Giải pháp đẩy nhanh tiến trình Cổ phần hóa Doanh nghiệp nhà nước

LỜI NÓI ĐẦU Phát triển nền kinh tế thống nhất là một trong những yếu tố quyết định sự ổn định và phát triển của đất nước. Đối với một quốc gia, yêu cầu của sự phát triển luôn luôn đòi hỏi phải có cơ cấu kinh tế hợp lý và một sự quản lý đúng đắn từ Nhà nước. Trong tình hình kinh tế nước ta như hiện nay (chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế thị trường) thì việc cổ phần hoá là một biện pháp đúng đắn để cải thiện tình hình, do đứng trước một cơ cấu kinh tế quá ư là cồng kềnh, trì trệ, làm ăn kém hiệu quả: hơn 6000 Doanh nghiệp, nhà nước chiếm 88% tổng số vốn của các doanh nghiệp trong nền kinh tế quốc dân. Hiện nay, chúng ta đã tiến hành cổ phần hoá trên toàn quốc, nhưng mới có 55 tỉnh thành là có doanh nghiệp đã cổ phần hoá.Tuy nhiên có nhiều tỉnh còn có số doanh nghiệp cổ phần hoá quá chậm và quá ít. Vì vậy vấn đề đặt ra là làm thế nào để tốc độ cổ phần hoá nhanh hơn nữa nhưng vẫn hợp lý. Là một sinh viên của khoa Kế hoạch và Phát triển lại được thực tập ở Phòng xúc tiến và đổi mới Doanh nghiệp nhà nước trực thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Đứng trước một vấn đề đặt ra như trên, tôi đã quyết định chọn đề tài “Giải pháp đẩy nhanh tiến trình cổ phần hoá Doanh nghiệp nhà nước”. Chuyên đề tốt nghiệp của tôi chia làm ba phần: Phần 1: Cơ sở lý luận. Phần 2: Thực trạng cổ phần hoá Doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam. Phần 3: Giải pháp đẩy nhanh cổ phần hoá Doanh nghiệp nhà nước. Để hoàn thành Chuyên đề này tôi xin chân thành cảm ơn các đồng chí trên Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đặc biệt là các đồng chí ở Phòng Xúc tiến và đổi mới Doanh nghiệp nhà nước. Cộng với sự giúp đỡ hết sức nhiệt tình của thầy giáo T.S Phạm Ngọc Linh. PHẦN I CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1. Tổng quan về cổ phần hoá: 1.1.1. Khái niệm: Khi bàn về cổ phần hoá có rất nhiều ý kiến khác nhau, có thể chia thành 3 ý kiến như sau: Nhóm ý kiến thứ nhất cho rằng cổ phần hoá thực chất là tư nhân hoá. Nhóm ý kiến thứ hai cho rằng cổ phần hoá là nhằm xác định chủ sở hữu cụ thể đối với doanh nghiệp. Nhóm ý kiến khác cho rằng: cổ phần hoá thực chất là làm đa dạng hoá quỳen sở hữu tài sản của doanh nghiệp. Theo văn bản quy phạm pháp luật nước ta, tại điều 1 Thông tư số 50 TC/TCDN ngày 30/8/1996 của Bộ Tài chính về việc bán cổ phần và phát hành cổ phần trong việc chuyển 1 số DNNNl thành công ty cổ phần, cổ phần hoá được định nghĩa như sau: “Cổ phần hoá doanh nghiệp là một biện pháp chuyển doanh nghiệp từ sở hữu Nhà nước sang hình thức sở hữu nhiều thành phần, trong đó tồn tại một sở hữu Nhà nước“. 1.1.2. Đặc điểm của cổ phần hoá : - Cổ phần hoá là quá trình chuyển đổi hình thức hoạt động từ Doanh nghiệp nhà nước sang cổ phần hoá. - Khi đã chuyển sang Công ty cổ phần thì địa vị pháp lý của doanh nghiệp đó hoàn toàn tuân theo quy định của pháp luật về công ty cổ phần được pháp luật thông qua ngày 21/12/1990. - Cổ phần hoá là biện pháp chuyển doanh nghiệp từ sở hữu Nhà nước sang sở hữu nhiều thành phần. Trước khi có cổ phần hoá, toàn bộ tài sản Nhà nước thuộc sỡ hữu Nhà nước. Sau khi cổ phần hoá , công ty cổ phần có quyền phát hành cổ phiếu, trái phiếu và bán trên thị trường. Mọi cá nhân, tổ chức thuộc mọi thành phần kinh tế có quyền mua hàng hoá đó sẽ trở thành cổ đông sỡ hữu một phần tài sản công ty tương ứng với phần vốn góp, đồng thời phải chịu trách nhiệm khoản nợ tương ứng. Cổ phần hoá là biện pháp duy trì sở hữu Nhà nước đối với tư liệu sả xuất dưới hình thức Cổ phần hoá. Theo chủ trương của Đảng, chúng ta chỉ cổ phần hoá một số doanh nghiệp Nhà nước mà Nhà nước không cần nắm giữ 100% vốn, một số doanh nghiệp không giữ vị trí then chốt, trọng yếu trong nền kinh tế quốc dân và có khả năng kính doanh có lãi. Tuỳ thuộc vào vị trí vai trò của nó, Nhà nước xác định cổ phần cần nắm giữ. Chẳng hạn 100% vốn cổ phần hoặc số cổ phần lớn hơn hai lần số cổ phần của cổ đông lớn nhất trong công ty là Nhà nước đã toàn quyền kiểm soát công ty. Xét về mục tiêu, tính chất hoạt động của công ty đó vẫn là Doanh nghiệp nhà nước. 1.1.3. Phân biệt cổ phần hoá và tư nhân hóa: Hiện nay khi nhắc đến cổ phần hoá Doanh nghiệp nhà nước người ta thường nghĩ một cách đơn giản đó là hình thức tư nhân hóa một doanh nghiệp Nhà nước nào đó. Nhưng sự thật không phải như vậy. Sự nhầm lẫn cũng như mơ hồ về thực chất của hình thức cổ phần hoá là nguyên nhân trực tiếp cản trở cải cách thành công các Doanh nghiệp nhà nước. Do đó thực hiện thành công cổ phần hoá các Doanh nghiệp nhà nước, vấn đề đầu tiên là phải đi sâu tìm hiểu đầy đủ và nhất trí các khái niệm cổ phần hoá và tư nhân hoá. Tư nhân hoá có thể hiểu được theo hai nghĩa. Theo nghĩa rộng có một định nghĩa của Liên Hợp Quốc như sau: “Tư nhân hoá là sự biến đổi tương quan giữa Nhà nước và thị trường trong đời sống kinh tế của một nước theo hướng ưu tiên thị trường “. Theo cách hiểu này thì toàn bộ những chính sách, luật lệ, thể chế nhằm khuyến khích, mở rộng và phát triển khu vực kinh tế tư nhân hay các thành phần kinh tế ngoài quốc doanh, giảm bớt sự can thiệp của Nhà nước vào các hoạt động kinh doanh của các đơn vị kinh tế cơ sở, dành cho thị trường vai trò điều tiết thoả đáng qua tự do giá cả…. đều có thể coi là hoạt động tư nhân hoá. Hiểu một cách đơn giản hơn, tư nhân hoá là quá trình giảm bớt quyền sở hữu Nhà nước hoặc sự kiểm soát của Chính phủ trong các Doanh nghiệp nhà nước. Tư nhân hoá nhìn chung có thể được thực hiện bằng nhiều cách như: Bán cho tư nhân, cho không cán bộ nhân viên hoặc toàn dân ( như Liên bang Nga, Ba Lan, Tiệp Khắc đã làm ): Hai phương pháp này thường áp dụng cho doanh nghiệp có quy mô nhỏ, các doanh nghiệp đang làm ăn thua lỗ hoặc gặp khó khăn. Bán đấu giá tài sản, bán một phần tài sản thuộc sở hữu Nhà nước cho các thành phần kinh tế khác: thường áp dụng cho doanh nghiệp có quy mô vừa và lớn, đang làm ăn có lãi cũng có thể đang gặp khó khăn. Cổ phần hoá là hình thức áp dụng cho doanh nghiệp có quy mô nhỏ, vùa vừa hoặc lớn đang kinh doanh có lãi; cho thuê, hợp đồng kế hoạch, thầu khoán, phương thức BOT: áp dụng cho doanh nghiệp chưa muốn chuyển đổi sở hữu. Như vậy theo phân tích trên cổ phần hoá hẹp hơn và chỉ là một phạm trù của Tư nhân hoá. 1.1.4. Đối tượng của cổ phần hoá. TRong giai đoạn đầu của cổ phần hoá Doanh nghiệp nhà nước, chúng ta chưa thể tiến hành cổ phần hoá hang loạt được. Theo NGhị định 44/CP. Ra ngày 26/6/1998, các doanh nghiệp được chọn cổ phần hoá phải thoả mãn điều kiện sau: Doanh nghiệp quy mô vừa và nhỏ. Theo quy định của Nhà nước thì doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ là doanh nghiệp có vốn đầu tư Nhà nước < 200 tỷ (đối với doanh nghiệp sản xuất ) và <100 tỷ (đối với doanh nghiệp dịch vụ ). Có chủ trương trên vì trong giai đoạn đầu của cổ phần hoá , các bước sẽ khó khăn hơn và nếu có sai xót sẽ làm thất thoát một số vốn lớn của nhà nước hoặc gây ra những hậu quả mà ta không lường trước được. - Doanh nghiệp không thuộc diện được Nhà nước đầu tư 100% vốn. Doanh nghiệp đang làm ăn có lãi hoặc trước mắt tuy gặp khó khăn nhưng có triển vọng hoạt động tốt. Bản thân doanh nghiệp Nhà nước hiện nay vẫn còn chứa đựng hàng loạt các yếu tố bất cập như: tham ô nghiêm trọng, lãng phí còn nhiều, có lãi thì tỷ suất lợi nhuận rất thấp so với doanh nghiệp cùng nghành của các thành phần kinh tế khác. Do đó muốn nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và xoá bỏ các tiêu cực khác thì biện pháp quan trọng nhất là phải thay đổi quyền sỡ hữu bằng việc đa dạng hoá sỡ hữu mà trọng tâm là cổ phần hoá. 1.1.5. Mục tiêu cổ phần hoá : Mục tiêu to lớn của chương trình cổ phần hoá là chuyển đổi các Doanh nghiệp nhà nước không mang tính chiến lược có quy mô vừa và nhỏ thành các công ty cổ phần nhằm huy dộng vốn từ cán bộ, công nhân viên của doanh nghiệp nói riêng và các nhà đầu tư nói chung để đổi mới công nghệ kỹ thuật và phát triển doanh nghiệp. Tại điều 1 Nghị định số 64/2002/NĐ-CP.có ghi rõ: - “Cổ phần hoá góp phần nâng cao hiệu quả, sức cạnh tranh của doanh nghiệp, đồng thời tạo ra loại hình doanh nghiệp có nhiều chủ sỡ hữu trong đó có đông đảo người lao động, tạo động lực mạnh mẽ và cơ chế quản lý năng động cho doanh nghiệp để sử dụng hiệu quả vốn, tìa sản của Nhà nước và của doanh nghiệp“ . - “Huy động vốn của toàn thể xã hội bao gồm: cá nhân, các tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội trong và ngoài nước để đầu tư mới công nghệ, phát triển doanh nghiệp“. - “Phát huy vai trò làm chủ thực sự của người lao động, của các cổ đông; tăng cường sự giám sát của các nhà đầu tư đối với doanh nghiệp; bảo đảm sự hài hoà lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp, nhà đầu tư và người lao động“. Như vậy, ngoài mục tiêu thu hút vốn đầu tư, tạo động lực mới thúc đẩy nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh doanh nghiệp, chương trình cổ phần hoá còn góp phần từng bước cải tiến và nâng cao đời sống xã hội, giúp cho người dân thấy được vai trò của mình trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. 1.1.6. Các hình thức cổ phần hoá: Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước là một con đường chông gai, một cuộc cách mạng thực sự. Bên cạnh đó các điều kiện hết sức thuận lợi như đường lối, chính sách của Đảng, các cơ hội mới, các kinh nghiệm của bạn bè thế giới…là vô vàn những khó khăn. Đó là các tư tưởng cục bộ, bảo thủ, ngại khó… Điều đó nhắc nhở chúng ta rằng không nên đơn giản hoá và nóng vội trong công cuộc cổ phần hoá. Phải cân nhắc rất kỹ lưỡng những ưu điểm của cổ phần hoá để đưa ra những quyết định đúng đắn, bới phương thức cổ phần hoá được ví như kim chỉ nam của hành động cổ phần hoá. - Hình thức 1: + Tách từng đơn vị trực thuộc Doanh nghiệp nhà nước được thành lập để cổ phần hoá nhiều công ty cổ phần mới. + Ưu điểm: các doanh nghiệp có quy mô nhỏ thường năng động và nhạy bén trong cơ chế thị trường. Vốn của họ ít lại hay phân tán đầu tư nên khi rủi ro xáy ra, thiệt hại thường không nghiêm trọng. Bên cạnh đó, quy mô nhỏ cũng đồng nghĩa với một cơ cấu quản trị đơn giản, gọn nhẹ nên việc ra quyết định nhanh gọn và họ rất dễ chuyển hướng kinh doanh khi thị trường biến động. Đồng thời, cũng nên tách rời những đơn vị trong cùng một doanh nghiệp khi có những mối liên hệ nội bộ rời rạc, không những giúp ích cho nhau mà còn cản trở nhau phát triển, giải toả sự cồng kềnh, quan liêu vốn có trong Doanh nghiệp nhà nước. Chính việc tách rời giúp tiến trình cổ phần hoá diễn ra nhanh hơn. + Nhược điểm: Tuy nhiên, mỗi đơn vị trực thuộc khi tiến hành cổ phần hoá riêng lẻ đều cần tiến hành các thủ tục giống nhau khi tiến hành cổ phần hoá như thành lập Ban sáng lập, kiểm kê tài sản, định giá doanh nghiệp, xây dựng phương án cổ phần hoá…Do đó chi phí cổ phần hoá được nhân lên gấp bội, tốn kém vô cùng. - Hình thức 2: + Chuyển Doanh nghiệp nhà nước thành công ty cổ phần duy nhất. + Ưu điểm: Phương thức này có ưu điểm rất lớn về chi phí cũng như khả năng hoạt động dưới hình thức Công ty cổ phần. Các chi phí cổ phần hoá, chi phí điều hành nhân sự giảm xuống đáng kể vì mọi chí phí của Công ty đều tập trung về một nơi. Bên cạnh đó, các Công ty lớn dễ dàng thu hút những nhà quản trị có khả năng, uy tín. Vốn lớn nên có thể đầu tư vào nhiều lĩnh vực, lợi nhuận bình quân tăng lên, đồng thời có thể thay mới các dây chuyền công nghệ hiện đại, chú trọng chiến lược con người, mở rộng thị trường tiêu thụ, khuyếch trương thanh thế….Đấy là những yếu tố cơ bản đảm bảo hiệu quả sản xuất kính doanh cho mỗi doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường động như hiện nay. + Do có quy mô lớn, khối lượng công việc đồ sộ, phức tạp nên áp dụng phương pháp cổ phần hoá này, doanh nghiệp tốn rất nhiều thời gian. 1.2. Vai trò của cổ phần hoá: 1.2.1. Sự cần thiết tiến hành cổ phần hoá: Cổ phần hoá những Doanh nghiệp nhà nước mà Nhà nước không cần giữ 100% vốn là một nội dung quan trọng trong qúa trình đổi mới và nâng cao hiệu quả kinh doanh Doanh nghiệp nhà nước. Kết quả đạt được cổ phần hoá về cơ bản là tích cực. Qua đó đã giảm bớt được số doanh nghiệp kính doanh kém hiệu quả, hình thành loại hình doanh nghiệp có nhiều hình thức sở hữu, huy động thêm nguồn vốn của xã hội và phát triển sản xuất kinh doanh, tạo thêm động lực và cơ chế quản lý có hiệu quả, đảm bảo lợi ích Nhà nước, doanh nghiệp và người lao động. Sự cần thiết của cổ phần hoá đối với các Doanh nghiệp nhà nước bới các lý do sau: - Công ty cổ phần có khả năng huy động vốn vô hạn: Sự có mặt của Công ty cổ phần tao điều kiện cho những gia đình, cá nhân chỉ với những số tiền bé nhỏ không đủ sức hoặc không muốn tự mình đứng ra kính doanh sẽ có cơ hội đầu tư một cách thuận lợi và hết sức an toàn. Hình thức cổ phần hoá có sức hấp dẫn riêng mà các loại hình thức khác không thể có được vì : +> Việc mua cổ phần đem lại cổ đông lợi tức cổ phần (bằng hoặc cao hơn lãi suất ngân hàng). +> Cổ phần còn hứa hẹn mang đến cho cổ đông một khoản thu nhập ngầm nhờ việc tăng giá trị cổ phiếu được pháp luật bảo vệ. +> Cổ đông có quyền mua cổ phiếu, trái phiếu ưu đãi trươc khi công ty cổ phần bán chúng rộng rãi cho dân chúng. Chính những lý do trên làm cho công ty cổ phần có sức hấp dẫn riêng, quyền sỡ hữu của cổ đông trở nên cụ thể và hứa hẹn sinh lời cao. Các cá nhân đổ xô đi mua cổ phiếu, trái phiếu thay cho việc gửi tiết kiệm tại các ngân hang hay các tổ chức tín dụng như trước đây. Các nguồn vốn bé nhỏ, bị xé lẻ nay được tập trung lại, tạo cho Công ty cổ phần một lượng vốn khổng lồ. - Tính chất xã hội hoá của các Công ty cổ phần là một ưu thế nổi bật hơn các loại hình công ty khác. Tính chất xã hội này được thể hiện ở những mặt sau: Chủ sở hữu Công ty không phải những người thân hữu của gia đình hay Nhà nước là một số lượng các cổ đông, đặc biệt bao gồm cả những người lao động và các nhà quản trị của Công ty. Người kiểm soát hoạt động của Công ty không chỉ là nhóm thiểu số các cổ đông mà chủ yếu là thị trường, là cả xã hội. Hằng ngày, các thông tin về tài chính cũng như kết quả hoạt động kinh doanh của Công ty được công khai niêm yết tại các Sở giao dịch chứng khoán và trên các phương tiện thông tin đại chúng. Các nhà đầu tư sẽ xem xét cân nhắc, đánh giá để chọn ra một danh mục đầu tư trong bạt ngàn các thông tin đó, rồi mới đưa ra các quyết định cuối cùng là có nên đầu tư vào các Công ty đó hay không. Hình thức Công ty cổ phần góp phần điều động vốn linh hoạt từ lĩnh vực này sang lĩnh vực khác, tạo những sức ép xã hội to lớn buộc các Công ty phải thay đổi hoạt động, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh. Thời gian tồn tại của các Công ty cổ phần thường dài hơn khả năng đóng góp của các cổ đông. Các cổ đông tham gia sỡ hữu công ty có thể gặp khó khăn về sức khoẻ, tài chính, pháp luật…thì vẫn có thể nhượng bán, di chúc lại cho người khác…Nhờ ưu thế đó mà Công ty cổ phần vẫn hoạt động bình thường và hoàn toàn chủ động trong sản xuất kinh doanh. - Công ty cổ phần có các ưu điểm nổi bật: Công ty cổ phần là loại công ty tiên tiến nhất, có trình độ cao nhất ưu việt nhất. Băng chứng là sự đóng góp to lớn của nó trong sự phát triển kinh tế văn hoá xã hội của quốc gia trong nền kinh tế thị trường, mà trước đó không một hình thái kinh tế nào sánh kịp: +> Công ty cổ phần tạo ra một chế độ phân bố rủi ro đặc thù +> Các cổ đông tham gia sở hữu Công ty cổ phần và chỉ chịu trách nhiệm cũng như quyền lợi trong phạm vi vốn góp. Với một số lượng lớn cổ đông tham gia thì khi có biến cố vỡ nợ hay kinh doanh thua lỗ thì rủi ro sẽ được phân tán, tránh những ghánh nặng đè lên vai một hoặc một vài cá nhân, ngăn chặn những hành vi tiêu cực có tác dụng xấu hơn với cộng đồng. - Cổ phần hoá tạo điều kiện cho người lao động thực sự làm chủ doanh nghiệp Một trong những vấn đề vướng mắc mà các Doanh nghiệp nhà nước thường gặp là việc giải quyết quyền làm chủ người lao động. Chúng ta chưa có những chính sách, cơ chế cụ thể để người lao động thực sự làm chủ về kinh tế. Từ đó quyền làm chủ mới chỉ dừng lại ở nguyên tắc, khẩu hiệu chứ chưa đi vào thực chất. Với việc cổ phần hoá các Doanh nghiệp nhà nước, tất cả các cán bộ công nhân viên trong doanh nghiệp đều có thể tham gia mua cổ phiếu công ty. Họ trở thành người chủ thực sự của doanh nghiệp, có quyền bỏ phiếu và tham gia bầu cử vào Hội đồng quản trị. Họ cống hiến cho Công ty cũng chính vì lợi ích của họ, điều này sẽ kích thích sự sáng tạo và niềm say mê trong công việc, đảm bảo kết quả mỹ mãn nhất - Cổ phần hoá tác động tích cực đến việc cải tiến híệu quả hơn: Trước đây giám đốc là người quản lý và điều hành mọi hoạt động trong Doanh nghiệp nhà nước, do Nhà nước bổ nhiệm và hoàn toàn ngoại phạm trước vận mệnh của doanh nghiệp. Chính căn bệnh vô chủ đó đã gặm nhấm và phá huỷ các Doanh nghiệp nhà nước. Khi tiến hành cổ phần hoá, cấu trúc trong doanh nghiệp được hoàn toàn cách tân. Nay chủ nhân của doanh nghiệp đã hoàn toàn được xác định, đó là Hội động quản trị, bao gồm các cổ đông sở hữu phần lớn cổ phần của Công ty, là cơ quan quyền lực tối cao quyết định mọi hoạt động của Công ty và phải chịu trách nhiệm về hiệu quả vốn, hiệu quả sản xuất kinh doanh đối với tất cả cổ đông góp vốn. Họ làm việc để bảo vệ chính quyền lợi bản thân họ, những người có tỷ lệ vốn góp cao nhất nên việc không ngừng cải tiến kỹ thuật, phương pháp công nghệ cũng như tận dụng thủ thuật trong kinh doanh nhằm tối đa hoá giá trị tài sản công ty là một tất yếu. Chính cơ chế này cho phép tìm và thay thế một nhà quản trị tài giỏi hơn. Đấy là nhân tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển đi lên của các Công ty cổ phần trong nền kinh tế hiện đại. 1.2.2 Các điều kiện để tiến hành cổ phần hoá - Điều kiện về kinh tế. Như đã nói, các Doanh nghiệp nhà nước dù muốn hay không muốn cổ phần hoá đều thuộc đối tượng quy hoạch của Chính phủ. Và để tiến hành cổ phần hoá phải có những yếu tố nhất định hứa hẹn và đảm bảo cổ phần hoá thành công. Trong các yếu tố đó, điều kiện kinh tế được nêu ra đầu tiên và được coi là vấn đề mang tính chất quyết định, bao gồm chi tiết như: Các báo cáo tài chính có số dương và đã được kiểm toán xác nhận tính trung thực và lành mạnh. Các tài sản hữu hình còn giá trị sử dụng. Các tài sản vô hình còn thời gian sử dụng có giá trị. Các điều kiện kinh doanh: Thứ nhất, sản phẩm còn có thị trường tiêu thụ và hứa hẹn nhiều thị phần tiềm năng. Thứ hai, hiện trạng công nghệ không quá lạc hậu, còn có thể sử dụng và tiếp tục đầu tư hiện đại thêm. Thứ ba, nghành hoạt động không bế tắc. Thứ tư, các nguông cung cấp nguyên liệu vật liệu ổn định. Thứ năm, cơ sở hạ tầng không bị giải toả. Thứ sáu, cán bộ công nhân viên đa số chưa hết hạn hợp đồng làm việc cho doanh nghiệp. - Điều kiện pháp lý. Bên cạnh các yếu tố nói trên, điều kiện pháp lý đặt ra cho mỗi doanh nghiệp như là một điều kiện tất yếu khách quan, đảm bảo sự quản lý chặt chẽ của hệ thống pháp luật cũng như tạo hành lang pháp lý an toàn, môi trường kinh doanh lành mạnh cho tất cả các tổ chức, cá nhân trong xã hội. Đồng thời các điều kiện pháp lý này là cơ sở quan trọng đánh giá thực trạng và tư cách pháp nhân của mỗi doanh nghiệp. Cụ thể: +> Tất cả các tài sản (hữu hình và vố hình ) của doanh nghiệp đều có đủ các văn kiện pháp lý chứng minh chủ quyền hợp pháp của doanh nghiệp. +> Làm rõ các ràng buộc pháp lý: Thứ nhất giải toả các cam kết nghĩa vụ. Thứ hai, thanh lý các hợp đồng không cần thiết duy trì. Thứ ba, thương lượng lại các bên có liên quan đến việc tiếp tục duy trì các hợp đồng cũ xét ra còn thấy cần thiết. - Những điều kiện đặc thù của doanh nghiệp Nền kinh tế thị trường được ví như một cơ thể sống thì mỗi doanh nghiệp được coi như một bộ phận, có cầu trúc, chức năng và đặc điểm riêng biệt. Do đó khi tiến hành cổ phần hoá phải trú trọng đến những điều kiện đặc thù của doanh nghiệp, tạo điều kiện phát huy tối đa cái “tôi” cũng như để quá trình cổ phần hoá diễn ra một cách chỉn chu cặn kẽ. +> Đối với tài sản. Thứ nhất, lập danh mục đối với tài sản không cần dùng, tài sản chờ thanh lý cần được nhượng bán và thanh lý ngay. Nếu trước khi cổ phần hoá chưa xong thì sau khi cổ phần hoá, Công ty Chính phủ kế thừa và tiếp tục xử lý. Thứ hai, lập danh mục tài sản thiếu hụt, mất mát và bắt đương sự phải bồi thường. Phần chênh lệch thiếu hụt trừ vào quỹ của doanh nghiệp trước khi cổ phần hoá, nếu không chuyển vào thiệt hại do đánh giá lại tài sản. +> Đối với các khoản nợ. Thứ nhất trước khi cổ phần hoá, doanh nghiệp phải có biện pháp xử lý nợ. Nếu chưa giải quyết được phải đề ra các phương hướng để Công ty cổ phần kế thừa và tiếp nhận. Thứ hai, các doanh nghiệp tham gia hợp tác kinh doanh với các đối tác thì phần vốn góp của họ có thể chuyển thành giá trị cổ phần của Công ty cổ phần. +> Các hợp đồng. Những hợp đồng được ký kết giữa doanh nghiệp và đối phương vẫn được duy trì trừ trường hợp do ý muốn của chính họ hoặc giải quyết theo chế độ chính sách đã quy định. +> Các quỹ Thứ nhất, quỹ phúc lợi còn lại, giá trị còn lại quỹ được chia đề cho toàn bộ cán bộ công nhân viên đang làm việc cho doanh nghiệp tính đến thời điểm cổ phần hoá. Thứ hai, số dư của quỹ phải tính vào những thiệt hại do cổ phần hoá tài sản của doanh nghiệp. 1.2.3. Quy trình tiến hành cổ phần hoá: Vấn đề cổ phần hoá các Doanh nghiệp nhà nước được đặt ra từ năm 1991, nhưng cho đến nay tốc độ cổ phần hóa còn diễn ra chậm chạp, yếu ớt. Có nhiều nguyên nhân và các vấn đề phát sinh trong quá trình cổ phần hoá dẫn đến cổ phần hoá chậm: từ chủ trương, chính sách, quan điểm, cho đến những vấn đề triển khai thực hiện cổ phần hoá ở từng doanh nghiệp cụ thể. Tất cả tạo ra sự mâu thuẫn, lộn xộn và làm không ít dân chúng hiểu sai về chủ trương cổ phần hoá của Đảng và Chính phủ. Nhận biết được thực tế trên, để tạo ra sự thống nhất chung cho quá trình cải cách các Doanh nghiệp nhà nước, giúp các Bộ, nghành, địa phương cũng như các tổ chức kinh doanh hiểu rõ các công việc cần thực hiện, không ngừng đẩy nhanh quá trình cổ phần hoá, Chính phủ đã ban hành công văn số 3395/VPCP-ĐMDN ngày 29/8/1998 hướng dẫn quy trình chuyển đổi Doanh nghiệp nhà nước thành Công ty cổ phần. Theo công văn này, việc chuyển sang Công ty cổ phần có 4 bước: -Bước 1: Chuẩn bị cổ phần hoá Bước chuẩn bị cổ phần hoá do cơ quan quản lý Doanh nghiệp nhà nước và các doanh nghiệp trong danh sách cần tiến hành cổ phần hoá. Vấn đề quan trọng trong bước này là lựa chọn doanh nghiệp để cổ phần hoá. Theo quy định hiện hành, Bộ chuyên nghành và UBND địa phương căn cứ vào điều kiện, tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh cũng như nguyện vọng của các doanh nghiệp Nhà nước để đề xuất lên cấp cao hơn. Cơ quan quản lý sẽ thông báo cho từng doanh nghiệp được lựa chọn biết là sẽ tiến hành cổ phần hoá doanh nghiệp tại đó, sau đó ra quyết định thành lập Ban cổ phần hoá tại doanh nghiệp. Ban cổ phần hoá doanh nghiệp có các nghĩa vụ sau: +> Phổ biến các chính sách và quy định về cổ phần hoá của Chính phủ thông qua giải thích các chính sách, quy định này cho người lao động. +> Chuẩn bị một các báo cáo tài chính của doanh nghiệp trong ba năm hoạt động gần nhất. +> Chuẩn bị bản báo cáo về nhân sự doanh nghiệp, nêu rõ trách nhiệm, chất lượng công việc và thâm niên của từng người. +> Chuẩn bị một bảng kê các tài sản doanh nghiệp bao gồm các tài sản đang sử dụng, tài sản không cần sử dụng, tài sản cần thanh lý và dịch vụ xã hội cần được chuyển giao cho công đoàn công ty. +> Giám đốc của doanh nghiệp đồng thời làm trưởng ban cổ phần hoá có trách nhiệm vụ thực hiện các công việc sau: Ký kết một hợp đồng với cơ quan kiểm toán được tin cậy để kiểm toán các báo cáo của doanh nghiệp, theo đó thiết lập cho việc định giá của doanh nghiệp. Thanh toán các khoản nợ, làm rõ tình trạng nguyên vật liệu ế đọng, thanh lý các tài sản đã được xác định là phải thanh lý trong mức độ thẩm quyền của giám đốc. Mở một tài khoản tại Kho bạc Nhà nước để gửi các khoản tiền thu được từ việc bán cổ phiếu của doanh nghiệp cổ phần hoá. Lập danh sách đăng kí các cổ đông tiềm năng. - Bước 2: Xây dựng phương án cổ phần hoá Bước này được thực hiện bới cơ quan quản lý doanh nghiệp, Bộ tài chính và Ban cổ phần hoá tại doanh nghiệp. Mục đích cơ bản trong bước này nhằm xây dựng phương án cổ phần hoá, xác định giá trị thực tế của doanh nghiệp. Căn cứ vào kết quả kiểm toán và hướng dẫn của Bộ tài chính, Ban cổ phần hoá lập Hội đồng xác định giá trị doanh nghiệp. Sau khi Hội đồng làm việc, gửi kết quả lên cấp trên phê duyệt, giá trị thực tế của doanh nghiệp đã được xác định thì Ban cổ phần tiến hành lập phương án cổ phần hoá. Phương án cổ phần hoá có nội dung chính: +> Đánh gía thực trạng và dự kiến phương hướng phát triển của doanh nghiệp từ 3-5 năm sau khi cổ phần hoá. Gồm: Tình hình chung của doanh nghiệp hiện nay (đặc điểm nghành nghề kinh doanh, thuận lợi và khó khăn ). Kết quả kinh doanh 3 năm gần nhất. Đánh giá thực trạng phát triển doanh nghiệp và dự kiến phương hướng sau 3 năm thực hiện cổ phần hoá: Kế hoạch kinh doanh, lợi nhuận, phân phối cổ tức, tái đầu tư. +> Phương án tiến hành cổ phần hoá: xác định lại mục tiêu cụ thể và hình thức cổ phần hoá Doanh nghiệp nhà nước, giá trị doanh nghiệp, số vốn cần huy động thêm…Xác định tỷ lệ phần vốn góp của cổ đông trong doanh nghiệp sau khi cổ phần hoá ( tỷ lệ vốn của Nhà nước, người lao động trong doanh nghiệp và cổ đông nước ngoài ). Mức phân phối ưu đãi về tài chính cho người lao động hưởng cổ tức. +> Dự kiến một số nội dung của dự thảo điều lệ tổ chức và hoạt động của công ty cổ phần: Hình thức công ty cổ phần. Quy định cử, bãi nhiệm người quản lý. +> Tổ chức thực hiện các phương án phê duyệt: Thời gian chuyển Doanh nghiệp nhà nước thành công ty cổ phần. Vấn đề còn tiếp tục giải quyết sau khi cổ phần hoá. Dự kiến nhân sự trực tiếp quản lý phần vốn của Nhà nước tại công ty cổ phần. - Bước 3: Duyệt và triển khai phương án cổ phần hoá: Duyệt và triển khai phương án thực hiện cổ phần hoá được thực hiện bởi các cơ quan quản lý doanh nghiệp, Bộ tài chính và Ban cổ phần hoá tại doanh nghiệp. Thẩm quyền xét duyệt phương án cổ phần hoá của Doanh nghiệp nhà nước là Bộ quản lý nghành kinh tế, kỹ thuật, UBND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, thậm chí còn báo cáo lên Bộ tài chính để trình Chính phủ phê duyệt. Nhiệm vụ của cơ quan chủ quản là: +> Tiến hành các biện pháp phê duyệt phương án cổ phần hoá cuối cùng theo quy định trong “ phê duyệt cổ phần hoá “. +> Cử đại diện thay mặt cho số cổ phiếu Nhà nước nắm giữ vào Hội đồng quản trị của các công ty cổ phần. +> Hướng dẫn Ban cổ phần hoá doanh nghiệp tổ chức Đại hội đồng cổ đông đầu tiên. +> Ra quyết định về chuyển đổi Doanh nghiệp nhà nước thành công ty cổ phần. Nhiệm vụ của Ban cổ phần hoá doanh nghiệp là: +> Công bố công khai tình hình tài chính của doanh nghiệp trước khi tiến hành cổ phần hoá. +> Công bố việc bán cổ phiếu và chuẩn bị việc đăng kí của các cổ đông tiềm năng trong và ngoài doanh nghiệp. +> Tổ chức việc bán cổ phiếu theo kế hoạch cổ phần hoá và chuyển số tiền thu được và tài khoản mở tại Kho bạc Nhà nước. +> Báo cáo với các cơ quan chủ quản về các kết quả. +> Giới thiệu các ứng cử viên cho Hội đồng quản trị và xin ý kiến của cơ quan chủ quản. +> Triệu tập Đại hội động cổ đông lần thứ nhất để bầu Hội đồng quản trị và thông qua điều lệ công ty cổ phần. - Bước 4: Ra mắt công ty cổ phần, đăng kí kinh doanh: Sau khi phương án cổ phần hoá được phê duyệt, Ban Giám đốc cũ sẽ bàn giao cho Hội đồng quản trị của công ty cổ phần toàn bộ hồ sơ, số liệu về vốn tài sản, nhân công…dưới sự chứng kiến của cơ quan chủ quản của Ban cổ phần hoá tại doanh nghiệp. Hội đồng quản trị sẽ hoàn tất những công việc để ra mắt công chúng, gồm: +> Đăng kí con dấu mới cho công ty cổ phần. +> Hoàn thành các thủ tục chuyển quyền sở hữu cho doanh nghiệp từ Nhà nước sang công ty cổ phần. +> Tổ chức khai trương công ty cổ phần. 1.3. Kinh nghiệm ở một số nước: Chương trình chuyển đổi sở hữu trong tiến trình cải cách Doanh nghiệp nhà nước trên thế giới đã diễn ra mạnh mẽ và sôi động ngay từ đầu thập niên với xuất phát điểm là Anh, sau đó lan rộng sang các nước khác. Ở các nước Đông Âu, phong trào cổ phần hoá và đa dạng hoá sở hữu Doanh nghiệp nhà nước được phát động từ ngay đầu thập niên 90 và hiện đang tiếp diễn khá sôi động. Mỗi quốc gia khi tiến hành cổ phần hoá đều đặt cho mình những tham vọng riêng cho mục tiêu phát triển kinh tế- xã hội. Từ thực tiễn của quá trình cổ phần hoá ở các nước trên thế giới ta sẽ rút ra những bài học kinh nghiệm bổ ích. Tại Trung Quốc, sau hơn 20 năm tiến hành cổ phần hoá Doanh nghiệp nhà nước dưới nhiều cấp độ và quy mô khác nhau, thành tựu cơ bản không thể phủ nhận là Trung Quốc đã có nhiều bước đi tương đối vững trên cả hai mặt lý luận và thực tiễn. Việc thực hiện cổ phần hoá Doanh nghiệp nhà nước và thành lập các doanh nghiệp đa sở hữu đã góp phần đáng kể trong việc duy trì tốc độ phát triển kinh tế cao trong nhiều năm liên tục ở Trung Quốc. Tuy nhiên quá trình cổ phần hoá ở Trung Quốc được tíên hành khá thận trọng, điều này cho thấy Chính phủ Trung Quốc thời kỳ đầu còn lo ngại những ảnh hưởng tiêu cực của cổ phần hoá. Cộng với sự chuẩn bị thiếu chu đáo khi sức ép cải cách gia tăng, việc cổ phần hoá một số lượng lớn Doanh nghiệp nhà nước đã tạo nên cú sốc cho xã hội Trung Quốc. Thực tế này cho thấy cổ phần hoá chỉ được tiến hành thành công khi đã có sự chuẩn bị chu đáo cả về cơ chế, chính sách vật chất để giải quyết những hậu quả do cải cách Doanh nghiệp nhà nước gây nên. Ở Đài Loan, đứng trước sự cạnh tranh của thị trường tăng lên, các doanh nghiệp công đã phải tự đổi mới cấu trúc bên trong để vươn lên. Một giải pháp hữu hiệu mà Chính phủ đặt ra là tiến hành Tư nhân hóa kết hợp với hợp lý hoá và thương mại hoá nhằm đề cao tính cạnh tranh và tính thực hiện, Để đẩy mạnh tiến trình tư nhân hoá, ngày 25/7/1989, Chính phủ Đài Loan đã thành lập một Uỷ ban khuyến khích tư nhân hoá được hình thành gồm một số cơ quan chủ chốt của Chính phủ như: Bộ kinh tế, Bộ tài chính. Có thể nói tiến trình tư nhân hoá ở Đài Loan ngày càng thăng tiến trên con đường phát triển. Chính phủ Đài Loan quan niệm cho đến nay tất cả các doanh nghiệp công đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình nên nói chung đều được Tư nhân hoá. Đối với doanh nghiệp lớn mà sự Tư nhân hóa ảnh hưởng sâu sắc tới đời sống xã hội thì phải Tư nhân hoá từ từ, từng bước một, không nóng vội chủ quan. Các Doanh nghiệp nhà nước thực hiện tư nhân hoá theo từng đợt một chứ không ồ ạt và đồng loạt. Chính phủ Đài Loan chủ trương tư nhân hoá theo 2 giai đoạn : - Giai đoạn 1 cho doanh nghiệp không cần có sự sở hữu Nhà nước lâu hơn nữa. - Giai đoạn 2 cho doanh nghiệp hoạt động vì các mục tiêu xã hội, chính trị phục vụ phúc lợi công cộng không vì lợi nhuận. Năm 1989, nước cộng hoà nhân dân Ba Lan chuyển thành nước Cộng hoà Ba Lan. Vào thời điếm đó, kinh tế Ba Lan đang gặp khó khăn, cơ sở sản xuất làm ăn thua lỗ liên miên, thất nghiệp tăng, giá cả tăng vọt,._. thu nhập giảm, đời sống khó khăn, xã hội có phần kém ổn định. Trước tình hình trên, Ba Lan tiến hành cải cách kinh tế, chuyển cơ chế tập trung sang cơ chế thị trường, dựa hẳn vào các nước phương tây để phát triển đất nước. Nội dung chuyển đổi sở hữu của các Doanh nghiệp nhà nước ở Ba Lan khá đa dạng. Có hình thức Tư nhân hoá hoàn toàn, Tức là Nhà nước bán 100% một số Doanh nghiệp nhà nước có quy mô nhỏ và không quan trọng cho tư nhân. Phần còn lại chủ yếu áp dụng hình thức cổ phần hoá cho doanh nghiệp có quy mô vừa và lớn, trong đó cổ phần Nhà nước chiếm từ 30 đến 60%. Trên đây là một số kết quả của tiến trình cổ phần hoá Doanh nghiệp nhà nước tại một số nước. Để tiến trình cổ phần hoá được diễn ra tốt đẹp, chúng ta cần nghiên cứu và ứng dụng một cách hợp lý các kinh nghiệm trên thế giới phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh kinh tế của từng quốc gia. - Từ kinh nghiệm của các nước trên ta có thể rút ra một số kinh nghiệm bổ ích cho Việt Nam: Bắt đầu từ cuộc đổi mới kinh tế năm 1986 đã mở ra cơ hội phát triển cho nước ta. Đặc biệt là khu vực kinh tế Nhà nước ngày càng phát triển mạnh mẽ về số lượng với gần 6000 doanh nghiệp, Nhà nước nắm giữ 88% tổng số vốn của các doanh nghiệp trong nền kinh tế. Với số lượng Doanh nghiệp nhà nước lớn như thế, lại làn ăn không hiệu quả, thậm chí một số Doanh nghiệp nhà nước còn có nguy cơ phá sản. Vì vậy, để khắc phục những khó khăn trên, thì giải pháp cổ phần hoá là một biện pháp lớn có thể khắc phục được. Tuy nhiên chúng ta cần phải học hỏi kinh nghiệm của nhiều nước cổ phần hoá đi trước, để rút những gì cần làm trước những gì cần làm sau. Hạn chế tối đa nhược điểm của cổ phần hoá có thể gây nên, đồng thời phát huy ưu điểm của cổ phần hoá một cách tối đa nhất. +> Kinh nghiệm từ Trung Quốc: Trong thời kỳ đầu chúng ta phải tiến hành cổ phần hoá thận trọng, không nóng vội, phải có cơ chế chính sách hợp lý -> tạo ra: “hành lang” đúng đắn, đưa quá trình cổ phần hoá vào quỹ đạo. Phải phát hiện kịp thời những gì không hợp lý trong “hành lang” để có kế hoạch chỉnh sửa. Thứ hai, kiên quyết xử lý những hành vi làm lệch cổ phần hoá ra khỏi quỹ đạo (có thể làm chậm tiến độ cổ phần hoá, lợi dụng cổ phần hoá để trục lợi…..). +> Kinh nghiệm từ Đài Loan: Đúng vậy, chúng ta tiến hành cổ phần hoá nhằm mục đích gì. Điều này chúng ta cần tham khảo qua quá trình cổ phần hoá ở Đài Loan. Chúng ta tiến hành cổ phần hoá nhằm nâng cao tính cạnh tranh và tính thực hiện. Tuy nhiên theo như tôi đã trình bày ở trên, phần phân biệt cổ phần hoá và Tư nhân hoá. Đối với điều kiện xuất phát điểm thấp như nước ta hiện nay, việc tư nhân hoá hoàn toàn thì ta không thể làm được, nó sẽ dẫn đến mâu thuẫn rất lớn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích cộng đồng, sẽ xuất hiện nhiều thủ đoạn gian lận trong sự cạnh tranh khốc liệt mà không có sự điều tiết của Nhà nước. Vì vậy chúng ta cần cân nhắc trong quá trình cổ phần hoá chỗ nào tư nhân hoá hoàn toàn, chỗ nào tư nhân hoá một phần. Như vậy, để cổ phần hoá được diễn ra một cách tốt đẹp. Chúng ta phải nghiên cứu và ứng dụng một cách hợp lý các kinh nghiệm trên thế giới phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh của từng quốc gia. PHẦN II THỰC TRẠNG CỔ PHẦN HOÁ DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC TỪ NĂM 1992 ĐẾN NAY 2.1. Tiến trình cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước: Ngay từ đầu thập niên 90 , cùng với cơ chế đổi mới chính sách kinh tế- xã hội, Đảng và Nhà nước ta đã sớm có chủ trương cổ phần hoá các Doanh nghiệp nhà nước. Như vậy tính cho hết thời gian này, tiến trìn cổ phần hoá đã diển ra hờn 10 năm và đã đạt được những thành công nhất định. 2.1.1. Giai đoạn thí điểm cổ phần hoá (1992 đến 05/1996 ). Ngày 8/6/1992, Chủ tịch hội đồng Bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ) đã ban hành Quyết định số 202/CT về thí điểm một số Doanh nghiệp nhà nước thành công ty cổ phần. Theo quyết định này có 07 doanh nghiệp được chọn tổ chức triển khai thí điểm cổ phần hoá nhưng đã rút khỏi danh sách. Rút kinh nghiệm, sau đó chỉ chọn những doanh nghiệp có đủ điều kiện để tiến hành cổ phần hoá. Kết quả là có 5 Doanh nghiệp nhà nước thuộc Bộ, 2 địa phương và 1 Tổng công ty chuyển thành công ty cổ phần. Tổng vốn điều lệ tại thời điểm đó là 38, 393 tỷ đồng. Nhìn chung, các Doanh nghiệp nhà nước tiến hành cổ phần hoá trong giai đoạn này thuộc diện vừa và nhỏ, vốn ít, hầu hết mang tính chất dịch vụ, thương mại, kinh doanh có hiệu quả và không thuộc diện Nhà nước nắm giữ 100% vốn, tập thể cán bộ công nhân viên tự nguyện tham gia thí điểm cổ phần hoá. Tuy nhiên do còn nhiều vướng mắc cho nên cần tiếp tục nghiên cứu bổ sung cho phù hợp với tình hình thực tế từ việc chọn doanh nghiệp cho đến xác định giá trị doanh nghiệp và trách nhiệm, quyền hạn của các Bộ, nghành, địa phương. 2.1.2. Giai đoạn mở rộng thí điểm (từ cuối năm 1996 đến 6/1998). Trên cơ sở đánh giá kết quả của giai đoạn thí điểm, ngày 7/5/1996, Chính phủ đã ban hành nghị định 28/CP. Theo như nghị định này quá trình cổ phần hoá sẽ được tiến hành nhanh hơn. Đối tượng, mục tiêu cổ phần hoá, nguyên tắc xác định giá trị doanh nghiệp, chế độ ưu đãi doanh nghiệp và người lao động được quyết định cụ thể rõ ràng hơn. Kết quả sau hơn 20 năm thực hiện đã có 25 Doanh nghiệp nhà nước thuộc 2 Bộ, 11 địa phương và 2 Tổng công ty 91 tiến hành cổ phần hoá thành công với tổng số vốn tại thời điểm cổ phần hoá là: 243,042 tỷ đồng. Trong đó có 6 doanh nghiệp trên 10 tỷ đồng (chiếm 20,8%). Tuy nhiên kết quả này vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới doanh nghiệp. Vì vậy ta cần phải có những nghị định thay thế cho phù hợp hơn nữa. STT Tiêu chí Số lượng 1 Số lượng doanh nghiệp Nhà nước 25 2 Tổng số vốn 243,042 tỷ đồng Bảng 1. Tình hình cổ phần hoá các Doanh nghiệp nhà nước trong giai đoạn mở rộng thí điểm. 2.1.3. Giai đoạn triển khai (07/1998 đến 12/2001): Việc thực hiện cổ phần hoá chỉ thực sự thu lại kết quả rõ rệt và đáng khích lệ từ khi có Nghị định 44/NĐ-CP. Ngày 29/6/1998. Sự ra đời của Nghị định này đã tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp Nhà nước thực hiện cổ phần hoá. Bởi ngoài việc kế thừa nhiều mặt tích cực của Nghị định 28/CP, Nghị định 44/CPcòn có nhiều sự bổ sung và phát triển thêm nhiều điểm mới để đáp ứng yêu cầu thực tiễn cổ phần hoá. Theo đó, Chính phủ đã có những quy định rõ ràng hơn danh mục các loại hình doanh nghiệp Nhà nước cần nắm giữ 100% vốn, Doanh nghiệp nhà nước có cổ phần chi phối, cổ phần đặc biệt và các Doanh nghiệp nhà nước khác được chuyển đổi sở hữu. Đổng thời các chính sách khuyến khích, ưu đãi đối với doanh nghiệp và người lao động trong doanh nghiệp cổ phần hoá cũng rõ ràng và chi tiết hơn. Ngoài ra Chính phủ còn tiến hành phân cấp cụ thể và mạnh mẽ đối với các cấp quản lý trong quá trình triển khai thực hiện cổ phần hoá. Các Bộ, cơ quan chủ quản đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn việc thực hiện Nghị định 44/NĐ-CP, giao quyền chủ động cho các Tổng công ty và công ty tự lựa chọn, tổ chức triển khai thực hiện quy trình và kế hoạch cổ phần hoá. Phương pháp xây dựng doanh nghiệp được xây dựng có tính khả thi cao. Việc ( giảm 30% ), đặc biệt là người nghèo trong doanh nghiệp được vay trong 10 năm không phải trả lãi suất; tạo điều kiện cho người lao động sỡ hữu cổ phần sau khi trả tiền vay có thể tự do chuyển nhượng, thừa kế. Công tác hướng dẫn, phổ biến, tuyên truyền các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về cổ phần hoá được trú trọng và triển khai tích cực. Công tác cổ phần hoá đã được diễn ra mạnh mẽ trên phạm vi cả nước, sau ba năm thực hiện, tiến trình cổ phần hoá đã có bước nhảy vọt về số chất lượng, có 742 doanh nghiệp và bộ phận doanh nghiệp Nhà nước hoạt động hầu hết trên các lĩnh vực kinh tế của Việt Nam chuyển thành công ty cổ phần. Trong đó 110 doanh nghiệp có vốn điều lệ trên 10 tỷ đồng. Nhóm Số lượng địa phương Tỷ lệ (%) Các địa phương có số Doanh nghiệp nhà nước cổ phần hoá ít hơn 10 36 65,45% Các địa phương có số Doanh nghiệp nhà nước cổ phần hoá từ 10 đến 30 15 27,27% Các địa phương có số Doanh nghiệp nhà nước cổ phần hoá trên 30 04 7,28% Tổng cộng 55 100 Bảng 2. Số lượng các tỉnh và thành phố thực hiện chương trình cổ phần hoá (nguồn: Vụ doanh nghiệp- Bộ Kế hoạch và Đâu tư, 2002 ). Qua bảng số liệu trên ta thấy. Số lượng các địa phương được cổ phần hoá còn rất chậm. Trong 64 tỉnh thành phố, mới có 4 địa phương có số Doanh nghiệp nhà nước cổ phần hoá trên 30 (Mà trong đó Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh là hai trung tâm kinh tế lớn nhất của cả nước. Như vậy cho thấy các địa phương ngoại thành tốc độ cổ phần hoá còn rất chậm). Chúng ta có thể điểm qua một số nguyên nhân : - Đứng từ phía góc độ quản lý: +> Bộ máy quản lý ở các địa phương còn quá cồng kềnh, lạc hậu, năng lực của các cán bộ quản lý còn chưa cao, kinh nghiệm còn chưa có nhiều. +> Việc chuyển đổi doanh nghiệp cổ phần hoá còn khá mới mẻ, vì vậy ban lãnh đạo doanh nghiệp còn chần chừ chưa dám quyết định ngay - Đứng từ phía góc độ người lao động: Do quá trình tuyên truyền phổ biến chậm, dẫn đến nhận thức của người lao động có phần nào bị hạn chế => Người lao động khi chưa hiểu biết rộng rãi về cổ phần hoá sẽ hoài nghi, không dám mạnh tay đầu tư vốn mua cổ phần, dẫn đến làm chậm tốc độ cổ phần hoá Trong 4 địa phương có doanh nghiệp Nhà nước cổ phần hoá thì có 2 trung tâm kinh tế quan trọng cuả cả nước là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Điều này chứng tỏ chủ trương cổ phần hoá của Đảng và Nhà nước đã được tuyên truyền sâu rộng ở 2 thành phố này => nhận thức về cổ phần hoá của người lao động vì thế ngày càng được nâng cao. Do là trung tâm kinh tế quan trọng của cả nước, vì vậy được Chính phủ quan tâm và chỉ đạo sát sao, nên có những chính sách tạo điều kiện thuận lợi. Bên cạnh đó các cán bộ quản lý có năng lực và trình độ chuyên môn cao, được đào tạo kỹ càng về các kiến thức cổ phần hoá. 2.2. Thành tựu đạt được: 2.2.1. Cổ phần hoá được triển khai đúng định hướng, từng bước vững chắc: Từ năm 1992 đến nay, trong phạm vi cả nước đã cổ phần hoá được 2242 Doanh nghiệp nhà nước và bộ phận Doanh nghiệp nhà nước. Các năm 1992-1998 cổ phần hoá được 123 doanh nghiệp. Từ 1999 đến 2004 cổ phần hoá được 2119. Cụ thể cổ phần hoá các năm là: Năm 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Số lượng các doanh nghiệp cổ phần hoá 253 212 205 164 532 753 Qua bảng số liệu trên ta thấy: trong thời gian đầu số lượng Doanh nghiệp nhà nước cổ phần hoá không nhiều, thậm chí còn giảm. Từ năm 2001 đến 2002 giảm từ 205 xuống 164 doanh nghiệp. Sau đó từ năm 2003 trở đi, số lượng doanh nghiệp được cổ phần hoá rất nhanh. Có lẽ, do những năm đầu cổ phần hoá kinh nghiệm cổ phần hoá còn chưa được nhiều, đây lại là mô hình mới Nhà nước tốn nhiều thời gian thử nghiệm mới đưa ra được bộ khung vững chắc. Trong các doanh nghiệp cổ phần hoá nói trên, các doanh nghiệp thuộc các nghành công nghiệp, giao thông, xây dựng là 1469 doanh nghiệp, chiếm 65,5%; các doanh nghiệp thuộc các nghành thương mại, dịch vụ là 643 doanh nghiệp, chiếm 28,7%; và các nghành nông, lâm, ngư nghiệp là 130 doanh nghiệp, chiểm 5,8%. Ngành số lượng các doanh nghiệp cổ phần hoá % Công nghiệp- Giao thông- Xây dựng 1469 65,5 Thương mại-Dịch vụ 643 28,7 Nông lâm ngư nghiệp 130 5,8 Các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương cổ phần hoá được 1473 doanh nghiệp, chiếm 65,7%; các Bộ, ngành trung ương cổ phần hoá được 578 doanh nghiệp, chiếm 25,8%; các tổng công ty 91 cổ phần hoá được 191 doanh nghiệp, chiếm 8,5%. Những đơn vị có nhiều Doanh nghiệp nhà nước hoàn thành cổ phần hoá là: Thành phố Hồ Chí Minh-182 doanh nghiệp, chiếm 8,1%; Bộ Xây dựng-163 doanh nghiệp, chiếm 7,3%; Thành phố Hà Nội- 157 doanh nghiệp, chiếm 7%; Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn-124 doanh nghiệp, chiếm 5,5%; Bộ công nghiệp-113 doanh nghiệp, chiếm 5%; Bộ Giao thông Vận tải-81 doanh nghiệp, chiếm 3,6%; Thanh Hoá-69 doanh nghiệp, chiếm 3,1%; Hải Phòng-66 doanh nghiệp, chiếm 3%; Nghệ An-56 doanh nghiệp, chiếm 2,5%; Nam Định-51 doanh nghiệp, chiếm 2,3%. Mười địa phương, Bộ này là những nơi có nhiều doanh nghiệp Nhà nước nhất và số lượng doanh nghiệp cổ phần hoá cũng chiếm tỷ lệ cao nhất, tới 47,4% tống số doanh nghiệp được cổ phần hoá. Bắt đầu từ cuối năm 2001, thực hiện nghị quyết trung ương 3, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các Bộ, nghành, địa phương, tổng công ty 91 xây dựng đề án tổng thể sắp xếp, đổi mới doanh nghiệp Nhà nước, trọng tâm là cổ phần hoá và Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt 104 đề án, làm căn cứ pháp lý ch các nghành, địa phương, Doanh nghiệp nhà nước thực hiện. Theo các đề án này, trong tổng số 4724 doanh nghiệp Nhà nước (năm 2002) sẽ cpj 2053 doanh nghiệp( Nhà nước giữ cổ phần chi phối 1042 doanh nghiệp, giữ cổ phần thường hoặc không giữ cổ phần 1011 doanh nghiệp). C¸c Bé, nghµnh, ®Þa ph­¬ng, tæng c«ng ty 91 ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong chØ ®¹o, xö lý nh÷ng v­íng m¾c, khã kh¨n ®Èy m¹nh vµ ®atj kÕt qu¶ tèt h¬n trong c«ng t¸c cæ phÇn hoa so víi thêi kú tr­ínc ®ã nh­ víi tr×nh bµy ë trªn. NhiÒu ®¬n vÞ ®· ®¹t ®­îc kÕt qu¶ næi bËt, thùc hiÖn tèt lé tr×nh cæ phÇn ho¸, Thñ t­íng ChÝnh phñ ®· phª duyÖt , ®iÓn h×nh lµ: Bé X©y dùng ®¹t (125%), Bé C«ng nghiÖp (106%), Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t trتn n«ng th«n (81%), tæng c«ng ty B­u chÝnh viÔn th«ng (182%), Tæng c«ng ty DÖt may (133%), Tæng c«ng ty Ho¸ chÊt (100%), Tæng c«ng ty §­êng s¾t (100%), TØnh An Giang (130%), TØnh H¶i D­¬ng (1165), TØnh VÜnh Phóc (115%), thµnh phè Hå ChÝ Minh (109%), CÇn Th¬ (109%), Nam §Þnh (109%), Hµ T©y (1o3%), Hµ Néi (95%), Cao B»ng (92%), Qu¶ng B×nh (92%), Qu¶ng Ninh (92%). Míi ®©y, Thñ t­íng ChÝnh phñ ®· quyÕt ®Þnh phª duyÖt ®Ò ¸n cæ phÇn ho¸ toµn Tæng c«ng ty Th­¬ng m¹i vµ X©y dùng thuéc Bé Giao th«ng vËn t¶i vµ Tæng c«ng ty ®iÖn tö vµ tin häc thuéc Bé c«ng nghiÖp. Trong ®ã Tæng c«ng ty Th­¬ng m¹i vµ X©y dùng theo h×nh thøc gi÷ nguyªn gi¸ trÞ vèn nhµ n­íc t¹i tæng c«ng ty vµ ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó thu hót vèn; Tæng c«ng ty §iÖn tö vµ tin häc theo h×nh thøc b¸n mét phÇn gi¸ trÞ vèn nhµ n­íc t¹i tæng c«ng ty. ViÖc chuyÓn hai Tæng c«ng ty nµy sang ho¹t ®éng theo lo¹i h×nh tæng c«ng ty cæ phÇn, ®a së h÷u lµ b­íc quan träng triÓn khai thùc hiÖn tinh thÇn ®Èy nhanh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc, kÓ c¶ tæng c«ng ty nhµ n­íc, theo t×nh thÇn nghÞ quýªt trung ­¬ng 9 (kho¸ IX). Trong 2242 doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· ®­îc cæ phÇn ho¸, c¸c doanh nghiÖp cã vèn nhµ n­íc ®­íi 5 tû ®ång lµ 1327 doanh nghiÖp, chiÕm 59,2%, tËp trung ë c¸c nghµnh thi c«ng x©y l¾p, c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng, th­¬ng m¹i dÞch vô, chÕ biÕn n«ng phÈm do c¸c ®Þa ph­¬ng qu¶n lý, c¸c doanh nghiÖp cã vèn nhµ n­íc tõ 5-10 tû ®ång lµ 500 doanh nghiÖp,chiÕm 22,3%; cßn l¹i doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ trªn 10 tû ®ång lµ 415 doanh nghiÖp , chØ cã 18,5%. NghÞ quyÕt trung ­¬ng 9 ®· cã chñ tr­¬ng më réng quy m« vµ diÖn doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ nªn ®· triÓn khai trªn thùc tÕ cæ phÇn ho¸ mét sè doanh nghiÖp cã quy m« lín, cã gi¸ trÞ doanh nghiÖp tíi hµng ngh×n tû ®ång, vèn nhµ n­íc hµng tr¨m tû ®ång nh­ C«ng ty S÷a ViÖt Nam ( gi¸ trÞ doanh nghiÖp 2500 tû ®ång, vèn nhµ n­íc 1500 tû ®ång ), Nhµ m¸y thuû ®iÖn S«ng Hinh- VÜnh S¬n ( gi¸ trÞ doanh nghiÖp 2114 tû ®ång, vèn nhµ n­íc 1253 tû ®ång ), C«ng ty B¶o hiÓm Thµnh phè Hå ChÝ Minh ( Gi¸ trÞ doanh nghiÖp 1311 tû ®ång, vèn nhµ n­íc 650 tû ®ång )… Vèn nhµ n­íc theo sæ s¸ch kÕ to¸n cña c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ nãi trªn lµ 17700 tû ®ång, b»ng 8,2% toµn bé vèn t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc (214 ngh×n tû ®ång). Trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, mÆc dï hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ®Òu ®­îc xö lý tµi chÝnh (tµi s¶n kh«ng dïng ®Õn, thanh lý; hµng ho¸ tån kho kÐm phÈm chÊt, h­ háng, nî tån ®äng;…), cã nh÷ng doanh nghiÖp phÇn vèn nhµ n­íc thÊp h¬n sæ s¸ch, thËm chÝ hÇu nh­ kh«ng cßn, nh­ng xÐt trªn tæng thÓ, tÝnh chung ®èi víi toµn bé 2242 doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· cæ phÇn ho¸, gi¸ trÞ vèn nhµ n­íc ®­îc ®¸nh gi¸ l¹i, ch­a kÓ gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt lµ 20961 tû ®ång, t¨ng 18,4% (3261 tû ®ång ) so víi gi¸ trÞ trªn sæ s¸ch (17700 tû ®ång). Vèn ®iÒu lÖ cña toµn bé doanh nghiÖp ®· ®­îc cæ phÇn ho¸ lµ 23203 tû ®ång. C¸c h×nh thøc cæ phÇn ho¸ theo quy ®Þnh ®Òu ®­îc ¸p dông. Trong ®ã h×nh thøc b¸n mét phÇn vèn nhµ n­íc cã t¹i doanh nghiÖp kÕt hîp víi ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu lµ 973 doanh nghiÖp, chiÕm 43,4%; h×nh thøc b¸n mét phÇn vèn nhµ n­íc cã t¹i doanh nghiÖp lµ 583 doanh nghiÖp, chiÕm 26%; h×nh thøc b¸n toµn bé vèn nhµ n­íc cã t¹i doanh nghiÖp lµ 347 doanh nghiÖp, chiÕm 15,5%; h×nh thøc gi÷ ngyªn vèn nhµ n­íc vµ ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu lµ 339 doanh nghiÖp, chiÕm 15,1%. Mét sè doanh nghiÖp trªn c¬ së ®¶m b¶o nguyªn t¾c kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn nghµnh nghÒ kinh doanh chÝnh, lîi Ých nhµ n­íc, doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng, cã thÓ h¹ch to¸n ®éc lËp ®­îc ®· t¸ch bé phËn doanh nghiÖp ra ®Ó cæ phÇn ho¸ mang l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc, nh­ c¸c ph©n x­ëng bao b× cña c¸c C«ng ty xi m¨ng, ph©n x­ëng b¸nh kÑo cña nhµ m¸y ®­êng, ph©n x­ëng s¶n xuÊt cña XÝ nghiÖp S¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng… ChuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn, doanh nghiÖp trë thµnh ®a së h÷u vÒ vèn. B×nh qu©n trong c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸, Nhµ n­íc n¾m gi÷ 46,5% vèn ®iÒu lÖ; c¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp n¾m gi÷ 38,1% vèn ®iÒu lÖ; c¸c cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp n¾m gi÷ 15,4% vèn ®iÒu lÖ. Nhµ n­íc n¾m gi÷ cæ phÇn chi phèi ( tõ 50% vèn ®iÒu lÖ trë lªn ) t¹i 661 doanh nghiÖp, chiÕm 29,5% sè l­îng doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸. 2.2.2. Các mục tiêu cổ phần hoá đều được thực hiện: Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø 3 kho¸ IX ®· x¸c ®Þnh cæ phần hoá doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ nh»m tạo ra loại hình doanh nghiệp có nhiều h×nh së h÷u, trong ®ã cã ®«ng ®¶o ng­êi lao ®éng, ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ vèn, tµi s¶n cña nhµ n­íc vµ huy ®éng thªm vèn x· héi vµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh; t¹o ®éng lùc m¹nh mÏ vµ c¬ chÕ qu¶n lý n¨ng ®éng, cã hiÖu qu¶ cho doanh nghiÖp nhµ n­íc; ph¸t huy vai trß lµm chñ thùc sù cña ng­êi lao ®éng, cña cæ ®«ng vµ t¨ng c­êng gi¸m s¸t cña x· héi ®èi víi doanh nghiÖp; ®¶m b¶o hµi hoµ lîi Ých cña Nhµ n­íc, doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng. §èi chiÕu víi nh÷ng môc tiªu nµy, cã thÓ ®¸nh gi¸ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc trong thêi gian võa qua nh­ sau: Cæ phÇn ho¸ ®· t¹o ra lo¹i h×nh doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã nhiÒu chñ së h÷u, bao gåm Nhµ n­íc, ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp, cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp, trong ®ã ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp trë thµnh ng­êi chñ thùc sù phÇn vèn gãp cña m×nh trong c«ng ty cæ phÇn §èi víi 2242 doanh nghiÖp ®· cæ phÇn hãa, tõ chç chØ cã mét chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc ®· h×nh thµnh c¸c doanh nghiÖp cã nhiÒu chñ së h÷u. Nõu tÝnh b×nh qu©n kÕt qu¶ cæ phÇn ho¸ trong thêi gian qua th× chñ së h÷u Nhµ n­íc n¾m gi÷ 46,5% vèn ®iÒu lÖ, t­¬ng øng lµ 10792 tû ®ång; ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp n¾m gi÷ 38,1% vèn ®iÒu lÖ, t­¬ng øng lµ 8847 tû ®ång; cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp n¾m gi÷ 15,4% vèn ®iÒu lÖ, t­¬ng øng lµ 3564 tû ®ång. ë c¸c ®Þa ph­¬ng hoÆc c¸c Bé, nghµnh th× tû lÖ vèn do chñ së h÷u Nhµ n­íc n¾m gi÷ còng nh­ kh¸c nhau nh­: thµnh phè Hå ChÝ Minh, trong ®ã 182 doanh nghiÖp ®· cæ phÇn hãa, Nhµ n­íc n¾m gi÷ 27% vèn ®iÒu lÖ, ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp n¾m gi÷ 55% vèn ®iÒu lÖ, cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp n¾m gi÷ 18% vèn ®iÒu lÖ, cã 4 doanh nghiÖp b¸n cæ phÇn cho n­íc ngoµi. ë Bé Giao Th«ng-VËn T¶i, trong 81 doanh nghiÖp ®· cæ phÇn hãa, Nhµ n­íc n¾m gi÷ 53% vèn ®iÒu lÖ, ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp n¾m gi÷ 40%, cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp n¾m gi÷ 7%. Bé X©y dùng, trong 163 doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸, Nhµ n­íc n¾m gi÷ 49%m, ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp n¾m gi÷ 25% vµ cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp n¾m gi÷ 26%. Hµ Néi trong 157 doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸, Nhµ n­íc n¾m gi÷ 30,4%, ng­êi lao ®éng trong doang nghiÖp n¾m gi÷ 55,4% vµ cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp n¾m gi÷ 14,2%. C¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã nguyªn liÖu tõ n«ng, l©m, thuû s¶n khi cæ phÇn ho¸ ®· thùc hiÖn b¸n cæ phÇn ­u ®·i cho ng­êi cung cÊp nguyªn liÖu t¹o ra sù g¾n kÕt gi÷a ®¬n vÞ s¶n xuÊt víi c¬ së cung cÊp nguyªn liÖu, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi thiÕt thùc. §iÓn h×nh lµ nhµ m¸y ®­êng Lam S¬n, Nhµ m¸y ®­êng La Ngµ b¸n cæ phÇn ­u ®·i cho n«ng d©n trång mÝa; C«ng ty S÷a ViÖt Nam b¸n cæ phÇn ­u ®·i cho ng­êi ch¨n nu«i bß, cung cÊp s÷a cho nhµ m¸y; Nhµ m¸y chÕ biÕn cao su §ång Nai b¸n cæ phÇn ­u ®·i cho c¸c n«ng tr­¬ng viªn trång, cung cÊp mñ cao su nguyªn liÖu… Mét sè doanh nghiÖp khi cæ phÇn ho¸ ®· x¸c ®Þnh gi¸ cho c¸c nhµ ®Çu t­ chiÕn l­îc, qua ®ã t¹o ra ®éng lùc míi më réng thÞ tr­êng, t¨ng thªm tiÒm lùc tµi chÝnh ®Ó më réng s¶n xuÊt kinh doan, n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý, ®æi míi c«ng nghÖ, t¹o kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng, vÝ dô nh­ c«ng ty B¶o hiÓm thµnh phè Hå ChÝ Minh. Cổ phần hoá đã trở thành giải pháp cơ bản và quan trọng nhất trong cơ cấu Doanh nghiệp nhà nước để Doanh nghiệp nhà nước có cơ cấu thích hợp, quy mô lớn, tập trung vào những nghành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế. B»ng viÖc hoµn thµnh cæ phÇn ho¸ 2242 doanh nghiÖp nh­ ®· nªu ë trªn, chóng ta kh«ng chØ ®¬n thuÇn gi¶m sè l­îng doanh nghiÖp nhµ n­íc mµ cßn ®Ó doanh nghiÖp nhµ n­íc cã ®­îc b­íc c¬ cÊu l¹i quan träng. Tõ chç doanh nghiÖp nhµ n­íc rÊt ph©n t¸n, dµn tr¶i trong tÊt c¶ c¸c nghµnh, lÜnh vùc ®· tËp trung h¬n 39 nghµnh, lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ, trong ®ã nhiÒu nghµnh, lÜnh vùc doanh nghiÖp nhµ n­íc cÇn chi phèi ®Ó nhµ n­íc lµm c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m«. Quy m« vèn cña doanh nghiÖp nhµ n­íc còng ®­îc t¨ng lªn ®¸ng kÓ. N¨m 2001, vèn b×nh qu©n cña doanh nghiÖp nhµ n­íc kho¶ng 24 tû ®ång, nay t¨ng lªn 63,6 tû ®ång. NÕu trong n¨m 2001 c¸c doanh nghiÖp cã vèn nhµ n­íc d­íi 5 tû ®ång chiÕm tíi 59,8% ( trong ®ã cã vèn d­íi 1 tû ®ång chiÕm 18,2% ) th× n¨m 2004 tû träng nµy cßn l¹i xÊp xØ 40% vµ hÇu nh­ kh«ng cßn doanh nghiÖp nhµ n­íc cã vèn nhµ n­íc d­íi 1 tû ®ång ( riªng c¸c n¨m 2000-2004 cæ phÇn ho¸ trªn 800 doanh nghiÖp cã vèn nhµ n­íc d­íi 5 tû ®ång ). Tµi chÝnh doanh nghiÖp ®­îc lµnh m¹nh ho¸ h¬n mét b­íc th«ng qua viÖc c¬ cÊu l¹i c¸c kho¶n nî; xö lý tµi s¶n lµ vËt t­, hµng ho¸ ø ®äng, tån kho l©u ngµy, kÐm, mÊt phÈm chÊt, m¸y mãc thiÕt bÞ kh«ng dïng h¹ch to¸n vµo chÝ phÝ ho¹t ®éng kinh doanh, gi¶m vèn nhµ n­íc hoÆc b¸n cho C«ng ty Mua b¸n nî vµ tµi s¶n ø ®äng cña doanh nghiÖp. Lao ®éng cña doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc c¬ cÊu l¹i mét b­íc. TÝnh ®Õn 31 th¸ng 12 n¨m 2004 ®· cã 654 doanh nghiÖp ®­îc duyÖt kinh phÝ gi¶i quyÕt cho 27674 lao ®éng d«i d­ víi sè tiÒn trî cÊp lµ 812,113 tû ®ång, b×nh qu©n mçi ng­êi ®­îc 30 triÖu ®ång ( ng­êi cao nhÊt lµ 60 triÖu ®ång ). Ngoµi ra cßn gi¶i quyÕt cho 9860 lao ®éng d«i d­ ë 355 c«ng ty cæ phÇn trong vßng 12 th¸ng kÓ tõ ngµy ®­îc cÊp chøng nhËn ®¨ng kÝ kinh doanh víi sè tiÒn 279,925 tû ®ång theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, b×nh qu©n mçi ng­êi ®­îc 28 triÖu ®ång. - Cổ phần hoá đã huy động thêm vốn của xã hội ầu tư vào sản xuất kinh doanh. Trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc, mét mÆt vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp ®­îc ®¸nh gi¸ l¹i kh¸ch quan h¬n, tiÕp cËn h¬n víi ph­¬ng thøc thÞ tr­êng, mÆt kh¸c, ®· huy ®éng ®­îc 12411 tû ®ång cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc x· héi vµo doanh nghiÖp ®Ó kinh doanh, ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt; riªng thµnh phè Hå ChÝ Minh huy ®éng thªm ®­îc 1551 tû ®ång. §ång thêi nhµ n­íc còng thu l¹i ®­îc kho¶ng 10169 tû ®ång ®Ó ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ sö dông vµo c¸c môc ®Ých kh¸c khuyÕn khÝch doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¸t triÓn. PhÇn vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ kh«ng nh÷ng kh«ng bÞ gi¶m ®i mµ cßn ®­îc b¶o toµn vµ ph¸t triÓn nhê hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ ngµy cµng t¨ng. ë mét sè doanh nghiÖp tû träng vèn nhµ n­íc gi¶m lµ do nhµ n­íc b¸n phÇn vèn nhµ n­íc trong c«ng ty cæ phÇn ho¾c nhµ n­íc kh«ng bæ sung thªm tiÒn ®Ó duy tr× tû lÖ vèn nhµ n­íc theo ph­¬ng ¸n cæ phÇn ho¸ ban ®Çu khi c«ng ty cæ phÇn ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu ®Ó t¨ng vèn ®iÒu lÖ nh­ C«ng ty C¬ §iÖn l¹nh thµnh phè Hå ChÝ Minh, C«ng ty FPT… Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng theo LuËt doanh nghiÖp, c«ng ty cæ phÇn ®­îc ph¸t hµnh c¸c lo¹i chøng kho¸n nh­ cæ phiÕu, tr¸i phiÕu ra c«ng chóng ®Ó huy ®éng vèn. C¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña C«ng ty cæ phÇn ®ù¬c chuyÓn nh­îng dÔ dµng trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, t¹o nªn sù ph©n bæ linh ho¹t c¸c nguån vèn x· héi. NhiÒu doanh nghiÖp ®· ®Çu t­ thªm m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, ®æi míi c«ng nghÖ, më réng s¶n xuÊt, kinh doanh ®a nghµnh nghÒ, n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp c¶ trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ ngoµi n­íc. Cæ phÇn ho¸ t¹o c¬ së thóc ®Èy qu¸ tr×nh ra ®êi, hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n. Qua 4 n¨m ho¹t ®éng, thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ban ®Çu quan träng vµ tõng b­íc ph¸t triÓn. Sù ra ®êi cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, ®Õn nay cã 26 c«ng ty cæ phÇn h×nh thµnh tõ cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc niªm yÕt (Tæng sè c«ng ty niªm yÕt 28). Sù thµnh c«ng vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam phô thuéc vµo qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc. TiÕn tr×nh nµy ngµy cµng t¹o ra nhiÒu hµng ho¸ tiªu chuÈn vµ chÊt l­îng cho ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. - Cổ phần hoá mang lại cho doanh nghiệp cơ chế quản lý năng động, có hiệu quả, thích nghi với thị trường. ChuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn, doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng hoµn toµn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm toµn diÖn vÒ ho¹t ®éng theo ph¸p luËt vµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh tr­íc cæ ®«ng. Theo LuËt doanh nghiÖp, tæ chøc qu¶n lý trong néi bé c«ng ty cæ phÇn bao gåm §¹i héi ®ång cæ ®«ng, Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban kiÓm so¸t vµ Ban gi¸m ®èc c«ng ty. M« h×nh tæ chøc qu¶n lý nµy thÓ hiÖn sù ph©n ®Þnh râ rµng vÒ quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña chñ së h÷u vµ ng­êi sö dông tµi s¶n cña c«ng ty ®Ó kinh doanh. §iÒu nµy ®· t¹o thªm ®éng lùc vµ tÝnh n¨ng ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh, doanh nghiÖp ®­îc quyÒn tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc ®Çu t­ ph¸t triÓn, ph©n phèi lîi nhuËn, s¾p xÕp tæ chøc vµ bæ nhiÖm c¸n bé. C¸c c«ng ty cæ phÇn thùc hiÖn nhiÒu biÖn ph¸p tiÕt kiÖm, tõ chi phÝ trùc tiÕp ®Õn chi phÝ gi¸n tiÕp, chi phÝ qu¶n lý ®iÒu hµnh; tõ chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh ®Õn chi phÝ ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n; thùc nhiÒu biÖn ph¸p ®Èy m¹nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. Theo b¸o c¸o cña mét sè c¸n bé, ®Þa ph­¬ng c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ b×nh qu©n gi¶m ®­îc kho¶ng 25% chi phÝ gi¸n tiÕp, chi phÝ qu¶n lý, c¸ biÖt cã c«ng ty gi¶m tíi 50%so víi tr­íc khi cæ phÇn hãa. NhiÒu c«ng ty cæ phÇn ho¸ ®· tiÕn hµnh rµ so¸t l¹i vµ x©y dùng míi quy chÕ tµi chÝnh, quy chÕ lao ®éng, quy chÕ tuyÓn dông, ®Ò b¹t c¸n bé; x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n, nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña ban l·nh ®¹o, cña ng­êi lao ®éng cæ ®«ng; cã c¬ chÕ ph©n phèi râ rµng, tinh gi¶n bé m¸y l·nh ®¹o, tæ chøc hîp lý c¸c bé phËn kinh doanh, bè trÝ lao ®éng cho phï hîp víi yªu cÇu c«ng viÖc vµ tr×nh ®é n¨ng lùc cña tõng ng­êi, tõ ®ã mµ t¨ng ®­îc n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt l­îng s¶n phÈm, h¹ ®­îc gi¸ thµnh, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh vµ søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp, thu nhËp cña ng­êi lao ®éng ®­îc b¶o ®¶m vµ cã xu h­íng ngµy cµng t¨ng, lîi Ých cña doanh nghiÖp vµ cña nhµ n­íc ®­îc b¶o ®¶m. MÆt kh¸c, nhê viÖc tham gia vµo qu¶n lý c«ng ty cæ phÇn còng gãp phÇn ®µo t¹o, rÌn luyÖn ®Ó h×nh thµnh mét ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ, qu¶n trÞ c«ng ty ngµy cµng thÝch øng víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. - Cổ phần hoá tạo điều kiện pháp lý và vật chất để người lao động nâng cao vai trò làm chủ của doanh nghiệp. ChÝnh s¸ch ®èi víi ng­êi lao ®éng trong cæ phÇn ho¸ cho phÐp ng­êi lao ®éng ®ang lµm viÖc trong doanh nghiÖp nhµ n­íc khi chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn trë thµnh cæ ®«ng. Ng­êi lao ®éng cæ ®«ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt lµ chñ thùc sù phÇn vèn gãp cña m×nh, cã quyÒn tham gia qu¶n lý doanh nghiÖp mét c¸ch cã hiÖu qu¶ b»ng viÖc dù ®¹i héi ®ång cæ ®«ng ®Ó th«ng qua ®iÒu lÖ c«ng ty, bÇu c¸c thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Ban kiÓm so¸t, biÓu quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh thuéc thÈm quyÒn ®¹i héi ®ång cæ ®«ng nh­ chiÕn l­îc kinh doanh, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn dµi h¹n vµ 5 n¨m, t¨ng gi¶m vèn ®iÒu lÖ, ®Çu t­ chiÒu s©u vµ më réng s¶n xuÊt, trÝch lËp c¸c quü, ph©n chia lîi nhuËn sau thuÕ, x¸c ®Þnh cæ tøc…Nhê ®ã n©ng cao ®­îc tÝnh chñ ®éng, ý thøc kû luËt, tinh thÇn tù gi¸c, tiÕt kiÖm trong s¶n xuÊt kinh doanh, gãp phÇn lµm cho hiÖu qu¶ doanh nghiÖp ngµy mét t¨ng, mang l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho b¶n th©n, cho doanh nghiÖp, cho x· héi. ViÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t cña ng­êi lao ®éng- cæ ®«ng vµ x· héi ®èi víi c«ng ty cæ phÇn, nhÊt lµ nh÷ng c«ng ty niªm yÕt, thùc sù cã hiÖu qu¶; tµi chÝnh cña c«ng ty cæ phÇn ®­îc minh b¹ch, c«ng khai, cïng víi nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña cæ ®«ng nãi trªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ trong doanh nghiÖp mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ kh¸ triÖt ®Ó. - Cæ phÇn ho¸ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, c«ng ty cæ phÇn bÞ chi phèi bëi quy luËt cña thÞ tr­êng. Do lîi Ých ®­îc ®¶m b¶o hµi hoµ, nh×n chung tuyÖt ®¹i ®a sè sau khi cæ phÇn ho¸ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n. Theo b¸o c¸o cña c¸c Bé, nghµnh, ®Þa ph­¬ng vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña 850 doanh nghiÖp hoµn thµnh cæ phÇn ho¸ ®· cho ho¹t ®éng trªn mét n¨m cho thÊy: Vèn ®iÒu lÖ t¨ng 44%. §iÓn h×nh lµ C«ng ty cæ phÇn §¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn t¨ng 30 lÇn, C«ng ty cæ phÇn Kim §an t¨ng 11,2 lÇn, C«ng ty cæ phÇn B¶o vÖ thùc vËt An Giang t¨ng 7,3 lÇn, C«ng ty cæ phÇn C¸p vµ vËt liÖu viÔn th«ng t¨ng 4 lÇn… Doanh thu b×nh qu©n t¨ng 23,6%, trong ®ã 71,4% sè doanh nghiÖp cã doanh thu t¨ng. C«ng ty cæ phÇn §¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn t¨ng ®Õn 4,7 lÇn, C«ng ty cæ phÇn C¬ khÝ ®iÖn l¹nh t¨ng 4,4 lÇn, C«ng ty cæ phÇn Cao su Kim §an t¨ng 3,6 lÇn… Lîi nhuËn thùc hiÖn b×nh qu©n t¨ng 139,76%, trªn 90% sè doanh nghiÖp sau cæ phÇn ®Òu ho¹t ®éng kinh doanh cã l·i.NhiÒu c«ng ty cã møc lîi nhuËn t¨ng m¹nh nh­: C«ng ty cæ phÇn §¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn lîi nhuËn t¨ng 95 lÇn, C«ng ty cæ phÇn cao su Kim §an t¨ng 21,6 lÇn, C«ng ty C¬ ®iÖn l¹nh t¨ng 4,3 lÇn, C«ng ty cæ phÇn C¸p vµ vËt liÖu viÔn th«ng t¨ng 130%... Nép ng©n s¸ch b×nh qu©n t¨ng 24,9% mÆc dï c¸c doanh nghiÖp nµy ®­îc h­ëng c¸c ­u ®·i vÒ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp, thuÕ sö dông ®Êt, tiÒn thuª ®Êt, tiÒn thu sö dông vèn nhµ n­íc. §iÓn h×nh C«ng ty cæ phÇn s¶n xuÊt vµ kinh doanh kim khÝ t¨ng 89 lÇn, C«ng ty._.