Giải pháp phát triển hàng hoá trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Lêi më ®Çu ThÞ tr­êng chøng kho¸n b¾t ®Çu xuÊt hiÖn vµo gi÷a thÕ kû 15 vµ cho ®Õn ngµy nay, tÊt c¶ c¸c quèc gia ph¸t triÓn ®Òu cã thÞ tr­êng chøng kho¸n ho¹t ®éng m¹nh mÏ vµ lµ kªnh huy ®éng vèn quan träng trong nÒn kinh tÕ. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc xem lµ ®Æc tr­ng c¬ b¶n, lµ biÓu t­îng cña nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, cã thÓ ®o l­êng vµ dù tÝnh sù ph¸t triÓn kinh tÕ th«ng qua nh÷ng diÔn biÕn trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. ë ViÖt Nam, sau h¬n 5 n¨m ho¹t ®éng, thÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng cßn lµ mét kh¸i niÖm mµ nã ®· trë thµnh mét thùc thÓ, mét thÓ chÕ tµi chÝnh bËc cao, tõng b­íc kh¼ng ®Þnh ®­îc vai trß trong nÒn kinh tÕ vµ ®­îc c¶ x· héi quan t©m. Trong bèi c¶nh kh«ng cã tiÒn lÖ, ch­a cã kinh nghiÖm, gÇn nh­ tÊt c¶ ®Òu tõ ®iÓm xuÊt ph¸t nh­ng do cã chñ tr­¬ng ®óng, quyÕt t©m cao vµ víi nh÷ng b­íc ®i thÝch hîp nªn ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ban ®Çu trong sù nghiÖp míi mÎ nµy. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc, thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam cßn nh÷ng mÆt tån t¹i, thùc tr¹ng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng hiÖn nay ch­a nhiÒu, chÊt l­îng ch­a cao vµ cßn nhiÒu rñi ro. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do nªu trªn, em lùa chän chuyªn ®Ò tèt nghiÖp: “Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hµng hãa trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam”. Chuyªn ®Ò cña em gåm cã 3 phÇn, néi dung ®i s©u ph©n tÝch nh÷ng lý luËn chung vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n; nghiªn cøu vÒ thùc tr¹ng ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam sau h¬n 5 n¨m ho¹t ®éng, nhËn thÊy bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc, hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt, tõ ®ã ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hµng ho¸ cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam. §Ó hoµn thµnh chuyªn ®Ò nµy, em ®· ®­îc sù gióp ®ì vµ gîi ý cña c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Ng©n hµng- Tµi chÝnh, vµ ®Æc biÖt lµ d­íi sù h­íng dÉn tËn t×nh cña PGS.TS Phan ThÞ Thu Hµ, em xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh ®Õn c« gi¸o Thu Hµ vµ c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa. Ch­¬ng I: nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ hµng hãa trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. 1. Kh¸i qu¸t vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n 1.1. Kh¸i niÖm vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n ThÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc xem lµ ®Æc tr­ng c¬ b¶n, lµ biÓu hiÖn cña nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. HiÖn nay tån t¹i kh¸ nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n. Quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng vèn lµ mét, chØ lµ tªn gäi kh¸c nhau cña cïng mét kh¸i niÖm: ThÞ tr­êng t­ b¶n. NÕu xÐt vÒ mÆt néi dung, th× thÞ tr­êng vèn biÓu hiÖn c¸c quan hÖ b¶n chÊt bªn trong cña qu¸ tr×nh mua b¸n c¸c chøng kho¸n. ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ biÓu hiÖn bªn ngoµi, lµ h×nh thøc giao dÞch vèn cô thÓ. Do ®ã, c¸c thÞ tr­êng nµy kh«ng thÓ ph©n biÖt, t¸ch rêi nhau mµ thèng nhÊt cïng ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ bªn trong vµ bªn ngoµi cña thÞ tr­êng t­ b¶n. Quan ®iÓm thø hai cña ®a sè c¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng: "ThÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc ®Æc tr­ng bëi thÞ tr­êng vèn chø kh«ng ph¶i ®ång nhÊt lµ mét". Nh­ vËy, theo quan ®iÓm nµy, thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng vèn lµ kh¸c nhau, trong ®ã thÞ tr­êng chøng kho¸n chØ giao dÞch, mua b¸n c¸c c«ng cô tµi chÝnh trung vµ dµi h¹n nh­ tr¸i phiÕu chÝnh phñ, cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu c«ng ty. C¸c c«ng cô tµi chÝnh ng¾n h¹n ®­îc giao dÞch trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ, kh«ng thuéc ph¹m vi ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Quan ®iÓm thø ba, dùa trªn nh÷ng g× quan s¸t ®­îc t¹i ®a sè c¸c Së giao dÞch chøng kho¸n l¹i cho r»ng "ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ thÞ tr­êng cæ phiÕu", hay lµ n¬i mua b¸n c¸c phiÕu cæ phÇn ®­îc c¸c c«ng ty ph¸t hµnh ra ®Ó huy ®éng vèn. Theo quan ®iÓm nµy, thÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc ®Æc tr­ng bëi thÞ tr­êng mua b¸n c¸c c«ng cô tµi chÝnh mang l¹i quyÒn tham gia së h÷u. C¸c quan ®iÓm trªn ®Òu ®­îc kh¸i qu¸t dùa trªn nh÷ng c¬ së thùc tiÔn vµ trong tõng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, quan niÖm ®Çy ®ñ vµ râ rµng, phï hîp víi sù ph¸t triÓn chung cña thÞ tr­êng chøng kho¸n hiÖn nay nh­ sau: Lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña thÞ tr­êng tµi chÝnh, thÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc hiÓu mét c¸ch chung nhÊt, lµ n¬i diÔn ra c¸c giao dÞch mua b¸n, trao ®æi c¸c chøng kho¸n- c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô tµi chÝnh gi÷a c¸c chñ thÓ tham gia. ViÖc trao ®æi mua b¸n nµy ®­îc thùc hiÖn theo nh÷ng quy t¾c Ên ®Þnh tr­íc. C¸c giao dÞch mua b¸n, trao ®æi chøng kho¸n cã thÓ diÔn ra ë thÞ tr­êng s¬ cÊp hay thÞ tr­êng thø cÊp, t¹i Së giao dÞch hay thÞ tr­êng chøng kho¸n phi tËp trung, ë c¸c thÞ tr­êng giao ngay hay thÞ tr­êng cã kú h¹n. C¸c quan hÖ trao ®æi nµy lµm thay ®æi chñ së h÷u cña chøng kho¸n, vµ nh­ vËy, thùc chÊt ®©y chÝnh lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t­ b¶n, chuyÓn tõ t­ b¶n së h÷u sang t­ b¶n kinh doanh. ThÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng gièng víi thÞ tr­êng c¸c hµng hãa th«ng th­êng kh¸c v× hµng hãa cña thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt, lµ quyÒn së h÷u vÒ t­ b¶n. Lo¹i hµng hãa nµy còng cã gÝa trÞ vµ gÝa trÞ sö dông. Nh­ vËy cã thÓ nãi, b¶n chÊt cña thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ thÞ tr­êng thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu cña vèn ®Çu t­ mµ ë ®ã, gi¸ c¶ cña chøng kho¸n chøa ®ùng th«ng tin vÒ chi phÝ vèn hay gi¸ c¶ cña vèn ®Çu t­. ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ h×nh thøc ph¸t triÓn bËc cao cña nÒn s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng hãa. 1.2. C¬ cÊu cña thÞ tr­êng chøng kho¸n C¨n cø vµo sù lu©n chuyÓn c¸c nguån vèn, thÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc chia thµnh thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ thÞ tr­êng thø cÊp. a, ThÞ tr­êng s¬ cÊp * Kh¸i niÖm thÞ tr­êng s¬ cÊp ThÞ tr­êng s¬ cÊp lµ n¬i diÔn ra qu¸ tr×nh mua b¸n lÇn ®Çu c¸c chøng kho¸n míi ph¸t hµnh. ThÞ tr­êng s¬ cÊp cßn ®­îc gäi lµ thÞ tr­êng cÊp mét hay thÞ tr­êng ph¸t hµnh. * §Æc ®iÓm cña thÞ tr­êng s¬ cÊp - ThÞ tr­êng s¬ cÊp lµ n¬i duy nhÊt mµ c¸c chøng kho¸n ®em l¹i vèn cho ng­êi ph¸t hµnh. - Nh÷ng ng­êi b¸n trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp ®­îc x¸c ®Þnh th­êng lµ Kho b¹c, Ng©n hµng nhµ n­íc, c«ng ty ph¸t hµnh, tËp ®oµn b¶o l·nh ph¸t hµnh… - Gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp do tæ chøc ph¸t hµnh quyÕt ®Þnh vµ th­êng ®­îc in ngay trªn chøng kho¸n. * C¸c ph­¬ng ph¸p ph¸t hµnh chøng kho¸n - Ph¸t hµnh riªng lÎ Ph¸t hµnh riªng lÎ lµ qu¸ tr×nh trong ®ã chøng kho¸n ®­îc b¸n trong ph¹m vi mét sè ng­êi nhÊt ®Þnh (th«ng th­êng lµ b¸n cho c¸c nhµ ®Çu t­ cã tæ chøc), víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ( khèi l­îng ph¸t hµnh) h¹n chÕ. ViÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n riªng lÎ th«ng th­êng chÞu sù ®iÒu chØnh cña LuËt C«ng ty. Chøng kho¸n ph¸t hµnh theo ph­¬ng thøc nµy kh«ng ph¶i lµ ®èi t­îng giao dÞch t¹i Së giao dÞch chøng kho¸n. - Ph¸t hµnh ra c«ng chóng Ph¸t hµnh ra c«ng chóng lµ qu¸ tr×nh trong ®ã chøng kho¸n ®­îc b¸n réng r·i ra c«ng chóng, cho mét sè l­îng lín ng­êi ®Çu t­; trong tæng l­îng ph¸t hµnh ph¶i dµnh mét tû lÖ nhÊt ®Þnh cho c¸c nhµ ®Çu t­ nhá vµ khèi l­îng ph¸t hµnh ph¶i ®¹t ®­îc mét møc nhÊt ®Þnh. Nh÷ng c«ng ty ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng ®­îc gäi lµ c¸c c«ng ty ®¹i chóng. Cã sù kh¸c nhau gi÷a ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ra c«ng chóng: + Ph¸t hµnh cæ phiÕu ra c«ng chóng ®­îc thùc hiÖn theo mét trong hai h×nh thøc sau: Ph¸t hµnh lÇn ®Çu ra c«ng chóng: lµ viÖc ph¸t hµnh trong ®ã cæ phiÕu cña c«ng ty lÇn ®Çu tiªn ®­îc b¸n réng r·i cho c«ng chóng ®Çu t­; Chµo b¸n s¬ cÊp (ph©n phèi s¬ cÊp): lµ ®ît ph¸t hµnh cæ phiÕu bæ sung cña c«ng ty ®¹i chóng cho réng r·i c«ng chóng ®Çu t­. + Ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ra c«ng chóng ®­îc thùc hiÖn b»ng mét h×nh thøc duy nhÊt, ®ã lµ chµo b¸n s¬ cÊp (ph©n phèi s¬ cÊp). ViÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng ph¶i chÞu sù chi phèi cña ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ ph¶i ®­îc c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vÒ chøng kho¸n cÊp phÐp. Nh÷ng c«ng ty ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng ph¶i thùc hiÖn mét chÕ ®é b¸o c¸o, c«ng bè th«ng tin c«ng khai vµ chÞu sù gi¸m s¸t riªng theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt chøng kho¸n. Môc ®Ých cña viÖc ph©n biÖt hai h×nh thøc ph¸t hµnh (ph¸t hµnh riªng lÎ vµ ph¸t hµnh ra c«ng chóng) nh­ trªn lµ nh»m cã c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ cho c«ng chóng ®Çu t­, nhÊt lµ nh÷ng nhµ ®Çu t­ nhá kh«ng hiÓu biÕt nhiÒu vÒ lÜnh vùc chøng kho¸n. Nh»m môc ®Ých nµy, ®Ó ®­îc ph¸t hµnh ra c«ng chóng, tæ chøc ph¸t hµnh ph¶i lµ nh÷ng c«ng ty lµm ¨n cã chÊt l­îng cao, ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶, ®¸p øng ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn do c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vÒ chøng kho¸n (Uû ban chøng kho¸n nhµ n­íc) qui ®Þnh. b, ThÞ tr­êng thø cÊp * Kh¸i niÖm thÞ tr­êng thø cÊp ThÞ tr­êng thø cÊp lµ n¬i giao dÞch c¸c chøng kho¸n ®· ®­îc ph¸t hµnh trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp. ThÞ tr­êng thø cÊp ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n cho c¸c chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh. * §Æc ®iÓm cña thÞ tr­êng thø cÊp - Trªn thÞ tr­êng thø cÊp, c¸c kho¶n tiÒn thu ®­îc tõ viÖc b¸n chøng kho¸n thuéc vÒ c¸c nhµ ®Çu t­ vµ c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n chø kh«ng thuéc vÒ nhµ ph¸t hµnh. Nãi c¸ch kh¸c, c¸c luång vèn kh«ng ch¶y vµo nh÷ng ng­êi ph¸t hµnh chøng kho¸n mµ chuyÓn vËn gi÷a nh÷ng ng­êi ®Çu t­ chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng thø cÊp lµ mét bé phËn quan träng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n, g¾n bã chÆt chÏ víi thÞ tr­êng s¬ cÊp. - Giao dÞch trªn thÞ tr­êng thø cÊp ph¶n ¸nh nguyªn t¾c c¹nh tranh tù do, gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng thø cÊp do cung vµ cÇu quyÕt ®Þnh; - ThÞ tr­êng thø cÊp lµ thÞ tr­êng ho¹t ®éng liªn tôc, c¸c nhµ ®Çu t­ cã thÓ mua vµ b¸n c¸c chøng kho¸n nhiÒu lÇn trªn thÞ tr­êng thø cÊp. * C¬ cÊu ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng thø cÊp - ThÞ tr­êng tËp trung Së giao dÞch chøng kho¸n lµ thÞ tr­êng trong ®ã viÖc giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n ®­îc thùc hiÖn t¹i mét ®Þa ®iÓm tËp trung gäi lµ sµn giao dÞch (trading floor). C¸c chøng kho¸n ®­îc niªm yÕt t¹i Së giao dÞch th«ng th­êng lµ chøng kho¸n cña nh÷ng c«ng ty lín, cã danh tiÕng, ®· qua thö th¸ch cña thÞ tr­êng. Ph­¬ng thøc giao dÞch t¹i Së giao dÞch lµ ph­¬ng thøc ®Êu gi¸ trong ®ã c¸c lÖnh mua, b¸n ®­îc ghÐp víi nhau trªn c¬ së ®ã h×nh thµnh gi¸ c¶ c¹nh tranh tèt nhÊt. - ThÞ tr­êng phi tËp trung (OTC) §©y lµ thÞ tr­êng trong ®ã viÖc giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n kh«ng diÔn ra t¹i mét ®Þa ®iÓm tËp trung mµ th«ng qua hÖ thèng computer nèi m¹ng gi÷a c¸c thµnh viªn cña thÞ tr­êng. C¸c chøng kho¸n ®­îc giao dÞch trªn thÞ tr­êng phi tËp trung lµ chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty võa vµ nhá. Ph­¬ng thøc giao dÞch t¹i thÞ tr­êng OTC lµ ph­¬ng thøc tho¶ thuËn, gi¸ c¶ chøng kho¸n ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së tho¶ thuËn gi÷a c¸c thµnh viªn cña thÞ tr­êng. - ThÞ tr­êng thø 3 Lµ thÞ tr­êng, trong ®ã c¸c ho¹t ®éng giao dÞch mua ¸n chøng kho¸n kh«ng ®­îc thùc hiÖn th«ng qua hÖ thèng ®Êu gi¸ cña c¸c Së giao dÞch vµ hÖ thèng computer cña thÞ tr­êng OTC. 1.3. C¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n C¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n cã thÓ ®­îc chia thµnh 3 nhãm sau: nhµ ph¸t hµnh, nhµ ®Çu t­ vµ c¸c tæ chøc liªn quan ®Õn chøng kho¸n. a, Nhµ ph¸t hµnh Nhµ ph¸t hµnh lµ c¸c tæ chøc thùc hiÖn huy ®éng vèn th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n. Nhµ ph¸t hµnh lµ ng­êi cung cÊp c¸c chøng kho¸n- hµng ho¸ cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. - ChÝnh phñ vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng lµ nhµ ph¸t hµnh c¸c tr¸i phiÕu ChÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu ®Þa ph­¬ng - C«ng ty lµ nhµ ph¸t hµnh c¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu c«ng ty - C¸c tæ chøc tµi chÝnh lµ nhµ ph¸t hµnh c¸c c«ng cô tµi chÝnh nh­ c¸c tr¸i phiÕu, chøng chØ thô h­ëng... phôc vô cho ho¹t ®éng cña hä. b, Nhµ ®Çu t­ Nhµ ®Çu t­ lµ nh÷ng ng­êi thËt sù mua vµ b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. Nhµ ®Çu t­ cã thÓ ®­îc chia thµnh 2 lo¹i: nhµ ®Çu t­ c¸ nh©n vµ nhµ ®Çu t­ cã tæ chøc. * C¸c nhµ ®Çu t­ c¸ nh©n Nhµ ®Çu t­ c¸ nh©n lµ nh÷ng ng­êi cã vèn nhµ rçi t¹m thêi, tham gia mua b¸n trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n víi môc ®Ých t×m kiÕm lîi nhuËn. Tuy nhiªn, trong ®Çu t­ th× lîi nhuËn l¹i lu«n g¾n víi rñi ro, lîi nhuËn cµng cao th× rñi ro cµng lín vµ ng­îc l¹i. ChÝnh v× vËy c¸c nhµ ®Çu t­ c¸ nh©n lu«n ph¶i lùa chän c¸c h×nh thøc ®Çu t­ phï hîp víi kh¶ n¨ng còng nh­ møc ®é chÊp nhËn rñi ro cña m×nh. * C¸c nhµ ®Çu t­ cã tæ chøc Nhµ ®Çu t­ cã tæ chøc, hay cßn gäi lµ c¸c ®Þnh chÕ ®Çu t­, th­êng xuyªn mua b¸n chøng kho¸n víi sè l­îng lín trªn thÞ tr­êng. c¸c tæ chøc nµy th­êng cã c¸c bé phËn chøc n¨ng bao gåm nhiÒu chuyªn gia cã kinh nghiÖm ®Ó nghiªn cøu thÞ tr­êng vµ ®­a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t­. Mét sè nhµ ®Çu t­ chuyªn nghiÖp chÝnh trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ c¸c c«ng ty ®Çu t­, c«ng ty b¶o hiÓm, c¸c quü l­¬ng h­u, c¸c quü b¶o hiÓm x· héi kh¸c. §Çu t­ th«ng qua c¸c tæ chøc ®Çu t­ cã ­u ®iÓm næi bËt lµ cã thÓ ®a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t­ vµ c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t­ ®­îc thùc hiÖn bëi c¸c chuyªn gia cã kinh nghiÖm. Mét bé phËn quan träng cña c¸c tæ chøc ®Çu t­ lµ c¸c c«ng ty tµi chÝnh. C¸c c«ng ty tµi chÝnh ®­îc phÐp kinh doanh chøng kho¸n, cã thÓ sö dông nguån vèn cña m×nh ®Ó ®Çu t­ vµo chøng kho¸n nh»m môc ®Ých thu lîi. Bªn c¹nh c¸c c«ng ty chøng kho¸n, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i còng cã thÓ trë thµnh nhµ ®Çu t­ chuyªn nghiÖp khi hä mua chøng kho¸n cho m×nh. c, C¸c tæ chøc kinh doanh trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n C¸c tæ chøc kinh doanh trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n * C«ng ty chøng kho¸n C«ng ty chøng kho¸n lµ nh÷ng c«ng ty ho¹t ®éng trong lÜnh vùc chøng kho¸n cã thÓ ®¶m nhËn mét hoÆc nhiÒu trong sè c¸c nghiÖp vô chÝnh lµ b¶o l·nh ph¸t hµnh, m«i giíi, tù doanh, qu¶n lý quü ®Çu t­, vµ t­ vÊn ®Çu t­ chøng kho¸n. §Ó cã thÓ ®­îc thùc hiÖn mçi nghiÖp vô, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph¶i ®¶m b¶o ®­îc mét sè vèn nhÊt ®Þnh vµ ph¶i ®­îc phÐp cña c¬ quan cã thÈm quyÒn. * C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i T¹i nhiÒu n­íc, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cã thÓ sö dông vèn tù cã ®Ó t¨ng vµ ®a d¹ng ho¸ lîi nhuËn th«ng qua ®Çu t­ vµo c¸c chøng kho¸n. Tuy nhiªn c¸c ng©n hµng chØ ®­îc ®Çu t­ vµo chøng kho¸n trong nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh ®Ó b¶o vÖ ng©n hµng tr­íc nh÷ng biÕn ®éng cña gi¸ chøng kho¸n. Mét sè ng©n hµng cã thÓ ®­îc thµnh lËp c«ng ty con ®éc lËp ®Ó kinh doanh chøng kho¸n vµ thùc hiÖn nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh. d, C¸c tæ chøc cã liªn quan ®Õn thÞ tr­êng chøng kho¸n * C¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc C¬ quan nµy cã thÓ cã nh÷ng tªn gäi kh¸c nhau, tuú tõng n­íc. Nã ®­îc thµnh lËp ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi thÞ tr­êng chøng kho¸n. ë ViÖt Nam, Uû ban chømg kho¸n Nhµ n­íc ®­îc thµnh lËp theo NghÞ ®Þnh sè 75 CP ngµy 28/11/1996 cña ChÝnh phñ. Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc lµ mét c¬ quan thuéc ChÝnh phñ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam. * Së giao dÞch chøng kho¸n Së giao dÞch chøng kho¸n thùc hiÖn vËn hµnh thÞ tr­êng th«ng qua bé m¸y tæ chøc bao gåm nhiÒu bé phËn kh¸c nhau phôc vô c¸c ho¹t ®éng trªn Së giao dÞch. Ngoµi ra, Së giao dÞch còng ban hµnh nh÷ng qui ®Þnh ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng giao dÞch chøng kho¸n trªn së, phï hîp víi c¸c qui ®Þnh vña luËt ph¸p vµ Uû ban chøng kho¸n. * HiÖp héi c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n HiÖp héi c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n lµ tæ chøc cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ mét sè thµnh viªn kh¸c ho¹t ®éng trong ngµnh chøng kho¸n, ®­îc thµnh lËp víi môc ®Ých b¶o vÖ lîi Ých cho c¸c c«ng ty thµnh viªn nãi riªng vµ cho toµn ngµnh chøng kho¸n nãi chung. Nã thùc hiÖn mét sè chøc n¨ng sau: - KhuyÕn khÝch ho¹t ®éng ®Çu t­ vµ kinh doanh chøng kho¸n - Ban hµnh vµ thùc hiÖn c¸c qui t¾c tù ®iÒu hµnh trªn c¬ së c¸c qui ®Þnh ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n - §iÒu tra vµ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp gi÷a c¸c thµnh viªn - Tiªu chuÈn ho¸ c¸c nguyªn t¾c vµ th«ng lÖ trong ngµnh chøng kho¸n - Hîp t¸c víi ChÝnh phñ vµ c¸c c¬ quan kh¸c ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cã t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n. * Tæ chøc l­u ký vµ thanh to¸n bï trõ chøng kho¸n Lµ tæ chøc nhËn l­u gi÷ c¸c chøng kho¸n vµ tiÕn hµnh c¸c nghiÖp vô thanh to¸n bï trõ cho c¸c giao dÞch chøng kho¸n. * C«ng ty dÞch vô m¸y tÝnh chøng kho¸n Lµ tæ chøc phô trî, phôc vô cho c¸c giao dÞch chøng kho¸n. C«ng ty nµy cung cÊp hÖ thèng m¸y tÝnh víi c¸c ch­¬ng tr×nh ®Ó th«ng qua ®ã cã thÓ thùc hiÖn ®­îc c¸c lÖnh giao dÞch mét c¸ch chÝnh x¸c, nhanh chãng. Th«ng th­êng, c«ng ty dÞch vô m¸y tÝnh chøng kho¸n ra ®êi khi thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, b¾t ®Çu ®i vµo tù ®éng ho¸ c¸c giao dÞch. * C¸c tæ chøc tµi trî chøng kho¸n Lµ c¸c tæ chøc ®­îc thµnh lËp víi môc ®Ých khuyÕn khÝch më réng vµ t¨ng tr­ëng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cho vay tiÒn ®Ó mua cæ phiÕu, vµ cho vay chøng kho¸n ®Ó b¸n trong c¸c giao dÞch b¶o chøng. C¸c tæ chøc tµi trî chøng kho¸n ë c¸c n­íc kh¸c nhau cã ®Æc ®iÓm kh¸c nhau, mét sè n­íc ko cã lo¹i h×nh tæ chøc nµy. * C«ng ty ®¸nh gi¸ hÖ sè tÝn nhiÖm §©y lµ c«ng ty chuyªn cung cÊp dÞch vô ®¸nh gi¸ n¨ng lùc thanh to¸n c¸c kho¶n vèn gèc vµ l·i ®óng thêi h¹n vµ theo nh÷ng ®iÒu kho¶n ®· cam kÕt cua rc«ng ty ph¸t hµnh ®èi víi mét ®ît p¸ht hµnh cô thÓ. C¸c møc hÖ sè tÝn nhiÖm v× thÕ th­êng ®­îc g¾n cho mét ®ît ph¸t hµnh, chø kh«ng ph¶i cho c«ng ty, v× thÕ, mét c«ng ty ph¸t hµnh cã thÓ mang nhiÒu møc hÖ sè tÝn nhiÖm cho cac ®ît ph¸t hµnh nî cña nã. HÖ sè tÝn nhiÖm ®­îc biÓu hiÖn b»ng c¸c ch÷ c¸i hay ch÷ sè, tuú theo qui ®Þnh cña tõng c«ng ty xÕp h¹ng. VÝ dô, theo hÖ thèng xÕp h¹ng cña Moody’s sÏ cã c¸c hÖ sè tÝn nhiÖm ®­îc ký hiÖu lµ aaa, Aa1, Baa1...; theo hÖ thèng xÕp h¹ng cña S&P, cã c¸c møc xÕp h¹ng AAA, AA+, AA,.. C¸c nhµ ®Çu t­ cã thÓ dùa vµo c¸c hÖ sè tÝn nhiÖm do c¸c c«ng ty ®¸nh gi¸ hÖ sè tÝn nhiÖm cung cÊp ®Ó c©n nh¾c ®­a ra quyÕt ®Þnh ®Çu t­ cña m×nh. 1.4. C¬ chÕ ®iÒu hµnh vµ gi¸m s¸t thÞ tr­êng chøng kho¸n ë mçi n­íc, viÖc ®iÒu hµnh vµ gi¸m s¸t thÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc tæ chøc ë nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau. Nh×n chung c¸c tæ chøc tham gia qu¶n lý vµ gi¸m s¸t thÞ tr­êng gåm 2 nhãm: C¸c c¬ quan qu¶n lý cña ChÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc tù qu¶n. * C¸c c¬ quan qu¶n lý cña ChÝnh phñ §©y lµ c¸c c¬ quan thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. C¸c c¬ quan nµy cã thÈm quyÒn ban hµnh c¸c quy ®Þnh ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹o nªn c¬ së cho c¸c tæ chøc tù qu¶n trùc tiÕp thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng ®iÒu hµnh vµ gi¸m s¸t thÞ tr­êng cña m×nh. Nh×n chung c¸c c¬ quan qu¶n lý thÞ tr­êng cña ChÝnh phñ gåm cã Uû ban chøng kho¸n vµ mét sè bé ngµnh cã liªn quan. * C¸c tæ chøc tù qu¶n Tæ chøc tù qu¶n lµ tæ chøc h×nh thµnh cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n, thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu hµnh vµ gi¸m s¸t thÞ tr­êng chøng kho¸n nh»m b¶o vÖ lîi Ých chung cña toµn thÞ tr­êng. C¸c tæ chøc tù qu¶n thùc hiÖn qu¶n lý vµ gi¸m s¸t thÞ tr­êng trªn c¬ së tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña c¸c tæ chøc qu¶n lý vµ gi¸m s¸t thÞ tr­êng cña ChÝnh phñ. Ho¹t ®éng ®iÒu hµnh vµ gi¸m s¸t thÞ tr­êng chøng kho¸n cña c¸c tæ chøc tù qu¶n bao gåm 3 bé phËn: qu¶n lý vµ gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng giao dÞch, qu¶n lý vµ gi¸m s¸t c«ng ty chøng kho¸n, gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vµ tiÕn hµnh xö lý c¸c tr­êng hîp vi ph¹m. 2. Hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n 2.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña chøng kho¸n a. Kh¸i niÖm chøng kho¸n Chøng kho¸n lµ nh÷ng giÊy tê cã gi¸ vµ cã kh¶ n¨ng chuyÓn nh­îng, x¸c ®Þnh sè vèn ®Çu t­ (t­ b¶n ®Çu t­): chøng kho¸n x¸c nhËn quyÒn së h÷u hoÆc quyÒn ®ßi nî hîp ph¸p, bao gåm c¸c ®iÒu kiÖn vÒ thu nhËp vµ tµi s¶n trong mét thêi h¹n nµo ®ã. b. §Æc ®iÓm cña chøng kho¸n * TÝnh thanh kho¶n (tÝnh láng): TÝnh láng cña tµi s¶n lµ kh¶ n¨ng chuyÓn tµi s¶n ®ã thµnh tiÒn mÆt. Kh¶ n¨ng nµy cao hay thÊp phô thuéc vµo thêi gian vµ phÝ cÇn thiÕt cho viÖc chuyÓn ®æi vµ rñi ro cña viÖc gi¶m gi¸ trÞ cña tµi s¶n ®ã do chuyÓn ®æi. Chøng kho¸n cã tÝnh láng cao h¬n tµi s¶n kh¸c, thÓ hiÖn qua kh¶ n¨ng chuyÓn nh­îng cao trªn thÞ tr­êng vµ nãi chung, c¸c chøng kho¸n kh¸c nhau cã kh¶ n¨ng chuyÓn nh­îng lµ kh¸c nhau. * TÝnh rñi ro: Chøng kho¸n lµ c¸c tµi s¶n tµi chÝnh mµ gi¸ trÞ cña nã chÞu t¸c ®éng lín cña rñi ro, bao gåm rñi ro cã hÖ thèng vµ rñi ro kh«ng cã hÖ thèng. Rñi ro cã hÖ thèng (hay rñi ro thÞ tr­êng) lµ lo¹i rñi ro t¸c ®éng tíi toµn bé hoÆc hÇu hÕt c¸c tµi s¶n. Lo¹i rñi ro nµy chÞu t¸c ®éng cña c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ chung nh­: l¹m ph¸t, sù thay ®æi tû gi¸ hèi ®o¸i, l·i suÊt... Rñi ro kh«ng hÖ thèng lµ lo¹i rñi ro chØ t¸c ®éng ®Õn mét tµi s¶n hoÆc mét nhãm c¸c tµi s¶n. Lo¹i rñi ro nµy th­êng liªn quan tíi ®iÒu kiÖn cña nhµ ph¸t hµnh. C¸c nhµ ®Çu t­ th­êng quan t©m tíi viÖc xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c rñi ro liªn quan, trªn c¬ së ®ã ®Ò ra c¸c quyÕt ®Þnh trong viÖc lùa chän, n¾m gi÷ hay b¸n c¸c chøng kho¸n. §iÒu nµy ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a lîi tøc vµ rñi ro hay sù c©n b»ng vÒ lîi tøc- ng­êi ta sÏ kh«ng chÞu rñi ro t¨ng thªm trõ khi ng­êi ta kú väng ®­îc bï ®¾p b»ng lîi tøc t¨ng thªm. * TÝnh sinh lîi: Chøng kho¸n lµ mét tµi s¶n chÝnh mµ khi së h÷u nã, nhµ ®Çu t­ mong muèn nhËn ®­îc mét thu nhËp lín h¬n trong t­¬ng lai. Thu nhËp nµy ®­îc b¶o ®¶m b»ng lîi tøc ®­îc ph©n chia hµng n¨m vµ viÖc t¨ng gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng. Kh¶ n¨ng sinh lîi bao giê còng quan hÖ chÆt chÏ víi rñi ro cña tµi s¶n, thÓ hiÖn trong nguyªn lý- møc ®é chÊp nhËn rñi ro cµng cao th× lîi nhuËn kú väng cµng lín. * H×nh thøc cña chøng kho¸n: H×nh thøc cña c¸c lo¹i chøng kho¸n cã thu nhËp (cè ®Þnh hoÆc biÕn ®æi) th­êng bao gåm phÇn b×a vµ phÇn bªn trong. Ngoµi b×a ghi râ quyÒn ®ßi nî hoÆc quyÒn tham gia gãp vèn. Sè tiÒn ghi trªn chøng kho¸n ®­îc gäi lµ mÖnh gi¸ cña chøng kho¸n. §èi víi giÊy tê cã gi¸ víi l·i suÊt cè ®Þnh bªn trong cã phiÕu ghi lîi tøc (Coupon) ghi râ l·i suÊt hoÆc lîi tøc sÏ ®­îc h­ëng. §èi víi giÊy tê cã gi¸ mang l¹i cæ tøc (cæ phiÕu) bªn trong chØ ghi phÇn thu nhËp nh­ng kh«ng ghi x¸c ®Þnh sè tiÒn ®­îc h­ëng, nã chØ ®¶m b¶o cho ng­êi së h÷u quyÒn yªu cÇu vÒ thu nhËp do kÕt qu¶ kinh doanh cña c«ng ty vµ ®­îc ph©n phèi theo nghÞ quyÕt cña ®¹i héi cæ ®«ng. Ngoµi phiÕu ghi lîi tøc cßn kÌm theo phiÕu ghi phÇn thu nhËp bæ sung (x¸c nhËn phÇn ®ãng gãp luü kÕ). 2.2. C¸c lo¹i chøng kho¸n a. Cæ phiÕu * Kh¸i niÖm cæ phiÕu Cæ phiÕu lµ mét lo¹i chøng kho¸n, x¸c nhËn quyÒn së h÷u vµ lîi Ých hîp ph¸p ®èi víi thu nhËp vµ tµi s¶n cña mét c«ng ty cæ phÇn. Cæ phiÕu cã thÓ ®­îc ph¸t hµnh d­íi d¹ng chøng chØ vËt chÊt hoÆc bót to¸n ghi sæ. Cæ phiÕu thÓ hiÖn quan hÖ ®ång së h÷u gi÷a ng­êi ph¸t hµnh vµ ng­êi ®Çu t­. Khi cÇn huy ®éng vèn, c«ng ty cæ phÇn ph¸t hµnh cæ phiÕu lµ chÊp nhËn chia sÎ quyÒn së h÷u c«ng ty gi÷a nh÷ng ng­êi mua cæ phiÕu. Ng­êi mua cæ phiÕu, tøc c¸c cæ ®«ng lµ ng­êi gãp vèn cho c«ng ty. Víi t­ c¸ch lµ ng­êi chñ së h÷u mét phÇn c«ng ty, cæ ®«ng ®­îc h­ëng c¸c quyÒn ®èi víi c«ng ty víi møc ®é t­¬ng øng víi tû lÖ cæ phiÕu n¾m gi÷ (tøc lµ tû lÖ gãp vèn trong c«ng ty); ®ång thêi, khi c«ng ty lµm ¨n thÊt b¸t, cæ ®«ng ph¶i g¸nh chÞu thiÖt h¹i. * Ph©n lo¹i cæ phiÕu: Theo tÝnh chÊt cña c¸c quyÒn lîi mµ cæ phiÕu mang l¹i cho cæ ®«ng, cã hai lo¹i cæ phiÕu c¬ b¶n: - Cæ phiÕu th­êng NÕu mét c«ng ty chØ ®­îc phÐp ph¸t hµnh mét lo¹i cæ phiÕu, nã sÏ ph¸t hµnh cæ phiÕu th­êng. Cæ phiÕu th­êng mang l¹i nh÷ng quyÒn sau cho c¸c cæ ®«ng: + QuyÒn h­ëng cæ tøc Cæ phiÕu th­êng kh«ng qui ®Þnh møc cæ tøc tèi thiÓu hay tèi ®a mµ cæ ®«ng ®­îc nhËn. Tû lÖ còng nh­ h×nh thøc chi tr¶ cæ tøc cho cæ ®«ng tuú thuéc vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng vµ vµo chÝnh s¸ch cña c«ng ty, vµ do héi ®ång Qu¶n trÞ quyÕt ®Þnh. Nh­ vËy, thu nhËp mµ cæ phiÕu th­êng mang l¹i cho cæ ®«ng lµ thu nhËp kh«ng cè ®Þnh. Khi c«ng ty ph¶i thanh lý tµi s¶n, cæ ®«ng th­êng chØ ®­îc nhËn nh÷ng g× cßn l¹i sau khi c«ng ty trang tr¶i xong tÊt c¶ c¸c nghÜa vô nh­ thuÕ, nî vµ cæ phiÕu ­u ®·i. + QuyÒn mua cæ phiÕu míi Khi c«ng ty ph¸t hµnh mét ®ît cæ phiÕu míi, c¸c cæ ®«ng hiÖn ®ang n¾m gi÷ cæ phiÕu th­êng cã quyÒn mua tr­íc cæ phiÕu míi tr­íc khi ®ît ph¸t hµnh ®­îc chµo b¸n ra c«ng chóng, trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh. QuyÒn nµy cho phÐp cæ ®«ng hiÖn h÷u duy tr× tû lÖ së h÷u cña m×nh trong c«ng ty. Mçi cæ phiÕu ®ang n¾m gi÷ mang l¹i cho cæ ®«ng mét quyÒn mua. Sè l­îng quyÒn cÇn cã ®Ó mua mét cæ phiÕu míi sÏ ®­îc qui ®Þnh cô thÓ trong tõng ®ît chµo b¸n, cïng víi gi¸ mua, thêi h¹n cña quyÒn mua vµ ngµy ph¸t hµnh cæ phiÕu míi. Cæ phiÕu th­êng ®­îc b¸n theo quyÒn víi gi¸ thÊp h¬n so víi gi¸ thÞ tr­êng hiÖn hµnh. C¸c quyÒn cã thÓ ®­îc tù do chuyÓn nh­îng trªn thÞ tr­êng. + QuyÒn bá phiÕu Cæ ®«ng th­êng cã quyÒn bá phiÕu cho c¸c chøc vô qu¶n lý trong c«ng ty; cã quyÒn tham gia c¸c ®¹i héi cæ ®«ng vµ bá phiÕu quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò quan träng cña c«ng ty. NÕu kh«ng tham dù ®­îc, cæ ®«ng th­êng cã thÓ uû quyÒn cho ng­êi kh¸c thay mÆt hä biÓu quyÕt, theo chØ thÞ cña hä hoÆc tuú ý ng­êi ®­îc uû quyÒn. QuyÒn bá phiÕu theo luËt ®Þnh cho phÐp mçi cæ ®«ng ®­îc bá sè phiÕu tèi ®a cho mçi øng cö viªn b»ng sè cæ phiÕu n¾m gi÷. QuyÒn bá phiÕu tÝch luü cho phÐp cæ ®«ng ®­îc ph©n phèi sè phiÕu bÇu tuú ý m×nh, sè phiÕu ®ã b»ng sè øng cö viªn nh©n víi l­îng cæ phiÕu n¾m gi÷. C¸ch nµy cã lîi cho c¸c cæ ®«ng nhá, v× hä cã thÓ tËp trung phiÕu ®Ó t¨ng thªm gi¸ trÞ quyÒn bá phiÕu cña m×nh. - Cæ phiÕu ­u ®·i Cæ phiÕu ­u ®·i th­êng kh«ng cho cæ ®«ng quyÒn bá phiÕu, song l¹i Ên ®Þnh mét tû lÖ cæ tøc tèi ®a so víi mÖnh gi¸. Trong ®iÒu kiÖn b×nh th­êng, cæ ®«ng ­u ®·i sÏ nhËn ®­îc l­îng cæ tøc cè ®Þnh theo tû lÖ ®· Ên ®Þnh. Trong tr­êng hîp c«ng ty kh«ng cã ®ñ lîi nhuËn ®Ó tr¶ theo tû lÖ ®ã, nã sÏ tr¶ theo kh¶ n¨ng cã thÓ, nh­ng mét khi cæ ®«ng ­u ®·i ch­a ®­îc tr¶ cæ tøc th× cæ ®«ng th­êng còng ch­a ®­îc tr¶. Trong tr­êng hîp c«ng ty thanh lý tµi s¶n, cæ ®«ng ­u ®·i ®­îc ­u tiªn nhËn l¹i vèn tr­íc cæ ®«ng th­êng nh­ng sau tr¸i chñ. + Cæ phiÕu ­u ®·i céng dån: qui ®Þnh r»ng nÕu ch­a tr¶ cæ tøc cho cæ ®«ng ­u ®·i th× xem nh­ c«ng ty cßn m¾c nî, cho ®Õn khi nµo cã ®ñ lîi nhuËn ®Ó tr¶, vµ tÊt nhiªn cho tíi khi ®ã, cæ ®«ng th­êng còng míi nhËn ®­îc cæ tøc. + Cæ phiÕu ­u ®·i tham dù: Cho phÐp cæ ®«ng ­u ®·i ®­îc chia sÎ thµnh qu¶ ho¹t ®éng cña c«ng ty khi c«ng ty lµm ¨n ph¸t ®¹t. Cæ ®«ng sÏ ®­îc nhËn l­îng cæ tøc cao h¬n møc tèi ®a ®· qui ®Þnh trong tr­êng hîp cæ tøc tr¶ cho cæ ®«ng th­êng v­ît qu¸ mét møc nhÊt ®Þnh. b, Tr¸i phiÕu * Kh¸i niÖm tr¸i phiÕu Tr¸i phiÕu lµ mét lo¹i chøng kho¸n qui ®Þnh nghÜa vô cña ng­êi ph¸t hµnh (ng­êi vay tiÒn) ph¶i tr¶ cho ng­êi n¾m gi÷ chøng kho¸n (ng­êi cho vay) mét kho¶n tiÒn x¸c ®Þnh th­êng lµ trong nh÷ng kho¶ng thêi gian cô thÓ vµ ph¶i hoµn tr¶ kho¶n cho vay ban ®Çu khi nã ®¸o h¹n. * §Æc ®iÓm cña tr¸i phiÕu - Mét tr¸i phiÕu th«ng th­êng cã ba ®Æc tr­ng chÝnh: + MÖnh gi¸ + L·i suÊt ®Þnh kú + Thêi h¹n - Tr¸i phiÕu thÓ hiÖn quan hÖ chñ nî- con nî gi÷a ng­êi ph¸t hµnh vµ ng­êi ®Çu t­. Ph¸t hµnh tr¸i phiÕu lµ ®i vay vèn. Mua tr¸i phiÕu lµ cho ng­êi ph¸t hµnh vay vèn vµ nh­ vËy, tr¸i chñ lµ chñ nî cña ng­êi ph¸t hµnh. Lµ chñ nî, ng­êi n¾m gi÷ tr¸i phiÕu (tr¸i chñ) cã quyÒn ®ßi c¸c kho¶n thanh to¸n theo cam kÕt vÒ khèi l­îng vµ thêi h¹n, song kh«ng cã quyÒn tham gia vµo nh÷ng vÊn ®Ò cña bªn ph¸t hµnh. - L·i suÊt cña c¸c tr¸i phiÕu rÊt kh¸c nhau, ®­îc qui ®Þnh bëi c¸c yÕu tè: cung cÇu vèn trªn thÞ tr­êng tÝn dông, møc rñi ro cña mçi nhµ ph¸t hµnh vµ cña tõng ®ît ph¸t hµnh, thêi gian ®¸o h¹n cña tr¸i phiÕu. YÕu tè cèt lâi qui ®Þnh l·i suÊt cña tõng tr¸i phiÕu lµ cung cÇu vèn trªn thÞ tr­êng. L­îng cung cÇu vèn ®ã l¹i tuú thuéc vµo chu kú kinh tÕ, ®éng th¸i chÝnh s¸ch cña ng©n hµng trung ­¬ng, møc ®é th©m hôt ng©n s¸ch cña chÝnh phñ vµ ph­¬ng thøc tµi trî th©m hôt ®ã. CÊu tróc rñi ro cña l·i suÊt sÏ qui ®Þnh l·i suÊt cña mçi tr¸i phiÕu cô thÓ ®­îc x¸c ®Þnh theo tæng møc rñi ro cña tr¸i phiÕu ®ã. Rñi ro cµng lín, l·i suÊt cµng cao. NÕu c¸c tr¸i phiÕu cã møc rñi ro nh­ nhau, nh×n chung, thêi gian ®¸o h¹n cµng dµi th× l·i suÊt cµng cao. * Ph©n lo¹i tr¸i phiÕu - Tr¸i phiÕu v« danh: lµ tr¸i phiÕu kh«ng mang tªn tr¸i chñ, c¶ trªn chøng chØ còng nh­ trªn sæ s¸ch cña ng­êi ph¸t hµnh. Nh÷ng phiÕu tr¶ l·i ®Ýnh theo tê chøng chØ, vµ khi ®Õn h¹n tr¶ l·i, ng­êi gi÷ tr¸i phiÕu chØ viÖc mang ®Õn ng©n hµng nhËn l·i, vµ khi tr¸i phiÕu ®¸o h¹n, ng­êi n¾m gi÷ nã mang chøng chØ tíi ng©n hµng ®Ó nhËn l¹i kho¶n cho vay. - Tr¸i phiÕu ghi danh: lµ lo¹i tr¸i phiÕu cã ghi tªn vµ ®Þa chØ cña tr¸i chñ, trªn chøng chØ vµ trªn sæ cña ng­êi ph¸t hµnh. H×nh thøc ghi danh cã thÓ chØ thùc hiÖn cho phÇn vèn gèc, còng cã thÓ lµ ghi danh toµn bé, c¶ gèc lÉn l·i. D¹ng ghi danh toµn bé mµ ®ang ngµy cµng phæ biÕn, lµ h×nh thøc ghi sæ. Tr¸i phiÕu ghi sæ hoµn toµn kh«ng cã d¹ng vËt chÊt, quyÒn së h÷u ®­îc x¸c ®Þnh b»ng viÖc l­u gi÷ tªn vµ ®Þa chØ cña chñ së h÷u trªn m¸y tÝnh. - Tr¸i phiÕu chÝnh phñ: lµ nh÷ng tr¸i phiÕu do ChÝnh phñ ph¸t hµnh. ChÝnh phñ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu (hay c¸c c«ng cô nî nãi chung) nh»m môc ®Ých bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch; tµi trî cho c¸c c«ng tr×nh c«ng Ých; hoÆc lµm c«ng cô ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ. - Tr¸i phiÕu c«ng tr×nh: lµ lo¹i tr¸i phiÕu ®­îc ph¸t hµnh ®Ó huy ®éng vèn cho nh÷ng môc ®Ých cô thÓ, th­êng lµ ®Ó x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng hay c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng. Tr¸i phiÕu nµy cã thÓ do ChÝnh phñ trung ­¬ng hoÆc chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ph¸t hµnh. - Tr¸i phiÕu c«ng ty: lµ nh÷ng tr¸i phiÕu do c¸c c«ng ty ph¸t hµnh ®Ó vay vèn dµi h¹n. §Æc ®iÓm chung cña tr¸i phiÕu c«ng ty lµ: + Ng­êi n¾m gi÷ ®­îc tr¶ l·i ®Þnh kú vµ tr¶ gèc khi ®¸o h¹n, song kh«ng ®­îc tham dù vµo c¸c quyÕt ®Þnh cña c«ng ty. + Khi c«ng ty gi¶i thÓ hoÆc thanh lý, tr¸i phiÕu ®­îc ­u tiªn thanh to¸n tr­íc c¸c cæ phiÕu + Cã nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ kÌm theo, hoÆc nhiÒu h×nh thøc ®¶m b¶o cho kho¶n vay. c. Chøng kho¸n cã thÓ chuyÓn ®æi * Kh¸i niÖm vÒ chøng kho¸n cã thÓ chuyÓn ®æi Chøng kho¸n cã thÓ chuyÓn ®æi lµ nh÷ng chøng kho¸n cho phÐp ng­êi n¾m gi÷ nã, tuú theo lùa chän vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, cã thÓ ®æi nã lÊy mét chøng kho¸n kh¸c. * §Æc ®iÓm cña chøng kho¸n cã thÓ chuyÓn ®æi Chøng kho¸n cã thÓ chuyÓn ®æi lµ nh»m huy ®éng thªm vèn tù cã, vµo nh÷ng thêi ®iÓm ch­a thÝch hîp cho viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu th­êng, hoÆc nh»m t¨ng thªm tÝnh hÊp dÉn cho ®ît ph¸t hµnh, nhÊt lµ khi thÞ tr­êng tr¸i phiÕu vµ cæ phiÕu ­u ®·i ®ang xuèng gi¸ Chøng kho¸n cã thÓ chuyÓn ®æi mang l¹i cho bªn ph¸t hµnh lîi thÕ ®­îc h­ëng l·i suÊt thÊp ( nÕu lµ tr¸i phiÕu) hoÆc gi¸ chµo b¸n cao (nÕu lµ cæ phiÕu). §èi víi c¸c nhµ ®Çu t­, chøng kho¸n cã thÓ chuyÓn ®æi cã søc hÊp dÉn ë chç chóng kÕt hîp ®­îc tÝnh an toµn cña tr¸i phiÕu (thu nhËp cè ®Þnh ) víi tÝnh cã thÓ ®Çu c¬ cña cæ phiÕu th­êng; h¬n n÷a nã cßn cho phÐp nhµ ®Çu t­ cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm tr­íc t×nh tr¹ng l¹m ph¸t. d. C¸c c«ng cô ph¸t sinh * Kh¸i niÖm vÒ c«ng cô ph¸t sinh C«ng cô ph¸t sinh lµ nh÷ng c«ng cô ®­îc ph¸t hµnh trªn c¬ së nh÷ng c«ng cô ®· cã nh­ cæ phiÕu, tr¸i phiÕu... nh»m nhiÒu môc tiªu kh¸c nhau, nh­ ph©n t¸n rñi ro, b¶o vÖ lîi nhuËn hoÆc t¹o lîi nhuËn. * Ph©n lo¹i c¸c c«ng cô ph¸t sinh - QuyÒn lùa chän : Lµ mét c«ng cô cho phÐp ng­êi n¾m gi÷ nã ®­îc mua (nÕu lµ quyÒn chän mua) hoÆc b¸n (nÕu lµ quyÒn chän b¸n) mét khèi l­îng nhÊt ®Þnh hµng ho¸ víi mét møc gi¸ x¸c ®Þnh, vµ trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh. C¸c hµng ho¸ nµy cã thÓ lµ cæ phiÕu, chØ sæ cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, chØ sè tr¸i phiÕu, th­¬ng phÈm, ®ång tiÒn hay hîp ®ång t­¬ng lai. - QuyÒn mua tr­íc: Lµ mét quyÒn lùa chän mua cã thêi h¹n rÊt ng¾n._., cã khi chØ vµi tuÇn. QuyÒn nµy ®­îc ph¸t hµnh khi c¸c c«ng ty t¨ng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh thªm c¸c cæ phiÕu th­êng. QuyÒn cho phÐp mét cæ ®«ng mua cæ phiÕu míi ph¸t hµnh víi møc gi¸ ®· Ên ®Þnh, trong mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh. Lo¹i quyÒn nµy th­êng ®­îc ph¸t hµnh theo tõng ®ît, mçi cæ phiÕu ®ang l­u hµnh ®­îc kÌm theo mét quyÒn. Sè quyÒn cÇn ®Ó mua mét cæ phiÕu míi ®­îc qui ®Þnh tuú theo tõng ®ît ph¸t hµnh míi. - Chøng quyÒn: Lµ quyÒn cho phÐp mua mét sè cæ phÇn x¸c ®Þnh cña mét cæ phiÕu, víi mét gi¸ x¸c ®Þnh, trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh. QuyÒn nµy ®­îc ph¸t hµnh khi tæ chøc l¹i c¸c c«ng ty, hoÆc khi c«ng ty nh»m môc ®Ých khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t­ tiÒm n¨ng mua nh÷ng tr¸i phiÕu hay cæ phiÕu ­u ®·i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn kÐm thuËn lîi. §Ó chÊp nhËn nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, nhµ ®Çu t­ cã ®­îc mét lùa chän ®èi víi sù lªn gi¸ cã thÓ x¶y ra cña cæ phiÕu th­êng. Kh¸c víi quyÒn mua tr­íc, chøng quyÒn cã thêi h¹n dµi h¬n, do c«ng ty ®· ph¸t hµnh c«ng cô c¬ së ph¸t hµnh ®ång thêi víi c«ng cô c¬ së. Kh¸c víi quyÒn lùa chän, khi chøng quyÒn ®­îc thùc hiÖn, nã t¹o thµnh dßng tiÒn vµo cho c«ng ty vµ lµm t¨ng thªm l­îng cæ phiÕu l­u hµnh trªn thÞ tr­êng. - Hîp ®ång kú h¹n: lµ mét tho¶ thuËn trong ®ã mét ng­êi mua vµ mét ng­êi b¸n chÊp thuËn thùc hiÖn mét giao dÞch hµng ho¸ víi khèi l­îng x¸c ®Þnh, t¹i mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh trong t­¬ng lai víi mét møc gi¸ ®­îc Ên ®Þnh vµo ngµy h«m nay. Hµng ho¸ ë ®©y cã thÓ lµ bÊt kú thø hµng ho¸ nµo; tõ n«ng s¶n, c¸c ®ång tiÒn, cho tíi c¸c chøng kho¸n. - Hîp ®ång t­¬ng lai: Nhê ®Æc tÝnh linh ho¹t cña nã, ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng nh­îc ®iÓm cña hîp ®ång kú h¹n, vµ th­êng ®­îc xem lµ mét c¸ch thøc tèt h¬n ®Ó rµo ch¾n rñi ro trong kinh doanh. 2.3. Ph¸t triÓn hµng hãa vµ c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn viÖc ph¸t triÓn hµng hãa trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n 2.3.1. Ph¸t triÓn hµng hãa a. Sù gia t¨ng vÒ mÆt sè l­îng hµng ho¸ * Cæ phiÕu - Thµnh lËp c¸c c«ng ty cæ phÇn Chñ thÓ ®­îc phÐp ph¸t hµnh cæ phiÕu tr­íc hÕt lµ c¸c c«ng ty cæ phÇn, do vËy thµnh lËp míi c¸c c«ng ty cæ phÇn lµ mét ph­¬ng thøc ®Çu tiªn ®Ó t¹o hµng ho¸ cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. C¸c c«ng ty cæ phÇn huy ®éng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu, do ®ã khi mét c«ng ty cæ phÇn ®­îc thµnh lËp thªm sÏ ®ång nghÜa víi viÖc cã t­¬ng øng mét sè cæ phiÕu ®­îc l­u hµnh trªn thÞ tr­êng. - C¸c c«ng ty cæ phÇn huy ®éng thªm vèn C¸c c«ng ty cæ phÇn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cã nhu cÇu më réng s¶n xuÊt kinh doanh, ngoµi ph­¬ng thøc vay cßn sö dông ph­¬ng thøc ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu vµ sè cæ phiÕu ®­îc huy ®éng thªm nµy còng chÝnh lµ hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. - §Èy m¹nh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc (DNNN) DNNN lµ nh÷ng doanh nghiÖp mòi nhän hµng ®Çu, cã tû träng lín nªn cã ¶nh h­ëng to lín vµ râ nÐt ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, do ®ã viÖc ®Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ DNNN sÏ cung cÊp cho thÞ tr­êng chøng kho¸n nh÷ng hµng ho¸ cæ phiÕu cã chÊt l­îng cao ®ång thêi mang tÝnh ®¹i diÖn cho c¸c ngµnh kinh tÕ. - KhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp cã ®ñ ®iÒu kiÖn tham gia niªm yÕt trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n Kh«ng ph¶i bÊt kú c«ng ty cæ phÇn nµo còng cã kh¶ n¨ng niªm yÕt cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n tËp trung v× muèn ®­îc niªm yÕt trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n nµy, ®ã ph¶i lµ nh÷ng cæ phiÕu cña c«ng ty cã sè vèn lín nhÊt ®Þnh, lµm ¨n cã l·i hay kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh tèt, nãi c¸ch kh¸c, ®ã ph¶i lµ nh÷ng cæ phiÕu cã chÊt l­îng. V× vËy, ®Ó t¹o hµng ho¸ cho thÞ tr­êng, cÇn khuyÕn khÝch nh÷ng c«ng ty cã ®ñ ®iÒu kiÖn tham gia niªm yÕt cæ phiÕu cña m×nh trªn thÞ tr­êng tËp trung. * Tr¸i phiÕu - Tr¸i phiÕu ChÝnh phñ Tr¸i phiÕu ChÝnh phñ lµ lo¹i hµng ho¸ chÝnh trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n v× khèi l­îng lín, chñng lo¹i ®a d¹ng. Hµng n¨m, ChÝnh phñ cÇn huy ®éng hµng ngµn tû ®ång ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn, do ®ã cã mét sè l­îng rÊt lín tr¸i phiÕu ChÝnh phñ ®­îc l­u hµnh trªn thÞ tr­êng. Tuy nhiªn ®Ó tr¸i phiÕu ChÝnh phñ hÊp dÉn ®èi víi nhµ ®Çu t­ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, tr¸i phiÕu ®ã ph¶i cã ph­¬ng thøc ph¸t hµnh vµ thanh to¸n phï hîp, cã l·i suÊt hîp lý. - Tr¸i phiÕu Doanh nghiÖp Khi cã nhu cÇu huy ®éng vèn, bªn c¹nh viÖc ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu, c¸c c«ng ty cæ phÇn cã thÓ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vµ tr¸i phiÕu nµy còng ®­îc phÐp l­u hµnh trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. * Chøng chØ quü ®Çu t­ Chñ thÓ ph¸t hµnh chøng chØ quü ®Çu t­ lµ c¸c quü ®Çu t­ chøng kho¸n. ViÖc thµnh lËp c¸c quü ®Çu t­ chøng kho¸n lµ v« cïng cÇn thiÕt, bªn c¹nh viÖc cung cÊp nguån hµng ho¸ lµ chøng chØ quü ®Çu t­, c¸c quü ®Çu t­ cßn cã vai trß lµ c¸c tæ chøc ®Çu t­ cã chiÕn l­îc, cã môc tiªu dµi h¹n, gãp phÇn vµo viÖc æn ®Þnh thÞ tr­êng chøng kho¸n. * C¸c c«ng cô ph¸i sinh C¸c c«ng cô ph¸i sinh lµ lo¹i chøng kho¸n cßn rÊt míi ®èi víi nh÷ng thÞ tr­êng chøng kho¸n s¬ khai nh­ thÞ tr­êng chøng kho¸n chøng kho¸n ViÖt Nam. C¸c c«ng cô nµy chØ ®­îc ph¸t hµnh vµ giao dÞch trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n khi c«ng chóng cã hiÓu biÕt c¬ b¶n vÒ chóng ®ång thêi c¸c nhµ ph¸t hµnh cã thãi quen sö dông c¸c c«ng cô nµy ®Ó ph©n t¸n rñi ro, t¹o lîi nhuËn hay b¶o vÖ lîi nhuËn. b. Sù ph¸t triÓn vÒ mÆt chÊt l­îng hµng ho¸ ChÊt l­îng hµng hãa trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc ®¸nh gi¸ th«ng qua chÊt l­îng c¸c c«ng ty niªm yÕt chøng kho¸n. C¸c c«ng ty cã nguån vèn lín hay nhá, ho¹t ®éng kinh doanh m¹nh hay yÕu, cã tiÒm lùc ph¸t triÓn hay kh«ng… ®iÒu nµy t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn gi¸ c¶ chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng. Sù ph¸t triÓn vÒ mÆt chÊt l­îng hµng hãa trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc thÓ hiÖn qua chØ sè gi¸ chøng kho¸n, hÖ sè trªn thu nhËp, tû suÊt lîi tøc cæ phÇn… ChØ sè gi¸ chøng kho¸n lµ th­íc ®o thÓ hiÖn gi¸ chøng kho¸n b×nh qu©n hiÖn t¹i so víi gi¸ b×nh qu©n thêi kú gèc ®· chän. ChØ sè gi¸ chøng kho¸n ®­îc xem lµ phong vò biÓu thÓ hiÖn t×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. §©y lµ th«ng tin rÊt quan träng ®èi víi ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng cña nhµ ®Çu t­ vµ c¸c nhµ ph©n tÝch kinh tÕ. TÊt c¶ c¸c thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Òu x©y dùng hÖ thèng chØ sè gi¸ cæ phiÕu cho riªng m×nh. Th­êng cã thÓ chia chØ sè gi¸ chøng kho¸n thµnh 2 lo¹i c¬ b¶n : - ChØ sè gi¸ chøng kho¸n b×nh qu©n ®­îc tÝnh theo ph­¬ng ph¸p b×nh qu©n ®¬n gi¶n cña mét nhãm chøng kho¸n, ®iÓn h×nh lµ chØ sè Dow-Jones c«ng nghiÖp : ®­îc tÝnh trªn c¬ së gi¸ cña 30 lo¹i cæ phiÕu cña nh÷ng c«ng ty hµng ®Çu trong mét sè ngµnh c«ng nghiÖp cña Mü ®­îc niªm yÕt trªn Së giao dÞch chøng kho¸n New York. - ChØ sè gi¸ chøng kho¸n tæng hîp ®­îc x¸c ®Þnh theo ph­¬ng ph¸p b×nh qu©n gia quyÒn víi sè l­îng lín c¸c lo¹i cæ phiÕu niªn yÕt ®­îc sö dông ®Ó tÝnh to¸n. Tiªu biÓu lµ chØ sè S&P500 ®­îc tÝnh cho 500 lo¹i cæ phiÕu trong ®ã phÇn lín ®­îc niªm yÕt trªn Së giao dÞch chøng kho¸n NewYork. ChØ sè chøng kho¸n ViÖt Nam thÓ hiÖn biÕn ®éng gi¸ cæ phiÕu giao dÞch t¹i thÞ tr­êng chøng kho¸n. VN-Index lµ chØ sè tæng hîp ®­îc tÝnh theo c¸ch gia quyÒn tæng gÝa trÞ thÞ tr­êng cña toµn bé c¸c cæ phiÕu ®µng niªm yÕt trªn Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh nh»m thÓ hiÖn xu h­íng biÕn ®éng gi¸ cæ phiÕu hµng ngµy trªn thÞ tr­êng. VN-Index lµ sù so s¸nh gi¸ thÞ tr­êng hiÖn hµnh víi gi¸ thÞ tr­êng c¬ së (gèc) vµo ngµy 28/7/2000 khi thÞ tr­êng chøng kho¸n chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng víi gÝa trÞ lµ 100 ®iÓm. VÝ dô, VN-Index ngµy 31/12/2003 lµ 166,94 ®iÓm vµ ngµy 31/12/2004 lµ 239,29 ®iÓm… ChØ sè gi¸ chøng kho¸n ®­îc tÝnh cho : - Tõng lo¹i chøng kho¸n. - TÊt c¶ chøng kho¸n cña tõng thÞ tr­êng : vÝ dô nh­ chØ sè KOSPI ; Hangseng. - Tõng ngµnh, nhãm ngµnh : nh­ chØ sè ngµnh c«ng nghiÖp cña Mü (DJIA). - ThÞ tr­êng quèc tÕ nh­ chØ sè Hang Seng Ch©u ¸ (HSAIS). Ngoµi ra, mét sè chØ tiªu sau còng th­êng ®­îc thèng kª, tæng hîp ®èi víi chØ sè gi¸ vµ th«ng b¸o réng r·i : chØ sè gi¸ trong ngµy ; ngµy ®ã so víi ngµy tr­íc ; so víi ®Çu n¨m ; chØ sè cao nhÊt hoÆc thÊp nhÊt trong n¨m…v.v. ChØ sè gi¸ cã thÓ ®­îc tÝnh theo thêi gian hoÆc theo kh«ng gian ®Ó so s¸nh gi÷a c¸c vïng l·nh thæ kh¸c nhau. 2.3.2. C¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n - Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng: ®©y lµ mét nh©n tè kh¸ch quan t¸c ®éng ®Õn sè l­îng còng nh­ chÊt l­îng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. NÒn kinh tÕ cµng ph¸t triÓn víi tèc ®é cao vµ æn ®Þnh, nhu cÇu thu hót vèn th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n cµng thÓ hiÖn râ tÇm quan träng cña nã ®èi víi nÒn kinh tÕ. - C¸c c«ng ty cæ phÇn ®¹i chóng, c«ng ty niªm yÕt: thÞ tr­êng chøng kho¸n cã nhiÒu hµng ho¸ khi c¸c c«ng ty cæ phÇn ®¹i chóng lµ h×nh thøc phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ vµ c¸c c«ng ty niªm yÕt hÇu hÕt lµ c¸c doanh nghiÖp lín ®¹i diÖn cho c¸c ngµnh kinh tÕ. D­íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, quyÒn së h÷u c«ng ty ®­îc x· héi ho¸ vµ t¸ch biÖt víi quyÒn qu¶n lý c«ng ty, chuyªn nghiÖp ho¸ nghÒ qu¶n lý c«ng ty. - Sù ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cña c¸c tæ chøc kiÓm to¸n, tæ chøc ®Þnh møc tÝn nhiÖm sÏ hç trî qu¶n lý vµ th«ng tin, lµm c¬ së cho c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c nhµ ®Çu t­ trªn thÞ tr­êng. - HÖ thèng chÝnh s¸ch, thÓ chÕ, ph¸p luËt liªn quan ®Õn thÞ tr­êng chøng kho¸n: ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét bé phËn cña thÞ tr­êng tµi chÝnh cã mèi quan hÖ g¾n bã h÷u c¬ víi c¸c bé phËn kh¸c, chÞu sù t¸c ®éng, ¶nh h­ëng vµ chi phèi c¸c bé phËn kh¸c cña thÞ tr­êng tµi chÝnh; cÇn cã sù phèi hîp ®ång bé gi÷a c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n cña c¸c doanh nghiÖp. HÖ thèng ph¸p luËt vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Çy ®ñ, ®ång bé, râ rµng, chÝnh x¸c vµ c«ng b»ng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ho¹t ®éng t¹o nguån hµng còng nh­ chÊt l­îng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. - YÕu tè t©m lý khi n¾m b¾t c¸c th«ng tin: t©m lý an t©m, tin t­ëng cña c¸c nhµ ®Çu t­ khi tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n t¸c ®éng lín ®Õn sè l­îng hµng ho¸ ®­îc h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ sù l­u th«ng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng thø cÊp. Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam 1. Tæng quan vÒ thùc tr¹ng thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam trong thêi gian qua ThÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam h¬n 5 n¨m ho¹t ®éng ®Õn nay ®· më ra mét kªnh huy ®éng vèn míi cho nÒn kinh tÕ, ®¸nh dÊu mét b­íc tiÕn trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng tµi chÝnh ViÖt Nam theo xu thÕ héi nhËp kinh tÕ. 1.1. Nhµ ®Çu t­ (Nguån cÇu chøng kho¸n) HÇu hÕt c¸c nhµ ®Çu t­ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n hiÖn nay chñ yÕu lµ c¸c nhµ ®Çu t­ c¸ nh©n. Hä cã xu h­íng ®Çu t­ mang tÝnh ®Çu c¬ ng¾n h¹n vµ Ýt quan t©m ®Õn c¸c chiÕn l­îc ®Çu t­ dµi h¹n h¬n trªn c¬ së nh÷ng hiÓu biÕt c¨n b¶n vÒ ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty. §iÒu nµy gi¶i thÝch mét phÇn cho sù biÕn ®éng th­êng xuyªn cña chØ sè VN-Index trong trong nh÷ng n¨m ®Çu ho¹t ®éng còng nh­ t×nh tr¹ng sôt gi¶m tiÕp theo. Céng ®ång c¸c nhµ ®Çu t­ hiÖn nay ë ViÖt Nam thiÕu c¸c nhµ ®Çu t­ cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, vµ do ®ã kh«ng t¹o ra mét nÒn t¶ng ®ñ m¹nh ®Ó lµm t¨ng ®¸ng kÓ sè l­îng c¸c c«ng ty ®­îc niªm yÕt vµ gÝa trÞ luü kÕ cña c¸c cæ phiÕu l­u hµnh trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. Mét thÞ tr­êng chøng kho¸n lý t­ëng nªn bao gåm nhiÒu lo¹i nhµ ®Çu t­ c¸ nh©n vµ tæ chøc, sö dông c¸c chiÕn l­îc ®Çu t­ ®a d¹ng ®Ó t¹o ra mét tËp hîp phong phó h¬n c¸c ®èi t­îng tham gia thÞ tr­êng vµ t¨ng khèi l­îng giao dÞch. Do ®ã cÇn ph¸t triÓn c¸c tæ chøc tµi chÝnh trong n­íc vµ s¶n phÈm tµi chÝnh liªn quan ®Õn thÞ tr­êng chøng kho¸n; cho phÐp c¸c tæ chøc tµi chÝnh n­íc ngoµi tham gia nhiÒu h¬n n÷a vµo thÞ tr­êng nµy trong n­íc. §iÒu nµy sÏ t¹o ra mét m¶nh ®Êt tµi chÝnh lµnh m¹nh h¬n ®Ó thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam cã thÓ b¾t rÔ, ph¸t triÓn. N¨m 2003, c¸c c«ng ty qu¶n lý ®Çu t­ trong n­íc ®Çu tiªn ®­îc cÊp phÐp, ®Õn n¨m 2004, c¸c quü ®Çu t­ ®Çu tiªn cña c¸c c«ng ty nµy ®­îc vµo ho¹t ®éng. §Ó khÝch lÖ c¸c nhµ ®Çu t­ tham gia vµo thÞ tr­êng chøng kho¸n, Bé Tµi chÝnh ®· tiÕn hµnh so¹n th¶o v¨n b¶n h­íng dÉn ­u ®·i vÒ thuÕ ®èi víi c¸c ®èi t­îng tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n. Trong ®ã, c¸c nhµ ®Çu t­, CtyCK, qu¶n lý quü ®­îc h­ëng thuÕ suÊt ­u ®·i miÔn 2 n¨m thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp vµ gi¶m 50% sè ph¶i nép trong vßng 3 n¨m. Ngoµi ra, c¸c nhµ ®Çu t­ cßn ®­îc miÕn thuÕ thu nhËp tõ c¸c kho¶n thu cæ tøc, l·i tr¸i phiÕu vµ chªnh lÖch mua b¸n chøng kho¸n. C¸c nhµ ®Çu t­ cã tæ chøc sÏ chÞu thuÕ theo h­íng ®­a thu nhËp tõ ®Çu t­ chøng kho¸n vµo doanh sè thuÕ thu nhËp ph¶i nép cña doanh nghiÖp (thuÕ suÊt 28%) hoÆc theo møc kho¸n doanh thu 0,1% trªn doanh sè giao dÞch b¸n chøng kho¸n. §èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, tr­íc ®©y quyÒn së h÷u n­íc ngoµi bÞ giíi h¹n ë møc 30% ®èi víi nh÷ng c«ng ty ViÖt Nam ch­a niªm yÕt. Tuy nhiªn, võa qua 1 ®iÒu luËt míi ®­îc th«ng qua th¸ng 10/2005 ®· cho phÐp c¸c c«ng ty cã cæ phiÕu niªm yÕt chÝnh thøc b¸n tíi 49% cæ phiÕu cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. LuËt míi nµy nh»m môc ®Ých t¨ng kh¶ n¨ng tµi chÝnh cho thÞ tr­êng chøng kho¸n. 1.2. C«ng ty niªm yÕt (Nguån cung chøng kho¸n) Cã thÓ nãi thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam 5 n¨m qua ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qña ®¸ng khÝch lÖ. Ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty niªm yÕt thêi gian qua ®Òu t¨ng tr­ëng tèt, ph­¬ng thøc qu¶n trÞ c«ng ty ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, thùc hiÖn kh¸ tèt chÕ ®é kiÓm to¸n vµ c«ng bè th«ng tin. HiÖn t¹i, c¸c doanh nghiÖp CPH lµ nguån cung cæ phiÕu kh¶ dÜ cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ®¹i ®a sè c¸c CtyNY ®Òu cã vèn ®iÒu lÖ trªn d­íi 20 tû ®ång, chØ cã mét vµi c«ng ty cã vèn ®iÒu lÖ t­¬ng ®èi lín trªn 100 tû ®ång (REE, SAM, Gemadept…). Do quy m« nhá vµ tÝnh ®¹i chóng thÊp, gi¸ cæ phiÕu cña nhiÒu CtyNY biÕn ®éng m¹nh vµ trªn thùc tÕ, c¸c CtyNY ch­a cã vai trß ®¹i diÖn cho nÒn kinh tÕ. Cho ®Õn nay, hÇu hÕt c¸c CtyNY ®Òu thùc hiÖn viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng mµ kh«ng ph¶i tu©n thñ luËt ph¸p vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ chØ thùc hiÖn ®¨ng ký l¹i cæ phiÕu ®Ó niªm yÕt. Sau khi niªm yÕt, chØ cã mét sè CtyNY ®· ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu míi ®Ó huy ®éng thªm vèn vµ mét sè c«ng ty ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu th­ëng ®Ó t¨ng vèn ®iÒu lÖ nh­ CtyCP XuÊt nhËp khÈu B×nh Th¹nh, CtyCP Giao nhËn kho vËn ngo¹i th­¬ng, CtyCP N­íc Gi¶i kh¸t Sµi Gßn, CtyCP C¬ ®iÖn l¹nh, CtyCP C¸p vµ vËt liÖu viÔn th«ng… Trªn thùc tÕ, c¸c CtyNY ®a phÇn lµ nh÷ng c«ng ty lµm ¨n cã hiÖu qu¶, doanh thu vµ lîi nhuËn t¨ng ®Òu qua c¸c n¨m. Cã mét sè c«ng ty nh­ CtyCP ViÔn th«ng VTC cã møc t¨ng tr­ëng lîi nhuËn hµng n¨m trªn 20%, tuy nhiªn còng cã mét sè c«ng ty cã møc lîi nhuËn sôt gi¶m hoÆc lç nh­ CtyCP B¸nh kÑo Biªn Hoµ, CtyCP Nhùa §µ N½ng, CtyCP C¬ khÝ B×nh TriÖu… T×nh h×nh thùc hiÖn nghÜa vô c«ng bè th«ng tin cña c¸c CtyNY ®Õn nay cã nh÷ng b­íc tiÕn bé ®¸ng kÓ. HÇu hÕt c¸c CtyNY ®Òu x©y dùng quy chÕ c«ng bè th«ng tin néi bé, nép b¸o c¸o ®Þnh kú ®óng h¹n vµ ®Òu ®Æn h¬n. Tuy nhiªn, do c«ng bè th«ng tin lµ mét viÖc míi mÎ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i ®­îc qu¶n trÞ, ®iÒu hµnh mét c¸ch thËt sù hiÖu qu¶, nªn nh×n chung c«ng t¸c nµy ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña thÞ tr­êng. NhiÒu th«ng tin bÊt th­êng ®· kh«ng ®­îc c«ng bè kÞp thêi khiÕn nhµ ®Çu t­ thiÕu tin t­ëng. C¸c CtyNY lµ nh÷ng c«ng ty ®i ®Çu trong viÖc thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c qu¶n trÞ c«ng ty. TÊt c¶ c¸c CtyNY ®Òu ®· ®¨ng ký thùc hiÖn mÉu ®iÒu lÖ. Tuy nhiªn, viÖc thùc hiÖn ®Çy ®ñ mÉu ®iÒu lÖ ®ßi hái ph¶i cã thêi gian ®Ó c¸c CtyNY còng nh­ cæ ®«ng cña c«ng ty nhËn thøc vµ tæ chøc thùc hiÖn. 1.3. C«ng ty chøng kho¸n Thêi gian qua, khi thÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc h×nh thµnh vµ ®i vµo ho¹t ®éng, nhiÒu c«ng ty chøng kho¸n (CtyCK), ®Æc biÖt lµ c¸c CtyCK thµnh lËp ngay tõ ban ®Çu, ®· tõng b­íc kh¾c phôc khã kh¨n ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. C¸c CtyCK ngµy cµng t¨ng vèn, më réng ph¹m vi ho¹t ®éng, t¨ng c­êng tiÒm lùc tµi chÝnh. Sau n¨m ®Çu tiªn ho¹t ®éng kÓ tõ khi khai tr­¬ng, nguån thu tõ ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c CtyCK ngµy cµng ®a d¹ng, ®Òu cã l·i. BiÓu 1: Tû träng ®Çu t­ cña tõng ho¹t ®éng trªn ®Çu t­ tõ ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c CtyCK §¬n vÞ: % N¨m M«i giíi Tù doanh B¶o l·nh ph¸t hµnh, ®¹i lý ph¸t hµnh Qu¶n lý danh môc ®Çu t­ T­ vÊn ®Çu t­ Thu kh¸c 2001 26,8 24 1,6 0,4 4,6 44,04 2002 34 30 15 0,7 4,2 16,1 2003 4,9 22,5 28,1 3,8 5,4 35,3 2004 7,4 61 7 1,1 4,9 18,6 2005 9,2 59 7,5 1 5 18,3 Nguån: UBCKNN Ngµy ®Çu khai tr­¬ng thÞ tr­êng, chØ cã 6 CtyCK lµ thµnh viªn cña TTGDCK Tp.HCM, th× ®Õn nay ®· cã 14 c«ng ty chøng kho¸n (BiÓu 3), ho¹t ®éng ®Òu ë c¸c lo¹i h×nh kinh doanh chøng kho¸n. BiÓu 2: C¸c c«ng ty chøng kho¸n Top of Form 1 STT Tên công ty Website Vốn điều lệ (VND) 1 Công ty Cổ phần Chứng khoán Bảo Việt www.bvsc.com.vn 43.000.000.000 2 Công ty TNHH Chứng khoán Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam www.bsc.com.vn 100.000.000.000 3 Công ty Cổ phần Chứng khoán Sài gòn www.ssi.com.vn 52.000.000.000 4 Công ty Cổ phần Chứng khoán Đệ Nhất www.fsc.com.vn 43.000.000.000 5 Công ty TNHH Chứng khoán Thăng Long http:/// 43.000.000.000 6 Công ty TNHH Chứng khoán Ngân hàng Á Châu http:/// 100.000.000.000 7 Công ty TNHH Chứng khoán Ngân hàng Công thương Việt Nam http:/// 105.000.000.000 8 Công ty TNHH Chứng khoán Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam http:/// 100.000.000.000 9 Công ty TNHH Chứng khoán Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam www.vcbs.com.vn 60.000.000.000 10 Công ty Cổ phần Chứng khoán Mê Kông www.mekongsecurities.com.vn 22.000.000.000 11 Công ty Cổ phần Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh www.hsc.com.vn 50.000.000.000 12 Công ty TNHH Chứng khoán Ngân hàng Đông Á www.DongASecurities.com.vn 50.000.000.000 13 Công ty cổ phần chứng khoán Hải Phòng http:/// 21.750.000.000 14 Công ty TNHH Chứng khoán Ngân hàng Thương mại Cổ phần Nhà Hà Nội http:/// 20.000.000.000 - VÒ nghiÖp vô m«i giíi: C¸c c«ng ty ®· ®· tæ chøc huÊn luyÖn c¸n bé, ®Çu t­ kh¸ tèt c¬ së vËt chÊt cho ho¹t ®éng m«i giíi nh­ x©y dùng hÖ thèng sµn giao dÞch réng r·i víi ®Çy ®ñ c¸c thiÕt bÞ c«ng bè th«ng tin nh­ b¶ng giao dÞch ®iÖn tö, b¶ng c«ng bè th«ng tin, x©y dùng website ®Ó gióp ng­êi ®Çu t­ tiÕp cËn th«ng tin mäi lóc mäi n¬i, x©y dùng vµ ph¸t triÓn hÖ thèng c¸c phÇn mÒm, tæ chøc tèt m¹ng l­íi nhËn vµ chuyÓn lÖnh mua b¸n cña c¸c nhµ ®Çu t­ còng nh­ tæ chøc tiÕp nhËn, l­u ký chøng kho¸n, phôc vô kÞp thêi nhu cÇu cña c¸c nhµ ®Çu t­. Ngoµi ra, c¸c CtyCK cßn cung cÊp dÞch vô t­ vÊn ®Çu t­ miÔn phÝ cho ng­êi ®Çu t­, ®a d¹ng c¸c h×nh thøc nhËn lÖnh giao dÞch (qua ®iÖn tho¹i, fax) ¸p dông chÝnh s¸ch thu phÝ linh ho¹t theo h­íng khuyÕn khÝch giao dÞch, kÕt hîp víi c¸c NHTM cung cÊp thªm mét sè dÞch vô t¹i c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ gÝa trÞ giao dÞch chøng kho¸n trong thêi gian qua ®· kh«ng ngõng t¨ng. BiÓu 3: sè l­îng tµi kho¶n giao dÞch chøng kho¸n qua c¸c n¨m: N¨m 2000 2001 2002 2003 2004 5/2005 Sè l­îng tµi kho¶n 3.000 8.780 13.600 16.490 21.600 23.000 Nguån: UBCKNN - VÒ nghiÖp vô tù doanh: hiÖn cã 12/13 CtyCK ®· ®­îc cÊp phÐp nghiÖp vô nµy. Gi¸ trÞ tù doanh cña c¸c c«ng ty kh¸ lín, ®Æc biÖt lµ c¸c c«ng ty trùc thuéc c¸c NHTM. Giai ®o¹n ®Çu, c¸c CtyCK tËp trung vµ ho¹t ®éng kinh doanh c¸c cæ phiÕu chuÈn bÞ niªm yÕt, 2 n¨m gÇn ®©y tËp trung vµo kinh doanh tr¸i phiÕu vµ mét phÇn cæ phiÕu ch­a niªm yÕt. Ho¹t ®éng nµy gãp phÇn lµm t¨ng søc cÇu cho thÞ tr­êng vµ lµm cho thÞ tr­êng chøng kho¸n s«i ®éng h¬n. - VÒ nghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t­: hiÖn cã 11/13 c«ng ty ®­îc cÊp phÐp thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, nh­ng míi chØ mét sè c«ng ty triÓn khai trªn thùc tÕ. Mét sè c«ng ty ®· tËp trung ®Çu t­ kh¸ nhiÒu vµo nghiÖp vô nµy qua viÖc ®Çu t­ vµo viÖc ®µo t¹o, tuyÓn dông con ng­êi, x©y dùng quy tr×nh ®Çu t­, quy tr×nh nghiÖp vô, thiÕt kÕ nhiÒu s¶n phÈm ®a d¹ng cho ng­êi ®Çu t­ lùa chän, ®¨ng ký b¶o hé s¶n phÈm dÞch vô cña m×nh. Do ®ã thÓ hiÖn c¸c CtyCK ®· cã nh÷ng b­íc ®i ban ®Çu n©ng cao tÝnh chuyªn nghiÖp trong viÖc cung cÊp dÞch vô cho ng­êi ®Çu t­. - VÒ nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh, ®¹i lý ph¸t hµnh: hiÖn cã 9/14 c«ng ty ®­îc cÊp phÐp nghiÖp vô nµy vµ ®· ®­îc 8/9 c«ng ty triÓn khai trªn thùc tÕ. Lo¹i chøng kho¸n ®­îc c¸c CtyCK b¶o l·nh ®Õn nay chñ yÕu lµ tr¸i phiÕu ChÝnh phñ, tr¸i phiÕu ®­îc ChÝnh phñ b¶o l·nh. - VÒ nghiÖp vô t­ vÊn tµi chÝnh: TÊt c¶ c«ng ty niªm yÕt (CtyNY) hiÖn nay ®Òu ®­îc c¸c CtyCK t­ vÊn niªm yÕt. C¸c CtyCK ®· thùc hiÖn t­ vÊn t¸i cÊu tróc c«ng ty, chuÈn bÞ hå s¬ xin niªm yÕt vµ trî gióp cho c«ng ty trong c¸c giao dÞch cæ phiÕu quü, b­íc ®Çu c¸c CtyCK ®· lµm cho c¸c CtyNY hiÓu ®­îc lîi Ých cña viÖc niªm yÕt cæ phiÕu trªn TTGDCK, hiÓu ®­îc nghÜa vô vÒ c«ng bè th«ng tin sau niªm yÕt. - VÒ nghiÖp vô t­ vÊn ®Çu t­ chøng kho¸n vµ c¸c dÞch vô tµi chÝnh kh¸c: c¸c CtyCK ph¸t huy vai trß trung gian, lµ chiÕc cÇu nèi c¸c nhµ ®Çu t­ víi thÞ tr­êng chøng kho¸n, gióp cho c«ng chóng ®Çu t­ còng nh­ c¸c doanh nghiÖp quan t©m tíi thÞ tr­êng vµ ®Õn víi c¸c CtyCK. HiÖn nay tÊt c¶ c¸c CtyCK ®Òu thùc hiÖn t­ vÊn miÕn phÝ cho c¸c nhµ ®Çu t­ quan t©m, d­íi c¸c h×nh thøc tæ chøc c¸c buæi ph©n tÝch t×nh h×nh thÞ tr­êng, ph©n tÝch cho tõng kh¸ch hµng khi kh¸ch hµng cã nhu cÇu tham vÊn ý kiÕn cña nh©n viªn m«i giíi, ph¸t hµnh c¸c b¶ng tin ph©n tÝch ®Þnh kú… Ngoµi ra, trong thêi gian qua, c¸c CtyCK cßn triÓn khai m¹nh dÞch vô t­ vÊn cæ phÇn ho¸ (CPH). Vµ c¸c dÞch vô phô trî kh¸c nh­ qu¶n lý sè cæ ®«ng, l­u ký chøng kho¸n, kÕt hîp cïng víi ng©n hµng hç trî tiÒn cho ng­êi ®Çu t­ mua chøng kho¸n. 1.4. Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh Sau h¬n 5 n¨m ho¹t ®éng, cã thÓ nãi, thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam duy tr× ho¹t ®éng ®­îc liªn tôc, an toµn vµ hiÖu qu¶. Tõ phiªn giao dÞch ®Çu tiªn vµo ngµy 28/7/2000 ®Õn ngµy 30/6/2005, TTGDCK Tp.HCM ®· thùc hiÖn ®­îc 1071 phiªn giao dÞch thµnh c«ng, vµ cho ®Õn thêi ®iÓm nµy, thùc hiÖn ®­îc h¬n 1200 phiªn giao dÞch diÔn ra su«n sÎ. N¨m 2000, thÞ tr­êng chØ cã 2 lo¹i cæ phiÕu, 4 lo¹i CtyCK thµnh viªn, 1 tæ chøc l­u ký chøng kho¸n n­íc ngoµi. Trªn TTGDCK Tp.HCM, cho ®Õn cuèi th¸ng 1/2006, cã 34 lo¹i cæ phiÕu vµ h¬n 100 tr¸i phiÕu ChÝnh phñ niªm yÕt víi tæng gÝa trÞ thÞ tr­êng trªn 2,4 tû USD. Riªng trong n¨m 2005, tæng gÝa trÞ giao dÞch trªn TTGDCK Tp.HCM ®¹t 40.000 tû (kho¶ng 2,5 tû USD). Sè l­îng nhµ ®Çu t­ t¨ng m¹nh víi 10.000 tµi kho¶n giao dÞch míi ®­îc më, t¨ng 44,9% so víi 2004. KÕt thóc phiªn giao dÞch cuèi n¨m, chØ sè VN Index dõng ë møc 307,5 ®iÓm, t¨ng 86,21 ®iÓm. TTGDCK Tp.HCM còng lµ n¬i tæ chøc ®Êu thÇu tr¸i phiÕu ChÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu cho chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng trong suèt 5 n¨m qua. Ngoµi c¸c thµnh viªn ®Êu thÇu tr¸i phiÕu lµ c¸c CtyCK, c¸c thµnh viªn l­u ký, cßn cã 1 sè tæ chøc tµi chÝnh vµ phi tµi chÝnh ®· tham gia m¹nh mÏ, nhÊt lµ c¸c Ng©n hµng lín, c¸c ®Þnh chÕ t×a chÝnh lín, c¸c Cty b¶o hiÓm lín trong n­íc vµ n­íc ngoµi. Ngoµi ra, TTGDCK Tp.HCM cßn lµ n¬i tæ chøc c¸c phiªn ®Êu gi¸ b¸n cæ phÇn cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc CPH, cho c¸c CtyCP muèn b¸n bít cæ phÇn mµ Nhµ n­íc n¾m gi÷ ra c«ng chóng. Trong nh÷ng n¨m qua, Cty qu¶n lý thÞ tr­êng (Cty QLTT) tiÕp tôc ®­îc trung t©m c¶i thiÖn,®¶m b¶o kh¶ n¨ng vËn hµnh vµ qu¶n lý thÞ tr­êng mét c¸ch hiÖu qu¶. C¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô l­u ký chøng kho¸n lu«n ®­îc th«ng suèt vµ an toµn, ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn quyÒn cña cæ ®«ng, ®¶m b¶o viÖc tr¶ l·i tr¸i phiÕu khi ®Õn h¹n, b¶o ®¶m thanh to¸n giao dÞch cæ phiÕu, tr¸i phiÕu ®óng tiÕn ®é, ®óng thêi gian. §èi víi ho¹t ®éng gi¸m s¸t giao dÞch, ngoµi viÖc n©ng cao vai trß c¸c ho¹t ®éng theo dâi vµ gi¸m s¸t thÞ tr­êng, trung t©m ®· phèi hopù víi mét sè c«ng ty tin häc ph¸t triÓn phÇn mÒm hç trî viÖc theo dâi vµ gi¸m s¸t triÓn khai x©y dùng c¸c c¬ së d÷ liÖu phôc vô c«ng t¸c chuyªn m«n. 1.5. Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n thø cÊp Hµ Néi Sµn giao dÞch thø cÊp cña TTGDCK Hµ Néi ®­îc khai tr­¬ng ngµy 14/7/2005, trong ngµy khai tr­¬ng, 6 cæ phiÕu ®Çu tiªn ®¨ng ký giao dÞch lµ cæ phiÕu cña CtyCP Hacinco, cæ phiÕu CtyCP thuû ®iÖn Vünh S¬n- S«ng Hinh, cæ phiÕu CtyCP X©y dùng vµ Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, cæ phiÕu CtyCP giÊy H¶i ¢u, cæ phiÕu CtyCP Th¨ng Long vµ cæ phiÕu c«ng ty §iÖn lùc Kh¸ch Hoµ. Tæng gÝa trÞ cæ phiÕu ®­îc chÊp nhËn giao dÞch ®¹t gÇn 1.420 tû ®ång tÝnh theo gÝa trÞ mÖnh gi¸. Ngoµi ra cßn cã 4 lo¹i tr¸i phiÕu ChÝnh phñ co Quü hç trî ph¸t triÓn ph¸t hµnh cã gÝa trÞ 55 tû ®ång. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 2005, sµn giao dÞch thø cÊp t¹i TTGDCK Hµ Néi ®· cã 9 lo¹i cæ phiÕu vµ 6 lo¹i tr¸i phiÕu víi 72 phiªn giao dÞch an toµn. Tæng khèi l­îng giao dÞch toµn thÞ tr­êng ®¹t 21.532.213 chøng kho¸n víi tæng gÝa trÞ giao dÞch ®¹t 346,66 tû ®ång. ChØ sè HASTC-Index dao ®éng xung quanh møc 100 ®iÓm. N¨m 2005 còng ®· cã 27 tæ chøc ®¨ng ký vµ ®­îc chÊp thuËn lµm thµnh viªn ®Êu thÇu cña TTGDCK Hµ Néi. Th«ng qua c¸c ®ît ®Êu thÇu, TTGDCK Hµ Néi ®· ph¸t hµnh ®­îc 205 tû ®ång tr¸i phiÕu vµ chñ tr× thµnh c«ng 28 phiªn ®Êu gi¸ cæ phÇn. Sµn giao dÞch thø cÊp phi tËp trung víi c¬ chÕ giao dÞch mang tÝnh tho¶ thuËn cao. C¸c cæ ®«ng cña tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n ph¶i ®¨ng ký l­u ký t¹i c¸c CtyCK thµnh viªn vµ giao dÞch th«ng qua hÖ thèng nµy, c¸c CtyCK ®­îc tho¶ thuËn mua b¸n víi c¸c kh¸ch hµng, hoÆc gi÷a c¸c kh¸ch hµng víi nhau. M« h×nh thÞ tr­êng chøng kho¸n phi tËp trung vÉn ®¶m b¶o tÝnh an toµn, minh b¹ch trong giao dÞch cho c¸c nhµ ®Çu t­, mäi giao dÞch ®­îc thùc hiÖn th«ng qua tµi kho¶n l­u ký. Ng­êi së h÷u chøng kho¸n ®¨ng ký giao dÞch ®· l­u ký t¹i c¸c CtyCK ®­îc thùc hiÖn c¸c quyÒn nh­ quyÒn giao dÞch th«ng qua hÖ thèng, quyÒn chuyÓn nh­îng së h÷u, cÇm cè, rót chøng kho¸n,... Ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n Hµ Néi më ®­êng cho mét thÞ tr­êng OTC hiÖn ®¹i trong t­¬ng lai- mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu trong c¬ cÊu thÞ tr­êng chøng kho¸n hoµn chØnh. Khi tham gia ®¨ng ký giao dÞch trªn thÞ tr­êng, gÝa trÞ doanh nghiÖp ®­îc ph¶n ¸nh chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ h¬n qua cung cÇu chøng kho¸n, ®iÒu nµy gióp doanh nghiÖp tù ®¸nh gi¸ ®­îc tiÒm lùc thùc tÕ cña m×nh, tõ ®ã ®Ò ra ®­îc c¸c chÝnh s¸ch kinh doanh chÝnh x¸c h¬n. Ngoµi ra, viÖc l­u ký chøng kho¸n tËp trung sÏ gi¶m g¸nh nÆng qu¶n lý cæ ®«ng cho c¸c doanh nghiÖp, nhµ ®Çu t­ còng dÔ dµng h¬n trong viÖc chuyÓn giao quyÒn së h÷u qua c¸c phiªn giao dÞch. 2. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam 2.1. Cæ phiÕu Thêi ®iÓm th¸ng 7/2000, khi Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n (TTGDCK) Tp. Hå ChÝ Minh chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng, thÞ tr­êng míi chØ cã 4 lo¹i cæ phiÕu, 2 lo¹i tr¸i phiÕu chÝnh phñ. TÝnh ®Õn thêi ®iÓm gi÷a th¸ng 2/2006, trªn thÞ tr­êng ®· cã 35 lo¹i cæ phiÕu ®­îc niªm yÕt trªn sµn giao dÞch cña TTGDCK Tp.Hå ChÝ Minh (BiÓu 4), cïng víi 9 lo¹i cæ phiÕu trªn sµn giao dÞch thø cÊp TTGDCK Hµ Néi. TÝnh ®Õn ®Çu th¸ng 1/2006, gÝa trÞ cæ phiÕu niªm yÕt trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n chiÕm kho¶ng 0,8% GDP. BiÓu 4: C¸c lo¹i cæ phiÕu vµ c«ng ty niªm yÕt trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n STT CP Tên công ty Website Vốn điều lệ (đồng) 1 AGF Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu Thuỷ sản An Giang www.agifish.com 43.880.340.000 2 BBC Công ty Cổ phần Bánh kẹo Biên Hoà www.bibica.com 56.000.000.000 3 BBT Công ty Cổ phần Bông Bạch Tuyết www.bachtuyet.com.vn 68.400.000.000 4 BPC Công ty Cổ phần Bao bì Bỉm Sơn http:/// 38.000.000.000 5 BT6 Công ty Cổ phần Bê tông 620 - Châu Thới concrete620.com 69.300.000.000 6 BTC Công ty Cổ phần Cơ khí và Xây dựng Bình Triệu http:/// 13.512.858.342 7 CAN Công ty Cổ phần Đồ hộp Hạ Long www.halong-canfood.com.vn 35.000.000.000 8 DHA Công ty Cổ phần Hoá An http:/// 35.000.000.000 9 DPC Công ty Cổ phần Nhựa Đà Nẵng http:/// 15.872.800.000 10 GIL Công ty Cổ phần Sản xuất kinh doanh Xuất nhập khẩu Bình Thạnh www.GILIMEX.com 25.500.000.000 11 GMD Công ty Cổ phần Đại lý Liên hiệp Vận chuyển http:/// 200.000.000.000 12 HAP Công ty Cổ phần Giấy Hải Phòng http:/// 32.502.510.000 13 HAS Công ty Cổ phần Xây lắp Bưu điện Hà Nội http:/// 12.000.000.000 14 KHA Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu Khánh Hội http:/// 20.900.000.000 15 LAF Công ty Cổ phần chế biến hàng xuất khẩu Long An http:/// 38.196.800.000 Bottom of Form 1 16 PMS Công ty Cổ phần Cơ khí Xăng dầu www.cokhixangdau.com 32.000.000.000 17 REE Công ty Cổ phần Cơ điện lạnh www.reecorp.com 232.155.240.000 18 SAM Công ty Cổ phần Cáp và Vật liệu viễn thông http:/// 180.000.000.000 19 SAV Công ty Cổ phần Hợp tác kinh tế và Xuất nhập khẩu SAVIMEX http:/// 45.000.000.000 20 SGH Công ty Cổ phần Khách sạn Sài Gòn http:/// 17.663.000.000 21 TMS Công ty Cổ phần Kho vận Giao nhận Ngoại thương –saigon.com 42.900.000.000 22 TRI Công ty Cổ phần nước Giải khát Sài Gòn http:/// 45.483.600.000 23 SFC Công ty cổ phần Nhiên liệu Sài Gòn www.satra.hochiminhcity.gov.vn 17.000.000.000 24 NKD Công ty cổ phần chế biến thực phẩm Kinh Đô Miền Bắc http:/// 50.000.000.000 25 TS4 Công ty Cổ phần Thuỷ sản Số 4 http:/// 15.000.000.000 26 VTC Công ty Cổ phần Viễn thông VTC http:/// 17.977.400.000 27 MHC Công ty cổ phần Hàng Hải Hà Nội www.marinahanoi.com 120.000.000.000 28 KDC Công ty Cổ phần Kinh Đô www.kinhdofood.com 250.000.000.000 29 NHC Công ty Cổ phần Gạch Ngói Nhị Hiệp http:/// 13.360.610.000 30 SSC Công ty cổ phần Giống cây trồng Miền Nam http:/// 60.000.000.000 Bottom of Form 1 31 PNC Công ty Cổ phần Văn hoá Phương Nam www.phuongnamvh.com 20.000.000.000 32 TNA Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu Thương mại Thiên Nam http:/// 13.000.000.000 33 HTV Công ty Cổ phần Vận tải Hà Tiên http:/// 48.000.000.000 34 VNM Công ty Cổ phần Sữa Việt Nam www.vinamilk.com.vn 1.590.000.000.000 35 TYA Công ty Cổ phần Dây và Cáp điện Taya Việt Nam http:/// 182.676.270.000 Nguån: UBCKNN VÒ chÊt l­îng hµng ho¸, chøng kho¸n chØ ®¸ng tin cËy khi c¸c tæ chøc ph¸t hµnh ra chóng lµ c¸c doanh nghiÖp cã chÊt l­îng. Kh¸i niÖm “chÊt l­îng” bao hµm c¸c yÕu tè nh­: doanh nghiÖp lµm ¨n ®øng ®¾n, cã uy tÝn, thµnh tÝch kinh doanh tèt, hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, cã triÓn väng ph¸t triÓn víi quy m« lín, trong ®ã bao gåm c¸c yÕu tæ qu¶n lý vµ qu¶n trÞ tiªn tiÕn, tiÒm n¨ng c¹nh tranh tèt; ngoµi ra kh«ng thÓ thiÕu ®­îc yÕu tè c«ng khai, minh b¹ch, ®¶m b¶o quyÒn lîi c«ng b»ng cho c¸c cæ ®«ng còng nh­ quyÒn lîi cña c¸c bªn liªn quan tíi doanh nghiÖp. §Ó cã ®­îc c¸c yÕu tè nµy, ®ßi hái b¶n th©n doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng ph¶i cã tr×nh ®é “ qu¶n trÞ kinh doanh” tèt, mµ cßn ph¶i cã c¬ chÕ “qu¶n trÞ doanh nghiÖp” tèt. Th«ng t._.