Du lịch sinh thái tại Việt Nam

lêi nãi ®Çu Trong thời gian này đã có rất nhiều bước phát triển trong lĩnh vực du lịch, du lịch sinh thái và bảo tồn trên thế giới. Quan trọng nhất là việc du lịch sinh thái không còn chỉ tồn tại như một khái niệm hay một đề tài để suy ngẫm. Ngược lại, nó đã trở thành một thực tế trên toàn cầu. Ở mét vµi n¬i nã xuÊt hiÖn không thường xuyên và khá yếu ớt, ít được báo chí chú ý tới. Song ở nhiều nơi khác thì vấn đề phát triển du lịch sinh thái lại rất được chính phủ quan tâm, thường xuất hiện trên các bản tin chính hay các quảng cáo thương mại công cộng. Du lịch sinh thái đã mang lại nhiều lợi ích cụ thể trong lĩnh vực bảo tồn và phát triển bền vững. Ở Cốsta Rica và Vênêxuêla, một số chủ trang trại chăn nuôi đã bảo vệ nhiều diện tích rừng nhiệt đới quan trọng, và do bảo vệ rừng mà họ đã biến những nơi đó thành điểm du lịch sinh thái hoạt động tốt, giúp bảo vệ các hệ sinh thái tự nhiên đồng thời tạo ra công ăn việc làm mới cho dân địa phương. Ecuađo sử dụng khoản thu nhập từ du lịch sinh thái tại đảo Galápagó để giúp duy trì toàn bộ mạng lưới vườn quốc gia. Tại Nam Phi, du lịch sinh thái trở thành một biện pháp hiệu quả để nâng cao mức sống của người da đen ở nông thôn, những người da đen này ngày càng tham gia nhiều vào các hoạt động du lịch sinh thái. Chính phủ Ba lan cũng tích cực khuyến khích du lịch sinh thái và gần đây đã thiết lập một số vùng Thiên nhiên-và-Du lịch của quốc gia để tăng cường công tác bảo vệ thiên nhiên và phát triển du lịch quốc gia. Tại Úc vµ Niuzeland, phÇn lớn các hoạt động du lịch đều có thể xếp vào hạng du lịch sinh thái. Ðây là ngành công nghiệp được xếp hạng cao trong nền kinh tế của cả hai nước. N»m ë khu vùc §«ng Nam ¸, n¬i cã c¸c ho¹t ®éng du lÞch s«i næi. ViÖt Nam cã nh÷ng lîi thÕ vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, kinh tÕ vµ giao l­u quèc tÕ cho sù ph¸t triÓn du lÞch phï hîp víi xu thÕ cña thÕ giíi vµ khu vùc. T¹i ViÖt Nam, du lÞch ®ang dÇn dÇn trë thµnh ngµnh kinh tÕ quan träng vµ trong t­¬ng lai gÇn ho¹t ®éng du lÞch ®­îc coi nh­ lµ con ®­êng hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó thu ngo¹i tÖ vµ t¨ng thu nhËp cho ®Êt n­íc. ViÖt Nam lµ ®Êt n­íc cã nhiÒu tiÒm n¨ng vÒ nguån lùc du lÞch c¶ vÒ tù nhiªn lÉn nh©n v¨n. Kh¸ch n­íc ngoµi ®Õn ViÖt Nam ®Òu ®¸nh gi¸ cao vÎ ®Ñp ®Êt n­íc ta. Hµng lo¹t c¸c ®Þa danh cã thÓ sö dông phôc vô kh¸ch du lÞch, bªn c¹nh ®ã nhiÒu ®iÓm vÉn cßn ch­a ®­îc khai th¸c. ThËt khã mµ liÖt kª hÕt tÊt c¶ nh÷ng ®iÓm cã søc thu hót kh¸ch. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña du lÞch nãi chung, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y du lÞch sinh th¸i ViÖt Nam còng ph¸t triÓn nhanh chãng. Bªn c¹nh nh÷ng tiÒm n¨ng vµ triÓn väng, sù ph¸t triÓn cña du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam còng ®ang ®øng tr­íc nh÷ng th¸ch thøc to lín. ChÝnh v× vËy em ®· chän ®Ò tµi “Thùc tr¹ng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam”, víi mong muèn ®­îc t×m hiÓu thªm nhiÒu kiÕn thøc c¶ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ m«i tr­êng sinh th¸i. Do ®iÒu kiÖn cã h¹n, em xin ®­îc giíi h¹n néi dung ®Ò tµi cña m×nh trong hai lÜnh vùc: TiÒm n¨ng, thùc tr¹ng vÒ du lÞch sinh th¸i trong c¸c khu b¶o tån quèc gia. TiÒm n¨ng, thùc tr¹ng cña du lÞch biÓn. §ång thêi còng nªu ra nh÷ng gi¶i ph¸p vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam. Em xin c¶m ¬n TS. Ph¹m thÞ NhuËn, cïng c¸c thÇy, c« trong khoa QTKD Du lÞch vµ Kh¸ch s¹n Tr­êng ®¹i häc KTQD Hµ néi ®· gióp em hoµn thµnh bµi viÕt nµy. Em còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n th­ viÖn tr­êng §¹i häc KTQD - n¬i ®· cung cÊp nh÷ng tµi liÖu ®Ó em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Ch­¬ng 1: c¬ së lý luËn 1.1. Kh¸i qu¸t du lÞch sinh th¸i. Vấn đề vẫn còn tồn tại mỗi khi thảo luận về du lịch sinh thái là việc khái niệm về du lịch sinh thái vẫn chưa được tìm hiểu kỹ, do đó thường bị nhầm lẫn với các loại hình phát triển du lịch khác. Một số tổ chức đã rất cố gắng làm rõ sự nhầm lẫn này bằng cách sử dụng khái niệm du lịch sinh thái như một công cụ thực hiện bảo tồn và phát triển bền vững. Ðịnh nghĩa của Hiệp hội Du lịch Sinh thái đã được phổ biến rộng rãi: "Du lịch sinh thái là du lịch có trách nhiệm tại các điểm tự nhiên, kết hợp với bảo vệ môi trường và cải thiện phúc lợi của người dân địa phương" (Lindberg và Hawkins, 1993). Một định nghĩa đang thịnh hành khác đã liên kết các yếu tố văn hoá và môi trường một cách cụ thể hơn là định nghĩa do Tổ chức bảo vệ thiên nhiên thế giới (IUCN) đưa ra. Ðịnh nghĩa này cho rằng "du lịch sinh thái là tham quan và du lịch có trách nhiệm với môi trường tại các điểm tự nhiên không bị tàn phá để thưởng thức thiên nhiên và các đặc điểm văn hoá đã tồn tại trong quá khứ hoặc đang hiện hành, qua đó khuyến khích hoạt động bảo vệ, hạn chế những tác động tiêu cực do khách tham quan gây ra, và tạo ra ích lợi cho những người dân địa phương tham gia tích cực" (Ceballos-Lascuráin, 1996). Mặc dù khái niệm du lịch sinh thái vẫn thường được sử dụng tương tự như khái niệm du lịch bền vững, song trên thực tế, du lịch sinh thái nằm trong lĩnh vực lớn hơn cả du lịch bền vững. Vì thế kỷ mới đang tới gần nên tất cả các hoạt động của con người cần phải trở nên bền vững - và du lịch không phải là một ngoại lệ. Du lịch bền vững bao gồm tất cả các loại hình của du lịch (dù là loại hình dựa trên các nguồn tài nguyên thiên nhiên hay tài nguyên do con người tạo ra). Do đó, du lịch sinh thái cần được hiểu là một trong những phạm trù của du lịch bền vững. Một bãi biển lớn, một sòng bạc tiết kiệm năng lượng bằng cách không giặt khăn tắm hàng ngày cho khách hoặc giảm thiểu tác động môi trường bằng cách sử dụng loại xà phòng gây suy thoái tài nguyên sinh vật thì không phải là điểm du lịch sinh thái. Qua đây, chúng ta khuyến khích ngành du lịch đại chúng có ứng xử thân thiện với môi trường, hay nói cách khác, chúng ta khuyến khích ngành du lịch phát triển bền vững hơn. Không nên coi du lịch sinh thái là ngành du lịch "dựa vào thiên nhiên" vì cái mác này có thể sử dụng trong tất cả các hoạt động du lịch được thực hiện ngoài thiên nhiên (ví dụ trượt tuyết, đi xe đạp leo núi, và bám vách đá leo núi). Những hoạt động du lịch này có thể có mà cũng có thể không thuộc loại hoạt động thân thiện với môi trường. Một cách gọi khác thường bị nhầm với du lịch sinh thái là du lịch thám hiểm. Loại hình này thường là các hoạt động thể thao cơ bắp (thường bao gồm sự mạo hiểm cá nhân ở một mức độ nào đó) cũng diễn ra ngoài thiên nhiên (ví dụ leo lên đỉnh hang). Những hoạt động này có thể có hoặc có thể không thuộc loại có trách nhiệm đối với môi trường hay làm lợi cho dân địa phương. Do đó, du lịch sinh thái chỉ nên được sử dụng để mô tả những hoạt động du lịch trong môi trường thiên nhiên với một đặc điểm đi kèm: là loại hình du lịch thực sự khuyến khích bảo vệ và giúp xã hội phát triển bền vững. Lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i cã nhiÖm vô: - B¶o tån tµi nguyªn cña m«i tr­êng tù nhiªn. - B¶o ®¶m ®èi víi du kh¸ch vÒ c¸c ®Æc ®iÓm cña m«i tr­êng tù nhiªn mµ hä ®ang chiªm ng­ìng. - Thu hót tÝch cùc sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph­¬ng, ng­êi d©n b¶n ®Þa trong viÖc qu¶n lý vµ b¶o vÖ, ph¸t triÓn du lÞch ®ang triÓn khai thùc hiÖn trong ®iÓm du lÞch, khu du lÞch v.v... Qua c¸c yªu cÇu nhiÖm vô ®Ò ra nãi trªn, lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i võa ®¶m b¶o sù hµi lßng ®èi víi du kh¸ch ë møc ®é cao ®Ó t¹o lËp sù hÊp dÉn ®èi víi hä, ®ång thêi qua du kh¸ch qu¶ng b¸ uy tÝn cña ®iÓm du lÞch, khu du lÞch. Tõ ®ã ngµnh du lÞch cã ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng du lÞch vµ còng lµ c¬ héi t¨ng thu nhËp cho ng­êi d©n th«ng qua ho¹t ®éng du lÞch, còng tøc lµ cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ x· héi ho¸ thu nhËp tõ du lÞch. Cho ®Õn nay vÉn ch­a cã sù x¸c ®Þnh hoµn h¶o vÒ lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i. Lo¹i h×nh du lÞch nµy qu¶ vÉn cßn míi mÎ, mÆc dï nh÷ng n¨m 1997-1998 Tæ chøc Du lÞch thÕ giíi vµ Liªn Hîp Quèc ®· nªu mét sè quan ®iÓm chuyÓn m¹nh sang lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña sù ph¸t triÓn du lÞch. Tõ nh÷ng n¨m 1985-1990, ®Æc biÖt lµ sau n¨m 1990 khoa häc sinh th¸i ®­îc chÊp nhËn kh¸ réng r·i trªn thÕ giíi vµ còng tõ khoa häc sinh th¸i trë thµnh mét lÜnh vùc khoa häc cã gi¸ trÞ h¬n nhiÒu nªn ngµnh kinh tÕ-x· héi cã ý thøc vËn dông nh÷ng lý thuyÕt c¬ b¶n cña sinh th¸i häc. Ngµnh du lÞch thÕ giíi tõ sau cuéc Héi nghÞ vÒ Tr¸i ®Êt ë Rio ®e Janeiro n¨m 1992 ®· thùc sù vËn dông sinh th¸i häc d­íi nhiÒu môc tiªu sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. ViÖc tæ chøc vµ ®iÒu hµnh lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i nh­ thÕ nµo ®Ó cã thÓ: - B¶o tån m«i tr­êng tù nhiªn mµ du lÞch ®ang sö dông. - N©ng cao ý thøc cña du kh¸ch ®Ó hä nhËn râ ®Æc ®iÓm cña m«i tr­êng tù nhiªn trong khi du lÞch ®ang hoµ m×nh vµo ®ã. - §éng viªn tr¸ch nhiÖm cña d©n c­ ®Þa ph­¬ng t¹i khu du lÞch, ®iÓm du lÞch cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn du lÞch nh»m b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña m«i tr­êng du lÞch vµ thiÕt thùc t¹o ®­îc lîi Ých l©u dµi. Nãi chung du lÞch sinh th¸i lµ lo¹i h×nh du lÞch dùa vµo nh÷ng h×nh thøc truyÒn thèng s½n cã, nh­ng cã sù hoµ nhËp vµo m«i tr­êng tù nhiªn víi v¨n ho¸ b¶n ®Þa, du kh¸ch cã thªm nh÷ng nhËn thøc vÒ ®Æc ®iÓm cña m«i tr­êng tù nhiªn, vÒ nh÷ng nÐt ®Æc thï vèn cã cña v¨n ho¸ tõng ®iÓm, tõng vïng, khu du lÞch vµ cã phÇn tr¸ch nhiÖm tù gi¸c ®Ó kh«ng x¶y ra nh÷ng tæn thÊt, x©m h¹i ®èi víi m«i tr­êng tù nhiªn vµ nÒn v¨n ho¸ së t¹i. Cßn vÒ quy m« cña lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i th× tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn, biÖn ph¸p tæ chøc cña nhµ qu¶n lý ho¹t ®éng du lÞch, cã thÓ dÇn dÇn tõ quy m« khiªm tèn ®Ó ph¸t triÓn réng r·i. ë n­íc ta trªn ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng còng ®· ®­a ra nhiÒu kh¸i niÖm vµ ®Þnh nghÜa cho lo¹i h×nh du lÞch nµy : “ Du lÞch sinh th¸i lµ du lÞch ®Õn víi thiªn nhiªn hoang s¬, th«n d· ”; “Du lÞch sinh th¸i lµ du lÞch ®Õn vèi c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn” ; “Du lÞch sinh th¸i lµ du lÞch th¸m hiÓm , hoÆc m¹o hiÓm trªn c¸c c¸i míi, c¸i l¹ cña thiªn nhiªn” … Víi ViÖt nam, mét n­íc míi ph¸t triÓn vÒ du lÞch vµ lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i hÇu nh­ cßn rÊt míi, ch­a tÝch luü ®­îc nhiÒu kinh nghiÖm . VÊn ®Ò ®¹t ra mang tÝnh cÊp b¸ch lµ cÇn ph¶i quan t©m ®Õn c¶ hai ph­¬ng diÖn: Mét lµ: Thèng nhÊt vÒ b¶n chÊt vµ kh¸i niÖm cña lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i. Hai lµ: TiÕp cËn víi xu thÕ vµ nhu cÇu thÞ tr­êng du lÞch sinh th¸i trong n­íc vµ quèc tÕ, tiÕn hµnh x©y dùng nh÷ng ®Þnh h­íng vµ ho¹nh ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn cho lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i ë ViÖt nam. Víi ®Æc tr­ng kh¸c biÖt vÒ nguån gèc cña s¶n phÈm du lÞch sinh th¸i vµ tÝnh chÊt bÒn v÷ng cña nã, trong nh÷ng n¨m qua ë lÜnh vùc ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi, ng­êi ta ®· rót ra nhiÒu bµi häc rÊt cã gi¸ trÞ ®ãng gãp vµo lý luËn vµ ho¹t ®éng cña lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i. Theo ®ã du lÞch sinh th¸i lµ lo¹i h×nh du lÞch ®Æc biÖt tæng hîp c¸c mèi quan t©m c¶m gi¸c nhiÒu ®Õn m«i tr­êng thiªn nhiªn vµ t×m ®Õn nh÷ng vïng thiªn nhiªn nhiÒu tiÒm n¨ng vÒ m«i tr­êng sinh th¸i ®Ó c¶i thiÖn kinh tÕ, phóc lîi x· héi, søc khoÎ vµ h­ëng thô, kh¸m ph¸ nh÷ng c¸i míi, c¸i l¹, c¸i ®Ñp vµ sù trong lµnh cña thÕ giíi tù nhiªn, t¹o ra mèi quan hÖ h÷u c¬, hoµ ®ång gi÷a con ng­êi víi thiªn nhiªn, m«i tr­êng ®ång thêi hµnh ®éng cã ý thøc tr¸ch nhiÖm lµm cho thiªn nhiªn m«i tr­êng bÒn v÷ng, phong phó phôc vô trë l¹i lîi Ých cña con ng­êi c¶ ë hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai. 1.2. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i Yªu cÇu ®Çu tiªn ®Ó cã thÓ tæ chøc ®­îc du lÞch sinh th¸i lµ sù tån t¹i cña c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn ®iÓn h×nh víi tÝnh ®a d¹ng sinh th¸i cao. Sinh th¸i tù nhiªn ®­îc hiÓu lµ sù céng sinh cña c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý, khÝ hËu vµ ®éng thùc vËt, bao gåm: sinh th¸i tù nhiªn (natural ecology), sinh th¸i ®éng vËt (animal ecology), sinh th¸i thùc vËt (plant ecology), sinh th¸i n«ng nghiÖp (agri-cultural ecology), sinh th¸i khÝ hËu (ecoclimate) vµ sinh th¸i nh©n v¨n (human ecology). §a d¹ng sinh th¸i lµ mét bé phËn vµ lµ mét d¹ng thø cÊp cña ®a d¹ng sinh häc, ngoµi thø cÊp cña ®a d¹ng di truyÒn vµ ®a d¹ng loµi. §a d¹ng sinh th¸i thÓ hiÖn ë sù kh¸c nhau cña c¸c kiÓu céng sinh t¹o nªn c¸c c¬ thÓ sèng, mèi liªn hÖ gi÷a chóng víi nhau vµ víi c¸c yÕu tè v« sinh cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp lªn sù sèng nh­ : ®Êt, n­íc, ®Þa h×nh, khÝ hËu... ®ã lµ c¸c hÖ sinh th¸i (eco-systems) vµ c¸c n¬i tró ngô, sinh sèng cña mét hoÆc nhiÒu loµi sinh vËt (habitats) (Theo c«ng ­íc ®a d¹ng sinh häc ®­îc th«ng qua t¹i Hé nghÞ th­îng ®Ønh Rio de Jannero vÒ m«i tr­êng). Nh­ vËy cã thÓ nãi du lÞch sinh th¸i lµ mét lo¹i h×nh du lÞch dùa vµo thiªn nhiªn (natural - based tourism) (gäi t¾t lµ du lÞch thiªn nhiªn), chØ cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ë nh÷ng n¬i cã c¸c hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh víi tÝnh ®a d¹ng sinh th¸i cao nãi riªng vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao nãi chung. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i th­êng chØ ph¸t triÓn ë c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn, ®Æc biÖt ë c¸c v­ên quèc gia, n¬i cßn tån t¹i nh÷ng khu rõng víi tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao vµ cuéc sèng hoang d·. tuy nhiªn ®iÒu nµy kh«ng phñ nhËn sù tån t¹i cña mét sè lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i ph¸t triÓn ë nh÷ng vïng n«ng th«n hoÆc c¸c trang tr¹i ®iÓn h×nh. Yªu cÇu thø hai cã liªn quan ®Õn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña du lÞch sinh th¸i ë 2 ®iÓm: - §Ó ®¶m b¶o tÝnh gi¸o dôc, n©ng cao ®­îc sù hiÓu biÕt cho kh¸ch du lÞch sinh th¸i, ng­êi h­íng dÉn ngoµi kiÕn thøc ngo¹i ng÷ tèt cßn ph¶i lµ ng­êi am hiÓu cac ®Æc ®iÓm sinh th¸i tù nhiªn vµ v¨n ho¸ céng ®ång ®Þa ph­¬ng. §iÒu nµy rÊt quan träng vµ cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i, kh¸c víi nh÷ng lo¹i h×nh du lÞch tù nhiªn kh¸c khi du kh¸ch cã thÓ tù m×nh t×m hiÓu hoÆc yªu cÇu kh«ng cao vÒ sù hiÓu biÕt nµy ë ng­êi h­íng dÉn viªn.Trong nhiÒu tr­êng hîp, cÇn thiÕt ph¶i céng t¸c víi ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng ®Ó cã ®­îc nh÷ng hiÓu biÕt tèt nhÊt, lóc ®ã ng­êi h­íng dÉn viªn chØ ®ãng vai trß lµ mét ng­êi phiªn dÞch giái. - Ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ®ßi hái ph¶i cã ®­îc ng­êi ®iÒu hµnh cã nguyªn t¾c. C¸c nhµ ®iÒu hµnh du lÞch truyÒn thèng t­êng chØ quan t©m ®Õn lîi nhuËn vµ kh«ng cã cam kÕt g× ®èi víi viÖc b¶o tån hoÆc qu¶n lý c¸c khu tù nhiªn, hä chØ ®¬n gi¶n t¹o cho kh¸ch du lÞch mét c¬ héi ®Ó biÕt ®­îc nh÷ng gi¸ trÞ tù nhiªn vµ v¨n ho¸ tr­íc khi nh÷ng c¬ héi nµy thay ®æi hoÆc vÜnh viÔn mÊt ®i. Ng­îc l¹i, c¸c nhµ ®iÒu hµnh du lÞch sinh th¸i ph¶i cã ®­îc sù céng t¸c víi c¸c nhµ qu¶n lý c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn vµ céng ®ång ®Þa ph­¬ng nh»m môc ®Ých ®ãng gãp vµo viÖc b¶o vÖ mét c¸ch l©u dai c¸c gi¸ trÞ tù nhiªn vµ v¨n ho¸ khu vùc, c¶i thiÖn cuéc sèng, n©ng cao sù hiÓu biÕt chung gi÷a ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng vµ du kh¸ch. Yªu cÇu thø ba nh»m h¹n chÕ tíi møc tèi ®a c¸c t¸c ®éng cã thÓ cña ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ®Õn tù nhiªn vµ m«i tr­êng, theo ®ã du lÞch sinh th¸i cÇn ®­îc tæ chøc víi sù tu©n thñ chÆt chÏ c¸c quy ®Þnh vÒ “søc chøa”. Kh¸i niÖm “ søc chøa” ®­îc hiÓu tõ bèn khÝa c¹nh: vËt lý, sinh häc, t©m lý vµ x· héi. TÊt c¶ nh÷ng khÝa c¹nh nµy cã liªn quan tíi l­îng kh¸ch ®Õn mét ®Þa ®iÓm vµo cïng mét thêi ®iÓm. §øng trªn gãc ®é vËt lý, søc chøa ë ®©y ®­îc hiÓu lµ sè l­îng tèi ®a kh¸ch du lÞch mµ khu vùc cã thÓ tiÕp nhËn. §iÒu nµy liªn quan ®Õn nh÷ng tiªu chuÈn vÒ kh«ng gian ®èi víi mçi du kh¸ch còng nh­ nhu cÇu sinh ho¹t cña hä. §øng ë gãc ®é x· héi, søc chøa lµ giíi h¹n vÒ l­îng du kh¸ch mµ t¹i ®ã b¾t ®Çu xuÊt hiÖn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña c¸c ho¹t ®éng du lÞch ®Õn ®êi sèng v¨n ho¸-x· héi, kinh tÕ-x· héi cña khu vùc. Cuéc sèng b×nh th­êng cña céng ®ång ®Þa ph­¬ng cã c¶m gi¸c bÞ ph¸ vì, x©m nhËp. §øng ë gãc ®é qu¶n lý, søc chøa ®­îc hiÓu lµ l­îng kh¸ch tèi ®a mµ khu du lÞch cã kh¶ n¨ng phôc vô. NÕu l­îng kh¸ch v­ît qu¸ giãi h¹n nµy th× n¨ng lùc qu¶n lý ( lùc l­îng nh©n viªn, tr×nh ®é vµ ph­¬ng tiÖn qu¶n lý...) cña khu du lÞch sÏ kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña kh¸ch, lµm mÊt kh¶ n¨ng qu¶n lý vµ kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña kh¸ch, kÕt qu¶ lµ sÏ lµm ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng vµ x· héi. Do kh¸i niÖm søc chøa bao gåm c¶ ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l­îng, v× vËy khã cã thÓ x¸c ®Þnh mét con sè chÝnh x¸c cho mçi khu vùc. MÆt kh¸c, mçi khu vùc kh¸c nhau sÏ cã chØ sè søc chøa kh¸c nhau. C¸c chØ sè nµy chØ cã thÓ x¸c ®Þnh mét c¸ch t­¬ng ®èi b»ng ph­¬ng ph¸p thùc nghiÖm. Mét ®iÓm cÇn ph¶i l­u ý trong qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh søc chøa lµ “quan ni ệm” vÒ sù ®«ng ®óc cña c¸c nhµ nghiªn cøu cã sù kh¸c nhau, ®Æc biÖt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn x· héi kh¸c nhau (vÝ dô gi÷a c¸c n­íc Ch©u Á vµ ch©u ¢u, gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn ...). Râ rµng ®Ó ®¸p øng yªu cÇu nµy, cÇn ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu søc chøa cña c¸c ®Þa ®iÓm cô thÓ ®Ó c¨n cø vµo ®ã mµ cã c¸c quyÕt ®Þnh vÒ qu¶n lý. §iÒu nµy cÇn ®­îc tiÕn hµnh ®èi víi c¸c nhãm ®èi t­îng kh¸ch/thÞ tr­êng kh¸c nhau, phï hîp t©m lý vµ quan niÖm cña hä. Du lÞch sinh th¸i kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc c¸c nhu cÇu cña tÊt c¶ còng nh­ mäi lo¹i kh¸ch. Yªu cÇu thø t­ lµ tho¶ m·n nhu cÇu n©ng cao kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt cña kh¸ch du lÞch. ViÖc tho¶ m·n mong muèn nµy cña kh¸ch du lÞch sinh th¸i vÒ nh÷ng kinh nghiÖm, hiÓu biÕt míi ®èi víi tù nhiªn, v¨n ho¸ b¶n ®Þa th­êng lµ rÊt khã kh¨n, song l¹i lµ yªu cÇu cÇn thiÕt ®èi víi sù tån t¹i l©u dµi cña ngµnh du lÞch sinh th¸i. V× vËy, nh÷ng dÞch vô ®Ó lµm hµi lßng du kh¸ch cã vÞ trÝ quan träng chØ ®øng sau c«ng t¸c b¶o tån nh÷ng g× mµ hä quan t©m. Du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng ®ãng gãp tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ lu«n cã sù t¨ng tr­ëng liªn tôc vÒ du lÞch. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt cÇn nhÊn m¹nh trong thêi ®iÓm mµ ViÖt nam b¾t ®Çu lo l¾ng vÒ tèc ®é t¨ng tr­ëng cña du lÞch . Tõ nh÷ng yªu cÇu trªn ®©y cña du lÞch sinh th¸i ta rót ra nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i: - Ph¶i phï hîp víi nh÷ng nguyªn t¾c tÝch cùc vÒ m«i tr­êng, t¨ng c­êng vµ khuyÕn khÝch tr¸ch nhiªm ®¹o ®øc ®èi víi m«i tr­êng tù nhiªn. - Kh«ng ®­îc lµm tæn h¹i ®Õn tµi nguyªn, m«i tr­êng, nh÷ng nguyªn t¾c vÒ m«i tr­êng kh«ng nh÷ng chØ ¸p dông cho nh÷ng nguån tµi nguyªn bªn ngoµi (tù nhiªn vµ v¨n ho¸) nh»m thu hót kh¸ch mµ cßn bªn trong cña nã. - TËp trung vµo c¸c gi¸ trÞ bªn trong h¬n lµ c¸c gi¸ trÞ bªn ngoµi vµ thóc ®Èy sù c«ng nhËn c¸c gi¸ trÞ nµy . - C¸c nguyªn t¾c vÒ m«i tr­êng vµ sinh th¸i cÇn ph¶i ®Æt lªn hµng ®Çu do ®ã mçi ng­êi kh¸ch du lÞch sinh th¸i sÏ ph¶i chÊp nhËn tù nhiªn theo ®óng nghÜa cña nã vµ chÊp nhËn sù h¹n chÕ cña nã h¬n lµ lµm biÕn ®æi m«i tr­êng cho sù thuËn tiÖn c¸ nh©n. - Ph¶i ®¶m b¶o lîi Ých l©u dµi ®èi víi tµi nguyªn, ®èi víi ®Þa ph­¬ng vµ ®èi víi ngµnh (lîi Ých vÒ b¶o tån hoÆc lîi Ých vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi hay khoa häc). - Ph¶i ®­a ra nh÷ng kinh nghiÖm ®Çu tay khi tiÕp xóc víi m«i tr­êng tù nhiªn, ®ã lµ nh÷ng kinh nghiÖm ®­îc hoµ ®ång lµm t¨ng sù hiÓu biÕt h¬n lµ ®i t×m c¸i l¹ c¶m gi¸c m¹nh hay môc ®Ých t¨ng c­êng thÓ tr¹ng c¬ thÓ. - ë ®©y nh÷ng kinh nghiÖm cã t¸c ®éng lín vµ cã nhËn thøc cao nªn ®ßi hái sù chuÈn bÞ kü cµng cña c¶ ng­êi h­íng dÉn vµ c¸c thµnh viªn tham gia . - CÇn cã sù ®µo t¹o ®èi víi tÊt c¶ c¸c ban nghµnh chøc n¨ng: ®Þa ph­¬ng, chÝnh quyÒn, tæ chøc ®oµn thÓ, h·ng l÷ hµnh vµ c¸c kh¸ch du lÞch (tr­íc, trong vµ sau chuyÕn ®i). - Thµnh c«ng ®ã ph¶i dùa vµo sù tham gia cña ®Þa ph­¬ng, t¨ng c­êng sù hiÓu biÕt vµ sù phèi hîp víi c¸c ban ngµnh chøc n¨ng. - C¸c nguyªn t¾c vÒ ®¹o ®øc, c¸ch øng sö vµ nguyªn t¾c thùc hiÖn lµ rÊt quan träng. Nã ®ßi hái c¬ quan gi¸m s¸t cña ngµnh ph¶i ®­a ra c¸c nguyªn t¾c vµ c¸c tiªu chuÈn ®­îc chÊp nhËn vµ gi¸m s¸t toµn bé c¸c ho¹t ®éng. - Lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt quèc tÕ, cÇn ph¶i thiÕt lËp mét khu«n khæ quèc tÕ cho ngµnh. 1.3. TÝnh tÊt yÕu ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i t¹i ViÖt Nam Ở Việt Nam, ngành du lịch phát triển tương đối muộn. Hoạt động du lịch chỉ thực sự diễn ra sôi nổi từ sau năm 1990 gắn liền với chính sách mở cửa của Đảng và Nhà nước. Theo số liệu thống kê từ năm 1990 đến 2002 lượng khách quốc tế tăng 10,5 lần (từ 250.000 đến 2.620.000) khách nội địa tăng 13 lần (từ 1000.000 tăng lên 13.000.000). Thu nhập xã hội cũng tăng đáng kể, năm 1991 là 2.240 tỷ đồng đến năm 2002 là 23.000 tỷ đồng, trong đó hoạt động du lịch sinh thái trong các khu bảo tồn và vườn quốc gia và du lịch biển đóng góp một tỷ trọng lớn. Các số liệu thống kê ở một số vườn quốc gia như Cúc Phương, Cát Bà, Côn Đảo, Bạch Mã ... các khu bảo tồn thiên nhiên như Phong Nha- Kẻ bàng, Hồ kẻ gỗ... bình quân mỗi năm tăng 50% khách nội địa và 30 % khách quốc tế. Trong giai đoạn từ 1995 – 1998 du lịch sinh thái đạt tăng trưởng 16,5%. V× vËy hiÖn nay ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i lµ mét xu thÕ tÊt yÕu. Du lÞch sinh th¸i ph¸t triÓn nh»m tho¶ m·n nhu cÇu ngµy mét t¨ng cña kh¸ch du lÞch, cña céng ®ång. Nhu cÇu nµy liªn quan chÆt chÏ ®Õn sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña x· héi, ®¶m b¶o vÒ tæng thÓ mét t­¬ng lai ph¸t triÓn l©u dµi cña hÖ sinh th¸i, víi t­ c¸ch lµ mét ngµnh kinh tÕ. Bªn c¹nh xu thÕ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i do nhu cÇu kh¸ch quan, xu thÕ nµy cßn kh«ng n»m ngoµi xu thÕ chung vÒ ph¸t triÓn x· héi cña loµi ng­êi khi c¸c gi¸ trÞ tµi nguyªn ngµy cµng bÞ suy tho¸i, khai th¸c c¹n kiÖt. ViÖt Nam lµ mét ®Êt n­íc n»m trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, n»m hoµn toµn trong vßng ®ai nhiÖt ®íi cña nöa cÇu b¾c, thiªn vÒ chÝ tuyÕn h¬n lµ phÝa xÝch ®¹o. VÞ trÝ ®ã ®· t¹o nªn mét nÒn nhiÖt ®é cao, ®é Èm kh«ng khÝ cao, m­a nhiÒu. ViÖt Nam cã ®­êng bê biÓn dµi h¬n 3000km, l­ng dùa vµo d·y Tr­êng S¬n. ChÝnh c¸c ®iÒu kiÖn ®ã ®· mang l¹i cho ViÖt Nam mét hÖ ®éng thùc vËt v« cïng phong phó, ®a d¹ng vµ ®éc ®¸o. KÕt hîp vµo ®ã cã rÊt nhiÒu nÐt v¨n ho¸ d©n téc ®Æc s¾c, ®Ëm ®µ. Nh÷ng yÕu tè ®ã ®· t¹o nªn cho ViÖt Nam mét lîi thÕ to lín trong viÖc ph¸t triÓn lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i. Cïng víi viÖc nç lùc b¶o tån, khai th¸c ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ v¨n ho¸ phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ th«ng qua du lÞch sinh th¸i lµ mét xu thÕ tÊt yÕu. Víi t­ c¸ch lµ mét ngµnh kinh tÕ mòi nhän - Du lÞch trong ®ã cã du lÞnh sinh th¸i ngµy cµng kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña m×nh ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. Du lịch sinh thái ở Việt nam cũng đã có những đóng góp lớn cho sự phát triển cộng đồng, bảo vệ tài nguyên môi trường. Nhờ phát triển du lịch sinh thái mà đồng bào một số dân tộc, cư dân sinh sống trong vùng đệm các vườn quốc gia, khu bảo tồn có được việc làm, nâng cao mức sống, các lễ hội, tập tục, ngành nghề thủ công được bảo tồn và phát triển. Ch­¬ng 2 Thùc tÕ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam 2.1 §iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam Việt Nam là quốc gia nằm trong vùng khí hậu nhiệt đớI gió mùa. ¾ diện tích đất nước bao phủ bởI các dãy núi, đồI và các cao nguyên. Bờ biển Việt Nam trảI dài trên 3200 km. Việt Nam là nơi cư trú của 12000 loài thực vật, 7000 loài động vật trong số đó có rất nhiều loài được liệt vào Sách Đỏ của thế giới. Đặc biệt là trong những năm 80 của thế kỉ trước, đã có 5 loài động vật dạng lớn đã được phát hiện ở Việt Nam. Do điều kiện địa lý như vậy nên Việt Nam rất thích hợp để phát triển du lịch sinh thái. HÖ sinh th¸i ë ViÖt Nam bao gåm 12 lo¹i ®iÓn h×nh: HÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi. HÖ sinh th¸i rõng rËm giã mïa Èm th­êng xanh trªn nói ®¸ v«i HÖ sinh th¸i rõng kh« h¹n. HÖ sinh th¸i nói cao. HÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n­íc. HÖ sinh th¸i ngËp mÆn ven biÓn. HÖ sinh th¸i ®Çm lÇy. HÖ sinh th¸i ®Çm ph¸. HÖ sinh th¸i san h«. HÖ sinh th¸i biÓn - ®¶o. HÖ sinh th¸i c¸t ven biÓn. HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. ViÖt Nam cã 350 loµi san h«, trong ®ã cã 95 loµi ë vïng biÓn phÝa B¾c vµ 225 loµi ë vïng biÓn phÝa Nam. Bªn c¹nh 60 v¹n ha ®Êt c¸t ven biÓn, trong ®ã cã 77.000 ha hÖ sinh th¸i c¸t ®á tËp trung t¹i B×nh ThuËn, Ninh ThuËn vµ c¸c tØnh duyªn h¶i Trung bé, ViÖt Nam cßn cã thªm 10 triÖu ha ®Êt ngËp mÆn Èn chøa nhiÒu hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh cã gi¸ trÞ cao vÒ khoa häc vµ du lÞch t¹i §ång Th¸p M­êi lµ vïng ngËp n­íc tiªu biÓu cho khu vùc §«ng Nam ¸. HÖ thèng rõng ®Æc dông vµ rõng ngËp mÆn ViÖt Nam thuéc lo¹i rõng giµu cã vÒ tÝnh ®a d¹ng sinh häc víi 12.000 loµi thùc vËt ( 1.200 loµi ®Æc h÷u). 15.575 loµi ®éng vËt (172 loµi ®Æc h÷u). Víi tiÒm n¨ng phong phó vµ ®a d¹ng, nªn ngay tõ thêi gian ®Çu cña qu¸ tr×nh ®æi míi ®Êt n­íc, viÖc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam ®· ®­îc coi träng. NÕu nh­ n¨m 1994 míi chØ cã 320 ngµn l­ît kh¸ch quèc tÕ ®Õn c¸c vïng tù nhiªn ë ViÖt Nam th× ®Õn n¨m 1999 con sè t­¬ng øng ®· lªn ®Õn 620 ngµn vµ dù tÝnh 1triÖu l­ît kh¸ch cho c¶ n¨m 2000. Bªn c¹nh ®ã hµng n¨m còng cã thªm 3.5 ®Õn 5 triÖu l­ît kh¸ch du lÞch néi ®Þa ghÐ c¸c vïng tù nhiªn. Nhê vËy doanh thu cña ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i t¹i c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn còng nh­ vïng ®Öm hiÖn chiÕm kho¶ng 25-30% trong tæng sè doanh thu hµng n¨m cña ngµnh du lÞch. HiÖn nay ngµnh du lÞch ViÖt Nam ®ang gÊp rót hoµn thiÖn c«ng t¸c ®iÒu tra c¬ b¶n quy ho¹ch nh÷ng vïng tiÒm n¨ng nh­ Ba BÓ, C¸t Bµ, Cóc Ph­¬ng, Nam C¸t Tiªn, Yok-§«n, C«n §¶o, B×nh Ch©u-Ph­íc Böu... Tæ chøc kh«ng gian ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i trong c¸c khu b¶o tån ë ViÖt Nam sÏ ®­îc ph©n thµnh 7 côm vïng tiªu biÓu. Kh«ng gian du lÞch sinh th¸i vïng nói vµ ven biÓn §«ng B¾c bao gåm mét phÇn c¸c tØnh L¹ng S¬n, Cao B»ng, B¾c C¹n, B¾c Th¸i. C¸c hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh vµ cã gi¸ trÞ cao ®­îc chän khu vùc nµy lµ khu b¶o tån thiªn nhiªn B¾c S¬n, H÷u Liªn ( L¹ng S¬n), rõng v¨n ho¸ lÞch sö P¾c Bã, Trïng Kh¸nh( Cao B»ng), V­ên quèc gia Ba BÓ ( B¾c C¹n). Hå nói Cèc( B¾c Th¸i) vµ hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng. Kh«ng gian ho¹t ®éng cña du lÞch sinh th¸i vïng nói T©y B¾c vµ Hoµng Liªn S¬n chñ yÕu phÇn phÝa T©y cña 2 tØnh Lµo Cai vµ Lai Ch©u víi vïng sinh th¸i nói cao Sapa-Phanxiph¨ng vµ Khu b¶o tån M­êng NhÐ- n¬i ®ang tån t¹i 38 loµi ®éng vËt quý hiÕm cÇn ®­îc b¶o vÖ nh­ Voi, Bß tãt, GÊu chã, Hæ, Sãi ®á... Du lÞch sinh th¸i §ång B»ng S«ng Hång víi kh«ng gian chñ yÕu thuéc c¸c tØnh Hµ T©y, VÜnh Phóc, Hµ Nam, Nam §Þnh, Th¸i B×nh vµ Thanh Ho¸. C¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn ®iÓn h×nh ®­îc chän cho vïng nµy lµ Tam §¶o, Cóc Ph­¬ng, Ba V×, Xu©n Thuû (khu b¶o vÖ vïng ®Êt ngËp n­íc (Ramsa) ®Çu tiªn ë ViÖt Nam) Kh«ng gian du lÞch sinh th¸i vïng B¾c Trung Bé bao gåm phÇn phÝa T©y Nam NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng Nam, §µ N½ng vµ phÝa §«ng Nam Thõa Thiªn HuÕ. So víi c¸c n­íc trong khu vùc §«ng Nam ¸, ®©y lµ ®Þa bµn ®­îc ®¸nh gi¸ cao nhÊt vÒ tÝnh ®a d¹ng sinh häc víi Khu b¶o tån thiªn nhiªn Phong Nha-KÎ Bµng ®­îc xÕp vµo lo¹i lín trªn thÕ giíi vµ nhiÒu khu rõng nguyªn sinh cã gi¸ trÞ PhÝa T©y cña T©y Nguyªn, mét phÇn B¾c L©m §ång kÐo dµi ®Õn tØnh Kh¸nh Hoµ thuéc kh«ng gian du lÞch sinh th¸i vïng Nam Trung Bé vµ T©y Nguyªn. c¸c hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh cña vïng nay bao gåm rõng khu rõng ë Yok ®«n, ®Êt ngËp n­íc Hå L¾c, hÖ sinh th¸i Ngäc Linh, Biodup-Nói Bµ; hÖ sinh th¸i san h« Nha Trang. Vïng chuyÓn tiÕp tõ cao nguyªn T©y Nguyªn cùc Nam Trung Bé víi kh«ng gian du lÞch sinh th¸i bao trïm khu vùc V­ên quèc gia Nam C¸t Tiªn (L©m §ång-B×nh D­¬ng, §ång Nai), C«n §¶o, B×nh Ch©u-Ph­íc Böu( Bµ RÞa-Vòng Tµu), BiÓn L¹c-Nói ¤ng( B×nh ThuËn) Dùa vµo hai hÖ sinh th¸i lµ ®Êt ngËp mÆn vµ rõng ngËp mÆn thuéc c¸c tØnh däc s«ng Mª K«ng ®Õn B¹c Liªu, Cµ Mau, Kiªn Giang, kh«ng gian du lÞch vïng nµy sÏ tËp trung chñ yÕu vµo rõng ngËp mÆn Cµ Mau, Trµm chim §ång Th¸p, Cï lao s«ng TiÒn, s«ng HËu vµ Khu b¶o tån thiªn nhiªn Phó Quèc. 2.2 Mét sè ®iÓm du lÞch sinh th¸i ®iÓn h×nh ë ViÖt Nam Trong vïng du lÞch phÝa B¾c v» B¾c Trung Bé cã ®iÒu kiÖn h×nh thµnh tuyÕn du lÞch sinh th¸i phÝa §«ng B¾c tõ thµnh phè Hµ Néi-B¾c Ninh-B¾c C¹n-L¹ng S¬n-Cao B»ng phong phó vµ ®a d¹ng vÒ yÕu tè sinh th¸i vèn cã cña ®Êt n­íc. ChiÒu dµi cña tuyÕn du lÞch kh¸ thuËn tiÖn vÒ ®­êng bé, nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhiÒu ®­êng x¸ ®· ®­îc n©ng cÊp hoµn chØnh nh­ ®­êng quèc lé míi, ®­êng 32 v.v... VÒ mÆt l­u tró cña du kh¸ch còng cã c¸c kh¸ch s¹n víi tiÖn nghi hiÖn ®¹i. NhiÒu tæ chøc l÷ hµnh , phôc vô th«ng tin liªn l¹c, qu¶ng b¸ v.v... c¸c Së Du lÞch, c¸c c«ng ty kinh doanh du lÞch vÒ c¸c lµng b¶n, nh©n d©n ®Þa ph­¬ng trªn tuyÕn ®iÓm du lÞch ®· cã kinh nghiÖm tèt ®¶m b¶o niÒm tin g©y c¶m t×nh ®èi víi du kh¸ch. TuyÕn du lÞch cã thÓ tæ chøc dµi tõ 4-5 ngµy ®èi víi toµn tuyÕn, cè nhiªn cã thÓ tuú theo yªu cÇu cña du kh¸ch mµ cã thÓ ph©n thµnh mét tuyÕn nhÊt ®Þnh. §iÒu ®¸ng mõng lµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhiÒu tØnh, thµnh trong c¶ n­íc ®· h­ëng øng tÝch cùc lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i. Lo¹i h×nh du lÞch nµy b­íc ®Çu ®· ®­îc chó ý ®Çu t­ ®Ó thu hót nhiÒu kh¸ch tham quan, ®ång thêi h×nh thµnh vµ ph¸t huy chÊt l­îng phôc vô cña c¸c tour du lÞch lµm cho du kh¸ch thÊy tho¶i m¸i, chñ ®éng. Së Du lÞch tØnh Hµ T©y ®· më thªm c¸c tour du lÞch sinh th¸i v­ên lång ghÐp c¸c tour du lÞch lµng nghÒ nh­ v­ên sinh th¸i ë Ch­¬ng Mü, ë Th­êng TÝn , khu du lÞch sinh th¸i Song Ph­¬ng, trang tr¹i sinh th¸i V©n Canh ë Hoµi §øc, v­ên Ngäc NhÞ ë Ba V× v.v... ë Kh¸nh Hoµ còng më c¸c tour du lÞch míi ®­a du kh¸ch ®Õn khu vùc §Çm M«n , b·i t¾m Xu©n §õng ë vÞnh V¨n Phong v.v... c¸c du kh¸ch b¬i thuyÒn trªn vÞnh, th¨m mét sè b·i biÓn trªn vÞnh, th¨m lµng nghÒ Hµ §»ng tõ nhiÒu n¨m cßn c¸ch biÖt víi ®Êt liÒn, th­ëng ngo¹n Dèc LÕt, t¾m suèi n­íc nãng Th¸p Bµ v.v... HuyÖn Sa Pa n»m s©u trong r×a T©y Nam, lµ huyÖn tõ khi ra ®êi ®­îc coi lµ vïng khÝ hËu «n ®íi ®Æc biÖt cña ViÖt Nam. ®©y lµ ®iÓm du lÞch sinh th¸i rÊt hÊp dÉn ®èi víi kh¸ch du lÞch trong vµ ngoµi n­íc. Trong vïng du lÞch Nam Trung Bé vµ Nam Bé cÇn ph¶i kÓ ®Õn tiÓu vïng (hoÆc khu vùc) du lÞch CÇn Th¬ cã c¸c yÕu tè sinh th¸i ®Æc tr­ng mµ c¸c tØnh trong vïng nµy khã héi ®ñ. TØnh nµy lµ vïng ®Êt mµu mì cña ®ång b»ng s«ng Cöu Long, nªn ngµy tõ thêi cßn thuéc Ph¸p ng­êi d©n Nam Bé ®· mÖnh danh CÇn Th¬ lµ T©y §«. ë ®©y chÝnh quyÒn thùc d©n ®· bè trÝ ®Çy ®ñ quyÒn lùc ®Ó cñng cè ®Þa vÞ ®éc t«n cña hä vÒ mÆt chÝnh trÞ-hµnh chÝnh; cßn vÒ kinh tÕ x· héi còng sím ph¸t triÓn. Lµ t©m ®iÓm thu hót nhµ bu«n, nhµ ®Çu t­, nhµ khoa häc, nhµ v¨n ho¸ do c¸c yÕu tè sinh th¸i ®a d¹ng cña CÇn Th¬ vèn s½n ­u thÕ vÒ ®Þa lý, giao th«ng, vÒ th­¬ng m¹i, c¶ vÒ du lÞch n÷a. Riªng vÒ ®Þa lý tù nhiªn ë ®©y lµ hµng tr¨m dßng kªnh, dßng r¹ch trªn hµng ngµn km ch»ng chÞt båi ®¾p phï sa mµu mì cña s«ng HËu cho c¸c c¸nh ®éng, ®¶m b¶o n¨ng suÊt c©y lóa cña miÒn Nam. C¸c khu v­ên c©y tr¸i theo mïa vô trÜu qu¶, ®Ëm ®µ h­¬ng vÞ riªng biÖt nh­ b­ëi, æi, ch«m ch«m, quýt ®­êng, cam sµnh, sÇu riªng, xoµi c¸t, ®u ®ñ, m¨ng côt, mËn, nh·n v.v... Cïng c¸c khu v­ên nhµ cña c¸c hé d©n c­ n«ng tr­êng S«ng HËu trªn diÖn tÝch 7000 ha võa gieo trång c¸c gièng lóa míi ®¹t n¨ng suÊt cao, cã chÊt l­îng, c¸c dßng r¹ch víi hai bê xanh c©y b¹ch ®µn vµ c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ vÒ m« h×nh kinh tÕ sinh th¸i ®éc ®¸o “ Ruéng , v­ên, ao, chuång” tiªu biÓu v.v... Sù hÊp dÉn vÒ du lÞch sinh th¸i cña vung CÇn Th¬ lµm cho du kh¸ch trong cac tour du lÞch cïng víi viÖc tham quan c¸c yÕu tè kinh tÕ x· héi ®a d¹ng phong phó ®· t¨ng liªn tôc tõ n¨m 2000 gãp phÇn vµo sè doanh thu cña ngµnh du lÞch cña VIÖt Nam. Tõ n¨m 2002 ë Cñ Chi thuéc thµnh phè HCM ®· b¾t ®Çu ®ãn kh¸ch ®Õn nghØ m¸t ë khu du lÞch thuéc x· Nh©n §øc trªn diÖn tÝch réng ®Õn 180 ha gåm 3 khu vùc : mét khu du lÞch 25 ha gåm nhµ l­u niÖm, v­ên hoa._., khu vui ch¬i trªn n­íc, khu c¸c bé téc Bana, Ch¬ Ro, M­êng, khu nhµ hµng v.v... khu thø 2 cã c¸c tr¹i gia cÇm, tr¹i c¸ gåm 19 ao víi diÖn tÝch kho¶ng 20.000 m2 nu«i trªn 1.000.000 vÞt anh ®µo, cã diÖn tÝch riªng nu«i c¸ r« phi, c¸ chÐp... Khu thø 3 réng trªn 100ha trång thuÇn c©y gièng nhËp tõ §µi Loan lµ c©y Ma-li-ba-lu cã gèc tõ Nam Mü ®­îc mÖnh danh lµ c©y ph¸t tµi ®Ó xuÊt khÈu. Khu nµy do c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n Ph«-ta-c« ®Çu t­ vèn ®Õn 100 triÖu USD. Së Du lÞch thµnh phè Hå ChÝ Minh quan t©m ®Çu t­ lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i trong kÕ ho¹ch 5 n¨m 2001-2005, trong ®ã cã quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i CÇn Giê, chuÈn bÞ x©y dùng mét cÇu c¶ng du lÞch t¹i B×nh Thông ë quËn 7 ®Ó ph¸t triÓn du lÞch b»ng ®­êng biÓn vµ ®­êng s«ng, tiÕp tôc triÓn khai kÕ ho¹ch ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë khu vùc T©y-B¾c thµnh phè cïng víi dù ¸n h×nh thµnh khu phè v¨n ho¸-dÞch vô-du lÞch ng­êi Hoa ë quËn 5. §ång thêi trong kÕ ho¹ch 2001-2010 nh»m ph¸t triÓn lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i - m« h×nh rÊt cÇn thiÕt, c¸c nhµ qu¶n lý du lÞch ë thµnh phè Hå ChÝ Minh cßn liªn kÕt mËt thiÕt víi mét sè tØnh nh­ Qu¶ng Nam, B×nh ThuËn, T©y Nguyªn v.v... ®Ó thu hót du kh¸ch thùc hiÖn c¸c tour du lÞch sinh th¸i. C¸ch trung t©m thµnh phè Hå ChÝ Minh kho¶ng 19 km vÒ phÝa B¾c thuéc ph­êng T©n Phó ë quËn 9, Khu du lÞch Suèi Tiªn cã diÖn tÝch kho¶ng 100 ha tõ n¨m 1999 ®· trë thµnh mét ®iÓm hÑn du lÞch míi ë c¸c tØnh miÒn §«ng Nam Bé. Vèn lµ mét n¬i hoang d· cã mét dßng suèi nhá ch¶y qua tõ nhiÒu n¨m tr­íc cho ®Õn m·i cuèi n¨m 1995 c¸c nhµ qu¶n lý cña C«ng ty xuÊt nhËp khÈu l©m s¶n, mü nghÖ, th­¬ng m¹i vµ du lÞch Suèi Tiªn vÒ ph¸t triÓn du lÞch nªn ®· thèng nhÊt m¹nh d¹n hîp t¸c ®Çu t­ thµnh ®iÓm du lÞch sinh th¸i. ë ®iÓm nµy cã c¸c c«ng tr×nh nh­ §Òn Vua Hïng, cæng ThÇn Tiªn, CÇu KiÖu, cung Kú L©n, GiÕng Mþ n­¬ng v.v... lµ nh÷ng c¶nh quan nghÖ thuËt gäi cho du kh¸ch vÒ truyÒn thèng hµo hïng cña d©n téc ViÖt Nam. GÇn ®Êy cã khu vui ch¬i gi¶i trÝ cïng víi hÖ thèng c¸p treo tõ trªn cao nh×n xuèng c«ng tr×nh Long - L©n - Quy - Phông nªn khu Suèi Tiªn ®­îc ng­êi ®­¬ng thêi gäi lµ vïng ®Êt tø linh. Trong n¨m 2002 c«ng tr×nh biÓn Tiªn §ång bao bäc c¶ d·y nói gäi lµ Gi¶ S¬n cïng nh÷ng di tÝch v¨n ho¸ sinh th¸i lµ nói L¹c Long Qu©n ®èi diÖn víi nói ¢u L¹c v.v... PhÝa bªn trong c¸c d·y Gi¶ S¬n cã nh÷ng hang ®éng m« pháng c¸c hang ®éng nh­ Phong Nha, Nam thiªn ®Ö nhÊt §éng v.v... Khi du kh¸ch leo ®Õn bËc ®¸ cuèi cïng ë nói L¹c Long Qu©n lµ nh×n thÊy c¶nh quan b¸t ng¸t cña thµnh phè Hå ChÝ Minh. ë lµng du lÞch sinh th¸i Xi-Va t¹i Mòi NÐ, Phan ThiÕt do c«ng ty du lÞch Than Niªn thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ c«ng ty l­¬ng thùc tØnh B×nh ThuËn ®· ®Çu t­ trªn diÖn tÝch ë b·i Mòi NÐ s¸t biÓn d­íi c¸c hµng phi lao tho¸ng m¸t cïng giã biÓn gåm c¸c nhµ nghØ b»ng bª t«ng kÕt hîp c¸c lo¹i vËt liÖu d©n téc nh­ gç, m©y, tre, dõa, trang trÝ phï ®iªu b»ng th¹ch cao, b»ng g¹ch men theo phong c¸ch cæ truyÒn bé téc Ch¨m-Pa. Trong c¸c th¸ng ®Çu n¨m 2003 nµy c¸c nhµ qu¶n lý lµng nghØ m¸t Xi-Va lÇn l­ît tæ chøc c¸c chuyÕn ®i cho du kh¸ch d¹o ch¬i b»ng ca-n«, ®¸nh b¾t h¶i s¶n, tham quan t×m hiÓu c¸c hßn ®¶o gÇn kÒ, th¨m lµng thæ cÈm, lµng gèm Ch¨m. C¸c tiÕt môc móa Ch¨m cã tr×nh diÔn c¸c nh¹c cô Ch¨m lµm cho du kh¸ch cã dÞp thuËn tiÖn t×m hiÓu th­ëng thøc c¸c nÐt v¨n ho¸ ®Æc s¾c cña bé téc Ch¨m v.v... HuyÖn Cam Ranh thuéc tØnh Kh¸nh Hoµ còng ®ang triÓn khai c¸c dù ¸n ph¸t triÓn lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i nh­ dù ¸n khu du lÞch sinh th¸i B·i Dµi, dù ¸n khu du lÞch sinh th¸i thuéc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n du lÞch- ®Þa èc Hång Hµ, khu du lÞch Cam Ranh thÕ kû XXI. T¹i vÞnh V¨n Phong du kh¸ch th­êng b¬i thuyÒn th¨m c¸c b·i biÓn gÇn nh­ nguyªn s¬, th¨m lµng Hµ §»ng tõ nhiÒu n¨m vÉn cßn c¸ch biÖt víi ®Êt liÒn, th­ëng ngo¹n dèc LÕt, t¾m suèi n­íc nãng Th¸p Bµ... Cïng víi c¸c hang ®éng nh­ ®· liÖt kª ®iÓn h×nh ë mét sè n¬i trong hÖ sinh th¸i rõng-nói-hang ®éng cña ViÖt Nam cã trªn 400 suèi n­íc nãng: Kim B«i ë tØnh Hoµ B×nh, suèi n­íc nãng Héi V©n ë tØnh B×nh §Þnh v.v... §ång thêi kh«ng Ýt vïng cßn cã nhiÒu th¸c n­íc m¸t næi tiÕng nh­ th¸c M¬ n»m gi÷a khu b¶o tån thiªn nhiªn Nµ Hang c¸ch thÞ x· Tuyªn Quang 100 km t¹o nªn mét c¶nh quan hÊp dÉn; th¸c B¶n Gièc ë huyÖn Trïng Kh¸nh tØnh Cao B»ng trªn dßng s«ng QuÇy S¬n ch¶y vßng quanh l·nh thæ ViÖt Nam ®Õn x· §µm Thuû vµ tõ ®é cao trªn 30m dßng n­íc tr¾ng xo¸ ®æ xuèng qua c¸c bËc ®¸ v«i. T¹i tØnh B¾c K¹n cã th¸c §Çu §¼ng c¸ch hå Ba BÓ kho¶ng 3km. TØnh NghÖ An cã th¸c Khe KÎm trong khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï M¹t thuéc huyÖn C«n C­êng. TØnh Gia Lai cã th¸c Xung Khoeng thuéc huyÖn Ch­ Pê R«ng. TØnh §¾c L¾c cã th¸c Dr©y S¸p. TØnh L©m §ång cã th¸c Prenn, th¸c Pong Gua, th¸c §am-bê Ri, th¸c Cam Ly, th¸c §an Ta La, th¸c Gou Gah v.v... còng c¸ch thµnh phè §µ L¹t chõng 7 km vÒ phÝa §«ng-B¾c tõ thêi Ph¸p cã thung lòng kh¸ ®Ñp do mét sè du kh¸ch n­íc nµy ®Æt tªn lµ Thung Lòng T×nh Yªu (VallÐc d’amour) cã mét c¶nh hå réng chõng 6 ha víi cai tªn lµ hå §a ThiÖn ®­îc du kh¸ch, ®Æc biÖt lµ giíi trÎ th­êng ®Õn v·n c¶nh ®Ñp. Cïng víi c¸c lo¹i tµi nguyªn du lÞch tù nhiªn, ViÖt Nam cßn cã nhiÒu di s¶n v¨n ho¸ lÞch sö cæ ®¹i, hiÖn ®¹i quý gi¸ mµ c¸c lo¹i h×nh du lÞch cÇn khai th¸c ®Ó ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. LÞch sö l©u ®êi cña ®Êt n­íc cho thÊy tr­íc khi cã nhµ n­íc kho¶ng 2000-4000 n¨m nh÷ng ng­êi tiÒn sö ®· sèng, h¸i l­îm, lao ®éng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn tËp qu¸n, phong tôc vµ ®Ó l¹i nh÷ng di chØ cã gi¸ trÞ. TiÕp theo c¸c thÕ hÖ liªn tôc võa x©y dùng nÒn kinh tÕ, ph¸t triÓn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn, kh«ng ngõng ®Êu tranh b¶o vÖ nÒn ®éc lËp cña ®Êt n­íc lµm cho c¸c di s¶n v¨n ho¸ ph¸t triÓn võa ®a d¹ng, võa ®éc ®¸o. kho tµng tµi nguyªn du lÞch vÒ di s¶n v¨n ho¸ phi vËt thÓ vµ nh÷ng tµi nguyªn v¨n ho¸ ®­¬ng ®¹i nãi chung qu¶ lµ lín gãp phÇn t¹o thªm c¬ së vËt chÊt æn ®Þnh ®Ó ngµnh du lÞch cã ®iÒu kiÖn khai th¸c, b¶o tån nh»m gãp phÇn tÝch cùc, cã hiÖu qu¶ vµo sù t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc. TÝnh ra trong c¶ n­íc tõ miÒn xu«i ®Õn miÒn ng­îc cã ®Õn hµng ngµn tôc lÔ ®Ëm ®µ tÝnh chÊt truyÒn th«ng x· héi - nh©n v¨n biÓu hiÖn râ t×nh c¶m quý gi¸ ®èi víi c¸c nh©n vËt anh hïng, liÖt sü cã c«ng. Nh­ng nãi chung ®Òu ghi nhí nh÷ng ®ãng gãp v« gi¸ cña c¸c tiÒn nh©n lÞch sö vµ lµ nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ phi vËt thÓ mµ 54 d©n téc anh em VIÖt Nam rÊt tù hµo. C¸c lÔ héi ®Òu th­êng diÔn ra vµo c¸c th¸ng ®Çu n¨m ©m lÞch; cã lÔ héi kÐo dµi qua nhiÒu ngµy. NÕu ®óng dÞp diÔn ra lÔ héi mµ cã c¸c ®oµn kh¸ch trong c¸c tour du lÞch th× qu¶ lµ c¬ héi hiÕm cã ®èi víi hä. C¸c du kh¸ch cã thÓ hoµ nhÞp cïng lÔ héi, nh÷ng giäng h¸t ch©n thµnh, ªm dÞu, cïng tham gia c¸c diÖu móa v.v... lµ ch¾c ch¾n khi vÒ hä m·i nhí nh÷ng buæi héi ngé l¾ng ®äng ®èi víi hä. 2.3 TiÒm n¨ng vµ thùc tr¹ng du lÞch sinh th¸i cña c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt nam. 2.3.1 TiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i cña c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam. ViÖt nam n»m trong vïng ch©u ¸, n¬i mµ tæ chøc du lÞch thÕ giíi vµ nhiÒu nhµ chuyªn m«n du lÞch cã tªn tuæi ®· kh¼ng dÞnh vµ dù b¸o r»ng sÏ lµ n¬i thu hót nhiÒu kh¸ch du lÞch quèc tÕ nhÊt vµ còng cã nhiÒu ng­êi ®ñ ®iÒu kiÖn ®i du lÞch nhÊt (500 triÖu ng­êi) ë thÕ kû 21. Tõ nh÷ng, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ dù b¸o ®ã cho ta mét kÕt luËn nguån kh¸ch du lÞch sinh th¸i quèc tÕ g¾n víi thÞ tr­êng du lÞch ViÖt nam lµ kh¸ch quan vµ lµ mét tiÒm n¨ng. HiÖn nay, sè kh¸ch du lÞch trong n­íc ®· t¨ng lªn tíi 8,5 triÖu l­ît kh¸ch.Trong ®ã cã bao nhiªu kh¸ch thuéc ®èi t­îng du lÞch sinh th¸i? Ch­a cã sè liÖu tin cËy bëi kh¸i niÖm du lÞch sinh th¸i ch­a ®­îc quan t©m dÉn ®Õn trong thèng kª du lÞch ch­a ®­îc thÓ hiÖn. C¨n cø vµo sè kh¸ch ®Õn víi c¸c vïng thiªn nhiªn víi ®éng c¬ h­ëng thô vµo s¶n phÈm thiªn nhiªn nh­: c¸c v­ên quèc gia vµ b¶o tån thiªn nhiªn , v·n c¶nh s«ng n­íc , hµnh tr×nh xuyªn ViÖt, th¸m kh«ng vïng vÞnh hay ®Õn c¸c khu tù nhiªn H¹ Long, Tam Cèc – BÝch §éng… th× tû lÖ còng kh«ng nhá cã thÓ chiÕm tíi 30 – 40% tæng sè kh¸ch hµng n¨m. Tuy nhiªn víi kh¸i niÖm ®Çy ®ñ vÒ du lÞch sinh th¸i vÕ thø hai lµ ý thøc, tr¸ch nhiªm víi viÖc b¶o tån ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i th× ch­a cã nh÷ng t­ duy, gi¸o dôc tèt vÒ vÊn ®Ò nµy. Víi tèc ®é ®« thÞ ho¸ nh­ hiÖn nay chÊt l­îng cuéc sèng ngµy cµng ®­îc n©ng cao vµ c¶i thiÖn…Ch¾c ch¾n nhu cÇu ®i du lÞch sinh th¸i sÏ t¨ng lªn ®¸ng kÓ, kh«ng cßn giíi h¹n ë con sè 4 – 5 triÖu ng­êi/n¨m mµ cã thÓ lªn ®Õn hµng chôc triÖu ng­êi mçi n¨m trong c¸c n¨m tíi ®©y. XÐt vÒ tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i cña n­íc ta víi vÞ trÝ n»m tiÕp gi¸p víi biÓn §«ng víi chiÒu dµi trªn 3200km bê biÓn cã nhiÒu, vÞnh ®¶o vµ nh÷ng quÇn thÓ nói ®¸ v«i, s«ng, hå, th¸c n­íc, hang ®éng, suèi n­íc nãng, vµ 3/4 diÖn tÝch nói rõng víi ®é dèc cao …®· t¹o cho ViÖt nam rÊt phong phó vµ ®a d¹ng vÒ khÝ hËu vµ ®Þa h×nh ®Þa m¹o nªn rÊt giµu vÒ tiÒm n¨ng sinh th¸i còng nh­ sù ®a d¹ng sinh th¸i . Theo ®¸nh gi¸ cña quèc tÕ, n­íc ta ®øng thø 16 vÒ sù phong phó, tÝnh ®a d¹ng sinh häc, ®¹i diÖn cho vïng §«ng nam ¸ vÒ sù ®éc ®¸o vµ giµu cã vÒ thµnh phÇn loµi. MÆc dï bÞ tæn thÊt vÒ diÖn tÝch do nhiÒu nguyªn nh©n trong hai thËp kû qua, nh­ng hÖ thùc vËt vÉn cßn kh¸ phong phó vÒ chñng lo¹i. TiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh vÒ sù ®a d¹ng sinh th¸i cña ViÖt nam hÊp dÉn du lÞch ë c¸c ®¹c tr­ng sinh th¸i d­íi ®©y: - C¸c vïng nói ®¸ v«i víi nhiÒu d¹ng hang ®éng nh­ lµ mét kho tµng c¶nh quan thiªn nhiªn huyÒn bÝ mµ trong ®ã VÞnh H¹ long – di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi , ®éng Phong Nha – KÎ Bµng lµm vÝ dô . - NhiÒu ®¶o, vÞnh vµ b·i t¾m biÓn ®Ñp víi c¸c sinh th¸i déng vËt, thùc vËt biÓn phong phó vµ ®a d¹ng. - HÖ thèng v­ên b¶o tån thiªn nhiªn ®a d¹ng vµ phong phó vÒ hÖ ®éng thùc vËt rõng xen kÏ víi nhiÒu d©n téc cã ng­êi sinh sèng cã nh÷ng b¶n s¾c v¨n ho¸ hÕt søc ®a d¹ng. - C¸c vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp ®Æc tr­ng nÒn v¨n minh lóa n­íc nhiÒu s«ng l¹ch, miÖt v­ên. ë ViÖt nam hÖ thèng rõng ®Æc dông ®­îc hiÓu lµ hÖ thèng khu b¶o tån thiªn nhiªn cã diÖn tÝch 2.119.509 ha, bao gåm 11 v­ên quèc gia , 64 khu dù tr÷ thiªn nhiªn , 32 khu di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸, m«i tr­êng. Sau khi rµ so¸t l¹i Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n ®· lËp mét danh môc 101 khu rõng ®Æc dông ®Ò nghÞ chÝnh phñ phª duyÖt vµ ph©n thµnh 4 lo¹i : V­ên quèc gia (11 v­ên), Khu dù tr÷ thiªn nhiªn (53 khu), Khu b¶o tån loµi vµ sinh c¶nh (16 khu) vµ Khu b¶o vÖ c¶nh quan (21 khu). Theo danh s¸ch nµy th× cßn thiÕu nhiÒu khu b¶o tån thiªn nhiªn vïng biÓn vµ vïng ®Êt ngËp n­íc. Tuy nhiªn cho ®Õn nay ChÝnh Phñ vÉn ch­a phª duyÖt. N»m trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt nam cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó vµ ®a d¹ng rÊt thu©n lîi cho viÖc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. C¸c nhµ sinh th¸i häc th­êng nh¾c ®Õn sù phong phó vÒ c¸c kiÓu hÖ sinh th¸i vµ thùc b× ë ViÖt nam. Theo thèng kª, ViÖt nam cã tíi 26 kiÓu thùc b× tËp trung thµnh 6 nhãm, tr¶i tõ rõng kÝn th­êng xanh, rõng rông l¸ vµ b¸n rông l¸, rõng th­êng xanh hë, rõng th­êng xanh c©y bôi ®Õn c¸c th¶m cá. Ngoµi ra ViÖt nam cßn cã 5 nhãm hÖ sinh th¸i thuû vùc, tr¶i tõ n­íc ngät ®øng, n­íc ngät ch¶y, n­íc ngät ngÇm, n­íc lî vµ n­íc mÆn. HÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n­íc còng dang ®­îc c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam nghiªn cøu. Khu b¶o tån thiªn nhiªn ®Êt ngËp n­íc Xu©n Thuû, V­ên Quèc Gia Trµm chim ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long lµ nh÷ng ®Þa ®iÓm ng¾m chim n­íc lÝ t­ëng. Kh«ng chØ phong phó trªn ph­¬ng diÖn hÖ sinh th¸i, thiªn nhiªn cßn ban cho ViÖt nam sù ®a d¹ng sinh häc cao vÒ c¸c loµi ®Æc h÷u, cã kho¶ng 1200 loµi lµ loµi ®Æc h÷u trong tæng sè 12000 loµi thùc vËt ë ViÖt Nam(theo ­íc tÝnh). Trong sè 15.575 loµi ®éng vËt cã 172 loµi ®Æc h÷u trong sè ®ã cã 14 loµi lµ thó. §Æc biÖt sù kiÖn g©y chó ý nhÊt trong giíi b¶o tån thÕ giíi lµ ph¸t hiÖn 3 loµi thó lín ë ViÖt nam: Sao la(1992), Mang lín(1994), Mang Tr­êng S¬n (1997). Kho¶ng 58% sè loµi thùc vËt vµ 73% sè loµi ®éng vËt quý hiÕm, ®Æc h÷u cña ViÖt nam tËp trung trong c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn. Tuy nhiªn c¸c loµi thó lín cña ViÖt nam khã tiÕp cËn h¬n c¸c loµi cña Ch©u phi, vµ ®«i khi sù tiÕp cËn lµ kh«ng thÓ chÊp nhËn ®­îc v× c¸c loµi vËt nµy b¶n th©n chóng ®ang cã nguy c¬ tuyÖt chñng cÇn ®­îc b¶o vÖ vµ chóng sèng trong c¸c hÖ sinh th¸i t­¬ng ®èi mong manh. T×nh tr¹ng nµy cã thÓ ®­îc kh¾c phôc nÕu cã quy ho¹ch thÝch hîp. Ch¼ng h¹n nh­ khoanh vïng b¶o vÖ, x©y dùng chßi quan s¸t tõ xa cã thÓ xem ®­îc mét sè con tª gi¸c cßn sèng sãt t¹i v­ên quèc gia C¸t Tiªn mµ ®Çu th¸ng 5/1999 c¸c nhµ nghiªn cøu ®· chôp ®­îc nh÷ng bøc ¶nh ®Çu tiªn b»ng m¸y ¶nh tù ®éng. Khi cã c¸c nguån tµi chÝnh cã thÓ x©y dùng c¸c khu nu«i thó b¸n hoang d·. HiÖn t¹i ë V­ên quèc gia Cóc Ph­¬ng ®· x©y dùng ®­îc mét khu nu«i c¸c loµi linh tr­ëng réng kho¶ng 2 ha. Du kh¸ch cã thÓ tham quan vµ ng¾m nh×n mét sè loµi khØ v­în vµo lóc cho ¨n. V­ên quèc gia Ba V× còng ®ang x©y dùng khu nu«i thó vµ chim b¸n hoang d· ë khu vùc cã ®é cao 400 mÐt so víi mùc n­íc biÓn. Sù ®Æc h÷u vÒ ®éng thùc vËt lµ mét hÊp dÉn ®èi víi du lÞch sinh th¸i mang tÝnh chÊt nghiªn cøu khoa häc. Nh÷ng nhµ khoa häc cã thÓ ®Õn ®©y ®Ó t×m hiÓu nh÷ng loµi ®éng thùc vËt chØ cã ë ViÖt nam. Sù phong phó vÒ hÖ sinh th¸i ë ViÖt nam së dÜ cã ®­îc lµ nhê sù ®a d¹ng vÒ ®Þa h×nh cña ®Êt n­íc. Sù ®a d¹ng vÒ ®Þa h×nh kÕt hîp víi sù phong phó vÒ hÖ sinh th¸i ®· cho ra ®êi nh÷ng s¶n phÈm, ®Þa ®iÓm du lÞch sinh th¸i hÊp dÉn. HÊp dÉn nhÊt ph¶i kÓ ®Õn rõng m­a nhiÖt ®íi V­ên quèc gia Cóc Ph­¬ng, C¸t Bµ, Ba BÓ, B¹ch M· vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn Phong Nha – KÎ Bµng, Hoµng Liªn S¬n. NhiÒu v­ên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn ph©n bè däc theo 3260 km bê biÓn víi hÖ ®éng thùc vËt cßn kh¸ phong phó vµ nhiÒu b·i t¾m lý t­ëng nh­ Trµ Cæ, B·i Ch¸y, §å S¬n, Xu©n Thuû, SÇm S¬n, L¨ng S«, B×nh Ch©u, Ph­íc Böu. C¸c v­ên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn vïng ®¶o vµ quÇn ®¶o còng lµ ®Þa ®iÓm du lÞch sinh th¸i næi tiÕng. N¬i ®©y ngoµi hÖ sinh th¸i trªn c¹n cßn cã hÖ sinh th¸i trªn biÓn víi c¸c r¹n san h« cã thµnh phÇn loµi phong phó. Chóng ta cã thÓ tæ chøc du lÞch lÆn, xem hÖ ®éng thùc vËt biÓn phong phó trong c¸c r¹n san h« ë khu vùc ®¶o C¸t Bµ, C«n §¶o, Phó Quèc vµ c¸c ®¶o thuéc khu vùc Nha Trang, Kh¸nh Hoµ. Ba phÇn t­ diÖn tÝch l·nh thæ cña ViÖt nam lµ ®åi nói víi nhiÒu ®Ønh nói cao cã khÝ hËu m¸t mÎ rÊt thuËn lîi cho du lÞch nghØ d­ìng mïa hÌ. Nh÷ng ®Þa ®iÓm næi tiÕng nh­ Sa Pa, Tam §¶o, Ba V×, B¹ch M·, Bµ Nµ - Nói Chóa ®· ®­îc ng­êi Ph¸p khai th¸c c¸ch ®©y nöa thÕ kû vµ hiÖn cßn l­u gi÷ nhiÒu tµn tÝch cña c¸c biÖt thù cò. Tõ c¸c trung t©m nghØ d­ìng nay ta cã thÓ thiÕt kÕ c¸c ®­êng mßn thiªn nhiªn víi cù ly tõ 2 –3 km ®Ó kÕt hîp du lÞch sinh th¸i víi c¸c lo¹i h×nh du lÞch kh¸c. S«ng, suèi, th¸c, ghÒnh, hå tù nhiªn vµ nh©n t¹o trong c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn ë c¸c vïng nói rÊt thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn lo¹i h×nh du lÞch m¹o hiÓm vµ du lÞch thÓ thao d­íi n­íc . Còng mét nç lùc nghiªn cøu tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i cña ViÖt nam, NguyÔn Quang Mü vµ nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· ph¸t hiÖn ra rÊt nhiÒu hang ®éng ë c¸c v­ên quuèc gia vµ c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn vïng nói ®¸ v«i trªn ph¹m vi c¶ n­íc: §éng Phong Nha, Chïa H­¬ng,Tam Cèc, BÝch §éng, c¸c hang ®éng trong khu vùc di s¶n thiªn nhiªn H¹ long lµ nh÷ng ®iÓm tham quan næi tiÕng trong vµ ngoµi n­íc. Theo sù ph©n tÝch cña Ng« §øc ThÞnh, tõ ®a d¹ng vÒ tù nhiªn dÉn ®Õn sù ®a d¹ng vÒ v¨n ho¸. ChÝnh v× vËy mµ mµ ng­êi ViÖt nam kh«ng thuÇn nhÊt mµ gåm 54 d©n téc kh¸c nhau. §¸ng chó ý h¬n lµ c¸c d©n téc thiÓu sè th­êng sèng kÒ gÇn hoÆc trong c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn. Hä hiÖn vÉn ®ang l­u gi÷ ®­îc phong c¸ch sèng, b¶n s¾c v¨n ho¸ riªng vµ tËp tôc ®éc ®¸o. §iÒu nµy khiÕn ViÖt nam cµng trë nªn hÊp dÉn trªn ph­¬ng diÖn du lÞch sinh th¸i. HiÖn t¹i ®êi sèng cña nh÷ng ng­êi d©n ë ®©y cã nhiÒu khã kh¨n thiÕu thèn. §©y còng lµ c¬ héi ®Ó du lÞch sinh th¸i thÓ hiÖn m×nh, ®ãng gãp vµo ph¸t triÓn céng ®ång t¹i c¸c ®iÓm du lÞch . 2.3.2 Thùc tr¹ng du lÞch sinh th¸i cña c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt nam. Tuy cã tiÒm n¨ng to lín, nh­ng du lÞch sinh th¸i trong ph¹m vi c¶ n­íc nãi chung vµ trong c¸c khu b¶o tån nãi riªng cßn ®ang trong giai ®o¹n ®Çu cña sù ph¸t triÓn. C¸c ho¹t ®éng ®a sè mang tÝnh tù ph¸t, ch­a cã s¶n phÈm vµ ®èi t­îng phôc vô râ rµng, ch­a cã sù ®Çu t­ qu¶ng b¸, nghiªn cøu thÞ tr­êng vµ c«ng nghÖ phuc vô cho du lÞch sinh th¸i, ch­a cã sù quan t©m, qu¶n lý chÆt chÏ cña c¸c cÊp c¸c ngµnh do vËy mµ thùc tÕ lµ sù ®a d¹ng sinh häc ®ang bÞ de do¹. Theo ­íc tÝnh ë ViÖt nam cã h¬n 12000 loµi c©y, 275 loµi ®éng vËt cã vó, 800 loµi chim, 180 loµi bß s¸t, 80 loµi ®éng vËt l­ìng c­, 2470 loµi c¸ vµ h¬n 5500 loµi c«n trïng, víi ­íc tÝnh h¬n 10% ®ang m¾c c¸c bÖnh ®Æc tr­ng ë c¸c loµi ®éng vËt cã vó, chim vµ c¸. §iÒu ®¸ng buån lµ h¬n 28% thuéc ®éng vËt cã vó, 10% loµi chim vµ 21% loµi ®éng vËt l­ìng c­ vµ loµi bß s¸t ®­îc liÖt kª lµ ®ang ë t×nh tr¹ng hÕt søc nguy hiÓm. Mét nguyªn nh©n to lín lµ m«i tr­êng sèng bÞ mÊt ®i do n¹n ph¸ rõng. C¸c dÊu hiÖu cña viÖc khai th¸c c¸c s¶n phÈm cña rõng ngµy mét nhiÒu vµ kh«ng ph¶i lµ kh«ng khã nhËn ra ë ViÖt nam. Mét vÝ dô cho thÊy viÖc bu«n b¸n thÞt thó rõng ph¸t triÓn m¹nh. Con chim, b¸n ®­îc 550.000 ®/kg, lîn rõng 40.000 ®/kg . ë §¾c l¾c, cã mét qu¸n ¨n ®Æc biÖt víi mãn thÞt hæ. Nh÷ng thó vËt nhåi b«ng còng cã s½n ®Ó b¸n ë c¸c cöa hµng ë Hµ néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Mét con hæ nhåi b«ng gi¸ kho¶ng 15 triÖu ®ång, mét con gÊu tróc kho¶ng 10 triÖu ®ång, gÊu mÆt trêi 8,5 triÖu …Víi nh÷ng gi¸ ®ã nh÷ng ng­êi d©n nghÌo s½n sµng tham dù cuéc bu«n b¸n mµ kh«ng cÇn biÕt hËu qu¶ sÏ ra sao. Trªn ®©y lµ thùc tr¹ng ®¸ng buån cña sinh th¸i ViÖt nam, vËy cßn vÒ lÜnh vùc v¨n ho¸ th× sao ? TÊt c¶ mäi ng­êi ai còng biÕt r»ng gi÷a v¨n ho¸ vµ du lÞch lu«n cã mèi quan hÖ biÖn chøng vµ trùc tiÕp . Mèi quan hÖ nµy cµng thÓ hiÖn râ h¬n trong sù liªn hÖ b¶o vÖ vµ ph¸t huy c¸c di s¶n v¨n ho¸ vµ thiªn nhiªn – mét bé phËn quan yÕu cña tµi s¶n v¨n ho¸ vµ ®ång thêi lµ bé phËn quan yÕu nhÊt trong tµi nguyªn du lÞch. Sù ph¸t triÓn cña du lÞch t¸c ®éng trùc tiÕp vµ d¸n tiÕp ®Õn viÖc trÊn h­ng vµ b¶o tån c¸c di s¶n v¨n ho¸. Doanh thu tõ ho¹t ®éng du lÞch ®­îc sö dông cho viÖc tu bæ di tÝch, chØnh lý c¸c b¶o tµng, ®ång thêi kh«i phôc vµ ph¸t huy c¸c di s¶n v¨n ho¸ phi vËt thÓ, ®Æc biÖt lµ c¸c ngµnh thñ c«ng mü nghÖ, ca móa nh¹c truyÒn thèng phôc vô du lÞch . Mét trong nh÷ng vÝ dô cô thÓ lµ sù ph¸t triÓn du lÞch t¹i HuÕ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· vµ ®ang lµm sèng l¹i nh÷ng nghµnh nghÒ ®· mét thêi bÞ l·ng quªn nh­ may, thªu, ®óc ®ång, ch¹m kh¾c vµ ®Æc biÖt lµ nghÖ thuËt ca HuÕ truyÒn thèng, ca móa cung ®×nh… Tuy nhiªn, bªn c¹nh mÆt tÝch cùc kh«ng thÓ phñ nhËn cña du lÞch ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ v¨n ho¸, nh÷ng ho¹t ®éng du lÞch còng ®em l¹i nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn c«ng cuéc b¶o tån c¸c di s¶n v¨n ho¸ nãi riªng vµ nÕp sèng v¨n ho¸ nãi chung . Cô thÓ nh­: - §èi víi c¸c di s¶n vËt thÓ, ®Æc biÖt lµ c¸c di s¶n cã gi¸ trÞ toµn cÇu næi bËt th× sù bïng næ sè l­îng kh¸ch th¨m quan ®· vµ ®ang trë thµnh mèi nguy c¬ ®e do¹ viÖc b¶o vÖ c¸c di s¶n nµy. Sù cã mÆt qu¸ ®«ng du kh¸ch trong mét thêi ®iÓm ë mét di s¶n ®· t¹o nªn nh÷ng t¸c ®éng c¬ häc, ho¸ häc ®· cïng víi c¸c yÕu tè khÝ hÖu nhiÖt ®íi g©y nªn nh÷ng sù huû ho¹i ®èi víi c¸c di s¶n vµ c¸c ®éng s¶n phô thuéc nh­ c¸c vËt dông trang trÝ, vËt dông thê tù … - Sù ph¸t triÓn c¸c dÞch vô du lÞch thiÕu sù kiÓm so¸t vµ sù bïng næ sè l­îng du kh¸ch cßn t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn c¶nh quan v¨n ho¸ vµ m«i tr­êng sinh th¸i t¹i c¸c khu du lÞch nh­: kh¾c tªn lªn c¸c v¸ch ®¸, c¸c bé phËn di tÝch, x¶ r¸c bõa b·i… - Du lÞch t¹o nªn sù tiÕp xóc gi÷a c¸c bé phËn d©n c­ xuÊt th©n tõ c¸c nÒn v¨n ho¸ kh¸c nhau, tÝn ng­ìng kh¸c nhau. Do kh«ng ®­îc th«ng tin ®Çy ®ñ vµ thiÕu nh÷ng quy ®Þnh chÆt chÏ, cô thÓ nªn nhiÒu du kh¸ch ®· ¨n mÆc, xö tuú tiÖn ë nh÷ng n¬i d­îc coi lµ trang nghiªm – ®Æc biÖt lµ nh÷ng di tÝch cã ý nghÜa t«n gi¸o, tÝn ng­ìng cña nh©n d©n së t¹i, g©y nªn sù bÊt hoµ thËm chÝ lµ sù xung ®ét vÒ mÆt t©m lý vµ tinh thÇn. Trªn ®©y lµ thùc tr¹ng chung cña sinh th¸i vµ v¨n ho¸ ViÖt nam trong thêi k× ®Çu ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. VËy thùc tr¹ng du lÞch sinh th¸i trong c¸c khu b¶o tån ra sao? Trong sè 11 v­ên quèc gia th× Cóc Ph­¬ng, B¹ch M·, C¸t Tiªn ®· tæ chøc ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i kh¸ h¬n. Cô thÓ 3 v­ên nµy ®· x©y dùng ®­îc mét sè tuyÕn du lÞch sinh th¸i, mét sè tuyÕn ®­êng mßn thiªn nhiªn, mét sè h­íng dÉn viªn lµ kiÓm l©m ®­îc ®µo t¹o, båi d­ìng kiÕn thøc vÒ du lÞch sinh th¸i. C¸c v­ên cßn l¹i còng tæ chøc ho¹t ®éng th¨m quan du lÞch nh­ng ch­a cã bµi b¶n vµ ®Þnh h­íng râ rµng . C¨n cø vµo c¸c tiªu chÝ cña du lÞch sinh th¸i ta cã thÓ nhËn thÊy r»ng: - MÆc dï ®· cã nh÷ng tuyÕn du lÞch mang tÝnh chÊt du lÞch sinh th¸i nh­ng trªn thùc tÕ chØ lµ du lÞch thiªn nhiªn hay du lÞch liªn quan ®Õn thiªn nhiªn. - Ho¹t ®éng gi¸o dôc, diÔn gi¶i m«i tr­êng – mét yÕu tè rÊt c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt du lÞch sinh th¸i víi c¸c lo¹i h×nh du lÞch kh¸c ch­a ®­îc triÓn khai nhiÒu vÉn ch­a quan t©m ®óng møc vµ thiÕu c¸n bé am hiÓu vÒ lÜnh vùc míi mÎ nµy. Cô thÓ lµ trªn c¸c tuyÕn th¨m quan, ®­êng mßn thiªn nhiªn cßn thiÕu nhiÒu biÓn chØ dÉn, chØ b¸o. Mét sè v­ên ®· cã mét sè tê gÊp vµ biÓn chØ dÉn nh­ng néi dung th«ng tin, th«ng tin qu¸ nghÌo nµn, s¬ sµi. Mét sè biÓn chØ dÉn lµm b»ng s¾t t©y, giÊy Ðp plastic nªn dÔ bÞ thiªn nhiªn ph¸ huû. HÇu hÕt c¸c h­íng dÉn viªn míi chØ lµm nhiÖm vô dÉn ®­êng mµ hä ch­a cã ®ñ kiÕn thøc ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô quan träng, chñ yÕu nhÊt cña m×nh lµ gi¸o dôc vµ diÔn gi¶i m«i tr­êng. - Lîi Ých tõ ho¹t ®éng du lÞch cßn Ýt, ch­a hç trî ®­îc nhiÒu cho c«ng t¸c b¶o tån vµ ph¸t triÓn céng ®ång ®Þa ph­¬ng . Nh©n d©n ®Þa ph­¬ng ch­a ®­îc thu hót nhiÒu vµo ho¹t déng du lÞch cña v­ên. 2.3.3 Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng. Nguyªn nh©n v× sao du lÞch sinh th¸i t¹i c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam ch­a ®­îc ph¸t triÓn t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña nã th× kh¸ nhiÒu. Nh­ng nh×n chung nã cã mét vµi nguyªn nh©n chÝnh. Sù Ýt hiÓu biÕt vÒ kh¸i niÖm du lÞch sinh th¸i lµ mét h¹n chÕ kh«ng nhá cho viÖc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. Du lÞch sinh th¸i lµ mét lo¹i h×nh du lÞch kh¸ míi mÎ c¶ vÒ kh¸i niÖm, tæ chøc ho¹t ®éng, quy ho¹ch, chÝnh s¸ch ®Çu t­ khai th¸c. VÊn ®Ò phæ cËp kiÕn thøc du lÞch sinh th¸i ch­a ®­îc c¸c nghµnh liªn quan quan t©m ®óng møc. HÇu hÕt nh©n d©n ViÖt nam ch­a cã kh¸i niÖm vÒ du lÞch sinh th¸i. Mét nguyªn nh©n quan träng n÷a lµ do lùc l­îng qu¶n lý t¹i c¸c khu v­ên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn thiÕu c¶ vÒ sè l­îng lÉn kiÕn thøc chuyªn m«n vÒ b¶o tån còng nh­ du lÞch sinh th¸i. MÆc dï du lÞch lµ mét trong nh÷ng chøc n¨ng, nhiÖm vô cña v­ên quèc gia. Nh­ng thùc tÕ c¸c v­ên míi chØ chó träng ®Õn b¶o vÖ rõng mµ ch­a quan t©m tíi viÖc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng vµ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. C¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn cßn thiÕu nh÷ng ph­¬ng tiÖn cung cÊp c¸c th«ng tin gi¸o dôc, diÔn gi¶i m«i tr­êng vµ ch­a cã ®­îc nh÷ng h­íng dÉn viªn du lÞch sinh th¸i chuyªn nghiÖp, am hiÓu ®Çy ®ñ, t­êng tËn c¸c tµi nguyªn du lÞch cña chÝnh m×nh. C¸c ®iÓm du lÞch sinh th¸i ch­a ®­îc quy ho¹ch lµ mét trë ng¹i lín cho viÖc ph¸t triÓn cña nghµnh du lÞch nµy t¹i ViÖt nam. HÇu hÕt c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn ch­a cã ph©n vïng dµnh cho du lÞch sinh th¸i. Kh«ng cã c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o dùa vµo ®ã c¸c ®èi t­îng biÕt m×nh ®ang tiÕn hµnh du lÞch sinh th¸i hay mét h×nh thøc du lÞch nµo kh¸c . Sù thiÕu tiÕp thÞ qu¶ng c¸o cho du lÞch sinh th¸i còng lµ mét nguyªn nh©n quan träng k×m h·m sù ph¸t triÓn cña du lÞch sinh th¸i ë ViÖt nam. ThiÕu tiÕp thÞ, qu¶ng c¸o, tuyªn truyÒn dÉn ®Õn thiÕu nhu cÇu trong thÞ tr­êng. §iÒu nµy l¹i dÉn ®Õn sù thiÕu ®éng lùc thóc ®Èy c¸c c¬ quan chøc tr¸ch cã thÈm quyÒn vµ c¸c nhµ ®Çu t­ ®Ó hä quan t©m h¬n ®Õn viÖc ­u tiªn ®Çu t­ cho b¶o tån vµ du lÞch sinh th¸i. Mét nguyªn nh©n kh«ng kÐm phÇn quan träng lµ sù kÐm ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng phôc vô du lÞch nãi chung vµ du lÞch sinh th¸i nãi riªng. Tuy du lÞch sinh th¸i vµ c¸c kh¸ch du lÞch sinh th¸i kh«ng chó träng l¾m tíi sù hiÖn ®¹i cña c¬ së vËt chÊt, nh­ng cÇn cã sù phôc vô tèi thiÓu ®Ó du kh¸ch kh«ng ph¶i bËn lßng mçi khi cÇn ®Õn chóng. Nh×n chung nguyªn nh©n quan träng nhÊt g©y trë ng¹i cho viÖc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë c¸c v­ên quèc gia vµ c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn l¹i lµ thiÕu sù phèi hîp kÕi hîp gi÷a c¸c c¬ quan, c¸c nghµnh, c¸c cÊp trong viÖc x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn vµ quy ho¹ch du lÞch. Du lÞch sinh th¸i lµ mét ngµnh du lÞch liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc, cÇn ph¶i cã sù kÕt hîp cña nhiÒu ngµnh liªn quan míi cã thÓ ph¸t triÓn ®ù¬c. 2.4 TiÒm n¨ng vµ thùc tr¹ng du lÞch sinh th¸i biÓn - ®¶o cña ViÖt Nam. 2.4.1 TiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i biÓn - ®¶o. Däc theo chiÒu dµi h¬n 3.231 km vïng biÓn ven bê cña ViÖt Nam ®· thèng kª ®­îc 2.779 hßn ®¶o lín nhá, trong ®ã 1.295 (46,6%) ®¶o kh«ng tªn; h¬n 50 ®¶o cã d©n sinh sèng th­êng xuyªn, thèng kª ®­îc tµi nguyªn sinh vËt kho¶ng trªn 10 ®¶o, nh­ vËy cßn 95,5% lµ ®¶o hoang. Toµn bé diÖn tÝch cña ®¶o ven bê lµ 1.636,7 km2, trong tæng sè 2.779 ®¶o chØ cã 3 ®¶o cã diÖn tÝch tõ 100km2 trë lªn lµ C¸i BÇu, C¸t Bµ, Phó Quèc, 23 ®¶o cã diÖn tichs tõ 10km2 ®Õn 99,9km2, diÖn tÝch cña 1.295 ®¶o kh«ng tªn ( ®¶o nhá vµ cùc nhá) chØ cã 23km2. HÖ thèng ®¶o ë vïng biÓn ven bê ViÖt Nam ph©n bè kh«ng ®Òu. Khu vùc tËp trung nhiÒu ®¶o nhÊt lµ VÞnh B¾c Bé ( cùc Nam Trung Bé, §«ng vµ T©y Nam Bé) chØ chiÕm 7% tæng sè ®¶o. tuy nhiªn tæng tÝch c¸c ®¶o ë hai khu vùc nµy l¹i gÇn gièng nhau: 787,4km2 (48%) cho c¸c ®¶o ë ven bê B¾c Bé vµ 679,3 km (41%) cho c¸c ®¶o ë ven bê Nam Bé. C¨n cø vµ ®Æc ®iÓm ph©n bæ c¸c hßn ®¶o, tån t¹i ba HST ®Æc tr­ng: + HÖ sinh th¸i quÇn ®¶o víi nhiÒu vòng, vÞnh nhá xen kÏ nhau t¹o thµnh c¶nh quan vµ m«i tr­êng sinh th¸i rÊt ®Æc biÖt vµ ®a d¹ng. §Æc tr­ng nhÊt lµ hÖ thèng quÇn ®¶o phÝa t©y b¾c vÞnh B¾c Bé. + HÖ sinh th¸i ë mét hoÆc hai ®¶o ®éc lËp, hoÆc c¸ch nhau t­¬ng ®èi xa. TÝnh chÊt sinh th¸i vµ khu hÖ sinh vËt trªn ®¶o vµ vïng n­íc xung quanh c¸c ®¶o cña HST nµy t­¬ng ®èi thuÇn nhÊt, tÝnh ®a d¹ng sinh häc kh«ng cao. §¹i diÖn cho HST d¹ng nµy lµ c¸c ®¶o B¹ch Long VÜ, Hßn M¸t, Cån Cá, Cï Lao RÐ, Cï Lao Khoai, Hßn Tre... + HÖ sinh th¸i vïng quÇn ®¶o nhá, bao gåm mét ®¶o lín vµ mét sè ®¶o nhá xung quanh. §iÓn h×nh cho d¹ng nµy lµ C¸t Bµ, Cï Lao Chµm, C«n §¶o,Thæ Chu, Phó Quèc... §Æc tr­ng cña c¸c HST nµy lµ võa mang tÝnh chÊt cña HST ®¶o ®éc lËp ( khu hÖ sinh vËt tËp trung chñ yÕu trªn vµ quanh ®¶o lín), võa mang tÝnh chÊt cña HST quÇn ®¶o ( cã c¸c vòng, vÞnh vµ vïng c­ tró nhá riªng rÏ gi÷a ®¶o lín vµ c¸c ®¶o nhá). Do ®ã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña HST nµy nghÌo nµn h¬n HST quÇn ®¶o phÝa t©y b¾c vÞnh B¾c Bé, nh­ng phong phó h¬n HST c¸c ®¶o ®éc lËp. C¸c ®¶o vµ vïng n­íc quanh ®¶o lµ n¬i b¶o tån, ph¸t triÓn nguån gen tù nhiªn rÊt phong phó vµ l­u gi÷ nh÷ng nguån gen quý hiÕm cña khu hÖ sinh vËt ViÖt Nam. B­íc ®Çu ®· ph¸t hiÖn ®­îc 8 loµi quý hiÕm vµ 1 loµi ®Æc h÷u trªn côm ®¶o C¸t Bµ ; 3 loµi quý hiÕm tren Cï Lao Chµm ; 4 loµi quý hiÕm vµ mét loµi ®Æc h÷u trªn côm ®¶o C«n §¶o - Ba C¹nh ; bæ sung voµ danh môc c¸ biÓn viÖt Nam 113 loµi c¸ san h« míi ®­îc ph¸t hiÖn t¹i c¸c ®¶o ven bê. Vïng biÓn nµy quanh hÖ thèng ®¶o ven bê ViÖt Nam lµ n¬i dõng ch©n thuËn lîi cho c¸c loµi ®éng vËt di c­ tõ B¾c xuèng Nam vµ ng­îc l¹i. §Æc tÝnh nµy lµm cho khu hÖ ®éng vËt trªn ®¶o vµ d­íi n­íc thªm phong phó, ®a d¹ng. Trong sè 43 loµi chim biÓn ®· ph¸t hiÖn ë n­íc ta cã 10 loµi lµ chim di c­ tró ®«ng tõ ph­¬ng B¾c tíi. Theo c¬ chÕ tuÇn hoµn tù nhiªn, n­íc bèc h¬i tõ biÓn vµ n­íc trªn bÒ mÆt ®¶o cïng víi qu¸ tr×nh quang hîp ®· ®¶m b¶o cho hÖ thùc vËt ph¸t triÓn, t¹o ra c¸c chÊt h÷u c¬ (c©y, l¸ , hoa , qu¶) lµm cho thøc ¨n cho nhiÒu loµi ®éng vËt sèng trªn ®¶o. trong qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, x¸c sinh vËt vµ ph©n ®éng vËt th¶i ra tr«i xuèng biÓn lµ nguån thøc ¨n h÷u c¬ cho nhiÒu loµi ®éng vËt sèng trong vïng biÓn quanh ®¶o, t¹o nªn vßng tuÇn hoµn sinh häc lµ nh©n tè ®¶m b¶o cho khu hÖ sinh vËt ë ®©y tån t¹i vµ ph¸t triÓn. HST ®¶o vµ vïng biÓn quanh c¸c ®¶o ven bê biÓn ViÖt Nam cã ®a d¹ng sinh häc cao. §Õn nay ch­a cã sè liÖu thèng kª ®Çy ®ñ vÒ nguån gen trong HST biÓn - ®¶o quanh 2.779 hßn ®¶o, tuy nhiªn kÕt qu¶ nghiªn cøu ë mét sè côm ®¶o cho thÊy : trªn c¸c ®¶o hiÖn cã kho¶ng 997 loµi thùc vËt thuéc 587 chi, 156 hä, 5 ngµnh, kho¶ng 63 loµi thó thuéc 24 hä, 8 bé, kho¶ng 194 loµi chim thuéc 50 hä, 20 bé, kho¶ng 73 loµi bß s¸t thuéc 18 hä, 3 bé, kho¶ng 15 loµi l­ìng c­ thuéc 4 hä, 1 bé ; t­¬ng øng víi 28,3% loµi thó, 23,7% sè loµi chim, 29,1% sè loµi bß s¸t vµ 18,8% sè loµi l­ìng c­ ®· thèng kª trong toµn quèc. Trong vïng biÓn ViÖt Nam hiÖn ®· ph¸t hiÖn ®­îc 537 loµi thuéc 4 ngµnh thùc vËt phï du (phytoplankton) , ®éng vËt phï du ( Zooplankton) cã 657 loµi thuéc 7 ngµnh, ®éng vËt ®¸y cã kho¶ng 6.000 loµi cì lín, c¸ biÓn cã 2.038 loµi thuéc 717 gièng, 198 hä, 32 bé, bß s¸t cã 21 loµi, ®éng vËt cã vó sèng d­íi n­íc cã 12 loµi thuéc 10 gièng, 4 hä thuéc 2 bé c¸ Voi (Cetacea) vµ c¸ Cói ( Sitenia). B­íc ®Çu ®· x¸c ®inh ®a d¹ng sinh häc ë mét sè côm ®¶o vµ vïng biÓn phô cËn ®Æc tr­ng cho HST biÓn - ®¶o, gåm: Côm ®¶o ven bê vÞnh B¾c Bé ( tõ Qu¶ng Ninh ®Õn Thõa Thiªn HuÕ): víi kho¶ng 80% tæng sè ®¶o ven bê ViÖt Nam. Ph¸t hiÖn trªn c¸c ®¶o 754 loµi thùc vËt, 43 loµi thó , 20 loµi bß s¸t - l­ìng c­, 121 lµi chim. Trong vïng n­íc quanh côm ®¶o nµy cã kho¶ng 181 loµi thùc vËt phï du, 53 loµi rong biÓn, 198 loµi c¸ biÓn - trong ®ã cã 42 loµi c¸ san h«, 500 loµi ®éng vËt ®¸y, 13 loµi bß s¸t biÓn vµ 3 loµi thó sèng d­íi n­íc. Trong sè c¸c loµi sinh vËt ®· ph¸t hiÖn cã 5 loµi thó quý hiÕm ®­îc ®­a vµo s¸ch ®á ViÖt Nam, trong sè ®ã cã 1 loµi ®Æc h÷u, 9 loµi c¸ san h« míi, nhiÒu loµi sinh vËt lµ d­îc liÖu vµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. Côm ®¶o ven bê tõ §µ N½ng ®Õn Kh¸nh Hoµ cã c¸c ®¶o quan träng nh­ Cï Lao Chµm, Cï Lao RÐ, Hßn Tre 1, Hßn Mun... vµ hµng tr¨m ®¶o lín nhá vãi c¸c vòng vÞnh cã c¶nh quanh ®Ñp nh­ vÞnh Cam Ranh, vÞnh BÕn Gái, vòng B×nh Cang... Trªn c¸c ®¶o ë côm nµy b­íc ®Çu ®· ph¸t hiÖn ®­îc 199 loµi thùc vËt, 12 loµi thó, 7 loµi bß s¸t. T¹i vïng n­íc quanh c¸c ®¶o cã kho¶ng 218 loµi thùc vËt phï du biÓn, 53 loµi rong biÓn, 256 loµi c¸ san h« vµ 630 loµi ®éng vËt ®¸y. Trong sè loµi sinh vËt ®· ph¸t hiÖn ë ®©y cã 3 loµi thó quý hiÕm, 18 loµi ®éng vËt phï du vµ 89 loµi c¸ san h« míi ®èi víi ViÖt Nam. Côm ®¶o ven bê ThuËn H¶i - Minh H¶i cã sè l­îng ®¶o kh«ng lín nh­ng nhiÒu ®¶o cã ý nghÜa quan träng nh­ Phó Quý, Hßn Khoai, C«n §¶o. B­íc ®Çu ®· thèng kª tµi nguyªn sinh vËt trªn c¸c ®¶o tr._.