Giải pháp thúc đẩy phát triển nông nghiệp - Nông thôn gắn với du lịch

1 MUÏC LUÏC Môû ñaàu CHÖÔNG 1: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU VEÀ PHAÙT TRIEÅN NOÂNG NGHIEÄP – NOÂNG THOÂN GAÉN VÔÙI DU LÒCH 1.1. Cô sôû cuûa lieân keát ngaønh............................................................................1 1.1.1. Quan heä giöõa lónh vöïc noâng nghieäp vôùi caùc lónh vöïc khaùc trong neàn kinh teá ......................................................................................................1 1.1.2. Söï phaân caùch kinh teá.......................................................................... 3 1.1.3. Kinh nghieäm phaùt trieån cuûa moät soá nöôùc trong khu vöïc.................... 5 1.1.3.1. “Söï thaàn kyø cuûa Nhaät baûn” laø keát quaû cuûa söï keát hôïp haøi hoøa giöõa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp.................................................... 5 1.1.3.2. Ñaøi Loan khai thaùc hôïp lyù tieàm naêng cuûa khu vöïc noâng thoân ..... 6 1.1.3.3. Haøn Quoác phaùt trieån moâ hình laøng môùi Saemaul Undong ñeå khaéc phuïc tình traïng phaân caùch kinh teá ........................................... 7 1.1.4. Thöïc tieãn cuûa Vieät Nam..................................................................... 8 1.1.4.1. Taïo söï bình ñaúng veà naêng löïc hoäi nhaäp cuûa hai khu vöïc laø moät vaán ñeà nan giaûi vaø caàn nhieàu noã löïc trong töông lai........................ 8 1.1.4.2. Cheânh leäch giaøu ngheøo gia taêng trong khi thôøi gian lao ñoäng chöa ñöôïc söû duïng ôû noâng thoân vaãn coøn ôû möùc cao ...................... 10 1.1.4.3. Baát bình ñaúng trong tieáp caän caùc dòch vuï giaùo duïc vaø y teá giöõa thaønh thò vaø noâng thoân ................................................................... 11 1.2. Lieân keát noâng nghieäp – du lòch vôùi söï phaùt trieån noâng nghieäp vaø noâng thoân............................................................................................................13 1.2.1. Lieân keát ngaønh vôùi tính beàn vöõng cuûa hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp ............................................................................................... 13 1.2.1.1. Phaùt trieån moät neàn noâng nghieäp beàn vöõng................................. 13 1.2.1.2. Du lòch beàn vöõng vôùi vaán ñeà baûo toàn heä sinh thaùi noâng nghieäp vaø ña daïng sinh hoïc........................................................................ 16 2 1.2.1.3. Lieân keát ngaønh vôùi söï phaùt trieån nhaän thöùc cuûa ngöôøi noâng daân veà phaùt trieån beàn vöõng................................................................... 17 1.2.1.4. Lieân keát ngaønh vôùi vaán ñeà phaùt huy söï tham gia cuûa coäng ñoàng noâng thoân vaøo caùc hoaït ñoäng kinh teá - xaõ hoäi ............................... 18 1.2.2. Marketing noâng nghieäp vaø hoaït ñoäng tín duïng noâng thoân trong moâi tröôøng lieân keát ngaønh ............................................................................. 19 1.3. Moâ hình löïa choïn cuûa luaän aùn ........................................................ 21 1.3.1. Moâ hình phaân tích ............................................................................ 21 1.3.2. Khung phaân tích 21 1.3.3. Phöông phaùp nghieân cöùu ........................................................................ 22 1.3.3.1. Thu thaäp soá lieäu 22 1.3.3.2. Phaân tích soá lieäu ......................................................................... 22 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH VAØ TRIEÅN VOÏNG CUÛA SÖÏ KEÁT HÔÏP PHAÙT TRIEÅN NOÂNG NGHIEÄP – NOÂNG THOÂN ÔÛ KHAÙNH HOØA 2.1. Toång quan veà ñieàu kieän töï nhieân vaø kinh teá – xaõ hoäi cuûa Khaùnh Hoøa23 2.1.1. Vò trí ñòa lyù vaø ñieàu kieän töï nhieân........................................................ 23 2.1.2. Tình hình kinh teá – xaõ hoäi.................................................................... 25 2.1.3. Tình hình baûo veä moâi tröôøng ôû Khaùnh Hoøa......................................... 28 2.2. Tình hình phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân.................................... 29 2.2.1. Cô caáu saûn xuaát noâng nghieäp............................................................... 29 2.2.1.1. Cô caáu caây troàng ........................................................................ 29 2.2.1.2. Veà hoaït ñoäng chaên nuoâi............................................................. 30 2.2.1.3. Hoaït ñoäng khai thaùc vaø nuoâi troàng thuûy saûn.............................. 31 2.2.2. Coâng taùc ñaàu tö phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân .......................... 31 2.2.3. Tình hình ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân mieàn nuùi ....................... 32 2.3. Tình hình phaùt trieån du lòch ôû Khaùnh Hoøa ............................................ 33 2.3.1. Hoaït ñoäng kinh doanh du lòch taïi Khaùnh Hoøa ..................................... 33 2.3.1.1. Löôït khaùch löu truù treân ñòa baøn ................................................. 33 2.3.1.2. Hoaït ñoäng kinh doanh löõ haønh................................................... 34 3 2.3.2. Coâng taùc ñaàu tö phaùt trieån cô sôû haï taàng phuïc vuï hoaït ñoäng kinh doanh du lòch............................................................ 34 2.3.3. Phaùt trieån du lòch vaên hoùa .................................................................... 35 2.3.4. Hieän traïng moâi tröôøng taïi caùc khu du lòch ........................................... 36 2.4. Tình traïng lieân keát phaùt trieån du lòch – noâng nghieäp........................... 36 2.4.1. Tieàm naêng lieân keát phaùt trieån noâng nghieäp vaø du lòch ........................ 36 2.4.2. Hieän traïng lieân keát phaùt trieån du lòch – noâng nghieäp (noâng thoân) ...... 39 2.4.3. Caùc haïn cheá trong vieäc lieân keát phaùt trieån .......................................... 40 2.5. Hieäu quaû kinh teá giöõa moâ hình phaùt trieån noâng nghieäp vaø moâ hình phaùt trieån noâng nghieäp gaén vôùi du lòch ...................................................... 41 CHÖÔNG 3: GIAÛI PHAÙP THUÙC ÑAÅY PHAÙT TRIEÅN NOÂNG NGHIEÄP – NOÂNG THOÂN GAÉN VÔÙI DU LÒCH 3.1. Ñònh höôùng phaùt trieån du lòch vaø noâng nghieäp cuûa tænh Khaùnh Hoøa ..... 44 3.1.1. Ñònh höôùng phaùt trieån ngaønh du lòch ñeán naêm 2010 ................................ 44 3.1.2. Ñònh höôùng phaùt trieån ngaønh noâng nghieäp ñeán naêm 2010....................... 46 3.2. Giaûi phaùp thuùc ñaåy söï lieân keát phaùt trieån giöõa noâng nghieäp-noâng thoân vôùi du lòch ............................................................ 47 3.2.1. Phöông höôùng chung................................................................................. 48 3.2.2. Moät vaøi giaûi phaùp cuï theå .......................................................................... 49 3.2.2.1. Giaûi phaùp töø phía quaûn lyù Nhaø nöôùc ................................................... 49 3.2.2.2. Giaûi phaùp veà phía ñoái töôïng................................................................ 51 Keát luaän vaø kieán nghò.......................................................................................... 59 Phuï luïc Taøi lieäu tham khaûo 4 PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi Khoaûng caùch bieät veà ñôøi soáng kinh teá vaø xaõ hoäi giöõa thaønh thò vaø noâng thoân ñang ngaøy moät taêng theâm vaø coù nguy cô raát khoù giaûi quyeát trong moät töông lai gaàn do tình hình ñaàu tö, tình hình phaùt trieån caùc cô sôû vaät chaát phuïc cho söï phaùt trieån cuûa khu vöïc noâng thoân coøn haïn cheá, vaø hôn heát laø do lónh vöïc hoaït ñoäng kinh teá truyeàn thoáng cuûa khu vöïc naøy cuøng vôùi nhöõng ñieàu kieän baát oån voán coù cuûa noù ñaõ vaø ñang laøm cho thu nhaäp cuûa ngöôøi daân noâng thoân soáng baèng ngheà noâng raát baáp beânh vaø khoù khaên trong vieäc caûi thieän, laøm cho khu vöïc noâng thoân vaãn laø moät nôi chieám giöõ nhieàu ngöôøi ngheøo nhaát (hôn 90% toång soá). Phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân vaø naâng cao ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân laø ñoøi hoûi böùc baùch nhaèm taêng khaû naêng hoøa nhaäp cuûa ngöôøi daân noâng thoân trong laøn soùng phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc vaø taïo söï oån ñònh cho caùc giai ñoaïn phaùt trieån tieáp theo. Coù raát nhieàu giaûi phaùp ñöôïc söû duïng nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà naøy. Giaûi phaùp ñöôïc ñeà xuaát trong ñeà taøi naøy laø moâ hình keát hôïp phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân vôùi hoaït ñoäng phuïc vuï du lòch. Moâ hình naøy goùp phaàn phuïc vuï cho coâng taùc xoùa ñoùi, giaûm ngheøo taïi khu vöïc noâng thoân, nhaát laø nhöõng khu vöïc coù ñieàu kieän töï nhieân, truyeàn thoáng vaên hoùa, v.v… phuø hôïp cho phaùt trieån caùc loaïi hình du lòch. Noù giuùp cho ngöôøi daân taïi caùc vuøng tieán haønh moâ hình coù tính chuû ñoäng hôn, tích cöïc hôn trong vieäc tieáp nhaän söï hoã trôï cuûa xaõ hoäi vì muïc tieâu giaûm ngheøo vaø naâng cao chaát löôïng cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân. Khaùnh Hoøa ñöôïc löïa choïn laøm ñòa baøn cho vieäc phaân tích moâ hình naøy. Khaùnh Hoøa laø ñòa phöông coù hoaït ñoäng du lòch ñang phaùt trieån raát soâi ñoäng vaø laïi laø ñòa phöông ñöôïc ñaùnh giaù laø “Vieät Nam thu nhoû”, vôùi raát nhieàu caûnh ñeïp quyeán ruõ, noåi tieáng caû nöôùc vaø theá giôùi, vôùi nhieàu khu vöïc coøn hoang sô, bieån, soâng vaø nuùi lieân hoaøn, vaø coøn chöùa ñöïng nhieàu giaù trò vaên hoùa kyø thuù, laø nôi 5 sinh soáng cuûa nhieàu daân toäc, neân seõ laø nôi khaù lyù töôûng ñeå coù theå thöïc hieän vieäc lieân keát phaùt trieån theo moâ hình naøy. 2. Muïc tieâu vaø nhieäm vuï cuûa vieäc nghieân cöùu ñeà taøi Muïc tieâu ñaët ra cho vieäc nghieân cöùu ñeà taøi laø phaân tích caùc taùc ñoäng coù theå coù cuûa moâ hình phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân gaén vôùi du lòch ñeán caùc khía caïnh cuûa ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân. Ñeà taøi cuõng seõ chæ ra caùc giaûi phaùp ñeå moâ hình naøy coù theå ñi vaøo thöïc teá vaø phaùt huy toái ña hieäu quaû caàn coù cuûa noù treân ñòa baøn nghieân cöùu noùi rieâng, ñoàng thôøi laøm cô sôû cho vieäc môû roäng ra treân phaïm vi caû nöôùc noùi chung. Ñaây cuõng laø nhieäm vuï ñaët ra cho ñeà taøi naøy. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu • Ñoái töôïng nghieân cuûa ñeà taøi xoay quanh caùc hoaït ñoäng phuïc vuï du lòch coù lieân quan tröïc tieáp ñeán ñoái töôïng troàng troït cuûa ngöôøi daân treân ñòa baøn phaân tích. Töø ñoù, moät söï ñaùnh giaù veà hieäu quaû vaø möùc ñoä taùc ñoäng hieän taïi cuûa caùc hoaït ñoäng naøy ñeán caùc chuû theå coù lieân quan seõ ñöôïc ñöa ra. • Vì nhieàu lyù do, ñeà taøi naøy chæ chuû yeáu xaùc ñònh hieäu quaû kinh teá cuûa moâ hình phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân gaén vôùi du lòch, caùc khía caïnh khaùc seõ laø höôùng môû cho söï nghieân cöùu saâu hôn veà sau. Ñòa baøn nghieân cöùu cuûa ñeà taøi taäp trung taïi moät soá khu vöïc coù tieàm naêng veà töï nhieân vaø töông ñoái thuaän lôïi cho vieäc thu huùt du khaùch tham quan vaø nghæ döôõng, cuï theå laø caùc khu vöïc naèm trong ñòa baøn ba xaõ Suoái Caùt, Suoái Taân (huyeän Dieân Khaùnh) vaø Cam Haûi Taây (thò xaõ Cam Ranh) thuoäc tænh Khaùnh Hoøa. 6 CHÖÔNG 1: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU VEÀ PHAÙT TRIEÅN NOÂNG NGHIEÄP – NOÂNG THOÂN GAÉN VÔÙI DU LÒCH 1.1. Cô sôû cuûa lieân keát ngaønh 1.1.1. Quan heä giöõa lónh vöïc noâng nghieäp vôùi caùc lónh vöïc khaùc trong neàn kinh teá Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, ñaëc bieät laø caùc nöôùc coù moät löïc löôïng lao ñoäng doài daøo trong khu vöïc noâng thoân, coù theå noùi noâng nghieäp laø ngaønh saûn xuaát cô baûn, coù aûnh höôûng quan troïng tôùi quaù trình phaùt trieån cuûa neàn kinh teá quoác daân. Theo phöông dieän lyù thuyeát, moâ hình hai khu vöïc (two-sector model) hay coøn goïi laø moâ hình phaùt trieån song truøng cuûa Arthur Lewis (1954) ñaõ dieãn taû sinh ñoäng moái quan heä giöõa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp. Theo moâ hình naøy, khu vöïc noâng nghieäp cung caáp lao ñoäng, löông thöïc vaø thò tröôøng cho coâng nghieäp. Ngöôïc laïi, coâng nghieäp phaùt trieån thu huùt lao ñoäng dö thöøa ôû noâng thoân vaø cung caáp saûn phaåm coâng nghieäp (maùy moùc, thuoác tröø saâu, phaân boùn v…v…) cho noâng nghieäp, goùp phaàn laøm taêng naêng suaát lao ñoäng trong khu vöïc naøy. Tieáp theo moâ hình hai khu vöïc cuûa Lewis laø söï boå sung cuûa John Fei vaø Gustar Ranis (1961) cho moâ hình baèng vieäc phaân tích vai troø lôùn hôn cuûa noâng nghieäp trong ñaåy maïnh coâng nghieäp hoùa thoâng qua vieäc öùng duïng tieán boä kyõ thuaät, naâng cao naêng suaát, saûn löôïng noâng nghieäp, vaø vai troø cuûa ngoaïi thöông, vay möôïn vaø vieän trôï nöôùc ngoaøi trong quaù trình taêng tröôûng. Sau ñoù laø söï xuaát hieän cuûa moâ hình “Taêng tröôûng kinh teá ôû Chaâu AÙ gioù muøa” do Harry Toshima döïa treân tình hình thöïc teá töø caùc nöôùc Chaâu AÙ maø ñöa ra. Maëc duø Harry Toshima khoâng taùn thaønh vôùi Lewis veà vieäc chuyeån lao ñoäng töø khu vöïc noâng thoân sang khu vöïc thaønh thò, cho raèng ñieàu naøy laø khoâng hôïp lyù, vaø ñeà xuaát phaùt trieån coâng nghieäp ngay treân ñòa baøn noâng thoân, nhöng moâ hình cuûa oâng cuõng xaùc nhaän vai troø tích cöïc cuûa noâng nghieäp trong quaù trình phaùt trieån taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. 7 Ñuùc keát töø caùc lyù thuyeát phaùt trieån kinh teá vaø thöïc tieãn phaùt trieån cuûa caùc nöôùc, tieán só Ñinh Phi Hoå ñaõ khaùi quaùt ra caùc vai troø cuûa noâng nghieäp trong moät neàn kinh teá, ñaëc bieät laø ñoái vôùi caùc neàn kinh teá ñang phaùt trieån: 1) kích thích söï taêng tröôûng neàn kinh teá; 2) ñoùng goùp vaøo möùc taêng tröôûng GDP cuûa neàn kinh teá. • Noâng nghieäp kích thích taêng tröôûng kinh teá. Ñieàu naøy theå hieän qua caùc maët cuï theå nhö: a) cung caáp löông thöïc-thöïc phaåm; b) cung caáp nguyeân lieäu cho caùc ngaønh coâng nghieäp; c) laø nguoàn thu ngoaïi teä; d) noâng nghieäp – noâng thoân phaùt trieån ñoùng goùp cho vieäc giaûm ngheøo. Vieäc ñaûm baûo moät nguoàn löông thöïc-thöïc phaåm doài daøo laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå ñaûm baûo cho neàn kinh teá cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån coù theå taêng tröôûng oån ñònh bôûi vì vaán ñeà naøy lieân quan maät thieát vôùi vaán ñeà tieàn coâng vaø vieäc duy trì söùc saûn xuaát cuûa löïc löôïng lao ñoäng. Giaûi phaùp nhaäp khaåu thì laïi khoâng thöïc teá trong hoaøn caûnh khan hieám ngoaïi teä. Ngoaøi ra, trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa, phaùt trieån noâng nghieäp maïnh vaø beàn vöõng laø moät nhaân toá quan troïng haøng ñaàu( )1 . Ngaønh coâng nghieäp cheá bieán noâng saûn giöõ vai troø thoáng trò trong khu vöïc coâng nghieäp (xem phuï luïc 1). Ñoùng goùp cuûa noâng nghieäp trong vieäc taïo nguoàn vaø tieát kieäm ngoaïi teä cuõng laø khía caïnh ñaùng keå. Kinh nghieäm cuûa Ñaøi Loan, Thaùi lan… cho thaáy nhö vaäy. Moät maët ñoùng goùp quan troïng nöõa trong vai troø kích thích cuûa noâng nghieäp ñoái vôùi söï taêng tröôûng cuûa caùc neàn kinh teá ñang phaùt trieån ñoù laø söï phaùt trieån cuûa noâng nghieäp – noâng thoân laøm neàn taûng cho vaán ñeà giaûm ngheøo (phuï luïc 2). • Noâng nghieäp ñoùng goùp vaøo möùc taêng tröôûng GDP cuûa neàn kinh teá. Coâng trình nghieân cöùu cuûa Kutznets (1964), cuøng vôùi öùng duïng cuûa Ghatak vaø Ingersent (1984)( )2 (xem phuï luïc 3) cho thaáy coù moät xu höôùng chung laø söï ñoùng goùp cuûa noâng nghieäp trong taêng tröôûng GDP giaûm daàn theo thôøi gian. Tuy nhieân, hoï cho raèng aûnh höôûng cuûa noâng nghieäp khoâng maát ñi vaø ñieàu naøy ñaõ ñöôïc Hwa Erh-Cheng chöùng minh töø nghieân cöùu thöïc teá (xem phuï luïc 4). Nhö vaäy, giöõa coâng nghieäp vaø noâng nghieäp, moät caùch tröïc tieáp hay giaùn tieáp, luoân 1 Xem Phaïm Ñoã Chí _chuû bieân (2003), Laøm gì cho noâng thoân Vieät Nam, trang 149. 2 Xem TS. Ñinh Phi Hoå (2003), Kinh teá Noâng nghieäp – Lyù thuyeát vaø thöïc tieãn, chöông 1. 8 coù moái quan heä vôùi nhau trong baát kyø giai ñoaïn phaùt trieån naøo cuûa coâng nghieäp, vaø keùo theo laø söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa moái quan heä giöõa noâng nghieäp vôùi lónh vöïc dòch vuï. Beân caïnh ñoù, Kuznets, Ghatak vaø Ingersent coøn chæ ra moät baøi hoïc töø caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñaõ noân noùng tieán haønh coâng nghieäp hoùa ñoù laø “caùi baãy” cuûa söï “noân noùng coâng nghieäp hoùa” laøm cho taêng tröôûng chung cuûa neàn kinh teá bò haïn cheá (xem phuï luïc 5). Toùm laïi, noâng nghieäp coù quan heä nhaát ñònh ñoái vôùi phaàn coøn laïi cuûa neàn kinh teá, caùc quan heä naøy khoâng chæ veà vaät chaát maø noù coøn hình thaønh neân caùc nhoùm lôïi ích, coù vai troø cuï theå trong xaõ hoäi. Tuøy theo ñieàu kieän cuï theå vaø tuøy theo moãi giai ñoaïn phaùt trieån cuûa moãi nöôùc maø vai troø cuûa noâng nghieäp theå hieän cuï theå nhö theá naøo, nhöng vai troø cuûa noâng nghieäp hay moái quan heä cuûa noù vôùi caùc lónh vöïc khaùc cuûa neàn kinh teá laø khoâng theå khoâng thöøa nhaän. Quan heä giöõa noâng nghieäp vôùi caùc lónh vöïc khaùc naèm trong heä thoáng caùc moái quan heä taát yeáu ñöôïc hình thaønh trong tieán trình phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, vaø chính caùc moái quan heä naøy ñoøi hoûi phaûi coù moät heä thoáng lieân keát chaët cheõ giöõa caùc lónh vöïc trong xaõ hoäi. Lieân ngaønh Trung öông- ñòa phöông Giöõa caùc nhoùm hoä Lieân vuøng Trong nöôùc – Quoác teá Sô ñoà 1: Caùc moái lieân keát chính trong neàn kinh teá Nguoàn: Ñaëng Kim Sôn, 2001. Thöøa nhaän moái quan heä thöïc teá cuûa noâng nghieäp vôùi caùc lónh vöïc khaùc trong neàn kinh teá vaø thaáy roõ taàm quan troïng cuûa noù ñoái vôùi tieán trình coâng nghieäp hoùa taïi moät nöôùc maø phaàn lôùn löïc löôïng lao ñoäng soáng ôû noâng thoân vaø hoaït ñoäng trong lónh vöïc noâng nghieäp seõ goùp phaàn laøm cho neàn kinh teá traùnh khoûi tình traïng phaân caùch thoâng qua caùc chính saùch phaùt trieån kinh teá hôïp lyù. 1.1.2. Söï phaân caùch kinh teá Albert Hirschman (thaäp kyû 50) ñaõ ñöa ra quan ñieåm “hieäu öùng lieân keát” (linkage effect), cho raèng moãi ngaønh kinh teá coù moái lieân keát nhaát ñònh ñoái vôùi phaàn coøn laïi cuûa neàn kinh teá, ñaàu ra cuûa ngaønh naøy laø ñaàu vaøo cuûa ngaønh kia 9 goïi laø lieân keát veà phía tröôùc (forward linkage) vaø ñaàu ra cuûa ngaønh kia laøm ñaàu vaøo cuûa ngaønh naøy goïi laø lieân keát veà phía sau (backward linkage). Moät ngaønh maø coù lieân keát tröôùc vaø lieân keát sau cao thì seõ taïo neân moät hieäu öùng maïnh goïi laø “hieäu öùng lieân keát” (xem Ñaëng Kim Sôn (2001), Coâng nghieäp hoùa töø noâng nghieäp – Lyù luaän, thöïc tieãn vaø trieån voïng aùp duïng ôû Vieät Nam). Maëc duø luùc naøy Hirschman cho raèng khoâng coù lieân keát sau ñoái vôùi lónh vöïc noâng nghieäp (do boû qua taùc duïng cung caáp ñaàu vaøo töø lónh vöïc noâng nghieäp cho lónh vöïc coâng nghieäp) vaø hieäu öùng lieân keát tröôùc cuûa ngaønh noâng nghieäp cuõng yeáu, neân oâng ta cho raèng noâng nghieäp khoâng ñaùng ñöôïc öu tieân. Nhöng moái quan heä giöõa noâng nghieäp vôùi caùc ngaønh khaùc ñaõ khoâng bò phuû nhaän, chæ coù khaùc laø vai troø cuûa noâng nghieäp trong taêng tröôûng kinh teá bò xem nheï, vaø oâng cho raèng caùc nöôùc ñang phaùt trieån neân taäp trung vaøo phaùt trieån coâng nghieäp (lónh vöïc ñöôïc oâng cho raèng coù hieäu öùng lieân keát maïnh). Ñi theo höôùng taäp trung phaùt trieån coâng nghieäp moät caùch thaùi quaù, nhieàu neàn kinh teá ñang phaùt trieån ñaõ rôi vaøo tình traïng phaân caùch, moät tình traïng traùi ngöôïc vôùi yù ñoà maø quan ñieåm hieäu öùng lieân keát ñaët ra. Söï lieân keát vaø phaân caùch cuûa moät neàn kinh teá laø khaùi nieäm ñöôïc caùc nhaø kinh teá phaùt trieån gaàn ñaây ñöa ra, theå hieän söï chuù yù ñeán taàm quan troïng cuûa caùch phaân phoái thu nhaäp vaø qui moâ daân soá trong vieäc môû roäng nhu caàu tieâu duøng ñeå kích thích khu vöïc coâng nghieäp trong nöôùc phaùt trieån ôû giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa (xem phuï luïc 6 vaø 7). Moät neàn kinh teá lieân keát laø moät neàn kinh teá maø trong ñoù: 1) caùc lónh vöïc kinh teá khaùc nhau coù söï lieân keát vôùi nhau moät caùch chaët cheõ; 2) khoâng coù söï cheânh leäch moät caùch thaùi quaù veà cô sôû haï taàng cô baûn giöõa caùc khu vöïc; 3) caùc nhoùm lôïi ích trong xaõ hoäi (caùc giai taàng trong xaõ hoäi) coù söï hoã trôï qua laïi laãn nhau, khoâng hình thaønh nhöõng maâu thuaãn lôùn. Traùi ngöôïc vôùi moät neàn kinh teá lieân keát laø moät neàn kinh teá phaân caùch. Trong neàn kinh teá phaân caùch, moái quan heä giöõa caùc lónh vöïc trôû neân loûng leûo, caùc thò tröôøng bò phaân caùch veà maët ñòa lyù vaø xaõ hoäi. Söï phaân caùch khoâng nhöõng toàn taïi giöõa caùc lónh vöïc maø trong noäi boä caùc lónh vöïc cuõng coù khaû naêng hình thaønh nhöõng maûng rieâng bieät. Naêng löïc phaùt trieån cuûa caùc boä phaän daân cö trong xaõ hoäi raát khaùc bieät, nhaát laø giöõa daân 10 cö noâng thoân vaø daân cö thaønh thò, laøm aûnh höôûng tôùi vieäc môû roäng thò tröôøng vaø khaû naêng taêng tröôøng oån ñònh cuûa neàn kinh teá. Vaán ñeà naøy lieân quan tôùi söï caùch bieät veà maët ñòa lyù, xaõ hoäi vaø chòu aûnh höôûng cuûa caùc chính saùch phaùt trieån. Söï phaân caùch trong moät neàn kinh teá laø saûn phaåm cuûa yù thöùc cuûa con ngöôøi, hay laø saûn phaåm cuûa caùc chính saùch phaùt trieån kinh teá. Ñieàu kieän cuï theå cuûa töøng nöôùc, trong ñoù ñieàu kieän chính trò laø phaàn nhieàu vaø tieáp ñeán laø ñieàu kieän töï nhieân (khaùc bieät giöõa caùc khu vöïc veà ñieàu kieän töï nhieân) cuõng coù theå laø nguoàn goác hình thaønh neân söï phaân caùch trong moät neàn kinh teá. Trong thöïc teá, khoâng coù moät chæ tieâu cuï theå naøo coù theå ñaùnh giaù ñöôïc möùc ñoä lieân keát cuûa moät neàn kinh teá. Caùc nhaø kinh teá chæ döïa vaøo caùc daáu hieäu nhö: möùc ñoä cheânh leäch thu nhaäp giöõa caùc khu vöïc (khu vöïc truyeàn thoáng vaø khu vöïc hieän ñaïi), möùc ñoä thu huùt löïc löôïng lao ñoäng khu vöïc hieän ñaïi (caùc ngaønh coâng nghieäp ñöôïc öu tieân phaùt trieån), khu vöïc noâng thoân tieáp caän nhö theá naøo vôùi saûn phaåm cuûa lónh vöïc hieän ñaïi (“xeùt veà keát caáu, ôû moät neàn kinh teá lieân keát, caùc moái quan heä caû phía cung vaø caàu ñeàu phaân boá ñeàu veà ñòa lyù vaø xaõ hoäi”), v…v… ñeå xaùc ñònh moät neàn kinh teá coù rôi vaøo tình traïng phaân caùch hay khoâng vaø möùc ñoä phaân caùch ñoù coù nghieâm troïng hay khoâng. Tình traïng phaân phoái vaø söû duïng nguoàn löïc cuûa quoác gia giöõa caùc lónh vöïc, caùc nhoùm lôïi ích (thaønh thò vaø noâng thoân) cuõng laø yeáu toá maø caùc nhaø nghieân cöùu kinh teá quan taâm khi ñeà caäp tôùi vaán ñeà phaân caùch trong moät neàn kinh teá (ví duï: ñaàu tö cho ngaønh coù hieäu öùng lieân keát (linkage effects) maïnh hay ngaønh coù hieäu öùng lieân keát yeáu). Tình traïng naøy laø maàm moáng cho söï hình thaønh caùc daáu hieäu cuûa hieän töôïng phaân caùch trong neàn kinh teá. 1.1.3. Kinh nghieäm phaùt trieån cuûa moät soá nöôùc trong khu vöïc 1.1.3.1. “Söï thaàn kyø cuûa Nhaät baûn” laø keát quaû cuûa söï keát hôïp haøi hoøa giöõa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp Nhaät baûn laø ví duï ñieån hình cho söï thaønh coâng cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa bôûi söï keát hôïp chaët cheõ giöõa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp. Khôûi ñaàu quaù trình coâng nghieäp hoùa, Nhaät Baûn döïa vaøo phaùt trieån noâng nghieäp ñeå taïo ñaø cho phaùt trieån coâng nghieäp, möùc ñoùng goùp cuûa noâng nghieäp trong suoát thôøi kyø ñaàu coâng nghieäp hoùa laø raát cao (nhöõng naêm 1870, thueá noâng nghieäp chieám ñeán 35% 11 saûn löôïng luùa cuûa noâng daân) (Ñaëng Kim Sôn, trang 56). Kinh teá noâng thoân trong thôøi kyø naøy laø nguoàn thu chính cuûa ngaân saùch. Tuy möùc ñieàu tieát töø noâng nghieäp ñeå phuïc vuï cho coâng nghieäp hoùa laø cao nhöng noù laïi khoâng vöôït quaù khaû naêng taùi saûn xuaát cuûa noâng nghieäp. Sôû dó coù ñöôïc ñieàu naøy laø vì nöôùc Nhaät ñaõ chaêm lo raát toát cho noâng nghieäp ngay töø thôøi kyø ñaàu, hoï “nuoâi” ñeå maø “vaét” vaø khoâng ngöøng ñaàu tö trôû laïi cho noâng nghieäp (xem phuï luïc 8). Baøi hoïc raát ñaùng ñöôïc ñeå yù töø kinh nghieäm cuûa Nhaät Baûn laø chính saùch phi taäp trung hoùa coâng nghieäp, ñöa saûn xuaát coâng nghieäp veà noâng thoân Bieåu ñoà 1: Quan heä giöõa giaù noâng saûn vôùi giaù haøng coâng nghieäp ôû Nhaät (1935-1980) Nguoàn: Ñaëng Kim Sôn (2001). (∗) (khoâng chæ caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán maø caû caùc ngaønh cô khí), coi troïng coâng ngheä thu huùt nhieàu lao ñoäng laøm cho cô caáu kinh teá noâng thoân thay ñoåi, goùp phaàn taêng nhanh thu nhaäp cuûa noâng daân (1950 thu nhaäp phi noâng nghieäp ñoùng goùp 29% vaø 1990 laø 85% toång thu nhaäp cuûa noâng daân) (Ñaëng Kim Sôn). Ñieàu naøy coù theå thöïc hieän ñöôïc laø bôûi vì chính phuû Nhaät ñaõ quan taâm ñeán keát caáu haï taàng, naêng löôïng vaø thoâng tin lieân laïc treân khaép laõnh thoå ngay töø ñaàu. Ngoaøi ra, chính phuû Nhaät coøn luoân kieân trì giöõ giaù noâng saûn oån ñònh coù lôïi cho noâng daân, ngay caû khi noâng saûn haøng hoùa dö thöøa. 0 5 10 15 20 25 1 2 3 4 5T yû le ä ñ oùn g go ùp cu ûa N N c ho G D P (% ) 0 50 100 150 200 250 300 350 400 C hæ so á g ia ù h aøn g N N / h aøn g C N Series2 Series1 Tyû leä ñoùng goùp cuûa NN trong GDP Tyû leä giaù noâng saûn/ giaù haøng CN 1955 1960 1970 1980 1935 1.1.3.2. Ñaøi Loan khai thaùc hôïp lyù tieàm naêng cuûa khu vöïc noâng thoân Söï hôïp lyù ôû ñaây theå hieän ôû vieäc Ñaøi Loan tieán haønh chuyeån taøi nguyeân ra khoûi noâng thoân nhöng vaãn ñaûm baûo ñöôïc söï taùi saûn xuaát môû roäng cuûa noâng nghieäp. Thaønh coâng lôùn cuûa Ñaøi Loan trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa chính laø khoâng taïo ra aùp löïc vieäc laøm ñoái vôùi lónh vöïc coâng nghieäp vaø lieân tuïc tieán boä trong noã löïc taïo ra söï caân baèng trong thu nhaäp (Ñaøi Loan vaø ∗ Chính söï phi taäp trung hoùa naøy giuùp cho Nhaät coù theå phaùt trieån söï lieân keát phaùt trieån giöõa caùc doanh nghieäp nhoû vaø vöøa ôû caùc thò traán noâng thoân vôùi coâng ty lôùn taïi thaønh thò. 12 moät soá nöôùc Chaâu AÂu coù thu nhaäp caân baèng nhaát treân theá giôùi( )1 ). Maëc duø phaûi ñoái maët vôùi tình traïng thaát nghieäp cao vaø lao ñoäng noâng nghieäp chieám phaàn lôùn trong löïc löôïng lao ñoäng nhöng trong giai ñoaïn ñaàu phaùt trieån coâng nghieäp taïi Ñaøi Loan ñaõ khoâng xaûy ra hieän töôïng lao ñoäng ñoå xoâ ra thaønh thò. Khoâng nhöõng theá, duø bò ñieàu tieát maïnh ñeå phuïc vuï cho phaùt trieån coâng nghieäp, noâng nghieäp coøn ñoùng goùp lôùn cho söï phaùt trieån cuûa coâng nghieäp thoâng qua söï phaùt trieån cuûa caùc ngaønh cheá bieán noâng saûn xuaát khaåu (xem Phaïm Ñoã Chí chuû bieân, phaàn IV), vaán ñeà phaân hoùa giaøu ngheøo trong giai ñoaïn naøy cuõng ñöôïc giaûi quyeát. Vaø thò tröôøng noâng thoân Ñaøi Loan trôû thaønh nôi tieâu thuï haøng hoùa coâng nghieäp trong quaù trình coâng nghieäp hoùa (töø 1956 ñeán 1966, thò tröôøng trong nöôùc ñoùng goùp 60% taêng tröôûng cuûa lónh vöïc coâng nghieäp cheá taïo). Thaønh coâng cuûa Ñaøi Loan coù ñöôïc laø nhôø chính saùch khoâng ngöøng naâng cao thu nhaäp cuûa ngöôøi daân noâng thoân vaø taïo söï lieân keát hay phoái hôïp hôïp lyù giöõa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa thoâng qua vieäc phi taäp trung hoùa coâng nghieäp, ñöa coâng nghieäp veà phaùt trieån taïi noâng thoân (giuùp thöïc hieän thaønh coâng “ly noâng baát ly höông”), nhôø ñoù maø phaùt trieån ñöôïc thò tröôøng trong nöôùc laøm cô sôû ñeå phaùt trieån tieàm löïc cuûa quoác gia. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, Ñaøi Loan phaûi coù ñöôïc söï ñaàu tö phaùt trieån cô sôû haï taàng vaø nguoàn nhaân löïc taïi noâng thoân (löu yù: “hôn 2/3 daân soá noâng nghieäp taïi Ñaøi Loan coù baèng caáp giaùo duïc chính thöùc”, Phaïm Quang Dieäu, Ñaëng Kim Sôn (xem Phaïm Ñoã Chí chuû bieân) Nguoàn: Phaïm Ñoã Chí, 2003. 0 20 40 60 80 100 Bieåu ñoà 2: Soá doanh nghieäp toaøn quoác vaø ôû khu vöïc noâng thoân 1.1.3.3. Haøn Quoác phaùt trieån moâ hình laøng môùi Saemaul Undong ñeå khaéc phuïc tình traïng phaân caùch kinh teá Moâ hình laøng môùi Saemaul Undong ñöôïc chính phuû Haøn Quoác phaùt ñoäng xaây döïng vaøo ñaàu thaäp nieân 70 cuûa theá kyû tröôùc laø giaûi phaùp cuûa Haøn Quoác nhaèm muïc ñích xoùa ñi hoá “phaân caùch” kinh teá giöõa khu vöïc noâng thoân vaø khu vöïc thaønh thò. Söï phaân caùch kinh teá naøy chính laø keát quaû cuûa söï noùng loøng ñaåy 1 Ñaëng Kim Sôn 1 2 3 4 toaøn quoác khu vöïc noâng thoân 1965 1975 1985 1995 13 nhanh nhanh söï nghieäp coâng nghieäp hoùa, doác toaøn löïc vaøo vieäc phaùt trieån caùc ngaønh coâng nghieäp höôùng vaøo xuaát khaåu, phaùt trieån thaønh thò, vaø boû queân söï caàn thieát cuûa vieäc phaùt trieån noâng thoân vaø chaêm lo cho naêng löïc phaùt trieån cuûa ngöôøi daân soáng trong khu vöïc naøy. “Trong khi moät phaàn nhoû daân cö ñoâ thò haêng say hoïc taäp, coá gaéng caïnh tranh laøm giaøu, mong muoán quyeát taâm ñoåi ñôøi thì ñaïi boä phaän noâng daân vaãn soáng trong caûnh ngheøo naøn vaø mang trong mình tö töôûng bi quan vaø yû laïi, loái thoaùt duy nhaát laø rôøi boû queâ höông, chaïy veà ñoâ thò” (Ñaëng Kim Sôn). Thöïc chaát cuûa vieäc phaùt trieån moâ hình laøng môùi laø laøm cho thu nhaäp cuûa ngöôøi noâng daân (chieám phaàn ñoâng daân soá vaøo thôøi ñieåm ñoù) ñöôïc caûi thieän vaø kích thích, xaây döïng naêng löïc töï phaùt trieån cuûa khoái daân cö noâng thoân. Ñaây cuõng chính laø yeáu toá laøm cho caùc nöôùc nhö Nhaät vaø Ñaøi Loan coù ñöôïc söï phaùt trieån oån ñònh trong giai ñoaïn tieán haønh coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc. 1.1.4. Thöïc tieãn phaùt trieån cuûa Vieät Nam 1.1.4.1. Taïo söï bình ñaúng veà naêng löïc hoäi nhaäp cuûa hai khu vöïc laø moät vaán ñeà nan giaûi vaø caàn nhieàu noã löïc trong töông lai Cho ñeán nay, ngöôøi daân noâng thoân laø thaønh phaàn daân cö vaát vaû taïo ra phaàn lôùn vaät chaát laøm ñaàu vaøo cho saûn xuaát haøng tieâu duøng vaø xuaát khaåu nhöng hoï cuõng chính laø thaønh phaàn daân soá bò thieät ._.thoøi nhieàu so vôùi khoái daân cö thaønh thò noùi chung. Ñaây laø vaán ñeà böùc thieát trong quaù trình phaùt trieån kinh teá. Theo thoáng keâ, caùc doanh nghieäp ñang tieán haønh hoaït ñoäng kinh doanh treân ñaát nöôùc Vieät Nam phaàn lôùn taäp trung taïi caùc trung taâm ñoâ thò lôùn (thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø Haø Noäi chieám 53,6% toång soá doanh nghieäp vaø 52,14% soá voán ñaêng kyù)( )1 , vaø trong töøng vuøng cuõng coù söï maát caân ñoái veà söï phaân boá cuûa caùc doanh nghieäp saûn xuaát kinh doanh. Taïi caùc vuøng noâng thoân, soá löôïng doanh nghieäp raát ít. Vaán ñeà naøy theå hieän moät thöïc teá laø ngöôøi daân noâng thoân, nhaát laø ngöôøi daân saûn xuaát noâng nghieäp, ñaõ vaø ñang phaûi gaùnh chòu phaàn thieät thoøi trong quaù trình phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc. Ngöôøi ta ñaõ chöùng minh raèng, trong thöïc teá coù söï töông quan giöõa soá doanh nghieäp vaø GDP/ñaàu ngöôøi cuûa 1 Vieän Nghieân Cöùu Quaûn Lyù Kinh Teá Trung Öông (Trang web cuûa Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö) 14 moät ñòa phöông (ñoà thò 1). Nhö vaäy, ngöôøi daân noâng thoân khoâng coù nhieàu ñieàu kieän ñeå taêng thu nhaäp cho baûn thaân vaø cho gia ñình taïi khu vöïc hoï sinh soáng, caùch giaûi quyeát maø hoï cho laø toát nhaát laø di cö ra caùc khu ñoâ thò vôùi mong muoán coù nhieàu cô hoäi vieäc laøm hôn. Ñoà thò 1: Töông quan daân soá/doanh nghieäp vaø GDP/ngöôøi phaân theo ñòa baøn tænh 100 1000 10000 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 Soá daân/ moät doanh nghieäp GDP/ ngöôøi Nguoàn: Vieän Nghieân cöùu Quaûn lyù Kinh teá Trung öông, 2002. Trong khi phaûi gaùnh chòu thieät thoøi, ngöôøi daân noâng thoân, noâng nghieäp laïi laø boä phaän cung caáp lôïi theá so saùnh cho nhieàu maët haøng tieâu duøng vaø xuaát khaåu cuûa ñaát nöôùc, ñem veà nhieàu nguoàn lôïi to lôùn (xem phuï luïc 9). Vaø söï ñoùng goùp naøy coøn lôùn hôn neáu nhö coù söï ñaàu tö ñoàng boä cho söï caûi thieän chaát löôïng saûn phaåm, caûi thieän vaø phaùt trieån vuøng nguyeân lieäu, ñaàu tö naâng cao naêng löïc nghieân cöùu vaø phoå bieán kyõ thuaät saûn xuaát cho ngöôøi noâng daân, aùp duïng ñöôïc nhöõng kyõ thuaät - coâng ngheä nhö caùc nöôùc, tröôùc heát laø nhö caùc nöôùc trong khu vöïc, vaø ñaàu tö phaùt trieån heä thoáng phaân phoái. Moät minh chöùng roõ raøng ñoù laø khaû naêng caïnh tranh cuûa maët haøng gaïo cuûa nöôùc ta vaãn coøn thaáp hôn so vôùi cuûa Thaùi Lan. Nguoàn: Thôøi baùo Kinh teá Vieät Nam – Kinh teá 2004-2005 Vieät Nam vaø theá giôùi. Caùc nöôùc khaùc 2.79 Trung Quoác 0.80 Pakistan 1.80 Aán Ñoä 2.80 Myõ 3.00 Vieät Nam 4.01 Thaùi Lan 10.13 Xuaát khaåu gaïo theá giôùi naêm 2004 (trieäu taán)Giaù gaïo 5% taám, USD/taán, FOB 221 232 235 263 205 226 226 233 quyù I/2004 quyù II/2004 quyù III/2004 quyù IV/2004 Thaùi Lan Vieät Nam Naêng suaát lao ñoäng noâng nghieäp cuûa Vieät Nam thaáp hôn nhieàu so vôùi caùc nöôùc, ngay caû so vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån laân caän (xem phuï luïc 10), cuõng goùp phaàn laøm cho cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân noâng nghieäp gaëp khoù khaên, luoân baáp beânh vaø thaät khoù khaên ñeå coù theå caûi thieän. Saûn xuaát noâng nghieäp thì luoân 15 baáp beânh, phaûi ñoái maët vôùi söï khoâng oån ñònh veà giaù caû ñaàu ra, ngöôøi noâng daân laïi phaûi chòu söùc eùp cuûa vieäc giaù ñaàu vaøo lieân tuïc taêng. Nguyeân nhaân laïi chính laø thieáu nguoàn ñaàu tö cho phaùt trieån caùc ngaønh coâng nghieäp phuïc vuï cho söï phaùt trieån beàn vöõng, oån ñònh lónh vöïc noâng nghieäp. Ñôn cöû laø khaû naêng saûn xuaát phaân boùn cuûa Vieät Nam coøn haïn cheá, moãi naêm chæ saûn xuaát ñöôïc 1/3 löôïng phaân ureâ caàn duøng (khoaûng 2,2 trieäu taán)( )1 (xem theâm phuï luïc 11). Caâu chuyeän veà khaû naêng cung caáp luùa lai cuõng khoâng naèm ngoaøi vaán ñeà naøy. Gaàn 90% löôïng luùa lai gioáng phaûi nhaäp töø Trung Quoác vôùi giaù cao hôn trong nöôùc (maø thöïc chaát laø khoaûn hoa hoàng cao taïo ra). Heä thoáng phaân phoái yeáu keùm cuøng vôùi ñaàu tö cho coâng nghieäp cheá bieán, baûo quaûn cuõng laø moät nhaân toá chính goùp phaàn laøm cho tình traïng khoù khaên cuûa ngöôøi noâng daân trôû neân nan giaûi. Theo GS. Ñaøo Coâng Tieán, “phaàn thu nhaäp cuûa nhöõng ngöôøi troàng luùa trong toång giaù trò saûn xuaát luùa gaïo giaûm daàn töø 58,05% (1995) xuoáng coøn 49,9% (1996-1997), 46,6% (1998-1999) vaø 41% (2000). Nhieàu maët haøng traùi caây vaø thuûy saûn, chaên nuoâi gia suùc, gia caàm cuõng gaëp tình traïng töông töï”( )2 . Ñeå giaûi quyeát tình traïng naøy ñoøi hoûi chính phuû phaûi quan taâm hôn nöõa ñeán vieäc thu huùt voán ñaàu tö vaøo khu vöïc noâng thoân, maø tröôùc tieân laø phaûi coù bieän phaùp taän duïng toát nguoàn voán ODA ñeå ñaàu tö phaùt trieån haï taàng cô sôû cho caùc vuøng noâng thoân, caùc vuøng noâng nghieäp troïng ñieåm cuûa ñaát nöôùc. 1.1.4.2. Cheânh leäch giaøu ngheøo gia taêng trong khi thôøi gian lao ñoäng chöa ñöôïc söû duïng ôû noâng thoân vaãn coøn ôû möùc cao Maëc duø ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân Vieät Nam noùi chung ñöôïc caûi thieän nhöng coù moät thöïc teá laø khoaûng caùch giaøu ngheøo ngaøy caøng taêng. “Thu nhaäp cuûa 20% nhoùm hoä giaøu nhaát so vôùi 20% nhoùm hoä ngheøo nhaát neáu naêm 1990 môùi coù 4,1% laàn, naêm 1991 laø 4,2 laàn, naêm 1993 laø 6,2 laàn, naêm 1994 laø 6,5 laàn, naêm 1995 laø 7 laàn, naêm 1996 laø 7,3 laàn, naêm 1999 laø 7,6 laàn vaø naêm 2002 ñaõ leân 8,1 laàn, ñeán nay coù theå cao hôn”( )3 . Heä soá Gini cuõng cho ta thaáy söï baát bình ñaúng ñang taêng daàn, heä soá naøy taêng töø 0,33 naêm 1993 leân 0,37 vaøo naêm 2003. Söï cheânh 1 Theo Hieäp hoäi Phaân boùn Vieät Nam, ngaøy 26/7/2005, tin töùc thôøi söï VTV 2 GS. Ñaøo Coâng Tieán (2003), Noâng nghieäp vaø noâng thoân-Nhöõng caûm nhaän vaø ñeà xuaát, trang 16 3 Thôøi baùo Kinh teá Vieät Nam, Kinh teá 2004-2005 Vieät Nam vaø theá giôùi, trang 12 16 leäch naøy coù nguyeân nhaân töø khaû naêng thuï höôûng thaønh quaû cuûa söï taêng tröôûng kinh teá giöõa caùc nhoùm daân cö laø khaùc nhau vaø cuõng chính laø söï khaùc nhau giöõa khu vöïc noâng thoân vaø khu vöïc thaønh thò. Theo Ñoã Thieân Kính( )1 , söï baát bình ñaúng trong toång theå caû nöôùc laø do söï phaân phoái cheânh leäch giöõa hai khu vöïc noâng thoân vaø thaønh thò gaây neân (chöù khoâng phaûi do baûn thaân töøng khu vöïc noâng thoân vaø ñoâ thò). “Neáu nhìn rieâng reõ töøng khu vöïc noâng thoân vaø ñoâ thò thì thaáy heä soá Gini ôû 2 khu vöïc naøy naêm 1998 ñeàu thaáp hôn heä soá Gini caû nöôùc (Gini noâng thoân laø 0,277. Gini ñoâ thò laø 0,342. Gini caû nöôùc laø 0,35).” Nghieân cöùu cuûa oâng coøn chæ roõ nguyeân nhaân cuûa tình traïng naøy laø do khu vöïc noâng thoân laø nôi taäp trung chuû yeáu cuûa ngöôøi ngheøo vaø coøn coù xu höôùng taäp trung nhieàu hôn (naêm 1993 laø 94,1% vaø naêm 1998 taêng leân 96,4%). Khu vöïc noâng thoân ngaøy caøng coù ít ngöôøi giaøu hôn. Ngöôïc laïi, khu vöïc ñoâ thò tyû leä ngöôøi giaøu cö truù ngaøy caøng taêng vaø laïi taäp trung chuû yeáu ôû ñoàng baèng soâng Hoàng vaø Ñoâng Nam Boä, caùc vuøng coù nhieàu ñieàu kieän phaùt trieån, nôi coù hai thaønh phoá lôùn laø Haø Noäi vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh. Baát bình ñaúng coù taêng leân chuùt ít thì cuõng khoâng ñeán noãi taïo ra söï böùc xuùc trong xaõ hoäi nhöng neáu nhìn vaøo söï töông phaûn vaø xu höôùng taùch bieät giöõa khu vöïc noâng thoân vaø thaønh thò thì söï lo laéng laø khoâng thöøa (xem phuï luïc 12). Boä maët cuûa noâng thoân coøn trôû neân ít saùng suûa hôn so vôùi thaønh thò bôûi yeáu toá thôøi gian lao ñoäng nhaøn roãi cuûa khu vöïc naøy ñang ñöôïc xöû lyù moät caùch töông ñoái chaäm raõi. Thôøi gian lao ñoäng ôû noâng thoân vaãn coøn 21% chöa ñöôïc söû duïng, vôùi gaàn 75% lao ñoäng caû nöôùc naèm ôû khu vöïc noâng thoân laøm cho vaán ñeà naøy trôû neân noåi coäm. Soá thôøi gian lao ñoäng nhaøn roãi ôû noâng thoân töông ñöông vôùi gaàn 9 trieäu lao ñoäng thaát nghieäp hoaøn toaøn (theo tính toaùn cuûa Vuï Lao ñoäng vaø Vaên hoùa xaõ hoäi, Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö) ( )2 . 1 Ñoã Thieân Kính (2003), Phaân hoùa giaøu-ngheøo vaø taùc ñoäng cuûa yeáu toá hoïc vaán ñeán naâng cao möùc soáng cho ngöôøi daân Vieät Nam. 2 GS.Nguyeãn Vaên Thöôøng (chuû bieân), trang 20 17 1.1.4.3. Baát bình ñaúng trong tieáp caän caùc dòch vuï giaùo duïc vaø y teá giöõa thaønh thò vaø noâng thoân Vaán ñeà naøy aûnh höôûng tröïc tieáp tôùi vieäc oån ñònh vaø phaùt trieån söùc saûn xuaát cuõng nhö naâng cao thu nhaäp cuûa ngöôøi noâng daân bôûi noù coù lieân quan tôùi chaát löôïng cuoäc soáng cuûa hoï vaø aûnh höôûng tôùi moâi tröôøng ñaàu tö. Vì thu nhaäp cuûa ñaïi ña soá ngöôøi daân noâng thoân laø thaáp neân khoaûn chi cho giaùo duïc cuõng trôû neân eo heïp, cô hoäi ñeå ngöôøi daân noâng thoân ñaàu tö cho con caùi hoï hoïc leân cao thaät haïn cheá (phuï luïc 13). Khoâng nhöõng vieäc hoïc leân cao ñoái vôùi ngöôøi daân noâng thoân bò caûn trôû do vaán ñeà taøi chính maø coøn bôûi vì caùc cô sôû ñaøo taïo kyõ thuaät, caùc cô sôû ñaøo taïo ngheà, caùc tröôøng cao ñaúng vaø ñaïi hoïc taäp trung ôû xa nôi sinh soáng cuûa hoï maø cuï theå laø taïi caùc trung taâm ñoâ thò, caùc thaønh phoá lôùn, ñaây laø moät trôû ngaïi khoâng nhoû, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng hoä noâng daân. Ngoaøi vieäc cô hoäi hoïc taäp vaø hoïc taäp leân cao cuûa ngöôøi daân noâng thoân bò haïn cheá bôûi nhöõng khaùc bieät giöõa noâng thoân vaø thaønh thò, chaát löôïng giaùo duïc phoå thoâng maø con em caùc hoä gia ñình noâng thoân ñöôïc höôûng cuõng thaáp hôn nhieàu so vôùi ôû thaønh thò. Lyù do cuûa tình traïng naøy laø khaû naêng cho con caùi hoï tieáp xuùc caùc phöông tieän giaùo duïc hieän ñaïi thaät söï bò haïn cheá, nhieàu con em caùc gia ñình noâng thoân coøn phaûi phuï vieäc cuûa gia ñình, vaø quan troïng hôn caû laø cô sôû vaät chaát vaø trình ñoä giaûng daïy phoå thoâng taïi noâng thoân thaáp hôn thaønh thò (phuï luïc 14). Ngoaøi söï thieät thoøi veà tieáp caän giaùo duïc, ngöôøi daân noâng thoân coøn phaûi chaáp nhaän söï haïn cheá trong khaû naêng tieáp caän caùc dòch vuï y teá. Ngöôøi ta cho raèng khoâng coù gì ñaùng ngaïc nhieân khi 20% daân soá chieám tyû leä cao trong soá nhöõng ngöôøi söû duïng beänh vieän, trong khi nhoùm 20% daân soá ngheøo nhaát laïi chieám tyû leä cao trong soá nhöõng ngöôøi söû duïng caùc trung taâm y teá xaõ vaø döïa nhieàu vaøo vieäc töï khaùm chöõa beänh. Nguyeân nhaân cuõng laïi laø söï khaùc bieät giöõa noâng thoân vaø thaønh thò, caùc beänh vieän thöôøng taäp trung taïi caùc trung taâm ñoâ thò, taïo ñieàu kieän cho ngöôøi khaù giaû tieáp caän deã daøng( )1 . Maïng löôùi y teá noâng thoân thieáu phöông tieän laïi thieáu nhaân söï coù chuyeân moân cao, ngöôøi ngheøo noâng thoân khi coù beänh taät naëng phaûi tìm caùch vöôït tuyeán vaø chòu toán nhieàu chi phí hôn so 1 Ngaân haøng Theá giôùi, Sida…(2001), Vieät Nam-Khoûe ñeå phaùt trieån beàn vöõng 18 vôùi ngöôøi daân thaønh thò vì tieàn xe, tieàn aên ôû cuûa ngöôøi thaân chaêm soùc. Quaû thaät laø moät khoù khaên cho ngöôøi daân noâng thoân neáu chaúng may maéc beänh hieåm ngheøo. Maïng löôùi baûo hieåm y teá ôû noâng thoân coøn thieáu soùt, baûo hieåm y teá chi traû phaàn lôùn phí toån ôû beänh vieän chöù khoâng phaûi laø phí toån ôû caùc trung taâm y teá xaõ. Taát caû laøm cho tình hình chaêm soùc söùc khoûe cuûa ngöôøi daân noâng thoân trôû neân yeáu keùm hôn thaønh thò raát nhieàu. Toùm laïi, quaù trình phaùt trieån kinh teá ôû Vieät Nam theå hieän moät hieän traïng thieáu lieân keát giöõa noâng thoân vaø thaønh thò maø bieåu hieän cuï theå cuûa noù nhö sau: Thöù nhaát laø thieáu lieân keát giöõa nhu caàu phaùt trieån vaø söï phaùt trieån nguoàn löïc cho phaùt trieån. Ñieàu naøy nhìn thaáy ôû hai khía caïnh laø nguoàn lao ñoäng vaø nguoàn nguyeân lieäu ñaàu vaøo. Veà phöông dieän nguoàn lao ñoäng, do coù söï khaùc bieät cô baûn giöõa thaønh thò vaø noâng thoân ôû cô sôû haï taàng giaùo duïc vaø y teá maø trong ñoù noâng thoân chòu phaàn thieät thoøi neân khaû naêng vöôn leân cuûa ngöôøi daân noâng thoân keùm hôn. Thöïc traïng naøy coäng vôùi tình traïng phaùt trieån doanh nghieäp ñeå thu huùt lao ñoäng ôû noâng thoân coøn haïn cheá ñaõ vaø ñang laøm cho ngöôøi daân noâng thoân, chieám phaàn ñoâng daân soá thaát theá vaø höôûng lôïi keùm hôn trong khi neàn kinh teá ñang taêng tröôûng. Veà phöông dieän nguoàn nguyeân lieäu ñaàu vaøo cho phaùt trieån, do thieáu ñaàu tö cho cô sôû haï taàng, quy hoaïch vaø coâng taùc nghieân cöùu phaùt trieån neân giaù caû cuûa nguyeân lieäu vaø chaát löôïng cuõng nhö khaû naêng ña daïng hoùa saûn phaåm töø nguoàn nguyeân lieäu noâng nghieäp vaãn coøn nhieàu baát oån vaø yeáu keùm so vôùi caùc nöôùc, chöa taän duïng ñöôïc heát lôïi theá cuûa ñaát nöôùc( )1 . Thöù hai laø söï thieáu lieân keát giöõa coâng nghieäp vaø noâng nghieäp. Caùc ngaønh coâng nghieäp phuïc vuï cho phaùt trieån noâng nghieäp chöa thaät phaùt trieån, cuï theå laø coâng nghieäp hoùa chaát, coâng nghieäp cheá bieán coøn nhieàu yeáu keùm, laø nguyeân nhaân cuûa tình traïng xuaát thoâ haøng noâng saûn coøn nhieàu vaø phuï thuoäc lôùn vaøo nguoàn cung phaân boùn töø beân ngoaøi. Ngoaøi ra, caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán laïi taäp trung ôû ñoâ thò, vaø phaàn lôùn laø saûn xuaát haøng hoùa tieâu duøng vôùi nguyeân phuï lieäu phuï thuoäc raát lôùn vaøo nguoàn cung töø nöôùc ngoaøi. 1 GS.TS. Buøi Xuaân Löu (chuû bieân), chöông III 19 1.2. Lieân keát noâng nghieäp - du lòch vôùi söï phaùt trieån noâng nghieäp vaø noâng thoân 1.2.1. Lieân keát ngaønh vôùi tính beàn vöõng cuûa hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp 1.2.1.1. Phaùt trieån moät neàn noâng nghieäp beàn vöõng Theá naøo laø phaùt trieån beàn vöõng? Ngöôøi ta cho raèng coù raát nhieàu ñònh nghóa veà phaùt trieån beàn vöõng (TS. Traàn Nam Bình)( )1 vaø cuõng coù nhieàu tranh luaän veà caùc ñònh nghóa naøy nhöng nhìn chung caùc ñònh nghóa ñeàu höôùng vaøo vieäc ñaûm baûo ba muïc tieâu chung maø phaùt trieån beàn vöõng caàn phaûi ñaùp öùng vaø caân ñoái laø: kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Do ñoù, phaùt trieån beàn vöõng ñoøi hoûi phaûi: lieân tuïc taêng saûn phaåm treân ñaàu ngöôøi; thaønh quaû taêng tröôûng ñöôïc san seû töông ñoái ñoàng ñeàu vaø moïi taàng lôùp daân chuùng ñeàu coù cô hoäi bình ñaúng nhö nhau; vaø moâi tröôøng thieân nhieân (nhö moät phöông tieän ñeå sinh soáng vaø saûn xuaát) ñöôïc duy trì thoûa ñaùng. Ñoái vôùi phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng thì tieâu chí coù phaàn cuï theå hôn. Qua phaân tích caùc ñònh nghóa veà phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng, TS. Ñinh Phi Hoå ñaõ ñöa ra caùc raøng buoäc ñeå ñaûm baûo coù ñöôïc moät söï phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng ñoù laø: moâ hình phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng laø moâ hình laøm taêng tröôûng noâng nghieäp nhöng khoâng laøm suy thoaùi moâi tröôøng sinh thaùi töï nhieân thoâng qua phaùt trieån vaø söû duïng caùc phöông thöùc saûn xuaát tieán boä; laø moâ hình ñaûm baûo ñöôïc sinh keá beàn vöõng treân möùc ngheøo ñoùi cho ngöôøi daân noâng thoân; vaø noù phaûi gaén vôùi söï caûi thieän trình ñoä daân trí cuõng nhö söùc khoûe-dinh döôõng cuûa con ngöôøi soáng trong moâi tröôøng saûn xuaát aáy. Vôùi ñònh nghóa cuûa mình veà phaùt trieån beàn vöõng( )2 , toå chöùc FAO ñaõ ñöa ra caùc tieâu chí coøn cuï theå hôn cho phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng laø Thoûa maõn nhu caàu dinh döôõng cô baûn cuûa caùc theá heä hieän taïi vaø töông lai veà soá löôïng vaø chaát löôïng vaø nhieàu caùc saûn phaåm noâng nghieäp khaùc, Cung caáp laâu daøi vieäc laøm, ñuû thu nhaäp vaø caùc ñieàu kieän soáng, laøm vieäc töôm taát cho moïi ngöôøi tröïc tieáp laøm noâng nghieäp, 1 Xem Phaïm Ñoã Chí (chuû bieân), chöông III, trang 94 2 TS. Nguyeãn Taán Khuyeân, Baøi giaûng “Noâng nghieäp beàn vöõng” , trang 10. 20 Duy trì vaø neáu coù theå thì taêng cöôøng khaû naêng saûn xuaát cuûa caùc cô sôû taøi nguyeân thieân nhieân vaø khaû naêng taùi saûn xuaát cuûa caùc nguoàn taøi nguyeân taùi taïo ñöôïc maø khoâng phaù vôõ chöùc naêng cuûa caùc chu trình sinh thaùi cô sôû vaø caân baèng töï nhieân, khoâng phaù vôõ baûn saéc vaên hoùa – xaõ hoäi cuûa caùc coäng ñoàng soáng ôû noâng thoân, vaø giaûm thieåu khaû naêng bò toån thöông trong noâng nghieäp, cuûng coá loøng töï tin trong noâng daân. ÔÛ baøi vieát naøy chæ taäp trung söï chuù yù vaøo khía caïnh quan heä giöõa ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân vôùi phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng. Ñôøi soáng kinh teá cuûa ngöôøi daân noâng thoân laø yeáu toá quan troïng haøng ñaàu trong thôøi ñieåm hieän nay khi baøn tôùi vieäc phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng. Ñoái maët vôùi nhöõng aùp löïc möu sinh trong cuoäc soáng, ngöôøi daân ngheøo noâng thoân “nhaán maïnh nhaän thöùc cuûa hoï, cho raèng caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân laø maïng löôùi an sinh cuûa hoï” (xem Baùo caùo cuûa Ngaân haøng Theá giôùi, trang 68). Ngöôøi ngheøo nöôùc ta phaàn lôùn taäp trung ôû vuøng noâng thoân vaø tham gia vaøo saûn xuaát noâng nghieäp neân vaán ñeà phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng hieän nay tröôùc heát laø vaán ñeà naâng cao thu nhaäp cho ngöôøi noâng daân ngheøo. Ngöôøi lao ñoäng noâng thoân Baãy ngheøo khoå Haønh ñoäng töø beân trong (cuûa baûn thaân ngöôøi lao ñoäng noâng thoân) Taùc ñoäng töø beân ngoaøi Khoù khaên vaø thöôøng xuyeân naûy sinh haäu quaû tieâu cöïc Taùc ñoäng töø beân ngoaøi coù nhieàu keânh nhöng hieäu quaû cuûa chuùng caàn phaûi coù söï tham gia cuûa coäng ñoàng thì môùi ñaït hieäu quaû Ngöôøi daân lao ñoäng noâng nghieäp, nhaát laø ngöôøi ngheøo noâng thoân luoân phaûi ñoái dieän vôùi baãy ngheøo khoå vaø caàn nhaän ñöôïc söï hoã trôï töø beân ngoaøi. Trong tình hình thieáu lieân keát giöõa noâng thoân vaø thaønh thò nhö phaân tích ôû treân thì söï lieân keát giöõa phaùt trieån noâng nghieäp vaø du lòch döôøng nhö heù môû moät giaûi phaùp cho vaán ñeà naâng cao thu nhaäp cho ngöôøi daân laøm noâng nghieäp vaø giaûm aùp löïc huûy hoaïi moâi tröôøng. Chöa baøn ñeán taùc ñoäng cuûa hoaït ñoäng noâng nghieäp keát hôïp vôùi du lòch taùc ñoäng leân thu nhaäp cuûa nhaø noâng nhö theá naøo, vaán ñeà 21 naøy seõ ñöôïc ñeà caäp ñeán trong phaàn phaân tích soá lieäu khaûo saùt ôû chöông II, chuùng ta nhaän thaáy raèng vieäc xuùc tieán lieân keát giöõa hoaït ñoäng noâng nghieäp vôùi hoaït ñoäng du lòch coù nhöõng öu theá roõ raøng so vôùi vieäc ngoài troâng chôø vaøo söï phaùt trieån thaät söï cuûa coâng nghieäp taïi khu vöïc noâng thoân. Nhöõng öu theá ñoù laø: Hoaït ñoäng du lòch nhö laø moät hoaït ñoäng keøm theâm, ñi cuøng vôùi thaønh quaû töø hoaït ñoäng noâng nghieäp cuûa nhöõng ngöôøi laøm noâng neân hoï coù theâm moät khoaûn thu nhaäp môùi vaø aùp löïc chaïy theo saûn löôïng vôùi moïi hình thöùc trôû neân giaûm bôùt. Thoâng qua phaùt trieån du lòch, baøi toaùn tieâu thuï saûn phaåm ñoái vôùi ngöôøi noâng daân trôû neân deã chòu hôn vaø coøn coù öu ñieåm laø khoâng toán coâng vaän chuyeån, saûn phaåm ñeán tröïc tieáp vôùi ngöôøi tieâu duøng. Taøi nguyeân cho du lòch coù söï gaàn guûi vôùi taøi nguyeân noâng nghieäp vaø saûn phaåm cuûa hoaït ñoäng noâng nghieäp cuõng coù theå trôû thaønh taøi nguyeân vaø saûn phaåm phuïc vuï hoaït ñoäng du lòch moïi luùc moïi nôi. Khaùc vôùi vieäc thu huùt hoaït ñoäng coâng nghieäp ñoøi hoûi phaûi coù moät cô sôû haï taàng hoaøn thieän nhaát ñònh vaø ñoøi hoûi nhöõng ngöôøi tham gia hoaït ñoäng phaûi coù kyõ naêng cuï theå vaø roõ raøng, vieäc ñöa hoaït ñoäng du lòch veà noâng thoân töông ñoái thuaän lôïi hôn. Hôn theá, xu höôùng thöôûng thöùc caùc giaù trò do thieân nhieân mang laïi ñoái vôùi ngöôøi daân thaønh thò ngaøy caøng roõ neùt. Hoaït ñoäng thöôûng thöùc caùc giaù trò vaên hoùa môùi meû ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khaùch quoác teá cuõng laø moät nhu caàu coù thöïc vaø noâng thoân chính laø ñòa baøn lyù töôûng. Do vaäy, keânh du lòch ñaùng laø moät keânh caàn phaûi ñöôïc quan taâm ñeå thuùc ñaåy söï phaùt trieån ñôøi soáng kinh teá cuûa ngöôøi daân noâng thoân trong boái caûnh keânh coâng nghieäp coøn gaëp raát nhieàu khoù khaên. Laøm ñöôïc vieäc naøy chính laø giaûi toûa ñöôïc moät nguy cô cuûa söï phaùt trieån khoâng beàn vöõng baét nguoàn töø söï khoù khaên trong vieäc möu sinh cuûa ngöôøi lao ñoäng noâng thoân do thieáu vieäc laøm. 1.2.1.2. Du lòch beàn vöõng vôùi vaán ñeà baûo toàn heä sinh thaùi noâng nghieäp vaø ña daïng sinh hoïc 22 Theo nhieàu taùc giaû, chính saùch baûo veä moâi tröôøng toát nhaát laø ñi töø goác bao haøm caùc bieän phaùp phoøng ngöøa daøi haïn( )1 , ñoøi hoûi phaûi haïn cheá caùc phöông phaùp canh taùc duøng nhieàu hoùa chaát vaø thuùc ñaåy söï hieåu bieát veà moâi tröôøng thoâng qua thoâng tin tuyeân truyeàn. Nhöng nhöõng bieän phaùp ñeå thöïc thi chính saùch nhö vaäy thaät söï khoâng theå naøo aùp duïng vôùi ngöôøi noâng daân taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån khi maø ngheà noâng vaãn laø moät ngheà coøn nhieàu ruûi ro vaø nhö ñaõ noùi, hoï xem nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân laø nguoàn an sinh cuûa hoï. Vaán ñeà kinh teá laø vaán ñeà quan taâm haøng ñaàu cuûa nhöõng ngöôøi noâng daân ngheøo. Ngöôøi noâng daân phaûi choïn löïa thaâm canh (intensification) hoaëc quaûng canh (extensification)2 vì hai söï löïa choïn naøy laø deã daøng nhaát ñoái vôùi hoï trong tình hình hieän nay. Ñoái vôùi ngöôøi ngheøo ôû caùc vuøng noâng thoân mieàn nuùi, phöông thöùc quaûng canh ñöôïc hoï söû duïng raát trieät ñeå vaø chính phuû ñaõ vaø ñang toán raát nhieàu coâng söùc, taøi chính ñeå haïn cheá thöïc teá naøy (phuï luïc 15). Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi noâng daân töông ñoái coù khaû naêng taøi chính vaø phuï thuoäc phaàn lôùn vaøo coâng vieäc noâng nghieäp thì phöông thöùc thaâm canh ñöôïc söï öu tieân löïa choïn cuûa hoï. Vieäc thöïc hieän xen canh, luaân canh, duøng phaân xanh, hay nuoâi töï do… khoâng thoûa maõn ñöôïc nhu caàu taêng thu nhaäp cuûa hoï. Caùc phöông aùn naøy xem ra chæ coù theå thöïc hieän khi treân cuøng maûnh ñaát noâng nghieäp aáy cuûa hoï coøn coù theå saûn sinh ra moät khoaûn lôïi naøo khaùc, vaø keát hôïp vôùi du lòch laø giaûi phaùp mong chôø cuûa chuùng ta. 1.2.1.3. Lieân keát ngaønh vôùi söï phaùt trieån nhaän thöùc cuûa ngöôøi noâng daân veà phaùt trieån beàn vöõng Söï ngheøo ñoùi ôû caùc vuøng noâng thoân cuûa Vieät Nam khoâng chæ ñôn thuaàn laø ngheøo veà thu nhaäp maø coøn laø ngheøo veà naêng löïc phaùt trieån, phaùt trieån nhaän thöùc. Theo coâng trình nghieân cöùu cuûa Ñoã Thieân Kính, coù söï lieân heä giöõa trình ñoä hoïc vaán vôùi tình traïng ngheøo khoù vaø trình ñoä hoïc vaán coù taùc duïng caøng cao khi ngöôøi ñoù soáng ôû nhöõng vuøng phaùt trieån hôn( )3 . Do vaäy, ñoái vôùi ngöôøi daân ngheøo noâng thoân thì trình ñoä hoïc vaán laø moät yeáu ñieåm vaø möùc ñoä böùc thieát cuûa 1 xem “Thöông maïi-moâi tröôøng vaø phaùt trieån beàn vöõng ôû Vieät Nam”, NXB CTQG, 1998, trang 31. 2 TS. Ñinh Phi Hoå, trang 223. 3 Ñoã Thieân Kính, trang 87 vaø 150. 23 vieäc naâng cao hoïc vaán so vôùi vieäc tìm keá sinh nhai cuõng khoâng ngang baèng vôùi ngöôøi daân thaønh thò. Moät ñieåm caàn chuù yù trong soá caùc phaùt hieän cuûa oâng Ñoã Thieân Kính ñoù laø trình ñoä hoïc vaán caáp hai cuõng khoâng coù taùc duïng gì nhieàu hôn so vôùi caáp moät trong cuoäc soáng, vaø theo taùc giaû thì noäi dung chöông trình caáp hai chöa gaàn vôùi cuoäc soáng thöïc teá chính laø nguyeân nhaân cuûa noù (xem trang 122). Taát caû nhöõng yeáu toá ñoù hoäi laïi laøm cho khaû naêng phaùt trieån nhaän thöùc veà vai troø quan troïng cuûa vieäc baûo toàn söï ña daïng cuûa heä sinh thaùi, cuõng nhö nhaän ra ñöôïc vieäc laøm naøo laø khoâng coù lôïi cho moâi tröôøng töï nhieân cuûa ngöôøi noâng daân nhaát laø noâng daân ngheøo thaät söï gaëp trôû ngaïi. Vaäy thì söï lieân keát ngaønh coù theå giuùp giaûi quyeát thöïc traïng naøy nhö theá naøo. Deã thaáy nhaát laø noù giaûi quyeát ñöôïc tính sinh ñoäng vaø tính thieát thöïc cuûa hoaït ñoäng phaùt trieån yù thöùc cuûa ngöôøi daân soáng ôû vuøng noâng thoân veà moâi tröôøng. Coù hai höôùng taùc ñoäng chính döïa treân nguyeân taéc naøy cuûa vieäc lieân keát laø: 1) töø lôïi ích coù ñöôïc cuûa phaùt trieån du lòch noâng thoân, du lòch sinh thaùi seõ taïo ñoäng löïc cho ngöôøi daân höôûng lôïi tham gia vaøo caùc chöông trình vaø 2) caùc bieän phaùp phoái hôïp chính saùch cuûa hai ngaønh taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán nhöõng coâng vieäc thöïc teá thöôøng ngaøy cuûa ngöôøi noâng daân, laøm cho hoï deã tieáp nhaän hôn. Moâ hình du lòch coäng ñoàng taïi thoân Doõi, huyeän Nam Ñoâng, tænh Thöøa Thieân Hueá laø minh chöùng xaùc thöïc (baûn tin thôøi söï VTV, ngaøy 28/8/2005). Ngöôøi daân tham gia tröïc tieáp vaøo hoaït ñoäng phuïc vuï du khaùch vaø yù thöùc veà giöõ gìn moâi tröôøng trôû neân phaùt trieån. 1.2.1.4. Lieân keát ngaønh vôùi vaán ñeà phaùt huy söï tham gia cuûa coäng ñoàng noâng thoân vaøo caùc hoaït ñoäng kinh teá - xaõ hoäi Ñeå thöïc hieän ñöôïc söï phaùt trieån beàn vöõng trong noâng nghieäp caàn phaûi ñaït ñöôïc söï hieäp söùc cuûa ba yeáu toá: coâng ngheä baûo toàn taøi nguyeân, nhöõng toå chöùc beân ngoaøi vaø coäng ñoàng ñòa phöông. Ñeå coäng ñoàng ñòa phöông thaät söï phaùt huy vai troø cuûa mình trong vieäc baûo veä moâi tröôøng thì söï phaùt trieån coäng ñoàng (phaùt trieån coäng Noâng nghieäp beàn vöõng Coäng ñoàng ñòa phöông Coâng ngheä baûo toàn taøi nguyeân Nhöõng toå chöùc beân ngoaøi Nguoàn: TS. Nguyeãn Taán Khuyeân (2005). 24 ñoàng chöùc naêng) phaûi mang tính noäi sinh( )1 . Moïi noã löïc ñeå phaùt huy söï ñoùng goùp cuûa coäng ñoàng ñoái vôùi vaán ñeà moâi tröôøng phaûi xuaát phaùt töø yù chí vaø quyeát taâm cuûa coäng ñoàng noâng thoân ñoù, töùc laø söï tham gia (chöù khoâng phaûi tham döï) cuûa hoï ñöôïc nhaán maïnh. Hoï phaûi laø nhöõng con ngöôøi coù khaû naêng töï löïc vaø tröïc tieáp thuùc ñaåy nhöõng haønh ñoäng cuûa hoï, ñoàng thôøi phaûi laø nhöõng con ngöôøi ñoùng goùp vaøo caùc quyeát ñònh cuûa chính coäng ñoàng cuûa hoï. Ñöùng treân goùc ñoä ñoù ta thaáy vieäc phaùt trieån du lòch lieân keát vôùi noâng nghieäp – noâng thoân maø ôû ñoù ngöôøi daân noâng thoân seõ laø ngöôøi ñöùng ra cung caáp dòch vuï seõ hoaøn toaøn khaùc vôùi vieäc caùc coâng ty phaùt trieån du lòch xaây döïng döï aùn cuûa hoï vaø khi noù thaønh hieän thöïc thì dieãn ra keát quaû laø söï di dôøi daân cö taïi nôi thöïc hieän döï aùn ñi nôi khaùc. ÔÛ tröôøng hôïp thöù hai, raát ít khi nguyeân traïng cuûa moâi tröôøng soáng töï nhieân ñöôïc giöõ laïi. Chuùng ta cuõng deã nhaän thaáy raèng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ traû tieàn cho caùc tour du lòch thì khoaûn tieàn hoï ñaõ chi cho caùc coâng ty toå chöùc tour ñöôïc hieåu laø ñaõ bao goàm söï chi traû cho vieäc baûo veä moâi tröôøng (theo khaûo saùt taïi Nepal)( )2 . Do vaäy, caùc hoaït ñoäng cuûa hoï khoâng ñöôïc kieàm cheá, hoï chæ quan taâm ñeán vieäc thoûa maõn toái ña nhu caàu giaûi trí cho chính mình. Vieäc giaùm saùt xem caùc taùc ñoäng cuûa hoï tôùi moâi tröôøng cuûa moät khu du lòch sinh thaùi cuõng toû ra haïn cheá hôn so vôùi vieäc du khaùch töï tuùc vaø ñöôïc daân ñòa phöông phuïc vuï (thöïc teá khaûo saùt ñoù cho thaáy khaùch du lòch töï tuùc thöôøng xuyeân thueâ daân ñòa phöông laøm ngöôøi höôùng daãn), hôn nöõa khaûo saùt coøn cho thaáy thôøi gian ñeå truyeàn taûi caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán vaên hoùa vaø moâi tröôøng soáng cuûa ñòa phöông thaät söï thuaän lôïi hôn khi khaùch du lòch laø töï tuùc do hoï thích ôû taïi nhaø daân. Ngöôøi daân soáng trong khu vöïc ñöôïc lôïi hôn khi du khaùch hoøa nhaäp vôùi coäng ñoàng daân cö trong khu vöïc vaø chi tieâu cho nhu caàu caù nhaân taïi nhöõng nôi do ngöôøi daân trong vuøng cung caáp3. Nhö vaäy, vieäc phaùt trieån du lòch lieân keát vôùi noâng nghieäp - noâng thoân maø ôû ñoù ngöôøi daân laø ngöôøi tröïc tieáp cung caáp caùc dòch vuï (nhaø truù chaân gia ñình, 1 TS. Nguyeãn Vaên Baûy (10/2000), “Phaùt trieån coäng ñoàng noâng thoân”, Taøi lieäu boài döôõng veà nghieân cöùu phaùt trieån noâng thoân beàn vöõng, Chöông trình nghieân cöùu Vieät Nam -Haø Lan, TPHCM. 2 Matt Pobocik and Chritine Butalla (1998), “Development in Nepal: the Annapurna Conservation Area Project”, Sustainable Tourism: a Geographical Perspective, Longman, New York, pp. 167. 3 Matt Pobocik and Chritine Butalla (1998), trang 163-172. 25 laøng nhaø truù chaân phaân taùn, caém traïi ôû noâng thoân, cung caáp nhu yeáu phaåm, cung caáp haøng thuû coâng laøm quaø löu nieäm…) chính laø haønh ñoäng laøm phaùt huy söï tham gia cuûa coäng ñoàng ñòa phöông laøm taêng yù chí vaø khaû naêng ñoùng goùp cuûa ngöôøi daân vaøo caùc vaán ñeà moâi tröôøng cuûa ñòa phöông. 1.2.2. Marketing noâng nghieäp vaø hoaït ñoäng tín duïng noâng thoân trong moâi tröôøng lieân keát ngaønh Hoaït ñoäng du lòch cuûa du khaùch khoâng chæ ñôn thuaàn laø giaûi trí maø coøn laø khaùm phaù vaø thöôûng thöùc höông vò vaên hoùa cuûa ñòa phöông nôi maø hoï ñaët chaân ñeán, trong ñoù coù aåm thöïc vaø ñaëc saûn cuûa moãi vuøng ñaát. Du lòch vöôøn, du lòch veà caùc vuøng ñaëc saûn ñang laø hình thöùc phaùt trieån du lòch ñöôïc phaùt trieån taïi nöôùc ta. Maëc duø noù dieãn ra hoaøn toaøn töï phaùt vaø vôùi quy moâ coøn haïn cheá nhöng seõ laø moät keânh höõu ích ñeå phaùt trieån thoâng tin veà noâng saûn cuûa Vieät Nam. Treân cô sôû cuûa maïng löôùi marketing du lòch vôùi nhöõng theá maïnh ñaëc thuø cuûa noù (chaúng haïn nhö: maïng tieáp thò du lòch laø maïng höôùng tôùi ña ñoái töôïng vaø söû duïng ña phöông tieän (nguoàn cuûa tö nhaân vaø nguoàn cuûa ñòa phöông); trong du lòch khaùch haøng coù haønh vi chuû ñoäng höôùng dòch vuï raát maïnh…), vieäc keát hôïp ñeå quaûng baù cho caùc maët haøng noâng saûn cuûa Vieät Nam la._.baûn Saûn xuaát haøng noâng nghieäp Cung caáp Cung caáp Thò tröôøng cuûa haøng coâng nghieäp, haøng coù giaù trò Caân baèng thanh toaùn Thò tröôøng noâng saûn Nhaäp khaåu Nhu caàu Nhu caàu Taïo ra nhu caàu cho haøng noâng saûn Taïo nhu caàu cho haøng coâng nghieäp vaø tö baûn Taïo nhu caàu ho haøng nhaäp c Taùi ñaàu tö tö baûn vaø lao ñoäng Lieân keát xaõ hoäi/ lieân keát nhu caàu Nguoàn: Ñaëng Kim Sôn (2001) (Theo De Janvry, 1981) Beân traùi sô ñoà laø khu vöïc giao dòch thöông maïi ñoái ngoaïi, beân phaûi laø lónh vöïc noâng nghieäp chuyeân saûn xuaát haøng hoùa phuïc vuï nhu caàu toàn taïi cuûa xaõ hoäi, ôû giöõa laø lónh vöïc coâng nghieäp, saûn xuaát haøng hoùa caàn ñaàu tö nhieàu tö baûn, vaø haøng laâu beàn. Phaàn treân cuûa sô ñoà laø maûng cung, ôû ñaây coù söï noái keát lieân ngaønh beân trong töøng ngaønh vaø giöõa caùc ngaønh vôùi nhau theå hieän baèng caùc muõi teân. Söï lieân keát giöõa caùc ngaønh vôùi nhau theå hieän raèng vieäc saûn xuaát haøng noâng saûn phuïc vuï cho nhu caàu tieâu duøng caên baûn ñöôïc chuyeån sang lónh vöïc coâng nghieäp thoâng qua nguyeân lieäu phuïc vuï coâng nghieäp cheá bieán, ngöôïc laïi haøng coâng 71 nghieäp nheï, thieát bò maùy moùc phuïc vuï saûn xuaát noâng nghieäp laïi chuyeån töø ngaønh coâng nghieäp sang lónh vöïc noâng nghieäp. ÔÛ phía döôùi sô ñoà laø phaàn nhu caàu, moät phaàn raát quan troïng cuûa kinh teá thò tröôøng. Caùc hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa caû ba khu vöïc taïo neân nhu caàu tieâu duøng cho xaõ hoäi (theo ñöôøng chaám). Thu nhaäp cuûa caùc giai taàng xaõ hoäi veà thöïc chaát laø quaù trình taùi thu hoài tö baûn cho ngöôøi ñaàu tö vaø taùi saûn xuaát ra söùc lao ñoäng cho coâng nhaân. Caùc nhaø ñaàu tö taïo ra nhu caàu cho haøng coâng nghieäp, haøng hoùa naøy coù theå ñöôïc saûn xuaát trong nöôùc hoaëc coù theå nhaäp khaåu. Hoaït ñoäng naøy taïo vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng vaø taïo ra nhu caàu veà haøng noâng saûn vaø haøng coâng nghieäp nheï. Nhö vaäy, vieäc taïo ra nhu caàu cho haøng hoùa tö baûn vaø nhu caàu cho haøng noâng saûn lieân keát chaët cheõ vôùi nhau, neáu moät yeáu toá beân ngoaøi naøo laøm taêng moät nhu caàu thì cuõng seõ daãn ñeán taêng nhu caàu kia. Töø ñoù, heä thoáng taïo neân söï taêng tröôûng veà thu nhaäp vaø möùc löông bình quaân trong xaõ hoäi. Söï lieân keát quyeàn lôïi giöõa caùc giai taàng trong xaõ hoäi ñöôïc theå hieän baèng nhöõng muõi teân lieân ngaønh ôû phaàn nhu caàu. Moät neàn kinh teá phaân caùch coù söï caùch bieät giöõa caùc lónh vöïc vaø giöõa caùc giai taàng trong xaõ hoäi. ÔÛ khu vöïc saûn xuaát seõ hình thaønh nhöõng lónh vöïc phaùt trieån hieän ñaïi (nhöõng lónh vöïc “then choát”) nhöng söï taêng tröôûng ôû nhöõng khu vöïc naøy khoâng ñöôïc lan truyeàn sang caùc phaàn khaùc cuûa neàn kinh teá. ÔÛ phaàn nhu caàu cuõng toàn taïi söï phaân chia giöõa caùc giai taàng trong xaõ hoäi. Thò tröôøng cuûa nhöõng lónh vöïc hieän ñaïi bò phaân caùch veà maët ñòa lyù vaø xaõ hoäi vôùi thò tröôøng cuûa caùc haøng hoùa noâng nghieäp truyeàn thoáng. Caùc “thò tröôøng hieän ñaïi” coù nhu caàu veà haøng hoùa sang troïng nhaäp khaåu töø nöôùc ngoaøi ñeå thoûa maõn caùc taàng lôùp trung löu hoaëc giaøu coù soáng baèng lôïi töùc. “Thò tröôøng truyeàn thoáng” chuû yeáu laø haøng noâng nghieäp vaø noäi hoùa phuïc vuï cho nhöõng ngöôøi laøm coâng aên löông hoaëc saûn xuaát töï tuùc. 72 Saûn xuaát haøng xuaát khaåu Xuaát khaåu Caàu xuaát khaåu = khaû naêng tieâu thuï Caân baèng thanh toaùn Nhaäp khaåu Taïo nhu caàu cho haøng coâng nghieäp (taùi ñaàu tö voán) Ñaùp öùng nhu caàu mua haøng xa xæ (taùi ñaàu tö voán) Saûn xuaát haøng noâng nghieäp Cung caáp Thò tröôøng noâng saûn Nhu caàu Hoaøn taát nhu caàu cho haøng tieâu duøng cô baûn Nguoàn: Ñaëng Kim Sôn (2001) (Theo De Janvry, 1981) 73 Phuï luïc 7: Moät neàn kinh teá phaân caùch Giaû söû moät neàn kinh teá nhö Vieät Nam, coù moät lónh vöïc xuaát khaåu nhö saûn phaåm caây coâng nghieäp (caø pheâ, cao su, cheø… ), khoaùng saûn (daàu moû, than ñaù), saûn phaåm coâng nghieäp (deät may, da giaøy) vaø moät lónh vöïc noâng nghieäp roäng lôùn phuïc vuï nhu caàu cô baûn cuûa nhaân daân saûn xuaát löông thöïc, thöïc phaåm. Neáu xaûy ra tình traïng phaân caùch kinh teá, tình hình seõ nhö sau trong noäi boä caùc ngaønh saûn xuaát haøng hoùa xuaát khaåu, caû noâng nghieäp vaø coâng nghieäp. - Veà phía saûn xuaát, söï phaân caùch kinh teá laøm maát ñi caùc moái lieân heä noái keát giöõa khu vöïc saûn xuaát nguyeân lieäu vaø coâng nghieäp cheá bieán (nhaø xuaát khaåu xuaát thaúng nguyeân lieäu thoâ nhö gaïo, caø pheâ, cao su, daàu moû,… ) - Veà phía tieâu duøng, dieãn ra söï phaân caùch xaõ hoäi. Voán ngoaïi teä thu hoài töø xuaát khaåu ñöôïc chia thaønh hai phaàn, moät phaàn nhaäp khaåu nguyeân lieäu saûn xuaát buø ñaép chi phí vaät tö thieát bò saûn xuaát haøng hoùa xuaát khaåu (phaân hoùa hoïc, thuoác tröø saâu, maùy moùc, nhieân lieäu,… ) phuïc vuï ñoâng ñaûo ngöôøi saûn xuaát, nhaát laø noâng daân ôû noâng thoân. Moät phaàn nhaäp khaåu haøng hoùa xa xæ cao caáp (oâ toâ, röôïu ngoaïi, myõ phaåm, … ) phuïc vuï nhu caàu taàng lôùp giaøu coù hoaëc trung löu trong xaõ hoäi ñoâ thò vaø caùc trung taâm kinh teá (TP Hoà Chí Minh, Haø Noäi, … ). Söï chi duøng khaùc nhau cuûa hai khoaûn ngoaïi teä naøy dieãn ra moät caùch phaân caùch caû veà xaõ hoäi vaø veà ñòa lyù. Trong lónh vöïc coâng nghieäp phuïc vuï thò tröôøng trong nöôùc, cuõng coù nguy cô phaân caùch vôùi caùc lónh vöïc kinh teá khaùc neáu taäp trung vaøo saûn xuaát haøng hoùa thay theá nhaäp khaåu sang troïng (oâ toâ, maùy ñieàu hoøa nhieät ñoä, ñoà ñieän töû cao caáp,… ). Lónh vöïc naøy phaân caùch vôùi nhöõng ngaønh khaùc veà saûn xuaát: ít söû duïng nguyeân lieäu trong nöôùc do tyû leä noäi ñòa hoùa thaáp, tieâu toán ngoaïi teä nhaäp khaåu nguyeân lieäu, haàu nhö khoâng saûn xuaát thieát bò phuïc vuï caùc ngaønh saûn xuaát noâng nghieäp roäng lôùn. Veà maët tieâu thuï, coâng nghieäp haøng hoùa sang troïng thay theá nhaäp khaåu cuõng raát “phaân caùch”: chæ taäp trung phuïc vuï nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao vaø trung löu ôû thaønh phoá, lôïi nhuaän thu ñöôïc chaûy ngöôïc trong noäi boä ngaønh haøng, haàu nhö khoâng lieân heä vôùi lónh vöïc noâng thoân. 74 Bò phaân caùch vôùi khu vöïc haøng hoùa xuaát khaåu soâi ñoäng laø lónh vöïc saûn xuaát noâng nghieäp traàm laëng, roäng lôùn, phuïc vuï tieâu duøng trong nöôùc (nhö vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng, Baéc Trung boä, mieàn nuùi phía Baéc… ) trong khu vöïc naøy, veà phía tieâu thuï, do thieáu voán, moái lieân keát vôùi saûn xuaát xuaát khaåu khoâng chaët cheõ, veà phía tieâu thuï, do thieáu voán, ngöôøi noâng daân söû duïng ít vaät tö, thieát bò nhaäp khaåu hieän ñaïi vaø haàu nhö khoâng coù khaû naêng söû duïng haøng hoùa tieâu duøng sang troïng. Neàn kinh teá noâng thoân vôùi möùc löông thaáp, tieâu duøng haøng hoùa thieát yeáu vôùi chaát löôïng thaáp (haøng saûn xuaát trong nöôùc, haøng coâng nghieäp ñòa phöông cuûa Trung Quoác hoaëc ñoà cuõ cuûa nöôùc ngoaøi). Ví duï treân chæ mang tính giaû ñònh nhöng roõ raøng mang tính caûnh baùo thieát thöïc. Vieät Nam coøn lónh vöïc coâng nghieäp goàm caùc haøng hoùa thay theá nhaäp khaåu laøm nguyeân lieäu trung gian cho caùc ngaønh saûn xuaát khaùc (xi maêng, saét theùp, hoùa chaát, ñieän,… ) hoaëc haøng coâng nghieäp phuïc vuï tieâu duøngï trong nöôùc ( giaáy, cô khí, cheá bieán thöïc phaåm,… ), caùc lónh vöïc dòch vuï chung (thoâng tin lieân laïc, giao thoâng, du lòch,… ). Ñaây laø caùc lónh vöïc coù khaû naêng toát, neáu bieát phaùt huy coù theå keát noái caùc hôïp phaàn cuûa neàn kinh teá trong moät khoái lieân keát phoái hôïp. Ngöôïc laïi, neáu xöû lyù khoâng kheùo, ngay trong noäi boä nhöõng ngaønh mang tính lieân keát naøy cuõng taùch ra thaønh caùc maûng rieâng bieät, laøm toaøn neàn kinh teá bò phaân caùch saâu saéc hôn. Ví duï: vieäc baûo veä cao cho caùc ngaønh saûn xuaát nguyeân lieäu thay theá nhaäp khaåu laøm taêng chi phí ñaàu vaøo cuûa saûn xuaát noâng nghieäp (xi maêng, saét theùp taêng giaù laøm coâng trình thuûy lôïi, ñöôøng saù noâng thoân trôû neân ñaét hôn, taêng giaù thaønh noâng saûn), kinh teá noâng thoân lôïi nhuaän thaáp phaûi haïn cheá ñaàu tö; coâng nghieäp cheá bieán nhaäp nguyeân lieäu thoâ nhö haït ñieàu, goã, boät giaáy, muoái,… töø nöôùc ngoaøi veà cheá bieán khoâng söû duïng nguyeân lieäu trong nöôùc; giaù cöôùc dòch vuï cao vöôït quaù khaû naêng chi traû haïn cheá cuûa noâng daân (giaù cöôùc ñieän thoaïi, internet), laïi öu tieân hoã trôï cho thaønh phoá (heä thoáng ñieän ôû thaønh phoá nhaø nöôùc ñaàu tö ñeán cöûa nhaø, ôû noâng thoân daân phaûi ñoùng goùp ñöa ñieän veà xaõ… ). Trong thöïc teá, hieám coù neàn kinh teá naøo bò phaân caùch hoaøn toaøn maø bò phaân caùch ôû möùc ñoä cao hay thaáp khaùc nhau. Ngöôïc laïi, trong moät neàn kinh teá lieân keát, möùc löông cuûa coâng nhaân ñöôïc coi nhö töông quan vôùi naêng suaát lao ñoäng, löông caøng cao, chaát löôïng lao ñoäng 75 caøng cao, maët khaùc, toång caàu trong xaõ hoäi taêng theo khieán cung coù ñieàu kieän phaùt trieån, keát quaû laø caû neàn kinh teá taêng tröôûng nhanh ñem laïi lôïi ích lôùn hôn chi phí tröïc tieáp traû löông. Trong tröôøng hôïp naøy löông khoâng phaûi laø “chi phí” maø laø “lôïi ích” cuûa kinh teá. Tuøy theo hoaøn caûnh töøng quoác gia, chính saùch ñeå duy trì möùc löông cao coù theå laø qui ñònh veà möùc löông toái thieåu, ñaàu tö taäp huaán kyõ naêng cho lao ñoäng, giaûm thueá theo ñoái töôïng lao ñoäng, trôï caáp tröïc tieáp… Xeùt veà haøng hoùa, moät caùch ñaùnh giaù khaùc laø döïa vaøo lónh vöïc naøo ñöôïc coi laø lónh vöïc quan troïng chính (veà phía caàu) ñöôïc öu tieân phaùt trieån trong moät neàn kinh teá. Neáu ôû moät neàn kinh teá trong giai ñoaïn môùi phaùt trieån maø laø caùc haøng hoùa phuïc vuï tieâu duøng cho ña soá nhaân daân (noâng daân, ngöôøi saûn xuaát kinh doanh nhoû) thì ñoù laø neàn “kinh teá lieân keát”. Neáu ñoù laø haøng hoùa tieâu duøng xa xæ, hay coâng nghieäp thay theá xuaát khaåu phuïc vuï ngöôøi trung löu vaø taàng lôùp giaøu coù thì ñoù laø daáu hieäu cuûa moät neàn “kinh teá phaân caùch”. Xeùt veà coâng ngheä, “kinh teá phaân caùch” thieân veà söû duïng caùc coâng ngheä thu huùt nhieàu tö baûn ñaàu tö. Trong khi “kinh teá lieân keát” thöôøng söû duïng coâng ngheä thu huùt nhieàu lao ñoäng trong ñoù möùc löông taïo neân giaù trò gia taêng ñaùng keå. Xeùt veà keát caáu, ôû moät neàn “kinh teá lieân keát”, caùc moái quan heä caû veà phía cung vaø caàu ñeàu phaân boá ñeàu veà ñòa lyù vaø xaõ hoäi, trong khi caùc moái quan heä naøy taäp trung vaøo caùc khu ñoâ thò, vaøo caùc lôùp ngöôøi trung löu vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi ôû moät neàn “kinh teá phaân caùch”. 76 Phuï luïc 8: Söï quan taâm phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân taïi Nhaät trong giai ñoaïn tieán haønh coâng nghieäp hoùa Töø theá kyû 19, Nhaät ñaõ ñöa noâng nghieäp phaùt trieån theo chieàu saâu, khoa hoïc - kyõ thuaät noâng nghieäp raát ñöôïc quan taâm, taäp trung vaøo caùc coâng ngheä thu huùt nhieàu lao ñoäng. Caùc chöông trình khuyeán noâng, ñaøo taïo ôû noâng thoân ñöôïc chuù troïng, ñem coâng ngheä ôû nhöõng vuøng phaùt trieån sang phoå bieán ôû nhöõng vuøng keùm phaùt trieån. Phaùt trieån keát caáu haï taàng (giao thoâng, thoâng tin, giaùo duïc, nghieân cöùu) ñaõ raát ñöôïc chuù yù töø giai ñoaïn naøy nhaèm noái lieàn caùc hoaït ñoäng kinh teá treân toaøn laõnh thoå, thuùc ñaåy noâng nghieäp phaùt trieån. Khoâng nhöõng theá, vieäc ñieàu tieát nguoàn löïc töø noâng nghieäp sang coâng nghieäp laïi ñöôïc söû duïng moät caùch raát phuø hôïp trong giai ñoaïn ñaàu, khoâng taïo söï laõng phí. Ngoaïi teä thu ñöôïc töø xuaát khaåu cheø vaø tô luïa (nguoàn thu chính luùc naøy) chæ ñöôïc duøng cho nhaäp khaåu maùy moùc, vaät tö coâng nghieäp, kieân quyeát khoâng nhaäp haøng tieâu duøng. Khoâng nhöõng quan taâm vaø khai thaùc tích cöïc vai troø cuûa noâng nghieäp – noâng thoân ôû giai ñoaïn ñaàu khôûi ñoäng coâng nghieäp hoùa maø trong giai ñoaïn phuïc hoài kinh teá sau chieán tranh theá giôùi laàn hai Nhaät Baûn cuõng noã löïc ñeå taïo ra söï lieân keát khaên khít giöõa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp, giöõa noâng thoân vaø thaønh thò. Baét tay vaøo khoâi phuïc kinh teá, chính phuû Nhaät taäp trung phaùt trieån noâng nghieäp noâng thoân, laáy noâng nghieäp laøm maët traän haøng ñaàu ñeå phaùt trieån coâng nghieäp. Chính phuû Nhaät ñaõ tieán haønh caùc chính saùch laøm taêng tieàn löông vaø thu nhaäp cuûa ngöôøi daân noâng thoân. Hoï tieán haønh ña daïng hoùa saûn phaåm noâng nghieäp, phaùt trieån caùc ngaønh coâng nghieäp phuïc vuï cho noâng nghieäp, nhaát laø coâng nghieäp hoùa chaát, cô khí saûn xuaát maùy cô giôùi vaø coâng cuï noâng nghieäp. Noâng thoân – noâng nghieäp trôû thaønh thò tröôøng giuùp cho caùc ngaønh coâng nghieäp cuûa Nhaät tröôûng thaønh (xem Ñaëng Kim Sôn (2001)). 77 Phuï luïc 9: Caâu laïc boä 100 trieäu USD trôû leân (trieäu USD) 5, 66 6 4, 31 9 2, 60 4 2, 39 7 1, 07 7 1, 05 4 94 1 59 4 57 9 42 5 41 0 38 5 31 9 25 9 23 0 16 7 15 0 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 da àu th oâ de ät m ay gi aày d eùp th uûy sa ûn ñi eän tö û sa ûn ph aåm g oã g aïo ca ø p he â ca o su ha ït ñ ie àu th uû co âng m yõ ng he ä ca ùp ñi eän th an ñ aù sa ûn ph aåm n hö ïa xe ñ aïp p hu ï tu øng ra u qu aû ha ït t ie âu Nguoàn: Thôøi baùo Kinh teá Vieät Nam – Kinh teá 2004-2005 Vieät Nam vaø theá giôùi Phuï luïc 10: Naêng suaát lao ñoäng trong noâng nghieäp cuûa Vieät Nam vaø moät soá nöôùc Naêng suaát lao ñoäng trong noâng nghieäp (giaù trò gia taêng noâng nghieäp treân moät coâng nhaân noâng nghieäp) Nöôùc Vieät Nam 256 Thaùi Lan 863 Indonesia 627 Trung Quoác 401 AÁn Ñoä 748 Haøn Quoác 13747 Caùc nöôùc ñang phaùt trieån 627 Nguoàn: GS.Nguyeãn Vaên Thöôøng (chuû bieân) (2005), trang 23 78 Phuï luïc 11: Ngöôøi noâng daân khoâng ñöôïc höôûng lôïi töø söï leân giaù noâng saûn Trong naêm 2004 khi maø saûn löôïng löông thöïc taêng 4,3% vaø giaù löông thöïc taêng 12,7%, töùc laø giaù trò taêng tôùi 17,5%, ngöôøi ta nhöõng töôûng ngöôøi noâng daân ñaõ thaéng lôùn, nhöng thaät ra noâng daân phaûi ñoái maët vôùi moät söï thieät thoøi lôùn khi giaù phaân boùn nhaäp khaåu taêng tôùi 32,8% (rieâng ureâ taêng 37,9%) vaø coøn nhieàu thöù ñaàu vaøo ñeàu taêng giaù. Nguoàn: Thôøi baùo Kinh teá Vieät Nam, Kinh teá 2004-2005 Vieät Nam vaø theá giôùi, trang 25 Phuï luïc 12: Söï cheânh leäch veà naêng löïc phaùt trieån giöõa noâng thoân vôùi thaønh thò Khu vöïc noâng thoân chieám tôùi 74,09% daân soá( )1 , laïi laø khu vöïc chieám tôùi hôn 90% toång soá ngöôøi ngheøo trong caû nöôùc, trong khi ñoù treân moät nöõa daân soá ñoâ thò laïi thuoäc nhoùm giaøu, vaø chieám tyû leä 62,8% toång soá ngöôøi giaøu treân caû nöôùc, ñoù laø chöa tính ñeán söï taäp trung cuûa phaàn ñoâng taàng lôùp gaàn giaøu taïi caùc khu ñoâ thò. Nhö vaäy, coù söï khaùc bieät roõ reät giöõa thaønh thò vaø noâng thoân ôû khía caïnh naêng löïc phaùt trieån cuûa ngöôøi daân. Theo GS. Ñaøo Coâng Tieán, trong möùc thu nhaäp cuûa ngöôøi daân ñoàng baèng soâng Cöûu Long, vuøng tieâu bieåu cho söï tuït haäu cuûa noâng thoân so vôùi thaønh thò (theo Ñoã Thieân Kính vaø Baùo caùo phaùt trieån cuûa Ngaân haøng theá giôùi)( )2 , phaàn daønh cho tieâu duøng caù nhaân leân ñeán gaàn 72%, phaàn cho môû roäng saûn xuaát vaø mua saém taøi saûn coù giaù trò laâu beàn chæ khoaûng 28%, vaø tyû leä naøy coøn keùm hôn ñoái vôùi boä phaän khoâng nhoû coù möùc thu nhaäp thaáp ôû noâng thoân. Trong phaàn thu nhaäp daønh cho tieâu duøng caù nhaân, phaàn chuû yeáu ñöôïc daønh cho aên (67,8%), cho hoïc chæ coù 5% vaø chaêm soùc söùc khoûe laø 6,3%. 1 Toång cuïc Thoáng keâ, Nieân giaùm Thoáng keâ 2004 2 Xem Ñoã Thieân Kính, trang 82 vaø Baùo caùo phaùt trieån cuûa Ngaân haøng Theá giôùi, trang 71 79 Phuï luïc 13: Khaû naêng thoaùt ngheøo cuûa moät ngöôøi daân noâng thoân sinh ra trong moät gia ñình ngheøo Theo moät keát quaû nghieân cöùu cho thaáy coù tôùi 80% nhöõng ñöùa treû sinh ra trong moät gia ñình ngheøo ñoùi ôû laøng queâ vuøng saâu, vuøng xa seõ laäp laïi cuoäc soáng khoù khaên cuûa gia ñình tröôùc nay, chæ coù 5% caùc em coù cô hoäi trôû thaønh giaùo vieân, hoaëc laøm ngöôøi baùn haøng ôû ñòa phöông, 5% may hôn tìm ñöôïc vieäc laøm ôû huyeän lî, …chæ coù voûn veïn 0,1% coù may maén ñeå trôû thaønh moät ngöôøi coù söï nghieäp chuyeân moân ñöôïc traû coâng cao (nguoàn: United Nation and Vietnam)( )1 . Phuï luïc 14: Naêng löïc phaùt trieån giaùo duïc cuûa khu vöïc noâng thoân Theo Ngaân haøng Theá giôùi, nhieàu tröôøng ôû ñoâ thò coá gaéng thu ñöôïc nhieàu khoaûn ñoùng goùp, trong khi ñoù haàu heát caùc tröôøng noâng thoân vaø vuøng saâu gaëp raát nhieàu khoù khaên trong vieäc huy ñoäng caùc khoaûn tieàn boå sung. Keát quaû laø moät tröôøng ôû thaønh phoá coù khaû naêng chi tieâu nhieàu gaáp hai laàn moät tröôøng ôû noâng thoân. Quan troïng hôn, trong soá toång chi tieâu naøy, chi tieâu cuûa moät tröôøng thaønh phoá ñoái vôùi caùc khoaûn ngoaøi löông cao hôn gaáp möôøi laàn so vôùi moät tröôøng noâng thoân ngheøo( )2 . 1 Ñaëng Kim Sôn, trang 298 2 Baùo caùo phaùt trieån cuûa Ngaân haøng Theá giôùi, trang 57 80 Phuï luïc 15: Ngöôøi ngheøo ôû noâng thoân mieàn nuùi vôùi caùc giaûi phaùp baûo veä röøng Theo CIFOR (trung taâm nghieân cöùu laâm nghieäp quoác teá), raát nhieàu ngöôøi ngheøo nhaát trong soá nhöõng ngöôøi ngheøo cuûa Vieät Nam hieän nay ñang soáng gaàn röøng, vaø hai moâ hình roõ neùt veà quan heä giöõa ñôøi soáng kinh teá cuûa hoï vôùi ñoä che phuû röøng laø ñöôïc-maát (phaùt ñaït treân söï giaûm ñoä che phuû cuûa röøng) vaø maát-maát (trong tröôøng hôïp du canh du cö döôùi söùc eùp daân soá). Ngöôøi ta ñeà xuaát caùc phöông thöùc ñeå coù ñöôïc moái quan heä ñöôïc-ñöôïc, trong soá ñoù (goàm saùu phöông thöùc) coù ba phöông thöùc ñaùng ñöôïc chuù yù laø: Dòch vuï moâi tröôøng, vieäc laøm vaø lôïi ích giaùn tieáp. Phaùt trieån du lòch sinh thaùi, du lòch beàn vöõng laø giaûi phaùp gaàn guõi vôùi caùc phöông thöùc naøy. Chæ khi naøo ngöôøi daân soáng gaàn röøng thaáy ñöôïc lôïi ích töø vieäc baûo veä röøng thì hoaït ñoäng baûo veä röøng môùi ñöôïc thöïc hieän hieäu quaû. Theo TS Hoaøng Chí Ñoäng, coù moät thöïc teá laø nhöõng ngöôøi daân ngheøo giöõ röøng hieän ñöôïc lôïi raát ít töø coâng vieäc cuûa hoï (xem Baùo Noâng nghieäp, soá 2118, ngaøy 16/3/2005, trang 3). Phuï luïc 16: Cô caáu GDP cuûa ngaønh noâng nghieäp (1997-2002) (Giaù hieän haønh) 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Noâng, laâm, thuûy saûn 1.243.403 1.556.216 1.632.681 1.700.558 1.722.193 2.411.102 Noâng-laâm nghieäp 704.301 806.892 847.100 844.618 815.848 1.223.722 Thuûy saûn 539.102 749.324 785.581 855.940 906.345 1.187.330 Nguoàn: Cuïc Thoáng keâ Khaùnh Hoøa Phuï luïc 17: Soá ngöôøi ñöôïc höôûng nöôùc saïch ôû noâng thoân Khaùnh Hoøa (1999-2003) Naêm 1999 Naêm 2000 Naêm 2001 Naêm 2002 Naêm 2003 Soá ngöôøi ñöôïc caáp nöôùc saïch ñeán naêm … 2229.875 261.945 298.613 320.845 352.664 Tyû leä daân noâng thoân ñöôïc caáp nöôùc saïch ñeán naêm … 37,1 41,5 46,3 48,7 52,6 Nguoàn: Trung taâm Nöôùc saïch vaø Veä sinh moâi tröôøng noâng thoân Khaùnh Hoøa 81 Phuï luïc 18: Khung Tình hình nuoâi troàng haûi ñaëc saûn ôû Khaùnh Hoøa Ñoái vôùi ngheà toâm huøm: hieän nay vôùi soá löôïng treân 12.000 loàng ñang taäp trung ôû caùc vuøng ven bôø vaø ven caùc ñaûo, taïo neân aùp löïc khaù lôùn veà maët moâi tröôøng sinh thaùi, do ñoù caàn phaûi tìm giaûi phaùp nuoâi maët nöôùc lôùn ôû vuøng khôi ñeå giaûm maät ñoä nuoâi ven bôø. Nuoâi nhuyeãn theå: laø ñoái töôïng nuoâi cuûa ngö daân ngheà caù nhoû ven bôø, phaàn lôùn ôû dieän ngheøo, giuùp hoï chuyeån ñoåi cô caáu ngheà nghieäp. Nguoàn: Sôû Thuûy Saûn Khaùnh Hoøa, Baùo caùo tình hình thöïc hieän keá hoaïch 5 naêm 2001-2005. 82 83 Phuï luïc 19: Baûng caâu hoûi khaûo saùt maãu caùc vöôøn xoaøi taïi Khaùnh Hoøa I. Phaàn thoâng tin chung _ Xaõ _ Huyeän _ Hoï teân chuû hoä _ Giôùi 1. Baèng caáp ñaït ñöôïc? 2. Soá nhaân khaåu tham gia lao ñoäng trong gia ñình? 3. Taøi saûn phuïc vuï hoaït ñoäng (kinh teá) laøm vöôøn: _ Dieän tích vöôøn cuûa oâng/baø? Ha _ Ñaát vöôøn ñaõ coù giaáy tôø sôû höõu? Coù Khoâng _ Taøi saûn khaùc (maùy moùc, xe coâng noâng, maùy caøy) phuïc vuï laøm vöôøn. Xin lieät keâ: II. Hoaït ñoäng kinh teá vöôøn 4. Coù bao nhieâu lao ñoäng chaêm soùc vöôøn? (ngöôøi) 5. Coù thueâ lao ñoäng beân ngoaøi hay khoâng? coù khoâng 6. Soá lao ñoäng thueâ möôùn? (ngöôøi) 7. Tieàn coâng: ñoàng/naêm 8. Chi phí phaân boùn, thuoác baûo veä thöïc vaät: _ Maáy naêm boùn moät laàn? laàn _ Trò giaù phaân boùn treân moät heùcta: trieäu/ha _ Phun thuoác baûo veä thöïc vaät bao nhieâu laàn moät naêm laàn _ Giaù trò thuoác cho moãi laàn treân moät heùcta trieäu/1 ha/1laàn 9. Chi phí phun thuoác (neáu coù) nghìn ñoàng/moät laàn phun 10. Khoaûng caùch troàng xoaøi (bao nhieâu meùt moät caây)? meùt 11. Chi phí thu hoaïch: _ Thueâ xe coâng noâng bao nhieâu moät chuyeán? nghìn ñoàng/chuyeán _ (Neáu khoâng thueâ xe) Tieàn daàu xe: nghìn ñoàng/muøa thu hoaïch 12. Chi phí laøm coû: _ (Neáu thueâ maùy) Moät naên thueâ maáy laàn? laàn Bao nhieâu tieàn moät laàn nghìn ñoàng/ laàn _ (Khoâng thueâ) Tieàn daàu maùy: nghìn ñoàng/laàn _ Khaùc? 13. Neáu söû duïng vöôøn vaøo muïc ñích phuïc vuï hoaït ñoäng du lòch: 84 _ Thu nhaäp moät thaùng bao nhieâu: nghìn ñoàng/thaùng _ Bao goàm: ♦ Cho thueâ duïng cuï: nghìn ñoàng/thaùng ♦ Thu töø tieàn veù: nghìn ñoàng/thaùng Löôït khaùch moãi ngaøy khoaûng: ngöôøi/ngaøy Giaù veù ñoàng/veù Soá thaùng hoaït ñoäng chuû yeáu: ♦ Thu töø cho thueâ vöôøn: ñoàng/thaùng 14. Theo oâng/baø, do ñaâu maø vöôøn nhaø coù khaû naêng thu huùt khaùch ? 15. OÂng/baø coù tìm hieåu veà hoaït ñoäng phaùt trieån du lòch cuûa Nha Trang -Khaùnh Hoøa khoâng? coù khoâng 16. Neáu coù thì töø ñaâu (nguoàn naøo)? tivi baùo baïn beø 17. OÂng/baø coù cho raèng, phuïc vuï khaùch du lòch seõ laø nguoàn thu nhaäp oån ñònh cho oâng/baø trong töông lai khoâng? Vì sao? 18. OÂng/baø haõy cho nhaän xeùt veà taùc ñoäng cuûa hoaït ñoäng naøy (du lòch) ñeán maûnh vöôøn cuûa oâng/baø? 19. OÂng/baø coù mong muoán môû roäng hoaït ñoäng naøy khoâng? 20. Neáu caàn voán thì oâng/baø seõ nghó ñeán caùch naøo (laøm nhö theá naøo) _ Ngöôøi thaân Vì sao? _ Ngaân haøng Vì sao? _ Khaùc Vì sao? 21. OÂng/baø coù khi naøo vay voán töø ngaân haøng chöa? Vì sao? 22. Mong muoán cuûa oâng/baø veà nhöõng gì tænh caàn laøm: _ Veà saûn xuaát xoaøi: _ Veà phaùt trieån du lòch: 85 Phuï luïc 20: Moâ taû caùc chæ tieâu ñieàu tra Chæ tieâu Soá hoä treân toång soá 71 hoä ñöôïc ñieàu tra (hoä) Tyû leä Soá hoä coù tham gia hoaït ñoäng du lòch Trong ñoù: _ Cho kinh doanh nhaø haøng _ Cho tham quan vaø thueâ duïng cuï _ Caû hai 21 14 3 4 29,6% 66% 15% 19% Nguoàn voán cho hoaït ñoäng saûn xuaát-kinh doanh khi caàn thieát _ Töï coù _ Vay ngöôøi thaân _ Vay ngaân haøng 62 9 0 87% 13% 0 Soá hoä coù maùy caøy/ xe coâng noâng _ Thuoäc nhoùm coù hoaït ñoäng du lòch 24 9 34% 38% Soá hoä laøm coû baèng maùy _ Thuoäc nhoùm coù hoaït ñoäng du lòch 56 17 79% 30% • 100% soá hoä ñöôïc khaûo saùt ñeàu cho raèng naêng suaát thu hoaïch laø ñieàu hoï luoân quan taâm haøng ñaàu. • Hoä coù naêng löïc taøi chính toát thì löôïng söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät vaø phaân boùn caèng taêng. • Yeâu caàu lôùn nhaát ñoái vôùi hoï laø chính chính quyeàn quan taâm ñeán vieäc giaûi quyeát ñaàu ra cho hoï, xaây döïng nhaø maùy eùp nöôùc quaû. 86 Phuï luïc 21: Chi tieát caùc bieán cuûa moâ hình phaân tích hoài qui Bieán thu nhaäp lao ñoäng gia ñình (Y) laø phaàn thu nhaäp maø hoä khaûo saùt nhaän ñöôïc, goàm lôïi nhuaän vaø chi phí cô hoäi cuûa lao ñoäng gia ñình. ÔÛ ñaây, thu nhaäp cuûa lao ñoäng gia ñình chæ xoay quanh nhöõng phaàn thu nhaäp coù ñöôïc töø ñoái töôïng chính laø caây xoaøi vaø söï taän duïng ñoái töôïng naøy ñeå phuïc vuï cho hoaït ñoäng du lòch. Cuï theå, noù bao goàm: thu töø xoaøi, töø tieàn baùn veù cho khaùch vaøo vöôøn (neáu coù), töø tieàn cho thueâ duïng cuï phuïc vuï khaùch (neáu coù), töø tieàn cho thueâ ñaát vöôøn ñeå laøm nhaø haøng (neáu coù) tröø ñi caùc chi phí boû ra vaø coäng vôùi khoaûn chi phí cô hoäi cuûa lao ñoäng gia ñình (ñöôïc tính theo giaù thueâ lao ñoäng taïi ñòa baøn khaûo saùt, bình quaân khoaûng 650.000 ñoàng/thaùng) Bieán yeáu toá mang tính maùy moùc laø soá laàn söû duïng maùy caøy trong naêm (noù ñöôïc ñöa vaøo phaàn chi phí thoâng qua xaùc ñònh chi phí xaêng, daàu cho vieäc chaïy maùy caøy ñeå laøm coû, hoaëc laø tieàn thueâ maùy caøy ñeå laøm coû, vaø coäng vôùi chi phí xaêng daàu cho xe coâng noâng vaøo muøa thu hoaïch hoaëc laø tieàn thueâ xe coâng noâng). Bieán mang tính sinh hoïc bao goàm caùc chi phí lieân quan ñeán tieàn phaân boùn vaø tieàn thuoác baûo veä thöïc vaät. Trong caùc hoä ñöôïc khaûo saùt, coù hoä 2 hay 3 naêm boùn phaân moät laàn, nhöng cuõng coù hoä boùn phaàn haøng naêm. Soá tieàn duøng cho phaân boùn ñöôïc tính cho moãi moät naêm. Trong bieán mang tính sinh hoïc cuõng coù yeáu toá veà khoaûng caùch troàng giöõa caùc caây xoaøi, yeáu toá naøy töï thaân noù seõ aûnh höôûng ñeán löôïng phaân vaø thuoác baûo veä söû duïng treân 1 hecta. Yeáu toá naøy seõ coù aûnh höôûng lôùn trong töông lai. Bieán lao ñoäng bao goàm lao ñoäng thueâ vaø lao ñoäng gia ñình. Thöù töï bieán Bieán cuûa moâ hình Giaûi thích Ñôn vò tính 1 Thu nhaäp lao ñoäng gia ñình (Y) Thu töø baùn xoaøi + Thu töø baùn veù (neáu coù) + Thu töø cho thueâ ñaát laøm nhaø haøng (neáu coù) – chi phí cho yeáu toá maùy moùc (tieàn daàu maùy hoaëc thueâ maùy) – chi phí cho yeáu toá mang tính sinh hoïc – Chi phí thueâ lao ñoäng + Chi phí cô hoäi cuûa lao ñoäng gia ñình Trieäu ñoàng 87 2 yeáu toá mang tính maùy moùc (M) Soá laàn duøng maùy caøy Laàn/naêm 3 Yeáu toá mang tính sinh hoïc Chi phí mua phaân boùn + Chi phí thuoác baûo veä thöïc vaät Trieäu ñoàng/ha/naêm 4 Lao ñoäng Soá lao ñoâng tham gia chaêm soùc vöôøn ngöôøi 5 Bieán ñònh tính (bieán giaû) (T) T = 0: Khoâng gaén vôùi du lòch T = 1: Coù gaén vôùi du lòch 88 Phuï luïc 12: Nhaän dieän moät vaøi khu du lòch cuûa tænh Khaùnh Hoøa Nguoàn: website vietnamtourism.com/khanhhoa Khu du lịch sông Lô có diện tích 104ha, nằm tại cửa sông Lô thuộc xã Phước Ðồng. Hạng mục đầu tư gồm: Khách sạn, Bungalows, camping, công viên, sân gôn, khu du lịch leo núi... Nguồn vốn đầu tư kêu gọi liên doanh với các đối tác trong nước… Ngoài các dự án trên, Khánh Hoà đang kêu gọi đầu tư vào các khu du lịch đèo Cổ Mã trên bán đảo Hòn Gốm, khu du lịch Dốc Lết, khu du lịch Ninh Hoà, khu du lịch Cầu Ba thuộc hiện Cam Ranh, cụm du lịch đầm Nha Phu nằm ngay khu vực giáp danh Nha Trang- Ninh Hoà, khu du lịch Hòn Bà thuộc huyện Diên Khánh. Trong các dự án đầu tư du lịch thuộc khu vực các huyện của tỉnh Khánh Hoà, đáng chú ý nhất là khu du lịch Hòn Bà. Ðây là ngọn núi cao trên 1.574m so với mặt biển, thuộc xã Suối Cáp, huyện Diên Khánh, có cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp, khí hậu ôn đới mát mẻ quanh năm. Tại đây, nhà bác học người Pháp Yersin đã từng sống và nghiên cứu khoa học. Nhiều di tích của ông vẫn còn được lưu giữ. Đến với Tour Nha Phu, quý khách sẽ được ghé đến Bãi tắm Công Chúa (hòn Đá Bạc), tắm biển, lặn ngắm san hô và sinh vật biển đầy màu sắc trong làn nước trong xanh. Các thú vui khác như câu cá, vui chơi giải trí trên tàu hoặc trên hòn Đá Bạc. Đặc biệt, Tour Nha Phu còn đem đến cho quý khách những dịch vụ mới lạ như: thử làm ca sĩ, thưởng thức các loại cocktail tại quầy bar trên tàu do bartender chuyên nghiệp pha chế. Bãi tắm Hang Tiên Sau khi rời hòn Đá Bạc, quý khách sẽ được đưa đến khu du lịch Suối Hoa Lan, nghỉ ngơi, tắm nước ngọt, ăn trưa và thư giãn. Tại đây quý khách có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp hùng vỹ và thơ mộng của bán đảo Hòn Hèo, bãi tắm An Bình với bờ cát dài mịn màng và làn nước quanh năm trong xanh, chèo thuyền, ngắm cảnh trên hồ Nghinh Xuân, tham quan Mê Cung Trận Đồ của Khổng Minh được trồng bởi 45.000 cây dương trên diện tích 12.500m2. Động Phong Lan với nhiều loài hoa được sưu tầm trong và ngoài nước. Điểm cuối của cuộc hành trình là Hòn Lao, nơi nổi tiếng với bầy khỉ tự nhiên, bãi tắm đẹp, nhà hàng hải sản, các tiết mục xiếc thú như xiếc khỉ, gấu, chó, voi. Kết thúc một ngày với Nha Phu, chắc chắn sẽ để lại trong lòng du khách một ấn tượng khó phai. Hòn Lao 89 Phuï luïc 23: Taøi nguyeân du loch Nguoàn: Phaïm Trung Löông (2000) Ngheä thuaät Baûo taøng Trieån laõm v.v… Lòch söû Vaên hoùa Kieán truùc Khaûo coå Caùch maïng Hang ñoäng Caûnh quan Ngaàm Khoaùng noùng Soâng Suoái Röøng ñaëc duïng Vöôøn quoác gia Khu baûo toàn töï nhieân TAØI NGUYEÂN DU LÒCH Taøi nguyeân nhaân vaên Ñòa hình Khí haäu Nöôùc Sinh vaät Hieän töôïng thieân nhieân ñaëc bieät Taøi nguyeân töï nhieân Di tích lòch söû vaên hoùa Leã hoäi Laøng ngheà truyeàn thoáng Caùc ñoái töôïng du lòch gaén vôùi daân toäc hoïc Caùc ñoái töôïng vaên hoùa theå thao coù tính söï kieän Khoâng toàn taïi caùc nguoàn taøi nguyeân töï thaân laø du lòch maø chæ coù nhöõng nguoàn taøi nguyeân coù theå khai thaùc vaø söû duïng ñöôïc trong nhöõng ñieàu kieän kinh teá vaø coâng nghieäp nhaát ñònh. Nguoàn: G. Cazes, R. Lanquar vaø Y. Raynouard (2000), trang 44. ._.