Dự án nâng cấp cải tạo hệ thống kĩ thuật trường kinh tế quốc dân với việc áp dụng hệ thống tiêu chuẩn ISO 9000 vào công tác quản lý…

Lêi giíi thiÖu Trong c«ng cuéc héi nhËp vµ hiÖn ®¹i ho¸ hiÖn nay, ®Ó n©ng cao tÝnh c¹nh tranh víi c¸c c«ng ty trong n­íc vµ c¸c c«ng ty n­íc ngoµi, c¸c c«ng ty x©y dùng ph¶i x©y dùng cho m×nh mét th­¬ng hiÖu tèt. Víi viÖc ¸p dông tiªu chuÈn ISO 9000 vµo viÖc qu¶n lý chÊt l­îng c«ng tr×nh sÏ t¹o uy tÝn cho c«ng tr×nh mµ c«ng ty Êy thùc hiÖn. §Ó ¸p dông cã hiÖu qu¶ hÖ thèng tiªu chuÈn nµy, c¸c c«ng ty ph¶i x©y dùng cho m×nh hÖ thèng qu¶n lý chÊt l­îng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt còng nh­ trong qu¶n lý cña c«ng ty. Víi quy m« dù ¸n n©ng cÊp c¶i t¹o hÖ thèng kÜ thuËt tr­êng ®¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n nhá, lÎ... viÖc ¸p dông hÖ thèng tiªu chuÈn ISO 9000 vµo c«ng t¸c qu¶n lý chÊt l­îng c«ng tr×nh gÆp nhiÒu khã kh¨n. Trong néi dung tµi liÖu nµy gåm c¸c néi dung chÝnh sau ®©y: HÖ thèng qu¶n lý chÊt l­îng theo ISO 9000 C«ng t¸c qu¶n lý chÊt l­îng c«ng tr×nh Giíi thiÖu vÒ dù ¸n vµ viÖc ¸p dông hÖ thèng QLCL trong dù ¸n v A.HỆ THỐNG QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG THEO MÔ HÌNH ISO 9000 1. Hệ thống quản lý chất lượng a.Khái niệm Để cạnh tranh và duy trì được chất lượng với hiệu quả kinh tế cao, đạt được mục tiêu đã đề ra, công ty phải có chiến lược, mục tiêu đúng. Từ chiến lược và mục tiêu này, phải có chính sách hợp lý, một cơ cấu tổ chức và nguồn lực phù hợp, trên cơ sở này xây dựng một hệ thống quản lý có hiệu quả và hiệu lực. Hệ thống này phải xuất phát từ quan điểm hệ thống, đồng bộ, giúp doanh nghiệp liên tục cải tiến chất lượng, thỏa mãn khách hàng và những bên có liên quan. Hệ thống quản lý chất lượng là một tập hợp các yếu tố có liên quan và tương tác để lập chính sách và mục tiêu chất lượng và đạt được các mục tiêu đó. Hệ thống QLCL giúp các doanh nghiệp phân tích yêu cầu của khách hàng, xác định các quá trình sản sinh ra sản phẩm được khách hàng chấp nhận và duy trì được các quá trình đó trong điều kiện được kiểm soát. Hệ thống QLCL có thể dùng làm cơ sở cho các hoạt động cải tiến chất lượng liên tục, ngày càng thoả mãn hơn các yêu cầu của khách hàng và các bên liên quan. Hệ thống QLCL hài hoà mọi nỗ lực của doanh nghiệp, hướng toàn bộ nỗ lực của doanh nghiệp để thực hiện mục tiêu chung đã đặt ra. Đó chính là phương pháp hệ thống của quản lý. Lưu ý rằng các yêu cầu của hệ thống QLCL khác với yêu cầu đối với sản phẩm. Các yêu cầu của hệ thống QLCL mang tính chung nhất, có thể áp dụng cho mọi loại hình tổ chức. Tiêu chuẩn ISO 9001 mà ta nghiên cứu dưới đây chỉ đưa ra các yêu cầu của hệ thống QLCL, không qui định các yêu cầu cho sản phẩm; nó chỉ bổ sung, nhưng không thay thế được cho các yêu cầu về sản phẩm. Các yêu cầu đối với sản phẩm có thể qui định bởi khách hàng hay chính doanh nghiệp, dựa trên các yêu cầu của khách hàng hay bởi các chế định. Các yêu cầu đối với sản phẩm và, trong một số trường hợp, các quá trình gắn với chúng có thể qui định trong các tài liệu như qui định kỹ thuật, tiêu chuẩn cho sản phẩm, tiêu chuẩn quá trình, các thoả thuận ghi trong các hợp đồng hay các yêu cầu pháp chế. b.Vai trò của hệ thống văn bản Để tạo thuận lợi cho quá trình thực hiện áp dụng, hệ thống QLCL cần được thể hiện dưới dạng văn bản. Trước hết cần thống nhất quan điểm rằng việc xây dựng và áp dụng hệ thống văn bản là một hoạt động gia tăng giá trị. Hệ thống văn bản thích hợp sẽ giúp xí nghiệp: - Đạt chất lượng sản phẩm yêu cầu và cải tiến chất lượng; - Huấn luyện đào tạo - Đảm bảo lặp lại được công việc và xác định nguồn gốc - Đánh giá hiệu lực của hệ thống; - Cung cấp bằng chứng khách quan; Trong quá trình đánh giá, xem xét, hệ thống văn bản là bằng chứng khách quan rằng các quá trình đã được xác định và các thủ tục đã được kiểm soát. Hệ thống văn bản hỗ trợ cho cải tiến chất lượng theo nghĩa giúp người quản lý hiểu được mọi việc được tiến hành như thế nào và xác định được chất lượng của việc thực hiện. Chỉ khi đó ta mới xác định được hiệu quả của những thay đổi, cải tiến. Ngoài ra, nếu xét thấy việc cải tiến là có hiệu quả thực sự, thì bước tiếp theo phải là tiêu chuẩn hoá chúng thành các qui định. Điều này sẽ giúp doanh nghiệp duy trì được những cải tiến đã đề ra. Các loại tài liệu được sử dụng trong hệ thống quản lý chất lượng bao gồm: - Tài liệu cung cấp thông tin nhất quán, cả trong nội bộ và với bên ngoài về hệ thống quản lý chất lượng của tổ chức; những tài liệu này được gọi là sổ tay chất lượng - Tài liệu mô tả cách thức áp dụng hệ thống quản lý chất lượng cho một sản phẩm, dự án hay hợp đồng cụ thể; những tài liệu này được gọi là kế hoạch chất lượng - Tài liệu cung cấp thông tin nhất quán về cách thức tiến hành các hoạt động; những tài liệu này được gọi là các thủ tục/qui định/qui trình/hướng dẫn. - Tài liệu cung cấp bằng chứng khách quan về việc thực hiện các hoạt động hay kết quả đạt được; tài liệu này là các hồ sơ Một vấn đề đặt ra là mức độ "văn bản hoá" như thế nào cho thích hợp với tình hình cụ thể của tổ chức, như qui mô và loại hình của tổ chức, sự phức tạp và mối quan hệ tương tác giữa các quá trình, tính phức tạp của sản phẩm, yêu cầu của khách hàng và yêu cầu pháp chế được áp dụng, trình độ, kỹ năng của nhân viên, và mức độ cần thiết để thể hiện việc thực hiện các yêu cầu của hệ thống QLCL. Nếu không lưu ý đến điểm này, có thể rơi vào một trong hai trạng thái: hoặc quá nhiều văn bản dẫn tới quan liêu giấy tờ, hoặc không đủ văn bản hướng dẫn, áp dụng dẫn đến tình trạng lộn xộn thiếu thống nhất. c.Hệ thống QLCL và mạng lưới quá trình Quá trình có thể được định nghĩa là một hệ thống các hoạt động sử dụng các nguồn lực để biến các đầu vào thành đầu ra. Do sự biến đổi trong quá trình, giá trị của sản phẩm nói chung được gia tăng. Mỗi quá trình đều phải huy động con người và/hay các nguồn lực khác theo một cách nào đó. Ví dụ, đầu ra có thể là một giấy báo giá, phần mềm máy tính, dịch vụ du lịch, bán thành phẩm hay thành phẩm thuộc loại bất kỳ. Đối với đầu vào, sản phẩm trung gian và đầu ra, có thể tiến hành các phép đo. Quản lý chất lượng được thực hiện bằng việc quản lý các quá trình trong doanh nghiệp. Cần phải quản lý quá trình theo hai khía cạnh: - Cơ cấu và vận hành của quá trình, là nơi lưu thông dòng SP hay thông tin; - Chất lượng của sản phẩm hay thông tin lưu thông trong cơ cấu đó. Mọi doanh nghiệp đều phải thực hiện hoạt động gia tăng giá trị với khá nhiều các chức năng, như thiết kế, cung ứng, kinh doanh, sản xuất, kế toán, quản trị hành chính, đảm bảo chất lượng, kiểm soát chi phí, giao hàng ...Các hoạt động này được thực hiện nhờ một mạng lưới các quá trình. Cấu trúc của mạng lưới này nói chung không phải chỉ đơn giản là một dòng liên tiếp mà là một hệ thống kết nối theo kiểu mạng nhện. Giữa các quá trình lại có các mối quan hệ, các điểm tương giao. Mỗi doanh nghiệp cần xác định, tổ chức và duy trì mạng lưới các quá trình và những chỗ tương giao của chúng. Chính qua mạng lưới quá trình này mà doanh nghiệp tạo ra, cải tiến và cung cấp chất lượng ổn định cho khách hàng. Đó chính là nền tảng của bộ tiêu chuẩn ISO 9000. Giữa hệ thống QLCL và mạng lưới quá trình trong xí nghiệp có mối liên quan chặt chẽ thể hiện qua các nội dung sau: Hệ thống QLCL được tiến hành nhờ các quá trình, các quá trình này tồn tại cả bên trong và xuyên ngang các bộ phận chức năng. Để hệ thống QLCL có hiệu lực, cần xác định và triển khai áp dụng một cách nhất quán các quá trình và trách nhiệm, quyền hạn, thủ tục và nguồn lực kèm theo. Một hệ thống không phải là một phép cộng của các quá trình, hệ thống QLCL phải phối hợp và làm tương thích các quá trình, và xác định các nơi tương giao. Để xem xét tính hiệu lực và hiệu quả của một hệ thống QLCL, người ta thường đặt ra các câu hỏi sau đối với mỗi quá trình thuộc hệ thống đó: - Các quá trình đã được xác định và có các thủ tục dạng văn bản để điều hành, quản lý các quá trình đó ? - Các quá trình có được triển khai đầy đủ và được thực hiện như đã nêu trong văn bản? - Các quá trình này có đem lại các kết quả như mong đợi ? 2. Bộ Tiêu Chuẩn ISO 9000 Bộ tiêu chuẩn ISO 9000 do Tổ chức Quốc tế về Tiêu chuẩn hóa (ISO) ban hành lần đầu năm 1987 nhằm mục đích đưa ra một mô hình được chấp nhận ở mức độ quốc tế về hệ thống đảm bảo chất lượng và có thể áp dụng rộng rãi trong các lĩnh vực sản xuất kinh doanh và dịch vụ. ISO 9000 là sự kế thừa của các tiêu chuẩn đã tồn tại và được sử dụng rộng rãi, trước tiên là trong lĩnh vực quốc phòng như tiêu chuẩn quốc phòng của Mỹ (MIL-Q-9058A), của khối NATO (AQQP1). Năm 1979, Viện Tiêu chuẩn Anh (BSI) đã ban hành tiêu chuẩn BS 5750 về đảm bảo chất lượng, sử dụng trong dân sự. Để phục vụ cho nhu cầu giao lưu thương mại quốc tế, Tổ chức Tiêu chuẩn hoá Quốc tế ISO đã thành lập ban Kỹ thuật TC 176 để soạn thảo bộ tiêu chuẩn về quản lý chất lượng. Những tiêu chuẩn đầu tiên của bộ tiêu chuẩn này được ban hành năm 1987 và được soát xét lần đầu tiên năm 1994. ISO 9000 đề cập đến các lĩnh vực chủ yếu trong quản lý chất lượng như chính sách chất lượng, thiết kế triển khai sản phẩm và quá trình cung ứng, kiểm soát quá trình, bao gói, phân phối, dịch vụ sau khi bán, xem xét đánh giá nội bộ, kiểm soát tài liệu, đào tạo... ISO 9000 là tập hợp các kinh nghiệm QLCL tốt nhất đã được thực thi trong nhiều quốc gia và khu vực và được chấp nhận thành tiêu chuẩn quốc gia của nhiều nước. Tại sao chọn ISO 9000? Áp lực từ thị trường: Khách hàng của Doanh nghiệp yêu cầu, Cơ quan quản lý nhà nước yêu cầu, Cải tiến hiệu quả hoạt động để tạo và duy trì lợi thế cạnh tranh, Xu thế hội nhập quốc tế. Áp lực từ chủ sở hữu, cổ đông: Duy trì, phát triển sản xuất kinh doanh thông qua duy trì và phát triển thị trường, Nâng cao hiệu quả đầu tư thông qua nâng cao hiệu suất hoạt động. Áp lực từ nhân viên: Nâng cao thu nhập nhờ vào sự phát triển và nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của Doanh nghiệp, Nâng cao năng lực cá nhân Lợi ích từ ISO 9000? Cải thiện tình trạng tài chính từ việc hoạch định và đạt được các kết quả thông qua các quá trình có hiệu quả và hiệu lực, Cải thiện uy tín của Doanh nghiệp nhờ nâng cao khả năng thoả mãn khách hàng của Doanh nghiệp, Tăng lượng hàng hoá/dịch vụ bán ra nhờ nâng cao khả năng thoả mãn các nhu cầu của khách hàng của Doanh nghiệp, Giảm chi phí nhờ các quá trình được hoạch định tốt và thực hiện có hiệu quả, Nâng cao sự tin tưởng nội bộ nhờ các mục tiêu rõ ràng, các quá trình có hiệu lực và các phản hồi với nhân viên về hiệu quả hoạt động của hệ thống, Các nhân viên được đào tạo tốt hơn, Nâng cao tinh thân nhân viên nhờ sự hiểu rõ đóng góp với mục tiêu chất lượng, đào tạo thích hợp, trao đổi thông tin hiệu quả và sự lãnh đạo, Khuyến khích sự cởi mở trong tiếp cận các vấn đề chất lượng, nhờ đó khả năng lặp lại ít hơn, Tạo cơ sở cho hoạt động chứng nhận, công nhận và thừa nhận: Được sự đảm bảo của bên thứ ba, Vượt qua rào cản kỹ thuật trong thương mại, Cơ hội cho quảng cáo, quảng bá. Các bước thực hiện ISO 9000? Lãnh đạo cam kết Đánh giá và lập kế hoạch Thiết lập văn bản Áp dụng hệ thống Đánh giá, cải tiến Chứng nhận b.c«ng t¸c qu¶n lý chÊt l­îng c«ng tr×nh 1. Các bước tiến hành công tác quản lý chất lượng.  -  Tăng cường công tác giám sát của Ban với các công trường xây dựng, đôn đốc tiến độ thi công, thúc đẩy công tác tư vấn giám sát. Các công trình phải có cán bộ kỹ thuật của ban theo dõi.  - Tham gia đánh giá chất lượng vật liệu xây dựng trước khi đưa vào công trường - Tăng cường công tác kiểm tra và hậu kiểm chất lượng vật liệu, cấu kiện các bộ phận công trình trước khi tiến hành nghiệm thu từng giai đoạn. -  Tăng cường công tác tiếp cận thông tin về các nhà thầu đơn vị tư vấn giám sát từ đó tìm đối tác thích hợp. -  Kết hợp với các đơn vị sử dụng tham gia quản lý chất lượng các công trình nhất là công trình sửa chửa và nâng cấp. -  Nâng cao trình độ giám sát cho các thành viên trong Ban thông qua các lớp tập huấn của tỉnh hoặc cơ quan chuyên ngành tổ chức. Thường xuyên cập nhật các tiêu chuẩn quy phạm chuyên ngành trong công tác giám sát và nghiệm thu công trình. Giám sát tiến độ và phương tiện thi công. Cần có hợp đồng với các nội dung chi tiết  đối với các nhà thầu, đòi hỏi các nhà thầu cung cấp tiến độ thi công cụ thể và chi tiết. Tăng cường kiểm tra chức năng các phương tiện thi công theo hợp đồng trước khi đưa vào công trường. Tổ chức nghiệm thu công trình theo từng đợt, từng  giai đoạn, và hoàn thành công trình. 3. Việc thực hiện quản lý chất lượng xây dựng công trình trong thành phố. Nghị định số 2/2006/NÐ-CP ngày 5/1/2006 của Chính phủ ban hành Quy chế khu đô thị mới quy định việc quản lý chất lượng xây dựng công trình trong khu đô thị mới được thực hiện như sau: - Chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm về chất lượng các công trình xây dựng thuộc dự án của mình theo quy định của pháp luật về xây dựng. - Việc quản lý chất lượng công trình xây dựng trong khu đô thị mới thực hiện theo quy định của pháp luật về quản lý chất lượng công trình xây dựng. - Ðối với các công trình có chuyển giao như: Công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội và công trình khác phải được nghiệm thu trước khi chuyển giao. Khi chuyển giao, chủ đầu tư phải giao đầy đủ hồ sơ quản lý chất lượng công trình cho bên nhận chuyển giao. Trường hợp khi thực hiện dự án đã xác định được bên nhận chuyển giao thì bên nhận chuyển giao được tham gia quản lý chất lượng và nghiệm thu công trình trong giai đoạn xây dựng đến hoàn thành bàn giao đưa vào sử dụng. Chủ đầu tư có trách nhiệm bảo hành công trình và bên nhận chuyển giao có trách nhiệm thực hiện bảo trì công trình theo quy định. - Ðối với công trình nhà chung cư và nhà ở được xây dựng để bán, phải được kiểm tra và chứng nhận sự phù hợp về chất lượng công trình xây dựng trước khi đưa vào kinh doanh, khai thác, sử dụng theo quy định của pháp luật về quản lý chất lượng công trình xây dựng. Bên bán trích sao và giao cho bên mua giấy chứng nhận sự phù hợp về chất lượng công trình xây dựng, các bản vẽ hoàn công có liên quan và thực hiện bảo hành với thời gian không ít hơn 12 tháng đối với phần công trình được bán. 3. Xây dựng đội ngũ cán bộ công chức trong cơ quan QLNN về CLCTXD Để thực hiện được những yêu cầu mới trong công tác QLNN về CLCTXD cần có con người đó là đội ngũ công chức. Vì vậy cần có những giải pháp đổi mới và đưa vào nề nếp việc thực hiện quy chế tuyển chọn công chức, quy chế định kỳ kiểm tra đánh giá chất lượng cán bộ, công chức, kịp thời thay thế những cán bộ, công chức yếu kém, thoái hoá. Trong bộ máy hành chính của cơ quan QLNN về CLCTXD trong cả nước hiện nay, phần lớn cán bộ, công chức chưa được đào tạo kỹ và sâu theo công việc thực tế đảm nhận, mà mới được học tập, bồi dưỡng về đường lối, chính sách, kiến thức chung về QLNN, quản lý kinh tế. Nhiều công chức không chịu học tập, cập nhật kiến thức nên trì trệ, bảo thủ, làm việc với năng suất thấp, hiệu quả thấp và rất ít có công chức giỏi. Để có đội ngũ cán bộ, công chức Nhà nước đáp ứng yêu cầu nâng cao hiệu lực và hiệu quả hoạt động của bộ máy Nhà nước, văn kiện Đại hội IX đề ra các nhiệm vụ: "Xây dựng đội ngũ cán bộ công chức trong sạch có năng lực. Hoàn thiện chế độ công vụ, quy chế cán bộ, công chức, coi trọng cả năng lực và đạo đức". Trong lĩnh vực QLNN về CLCTXD, nội dung này cần đạt được các yêu cầu sau: - Tách các công việc mà hiện nay các cơ quan QLNN về CLCTXD đang làm như: công việc thẩm tra thiết kế, thẩm tra dự toán, kiểm tra chất lượng chi tiết của vật liệu, kiểm tra chất lượng kết cấu hay công trình... ra khỏi chức năng QLNN của cơ quan. Tổ chức lại lực lượng này dưới dạng các đơn vị thực hiện dịch vụ công tự hạch toán như Trung tâm kiểm định, Trung tâm tư vấn. Các pháp nhân này sẽ là công cụ để hỗ trợ các Sở thực hiện chức năng QLNN về CLCTXD trên địa bàn. - Lực lượng cán bộ, công chức hành chính của bộ máy phải được bồi dưỡng những kiến thức mới về QLNN và tổ chức sát hạch. Ai không thoả mãn các tiêu chuẩn thì chuyển sang lĩnh vực khác. Việc bổ nhiệm người phụ trách các cơ quan QLNN về CLCTXD ở dịa phương cần hình thành cơ chế thi tuyển. - Xây dựng nội dung và chương trình đào tạo, bồi dưỡng bắt buộc đối với đội ngũ công chức làm nhiệm vụ QLNN về chất lượng công trình xây dựng, chương trình cập nhật kiến thức và các chuẩn mực định lượng về năng lực để mỗi người tự đánh giá mình và nhận xét về người khác.  - Thực hiện biện pháp quản lý công chức trong hệ thống bằng việc ứng dụng công nghệ thông tin. Thiết lập và triển khai kết nối kênh riêng về QLCLCTXD trong mạng diện rộng của Chính phủ để phấn đấu đến năm 2006 các hoạt động QLNN về CLCTXD có thể thực hiện thông qua mạng và sẵn sàng tham gia ASEAN điện tử trong lĩnh vực này. Trong xu thế hoá toàn cầu nền kinh tế, Đảng ta nhấn mạnh quan điểm độc lập, tự chủ và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Muốn đạt được mục tiêu đó, trước hết chúng ta phải nhìn lại chính mình để chọn lộ trình phù hợp tiếp cận thông lệ, tập quán quốc té trong nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực QLCLCTXD. Sự minh chứng quan trọng nhất trong hội nhập là các công trình xây dựng được hoàn thành phải có chất lượng cao. Muốn vậy công tác QLNN về CLCTXD phải ngày càng được kiện toàn, nâng cao hiệu quả hoạt động. Vai trò tổ chức tư vấn giám sát trong quản lý chất lượng công trình xây dựng Phần lớn công trình xây dựng là sản phẩm có đầu tư lớn, thời gian xây dựng và sử dụng lâu dài, liên quan đến nhiều ngành khoa học kỹ thuật, mặt khác lại có ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế xã hội, an ninh của đất nước. Công tác xây dựng công trình phải đạt được 3 yếu tố: Tiến độ, giá thành, chất lượng. Cả 3 yếu tố đó đều có liên quan mật thiết với nhau và hiểu theo nghĩa rộng thì cũng chính là chất lượng của xây dựng. Muốn có chất lượng, điều kiện quyết định là người trực tiếp làm ra sản phẩm; đó là công nhân, cán bộ kỹ thuật, kỹ sư phải có nhiệt tình lao động, hiểu biết kỹ thuật nghề nghiệp, luôn luôn chú ý làm tốt ngay từ đầu ở tất cả mọi khâu, thấy sai phải sửa chữa nhanh chóng và triệt để. Mặt khác công tác giám sát tức là công tác kiểm tra đôn đốc, chỉ đạo và đánh giá công việc của những người tham gia công trình có tác dụng phòng ngừa cũng rất cần thiết. Nó lấy hoạt động của hạng mục công trình làm đối tượng, lấy pháp luật, quy định chính sách và tiêu chuẩn kỹ thuật có liên quan, văn bản hợp đồng công trình làm chỗ dựa, lấy nâng cao hiệu quả xây dựng làm mục đích. Công tác giám sát phải quán triệt ngay từ khâu chuẩn bị (như điều tra khảo sát lập dự án), thực hiện dự án (lập thiết kế, tổng dự toán, đấu thầu, quản lý công trình, quản lý hợp đồng), đưa công trình vào sử dụng (bảo trì). Trước kia, việc giám sát xây dựng thường do các cơ quan Nhà nước làm (Cục, Vụ, Sở, Phòng, Ban kiến thiết cơ bản, Ban quản lý công trình). Từ khi nước ta phát triển theo nền kinh tế hàng hoá theo cơ chế thị trường, công tác giám sát trực tiếp dần dần chuyển cho các tổ chức (Công ty, Xí nghiệp, trung tâm) tư vấn đảm nhiệm. Bên cạnh đó các cơ quan Chính phủ (Trung ương, địa phương) dần dần đảm nhiệm công tác quản lý nhà nước tức giám sát nhà nước. Việc giám sát do các xí nghiệp, công ty làm còn được gọi là giám sát xã hội - được thực hiện theo các hợp đồng với Chủ đầu tư, cơ quan nhà nước theo cơ chế thị trường. Vai trò của các tổ chức tư vấn (trong đó có nhiệm vụ tư vấn giám sát) được Luật Xây dựng, các Nghị định, Thông tư, Quyết định của Chính phủ, các Bộ, UBND tỉnh xác nhận, quy định cụ thể vừa tạo điều kiện cho các tổ chức đó hoạt động vừa quy trách nhiệm đòi hỏi phải làm tốt nhiệm vụ được giao. Việc sử dụng các tổ chức tư vấn làm công tác giám sát thay thế cho các tổ chức của Nhà nước - tuy rằng có nơi, có thời kỳ, có vụ việc còn do có cơ quan nhà nước làm - đã được Trung ương cũng như địa phương quan tâm. Gần 20 năm qua công tác tư vấn giám sát đã được làm quen dần với các thông lệ quốc tế và trở thành một lĩnh vực có tác dụng quan trọng trong việc quản lý chất lượng. Tuy vậy còn tồn tại nhiều vấn đề trong quan điểm, trong cách tiến hành, cách đánh giá cần bàn bạc để rút kinh nghiệm ngày càng tốt hơn. 1. Vai trò đích thực của tư vấn giám sát. Các loại giám sát xây dựng Trong thực tế sản xuất các cơ quan có trách nhiệm, các cơ quan thông tin báo chí mỗi khi có sai sót, sự cố trong xây dựng thường tìm ngay đến người giám sát và hầu như quy trách nhiệm chính cho họ. Ở nhiều trường hợp điều đó đúng nhưng cũng có nhiều trường hợp không thật chính xác. Việc quy trách nhiệm không đúng dễ dẫn đến không tìm đúng nguyên nhân để tìm cách khắc phục. Ví dụ trong công tác thẩm định thiết kế (một loại giám sát) không yêu cầu người giám sát phân tích lại toàn bộ như nhà thiết kế mà chỉ cần đi vào 4 điểm theo quy định. Nhà thiết kế phải chịu trách nhiệm về chất lượng của thiết kế. Trong giai đoạn thì người giám sát của chủ đầu tư chỉ di sâu vào các khâu chính đã thống nhất với chủ đầu tư chứ không thể theo sát từng khâu thi công. Đó phải là công việc của giám sát của nhà thi công có điều kiện đi sát hiện trường theo dõi trực tiếp người công nhân, lao động. Chính những người đó phải nghiệm thu trước theo quy định rồi mới chuyển cho giám sát của chủ đầu tư. Ta thường quên vai trò của loại giám sát viên của bên thi công khiến họ thường ỷ lại vào giám sát của chủ đầu tư thậm chí có khi làm chưa xong đã mời giám sát của chủ đầu tư nghiệm thu. Vấn đề giám sát tác giả chủ yếu là để xử lý khi có yêu cầu thay đổi thiết kế chứ không chịu trách nhiệm về việc thi công phải làm đúng theo thiết kế. Cần tránh tình trạng xem giám sát tác giả như là một giám sát của chủ đầu tư, hoặc yêu cầu thiết kế thay đổi thiết kế một cách tuỳ tiện. Có phân định trách nhiệm rõ ràng như vậy mới tránh tình trạng ỷ lại, dựa dẫm vào nhau, khi xẩy ra vấn đề không biết quy kết cho ai. 2. Việc sử dụng tổ chức tư vấn giám sát Luật Xây dựng (Điều 4) cho phép: Chủ đầu tư thuê tổ chức tư vấn quản lý dự án (trong đó có công tác giám sát) hoặc tự mình trực tiếp quản lý dự án (bao gồm công tác giám sát). Trong thực tế chủ đầu tư thường muốn tự mình trực tiếp quản lý lấy dự án, việc này dễ dẫn đến việc giám sát thường không khách quan. Tốt nhất là nên thuê tổ chức tư vấn giám sát như ở các nước trên thế giới. Các tổ chức tư vấn do được chuyên môn hoá có điều kiện nâng cao trình độ, tiếp thu công nghệ mới sẽ làm tốt hơn nhiệm vụ giám sát khác với các cán bộ kiêm nhiệm ở các Ban quản lý của Chủ đầu tư. 3.Việc tổ chức thực hiện Muốn việc tham gia quản lý chất lượng của các tổ chức tư vấn có hiệu quả cần tổ chức thực hiện tốt, có hợp đồng chặt chẽ giữa chủ đầu tư và tổ chức tư vấn bằng các văn bản chi tiết. Tốt nhất nên theo mẫu của Hiệp hội Quốc tế các kỹ sư tư vấn (FIDIC) đã thông dụng trên thế giới. Trong mẫu đó có quy định cụ thể rõ ràng các công việc mà tổ chức tư vấn phải làm, phạm vi quyền hạn và trách nhiệm, các việc xử lý khi đôi bên có thiếu sót (như chậm tiến độ, kém chất lượng), việc bảo hiểm trách nhiệm. Cần tập làm theo mẫu của FIDIC để quen dần với thông lệ quốc tế tránh bỡ ngỡ khi hội nhập. Ngoài ra giữa các tổ chức tư vấn và giám sát viên cũng cần có hình thức hợp đồng theo dạng phiếu giao việc, nêu cụ thể những gì giám sát viên phải làm, việc nào được quyền giải quyết, việc nào phải báo cáo xin ý kiến của cấp trên. Cần quy định cụ thể phạm vi, quyền hạn, trách nhiệm của giám sát viên, tránh các trường hợp bỏ sót việc như không có mặt để kiểm tra trước khi thi công các phần ẩn dấu chẳng hạn hoặc giải quyết quá phạm vi quyền hạn cho phép như tự ý giải quyết về mặt kỹ thuật hoặc giảm bớt khối lượng công việc cho phía thi công. Trong khâu thực hiện cũng cần phân biệt giữa nhiệm vụ giám sát nói chung của tổ chức tư vấn với nhiệm vụ cử cán bộ (kỹ sư, cán bộ kỹ thuật) bám sát công trường hàng ngày - kiểu kỹ sư thường trú. Nếu chủ đầu tư cần kỹ sư thường trú ở thời điểm nào, ở công đoạn nào cần bàn bạc kỹ và có văn bản ký với tổ chức tư vấn. Kỹ sư thường trú sẽ ở lại hiện trường theo dõi sát sao nhiệm vụ công trình. Tuy vậy không phải ở đâu, bao giờ kỹ sư thường trú đều phải có mặt. Đo đó cần có văn bản thoả thuận với bên chủ đầu tư. Chủ đầu tư phải tạo điều kiện cho họ làm việc (nhà ở, nơi làm việc, các phương tiện đi lại), thông tin (điện thoại, fax, email), có tài liệu cần thiết liên quan đến công trình (như đặc trưng kỹ thuật, tiêu chuẩn). Họ cần được xem xét để trả thêm một số phụ cấp như xa gia đình, làm thêm. 4. Áp dụng ISO 9000 trong công tác quản lý chất lượng Bản thân tổ chức tư vấn cần xây dựng hệ thống quản lý chất lượng theo ISO 9000 - 2000 cho đơn vị mình, quán triệt đến tường người, từng bộ phận. Đối với mỗi dự án cần phải làm kế hoạch chất lượng của dự án đó theo ISO 9000-2000. Tiến tới các tổ chức tư vấn cần phải nghiên cứu xây dựng hệ thống quản lý môi trường theo ISO 14000. Đây là một yêu cầu cấp bách của thế giới, đối với ta lại càng cần thiết khi hội nhập quốc tế. 5. Nghiên cứu việc giao cho các công ty tư vấn đã trúng thầu thiết kế được tiếp tục làm công tác giám sát Kinh nghiệm thế giới cho thấy khi người giám sát vừa là người thiết kế sẽ nắm vấn đề rất nhanh, phát hiện sớm các sai sót, giúp đỡ được nhiều cho chủ đầu tư và bên nhà thầu xây dựng. 6. Tổ chức tư vấn giám sát phấn đấu bảo đảm tính độc lập, khách quan và trong sạch không tham gia móc ngoặc, thông đồng với chủ đầu tư hoặc bên thi công. Cần giáo dục, xem đó là một hành động vi phạm đạo đức hành nghề, đưa đến tổn thất cho cộng đồng, cho tổ chức tư vấn và cả người giám sát. Sau này các tổ chức có thẩm quyền của Nhà nước, của các tổ chức phi chính phủ sẽ tiến hành ghi sổ đen cho những tổ chức, người vi phạm tiến tới loại trừ ra, không giao việc. 7. Muốn giúp đỡ các tổ chức tư vấn giám sát quản lý chất lượng cần nghiên cứu nâng thêm chi phí giám sát, thanh toán đầy đủ kịp thời các chi phí cho các tổ chức, tránh tình trạng dây dưa chiếm dụng như hiện nay thường gặp. Quản lý chất lượng công trình xây dựng: Phải bắt đầu từ con người Mặc dù thời gian qua các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến vấn đề quản lý chất lượng công trình xây dựng đã được ban hành khá đầy đủ, nhưng thực tế vẫn còn những trường hợp công trình kém chất lượng, để xảy ra sự cố... Một trong những nguyên nhân mà hội thảo “Quản lý chất lượng công trình xây dựng - Thực trạng và giải pháp” vừa được Tổng hội Xây dựng Việt Nam tổ chức cuối tuần trước tại Hà Nội, chỉ ra là trình độ, năng lực quản lý của các chủ thể trực tiếp tham gia xây dựng công trình còn yếu, công tác quản lý vấn đề này ở nhiều địa phương còn buông lỏng, chồng chéo. Cần nâng cao năng lực của các chủ thể tham gia xây dựng công trình “Chất lượng công trình sẽ xây dựng phụ thuộc rất nhiều vào phương án lựa chọn ban đầu trong quá trình lập dự án đầu tư” - ông Phạm Quốc Tuấn, Vụ Kết cấu hạ tầng (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) đã đưa ra ý kiến như vậy khi đề cập đến CLCTXD trong giai đoạn lập dự án đầu tư và lựa chọn nhà thầu. Theo ông Tuấn, chất lượng công tác tư vấn ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả đầu tư, một sai sót nhỏ của tư vấn chuẩn bị đầu tư cũng có thể dẫn đến quyết định đầu tư không hợp lý, vận hành khai thác dự án kém hiệu quả, giá thành cao, có khi đưa dự án đến thua lỗ, phá sản. Đánh giá về thực trạng năng lực của các chủ thể tham gia dự án xây dựng của Viện Khoa học công nghệ xây dựng (Bộ Xây dựng) cho thấy, chủ đầu tư (BQL DA) còn thiếu năng lực chuyên môn và nghiệp vụ quản lý, công tác QLCL ở đây lỏng lẻo và nặng về hình thức, còn BQL DA trở thành một cấp quản lý hành chính; Tư vấn xây dựng về khảo sát, thiết kế cũng hạn chế về kinh nghiệm và năng lực chuyên môn dẫn tới các khiếm khuyết gây sự cố công trình. (Tại TP.HCM, trên 50% hồ sơ thiết kế sau thẩm tra và 100% hồ sơ dự toán sau thẩm định có sai phạm về chất lượng); tư vấn giám sát thi công mới hình thành chưa nắm vững các quy phạm pháp luật về xây dựng, chuyên môn thiếu kinh nghiệm nên chưa đảm nhiệm vai trò đột phá trong hoạt động kiểm soát chất lượng; các doanh nghiệp thi công xây dựng còn chưa chú trọng bảo đảm yếu tố chất lượng, chưa xem chất lượng là yếu tố cơ bản của cạnh tranh, giữ gìn thương hiệu trong cơ chế thị trường và sử dụng nhân lực lao động chưa qua đào tạo, tay nghề không phù hợp với công việc. Rõ ràng, yếu tố con người là hết sức quan trọng. Đặc biệt trong khâu chuẩn bị đầu tư, cần có một đội ngũ tư vấn giỏi, có đạo đức nghề nghiệp. Tuy nhiên, theo ông Tuấn bên cạnh đó, việc thẩm định và phê duyệt dự án đầu tư cũng vô cùng quan trọng. Việc Chính phủ nhất quán chủ trương đẩy mạnh phân cấp cho các bộ chủ quản, địa phương và các chủ đầu tư từ việc thẩm định đến phê duyệt dự án đầu tư là một chủ trương đúng, tạo điều kiện thuận lợi đẩy nhanh tiến độ triển khai dự án, đồng thời tăng cường trách nhiệm của cấp dưới đối với dự án đầu tư. Kết quả là các cấp đã chủ động hơn, có tinh thần trách nhiệm hơn. Tuy nhiên, không phải bộ nào, ngành nào, địa phương nào cũng phát huy được tính năng động tự chủ, tinh thần trách nhiệm trong thẩm định và phê duyệt dự án. Nhiều dự án vẫn được ra đời một cách gượng ép khi chưa đủ điều kiện chín muồi để rồi thực hiện nửa chừng phải điều chỉnh dự án, hoặc lựa chọn công nghệ không phù hợp, không tiên tiến nên sản phẩm làm ra thiếu tính cạnh tranh, CLCTXD không cao, gây lãng phí. “Có những dự án sử dụng vốn ngân sách, tổng mức đầu tư được lập và phê duyệt cao, khi triển khai cụ thể, chủ đầu tư thấy dư nguồn vốn thì cố gắng tận dụng, do vậy đã sinh ra các hạng mục công việc ngoài dự án nhưng chất lượng lại không cao, không mạng lại hiệu quả. Ngược lại, có dự án do không lường hết được các yếu tố khi lập báo cáo khả thi nên tổng mức đầu tư được duyệt thấp, lúc triển khai thiết kế, dự toán thì vượt tổng mức đầu tư, do vậy chủ đầu tư và thiết kế phải tìm mọi giải pháp để ép dưới “trần” tổng mức đầu tư. Việc làm này ngay trong bước chuẩn bị đầu tư, đã ngầm báo hiệu chất lượng công trình không đảm bảo, mục tiêu của dự án thì không thể giảm, tiền ít thì không thể có công trình chất lượng. Nguy hiểm hơn, do tâm lý “đi xin” mà một số chủ đầu tư cố tình lập thấp tổng mức đầu tư nhằm hạ nhóm từ B xuống C (hoặc nguy hiểm hơn là từ A xuống B) để giảm nhẹ hàng rào pháp lý, thực hiện mục tiêu trước mắt là được chấp thuận đầu tư. Để rồi, khi dự án được đầu tư thì, hoặc là chất lượng từ thiết kế đến thi công sẽ không bảo đảm, dự án không đồng bộ, đưa vào vận hành trục trặc; hoặc thực hiện nửa chừng phải dừng lại làm điều chỉnh dự án, phê duyệt lại từ đầu mất thời gian, dự án chậm tiến độ, hậu quả là gây lãng phí, công trình chóng xuống cấp”. “Sự cố công trình ở nước ta xảy ra thường xuyên, năm nào cũng có với tỷ lệ 0,17 - 0,4% trên tổng số các công trình xây dựng trong năm; trung bình 0,23% ở các mức độ thiệt hại khác nhau, phân bố ở tất cả các nhóm dự án (A, B, C), các ngành (xây dựng dân dụng, giao thông, thuỷ lợi...), trong tất cả các hình thức đầu tư (Nhà nước, tư nhân, nước ngoài), trong tất cả các giai đoạn thực hiện dự án (từ thi công đến._.