Giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta hiện nay - Thực trạng và giải pháp

lý tưởng, giải phóng hoàn toàn con người nhằm xây dựng một xã hội thật sự công bằng, dân chủ, nhân đạo. Giai cấp tư sản khi thực hiện cách mạng tư sản, đã coi nhân quyền như một vũ khí của mình để tranh giành quyền lực với giai cấp phong kiến và để tập hợp lực lượng trong xã hội; do đó từ thế kỷ XVIII vấn đề nhân quyền đã được giai cấp tư sản đề cập đến như Tuyên ngôn độc lập của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ năm 1789, Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Pháp năm 1789. Sau khi chiến tranh thế giới lần thứ II kết thúc, chủ nghĩa phát xít bị đập tan năm 1945, vấn đề nhân quyền đã trở thành mối quan tâm của cả Nhà nước xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa, nên khi tổ chức Liên Hợp Quốc ra đời thì vấn đề cơ bản, đầu tiên của tổ chức này là vấn đề nhân quyền. Nhân quyền đã trở thành vấn đề quan trọng, thường xuyên được đề cập đến trong quan hệ quốc tế. Liên Hợp Quốc đã ban hành hàng loạt các văn kiện khẳng định các quyền và tự do của tất cả mọi người, đặc biệt là Hiến chương Liên Hợp Quốc 1945 và Tuyên ngôn thế giới về quyền con người 1948 thì vấn đề nhân quyền đã chuyển sang một bước ngoặt mới trong lịch sử nhân loại, trở thành một quan hệ cơ bản được điều chỉnh bằng pháp luật quốc tế. Đến nay quyền con người đã được ghi nhận, khẳng định trong Hiến pháp của nhiều quốc gia trên thế giới. ở Việt Nam, kể từ khi giành được độc lập (năm 1945), Đảng và Nhà nước ta luôn tôn trọng quyền con người. Tuyên ngôn độc lập của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc tại quảng trường Ba Đình, Hà Nội ngày 2/9/1945 được coi là một văn kiện có tính lịch sử trên phương diện quốc tế về quyền con người. Trên cơ sở đó, quyền con người đã được ghi nhận trong Hiến pháp nước ta: Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959, Hiến pháp năm 1980 và Hiến pháp năm 1992. Điều 50 Hiến pháp năm 1992 của nước ta khẳng định: "ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa và xã hội được tôn trọng và bảo đảm thực hiện". Gần đây nhất, vấn đề nhân quyền đã được tiếp tục khẳng định trong Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng: "Chăm lo cho con người, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mọi người; tôn trọng và thực hiện các điều ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam đã ký kết hoặc tham gia" [35, tr. 134]. Vấn đề nhân quyền có vai trò quan trọng như vậy, nên nhiều nước trên thế giới coi trọng việc giáo dục nhân quyền nhằm làm cho mỗi con người ý thức biết tôn trọng quyền của người khác và tự mình biết bảo vệ quyền của mình. Năm 1978 UNESCO cũng đã triệu tập Hội nghị quốc tế về giáo dục nhân quyền tại Viên (Thủ đô nước áo) để phát triển hơn nữa những lý do cho việc giáo dục nhân quyền. Tuyên bố cuối cùng của Hội nghị công nhận rằng: "Giáo dục nên làm cho mỗi cá nhân thấy quyền của mình, đồng thời họ cũng phải biết tôn trọng những quyền của người khác", và đến 23/12/1994, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc bằng Nghị quyết số 49/184 đã chính thức tuyên bố: "Thập kỷ giáo dục nhân quyền bắt đầu từ 1/1/1995 đến 1/1/2004". Nước ta đang trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, thì việc giáo dục nhân quyền lại càng có ý nghĩa to lớn hơn bao giờ hết, nhằm làm cho Việt Nam sớm hội nhập với thế giới và khu vực, góp phần xây dựng nền văn hóa nhân quyền toàn cầu. Thực hiện được điều đó, Đảng và Nhà nước ta đã hưởng ứng, tham gia có hiệu quả "Thập kỷ giáo dục nhân quyền" của Liên Hợp Quốc. Xuất phát từ những vấn đề lý luận và thực tiễn trên đây, việc nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá những thành tựu, ưu điểm đã đạt được và làm rõ những khuyết điểm tồn tại của vấn đề giáo dục nhân quyền; đồng thời xác định phương hướng, nội dung, phương pháp tiếp tục thực hiện giáo dục nhân quyền trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở nước ta hiện nay có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp bách. 2. Tình hình nghiên cứu - Vấn đề giáo dục quyền con người, quyền công dân đã được Liên Hợp Quốc, các nhà khoa học pháp lý nước ta và thế giới quan tâm nghiên cứu. Tuy nhiên, có thể xuất phát từ quan điểm cho rằng giáo dục pháp luật đã bao hàm cả giáo dục quyền con người, quyền công dân nên các nhà luật học nước ta mới chỉ tập trung nghiên cứu về giáo dục pháp luật mà chưa quan tâm nghiên cứu vấn đề giáo dục quyền con người, quyền công dân như là một lĩnh vực nghiên cứu độc lập, riêng biệt. Vì thế thời gian qua, ở nước ta đã có rất nhiều các công trình nghiên cứu về giáo dục pháp luật như: "Giáo dục ý thức pháp luật với việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa", luận án Phó tiến sĩ của Trần Ngọc Đường; "ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa và giáo dục pháp luật cho nhân dân lao động (ở Việt Nam)", luận án Phó tiến sĩ của Nguyễn Đình Lộc; "Giáo dục pháp luật cho nhân dân" của Nguyễn Ngọc Minh (Tạp chí Cộng sản, số 10, 1983); "Giáo dục ý thức pháp luật để tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa và xây dựng con người mới" của Phùng Văn Tửu (Tạp chí Giáo dục lý luận, số 4, 1985); "Giáo dục ý thức pháp luật" của Nguyễn Trọng Bình (Tạp chí Xây dựng Đảng, số 4, 1989); "Cơ sở khoa học của việc xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật" đề tài khoa học cấp nhà nước, mã số 07-17 do Viện Nhà nước - Pháp luật thuộc Trung tâm Khoa học xã hội và nhân văn chủ trì; "Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về giáo dục pháp luật trong công cuộc đổi mới", đề tài khoa học cấp Bộ, mã số 92-98-223ĐT của Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp; "Tìm kiếm mô hình phổ biến, giáo dục pháp luật có hiệu quả trong một số dân tộc ít người" đề tài khoa học cấp bộ của Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý; "Giáo dục pháp luật trong các trường đại học, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề (không chuyên luật) ở nước ta", luận án Phó tiến sĩ của Đinh Xuân Thảo; "Giáo dục pháp luật qua hoạt động tư pháp ở Việt Nam", luận án Phó tiến sĩ của Dương Thị Thanh Mai; "Giáo dục pháp luật cho dân tộc Khơme - Nam Bộ (qua thực tiễn tỉnh An Giang)", luận án Thạc sĩ của Lê Văn Bền; "Bàn về giáo dục pháp luật" sách của Trần Ngọc Đường - Dương Thị Thanh Mai; "Xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật" sách của Đào Trí úc chủ biên; "Một số vấn đề về phổ biến giáo dục pháp luật trong giai đoạn hiện nay" của Vụ Phổ biến giáo dục pháp luật - Bộ Tư pháp; "Đổi mới giáo dục pháp luật trong hệ thống các trường chính trị ở nước ta hiện nay", Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ của Khoa Nhà nước - Pháp luật, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh; "Thực trạng và phương hướng đổi mới giáo dục pháp luật hệ đào tạo trung học chính trị ở nước ta hiện nay", luận văn Thạc sĩ của Đặng Ngọc Hoàng... Trong khi đó vấn đề giáo dục quyền con người, quyền công dân mới chỉ được nghiên cứu ở mức độ rất hạn chế. Đến nay chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu vấn đề này một cách có hệ thống, đầy đủ; nên số lượng các công trình nghiên cứu chưa nhiều và cũng mới chỉ dừng lại ở mức độ các bài viết, như: "Giáo dục nhân quyền hướng tới thế kỷ XXI" của Tường Duy Kiên (Tạp chí Thông tin Khoa học thanh niên, số 4, 1997). Vì vậy, có thể nói, luận văn này là công trình đầu tiên trình bày tương đối có hệ thống về vấn đề giáo dục quyền con người, quyền công dân trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền ở nước ta hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn của vấn đề giáo dục quyền con người, quyền công dân để đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường công tác giáo dục quyền con người - quyền công dân trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở nước ta hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ của luận văn - Làm rõ cơ sở lý luận về giáo dục quyền con người, quyền công dân. - Đánh giá thực trạng giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta hiện nay. - Đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường công tác giáo dục quyền con người, quyền công dân trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam. 4. Giới hạn nghiên cứu của luận văn Luận văn tập trung vào vấn đề giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta hiện nay, qua khảo sát thực tiễn vấn đề này ở nước ta thời gian qua. 5. Cái mới của luận văn - Là công trình chuyên khảo nghiên cứu tương đối có hệ thống về giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta hiện nay. - Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn, tính đặc thù của giáo dục quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam. - Đánh giá thực trạng và phân tích nguyên nhân, làm hạn chế hiệu quả giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta trong thời gian qua; trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp góp phần thực hiện tốt vấn đề giáo dục quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam. 6. Phương pháp nghiên cứu - Luận văn được thực hiện trên cơ sở vận dụng quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng ta về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, quan hệ giữa Nhà nước pháp quyền với quyền con người, quyền công dân, về giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta. Luận văn đặc biệt coi trọng quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để nghiên cứu nhà nước pháp quyền với việc giáo dục quyền con người - quyền công dân; sử dụng phương pháp thống kê, hệ thống, so sánh, phân tích, tổng hợp để đánh giá thực trạng giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta hiện nay nhằm phân tích, luận chứng một cách khoa học khi đề ra sự cấp thiết, phương hướng, giải pháp tăng cường giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được chia làm 3 chương, 8 tiết. Chương 1 Cơ sở lý luận về giáo dục quyền con người, quyền công dân 1.1. Khái niệm giáo dục quyền con người, quyền công dân 1.1.1. Khái niệm quyền con người, quyền công dân Quyền con người - Nhân quyền, quyền công dân là một phạm trù lịch sử. Từ thời cổ đại những tư tưởng và yêu sách về các quyền, mà trước hết yêu sách về các quyền con người đã được phát sinh ở vùng Địa Trung Hải là nơi có nền văn minh, kinh tế phát triển rực rỡ nhất lúc bấy giờ. Sau khi các quyền con người được triển khai ở các quốc gia trong vùng và khu vực xung quanh rồi mới xâm nhập vào xã hội châu Âu cổ đại và châu Âu mới. Năm 1776, hầu hết các nước thuộc địa của Anh ở Bắc Mỹ đã tuyên bố độc lập với đế chế Anh. Trong một văn bản có tên là "Tuyên ngôn độc lập của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ", đã khẳng định: "... tất cả mọi người sinh ra đều bình đẳng... tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được, trong những quyền đó có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc" [93, tr. 15]. Như vậy, trong lịch sử phát triển của quyền con người, Tuyên ngôn độc lập của Mỹ năm 1776 có thể được coi là sự xác nhận chính thức, đầu tiên về mặt nhà nước về quyền con người. Khi đánh giá về văn kiện này, C.Mác đã cho rằng: Nước Mỹ - đó là nơi "lần đầu tiên xuất hiện ý tưởng về một nước cộng hòa dân chủ vĩ đại thống nhất, bản tuyên ngôn nhân quyền đầu tiên đã được công bố và đã có sự thúc đẩy đầu tiên đối với cuộc cách mạng châu Âu thế kỷ XVIII" [57, tr. 65]. Tuyên ngôn này là cơ sở để xây dựng nên bản Hiến pháp của Mỹ năm 1787. Chiến tranh thế giới thứ II kết thúc, vấn đề nhân quyền càng trở nên bức xúc và trở thành mối quan tâm sâu sắc của cộng đồng quốc tế. Trên cơ sở đó, ngày 24-10-1945 tổ chức Liên Hợp Quốc ra đời và đã thông qua bản "Hiến chương Liên Hợp Quốc" với mục đích chính là vì vấn đề quyền con người trên phạm vi toàn cầu. Tiếp đến, tháng 12-1948 Liên Hợp Quốc đã công bố bản "Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền". Trên cơ sở này, hàng loạt văn kiện quốc tế về nhân quyền được tuyên bố, ký kết và trở thành luật pháp quốc tế về quyền con người. ở Việt Nam, theo kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học thì Việt Nam đã có một lịch sử truyền thống lâu đời, trải qua suốt quá trình dựng nước và giữ nước về sự hình thành và đảm bảo quyền con người. Tuy nhiên, phải đến khi Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công mới thực sự mở ra một kỷ nguyên mới về quyền con người , thời kỳ mà quyền con người được đề cao, được chính thức ghi nhận và bảo đảm bằng pháp luật. Mặc dù vấn đề quyền con người, quyền công dân đã được hình thành từ rất sớm trong lịch sử nhân loại. ở Việt Nam cũng vậy, nhưng do nó được nhìn nhận dưới những góc độ khác nhau (triết học, chính trị học, kinh tế học, luật học...), xuất phát từ những mục đích, màu sắc tư tưởng, lãnh địa chính trị của các quốc gia khác nhau; nên mặc dầu đã có nhiều hội thảo quốc tế, nhiều công trình nghiên cứu, nhưng khái niệm quyền con người, quyền công dân vẫn tồn tại một cách trừu tượng, chung chung và ngày càng trở nên mơ hồ, rắc rối hơn. Do đó, nhận thức đúng đắn, đầy đủ về khái niệm quyền con người, quyền công dân và nội dung của nó chính là cơ sở, nền tảng để xây dựng phương hướng, nội dung, phương pháp, điều kiện cho việc thực hiện giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta hiện nay. 1.1.1.1. Khái niệm quyền con người (Nhân quyền) "Nhân quyền" là một từ Hán Việt, theo "Đại Từ điển Tiếng Việt" của Viện Ngôn ngữ học thì "Nhân quyền" là "quyền con người" [104, tr. 1239]. Từ điển này mới chỉ giải trình đơn thuần nghĩa Hán - Việt của từ Nhân quyền, mà chưa đề cập đến khái niệm của vấn đề này theo nghĩa được khái quát hóa từ những đặc điểm, nội dung, tính chất đặc thù của nó. Hiện nay, có rất nhiều định nghĩa khác nhau về quyền con người, mỗi định nghĩa là một sự biểu hiện khác nhau về góc độ nhìn nhận về vấn đề nhân quyền. Tuy nhiên, tổng hợp lại các quan niệm đó được phân chia thành ba quan niệm chủ yếu, khác nhau về quyền con người như sau : - Quan niệm thứ nhất: Bắt nguồn từ chỗ coi con người là một thực thể tự nhiên, nên quyền con người phải là quyền "bẩm sinh", là "đặc quyền", nghĩa là quyền con người, quyền lợi của con người với tư cách là người, gắn liền với cá nhân con người, không thể tách rời. Quan điểm này được các đại biểu tư tưởng của giai cấp tư sản ở thế kỷ XVII, XVIII như Crotius, Hobbes, Kant, Locke, Spinoza, Rousseau hoàn thiện và nêu ra trong học thuyết về pháp luật tự nhiên. Trường phái này cho rằng, quyền tự nhiên, pháp luật tự nhiên đứng trên, cao hơn pháp luật nhà nước. - Về quan niệm thứ hai: Trái với quan niệm thứ nhất, quan niệm này lại chỉ đặt con người và quyền con người trong mối quan hệ xã hội. Quan niệm này cho rằng, con người chỉ là một thực thể xã hội, nên quyền của nó chỉ được xác định trong mối tương quan với các thực thể xã hội khác và vì là quan hệ xã hội nên nó được chế độ nhà nước, pháp luật điều chỉnh bảo vệ. Quan niệm này có tính tích cực khi coi quyền con người là một khái niệm có tính lịch sử, đặt con người trong tổng hòa các mối quan hệ xã hội. Vì con người là thực thể của xã hội, có mối quan hệ phổ biến với xã hội nên quyền con người cũng luôn gắn liền với đấu tranh giai cấp, đấu tranh chống áp bức bóc lột, đấu tranh chống bạo lực, chống bất công trong xã hội. Cơ sở của quyền con người ở đây chính là trình độ phát triển của nền kinh tế, văn hóa, xã hội và do chế độ kinh tế, chế độ xã hội quyết định. - Quan niệm thứ ba: Quan niệm của chủ nghĩa Mác- Lênin về vấn đề quyền con người. Quan niệm này đã khắc phục được tính phiến diện, phản khoa học về con người, quyền con người ở các quan niệm trên. Xuất phát từ quan niệm coi con người vừa là sản phẩm tự nhiên, vừa là sản phẩm của xã hội, con người mặc dù vẫn là một thực thể tự nhiên như các loài động vật khác, nhưng lại khác với loài động vật khác ở chỗ con người chỉ thực sự tồn tại với tư cách là một con người khi nó được tồn tại trong cộng đồng xã hội. Hai mặt này tồn tại biện chứng trong một con người. Trong cái tự nhiên của con người có mặt xã hội và trong cái xã hội của con người có mặt tự nhiên. Mặt này trở thành tiền đề cho mặt kia trong mối quan hệ chặt chẽ không thể tách rời. Xuất phát từ quan niệm này về quyền con người nên chủ nghĩa Mác - Lênin cho rằng vấn đề quyền con người: "Về bản chất bao hàm cả hai mặt tự nhiên và xã hội" [65, tr. 12]. Xét về mặt tự nhiên, C.Mác cho rằng, con người là "động vật xã hội" [63, tr. 855] có khả năng "tái sinh ra con người", con người là động vật cao cấp nhất trong quá trình tiến hóa. Do đó, về mặt này, cũng như quan niệm thứ nhất, quyền con người trước hết là một thuộc tính tự nhiên. Quyền con người không phải là một "tặng vật", do giai cấp thống trị ban phát thông qua nhà nước mà quyền con người trong hình thức lịch sử tự nhiên của nó mang bản chất tự nhiên, được thể hiện ở quyền được sống, quyền tự do, quyền được sáng tạo, phát triển, quyền được đối xử như con người, xứng đáng với con người. Xét về mặt thứ hai của quan niệm này, con người mặc dù là động vật cao cấp nhất của tự nhiên, nhưng ngay khi tiến hóa trở thành động vật cao cấp, con người đã sống thành bầy đàn và trở thành sản phẩm của lịch sử xã hội. Trong luận cương thứ VI về Phoi-ơ-bắc, C.Mác cho rằng: "Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hòa những quan hệ xã hội" [64, tr. 21]. Như vậy, con người mặc dù vẫn là thực thể tự nhiên sinh học, là bộ phận của tự nhiên, nhưng bên cạnh đó, để được gọi là người nó còn phải tồn tại trong cộng đồng xã hội, và biến đổi cùng với cộng đồng xã hội của mình. Bằng khả năng của mình, con người tác động vào tự nhiên, xã hội làm biến đổi tự nhiên và xã hội để phục vụ nhu cầu tự tồn tại, phát triển của mình. Ngược lại, những biến đổi của tự nhiên, của xã hội do con người tạo ra cũng tác động chi phối trở lại con người, làm biến đổi con người. Do đó xét về khía cạnh xã hội, thì "quyền con người, ngay từ khi có xã hội loài người, bên cạnh bản tính tự nhiên còn in đậm bản tính xã hội" [65, tr. 13]. Khi xã hội hình thành giai cấp, hình thành nhà nước đã tạo ra những chuyển biến có tính "bước ngoặt" trong sự biến đổi mối quan hệ tương quan giữa bản tính tự nhiên và bản tính xã hội của quyền con người. Đi kèm xã hội có giai cấp là mâu thuẫn giai cấp và đấu tranh giai cấp; do đó, trong điều kiện xã hội có giai cấp thì bản tính xã hội trở thành bản tính giai cấp. Và ngay cả bản tính tự nhiên, những giá trị phổ biến của quyền con người cũng tất yếu chịu sự chi phối của giai cấp thống trị xã hội. Mặt khác, quyền con người, kể cả quyền tự nhiên, bẩm sinh còn bị ràng buộc, chi phối vào chính khả năng khám phá chinh phục tự nhiên của chính con người, nghĩa là phụ thuộc vào khả năng hoàn thiện, phát triển của con người, sự phát triển của lực lượng sản xuất, trình độ phát triển kinh tế - xã hội. Con người càng có khả năng chế ngự, chinh phục thiên nhiên bao nhiêu thì tự do, quyền con người ngày càng được mở rộng, ngày càng được đảm bảo bấy nhiêu. Từ quan điểm trên cho thấy, về bản chất, quyền con người bao gồm cả quyền tự nhiên và quyền xã hội. Quyền tự nhiên phải được đặt trong tổng hòa các mối quan hệ xã hội, chịu sự chi phối, ràng buộc của xã hội, gắn liền với quá trình chinh phục tự nhiên và xã hội. Quyền con người chỉ được đặt ra khi nó tồn tại trong cộng đồng người. Khái niệm quyền con người chỉ xuất hiện khi con người bị những thực thể người khác xâm hại đến lợi ích của mình. Hoặc ngược lại, nếu con người tồn tại độc lập, không có mối liên hệ cộng đồng, không bị các thực thể khác trong cộng đồng tác động xâm hại đến lợi ích của mình thì không thể làm xuất hiện khái niệm quyền con người. Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về quyền con người không phải chỉ là phép cộng đơn giản đối với hai quan niệm về quyền con người nêu trên, mà từ phân tích nêu trên cho thấy bản chất hai mặt tự nhiên và xã hội của quyền con người có những thuộc tính phức tạp và luôn có sự thống nhất giữa hai mặt đối lập. Nhận thức khái niệm quyền con người với đầy đủ bản chất, thuộc tính của nó cho thấy quyền con người là một phạm trù phức tạp. Vì vậy, cần thiết phải đưa ra định nghĩa về quyền con người. Tuy nhiên, nếu chỉ đưa ra định nghĩa quyền con người với tư cách là một phạm trù riêng biệt của chính trị học, kinh tế học, triết học, luật học sẽ là điều phiến diện, không đầy đủ, vì như thế nó mới chỉ thể hiện được quyền con người dưới góc độ khoa học, mà không thể hiện được bản chất cũng như tính đa diện của vấn đề này. Hay nói cách khác, nó mới chỉ thể hiện trạng thái tĩnh của quyền con người. Jacques Mourgon (giáo sư đại học khoa học xã hội Toulouse) đưa ra định nghĩa: "Quyền con người là những đặc quyền được các quy tắc điều khiển mà con người giữ riêng lấy trong các quan hệ của mình với các cá nhân và với chính quyền" [68, tr. 12]. Định nghĩa này chủ yếu đề cập đến quyền con người ở khía cạnh tự nhiên của nó. Một học giả Việt Nam cho rằng: Quyền con người là các khả năng của con người được đảm bảo bằng pháp luật (luật quốc gia và luật quốc tế) về sử dụng và chi phối các phúc lợi xã hội, các giá trị vật chất, văn hóa và tinh thần, sử dụng quyền tự do trong xã hội trong phạm vi luật định và quyền quyết định các hoạt động của mình và của người khác trên cơ sở pháp luật [31, tr. 34]. Định nghĩa này cũng mới chỉ đề cập đến quyền con người với tư cách là phạm trù luật học. Chúng tôi nhận thức rằng, khái niệm quyền con người phải là một phạm trù tổng hợp, bao hàm cả bản chất và những thuộc tính đa diện - nhiều mặt của nó. Có một định nghĩa đang được sử dụng phổ biến trong giảng dạy, nghiên cứu về nhân quyền ở nước ta hiện nay: "Nhân quyền (hay quyền con người) là những năng lực và nhu cầu vốn có và chỉ có ở con người, với tư cách là thành viên cộng đồng nhân loại, được thể chế hóa bằng pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp lý quốc tế" [90, tr. 10]. Chúng tôi cho rằng, khái niệm này bắt nguồn từ khái niệm của Mác về quyền con người. Theo Mác: "Quyền con người là những đặc quyền chỉ có ở con người mới có, với tư cách là con người, là thành viên xã hội loài người" [57, tr. 14]. Định nghĩa này cũng tương ứng với nội dung của khái niệm quyền con người do Trưởng đoàn đại biểu Việt Nam phát biểu tại hội nghị quốc tế về nhân quyền ở Viên (áo) tháng 6 năm 1993: Quyền con người là một phạm trù tổng hợp, vừa là "chuẩn mực tuyệt đối" mang tính phổ biến, vừa là "sản phẩm tổng hợp của một quá trình lịch sử lâu dài luôn luôn tiến hóa và phát triền", quyền con người "không thể tách rời", đồng thời cũng không hoàn toàn phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế - xã hội... Quyền con người là một tổng thể những quyền gắn bó với nhau trong mối tương quan biện chứng. Đó là quyền cá nhân và quyền của dân tộc cộng đồng, quyền chính trị - dân sự và kinh tế văn hóa xã hội, quyền của cá nhân đi đôi với nghĩa vụ đối với xã hội... Trong thời đại ngày nay, quyền con người không thể tách khỏi hòa bình, dân chủ và phát triển. Như vậy, định nghĩa trên về nhân quyền đã được khái quát hóa từ góc độ bản chất của vấn đề, được xem xét từ các đặc điểm của nó (so sánh giữa con người và động vật khác), và cũng được xem xét từ góc độ giới hạn, phạm vi của vấn đề. Định nghĩa này không chỉ khắc phục được tính phiến diện của các định nghĩa khác, mà nó còn xác định rõ ràng "ranh giới" của vấn đề, hạn chế của việc hiểu và vận dụng lệch lạc về quyền con người. Chúng tôi tán thành với khái niệm này. 1.1.1.2. Khái niệm quyền công dân Quyền công dân, về nguồn gốc lịch sử, nó là một khái niệm xuất hiện cùng với cách mạng tư sản và chỉ tồn tại trong xã hội công dân. Cách mạng tư sản đã biến con người (giai cấp thống trị trong xã hội) từ địa vị thần dân trong nhà nước quân chủ sang địa vị công dân trong nhà nước cộng hòa. Nghĩa là, khi đề cập đến khái niệm công dân là đề cập tới một bộ phận con người, theo quy định của pháp luật với tư cách là những thành viên bình đẳng trong Nhà nước, từ đó mà quyền con người được thừa nhận một cách rộng rãi và bình đẳng với ý nghĩa là quyền công dân. Nhưng quyền công dân không phải và không bao giờ trở thành hình thức cuối cùng của quyền con người, nó chỉ thể hiện mối quan hệ giữa công dân với Nhà nước và mối quan hệ đó được xác định thông qua một chế định pháp luật đặc biệt là chế định quốc tịch. Hiện vẫn tồn tại một số khái niệm khác nhau về quyền công dân: - Theo Đại từ điển Tiếng Việt thì quyền công dân là: "Quyền của người công dân được thừa nhận, bao gồm quyền tự do dân chủ và các quyền về kinh tế - văn hóa xã hội" [104, tr. 1384] - Theo tiến sĩ Nguyễn Đình Lộc, "quyền công dân - đó là sự thể chế hóa về mặt nhà nước bằng pháp luật địa vị con người trong khuôn khổ nhà nước, là sự thừa nhận, trong chừng mực mà nhà nước chấp nhận, địa vị con người của cá nhân trong nhà nước [91, tr. 75]. Thạc sĩ Vũ Công Giao cho rằng: "Quyền công dân là tập hợp những quyền tự nhiên được pháp luật của một nước quy định, mà tất cả những người có chung quốc tịch của nước đó được hưởng một cách bình đẳng" [36, tr. 21]. Theo chúng tôi, các khái niệm trên tuy có sự diễn đạt khác nhau, nhưng về bản chất, nội dung đều xuất phát từ khái niệm về quyền công dân của C. Mác. Về vấn đề này C. Mác cho rằng: "Quyền công dân là những quyền chính trị, những quyền cá nhân con người, với tư cách là thành viên "xã hội công dân" [57, tr. 14]. Như vậy, khái niệm công dân, quyền công dân ra đời sau quyền con người, nó gắn liền và được sử dụng rộng rãi trong xã hội tư sản. So với khái niệm quyền con người thì khái niệm quyền công dân mang tính xác định hơn. Vì thế, nội dung, số lượng, chất lượng quyền công dân của mỗi quốc gia là khác nhau, và tùy thuộc vào thể chế chính trị xã hội, vào giai cấp cầm quyền trong xã hội. Trước đây ở các nước xã hội chủ nghĩa vấn đề quyền con người ít được nói đến, nên mặc nhiên được hiểu rằng quyền con người và quyền công dân là đồng nhất. Trong các văn kiện pháp lý (Hiến pháp, luật) chỉ tồn tại thuật ngữ quyền công dân. Ngay ở Việt Nam cũng vậy, trong các Hiến pháp năm 1946, năm 1959, 1980 đều chỉ đề cập đến quyền và nghĩa vụ của công dân mà không đề cập đến vấn đề quyền con người. Chỉ đến Hiến pháp năm 1992, vấn đề quyền con người mới chính thức được đề cập đến (Điều 50 Hiến pháp 1992). 1.1.1.3. Quan hệ giữa quyền con người, quyền công dân Khi nghiên cứu vấn đề "nhân quyền", ta phải xem xét đầy đủ cả hai khái niệm quyền con người - quyền công dân. Đây là hai khái niệm cơ bản, có mối quan hệ biện chứng, mật thiết với nhau, nhưng cũng có sự độc lập nhất định với nhau và cần được phân biệt rõ khi tiếp cận vấn đề này. Khái niệm quyền con người, là khái niệm rộng hơn so với khái niệm quyền công dân. Nó không chỉ biểu hiện mối quan hệ giữa cá nhân với nhà nước mà còn thể hiện mối quan hệ giữa cá nhân con người với cộng đồng xã hội. Do đó, trong mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội, quyền con người bao gồm toàn bộ những quyền tự nhiên được xác định từ khi họ sinh ra và tồn tại trong suốt cuộc đời của họ. Thạc sĩ Vũ Công Giao cho rằng, quyền con người đóng vai trò "là cơ sở để xác định tính điều chỉnh tự định đoạt của con người, khả năng độc lập của con người trong việc giải quyết các nhu cầu cá nhân" [36, tr. 21]. Trong quan hệ với cộng đồng nhân loại, quyền con người bao gồm những nhu cầu, lợi ích của con người được ghi nhận và bảo vệ bằng cả pháp luật quốc gia và pháp luật quốc tế. Phạm vi tồn tại của nó không chỉ trong mối quan hệ với một nhóm, một dân tộc, một quốc gia mà còn tồn tại trong mối quan hệ với cả cộng đồng nhân loại. Nó thể hiện sự bình đẳng không chỉ những người có chung quốc tịch, mà còn biểu hiện sự bình đẳng của mọi người trong cả cộng đồng người. Từ cuối thế kỷ XIX đến nay, nó ngày càng trở thành yếu tố quan trọng. Từ phân tích trên cho thấy, khái niệm quyền con người, quyền công dân tuy có mối quan hệ gần gũi, mật thiết nhưng không đồng nhất cả về chủ thể lẫn nội dung. Tuy nhiên, hoàn toàn không có sự đối lập giữa quyền con người và quyền công dân. Trong mối quan hệ giữa hai vấn đề này thì quyền con người là khái niệm rộng hơn bao hàm cả quyền công dân, còn quyền công dân là một thành tố, một bộ phận thiết yếu cơ bản của nó. Quyền con người không thể thay thế quyền công dân, đồng thời quyền công dân không thể chứa đựng hết dung lượng của quyền con người. Về chủ thể, chủ thể quyền con người cũng rộng hơn chủ thể quyền công dân vì ngoài những cá nhân là công dân, chủ thể quyền con người còn bao gồm cả những người không phải là công dân như đã người nước ngoài, người không quốc tịch. Nhận xét về vấn đề này, C.Mác - Ph.Ăngghen cho rằng: Quyền con người và quyền công dân là hai khái niệm có nội dung và ý nghĩa khác nhau, nhưng không thể tách biệt đến mức đối lập, mà về thực chất chúng thống nhất với nhau. Quyền con người phải "thu hút" được quyền công dân vào nội dung của nó, vì chúng nằm trong một chỉnh thể thống nhất, phản ánh tổng thể nhu cầu của con người hiện thực trong điều kiện còn tồn tại Nhà nước [57, tr. 14]. Và "Vì vậy, Mác - Ăngghen đã sử dụng cả hai khái niệm Quyền con người và Quyền công dân" [57, tr. 14]. 1.1.2. Khái niệm giáo dục quyền con người, quyền công dân 1.1.2.1. Các quan niệm khác nhau về giáo dục quyền con người, quyền công dân Hiện đang tồn tại nhiều quan niệm khác nhau về giáo dục quyền con người, quyền công dân. - Quan niệm của giai cấp tư sản: Các nước tư bản hiện đang rất quan tâm đến vấn đề giáo dục quyền con người. Vấn đề này được các nước phương Tây thực hiện thường xuyên, liên tục cho mọi đối tượng cả trong phạm vi quốc gia và cả trên phạm vi toàn cầu dưới nhiều hình thức, phương pháp khác nhau, nhằm đạt được những mục đích khác nhau. Xuất phát từ lợi ích chính trị của mình, họ chỉ tập trung vào việc giáo dục một số quan điểm về quyền con người dưới đây: Ưu tiên giáo dục các quyền tự nhiên: Quan niệm này xuất phát từ việc tuyệt đối hóa quyền tự nhiên của con người, dẫn đến việc tuyệt đối hóa cá nhân trong quan hệ cộng đồng xã hội, coi quyền con người là bất khả xâm phạm, không phụ thuộc vào không gian, thời gian, quốc gia, dân tộc. Mục đích của việc giáo dục quan điểm này nhằm: Thứ nhất, đối với dân chúng trong nước, quan điểm này tạo ra được một hình thức xã hội dân chủ. Mọi người đều có quyền như nhau trong việc thực hiện các mục tiêu, ý tưởng sống, được quyền tự do, quyền sở hữu, quyền được an toàn và chống áp bức... Thứ hai, khi quyền, tự do cá nhân được đề cao tuyệt đối sẽ dẫn đến việc triệt tiêu quyền lợi của tập thể, nhóm, giới, xóa nhòa quyền giai cấp và sẽ dẫn đến hệ quả mà giai cấp tư sản - giai cấp đang thống trị xã hội mong muốn là ý thức đấu tranh giai cấp trong xã hội bị thủ tiêu, ý thức đấu tranh đòi quyền lợi của tập thể dân cư, sắc tộc, bộ phận xã hội bị xóa bỏ. Để hiểu rõ quan điểm này của giai cấ._.p tư sản, chúng tôi xin nêu một số dẫn chứng cụ thể sau: + Nhà hoạt động xã hội người Mỹ Barbara B.Bird đã viết: ... chúng tôi khai quốc bằng một cuộc cách mạng chống chủ nghĩa thực dân áp bức. Những sự kiện ấy kết hợp với chủ nghĩa cá nhân thô thiển. Sự thiếu chủ nghĩa cổ điển, sự tin tưởng vào những tự do mà Hiến chương về quyền lợi (Bill of Rights) đảm bảo đã dẫn đến sự chấp nhận bạo lực khi dân chúng tôi tìm cách chiếm đoạt đất hoang, thú vật và người da đỏ vốn là thổ dân ở đây trước. Điều này khiến cho người ta đặt ưu tiên vào cá nhân hơn là gia đình hoặc cộng đồng trong khi di chuyển để cắm những địa bàn di dân, nhiều khi ở những miền hẻo lánh, chúng tôi đã đưa điều ấy tới chỗ cực đoan. Tôi lấy làm buồn vì sự tan vỡ của gia đình và cộng đồng Mỹ. Tôi kinh tởm bạo lực trong nền văn hóa của chúng tôi. ấy là tôi đặc biệt nghĩ đến một sự kiện lịch sử như sự phá hủy văn hóa và các dân tộc thổ dân Mỹ, sự bóc lột nô lệ da đen châu Phi trong khi xây dựng kinh tế quốc gia... [3, tr. 50]. + Khi phân tích về quan hệ giai cấp ở Mỹ, trong tác phẩm "Lối sống Mỹ" (đã xuất bản ở 9 nước, bằng 7 ngôn ngữ khác nhau) A.R.Lanier đã viết: ... Hoa Kỳ thường tự hào là một xã hội không giai cấp. Khách lạ dễ thấy ở Mỹ lương cao và mức sinh hoạt cao, quần áo các kiểu may sẵn hàng loạt, ăn nói bỗ bã, hay sử dụng tên cúng cơm... Thực ra thì có giai cấp, bắt đầu ngay từ khu vực ở. Có điều là ranh giới giai cấp ấy rất dễ bị hủy bỏ, chỉ cần có nghị lực và thành công. Biết bao nhiêu người giàu sang xuất thân hàn vi. Người Mỹ lại thay đổi chổ ở luôn; trong 5 gia đình, có 1 cứ ba năm lại dọn nhà một lần. Với tâm lý tự lực, không có thành kiến giai cấp như ở nước khác. Giai cấp gắn với gia đình. Từ thế chiến II, gia đình Mỹ càng lỏng lẻo; thành công cá nhân ít có ảnh hưởng đến gia đình, do đó, khái niệm giai cấp cũng có phần mờ nhạt hơn. Ngày nay, các khái niệm chủng tộc, gốc rễ dân tộc, địa phương... thường át khái niệm giai cấp. Vị trí xã hội không phải là một yếu tố ổn định, thừa hưởng của giai cấp như nhiều nơi khác" [78, tr. 152]. ở Pháp, quốc gia được coi là cái nôi của quyền tự do công dân khi từ năm 1789 đã công bố bản Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền nổi tiếng. Nội dung Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Pháp gần đây nhất tiếp tục được thể hiện trong Hiến pháp của Cộng hòa Pháp năm 1958, đã toát lên tư tưởng chủ đạo của nó là: Hoạt động tự do của con người là một quyền tự nhiên, vì vậy, không cần phải liệt kê lại những quyền gì là được phép: tất cả những gì luật pháp không nghiêm cấm đều được phép làm; ngược lại, cần phải xác định rõ những điều cần nghiêm cấm dĩ nhiên là có xét đến những quy định trong Hiến pháp [47, tr. 370]. Đặc trưng cơ bản cho các quyền tự do của con người được Hiến pháp của Pháp ghi nhận là quyền sở hữu. ở đây, quyền này được quan niệm như là quyền sở hữu, sử dụng hay phân chia từng phần tùy theo ý chí chủ nhân. Theo một số nhà nghiên cứu thì quyền này đã được phản ánh một cách nhất quán và chi tiết hóa qua các tiêu chuẩn của Bộ luật Dân luật của Napoleon năm 1804. Mà Bộ luật này theo nhận xét của Ăngghen chính là: "Là khung Bộ luật cơ bản mẫu mực của xã hội tư bản". Với tinh thần coi tài sản sở hữu là nền tảng của tự do nêu trên, Điều 554 Bộ Dân luật Pháp quy định: "Sở hữu là quyền được sử dụng và phân chia tài sản hoàn toàn tuyệt đối miễn sao việc sử dụng và phân chia tài sản không phạm vào những gì sắc luật và quy chế không cấm". Nhà làm luật không có quyền xâm phạm hoặc hạn chế quá mức việc chiếm giữ, sử dụng và phân chia tài sản, phải theo đúng nguyên tắc: "Cho phép làm tất cả những gì không gây phương hại đến những người khác, hay làm hại đến lợi ích xã hội" [47, tr. 372], hoặc theo ý kiến của Giscard d'Estaing thì nhà làm luật: Chỉ có được quyền can thiệp vào các quan hệ kinh tế tự do dựa trên cơ sở cạnh tranh và thị trường trong những trường hợp bất đắc dĩ hoặc trong những trường hợp phải kìm lại sự tiến triển buộc cá nhân phải mất qua nhiều công sức vất vả không đáng có, hoặc nhằm mục đích thay đổi quá trình chuyên môn hóa nền kinh tế đang khiến nó phụ thuộc quá vào người cấp vốn và thị trường quốc tế [47, tr 372]. Theo quy định của Hiến pháp Pháp, một cơ sở quan trọng để bảo đảm các quyền tự do là nguyên tắc tính phù hợp, dung hòa giữa các quyền tự do, tính chất cùng tồn tại trong quan hệ thống nhất giữa các quyền tự do công cộng, địa phương và cá nhân. Trong đó, các quyền tự do công cộng (mục 2 Điều 34 Hiến pháp Pháp), các quyền tự do của các tập thể địa phương và vùng lãnh thổ (mục 4 Điều 34, mục 2 Điều 72 Hiến pháp Pháp) đều được coi là "nền tảng để tôn cao quyền tự do của cá nhân, của công dân cũng như quyền chiếm giữ và phân chia tài sản riêng" [47, tr. 373]. Như vậy, nghĩa vụ của bộ máy nhà nước là phải đảm bảo thực hiện đúng pháp luật và trách nhiệm của mình để bảo đảm tôn trọng và thực hiện ở mức độ cao nhất các quyền, tự do của công dân. ở Đức, quyền công dân bắt đầu được ghi nhận trong Hiến pháp từ năm 1818 - 1819 (Hiến pháp Baria và Bađen năm 1818, Nurtemberg năm 1819), khi đó, nước Đức còn đang ở trong thời kỳ quân chủ lập hiến. Đây là thời kỳ chuyển giao giữa chế độ phong kiến và chế độ tư bản chủ nghĩa nên thời kỳ này đã có một sự dung hòa, thích nghi giữa trật tự pháp luật quân chủ tuyệt đối với những đòi hỏi về kinh tế và chính trị của giai cấp tư sản mà trong đó, cái ảnh hưởng to lớn là những tư tưởng của chủ nghĩa tự do kinh tế. Tư tưởng này đã trở thành căn cứ nền tảng cho việc hình thành nên những quyền và tự do công dân có tính kinh điển đang dần được xác nhận trong pháp luật thực định và tồn tại trong các Hiến pháp, văn bản pháp luật của nước Đức sau này. Điều 1 Luật cơ bản của Đức quy định: "Việc tôn trọng và bảo vệ các quyền của con người được tuyên bố là nguyên tắc cơ bản của toàn bộ quyền lực nhà nước" [47, tr. 410]. Nguyên tắc quyền tự chủ của nhân dân và học thuyết quyền tự nhiên được tiếp tục thể hiện ở Điều 4 Luật cơ bản khi nội dung của điều luật này tuyên bố cấm vi phạm và xuyên tạc các quyền của con người. Chỉ tập trung giáo dục các quyền dân sự và chính trị: Quyền chính trị, dân sự vừa là mục đích, vừa là động lực của cách mạng tư sản. Vấn đề này tiếp tục được đề cao trong quá trình phát triển của chủ nghĩa tư bản vì những lý do chính trị của giai cấp tư sản. Hiện nay, một số nhà khoa học, nhà chính trị tư sản vẫn tiếp tục phủ nhận ý nghĩa của các quyền về kinh tế - xã hội đối với toàn bộ các quyền về chính trị, dân sự và các quyền, tự do khác của con người. Họ cho rằng các quyền dân sự, chính trị có tầm quan trọng hàng đầu trong việc đảm bảo thực hiện các quyền con người. Thậm chí, họ còn phủ nhận cả trách nhiệm pháp lý của các quốc gia trong việc bảo đảm thực hiện các quyền về kinh tế, xã hội và văn hóa. Mặc dù các quyền đó đã được ghi rõ trong Tuyên ngôn thế giới về quyền con người và các Công ước quốc tế khác về quyền con người. Một minh chứng rất điển hình cho luận điểm này của giai cấp tư sản là việc Liên Hợp Quốc cùng lúc thông qua hai "Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị" và "Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa". Giải thích về vấn đề này, La-lê-ri Sa-lit-de cho rằng: Khi Liên Hợp Quốc quyết định thảo ra một hiệp ước về quyền con người, Liên Xô tham gia hoàn chỉnh hiệp ước này. Lập trường của Liên Xô về những quyền xã hội - kinh tế rất cứng rắn, khó mà các nước tư bản thỏa hiệp được với Liên Xô trên lĩnh vực này. Tuy thế, người ta vẫn tìm ra được cách nhân nhượng nhau, đáng lẽ thảo chỉ một hiệp ước về quyền con người, người ta đã thảo ra hai bản. Hiệp ước quốc tế về các quyền xã hội, kinh tế và văn hóa, chủ yếu phản ánh quan điểm của Liên Xô và hiệp ước quốc tế về các quyền công dân và quyền chính trị của con người phản ánh chủ yếu quan điểm phương Tây [107, tr. 3]. Ông cũng cho rằng, hiện có nhiều người nghi ngờ thuật ngữ "các quyền xã hội - kinh tế", họ thậm chí còn không cả thừa nhận các quyền này như là một bộ phận trong toàn bộ các quyền cơ bản của con người và không chịu coi đó là những quyền phải được nhà nước bảo đảm. Cơ sở của quan điểm này là việc trong các xã hội kinh doanh tư nhân (chủ yếu là Tây Âu và Bắc Mỹ), con người phải tự lo liệu lấy cho mình và "trong những điều kiện ấy, nói đến bảo đảm những quyền xã hội - kinh tế sẽ là vô nghĩa và mâu thuẫn với mâu thuẫn xã hội. Trong lòng xã hội tự do kinh doanh, Nhà nước không sản xuất hàng hóa và dịch vụ, nó cũng không sở hữu nhà ở và bất động sản, do đó, nó không thể bảo đảm cho con người những của cải loại ấy" [107, tr. 5]. Khi Nhà nước cần đảm bảo mức sống cho một bộ phận nhân dân nghèo khổ nhất trong xã hội thì Nhà nước phải bắt những người có thu nhập cao phải tự hạn chế mình để nuôi sống bộ phận nghèo khổ trong xã hội. Điều này tuy đang được khuyến khích ở các nước tư bản nhưng nó lại được coi là hoạt động từ thiện chứ không phải là sự tôn trọng và bảo vệ các quyền xã hội và kinh tế của công dân. Hay nói rõ hơn, nó không phải là một quyền của công dân. Về vấn đề này, chúng ta cũng có thể thấy được rất rõ trong hệ thống pháp luật của Cộng hòa Liên bang Đức. Hiến pháp năm 1848 của Đức lần đầu tiên ghi nhận một số quyền xã hội, phản ánh ảnh hưởng của tư tưởng xã hội - dân chủ, thể hiện sự quan tâm đến quyền lợi của giai cấp khác ngoài giai cấp tư sản, thể hiện quan niệm mới về quyền con người không chỉ là các quyền chính trị và dân sự. Tuy nhiên, trong thực tế, các quyền này được phân biệt rất rõ ràng: ... đồng thời với việc các quyền chính trị và tự do công dân được xem như là những quyền có tính chất truyền thống, tức là những bảo đảm chống lại sự tùy tiện của các cơ quan thừa hành và hành chính, người ta coi các quyền xã hội như là những giá trị có tính chất cương lĩnh nhất thời, chứ không hề có tính bắt buộc phải thực hiện" [55, tr. 403]. Trong Hiến pháp năm 1949 của Cộng hòa Liên bang Đức, trong khi các quyền và tự do cơ bản (quyền dân sự và chính trị "tự do" truyền thống) được ghi rõ thuộc loại đầu thì lại không có những quy phạm đảm bảo cho các quyền xã hội và những trường hợp làm hại quyền xã hội không thể là căn cứ để khiếu nại lên tòa án Hiến pháp. Giáo dục quan điểm về quyền con người là tuyệt đối, vĩnh hằng, phổ biến: Chủ nghĩa nhân bản trừu tượng của giai cấp tư sản cho rằng, nhân quyền là quyền lợi vốn có không thể tước đi được của con người với tư cách là con người. Mà quyền con người do "luật lệ của tự nhiên và của đấng tạo hóa đã cho họ được hưởng" [93, tr. 15] hoặc do "Quốc hội thừa nhận và tuyên bố, với sự chứng kiến và sự bảo hộ của đấng tối cao, các quyền sau đây của con người và của công dân" [94, tr. 21]. Vì thế, quyền con người trở nên tuyệt đối, vĩnh hằng và phổ biến. Thậm chí các nhà lý luận chính trị của giai cấp tư sản còn cho rằng quan niệm nhân quyền của họ như là giá trị phổ biến mà toàn thế giới phải tuân thủ. Giáo dục quan niệm về nhân quyền cao hơn chủ quyền: Cũng với căn cứ xuất phát từ quan điểm của chủ nghĩa nhân bản trừu tượng, luận điểm của các nhà lý luận, chính trị tư sản cho rằng, con người là điểm xuất phát và cũng là điểm cuối cùng, là giá trị cao nhất trong mọi giá trị. Vì thế, vấn đề thứ nhất của mọi quan hệ quốc tế là con người, quyền con người. Nó còn cao hơn cả vấn đề chủ quyền quốc gia. Khi quyền con người ở một quốc gia nào đó bị xâm phạm thì các nước khác có nghĩa vụ phải can thiệp để bảo vệ quyền con người ở đó. Thí dụ: điển hình cho quan điểm này là sự can thiệp của Mỹ, Anh và các nước NATO vào Irắc và Nam Tư trong thời gian qua. Và gần đây nhất là việc Hạ nghị viện Mỹ thông qua "Đạo luật nhân quyền Việt Nam", đã xâm phạm nghiêm trọng đến chủ quyền của Việt Nam. Hàng năm Mỹ đều có báo cáo về việc bảo đảm nhân quyền của các nước trên thế giới theo tiêu chí nhân quyền của Mỹ; và coi đây là căn cứ để thực hiện chính sách can thiệp vào công việc nội bộ của nước khác. - Quan điểm của Liên Hợp Quốc về giáo dục quyền con người: Ngay từ khi ra đời, Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền đã lập tức có giá trị như một văn kiện vĩ đại trong lịch sử nhân loại. Nó tạo ra sức mạnh về các khía cạnh pháp lý trong quan hệ quốc tế, quốc gia, chính trị, đạo đức và những giá trị đó ngày càng không ngừng được nâng cao với nền văn minh nhân loại. Kỷ niệm 50 năm Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền, Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Kofi Annan đã phát biểu: ... Hôm nay, chúng ta ghi nhớ sự bắt đầu của năm thứ 50 sự ra đời của Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền. ở khắp mọi nơi trên thế giới, đàn ông, phụ nữ và trẻ em thuộc đủ các màu da và tín ngưỡng sẽ tụ họp để đón nhận những quyền con người chung của chúng ta... Nhân quyền là cơ sở của sự tồn tại và cùng tồn tại của con người. Quyền con người là phổ biến, không thể chia tách và phụ thuộc lẫn nhau. Nhân quyền là cái làm nên nhân loại chúng ta. Đó là những nguyên tắc mang tính cơ sở để chúng ta thiết lập cái ngôi nhà thiêng liêng cho phẩm giá loài người... Khi chúng ta nói về quyền sống, hoặc về quyền phát triển, hoặc về quyền được bất đồng quan điểm và có sự khác biệt, có nghĩa là chúng ta đang nói về khoan dung. Khoan dung nếu được tăng cường, bảo vệ và ghi nhận, sẽ bảo đảm cho tự do của tất cả chúng ta. Thiếu sự khoan dung chắc chắn chúng ta sẽ không làm được gì... tính phổ biến của nhân quyền sẽ cho nhân quyền sức mạnh. Nó là động lực để nhân quyền liên kết các biên giới quốc gia, vượt qua mọi trở ngại, thách thức và bạo lực... Cuộc đấu tranh cho các quyền con người trên toàn cầu luôn diễn ra ở khắp mọi nơi và đã là cuộc đấu tranh chống trả tất cả các hình thức chuyên chế tàn bạo và sự bất công, chống lại tình trạng nô lệ, chống lại chủ nghĩa thực dân, chống lại chủ nghĩa A-pac-thai. Ngày hôm nay, cuộc đấu tranh đó chưa hề giảm sức mạnh và chưa bị khác trước [50, tr. 1]. Nhân dịp này, Mary Robinson - Đại diện cho Cao ủy Liên Hợp Quốc cũng có một thông điệp: Văn phòng Cao ủy Liên Hợp Quốc về nhân quyền nguyện hỗ trợ tất cả những ai hành động theo tư tưởng của Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền với những dòng mở đầu như sau: Thừa nhận phẩm giá vốn có cùng các quyền bình đẳng, bất di bất dịch của tất cả các thành viên trong cộng đồng nhân loại là nền tảng của tự do, công lý và hòa bình trên thế giới [66, tr. 3]. Như vậy, mục đích của vấn đề giáo dục nhân quyền của Liên Hợp Quốc chính là: "Xây dựng một nền văn hóa nhân quyền toàn cầu và cho phép mọi người được hưởng các quyền - giáo dục nhân quyền ở mọi cấp độ và cho tất cả mọi người - xây dựng mối quan hệ hợp tác trên toàn cầu vì nhân quyền - thúc đẩy sự khoan dung trong tư tưởng nhân quyền rộng khắp thế giới" [66, tr. 6]. Để thực hiện được những ý tưởng nhân văn đẹp đẽ trên - Liên Hợp Quốc đã ra tuyên bố hành động năm nhân quyền 1998 với các mục tiêu: Làm cho nhân quyền trở thành hiện thực trên toàn thế giới; ngăn chặn những vi phạm nhân quyền; xây dựng một mối quan hệ hợp tác toàn cầu vì nhân quyền; làm cho nhân quyền cùng với hòa bình, dân chủ và phát triển trở thành những nguyên tắc chỉ đạo của thế kỷ XXI. Tuyên bố đề ra 7 tư tưởng chỉ đạo: Thừa nhận phẩm giá của tất cả mọi người là mục tiêu tối cao; nhân quyền - ngôn ngữ chung của nhân loại; quyền phụ nữ - trách nhiệm của tất cả; nhân quyền dân chủ và phát triển - những tiêu chí dẫn tới tương lai; xã hội dân sự - động lực phát triển của nhân quyền; nhân quyền - những thành tựu và thách thức; Liên Hợp Quốc - hành động trong lĩnh vực nhân quyền. Trong các tư tưởng chỉ đạo này, quan điểm về giáo dục nhân quyền của Liên Hợp Quốc đã được thể hiện đầy đủ, rõ nét trong tư tưởng chỉ đạo về nhân quyền - ngôn ngữ chung của nhân loại. Những nội dung trên thể hiện quan điểm giáo dục quyền con người của Liên Hợp Quốc, bao gồm những vấn đề sau: - Mục đích của giáo dục nhân quyền nhằm: xây dựng một nền văn hóa nhân quyền toàn cầu và cho phép mọi người được hưởng các quyền. - Nội dung của giáo dục nhân quyền: là toàn bộ các quyền con người được ghi nhận trong các Tuyên ngôn, các Công ước quốc tế về quyền con người. - Đối tượng của giáo dục nhân quyền là toàn thể cộng đồng người, không phân biệt nam nữ, già trẻ, dân tộc, tôn giáo... mọi người đều được quyền được giáo dục như nhau về quyền con người. 1.1.2.2. Khái niệm giáo dục quyền con người - quyền công dân Cho đến nay, những vấn đề về lý luận giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta vẫn còn là một vấn đề mới mẻ, chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ và có hệ thống. Để xác định được đúng bản chất, mục đích, nội dung, phương pháp đối tượng của giáo dục quyền con người, quyền công dân, trước hết chúng ta cần phải xuất phát từ vấn đề cơ bản của giáo dục, đó là khái niệm giáo dục của khoa học sư phạm. Theo các nhà nghiên cứu khoa học, khi nghiên cứu về khoa học sư phạm, chúng ta cần phải nghiên cứu xem xét cả hai mặt của vấn đề này: nghĩa rộng và nghĩa hẹp của khoa học giáo dục. + Theo nghĩa rộng: có thể hiểu giáo dục là sự ảnh hưởng, tác động của những điều kiện khách quan đã và đang tồn tại xung quanh đối tượng giáo dục như môi trường sống, chế độ xã hội, truyền thống văn hóa, xã hội, tập quán, phong tục, trình độ phát triển kinh tế, nền văn minh của nhân loại... và sự tác động có ý thức, có mục đích, có kế hoạch của bản thân con người đối với đối tượng giáo dục. + Hiểu theo nghĩa hẹp: giáo dục là hoạt động có ý thức, có mục đích, có kế hoạch cụ thể của chủ thể giáo dục lên đối tượng giáo dục (khách thể của quan hệ giáo dục) nhằm đạt được những kết quả nhất định trong việc truyền bá những kinh nghiệm trong quá trình đấu tranh và sản xuất, truyền bá những tri thức về tự nhiên, xã hội và tư duy mà thế hệ trước đã tích lũy được cho thế hệ sau. Như vậy, cũng như các lĩnh vực giáo dục khác, giáo dục quyền con người, quyền công dân cũng được hiểu theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng, giáo dục quyền con người, quyền công dân là sự ảnh hưởng và tác động của các điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan để hình thành nên tri thức tình cảm và hành vi tôn trọng, đảm bảo thực hiện quyền con người, quyền công dân. Giáo dục quyền con người, quyền công dân mà luận văn nghiên cứu ở đây được hiểu theo nghĩa hẹp và được xác định qua các yếu tố cụ thể sau: + Sự hình thành ý thức cá nhân của mỗi con người là kết quả tất yếu từ một quá tình tác động đan xen qua nhiều yếu tố ảnh hưởng. Trong các sự tác động này, nhân tố của các điều kiện khách quan chỉ đóng vai trò là những nhân tố ảnh hưởng mang tính thụ động, còn nhân tố chủ quan đóng vai trò là những nhân tố tích cực mang tính tác động chủ động, tự giác. Nhân tố ảnh hưởng mang tính thụ động có thể tự phát theo chiều hướng này hay chiều hướng khác, trong khi đó, nhân tố tác động bao giờ cũng phải là những hành động mang tính tự giác, có ý thức, có kế hoạch, có định hướng rõ ràng, cụ thể. + Khái niệm giáo dục quyền con người, quyền công dân theo nghĩa hẹp còn có ý nghĩa trong việc phân biệt phạm trù giáo dục quyền con người, quyền công dân với ý thức quyền tự do của con người, của công dân. Hai phạm trù này không thể đồng nhất với nhau, nhưng chúng lại có quan hệ gắn bó mật thiết với nhau. Hoạt động giáo dục là sự tác động của nhân tố chủ quan của nhiều chủ thể tạo thành hệ thống các hoạt động có định hướng, có tổ chức, có chủ định. Còn sự hình thành ý thức chính là sản phẩm, là kết quả của các ảnh hưởng của điều kiện khách quan và sự tác động mang tính định hướng chủ đích của nhân tố chủ quan. Hay nói khác đi, ý thức quyền con người, quyền công dân là kết quả mong muốn đạt được của chủ thể giáo dục thông qua hoạt động giáo dục quyền con người, quyền công dân. Việc phân biệt này rất quan trọng, nó giúp ta xác định rõ nội dung, phương pháp, hình thức, phương tiện giáo dục quyền con người, quyền công dân. Chỉ khi xác định được đúng đắn những vấn đề này và có cách thức vận dụng đúng đắn trong từng thời kỳ, từng giai đoạn, từng khu vực, từng đối tượng giáo dục cụ thể thì kết quả giáo dục mới đạt hiệu quả cao. Nếu xem nhẹ, buông lỏng vấn đề này, sẽ dẫn đến việc các ảnh hưởng tiêu cực, các yếu tố khách quan sẽ có điều kiện phát sinh, phát triển. + Xuất phát từ nghĩa hẹp của khái niệm giáo dục, theo giáo dục học, để xây dựng khái niệm giáo dục quyền con người, quyền công dân, cho phép chúng ta chỉ ra mối quan hệ giữa "cái chung" và "cái riêng" giữa giáo dục quyền con người, quyền công dân và giáo dục nói chung. Trong mối quan hệ này, giáo dục quyền con người, quyền công dân là "cái riêng" mang tính đặc thù, còn giáo dục là "cái chung" mang tính phổ biến. Dưới góc độ tiếp cận của triết học Mác - Lênin thì cái "riêng" vừa phải mang những đặc điểm chung lại vừa phải mang tính thể hiện những nét đặc thù, nghĩa là giáo dục quyền con người, quyền công dân vừa phải chứa đựng trong nó những đặc điểm chung nhất của quá trình giáo dục, sử dụng các hình thức phương pháp của giáo dục nói chung, lại vừa phải chứa đựng những cái riêng làm nên tính đặc thù của mình. Nét đặc thù của giáo dục quyền con người, quyền công dân khác với các dạng giáo dục khác ở những điểm sau: - Trước hết, nó phải nhằm mục đích giáo dục riêng. Đây là hoạt động mang tính hướng đích, nhằm hình thành tri thức tình cảm và thói quen xử sự phù hợp với mong muốn, với yêu cầu, quy định của dân tộc, của nhân loại, của thế giới về quyền con người, quyền công dân. - Nó phải chứa đựng nội dung giáo dục riêng. Đây là sự tác động có định hướng với nội dung cơ bản là sự truyền bá tri thức của nhân loại, của dân tộc, những quan điểm của Đảng và Nhà nước về quyền con người, quyền công dân, trong đó, các công ước quốc tế về quyền con người, những quy định của Hiến pháp, pháp luật quốc gia về quyền công dân là cực kỳ quan trọng, mang tính cơ bản, nền tảng. - Xét trên các yếu tố chủ thể, đối tượng, hình thức, phương pháp giáo dục quyền con người, quyền công dân cũng chứa đựng những nét đặc thù riêng biệt. Nó là cả quá trình tác động thường xuyên, liên tục, trên nhiều cấp độ, đối với từng đối tượng, là quá trình lâu dài, chứ không phải chỉ là sự tác động một lần của chủ thể lên đối tượng giáo dục là đã hoàn tất việc giáo dục. Vì vậy mà nó trở thành quá trình xuyên suốt, kết nối, tác động hỗ trợ qua lại giữa gia đình, nhà trường, xã hội, bạn bè, các tổ chức tập thể lao động, tổ chức Đảng, Nhà nước, đoàn thể xã hội, nhóm xã hội, tổ chức tôn giáo, các sắc tộc, các dân tộc, các quốc gia và tổ chức Liên Hợp Quốc. Nhân tố con người, bằng hành động của mình đóng vai trò chủ đạo trong quá trình tác động qua lại giữa một bên là người giáo dục (chủ thể của quan hệ giáo dục) và một bên là người chịu sự tác động có tổ chức, có định hướng các thông tin về quyền con người, quyền công dân (đối tượng của quan hệ giáo dục). Do đó, người giáo dục cần thiết phải có hiểu biết nhất định về người được giáo dục như: độ tuổi, giới, tôn giáo, sắc tộc, trình độ kiến thức, nhân thân, truyền thống văn hóa, đạo đức, phong tục tập quán, ý thức chính trị, môi trường mà đối tượng đang sống, sự tham gia vào các công ước quốc tế, các quy định của Hiến pháp và pháp luật của quốc gia mà đối tượng là công dân, điều kiện kinh tế, xã hội nơi đối tượng đang sinh sống... và người giáo dục còn phải có phương pháp truyền tải thích hợp, là tấm gương, hình mẫu trong việc thực hiện quyền con người, quyền công dân. Từ những phân tích trên có thể nêu khái niệm giáo dục quyền con người, quyền công dân như sau: Giáo dục quyền con người, quyền công dân là hoạt động có định hướng, có tổ chức, có chủ định của chủ thể giáo dục tác động lên đối tượng giáo dục nhằm hình thành ở họ tri thức về quyền con người, quyền công dân; biết tự mình bảo vệ quyền của mình và tôn trọng quyền của người khác phù hợp với các yêu cầu, đòi hỏi của các chuẩn mực pháp luật quốc tế, pháp luật quốc gia và tương lai tiến bộ của nhân loại về quyền con người, quyền công dân. Với khái niệm trên, trong điều kiện ở nước ta hiện nay, việc trang bị đầy đủ, đúng đắn những tri thức về quyền con người, quyền công dân, tạo ra tình cảm, thói quen ứng xử theo quy định về quyền con người, quyền công dân cho mọi công dân trong xã hội là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, của các cơ quan chức năng, của các tổ chức đoàn thể quần chúng, tổ chức kinh tế, trong đó, trách nhiệm này trước hết và trực tiếp là thuộc về hệ thống các cơ quan có chức năng giáo dục, đào tạo con người. Con người không có tổ chức định hướng giáo dục về quyền con người, quyền công dân trong hoạt động của mình là trái với bản chất của giáo dục của xã hội dân chủ, của nhà nước pháp quyền, và vì thế, không thể có được ý thức quyền con người, quyền công dân ở cá nhân con người. Mục đích của giáo dục quyền con người, quyền công dân: Nếu như mục đích chung của giáo dục trong khoa học sư phạm, theo nghĩa hẹp nhằm đạt được ba mục đích đó là: mục đích nhận thức, mục đích cảm xúc, mục đích hành vi và thói quen xử sự, thì theo chúng tôi, giáo dục quyền con người, quyền công dân cũng có những mục đích tương tự cơ bản sau: - Cung cấp đầy đủ, đúng đắn những tri thức về vấn đề quyền con người, quyền công dân trên bình diện quốc gia, quốc tế; trong mối quan hệ giữa dân tộc và nhân loại, và những xu hướng phát triển của tri thức nhân loại về vấn đề này trong tương lai trên cơ sở đòi hỏi của các đối tượng giáo dục khác nhau, phù hợp với các điều kiện, hoàn cảnh cụ thể. - Hình thành tình cảm, lòng tin vào các quy định của pháp luật quốc tế, quốc gia về quyền con người, quyền công dân. - Xây dựng sự vững chắc của các thói quen, ứng xử theo yêu cầu, nội dung đòi hỏi của quyền con người, quyền công dân. Sự phân chia này của chúng tôi chỉ mang tính tương đối, nhằm cho phép xác định, tính toán chính xác hơn những đặc thù của giáo dục quyền con người, quyền công dân trong tổng thể hệ thống các dạng giáo dục thống nhất, cho phép tính toán áp dụng hợp lý các hình thức, phương tiện, cách thức giáo dục khác nhau để đạt được hiệu quả cuối cùng cao nhất của yêu cầu giáo dục quyền con người, quyền công dân. 1.2. Chủ thể, khách thể, hình thức, nội dung, phương pháp giáo dục quyền con người, quyền công dân 1.2.1. Khách thể và đối tượng giáo dục quyền con người, quyền công dân 1.2.1.1. Khách thể của giáo dục quyền con người, quyền công dân Hiện nay, có rất nhiều quan niệm khác nhau về khách thể. Tùy theo tính chất, phương pháp, đối tượng nghiên cứu khác nhau mà các ngành khoa học khác nhau có những quan niệm về các loại khách thể và đối tượng nghiên cứu của mình. Cụ thể: - Theo khoa học pháp luật: Khách thể của quan hệ pháp luật là những lợi ích vật chất, chính trị và tinh thần mà các công dân, tổ chức mong muốn đạt được nhằm thỏa mãn những nhu cầu của mình khi tham gia vào các quan hệ pháp luật và thực hiện quyền chủ thể, nghĩa vụ pháp lý. Khách thể là đối tượng chịu sự tác động, chi phối của hoạt động trong quan hệ đối lập với đối tượng gây ra hành động gọi là chủ thể [32, tr. 344]. - Theo một số nhà nghiên cứu giáo dục pháp luật Việt Nam thì khách thể của giáo dục pháp luật là ý thức pháp luật và những thói quen, nếp sống, hành vi ứng xử của công dân, của các nhóm cộng đồng và toàn xã hội, thể hiện trình độ nhất định của nền văn hóa pháp lý. Còn đối tượng giáo dục pháp luật là những cá nhân công dân, hay những nhóm cộng đồng xã hội cụ thể, tiếp nhận tác động của các loại hoạt động giáo dục pháp luật mà ý thức và hành vi của họ là khách thể của giáo dục pháp luật. Nghĩa là khách thể và đối tượng của giáo dục pháp luật là hai phạm trù mang ý nghĩa khác nhau. - Một số nhà nghiên cứu giáo dục pháp luật khác lại đồng nhất khách thể với đối tượng giáo dục pháp luật dựa trên khái niệm về khách thể của Đại Từ điển Tiếng Việt, [105, tr. 478] và theo quan niệm đồng nhất giáo dục của khoa học sư phạm. Những người này cho rằng: "Khách thể (đối tượng) giáo dục pháp luật ở đây không phải chỉ là những cá nhân, những nhóm người chung chung mà còn bao hàm cả những yếu tố bên trong của họ như nhận thức tình cảm, cảm xúc, hành vi, hành động cụ thể của họ phù hợp với pháp luật" [43, tr. 16]. Theo chúng tôi, giáo dục quyền con người, quyền công dân cũng là một dạng của quan hệ giáo dục, là một dạng của quan hệ xã hội nên nó cũng chứa đựng những yếu tố chung nhất về khái niệm khách thể như những quan hệ xã hội khác, dạng giáo dục khác. Vì thế, chúng tôi coi khách thể của giáo dục quyền con người, quyền công dân chính là những nhận thức, tình cảm, hành vi hành động của những cá nhân, những tập thể được hình thành qua hoạt động giáo dục quyền con người, quyền công dân. Hay nói cách khác, nó chính là mục đích, kết quả mà chủ thể giáo dục quyền con người, quyền công dân mong muốn đạt được khi tác động lên đối tượng giáo dục. Chúng tôi cho rằng, khách thể và đối tượng của giáo dục quyền con người, quyền công dân là hai phạm trù khác nhau, không đồng nhất như quan niệm của một số nhà nghiên cứu về giáo dục pháp luật nêu trên. Vì nếu đồng nhất hai phạm trù này, trước hết thể hiện sự xem nhẹ kết quả mong muốn đạt được của hoạt động giáo dục quyền con người, quyền công dân. Không thấy hết sự khác biệt về tính chất, vai trò, quan hệ tác động qua lại giữa khách thể và đối tượng của dạng giáo dục này. Trong quan hệ giữa đối tượng và khách thể thì đối tượng giáo dục có vai trò tiếp nhận sự tác động của hoạt động giáo dục và là cơ sở của sự tồn tại của khách thể khi kết thúc hoạt động giáo dục, và là phương tiện để khách thể thông qua đó mà biểu đạt ra ngoài. Hơn nữa, nếu đồng nhất khách thể với đối tượng giáo dục sẽ không cho phép chúng ta xây dựng nội dung, phương pháp giáo dục thích hợp vì mỗi đối tượng giáo dục khác nhau luôn chứa đựng những yếu tố đặc thù đòi hỏi phải có nội dung, phương pháp giáo dục thích hợp với yếu tố đặc thù đó. Hoặc không thấy hết được vai trò tác động trở lại của khách thể đối với đối tượng giáo dục khi nó đã hình thành và phát huy hiệu quả. Sự tác động của hoạt động giáo dục quyền con người, quyền công dân là sự tác động có ý thức, có định hướng, có kế hoạch lên đối tượng của giáo dục là những cá nhân, tập thể cụ thể, chứ không thể là sự tác động lên khách thể là cái được hình thành từ hoạt động tác động đó. 1.2.1.2. Đối tượng của giáo dục quyền con người, quyền công dân Đối tượng của giáo dục quyền con người, quyền công dân là một trong những vấn đề cơ bản của lý luận giáo dục. Cũng như các dạng giáo dục khác, việc xác định nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục thích hợp nhằm thu được hiệu quả giáo dục cao phụ thuộc rất nhiều vào việc nghiên cứu, đánh giá đ._.Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, để thông qua các hoạt động của tổ chức này mà truyền tải nội dung giáo dục quyền con người, quyền công dân một cách sâu, rộng đến mọi tầng lớp nhân dân. 3.2.2.5. Tăng cường hoạt động thông tin, tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng Kết quả thăm dò ý kiến của thanh thiếu niên các tỉnh phía Nam về "Thanh thiếu niên và quyền trẻ em" do Viện Nghiên cứu giáo dục đào tạo phía Nam, Hội đồng Đội Thành phố Hồ Chí Minh, Radda Barnen phối hợp thực hiện năm 1997 cho thấy, bình quân có đến 43,7% trẻ em được hỏi cho biết đã nhận biết về quyền trẻ em từ các phương tiện truyền thông, trong khi nhận biết từ cha mẹ chỉ chiếm 13,9%, từ thầy cô giáo chiếm 24,2%, từ bạn bè chiếm 3,6%, từ người thân chỉ chiếm 4,4% (xem phụ lục). Báo cáo tham luận của ủy ban Bảo vệ và Chăm sóc trẻ em Việt Nam tại hội thảo "Thành tựu về quyền con người của Việt Nam trong thời kỳ đổi mới", cũng đánh giá công tác truyền thông, vận động xã hội là một trong những biện pháp quan trọng để tuyên truyền, phổ biến công ước và luật quốc gia. Trong khi đó, dự án truyền thông - tuyên truyền Việt Nam - UNICEF về quyền trẻ em giai đoạn 2001 - 2005 (ký ngày 8/10/2001 với tổng ngân sách 3.442.000 USD) mới chỉ nhằm đảm bảo cho 80% số cán bộ lãnh đạo địa phương, 40% số gia đình, 40% số trẻ em trong các trường học trên toàn quốc được thông tin và tham gia các hoạt động thực hiện quyền trẻ em và 40% số gia đình và trẻ em của 10 huyện được lựa chọn trong số 66 huyện trọng điểm được tham dự các hoạt động truyền thông về quyền trẻ em tại địa phương và các bộ tài liệu truyền thông cung cấp đến 100% số xã trong 66 huyện trọng điểm [46]. Vì vậy, chúng tôi cho rằng, để hỗ trợ cho các hình thức, phương pháp giáo dục khác, cần phải tăng cường đầu tư, đẩy mạnh hơn nữa hoạt động tuyên truyền, thông tin về quyền con người, quyền công dân trên các phương tiện thông tin đại chúng. Nhà nước cần có chính sách đầu tư nguồn lực, kỹ thuật thích hợp cho các cơ quan thông tin tuyên truyền, đặc biệt các cơ quan phát thanh truyền hình, báo chí để các cơ quan này có khả năng, điều kiện thực hiện hoạt động của mình mà không bị phụ thuộc quá nhiều vào các nguồn tài trợ của các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ. Bản thân các cơ quan thông tin đại chúng phải coi hoạt động tuyên truyền giáo dục nói chung và giáo dục quyền con người, quyền công dân nói riêng là trách nhiệm, nghĩa vụ của mình từ đó xây dựng các chuyên mục, chương trình thường xuyên, liên tục và rộng khắp cho hoạt động này. Nên dành riêng chuyên mục "nhân quyền của bạn" trên đài truyền hình, đài phát thanh và cả báo chí với nội dung phong phú, đa dạng phù hợp với mọi đối tượng và lứa tuổi khác nhau. 3.2.2.6. Xây dựng tổ chức, cơ quan chuyên trách về giáo dục quyền con người, quyền công dân - Hiện nay chúng ta mới chỉ có ủy ban bảo vệ và chăm sóc trẻ em Việt Nam, ủy ban quốc gia vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt Nam là các có quan chuyên trách về quyền của phụ nữ và quyền của trẻ em. Bản thân hai cơ quan này cũng hoạt động độc lập với nhau và đa số cán bộ của hai cơ quan này hoạt động mang tính chất kiêm nhiệm. Vì vậy, theo chúng tôi, để đáp ứng được yêu cầu của các hoạt động về quyền con người, quyền công dân nói chung và hoạt động giáo dục quyền con người, quyền công dân nói riêng trong thời gian tới, chúng ta cần thiết phải có một cơ quan chuyên trách chung về vấn đề này. Cơ quan này được hình thành trên cơ sở hợp nhất hai ủy ban nêu trên và trực thuộc Chính phủ. Cơ quan này chịu trách nhiệm tổ chức các hoạt động nghiên cứu, tuyên truyền giáo dục, đảm bảo quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam, tiếp nhận điều phối các dự án, các nguồn hỗ trợ tài chính của các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ và thay mặt chính phủ thực hiện các quan hệ đối ngoại trong lĩnh vực này. Có như vậy mới tạo ra được sự tập trung, thống nhất và có hiệu quả trong việc tuyên truyền giáo dục và đảm bảo thực hiện quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam. Hoạt động này cũng phù hợp mục tiêu cải cách hành chính hiện nay của Việt Nam. Quốc hội, Chính phủ cần ban hành các văn bản pháp luật, pháp quy, quy định rõ chức năng, nhiệm vụ, hoạt động của cơ quan này và mối quan hệ của cơ quan này cả các cấp, các Bộ ngành có liên quan, với các tổ chức quốc tế và phi chính phủ, nhằm đảm bảo hoạt động giáo dục quyền con người, quyền công dân được thực hiện tập trung, thống nhất và sự rõ ràng, minh bạch về nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan tham gia hoạt động này. Trong khi chưa có cơ quan chuyên trách thực hiện chức năng nhà nước về bảo vệ thúc đẩy quyền con người, cần đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động tuyên truyền, giáo dục quyền con người của Trung tâm Nghiên cứu Quyền con người thuộc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Phạm vi tuyên truyền, giảng dạy không chỉ bó hẹp trong khuôn khổ Học viện mà cần phải mở rộng sang các cơ sở giáo dục khác với quy mô rộng lớn hơn cho các đối tượng khác nhau. Tham gia phối hợp và giúp đỡ về chuyên môn, nghiệp vụ về nhân quyền với các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội khác để bảo đảm tính thống nhất về chương trình và tính chính xác về nội dung. 3.2.2.7. Bảo đảm các điều kiện kinh phí, vật chất phục vụ hoạt động giáo dục quyền con người quyền công dân Thời gian qua, Việt Nam đã có nhiều cố gắng trong thực hiện giáo dục quyền con người, quyền công dân. Tuy nhiên, hoạt động này còn mang tính thụ động, phụ thuộc và kết quả chưa cao. Điều này có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, nhưng trong đó có một nguyên nhân quan trọng là nguồn ngân sách nhà nước dành cho hoạt động này còn rất hạn chế. Hiện nay kinh phí phục vụ cho các hoạt động tuyên truyền giáo dục, hội thảo khoa học quyền con người chủ yếu là bằng tài trợ quốc tế. Vì vậy, để tạo ra được nguồn lực cần thiết đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ của hoạt động giáo dục quyền con người, quyền công dân trong thời gian tới, hàng năm Nhà nước cần có kế hoạch phân bổ một khoản kinh phí thích ứng cho hoạt động này. Kết luận 1. Giáo dục quyền con người, quyền công dân là sự tác động của nhân tố chủ quan được định hướng trong toàn bộ hoạt động của các tổ chức Đảng, cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức đoàn thể quần chúng; các tổ chức của Liên Hợp Quốc, tổ chức chính phủ, tổ chức liên chính phủ, tổ chức phi chính phủ bằng nhiều hình thức, phương pháp khác nhau nhằm từng bước đưa vấn đề quyền con người, quyền công dân vào thực tiễn cuộc sống, góp phần nâng cao dân trí, và tạo lập nền "văn hóa nhân quyền" cho cán bộ, nhân dân, và cho toàn thể xã hội, toàn thể nhân loại. 2. Giáo dục quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam đến nay vẫn còn là hoạt động mang tính mới mẻ và nhạy cảm nhưng có vai trò đặc biệt quan trọng, có ý nghĩa chiến lược đối với sự nghiệp giáo dục - đào tạo thế hệ trẻ; đối với sự nghiệp xây dựng nhà nước pháp quyền và là cơ sở để quần chúng nhân dân hình thành nhận thức đúng đắn về quyền con người, quyền công dân, là cơ sở để chống lại hoạt động lợi dụng chiêu bài "nhân quyền" của các nước phương Tây và các thế lực thù địch sử dụng chống phá sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Là cơ sở để củng cố niềm tin của quần chúng với Đảng, Nhà nước. 3. Giáo dục quyền con người, quyền công dân cần thiết phải đưa vào hệ thống giáo dục và đào tạo nhà nước và là chương trình đào tạo chính khóa như một môn khoa học độc lập thuộc lĩnh vực khoa học xã hội. Môn học này có quan hệ khăng khít và có thể lồng ghép trong nội dung giáo dục chính trị, giáo dục pháp luật, giáo dục văn hóa... có cùng mục đích hình thành nhân cách và ý thức công dân cho học sinh, sinh viên, các đối tượng giáo dục khác. 4. Việc tổ chức giáo dục quyền con người, quyền công dân phải xuất phát từ tính đặc thù của nó, phải có sự kết hợp giữa hoạt động giáo dục trong nhà trường với ngoài nhà trường, kết hợp các hoạt động mang tính quốc gia với các hoạt động mang tính quốc tế, khu vực, các tổ chức phi chính phủ. Phải kế thừa kinh nghiệm của Việt Nam của nước và của tổ chức Liên Hợp Quốc trên cơ sở tăng cường, mở rộng quan hệ có các tổ chức này. Thực hiện hoạt động giáo dục này theo hướng kết hợp cả hai phương thức: Một là, bằng các giải pháp tình thế để giải quyết vác vấn đề cấp bách, trước mắt, tạo điều kiện cần thiết cho việc giáo dục quyền con người, quyền công dân trên cơ sở thực trạng hiện có. Hai là, bằng các biện pháp lâu dài nghiên cứu khoa học cơ bản, có hệ thống nhằm hoàn thiện mục tiêu, yêu cầu. Chương trình giáo dục, chuẩn hóa các chương trình nội dung, giáo trình sách, tài liệu, ấn phẩm văn hóa, phương pháp hình thức giảng dạy - giáo dục và đào tạo đội ngũ giáo viên chuyên trách trong nhà trường, đội ngũ cốt cán trong các cơ quan, tổ chức xã hội, đoàn thể quần chúng... 5. Giáo dục quyền con người, quyền công dân là một quá trình lâu dài, liên tục. Đòi hỏi phải có sự tập trung chỉ đạo, tập trung quản lý, điều phối các quan hệ, hoạt động. Đòi hỏi phải tiến hành từng bước, không chủ quan, nóng vội, hình thức. Phải thực hiện toàn diện cả giáo dục quyền con người và quyền công dân, phải được thực hiện cho mọi đối tượng trong đó cần tập trung ưu tiên đối với các đối tượng thanh thiếu niên, nhi đồng, phụ nữ, dân tộc ít người. Phải nghiên cứu tìm tòi tổng kết rút kinh nghiệm trong quá trình thực hiện. Kết hợp hài hòa giữa mục tiêu ổn định lau dài với các nhiệm vụ cụ thể trước mắt, trong đó không loại trừ việc thử nghiệm thông qua các "dự án", các "điểm chỉ đạo", và qua các hoạt động hội nghị, hội thảo ngoài kế hoạch định trước. 6. Xuất phát từ vai trò của giáo dục quyền con người, quyền công dân trong việc tạo lập nền "văn hóa nhân quyền quốc gia" và nền "văn hóa nhân quyền toàn cầu", việc thực hiện hoạt động giáo dục này là chương trình mang tính chất quốc gia và quốc tế, đáp ứng đòi hỏi khách quan và cấp bách. Thực hiện chương trình này là trách nhiệm của các chủ thể giáo dục mà trước hết là nhà trường, gia đình, xã hội. Đồng thời phải có sự quan tâm và đầu tư thích ứng của Đảng, Nhà nước. 7. Đây là hoạt động mang tính rộng lớn, lâu dài, phức tạp và nhạy cảm vì vậy cần thiết phải có hệ thống văn bản pháp luật quy định về tổ chức thực hiện dạy giáo dục này và cần có một cơ quan quản lý duy nhất nhằm đảm bảo sự chỉ đạo, quản lý tổ chức thực hiện, tiếp nhận điều phối các quan hệ quốc tế tập trung, thống nhất. Danh mục tài liệu tham khảo Nguyễn Trọng An (2001), Báo cáo tham luận của ủy ban bảo vệ và chăm sóc trẻ em Việt Nam tại hội thảo "Thành tựu về quyền con người của Việt Nam trong thời kỳ đổi mới". Nguyễn Thị Bình (2000), "Chúng ta luôn phấn đấu vì quyền con người", Thông tin quyền con người, (1). Barbara B.Bird (1995), "Nhiều điều tôi không thích ở nước tôi dường như là những cái thái quá của chính những điều tôi ưa chuộng", trong sách Hồ sơ văn hóa Mỹ, Nxb Thế giới, Hà Nội. Báo cáo tháng 2 năm 2001 của Trung tâm nghiên cứu quyền con người về thành tích về công tác giáo dục, tuyên truyền và phổ biến luật năm 2000. Báo cáo năm 2001 của ủy ban bảo vệ và chăm sóc trẻ em Việt Nam - UNICEF về kết quả hoạt động dự án trẻ em cần sự bảo vệ đặc biệt năm 2000 và1996 - 2000. Bộ báo cáo đánh giá các dự án - Tập số 5 năm 1998 của Radda Barhen Việt Nam về đánh giá dự án Diễn đàn trẻ em của Tạp chí "Thiếu niên tiền phong" năm 1996 - 1997. Báo cáo tháng 9/1997 của Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh về hoạt động giáo dục quyền trẻ em năm 1997 tại Thành phố Hồ Chí Minh. Báo cáo ngày 26/8/1997 của Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh về tổng kết các hoạt động về tuần lễ quyền trẻ em (15 - 22/7/1997) và các hoạt động tiếp theo. Báo cáo ngày 24/8/1998 của Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh về tổng kết về hoạt động giáo dục quyền trẻ em năm 1998. Báo cáo số 947/GDĐT ngày 28/8/1999 của Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh về tổng kết dự án "tháng giáo dục quyền trẻ em" năm 1999. Báo cáo nhanh của Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh về hoạt động dự án "Tháng giáo dục quyền trẻ em" bổ sung năm 1999. Báo cáo ngày 12/10/2000 của Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh về tổng kết hoạt động dự án "Tháng giáo dục quyền trẻ em" dành cho trẻ em theo học các lớp linh hoạt tại thành phố Hồ Chí Minh năm học 1999 - 2000, Báo cáo ngày 23/3/2001 của Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh về tổng kết hoạt động dự án "Giáo dục quyền trẻ em trong trường tiểu học" tại thành phố Hồ Chí Minh năm học 2000 -2001. Báo cáo số 141/TH ngày 7/1/1998 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về tổng kết "tuần lễ giáo dục quyền và bổn phận trẻ em" (từ ngày 8 đến 13/9/1997). Báo cáo ngày 15/12/1999 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về tóm tắt kết quả hoạt động về "Giáo dục quyền và bổn phận trẻ em" 1999. Báo cáo số 11797/TH ngày 15/12/1999 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về kết quả hoạt động giao lưu về "quyền và bổn phận trẻ em" - 1999 của 7 tỉnh, thành phố. Báo cáo số 425/TH ngày 18/1/1999 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về kết quả hoạt động của "Tháng giáo dục quyền và bổn phận trẻ em". Báo cáo tháng 12/1998 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về tổng kết "Tháng giáo dục quyền và bổn phận trẻ em năm học 1998 - 1999. Báo cáo tháng 5/2000 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về tổng kết "Tháng giáo dục quyền và bổn phận trẻ em" năm học 1999 - 2000. Báo cáo quốc gia lần thứ 2 của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1999), Về tình hình thực hiện công ước Liên Hợp Quốc xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW), Nxb Phụ nữ, Hà Nội. Báo cáo quốc gia lần thứ 3 và 4 của CHXHCN Việt Nam (2000), Về tình hình thực hiện công ước Liên Hợp Quốc xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW), Hà Nội. Báo cáo tháng 9/1992 của ủy ban bảo vệ và chăm sóc trẻ em Việt Nam về hai năm thực hiện công ước của Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em, 1992. Bộ báo cáo đánh giá các dự án số 7 năm 1998 của Radda Barnen Việt Nam về đánh giá chương trình phát thanh về quyền trẻ em do Đài tiếng nói Việt Nam thực hiện (1996 - 1998). Công ước của Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Chỉ tiêu trẻ em Việt Nam năm 1998, (1999), Trung tâm Thông tin tư liệu, UBBV và CSTE Việt Nam, Hà Nội. Chỉ tiêu trẻ em Việt Nam năm 1999, (2000), Trung tâm Thông tin tư liệu - UBBV và CSTE Việt Nam, Hà Nội. Chương trình hành động quốc gia vì trẻ em Việt Nam giai đoạn 2001 - 2010, (2/2001), UBBV và CSTE Việt Nam, Hà Nội. Children Rights training package, (1999), UNICEF, Hà Nội. Các văn kiện quốc tế và quốc gia về quyền con người (1995), Trung tâm nghiên cứu quyền con người, Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội. Dự thảo chương trình hành động quốc gia về trẻ em năm 1991 - 2000, UBBV và CSTE Việt Nam. Nguyễn Bá Diến (1993), Về quyền con người - trong tập chuyên khảo "quyền con người, quyền công dân", Tập 1, Trung tâm nghiên cứu quyền con người - Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội, tr. 30 - 56. Trần Ngọc Đường (1999), Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật, tập 1, 2, 3, Nxb CTQG, Hà Nội. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb CTQG, Hà Nội. Đảng Cộng sản Việt Nam (1999), Văn kiện Hội nghị lần thứ 3 BCHTW khóa VIII, Nxb CTQG. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb CTQG, Hà Nội. Vũ Công Giao (2001), Cơ chế của Liên Hợp Quốc về nhân quyền, Luận án thạc sĩ Luật học. Giáo án cho các bài giảng về công tác với trẻ em làm trái pháp luật, (1999), UBBV và CSTE Việt Nam Radda Barnen, Hà Nội. Hoàng Văn Hảo - Chu HồngThanh (10/1995), Các điều kiện bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong công cuộc đổi mới đất nước, đề tài KX 07-16, Hà Nội. Hoàng Văn Hảo, (19980 Chính sách cơ bản của Đảng - Nhà nước Việt Nam về quyền con người, quyền công dân.trong tập bài giảng lý luận về quyền con người, TTNCQCN,HVCTQGHCM,Hà nội. Hoàng Văn Hảo - Chu Hồng Thanh (1997), Một số vấn đề về quyền dân sự và chính trị, Nxb CTQG, Hà Nội. HoàngVăn Hảo - Chu Hồng Thanh (1996), Một số vấn đề về quyền kinh tế, xã hội và văn hóa, Nxb Lao động, Hà Nội. Đỗ Ngọc Hà (1996), Gia đình và khả năng tái hòa nhập của trẻ em lang thang kiếm sống, Viện NCTN (YRI), Radda Barnen, Hà Nội. Đặng Ngọc Hoàng (2000), Thực trạng và phương hướng đổi mới giáo dục pháp luật hệ đào tạo trung học chính trị ở nước ta hiện nay, Luận văn thạc sĩ Luật học, Hà Nội. Hiến pháp Việt Nam năm 1946, 1959, 1980 và 1992, (1995), Nxb CTQG, Hà Nội. Hoạt động của Radda Barnen vì trẻ em làm trái pháp luật, chưa thành niên phạm pháp, Radda Barnen, Hà Nội, 1999. Hợp tác Việt Nam - UNICEF về truyền thông, tuyên truyền quyền trẻ em, Báo Nhân dân số 16885, ngày 9/10/2001. Phạm Khiêm ích -Hoàng Văn Hảo (1995), Quyền con người trong thế giới hiện đại, đề tài KX 07-16, Viện TTKHXH, TTNCQCN, Hà Nội. Kỷ yếu Hội nghị tổng kết kế hoạch hành động vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt Nam 1997 - 2000 (2000), Xây dựng chiến lược 10 năm và KHHĐ 5 năm - ủy ban quốc gia vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt Nam, Bộ Kế hoạch Đầu tư, Hà Nội. Kế hoạch hành động quốc gia vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt Nam đến năm 2000, UBQH vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt Nam. Kofi Annan (4/1999), Thông điệp của Tổng thư ký Liên Hợp Quốc nhân ngày nhân quyền, trong quyền trẻ em tạo lập một nền văn hóa nhân quyền, Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội, tr. 1. Hồ Chí Minh (1970), "Di chúc", Trong sách Hồ Chí Minh bàn về công tác giáo dục, Nxb Giáo dục, Hà Nội. Hồ Chí Minh (1970), "Nói chuyện với các cháu thiếu nhi Việt Nam đêm trung thu thứ nhất nước Việt Nam DCCH", Trong sách Hồ Chí Minh bàn về công tác giáo dục, Nxb Giáo dục, Hà Nội. "Hồ Chí Minh (1970) nói chuyện tại buổi lễ khai mạc trường Đại học nhân dân Việt Nam", Trong sách Hồ Chí Minh bàn về công tác giáo dục, Nxb Giáo dục, Hà Nội. Hồ Chí Minh (1995), Toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. HOFMANNR (1995), Bảo vệ quyền con người và Hiến pháp CHLB Đức trong quyền con người trong thế giới hiện đại đề tài KX 07 - 16, Viện TTKHXH - TTNCQCN, Hà Nội. Đỗ Mười (1992), Sửa đổi Hiến pháp xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam đẩy mạnh sự nghiệp đổi mới, Nxb Sự thật, Hà Nội. C.Mác - Ph.Ăngghen (1998), Về quyền con người, Nxb CTQG, Hà Nội. C.Mác - Ph.Ăngghen (1976), "Chỉ thị về một số vấn đề gửi BCH Trung ương lâm thời", trong sách C.Mác - Ph.Ăngghen - Lênin - Xtalin bàn về giáo dục, Nxb Sự thật, Hà Nội. C.Mác - Ph.Ăngghen (1976), "Phê phán cương lĩnh Gota", Trong sách C.Mác - Ph.Ăngghen - Lênin - Xtalin bàn về giáo dục, Nxb Sự thật, Hà Nội. C.Mác - Ph.Ăngghen (1976), "Điếu văn trước mộ Mác", Trong sách C.Mác - Ph.Ăngghen - Lênin -Xtalin bàn về giáo dục, Nxb Sự thật, Hà Nội. C.Mác - Ph.Ăngghen (1976), "Chống Đuy-rinh", trong sách C.Mác - Ph.Ăngghen - Lênin - Xtalin bàn về giáo dục, Nxb Sự thật, Hà Nội. C.Mác - Ph.Ăngghen (1976), "Nguồn gốc của gia đình của chế độ tư bản và của Nhà nước", Trong sách C.Mác - Ph.Ăngghen - Lênin - Xtalin bàn về giáo dục, Nxb Sự thật, Hà Nội. C.Mác - Ph.Ăngghen (1993), Toàn tập, Tập 12, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. C.Mác - Ph.Ăngghen (1986), Toàn tập, tập III, Nxb Sự thật, Hà Nội. Nguyễn Văn Mạnh (1995), Xây dựng và hoàn thiện đảm bảo pháp lý thực hiện quyền con người trong điều kiện đổi mới ở nước ta hiện nay, Luận án Tiến sĩ Luật học, Hà Nội. Mary Robinsơn, Thông điệp các đại diện cao ủy Liên Hợp Quốc về nhân quyền nhân ngày nhân quyền 1997, trong quyền trẻ em tạo lập một nền văn hóa nhân quyền, Học viện CTQG Hồ Chí Minh, tr. 3. Dương Thị Thanh Mai (1996), Giáo dục pháp luật qua hoạt động tư pháp ở Việt Nam, Luận án Tiến sĩ Luật học, Hà Nội. Jacques Mourgon (1995), Quyền con người, Nxb Đại học Pháp, Hà Nội. Lênin (1976), "Bàn về sự lẫn lộn chính trị", Trong sách C.Mác - Ph.Ăngghen - Lênin - Xtalin bàn về giáo dục, Nxb Sự thật, Hà Nội. Lênin (1976), "Nhiệm vụ của Đoàn thanh niên", Trong sách C.Mác - Ph.Ăngghen - Xtalin bàn về giáo dục, Nxb Sự thật, Hà Nội. Lênin (1976), "Diễn văn tại Hội nghị các ban giáo dục chính trị toàn Nga" Trong sách C.Mác - Ph.Ăngghen - Lênin - Xtalin, Bàn về giáo dục, Nxb Sự thật, Hà Nội. Lênin V.I. (1977), Toàn tập, tập 37, Nxb Tiến bộ, Matxcơva. Lê Hữu Nghĩa, Bảo vệ và phát triển quyền con người bản chất của chế độ ta, Thông tin quyền và bổn phận của trẻ em ở Việt Nam, Viện NCKHGD - UBBV và CSTE Việt Nam, Radd Barnen từ 9/10 - 3/11/2000. Lượng giá chương trình thử nghiệm về giáo dục quyền và bổn phận của trẻ em ở Việt Nam, Viện Nghiên cứu khoa học giáo dục, UBBV&CSTE, Radda Barnen từ 9/10 - 3/11/2000. Hữu Ngọc (1995), Hồ sơ văn hóa Mỹ, Nxb Thế giới, Hà Nội. Nguyễn Hữu Lệ (1995), Một số vấn đề về nhà nước pháp quyền, Luận án chuẩn hóa trình độ thạc sĩ, Hà Nội. Luật bảo vệ chăm sóc và giáo dục trẻ em, (1998), Nxb CTQG, Hà Nội. A.R.Lanier (1995), "Hành vi Mỹ", Trong sách Hồ sơ văn hóa Mỹ, Nxb Thế giới, Hà Nội, tr. 152. Lê Khả Phiêu (2000), "Bảo vệ và phát triển quyền con người lý tưởng phấn đấu của người cộng sản", Thông tin quyền con người, (1). Trung tâm Nghiên cứu quyền con người, Học viện CTQG Hồ Chí Minh. Phân tích đánh giá chính sách, pháp luật chăm sóc và bảo vệ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, (2/2000), Bộ Lao động - Thương binh và xã hội - UNICEF, Nxb Lao động. Quyền trẻ em, (6/2000), Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội. Quyền con người và sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam, (1991), Học viện Nguyễn ái Quốc. Quyền con người, (1995), Trung tâm Nghiên cứu quyền con người, Hà Nội. Fean -Facques - Roussrau (1992), Bàn về khế ước xã hội, Nxb thành phố Hồ Chí Minh. Nalin Swaris (2000), Đạo luật nhân quyền và sự tái sinh xã hội, Nxb Asian. Chu Hồng Thanh (1997), Quyền con người và luật quốc tế về quyền con người, Nxb CTQG, Hà Nội. Trần Thị Thanh Thanh (2001), Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng và triển khai thực hiện chiến lược bảo vệ chăm sóc và giáo dục trẻ em đến năm 2010 - UBBV và CSTE Việt Nam, Đề tài khoa học độc lập cấp nhà nước, Hà Nội. Đinh Xuân Thảo (1996), Giáo dục pháp luật trong các Trường Đại học và Trung học chuyên nghiệp và dạy nghề (không chuyên luật) ở nước ta hiện nay, Luận án Tiến sĩ Luật học, Hà Nội. Tổng luận đề tài Khoa học cấp bộ (1997), Các cơ sở pháp lý của quyền con người, TTKHXH và NVQG, Viện Nghiên cứu Nhà nước và pháp luật, Hà Nội. Tài liệu tham khảo nội bộ (1998), Tập bài giảng lý luận về quyền con người, Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội. Tài liệu phục vụ tọa đàm (2000), Một số bài viết về quyền con người của các tác giả Việt Nam, Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội. Tập chuyên khảo (1990), CNXH và quyền con người, Đề tài khoa học "Nhân quyền", Học viện Nguyễn ái Quốc, Hà Nội. "Tuyên ngôn độc lập Hợp chủng quốc Hoa Kỳ 1776" (2000), Văn kiện quốc tế về quyền con người, Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội. "Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Pháp 1789" (2000), Văn kiện quốc tế về quyền con người, Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội. Tài liệu huấn luyện công ước về quyền trẻ em, (1999), Nxb CTQG, Hà Nội. Tham luận hội thảo (2000), Hiến pháp, pháp luật và quyền con người, Kinh nghiệm Việt Nam và Thụy Điển, Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội. Tăng cường lãnh đạo công tác bảo vệ chăm sóc và giáo dục trẻ em, (8/1998), UBBV và CSTE Việt Nam, Nha Trang. Trẻ em lang thang, (1997), Nxb CTQG, Hà Nội. Trẻ em "Trong bóng tối", (1999), Nxb CTQG, Hà Nội. Tạp chí phụ nữ và tiến bộ, số 1 (22)/2000. Tập tham luận Hội thảo (2000), Quyền, lợi ích của phụ nữ, trẻ em trong quan hệ hôn nhân, gia đình, TTNCQCN/Học viện CTQG Hồ Chí Minh, UNICEF, Hà Nội. Tuyên bố viên và chương trình hành động (1998), Trong các Văn kiện quốc tế về quyền con người, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Đinh Ngọc Vượng (1992), Thuyết tam quyền phân lập và bộ máy Nhà nước tư sản hiện đại, Viện TTKHXH, Hà Nội. Đại từ điển tiếng Việt (1999), Viện ngôn ngữ, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội. Từ điển tiếng Việt, Trung tâm từ điển ngôn ngữ, Hà Nội. Văn kiện quốc tế về quyền con người, (2000), TTNCQCN VTTKH Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội. Va-lê-ri - Sa-lit-de (1990), Sự ưu tiên của những quyền xã hội kinh tế quan điểm của phương Đông và phương Tây trong tập chuyên khảo CNXH và quyền con người, Đề tài Khoa học "Nhân quyền", Học viện Nguyễn ái Quốc, Hà Nội. Tài liệu tiếng Anh 108. United Nation (1994), Human Rights question and answers New York and Geneva. Human Rights Education in Asian schools (2001), Asia - Pacific Information center - March. Citizenship education and human rights education (2000), Key concepts and debates 1 - The British council . Citizenship education and human rights education (2001), Developments and resources in the UK2 - The British council . Citizenship education and human rights education (2000), An International overview3. The British council . Office of the United Nation High commissioner for human rights - United nations Decade for human Rights Education 1995 - 2004. General Assembly - United nations Decade for human rights Education 1995 - 2004 - Note by the secretary - General - General 7 September 2000. Em có biết quyền trẻ em gồm những nội dung gì không? Loại ý kiến Loại địa phương Giới tính Tuổi Bình quân TP. HCM Các tỉnh phía Nam Nam Nữ 11 - 13 14 - 16 17 - 18 - Có 59,6 68,5 66,7 58,4 57,6 57,9 61,3 61,5 - Không 36,0 28,4 28,6 35,7 37,3 35,8 34,2 33,7 - Không ý kiến 4,4 3,1 4,7 5,9 5,1 6,3 7,5 4,8 - Cộng chung 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Tổng số: 724. Em biết về quyền trẻ em do từ đâu? Loại ý kiến Loại địa phương Giới tính Tuổi Bình quân TP. HCM Các tỉnh phía Nam Nam Nữ 11 - 13 14 - 16 17 - 18 - Cha mẹ 14,6 12,2 13,7 12,4 13,3 15,1 15,7 13,9 - Thầy cô 17,9 25,6 23,1 26,2 24,6 26,3 25,9 24,2 - Bạn bè 3,2 3,4 4,6 3,8 2,9 3,7 4,4 3,6 - Người thân 5,6 3,7 4,1 4,3 3,6 4,8 5,0 4,4 - Phương tiện truyền thông 45,3 43,8 44,2 44,3 42,7 43,5 42,1 43,7 - Tranh cổ động 3,6 3,9 3,1 4,3 2,6 3,3 2,1 3,0 - Nguồn khác 1,7 3,1 4,2 2,5 3,1 2,1 2,9 3,2 - Không trả lời 8,1 4,3 3,0 2,2 7,2 12 1,9 4,0 - Cộng chung 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Câu hỏi này được đặt ra với học sinh đã trả lời "có" ở câu hỏi trước. Tổng số: 442. - Nguồn: Thăm dò ý kiến của thanh thiếu niên các tỉnh phía Nam về "Thanh thiếu niên và quyền trẻ em" do Viện Nghiên cứu giáo dục - đào tạo phía Nam - Hội đồng đội - TP Hồ Chí Minh - Radda Barnen thực hiện, TP Hồ Chí Minh 1997. mở đầu 1 1. Tính cấp thiết của đề tài 1 2. Tình hình nghiên cứu 3 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 5 3.1. Mục đích nghiên cứu 5 3.2. Nhiệm vụ của luận văn 5 4. Giới hạn nghiên cứu của luận văn 5 5. Cái mới của luận văn 5 6. Phương pháp nghiên cứu 6 7. Kết cấu luận văn 6 Chương 1 7 Cơ sở lý luận về giáo dục quyền con người, 7 quyền công dân 7 1.1. Khái niệm giáo dục quyền con người, quyền công dân 7 1.1.1. Khái niệm quyền con người, quyền công dân 7 1.1.1.1. Khái niệm quyền con người (Nhân quyền) 8 1.1.1.2. Khái niệm quyền công dân 13 1.1.1.3. Quan hệ giữa quyền con người, quyền công dân 15 1.1.2. Khái niệm giáo dục quyền con người, quyền công dân 16 1.1.2.1. Các quan niệm khác nhau về giáo dục quyền con người, quyền công dân 16 1.1.2.2. Khái niệm giáo dục quyền con người - quyền công dân 26 1.2. Chủ thể, khách thể, hình thức, nội dung, phương pháp giáo dục quyền con người, quyền công dân 31 1.2.1. Khách thể và đối tượng giáo dục quyền con người, quyền công dân 31 1.2.1.1. Khách thể của giáo dục quyền con người, quyền công dân 31 1.2.1.2. Đối tượng của giáo dục quyền con người, quyền công dân 33 1.2.2. Chủ thể của giáo dục quyền con người, quyền công dân 35 1.2.3. Nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục quyền con người, quyền công dân 36 1.2.3.1. Nội dung giáo dục quyền con người, quyền công dân 36 1.2.3.2. Hình thức giáo dục quyền con người, quyền công dân 39 1.2.3.3. Phương pháp giáo dục quyền con người, quyền công dân 40 1.3 Vai trò của giáo dục quyền con người, quyền công dân trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở nước ta hiện nay 41 Chương 2 44 Thực trạng giáo dục quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam hiện nay 44 2.1. Giáo dục quyền con người, quyền công dân của Liên Hợp Quốc và của một số nước trên thế giới 44 2.1.1. Giáo dục quyền con người của Liên Hợp Quốc 44 2.1.2. Giáo dục nhân quyền ở một số nước trên thế giới 50 2.2. hoạt động Giáo dục quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam hiện nay 53 2.3. Những thành tựu, tồn tại và nguyên nhân rút ra từ thực tiễn giáo dục quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam trong thời qua 77 2.3.1. Những thành tựu đã đạt được 77 2.3.2. Tồn tại 80 2.3.3. Nguyên nhân dẫn đến những tồn tại trong hoạt động giáo dục quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam trong thời gian qua 83 Chương 3 84 Quan điểm và phương hướng, giải pháp tăng cường giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta hiện nay 84 3.1. Những quan điểm chung về giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta hiện nay 84 3.1.1. Quán triệt những quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục trong hoạt động giáo dục quyền con người, quyền công dân 84 3.1.2. Quán triệt những quan điểm của Đảng - Nhà nước ta về giáo dục quyền con người, quyền công dân 88 3.2. phương hướng, giải pháp tăng cường giáo dục quyền con người quyền công dân ở nước ta hiện nay 90 3.2.1. Phương hướng chung 90 3.2.1.1. Đổi mới nhận thức về giáo dục quyền con người, quyền công dân 90 3.2.1.2. Đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục quyền con người, quyền công dân 93 3.2.1.3. Tham gia có hiệu quả chương trình giáo dục quyền con người của Liên Hợp Quốc, đẩy mạnh hợp tác với các nước trên thế giới và các tổ chức chính phủ, phi chính phủ 95 3.2.2. Các giải pháp tăng cường giáo dục quyền con người, quyền công dân ở nước ta hiện nay 99 3.2.2.1. Biên soạn giáo trình, sách và tài liệu giáo dục cho từng nhóm đối tượng giáo dục cụ thể 99 3.2.2.2. Đưa chương trình giáo dục quyền con người, quyền công dân vào hệ thống giáo dục nhà nước 100 3.2.2.3. Xác định đúng đắn các hình thức, phương pháp giáo dục phù hợp với từng đối tượng giáo dục 101 3.2.2.4. Đào tạo đội ngũ cốt cán, giáo viên chuyên trách 102 3.2.2.5. Tăng cường hoạt động thông tin, tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng 104 3.2.2.6. Xây dựng tổ chức, cơ quan chuyên trách về giáo dục quyền con người, quyền công dân 105 Kết luận 107 Danh mục tài liệu tham khảo 109 ._.