Giáo trình Bảo dưỡng hệ thống điều khiển trong thiết bị cơ khí (Trình độ Cao đẳng)

oặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. 4 LỜI GIỚI THIỆU Trong những năm qua, dạy nghề đã có những bước tiến vượt bậc cả về số lượng và chất lượng, nhằm thực hiện nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực kỹ thuật trực tiếp đáp ứng nhu cầu xã hội. Cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ trên thế giới, lĩnh vực cơ khí chế tạo Việt đã có những bước phát triển đáng kể. Chương trình khung Nghề Bảo trì hệ thống thiết bị cơ khí đã được xây dựng trên cơ sở phân tích nghề, phần kỹ thuật nghề được kết cấu theo các môđun. Để tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ sở dạy nghề trong quá trình thực hiện, việc biên soạn giáo trình kỹ thuật nghề theo theo các môđun đào tạo nghề là cấp thiết hiện nay. Mô đun 20: Bảo dưỡng hệ thống điều khiển trong thiết bị cơ khí là mô đun đào tạo nghề được biên soạn theo hình thức tích hợp lý thuyết và thực hành. Trong quá trình thực hiện, nhóm biên soạn đã tham khảo nhiều tài liệu cơ khí trong và ngoài nước, kết hợp với kinh nghiệm trong thực tế sản xuất. Mặc dầu có rất nhiều cố gắng, nhưng không tránh khỏi những khiếm khuyết, rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của độc giả để giáo trình được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Ninh Bình, ngày tháng năm 2018 Tham gia biên soạn 1. Chủ biên: Đàm Văn Tới 2. Đỗ Hữu Việt 3. Nguyễn Thị Hạnh 5 Mục lục BÀI 1: CÔNG TÁC CHUẨN BỊ TRƯỚC KHI BẢO DƯỠNG HỆ THỐNG ĐIỀU KHIỂN ...................................................................................................... 13 I. Cấu tạo, nguyên lý làm việc và đặc tính lắp ghép của hệ thống điều khiển . 13 1. Cấu tạo chung của các cơ cấu điều khiển ................................................. 13 2. Nguyên lý làm việc một số cơ cấu điều khiển điển hình thường dùng trong các máy công cụ ............................................................................................ 15 3. Đặc tính lắp ghép của các chi tiết trong các cơ cấu điều khiển ................ 18 II. Lập phiếu công nghệ tháo lắp và bảo dưỡng............................................... 18 1. Phiếu công nghệ tháo lắp ........................................................................ 18 III. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị, vật tư cho tháo lắp và bảo dưỡng ................... 21 1. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị ......................................................................... 21 2. Chuẩn bị vật tư, nguyên liệu cho bảo dưỡng ............................................ 22 IV. Công tác an toàn và vệ sinh công nghiệp .................................................. 22 BÀI 2: THÁO HỆ THỐNG ĐIỀU KHIỂN ........................................................ 27 I. Cấu tạo, chức năng và nguyên lý làm việc của hệ thống điều khiển trong máy khoan kiểu K125 ...................................................................................... 27 1. Giới thiệu chung: ...................................................................................... 28 2. Cơ cấu điều khiển của hộp tốc độ. ............................................................ 28 3. Cơ cấu điều khiển hộp chạy dao ............................................................... 29 BÀI 3: LÀM SẠCH VÀ KIỂM TRA CHI TIẾT SAU KHI THÁO .................. 34 I. Cấu tạo, nguyên lý làm việc và phương pháp sử dụng thiết bị, chất liệu làm sạch ................................................................................................................... 34 II. Rửa các chi tiết của hệ thống điều khiển ..................................................... 37 III. Thổi khô chi tiết ......................................................................................... 39 IV. Kiểm tra chất lượng chi tiết ....................................................................... 40 BÀI 4: BẢO DƯỠNG, SỬA CHỮA NHỎ VÀ CHUẨN BỊ CHI TIẾT THAY THẾ 42 I. Các phương pháp gia công cơ khí ................................................................ 42 6 1. Phương pháp công nghệ tiện ..................................................................... 42 2. Phương pháp công nghệ phay ................................................................... 43 3. Phương pháp công nghệ bào ..................................................................... 44 II. Các phương pháp sửa chữa nhỏ chi tiết ...................................................... 47 1. Phương pháp hàn .................................................................................... 47 2. Phương pháp phụ thêm từng phần kích thước cho chi tiết ..................... 48 BÀI 5: LẮP HỆ THỐNG ĐIỀU KHIỂN ............................................................ 52 I . những quy định khi tập hợp chi tiết để lắp: ................................................. 52 II. Tính năng của dụng cụ dùng khi lắp: .......................................................... 53 III. Chất liệu và phương pháp bôi trơn cho hệ thống điều khiển của máy khoan K125. ................................................................................................................ 55 Bài 6 Thử hệ thống điều khiển ............................................................................ 58 I. Thử hệ thống điều khiển ............................................................................... 58 II. Kiểm tra hệ thống điều khiển và xử lý các sai sót ...................................... 59 7 Giới thiệu về mô đun: Bảo dưỡng hệ thống điều khiển Vị trí, ý nghĩa, vai trò mô đun: Trong các loại máy công cụ nói riêng và các thiết bị cơ khí nói chung; hệ thống điều khiển là một trong những bộ phận quan trọng. Với chức năng: Điều khiển việc mở, tắt các loại động cơ điện; đóng, ngắt các bộ ly hợp; điều khiển quá trình ra khớp, vào khớp của các khối bánh răng di trượt; kẹp và tháo phôi hay các bộ phận máy với nhau; điều khiển cơ cấu phanh; điều khiển các loại van khí nén và thủy lực.v.v. Hệ thống điều khiển trong một máy gồm nhiều loại cơ cấu; nguyên tắc làm việc có thể là sự tác động trực tiếp bằng tay hay chân của con người; hoặc có thể là quá trình điều khiển tự động của các cơ cấu: Cơ khí - Điện; Cơ khí - Thủy lực hoặc Cơ khí - Khí nén phối hợp với nhau. Trong quá trình làm việc khi có hiện tượng hư hỏng của cơ cấu điều khiển sẽ dẫn đến những hiện tượng máy làm việc mất chính xác (hai bánh răng không vào khớp hết chiều rộng của răng); Gây mất an toàn cho người sử dụng và thiết bị (Thực hiện phanh, tắt máy không kịp thời khi có sự cố xẩy ra).v.v. Do đó việc thực hiện bảo dưỡng thường xuyên và theo định kỳ đối với hệ thống điều khiển trong các máy công cụ là một yêu cầu đặt ra cho các cơ sở có sử dụng máy để sản xuất và thái độ trách nhiệm cao đối với người thợ sửa chữa. Mục tiêu của mô đun: Giúp cho học viên hiểu về cấu tạo, nguyên lý làm việc, đặc điểm lắp ghép của hệ thống điều khiển trong các thiết bị cơ khí làm cơ sở cho việc tuân thủ các quy trình, điều kiện kiểm tra trong tháo lắp, bảo dưỡng toàn thể hệ thống; đồng thời rèn luyện cho họ kỹ năng trong công việc bảo dưỡng, hiệu chỉnh hệ thống một cách đầy đủ, đảm bảo các tiêu chí kỹ thuật, kinh tế và an toàn. Mục tiêu thực hiện: - Trình bày cấu tạo, nguyên lý và đặc điểm lắp ghép của hệ thống điều khiển. Tháo, bảo dưỡng sửa chữa nhỏ và lắp hoàn chỉnh hệ thống điều khiển của các thiết bị cơ khí theo phiếu công nghệ. Chạy thử, kiểm tra và xử lý được những sai sót sau khi bảo dưỡng. - Làm việc cẩn thận, an toàn và năng suất. Nội dung chính của mô đun: Bảo dưỡng hệ thống điều khiển - Công tác chuẩn bị trước khi bảo dưỡng hệ thống điều khiển - Tháo hệ thống điều khiển 8 - Làm sạch và kiểm tra chi tiết sau khi tháo - Bảo dưỡng, sửa chữa nhỏ và chuẩn bị chi tiết thay thế - Lắp hệ thống điều khiển - Thử hệ thống điều khiển 10 Ghi chú: Để học Mô đun bảo dưỡng hệ thống điều khiển học viên phải hoàn thành các môn học chung; các môn học thuộc khối kiến thức cơ sở và các mô đun: Kỹ thuật an toàn và bảo hộ lao động; nhập môn bảo trì hệ thống thiết bị cơ khí; Chuẩn bị bảo dưỡng và sửa chữa máy; Nâng cao hiệu quả lao động; Tháo rời máy có cấp chính xác thường. Những môn học và mô đun trên là điều kiện để học viên bước vào học mô đun: Bảo dưỡng hệ thống điều khiển đạt được kết quả học tập toàn diện theo các tiêu chí về: Kiến thức; Kỹ năng; Thái độ và được công nhận theo cấp trình độ bán lành nghề để tham gia vào quá trình sản xuất khi có nhu cầu hoặc tiếp tục học tập để đạt trình độ cao hơn. 10 Các hoạt động học tập chính trong mô đun Hoạt động 1: Học trên lớp Lĩnh hội những kiến thức cơ bản về: - Nội dung công tác chuẩn bị để bảo dưỡng hệ thống điều khiển; - Cấu tạo, chức năng, nguyên lý làm việc của một số cơ cấu điều khiển thường dùng trong máy công cụ; - Vận dụng kiến thức vào quá trình tháo lắp và bảo dưỡng đảm bảo yêu cầu kỹ thuật và an toàn. Hoạt động 2: Học thực hành tại phòng học lý thuyết ban đầu ở xưởng thực hành Luyện tập kỹ năng lập các phiếu công nghệ tháo, lắp và bảo dưỡng hệ thống điều khiển của máy tiện kiểu T6M16, Trên cơ sở đó vận dụng để lập được các phiếu công nghệ tháo, lắp và bảo dưỡng hệ thống điều khiển của các máy côn cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật. Hoạt động 3: Học thực hành tại xưởng Luyện tập kỹ năng chuẩn bị các loại dụng cụ tháo, lắp và bảo dưỡng các cơ cấu điều khiển đẩm bảo khi thực hiện các công việc tháo, lắp, bảo dưỡng được an toàn và có chất lượng theo yêu cầu kỹ thuật. Hoạt động 4: Học trên lớp Lĩnh hội kiến thức về: Chức năng, cấu tạo, nguyên lý làm việc và đặc điểm lắp ghép của các chi tiết trong hệ thống điều khiển của máy khoan K125. Hoạt động 5: Học thực hành tại xưởng Luyện tập kỹ năng tháo hệ thống điều khiển của máy khoan kiểu K125; vận dụng được kỹ năng vào quá trình tháo các cơ cấu điều khiển trên các máy công cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật Hoạt động 6: Học trên lớp Lĩnh hội kiến thức về: Cấu tạo, nguyên lý của các thiết bị làm sạch; chất liệu làm sạch thường dùng; vận dụng được kiến thức vào quá trình làm sạch chi tiết sau khi tháo để bảo dưỡng, sửa chữa. 11 Hoạt động 7: Học thực hành tại xưởng Luyện tập kỹ năng làm sạch các chi tiết của hệ thống điều khiển của máy khoan kiểu K125; vận dụng được kỹ năng vào quá trình tháo các cơ cấu điều khiển trên các máy công cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật Hoạt động 8: Học thực hành tại xưởng Luyện tập kỹ năng bảo dưỡng; sửa chữa nhỏ các chi tiết của hệ thống điều khiển của máy khoan kiểu K125; vận dụng được kỹ năng vào quá trình bảo dưỡng, sửa chữa nhỏ các cơ cấu điều khiển trên các máy công cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật. Hoạt động 9: Học thực hành tại xưởng Luyện tập kỹ năng lắp các chi tiết của hệ thống điều khiển của máy khoan kiểu K125; vận dụng được kỹ năng vào quá trình lắp các cơ cấu điều khiển trên các máy công cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật. Hoạt động 10: Học thực hành tại xưởng Luyện tập kỹ năng thử và kiểm tra hệ thống điều khiển máy khoan K125 sau khi bảo dưỡng, sửa chữa nhỏ và lắp hoàn chỉnh vào máy; vận dụng được kỹ năng vào quá trình tháo các cơ cấu điều khiển trên các máy công cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật. Hoạt động 11: Tự nghiên cứu và trao đổi nhóm nhỏ về: Đặc điểm công nghệ của các phương pháp gia công cơ bằng doa; mài; xọc và mài nghiền và phạm vi áp dụng khi sửa chữa chi tiết máy. Hoạt động 12: Thi kết thúc mô đun Thực hiện các nội dung của bài thi về thực hành và lý thuyết đạt điều kiện công nhận hoàn thành mô đun: Bảo dưỡng hệ thống điều khiển Yêu cầu về đánh giá hoàn thành mô đun a)Về kiến thức: Trả lời được 75% câu hỏi trắc nghiệm khách quan về: - Cấu tạo, nguyên lý và công dụng của hệ thống điều khiển - Nội dung công tác bảo dưỡng điều khiển của máy công cụ b) Về kỹ năng: - Tháo, làm sạch, kiểm tra được tất cả các chi tiết trong hệ thống điều khiển 12 - Phát hiện, bảo dưỡng và xử lý được những thiếu sót, hư hỏng nhỏ của chi tiết cho hệ thống điều khiển. - Vận hành và kiểm tra được các chỉ tiêu kỹ thuật của hệ thống điều khiển. Được đánh giá bằng "Quan sát sự thực hiện có bảng kiểm". Học viên đạt yêu cầu khi đạt 75% các tiêu chí của bảng kiểm. 13 BÀI 1: CÔNG TÁC CHUẨN BỊ TRƯỚC KHI BẢO DƯỠNG HỆ THỐNG ĐIỀU KHIỂN Mã bài: MĐ 26.01 Giới thiệu: Nội dung bài học có tính quyết định đến chất lượng, năng suất cũng như công tác an toàn cho người và thiết bị trước khi thực hiện các công việc bảo dưỡng hệ thống điều khiển của máy công cụ. Mục tiêu thực hiện: - Trình bày cấu tạo, nguyên lý làm việc và các đặc tính lắp ghép của hệ thống điều khiển; - Lập phiếu công nghệ tháo lắp, bảo dưỡng hợp lý trong điều kiện của phân xưởng; - Chuẩn bị dụng cụ, phương tiện, chất liệu cần cho việc bảo dưỡng theo phiếu đã lập; - Kiểm tra, xem xét và ghi được những mất mát, hư hỏng hoặc tình trạng không bình thường của bộ phận cần bảo dưỡng; - Thực hiện công tác an toàn và vệ sinh công nghiệp. Nội dung chính: - Cấu tạo, nguyên lý làm việc của hệ thống điều khiển - Lập phiếu công nghệ tháo lắp, bảo dưỡng hệ thống điều khiển - Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị, vật tư cho tháo, lắp và bảo dưỡng - Kiểm tra kỹ thuật hệ thống điều khiển trước khi bảo dưỡng - Công tác an toàn và vệ sinh công nghiệp Hoạt động 1: Học lý thuyết. I. Cấu tạo, nguyên lý làm việc và đặc tính lắp ghép của hệ thống điều khiển 1. Cấu tạo chung của các cơ cấu điều khiển Cơ cấu điều khiển nói chung có rất nhiều loại, tùy thuộc vào từng máy mà người ta thiết kế và bố trí phù hợp với chức năng điều khiển trên máy. Song về cấu tạo ta có thể quy về 3 bộ phận chính sau đây: a) Bộ phận điều khiển: 14 Là bộ phận lấy tín hiệu điều khiển từ phút đầu của quá trình điều khiển. Nơi phát ra tín hiệu điều khiển có thể là tay hay chân của con người, hoặc là cữ cùng chuyển động với bàn máy, có thể là cam, mẫu chép hình.v.v. b) Bộ phận truyền động: Là bộ phận dùng để truyền tín hiệu đã nhận được từ bộ phận điều khiển đến bộ phận chấp hành, tạo nên những chuyển động điều khiển tương ứng. Việc truyền tín hiệu thường được hình thành với sự thay đổi hướng và trị số chuyển động của bộ phận điều khiển, cũng như hình thành lực tác dụng vào bộ phận điều khiển. Việc truyền tín hiệu từ bộ phận truyền động đến bộ phận chấp hành trên máy công cụ hiện đại thường được thực hiện bằng cơ khí, điện, dầu ép, khí nén hoặc tổ hợp của các biện pháp đó. Ở một số máy, người ta con dùng cơ cấu quang học. Và máy điều khiển chương trình, toàn bộ quá trình truyền tín hiệu đều được thực hiện bằng các thiết bị điện tử. c)Bộ phận chấp hành: Đây là bộ phận trực tiếp thực hiện các chuyển động cần thiết cho các chi tiết cần điều khiển. Nó có thể là các cơ cấu cơ khí như: Đòn bẩy, thanh răng, tay gạt. v. v.; có thể là các cơ cấu dùng áp suất của dầu ép hay khí nén để di chuyển piston đẩy các chi tiết cần điều khiển. Về phạm vi sử dụng của các loại cơ cấu điều khiển thì trong các máy vạn năng thường dùng cơ cấu điều khiển bằng tay; các cơ cấu điều khiển bằng dầu ép dùng trong các máy thủy lực; điều khiển khí nén dùng trong các bộ phận phanh hay các cơ cấu gá kẹp; điều khiển bằng điện hay phối hợp giữa điện – dầu ép, điện – khí ép phù hợp với yêu cầu phải điều khiển máy từ xa. Đối với các máy công cụ nhiều động cơ thường dùng cơ cấu điều khiển bằng điện. 15 2. Nguyên lý làm việc một số cơ cấu điều khiển điển hình thường dùng trong các máy công cụ Tên gọi – Nguyên lý Cấu tạo Hình 1.a: Cơ cấu điều khiển kiểu quạt răng – thanh răng Hình 1.b: Cơ cấu điều khiển kiểu quạt có 2 chốt (4) Hình 1.c: Sơ đồ điều khiển và vị trí lắp các chốt (4) Nguyên lý làm việc chung của loại cơ cấu này là: khi ta cho quạt (3) quay một góc  thì răng hoặc chốt của quạt (3) ăn khớp với răng của thanh răng (1) làm cho thanh răng chuyển động tính tiến. Trên thanh răng (1) có ngàm gạt (2) cố định sẽ làm dịch chuyển các khối bánh răng di trượt đến vị trí vào khớp và ra khớp cần thiết. 4 f'f' 1 3 (b)(a) f 2 x x B b a  R (c) 2 Hình 1: Cơ cấu điều khiển Hình 2: Cơ cấu điều khiển kiểu trục vít răng bước lớn Nguyên lý làm việc: Khi tay gạt (1) quay một góc  làm quay trục vít (2) có răng bước lớn. Ngàm gạt (3) có thân lắp với trục vít như một đai ốc, do đó nó chuyển động tịnh tiến tác động vào khối (5). Trục (4) có tác dụng dẫn hướng và trục (5) có tác dụng chống quay cho ngàm (3). t 5 3 4 2 1 Hình 2: Cơ cấu điều khiển kiểu trục vít răng bước lớn 16 Hình 3: Cơ cấu điều khiển kiểu ngàm gạt. Nguyên lý làm việc: Khi quay vô lăng tay quay (2) sẽ làm quay trục mang ngàm gạt (1) và ngàm gạt sẽ làm dịch chuyển các bánh răng di trượt. t 1 1 2 5 4 3 2 (a) (b) Hình 3: Cơ cấu điều khiển kiểu ngàm gạt. Hình 4: Cơ cấu điều khiển kiểu ngàm gạt tập trung. Nguyên lý làm việc: Tay quay (1) làm quay trục mang ngàm gạt để dịch chuyển bánh răng (4), còn tay quay (2) làm quay trục rỗng mang ngàm gạt bánh răng (3). 1 2 3 4 Hình 4: Cơ cấu điều khiển kiểu ngàm gạt tập trung. Hình 5: Cơ cấu điều khiển cam mặt đầu Nguyên lý làm việc: Đĩa cam (1) và (2) được lắp cố định với trục tay gạt phía ngoài nắp hộp máy. Cần mang ngàm gạt có con lăn lắp trong rãnh cam mặt đầu của đĩa (1) và (2). Khi làm quay đĩa cam sẽ làm các con lăn dịch chuyển theo vị trí nâng và hạ của rẵnh cam. Nhờ vậy cần gạt tác động vào ngàm gạt làm dịch chuyển các khối bánh răng. b (b) C A(a) B x xx xx x h a R2 R1 o 2  x x 1 L Hình 5: Cơ cấu điều khiển cam mặt đầu. 17 Hình 6: Cơ cấu điều khiển cam thùng Nguyên lý làm việc: Cam thùng (1) lắp cố định trên trục truyền động IV. Trên mặt ngoài có các rãnh cam có biên dạng (2) mặt bên ứng với từng vị trí ra và vào khớp của các bánh răng dẫn hướng trên các trục I. II. III. IV. Khi cam thùng quay sẽ làm các ngàm gạt (2) dịch chuyển sang phải hoặc sang trái để gạt các bánh răng và ly hợp như trên sơ đồ a A B C D 1 II V 2 III IV C 61 52 x 74 Trôc truî t 102D x 23 x 70 A 30 58 I x x 62 30 B47 64 x Hình 6: Cơ cấu điều khiển cam thùng. Hình 7: Cơ cấu điều khiển kiểu một tay gạt Nguyên lý làm việc: Tay gạt (1) có (4) chiều chuyển động: lên, xuống, phải, trái. Khi tay gạt (1) chuyển động lê hay xuống sẽ làm trục chuyển động (2) chuyển dịch dọc trục cùng hướng với tay gạt (1), do đó sẽ làm quay trục răng (10) mang ngàm gạt (11) để dịch chuyển khối bánh răng (12) lắp trên trục (13). Khi tay gạt (1) sang phải hoặc sang trái thì trục (2) sẽ quay, phần răng (4) ở phía dưới làm thanh răng (5) tịnh tiến và ngàm gạt lắp trên thanh răng gạt bánh răng (6) lắp trên trục (7) Hình 7: Cơ cấu điều khiển kiểu một tay gạt. 18 3. Đặc tính lắp ghép của các chi tiết trong các cơ cấu điều khiển Nhìn chung các chi tiết trong hệ thống điều khiển thường có kích thước không lớn. Do đó việc thực hiện các tính chất lắp ghép giữa các bề mặt của chi tiết này với chi tiết khác được lựa chọn kiểu lắp lỏng       h H và tính chất mối ghép là       6 7 h H ,       7 8 h H , hoặc lắp ghép trung gian       k H ,       h K và tính chất mối ghép là       7 8 k H       7 8 h K . Với cách chọn lắp ghép trên vừa đảm bảo yêu cầu chính xác về vị trí, tháo lắp đơn giản. Tuy nhiên trong một cơ cấu điều khiển thường có nhiều chi tiết; để định vị chi tiết đúng vị trí cần thiết và ổn định trong quá trình làm việc người ta sử dụng thêm các mối ghép phụ trợ như chốt, vít, vòng phanh.v.v.(hình 8. a, b, c) Hình 8: Các kiểu định vị. II. Lập phiếu công nghệ tháo lắp và bảo dưỡng 1. Phiếu công nghệ tháo lắp Là bản chỉ dẫn trình tự và kỹ thuật mới và kỹ thuật tháo lắp một chi tiết, cơ cấu hay bộ phận của máy. Để tránh được những sai lầm, nó phải được lập trước khi thực hiện các bước tháo và lắp. Khi lập phiếu công nghệ tháo, lắp ta cần thống nhất những quy định sau đây: Ký hiệu P →: Phương và chiều khi tác dụng lực tháo lắp M  : Chiều vặn các vít, bulông (a (b ) (c ) (a) (b) (c) 19 I →: Chiều lấy các chi tiết ra không cần lực tác dụng: Vị trí cần ghi nhớ trước khi tháo và lắp. Mẫu phiếu công nghệ tháo lắp TT Tên các bước Sơ đồ và chỉ dẫn cần thiết Yêu cầu kỹ thuật Dụng cụ I 1 2 Tháo cụm cơ cấu điều khiển ra khỏi bộ phận máy Tháo nắp đậy (mặt bích) Tháo chốt lắp tay gạt với trục điều khiển Mx P Nới đều cả 3 vít M10 Miệng lỗ không được biến dạng Tuốcnơvít số 3 Tông thép, búa 150g Chú ý: - Trong phiếu công nghệ cho phép chỉ thể hiện sơ đồ những mối ghép quan trọng, dễ nhầm lẫn phương, chiều khi tháo lắp; - Phiếu công nghệ tháo, lắp chỉ lập với yêu cầu về cơ sở trang thiết bị, dụng cụ được trang bị. Nếu cần sáng chế, cải tiến dụng cụ phải minh họa và chỉ ra trong cột “sơ đồ và chỉ dẫn cần thiết”; - Đối với phiếu công nghệ tháo lắp có trình tự ngược lại với quá trình tháo, có một số công việc trùng lặp. Do đó cho phép chỉ lập cho những bước lắp có yêu cầu kỹ thuật cao và các mỗi ghép phức tạp. 2. Lập phiếu công nghệ bảo dưỡng Phiếu công nghệ bảo dưỡng là bản chỉ dẫn trình tự, phương pháp và yêu cầu kỹ thuật khi bảo dưỡng cho một chi tiết, cơ cấu hay bộ phận máy. Nó được lập ra trên cơ sở thực tiễn được trang bị về dụng cụ, phương tiện cho phép để tiến hành công việc bảo dưỡng đạt yêu cầu kỹ thuật đặt ra. Để lập được phiếu công nghệ bảo dưỡng ta phải tiến hành theo các bước sau: a) Tập hợp và phân loại chi tiết 20 Trong bước này yêu cầu tất cả các chi tiết của cơ cấu điều khiển phải đủ và phân loại theo 2 cách sau: - Cách thứ nhất: Nhóm các chi tiết có cùng chức năng trong cơ cấu như nhóm các chi tiết điều khiển, nhóm các chi tiết truyền động, nhóm các chi tiết chấp hành. Cách phân loại này đảm bảo thực hiện bảo dưỡng dễ dàng hơn, không bị nhầm lẫn. - Cách thứ 2: Nhóm các chi tiết có cùng phương pháp công ngệ bảo dưỡng như các chi tiết phải đánh bóng, các chi tiết phải sửa chữa lại mặt lắp ghép bằng cạo, nhóm chi tiết phải tẩy vết xước băng giấy nhám, v.v... Cách phân loại này dễ thực hiện chuyên môn hóa công ngệ bảo dưỡng đối với hệ thống thiết bị, song sau khi thực hiện xong ta phải tập hợp lại chi tiết theo cách thứ nhất để lắp. Ngoài 2 cách trên khi phân loại chi tiết ta còn đưa ra các chi tiết trong cơ cấu, cụm điều khiển không cần bảo dưỡng hay sửa chữa (để nguyên). b) Kiểm tra chi tiết trước khi bảo dưỡng Trong bước này là kiểm tra thực trạng của chi tiết sau khi đã tháo rời khỏi cơ cấu nhằm phát hiện các sai hỏng nhỏ của chi tiết như: xước, rỗ, bẩn, oxy hóa hoặc hiện tượng hư hỏng lớn như: mòn, nứt, vỡ,... để có phương án khắc phục trong quá trình bảo dưỡng. Phương pháp kiểm tra có thể bằng quan sát hay các loại dụng cụ đo thông dụng được trang bị. Số liệu kiểm tra được ghi vào bảng quy định sau: c) Lập bảng kê Bảng kê tình trạng chi tiết của cơ cấu: TT Tên chi tiết Cơ cấu, bộ phận máy Tình trạng chi tiết đã kiểm tra Ghi chú 1 2 Càng chữ U Cần điều khiển Điều khiển 1 hộp tốc độ máy T6M16 Hộp tốc độ T6M16 - Hai bề mặt làm việc của càng có vết xước sâu 0,5mm tạo thành bavia sắc - Bị cong đầu lắp ghép với nắp cơ cấu điều khiển Khảo sát dụng cụ, phương tiện (máy, thiết bị) hiện phục vụ cho bảo dưỡng. Đây là bước nhằm giúp cho chúng ta xác định khả năng hoàn thành công 21 tác bảo dưỡng tại cơ sở công nghệ tương hay không? Có phần việc nào phải đưa đi cơ sở khác làm giúp hoặc có khi thay đổi phương pháp ứng để đảm bảo thời gian quy định (Ví dụ máy đánh bóng bị hỏng ta sử dụng máy khoan để thay thế). Lập phiếu công nghệ bảo dưỡng (thực hiện theo biểu mẫu và ví dụ sau): TT Tên chi tiết Nội dung công việc Phương pháp công nghệ Yêu cầu kỹ thuật Máy (dụng cụ) Thời gian (phút) 1 Ngàm gạt - Tẩy vết xước trên 2 mặt làm việc - Khoan mở rộng lỗ ren M8 để cắt ren M10 và thay vít mới. - Cạo - Khoan trên lỗ ren cũ đến chân ren và cắt ren bằng dụng cụ cầm tay. - Đường tâm lỗ ren // với mặt đầu càng gạt, sai lệch cho phép < 0.3mm - Dao cạo cầm tay - Máy khoan - Ta rô M10 60 30 2 Trục lắp ngàm gạt Nắn thẳng cổ trục lắp tay gạt - Nắn bằng dụng cụ cầm tay - Độ không đồng tâm giữa cổ trục với tâm trục cho phép  0,02mm - Búa bịt đồng - Bàn máp - Khối V - Đồng hồ so 60 10 III. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị, vật tư cho tháo lắp và bảo dưỡng 1. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị Căn cứ vào các phiếu công nghệ để đưa ra được: - Dụng cụ, thiết bị cần cho tháo và lắp các cơ cấu điều khiển trong máy; - Dụng cụ, thiết bị cần cho việc kiểm tra thực trạng các chi tiết sau khi tháo; - Dụng cụ, thiết bị cần cho các công việc bảo dưỡng. Tất cả dụng cụ, thiết bị đưa ra phải đảm bảo chất lượng, quy cách và hợp với tính chất của từng việc; những dụng cụ, thiết bị hư hỏng nếu không khắc phục được phải loại bỏ và đổi lại cái mới. 22 2. Chuẩn bị vật tư, nguyên liệu cho bảo dưỡng Căn cứ vào các phiếu công nghệ để đưa ra đủ và đúng các loại vật tư cần thiết như: Giấy nhám, bột đánh bóng, chất liệu tẩy rửa, làm sạch .v.v.(kể cả các chi tiết cần thay thế như: ổ bi, ổ trượt, doăng, phớt .v.v.). Tất cả những thứ trên phải được bao gói cẩn thận và sắp xếp đúng nơi quy định. IV. Công tác an toàn và vệ sinh công nghiệp 1) An toàn về dụng cụ: Dụng cụ tháo, lắp các mối ghép của các cơ cấu điều khiển với các bộ phận máy và các mối ghép giữa các chi tiết trong cơ cấu điều khiển với nhau phải đúng loại, đúng quy cách. Không được phép dùng những dụng cụ tháo, lắp có khả năng làm hỏng bề mặt làm việc của chi tiết hoặc gây tai nạn cho người khi thực hiện các bước tháo và lắp. 2) An toàn về thiết bị: - Khi tháo cơ cấu điều khiển của máy nào phải cắt cầu dao điện của máy đó và treo biển báo “máy đang bảo dưỡng”; - Trong tháo, lắp các cơ cấu điều khiển của máy có vị trí trên cao phải dùng bàn nâng hạ (h10) và kê đỡ chắc chắn, không được khập khiễng; - Nếu cần dùng phương tiện nâng hạ như cần cẩu, pa lăng để đưa bộ phận hoặc chi tiết trên cao khi tháo, lắp phải kiểm tra vị trí móc hay buộc dây đảm bảo không bị tuột; - Khay, bàn để cơ cấu, chi tiết phải đặt đúng vị trí thuận lợi để di chuyển chi tiết sau khi tháo hoặc trước khi lắp. 3) Nơi tháo, lắp, bảo dưỡng: Phải đảm bảo các yêu cầu sau: - Đủ ánh sáng - Thoáng mát và không có vật cản đến hoạt động khi tháo, lắp cũng như sử dụng trang thiết bị. - Diện tích đủ và khô ráo; xung quanh không có các chất liệu: dễ cháy, nổ và gây lửa. Hình 9: Thiết bị nâng hạ. 23 Hình 10: Trang bị bảo hộ. 4) Trang bị bảo hộ - Quần,áo, dày, mũ phải mặc đúng loại đã được cấp phát và cài cúc cẩn thận (H 10) - Khi giữ các chi tiết có dầu, mỡ trơn dễ tuột phải dùng găng tay đúng quy định. - Ở những vị trí trên cao mà tầm với của tay nằm ngoài phạm vi cho phép, trong trạng thái dễ ngã phải có dây bảo hiểm cột vào vị trí an toàn. - Tại những nơi mà ánh sáng thiếu phải dùng đèn chiếu gắn trên mũ. - Khi làm sạch chi tiết bằng các loại dầu hóa chất phải đeo găng tay cao su. Câu hỏi bổ trợ: 1. Tại sao trước khi tháo các cơ cấu điều khiển ta phải nghiên cứu về cấu tạo, nguyên lý, chức năng và đặc điểm lắp ghép của các chi tiết ? 2. Lập phiếu công nghệ tháo, lắp và bảo dưỡng nhằm mục đích gì ? Hoạt động 2: Thực hành. I. Lập phiếu công nghệ tháo, lắp hệ thống điều khiển của máy tiện kiểu T6M16 Địa điểm: Phòng học lý thuyết ban đầu tại xưởng trường Yêu cầu: Lập các phiếu công nghệ tháo, lắp hệ thống các cơ cấu điều khiển dùng trong các bộ phận của máy tiện kiểu T6M16 phù hợp với trang bị dụng cụ, thiết bị của xưởng trường. 1. Công việc chuẩn bị a) Chuẩn bị giấy, bút, thước kẻ: Khổ giấy phải đúng quy định, đủ số tờ. b) Thu thập các tài liệu: Bản vẽ khai triển; mẫu phiếu công nghệ tháo, lắp; bản kê các loại dụng cụ, phương tiện tháo, lắp được trang bị. c) Nghiên cứu bản vẽ của loại cơ cấu điều khiển cần lập phiếu công nghệ: 24 Xác định đặc tính các mối ghép, phương, chiều tháo, vị trí cần ghi nhớ của các chi tiết, lựa chọn dụng cụ để tháo các mối ghép; các phương tiện kê đỡ, nâng hạ, vận chuyển (nếu cần). d) Quan sát thực tiễn trên máy: Công việc này chỉ cần khi chưa hình dung được chính xác chi tiết hay cơ cấu đã thể hiện trên bản vẽ khai triển; hoặc không gian khi tháo, lắp mà trong bản vẽ không thể hiện. e) Kẻ bản phiếu công nghệ theo mẫu 2. Trình tự lập các phiếu công nghệ tháo, lắp a) Phiếu công nghệ tháo các cơ cấu điều khiển của hộp tốc độ b) Phiếu công nghệ tháo các cơ cấu điều khiển của hộp trục chính c) Phiếu công nghệ tháo các cơ cấu điều khiển của hộp chạy dao d) Phiếu công nghệ tháo các cơ cấu điều khiển của hộp bàn dao e) Phiếu công nghệ tháo các cơ cấu điều khiển khóa nòng và thân ụ động Tất cả các chi tiết của các cơ cấu điều khiển trong các bộ phận máy phải được tháo rời hoàn toàn. 3. Kết thúc công việc lập phiếu công nghệ tháo, lắp - Kiểm tra và sửa chữa sai sót của các phiếu sau khi lập. - Đóng các phiếu công nghệ thành tệp II. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị để tháo, lắp Địa điểm: Xưởng thực hành Yêu cầu: - Căn cứ vào phiếu công nghệ đã lập để đưa ra đủ và đúng các loại dụng cụ, thiết bị, phương tiện dùng khi tháo, lắp một loại cơ cấu điều khiển. - Phát hiện những sai hỏng của dụng cụ, thiết bị và xử lý các sai hỏng đó đạt yêu cầu về quy cách và các chỉ tiêu kỹ thuật của dụng cụ, thiết bị. - Bố trí dụng cụ đúng nơi quy định; đảm bảo thuận lợi và an toàn khi sử dụng Vật tư, dụng cụ, trang thiết bị: - Phiếu công nghệ tháo, lắp đã lập 25 - Bản kê dụng cụ, thiết b