoä cong cuûa xuù pap. Thoâng soá Ví duï Chieàu daøi toaøn boä cuûa xuù pap naïp 102,00mm Chieàu daøi toái thieåu cuûa xuù pap 101,05mm Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 107 Chieàu daøi toaøn boä cuûa xuù pap thaûi 102,25mm Chieàu daøi toái thieåu cuûa xuù pap thaûi 101,75mm SÖÛA CHÖÕA Neáu beà maët laøm vieäc cuûa xuù pap bò moøn loõm khuyeát, duøng thieát bò chuyeân duøng ñeå maøi laïi beà maët cuûa noù. Phöông phaùp thöïc hieän nhö sau: 1. Laøm saïch thaân xuù pap vaø duïng cuï gaù thaân xuù pap. 2. Gaù xuù pap vaøo ñuùng vò trí cuûa noù vaø xieát chaët. 3. Cho moâ tô hoaït ñoäng, kieåm tra söï ñoàng taâm giöõa xuù pap vôùi duïng cuï gaù. Döøng moâ tô. 4. Choïn goùc maøi cuûa beà maët xuù pap cho ñuùng. Goùc nghieâng cuûa beà maët xuù pap laø 45˚±0,5˚. 5. Tieán haønh maøi beà maët xuù pap töø töø cho heát veát cuõ. 6. Neáu ñuoâi xuù pap bò moøn loõm, tieán haønh maøi laïi cho phaúng treân thieát bò treân. 7. Xoaùy xuù pap ñeå laøm kín giöõa xuù pap vaø beä cuûa noù. 8. Veát tieáp xuùc giöõa beà maët xuù pap vaø beä xuù pap töø 1,2 ñeán 1,6mm vaø phaûi ôû chính giöõa beà maët laøm vieäc cuûa xuù pap. 9. Neáu beä xuù pap quaù moøn, thay môùi. PHÖÔNG PHAÙP XOAÙY XUÙ PAP Sau khi söûa chöõa xuù pap vaø beä xuù pap hoaëc sau moät khoaûng thôøi gian söû duïng, söï tieáp xuùc giöõa xuù pap vaø beä khoâng coøn kín nöõa. Phöông phaùp xoaùy xuù pap nhö sau: 1. Laøm saïch caây xuù pap vaø oáng keàm xuù pap. 2. Duøng caùt thoâ thoa moät vaøi ñieåm treân beà maët laøm vieäc cuûa xuù pap caàn xoaùy. 3. Cho moät lôùp moûng nhôùt leân thaân xuù pap vaø ñöa caây xuù pap vaøo ñuùng oáng keàm cuûa noù. Löu yù, khoâng ñeå caùt xoaùy rôi vaøo beân trong oáng keàm xuù pap. 4. Choïn nuùm cao su coù caùn phuø hôïp vôùi ñöôøng kính ñaàu xuù pap. 5. Duøng nuùm cao su chuïp leân ñaàu xuù pap. 6. Keùo caùn leân cho beà maët cuûa xuù pap rôøi khoûi beä xuù pap töø 5 ñeán 10 mm. Ñaåy caùn xuoáng cho beà maët xuù pap va vaøo beä cuûa noù. Khi caây xuù pap vöøa chaïm beä ta xoay thaân xuù pap moät goùc ñoä khoaûng 30°. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 108 7. Cöù thöïc hieän nhö theá cho ñeán khi beà maët cuûa caây xuù pap tieáp xuùc ñeàu. 8. Duøng vaûi lau saïch ñaàu xuù pap vaø tieán haønh xoaùy noù vôùi caùt mòn cho ñeán khi veát tieáp xuùc giöõa beà maët xuù pap vaø beä ñeàu, mòn vaø coù maøu xaùm xanh. 9. Cho moät ít nhôùt vaøo beà maët ñeå xoaùy, laøm trôn laùng beà maët tieáp xuùc. 3. KIEÅM TRA LOØ XO XUÙ PAP Loø xo xuù pap duøng ñeå ñaûm baûo xuù pap ñoùng kín vaø cô caáu hoaït ñoäng bình thöôøng khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû soá voøng quay cao. KIEÅM TRA ÑOÄ NGHIEÂNG CUÛA LOØ XO Khi loø xo xuù pap bò nghieâng seõ laøm cho xuù pap ñoùng sai leäch.  Ñaët loø xo leân moät maët phaúng.  Duøng eâ ke ñeå kieåm tra ñoä nghieâng cuûa loø xo xuù pap.  Ñoä nghieâng toái ña khoâng quaù 2mm. KIEÅM TRA CHIEÀU DAØI TÖÏ DO CUÛA LOØ XO Duøng thöôùc keïp kieåm tra chieàu daøi töï do cuûa loø xo. Neáu chieàu daøi khoâng ñuùng thì thay môùi KIEÅM TRA LÖÏC NEÙN LOØ XO Duøng thieát bò kieåm tra löïc neùn cuûa oø xo.  Ñaët loø xo leân duïng cuï kieåm tra.  EÙp loø xo laïi vôùi moät ñoaïn nhaát ñònh.  Ñoïc trò soá löïc neùn loø xo treân ñoàng hoà.  Neáu khoâng ñaït yeâu caàu, thay môùi loø xo. Thoâng soá kyõ thuaät 4. KIEÅM TRA TRUÏC CAM KIEÅM TRA ÑOÄ CONG TRUÏC CAM  Ñaët hai khoái chöõ V leân moät maët chuaån.  Ñaët truïc cam leân hai khoái chöõ V.  Gaù so keá vaøo coå truïc giöõa cuûa truïc cam.  Xoay troøn truïc cam ñeå kieåm tra ñoä cong.  Ñoä ñaûo toái ña khoâng vöôït quaù 0,06mm. Thoâng soá Ví duï Chieàu daøi tö do cuûa loø xo 47,31mm Chieàu daøi loø xo khi neùn 40,3mm Löïc ñaøn hoài loø xo 27,0Kg Löïc ñaøn hoài toái thieåu 24,3Kg Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 109 KIEÅM TRA CHIEÀU CAO CAÙC MOÛ CAM  Duøng pan me kieåm tra chieàu cao moû cam.  So saùnh vôùi caùc thoâng soá cho bôûi nhaø cheá taïo. Neáu khoâng ñaït yeâu caàu, thay môùi truïc cam. Thoâng soá Ví duï Chieàu cao cuûa moû cam naïp 35,310 – 35,410 Chieàu cao toái thieåu cuûa cam naïp 35,20mm Chieàu cao cuûa cam thaûi 35,560 – 35,660 Chieàu cao toái thieåu cuûa cam thaûi 35,45mm KIEÅM TRA ÑÖÔØNG KÍNH COÅ TRUÏC CAM  Duøng pan me kieåm tra ñöôøng kính coå truïc cam.  So saùnh vôùi thoâng soá cho cuûa nhaø cheá taïo.  Neáu ñöôøng kính khoâng ñuùng, kieåm tra khe hôû daàu cuûa coå truïc. KIEÅM TRA TÌNH TRAÏNG OÅ ÑÔÕ TRUÏC CAM  Quan saùt tình traïng cuûa oå ñôõ truïc cam. Neáu bò moøn khuyeát, traày xöôùc, thay môùi naép coå truïc cam vaø naép maùy.  Neáu vieäc thay môùi gaëp nhieàu khoù khaên, chuùng ta thöïc hieän nhö sau: - Maï laïi taát caû caùc coå truïc cam. - Maøi laïi caùc coå truïc ñaït ñoä boùng vaø chính xaùc cao. - Doa laïi caùc coå truïc cho phuø hôïp vôùi ñöôøng kính coå truïc cam. KIEÅM TRA KHE HÔÛ DAÀU COÅ TRUÏC CAM  Lau saïch coå truïc cam vaø caùc naép coå truïc cam.  Ñaët truïc cam vaøo naép maùy ñuùng vò trí cuûa noù.  Ñaët moät mieáng nhöïa ño khe hôû doïc theo ñöôøng sinh cuûa moãi coå truïc cam.  Ñaët caùc naép coå truïc cam vaøo ñuùng vò trí ban ñaàu cuûa noù. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 110  Xieát ñeàu caùc naép coå truïc cam ñuùng trò soá momen .  Thaùo caùc naép coå truïc cam.  Duøng bao coïng nhöïa ñeå xaùc ñònh khe hôû daàu.  Khe hôû daàu naèm trong khoaûng 0,025 ñeán 0,062mm.Khoâng vöôït quaù 0,10mm.  Neáu khe hôû vöôït quaù cho pheùp, thay môùi truïc cam. Neáu caàn thieát thay môùi caùc naép coå truïc vaø caû naép maùy. KIEÅM TRA KHE HÔÛ DOÏC TRUÏC CAM - Laøm saïch vaø gaù truïc cam vaøo caùc coå truïc cuûa noù. - Xieát chaët caùc coå truïc cam ñuùng qui ñònh. - Ñaët so keá vaøo ñaàu truïc cam theo hình veõ. - Xeo truïc cam veà heát moät phía. - Xeo truïc cam theo höôùng ngöôïc laïi. - Khe hôû doïc toái ña khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,25mm. KIEÅM TRA KHE HÔÛ AÊN KHÔÙP GIÖÕA HAI BAÙNH RAÊNG - Laép cam naïp vaøo naép maùy vaø xieát chaët caùc coå truïc. - Duøng con vít söûa chöõa xieát chaët baùnh raêng cam thaûi vaø baùnh raêng phuï. - Laép cam thaûi vaøo naép maùy vaø xieát chaët caùc coå truïc. - Duøng so keá kieåm tra khe hôû aên khôùp vaø xoay truïc cam qua laïi. - Khe hôû aên khôùp giöõa hai baùnh raêng khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,30mm. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 111 5. KIEÅM TRA CON ÑOÄI Caùc con ñoäi khi thaùo ra phaûi saép xeáp coù thöù töï vaø baûo ñaûm khi laép laïi phaûi ñuùng vò trí cuûa noù. KIEÅM TRA KHE HÔÛ DAÀU - Duøng pan me kieåm tra ñöôøng kính ngoaøi cuûa con ñoäi. - Duøng ca lip xaùc ñònh ñöôøng kính trong cuûa xy lanh con ñoäi. - Neáu khe hôû daàu vöôït quaù 0,10mm, thay con ñoäi. Tröôøng hôïp thaáy caàn thieát, thay caû naép maùy. II. KIEÅM TRA CÔ CAÁU OHC-TRUYEÀN ÑOÄNG XÍCH Caùc boä phaän gioáng nhö cô caáu OHC truyeàn ñoäng ñai, kieåm tra töông töï. KIEÅM TRA XÍCH Ngöôøi ta keùo caêng xích cam, sau ñoù duøng thöôùc caëp ño moät soá maét seân naøo ñoù. Neáu chieàu daøi vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp thì thay seân môùi. KIEÅM TRA BAÙNH XÍCH  Maéc daây xích vaøo baùnh raêng cuûa noù.  Duøng thöôùc caëp kieåm tra nhö hình veõ.  Neáu kích thöôùc beù hôn giôùi haïn cho pheùp, thay baùnh raêng môùi. KIEÅM TRA CAÙC THANH ÑÔÕ XÍCH. Neáu moøn quaù 1,0mm, thay môùi. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 112 III. KIEÅM TRA CÔ CAÁU OHV-TRUYEÀN ÑOÄNG XÍCH Caùc boä phaän gioáng nhö cô caáu OHC truyeàn ñoäng ñai, kieåm tra töông töï. 1. KIEÅM TRA TRUÏC CAM KHE HÔÛ DOÏC Cô caáu OHV, khe hôû doïc laø khe hôû naèm giöõa caïnh beân cuûa coå truïc ñaàu tieân vaø taám haïn cheá chuyeån ñoäng doïc. Khe hôû naøy ñöôïc kieåm tra baèng caên laù vaø noù khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,30mm. KIEÅM TRA KHE HÔÛ DAÀU Khe hôû daàu truïc cam ñöôïc kieåm tra nhö sau:  Duøng pan me ño ñöôøng kính caùc coå truïc cam.  Duøng duïng cuï ño trong xaùc ñònh ñöôøng kính trong caùc oå truïc cam.  Hieäu soá giöõa ñöôøng kính trong oå truïc vaø ñöôøng kính ngoaøi coå truïc cam, chuùng ta xaùc ñònh ñöôïc khe hôû daàu cuûa töøng coå truïc cam.  Khe hôû daàu toái ña khoâng quaù 0,14mm.  Neáu khe hôû lôùn, caûo caùc oå truïc cam ra khoûi thaân maùy vaø thay môùi cho phuø hôïp vôùi caùc coå truïc cam. 2. KIEÅM TRA KHE HÔÛ COØ MOÅ-TRUÏC COØ MOÅ  Kieåm tra ñoä moøn cuûa ñaàu coø moå baèng caùch quan saùt. Neáu moøn khuyeát chuùng ta söûa chöõa noù treân maùy maøi xuù pap.  Kieåm tra sô boä: Duøng tay laéc coø moå qua laïi truïc coø moå ñeå xaùc ñònh ñoä rô cuûa noù.  Khe hôû laép gheùp giöõa coø moå vaø truïc coø moå ñöôïc kieåm tra nhö sau: - Duøng ca lip xaùc ñònh ñöôøng kính trong cuûa coø moå. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 113 - Duøng pan me ño ñöôøng kính ngoaøi cuûa truïc coø moå. - Khe hôû laép gheùp khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,08mm. 3. KIEÅM TRA ÑOÄ CONG TRUÏC COØ MOÅ Ñoä cong cuûa truïc coø moå ñöôïc kieåm tra baèng so keá.  Ñaët hai khoái chöõ V leân moät beà maët chuaån.  Laøm saïch caùc beà maët caàn thöïc hieän ñeå kieåm tra.  Gaù truïc coø moå leân hai khoái chö V.  Duøng so keá ñeå kieåm tra nhö hình veõ beân .  Ñoä cong khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,30mm. 4. KIEÅM TRA BOÄ TRUYEÀN ÑOÄNG XÍCH KIEÅM TRA XÍCH Ngöôøi ta keùo caêng xích cam, sau ñoù duøng thöôùc caëp ño moät soá maét seân naøo ñoù. Neáu chieàu daøi vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp thì thay seân môùi. KIEÅM TRA BAÙNH XÍCH  Maéc daây seân vaøo baùnh raêng cuûa noù.  Duøng thöôùc caëp kieåm tra nhö hình veõ.  Neáu kích thöôùc beù hôn giôùi haïn cho pheùp, thay baùnh raêng môùi. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 114 KIEÅM TRA BOÄ CAÊNG XÍCH  Duøng thöôùc keïp ño beà daøy cuûa noù, neáu beà daøy moøn quaù cho pheùp thì thay môùi. D. PHÖÔNG PHAÙP KIEÅM TRA THAÂN MAÙY- XY LANH LAØM SAÏCH BEÀ MAËT THAÂN MAÙY Duøng caây caïo, hoaù chaát, duïng cuï chuyeân duøng laøm saïch beà maët naép maùy tröôùc khi kieåm tra. Duøng nhôùt baûo quaûn caùc beà maët laép gheùp. KIEÅM TRA BEÀ MAËT THAÂN MAÙY  Duøng thöôùc thaúng vaø caên laù kieåm tra söï cong veânh cuûa beà maët laép gheùp vôùi naép maùy.  Ñoä cong veânh toái ña cho pheùp khoâng quaù 0,05mm.  Neáu ñoä cong veânh vöôït quaù giôùi haïn thì thay môùi thaân maùy. KIEÅM TRA TÌNH TRAÏNG XY LANH  Duøng duïng cuï kieåm tra xy lanh. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 115  Kieåm tra ñöôøng kính xy lanh ôû vò trí A, B, C vaø kieåm tra caùc kích thöôùc vuoâng goùc vôùi chuùng.  Neáu ñöôøng kính xy lanh moøn vöôït quaù 0,20mm, tieán haønh xoaùy xy lanh vaø thay môùi piston cho phuø hôïp. E. KIEÅM TRA PISTON - XEÙC MAÊNG - THANH TRUYEÀN - TRUÏC PISTON I. THAÙO RAÕ - LAØM SAÏCH 1. Kieåm tra sô boä ñoä rô cuûa truïc piston vaø söï chuyeån ñoäng cuûa noù trong loã piston. 2. Duøng keàm thaùo xeùc maêng, thaùo caùc xeùc maêng laøm kín. 3. Duøng tay thaùo xeùc maêng daàu ra khoûi piston. 4. Thaùo truïc piston ra khoûi piston vaø saép xeáp chuùng coù thöù töï. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 116 5. Laøm saïch ñænh piston, caïo saïch muïi than baùm trong caùc raõnh xeùc maêng vaø röûa chuùng thaät saïch tröôùc khi kieåm tra. II. KIEÅM TRA KHE HÔÛ GIÖÕA LOÃ PISTON VAØ TRUÏC PISTON Do truïc piston ñöôïc cheá taïo baèng theùp hôïp kim, döôùi taùc duïng cuûa nhieät ñoä noù giaõn nôû khoâng ñaùng keå. Nhöng vaät lieäu laøm piston laø hôïp kim nhoâm, coù heä soá giaõn nôû lôùn, do vaäy döôùi taùc duïng cuûa nhieät ñoä loã piston seõ giaõn nôû lôùn ra, neân khe hôû laép gheùp seõ gia taêng sinh ra va ñaäp laøm phaù huûy maøng daàu laøm trôn. Vì vaäy, khi cheá taïo khe hôû laép gheùp giöõa loã piston vaø truïc piston raát beù. Khe hôû laép gheùp ñöôïc kieåm tra nhö sau.  Nung noùng piston töø töø vaø ñaït nhieät ñoä khoaûng 60˚C - 80°C  Duøng ngoùn tay ñaåy truïc piston vaøo loã truïc piston noù phaûi di chuyeån nheï nhaøng nhöng khoâng ñöôïc loûng. III. KIEÅM TRA KHE HÔÛ LAÉP GHEÙP GIÖÕA PISTON VAØ XY LANH 1. Duøng pan me, kieåm tra ñöôøng kính cuûa piston theo phöông vuoâng goùc vôùi truïc piston vaø caùch ñaàu piston moät khoaûng ñöôïc cho bôûi nhaø cheá taïo. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 117 Neáu raõnh piston bò moøn, thay piston. KIEÅM TRA KHE HÔÛ MIEÄNG CUÛA XEÙC MAÊNG  Ñöa xeùc maêng vaøo ñuùng vò trí xy lanh cuûa noù.  Duøng ñaàu piston ñaåy xeùc maêng vaøo ñuùng vò trí kieåm tra.  Duøng caên laù ñeå kieåm tra khe hôû mieäng cuûa xeùc maêng.  Khe hôû mieäng toái ña cuûa xeùc maêng laøm kín laø 1,20mm.  Khe hôû mieäng toái ña cuûa xeùc maêng daàu laø 1,15mm. 2. Duøng duïng cuï kieåm tra xy lanh, kieåm tra loøng xy lanh theo phöông vuoâng goùc vôùi truïc piston. 3. Khe hôû laép gheùp giöõa piston vaø xy lanh khoâng vöôït quaù 0,12mm. Neáu khe hôû vöôït quaù cho pheùp thay taát caû caùc piston. IV.KIEÅM TRA XEÙC MAÊNG Thoâng soá kieåm tra xeùc maêng bao goàm: Khe hôû chieàu cao vaø khe hôû mieäng xeùc maêng. KIEÅM TRA KHE HÔÛ CHIEÀU CAO Ñöa xeùc maêng vaøo ñuùng raõnh cuûa noù.  Duøng caên laù ñeå kieåm tra khe hôû chieàu cao cuûa xeùc maêng.  Khe hôû chieàu cao naèm trong khoaûng 0, 030 ñeán 0,070mm. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 118 V. KIEÅM TRA THANH TRUYEÀN KIEÅM TRA KHE HÔÛ DAÀU 1. Laøm saïch ñaàu to thanh truyeàn, caùc baïc loùt vaø choát khuyûu. 2. Quan saùt tình traïng beà maët cuûa baïc loùt vaø choát khuyûu. Neáu beà maët bò traày xöôùc, hoûng thay môùi baïc loùt. Neáu caàn thieát thay môùi truïc khuyûu. 3. Laép caùc baïc loùt trôû laïi ñuùng vò trí vaø tieán haønh kieåm tra he hôû daàu theo caùc böôùc sau:  Ñaët coïng nhöïa naèm doïc theo ñöôøng sinh cuûa choát khuyûu.  Laép naép ñaàu to trôû laïi ñuùng vò trí vaø sieát ñeàu ñuùng trò soá moâ men.  Thaùo naép ñaàu to thanh truyeàn vaø duøng bao coïng nhöïa ñeå xaùc ñònh khe hôû laép gheùp. Khe hôû daàu khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,08mm.  Neáu khe hôû quaù qui ñònh thay môùi baïc loùt vaø maøi coå truïc ñeå ñaït ñöôïc khe hôû laép gheùp tieâu chuaån.  Töông töï nhö theá, kieåm tra khe hôû daàu cuûa caùc thanh truyeàn coøn laïi. KIEÅM TRA KHE HÔÛ DOÏC  Duøng so keá ñeå kieåm tra khe hôû doïc cuûa taát caû caùc thanh truyeàn.  Khe hôû doïc toái ña khoâng vöôït quaù 0,35mm.  Neáu khe hôû vöôït qui ñònh thay môùi thanh truyeàn. Neáu caàn thieát thay môùi truïc khuyûu. KIEÅM TRA ÑOÄ CONG  Laøm saïch duïng cuï kieåm tra thanh truyeàn.  Gaù thanh truyeàn vaøo boä ñònh taâm. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 119  Duøng ñoà gaù vaø caên laù kieåm tra ñoä cong cuûa thanh truyeàn.  Ñoä cong cuûa thanh truyeàn khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,05mm cho chieàu daøi laø 100mm. KIEÅM TRA ÑOÄ XOAÉN  Thay ñoåi vò trí cuûa ñoà gaù vaø duøng caên laù ñeå kieåm tra ñoä xoaén cuûa thanh truyeàn.  Ñoä xoaén cuûa thanh truyeàn khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,15mm cho 100mm chieàu daøi. KIỂM TRA KHE HỞ GIỬA THANH TRUYỀN VÀ TRỤC PISTON  Duøng ca lip ñeå kieåm tra ñöôøng kính trong cuûa ñaàu nhoû thanh truyeàn.  Duøng pan me ño ñöôøng kính ngoaøi cuûa truïc piston.  Khe hôû laép gheùp giöõa truïc piston vaø ñaàu nhoû thanh truyeàn töø 0,005 ñeán 0,011mm. Khe hôû daàu toái ña khoâng quaù 0,05mm.  Neáu khe hôû lôùn hôn cho pheùp, thay theá baïc loùt ñaàu nhoû thanh truyeàn. Neáu caàn thieát, thay môùi truïc piston vaø piston. KIEÅM TRA BU LOÂNG THANH TRUYEÀN  Laáy đai ốc ñaàu to vaën vaøo bu loâng thanh truyeàn baèng tay. Noù phaûi di chuyeån nheï nhaøng ñeán cuoái cuûa phaàn ren. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 120  Duøng thöôùc keïp kieåm tra ñöôøng kính cuûa thaân bu loâng thanh truyeàn. Neáu ñöôøng kính nhoû hôn qui ñònh, thay môùi bu loâng thanh truyeàn. F. KIEÅM TRA TRUÏC KHUYÛU KIỂM TRA ĐỘ CONG  Laøm saïch truïc khuyûu.  Ñaët truïc khuyûu leân hai khoái chöõ V.  Duøng so keá ñeå kieåm tra ñoä ñaûo cuûa truïc khuyûu.  Ñoä ñaûo truïc khuyûu khoâng vöôït quaù 0,06mm.  Neáu vöôït quaù trò soá cho pheùp, thay môùi truïc khuyûu. KIEÅM TRA ÑÖÔØNG KÍNH COÅ TRUÏC CHÍNH VAØ CHOÁT KHUYÛU  Duøng pan me kieåm tra ñöôøng kính ngoaøi cuûa coå truïc chính vaø choát khuyûu.  Neáu ñöôøng kính khoâng ñuùng tieâu chuaån, kieåm tra khe hôû daàu truïc khuyûu.  Kieåm tra ñoä coân vaø oâ van truïc khuyûu nhö hình veõ.  Ñoä coân vaø oâ van khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,02mm. KIEÅM TRA KHE HÔÛ DAÀU  Laøm saïch caùc coå truïc chính, oå truïc vaø caùc baïc loùt. Kieåm tra tình traïng cuûa caùc baïc loùt vaø caùc coå truïc. Neáu beà maët caùc baïc loùt hö hoûng thì thay caùc baïc loùt môùi. Neáu caùc coå truïc bò hoûng naëng, caàn thieát, thay môùi truïc khuyûu.  Laép caùc baïc loùt vaøo ñuùng vò trí cuûa noù khoâng ñöôïc laãn loän.  Ñaët truïc khuyûu vaøo thaân maùy vaø tieán haønh kieåm tra khe hôû daàu.  Ñaët vaøo moãi coå truïc chính moät coïng nhöïa (plastigage)nhö hình veõ. Kieåm tra caùc boä phaän chính ñoäng cô 121  Laép caùc naép coå truïc chính vaøo ñuùng vò trí vaø sieát ñeàu töø trong ra ngoaøi ñuùng trò soá moâ men sieát.  Thaùo caùc naép coå truïc chính.  Duøng bao coïng nhöïa, ño khe hôû daàu töøng coå truïc chính moät. Khe hôû daàu toái ña khoâng vöôït quaù 0,08mm.  Neáu khe hôû vöôït quaù cho pheùp, thay môùi baïc loùt vaø maøi caùc coå truïc chính ñeå ñaït ñöôïc trò soá khe hôû tieâu chuaån. KIEÅM TRA KHE HÔÛ DOÏC  Duøng so keá kieåm tra khe hôû doïc cuûa truïc khuyûu.  Khe hôû doïc toái ña khoâng ñöôïc quaù 0,30mm.  Neáu khe hôû vöôït quaù qui ñònh, thay môùi caùc mieáng chaän doïc. Phöông phaùp laép ñoäng cô 122 CHÖÔNG 6 PHÖÔNG PHAÙP LAÉP ÑOÄNG CÔ A. YEÂU CAÀU Sau khi thaùo raõ caùc chi tieát, kieåm tra vaø khaéc phuïc. Chuùng ta tieán haønh laép laïi ñoäng cô vaø hoaøn chænh noù. Trong quaù trình laép moät ñoäng cô, phaûi thaät caån thaän, phaûi tæ mæ. khoâng ñöïôc coù moät sai soùt nhoû, bôûi do ñoäng cô laø moät khoái hoaøn chænh. Trong quaù trình laép moät ñoäng cô döïa theo nguyeân taéc: Chi tieát, boä phaän naøo thaùo sau thì laép tröôùc vaø ngöôïc laïi. 1. Laøm saïch caùc boä phaän vaø caùc chi tieát cuûa ñoäng cô. 2. Saép xeáp thöù töï caùc chi tieát boä phaän ñaõ ñöôïc kieåm tra. 3. Chuaån bò duïng cuï, phöông tieän phuø hôïp vôùi coâng vieäc. B. LAÉP TRUÏC KHUYÛU 1. Thay môùi phôùt ñuoâi vaø ñaàu truïc khuyûu maëc duø nhaän thaáy chuùng vaãn coøn toát. 2. Laøm saïch thaân maùy, thoâng röûa kyõ caøng caùc loã nhôùt vaø maïch daàu laøm trôn. 3. Duøng choåi cöôùc thoâng vaø röûa saïch caùc loã daàu trong truïc khuyûu. 4. Laät ngöõa thaân maùy, lau saïch caùc oå ñôõ vaø laép caùc baïc loùt coå truïc chính vaøo ñuùng vò trí cuûa noù. Ñaët truïc khuyûu vaøo thaân maùy. 5. Nhoû nhôùt vaøo caùc coå truïc chính. 6. Laép hai nöûa mieáng baïc chaän vaøo thaân maùy. Thoâng thöôøng caùc mieáng baïc chaän doïc truïc khuyûu ñöôïc boá trí ôû coå truïc giöõa cuûa truïc khuyûu. Phöông phaùp laép nhö sau:  Ñaåy truïc khuyûu veà heát moät phía. Ñaët nöûa mieáng baïc chaän oâm vaøo coå truïc vaø chuù yù caùc raõnh thoaùt nhôùt quay ra phía ngoaøi. Xoay baïc chaän ñi xuoáng ñeå noù ñöôïc laép vaøo ñuùng vò trí cuûa noù.  Töông töï laép nöûa mieáng baïc chaän coøn laïi, baèng caùch ñaåy truïc khuyûu theo chieàu ngöôïc laïi. 7. Laép caùc naép coå truïc chính. Treân caùc naép coå truïc chính coù ñaùnh daáu vaø soá bieåu thò chieàu laép vaø vò trí laép raùp. Phöông phaùp laép ñoäng cô 123  Caùc daáu ñöôïc laép quay veà phía tröôùc ñoäng cô.  Caùc soá bieåu thò vò trí laép raùp cuûa naép coå truïc chính tính töø ñaàu truïc khuyûu. 8. Duøng caàn xieát moâ men xieát ñeàu, xieát töø trong ra ngoaøi vaø ñuùng moâ men xieát. Sau khi xieát xong, quay truïc khuyûu noù phaûi chuyeån ñoäng nheï nhaøng, trôn tru. Neáu bò söôïng, thaùo truïc khuyûu vaø kieåm tra laïi söï saïch seõ vaø tình traïng cuûa caùc coå truïc chính cuõng nhö caùc baïc loùt. 9. Thay joint vaø phôùt chaän daàu ñuoâi truïc khuyûu. Laép chuùng vaøo ñuùng vò trí. 10. Thay phôùt laøm kín ñaàu truïc khuyûu vaø joint bôm nhôùt vaø laép trôû laïi. Löu yù, phaûi kieåm tra bôm nhôùt tröôùc khi laép. Phöông phaùp kieåm tra moät bôm nhôùt ñöôïc höôùng daãn ôû phaàn heä thoáng laøm trôn. Laép cuïm bôm nhôùt vaøo maët tröôùc thaân maùy. 11. Laép baùnh raêng daãn ñoäng ñai vaøo ñaàu truïc khuyûu. 12. Laép mieáng saét ôû phía sau thaân maùy. 13. Laép baùnh ñaø vaøo ñuoâi truïc khuyûu vaø xieát ñuùng momen xieát. C. LAÉP TRUÏC PISTON & XEÙC MAÊNG 1. Laép truïc piston vaøo ñaàu nhoû thanh truyeàn vaø loã truïc piston. Khi laép caàn chuù yù daáu laép raùp treân ñaàu piston vaø treân thanh truyeàn phaûi ôû cuøng moät phía. Phöông phaùp laép ñoäng cô 124 2. Laép xeùc maêng daàu vaøo raõnh piston. Khi laép xeùc maêng daàu loaïi 3 chi tieát caàn chuù yù laø laép voøng loø xo vaøo tröôùc vaø sau ñoù laép hai voøng theùp gaït daàu vaøo sau. 3. Duøng keàm chuyeân duøng laép hai xeùc maêng laøm kín vaøo ñuùng raõnh cuûa noù. Treân xeùc maêng coù ghi chöõ vaø soá. Khi laép thì phaàn chöõ vaø soá phaûi quay leân treân, ñoàng thôøi xeùc maêng coù kí hieäu 1N hoaëc T laø xeùc maêng treân cuøng vaø kí hieäu 2N hoaëc 2T laø xeùc maêng laøm kín thöù hai. Ngoaøi ra, do xeùc maêng laøm kín thöù nhaát thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng theùp hôïp kim vaø xeùc maêng kín thöù hai cheá taïo baèng gang hôïp kim. Vì vaäy, ñeå phaân bieät baèng caùch chuùng ta thaû laàn löôït hai xeùc maêng naøy xuoáng neàn xi maêng, tieáng vang trong treûo laø xeùc maêng thöù nhaát vaø tieáng keâu naëng neà laø xeùc maêng thöù hai. D. LAÉP PISTON-THANH TRUYEÀN-XEÙC MAÊNG VAØO XY LANH 1. Laép caùc baïc loùt thanh truyeàn vaøo ñuùng vò trí cuûa noù vaø chuù yù loã daàu beân hoâng thanh truyeàn. 2. Quay choát khuyûu cuûa xy lanh soá 1 ôû ñieåm cheát döôùi. Phöông phaùp laép ñoäng cô 125 3. Duøng oáng boùp xeùc maêng vaø caùn buùa ñöa piston - xeùc maêng - thanh truyeàn cuûa xy lanh soá 1 vaøo loøng xy lanh. Löu yù, daáu laép raùp treân ñænh piston vaø thanh truyeàn phaûi höôùng veà phía tröôùc ñoäng cô, ñoàng thôøi baûo ñaûm chính xaùc vò trí cuûa caùc xeùc maêng nhö höôùng daãn ôû hình treân 4. Laép naép ñaàu to thanh truyeàn theo ñuùng daáu ñaõ ñaùnh khi thaùo. 5. Xieát ñeàu vaø xieát ñuùng moâ men xieát. Kieåm tra laïi khe hôû doïc cuûa thanh truyeàn. Böôùc kieåm tra naøy raát quan troïng, baûo ñaûm söï toàn taïi cuûa khe hôû daàu. 6. Töông töï nhö treân laàn löôït laép caùc thanh truyeàn coøn laïi vaøo thaân maùy. E. LAÉP CAÙC TE 1. Laép löôùi loïc vaø taám che vaøo ñoäng cô. Chuù yù joint laøm kín löôùi loïc. 2. Duøng keo hoaëc joint môùi laép carter chöùa daàu vaøo thaân maùy. Phöông phaùp laép ñoäng cô 126 F. LAÉP NAÉP MAÙY 1. Thay caùc phoát guide xuù pap. Caàn chuù yù phoát guide xuù pap huùt vaø thaûi coù theå khoâng gioáng nhau. 2. Duøng caûo laép caùc xuù pap vaø caùc chi tieát lieân quan vaøo naép maùy. Laáy buùa nhöïa goõ nheï vaøo ñuoâi xuù pap ñeå oån ñònh vò trí cuûa caùc moùng haõm ôû ñuoâi xuù pap. 3. Laép caùc con ñoäi vaøo naép maùy ñuùng vò trò trí cuûa noù. 4. Thay joint naép maùy môùi vaø ñaët noù ñuùng vò trí treân thaân maùy. 5. Ñaët naép maùy leân thaân maùy. Xieát ñeàu caùc con vít theo nguyeân taéc töø trong ra ngoaøi vaø ñuùng trò soá momen xieát. 6. Laép caùc bu gi vaøo naép maùy theo ñuùng chuûng loaïi. 7. Laép baùnh raêng phuï vaøo truïc cam thaûi theo phöông phaùp sau: a) Keïp truïc cam thaûi vaøo eâtoâ. b) Laép baùnh raêng phuï vaøo truïc cam thaûi. c) Laép khoen chaän ñaàu baùnh raêng phuï. d) Laép moät con vít A vaøo baùnh raêng phuï vaø sau ñoù duøng tuoác nô vít xeo sao cho moät loã khaùc treân baùnh raêng phuï truøng vôùi loã ren treân baùnh raêng cam thaûi. Giöõ thaät chaët ôû vò trí naøy vaø duøng con vít B ñeå xieát chaët. 8. Ñaët truïc cam naïp vaøo naép maùy. Xoay truïc cam naïp sao cho caùc cam ñoäi con ñoäi laø beù nhaát vaø gaù laép caùc naép coå truïc cam ñuùng chieàu vaø ñuùng vò trí cuûa noù. Phöông phaùp laép ñoäng cô 127 9. Xieát ñeàu caùc naép bôï truïc cam vaø xieát ñuùng moâ men theo hình veõ treân. 10. Thay môùi phôùt chaän nhôùt ñaàu truïc cam vaø laép vaøo ñuùng vò trí. 11. Gaù truïc cam thaûi vaøo naép maùy vaø chuù yù vò trí aên khôùp giöõa hai baùnh raêng. 12. Laép caùc naép coå truïc cam theo ñuùng vò trí vaø xieát chaët. 13. Thaùo con vít laép treân baùnh raêng phuï cuûa truïc cam thaûi. G. LAÉP BOÄ TRUYEÀN ÑOÄNG ÑAI 1. Laép baùnh ñai daãn ñoäng truïc cam vaø caùc boä phaän lieân quan 2. Laép baùnh caêng ñai môùi vaø loø xo. Ñaåy baùnh caêng theo höôùng laøm chuøng ñai vaø xieát chaët. 3. Kieåm tra laïi vò trí ñieåm cheát treân treân truïc khuyûu vaø daáu treân baùnh raêng truïc cam. 4. Laép ñai cam vaøo ñoäng cô ñuùng vò trí ban ñaàu cuûa noù. Phöông phaùp laép ñoäng cô 128 5. Nôùi loûng baùnh caêng ñai khoaûng ½ voøng. Quay truïc khuyûu hai voøng, kieåm tra laïi daáu caân cam. 6. Xieát chaët vít giöõ baùnh caêng ñai. 7. Laép mieáng chaän ñai cam vaø chuù yù maët cong höôùng ra ngoaøi. 8. Laép trôû laïi caùc mieáng che ñaàu ñoäng cô. 9. Laép pu li ñaàu truïc khuyûu vaø xieát ñuùng tieâu chuaån. 10. Laép caùc boä phaän coøn laïi. H. CÔ CAÁU OHC-TRUYEÀN ÑOÄNG XÍCH Sau böôùc laép baùnh ñaø, chuùng ta tieáp tuïc thöïc hieän nhö sau. 1. Quay truïc khuyûu cho ñeán khi raõnh then treân ñaàu truïc khuyûu höôùng leân treân. 2. Laép baùnh raêng truyeàn ñoäng xích cam vaøo ñaàu truïc khuyûu. 3. Laép oáng daàu boâi trôn boä truyeàn ñoäng xích cam. 4. Laép boä thanh ñôõ xích vaø thanh caêng seân vaøo thaân maùy. Phöông phaùp laép ñoäng cô 129 5. Laép xích cam vaøo baùnh raêng coát maùy vaø baùnh raêng cam sao cho daáu treân baùnh raêng cam höôùng leân nhö hình veõ. 6. Duøng daây coät thanh ñôõ xích vaø thanh caêng xích nhö hình veõ. 7. Thay joint môùi vaø laép naép ñaäy xích cam vaøo thaân maùy vaø xieát ñuùng qui ñònh. 8. Laép loïc thoâ vaøo ñoäng cô vaø chuù yù joint laøm kín. 9. Laép carter chöùa nhôùt. Laøm kín giöõa carter vaø thaân maùy coù theå duøng keo cao su hoaëc duøng joint môùi. Phöông phaùp laép ñoäng cô 130 10. Laép joint naép maùy vaøo thaân maùy. 11. Laép naép maùy vaøo ñoäng cô vaø xieát ñuùng qui ñònh. 12. Laép truïc cam vaøo naép maùy. 13. Laép baùnh raêng cam vaøo truïc cam vaø xieát chaët. 14. Ñaåy piston caêng xích vaøo saùt thaân cuûa noù vaø duøng moùc giöõ laïi. 15. Laép boä caêng xích cam vaøo thaân maùy vaø xieát chaët. 16. Quay truïc khuyûu theo chieàu quay ñeå cho piston boä caêng xích bung ra. Neáu khoâng ñöôïc, duøng tuoác nô vít xeo nheï hoaëc duøng tay keùo thanh ñôõ xích cam ra ngoaøi vaø buoâng, piston seõ ñaåy thanh caêng xích cam. Phöông phaùp laép ñoäng cô 131 17. Laép caùc boä phaän coøn laïi. I. CÔ CAÁU OHV-TRUYEÀN ÑOÄNG XÍCH 1. Laép truïc cam vaøo thaân maùy. 2. Laép mieáng saét chaän doïc ôû ñaàu truïc cam vaø xieát chaët. 3. Laép mieáng ñôõ xích cam. 4. Xoay truïc khuyûu sao cho then treân ñaàu truïc khuyûu höôùng leân theo phöông ñöùng. 5. Xoay truïc cam cho then treân ñaàu truïc cam cuõng höôùng leân theo phöông thaúng ñöùng gioáng nhö ôû truïc khuyûu. 6. Laép xích cam vaøo hai baùnh raêng ñuùng theo daáu ñaõ ñònh saún (Xem hình veõ treân). 7. Laép boä truyeàn ñoäng xích cam vaøo truïc khuyûu vaø truïc cam. 8. Laép ñai oác ñaàu truïc cam vaø xieát chaët ñuùng moâ men. 9. Laép boä ñôõ xích cam. 10. Laép boä caêng xích cam. 11. Laép naép ñaäy boä truyeàn ñoäng xích. Phöông phaùp laép ñoäng cô 132 12. Laép pu li ñaàu truïc khuyûu vaø xieát chaët 13. Laép caùc con ñoäi vaøo ñuùng vò trí cuûa noù. 14. Laép caùc ñuõa ñaåy. 15. Laép coø moå vaø truïc coø moå vaøo naép maùy. 16. Laép caùc boä phaän coøn laïi.