Đồng Yên Nhật Bản hiện nay và ảnh hưởng của nó đến thị trường tiền tệ Châu Á

Tài liệu Đồng Yên Nhật Bản hiện nay và ảnh hưởng của nó đến thị trường tiền tệ Châu Á: ... Ebook Đồng Yên Nhật Bản hiện nay và ảnh hưởng của nó đến thị trường tiền tệ Châu Á

99 trang | Chia sẻ: huyen82 | Lượt xem: 1515 | Lượt tải: 0

Tóm tắt tài liệu Đồng Yên Nhật Bản hiện nay và ảnh hưởng của nó đến thị trường tiền tệ Châu Á, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

trêng ®¹i häc ngo¹i th¬ng khoa kinh tÕ Ngo¹i th¬ng Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®Ò tµi: §ång yªn nhËt b¶n hiÖn nay vµ ¶nh hëng cña nã ®Õn thÞ trêng tiÒn tÖ ch©u ¸ Sinh viªn thùc hiÖn : Lª TiÕn Dòng Líp : NhËt 1-K38F Gi¸o viªn híng dÉn : PGS. TS. NguyÔn Trung V·n Hµ néi - 2003 Môc lôc Danh môc b¶ng biÓu B¶ng 1: Tæng s¶n phÈm quèc néi GDP cña NhËt B¶n 6 B¶ng 2: Tèc ®é t¨ng GDP thùc tÕ cña NhËt B¶n(%) 7 B¶ng 3: Lîi thÕ so s¸nh hµng c«ng nghiÖp chÕ t¹o cña mét sè níc ch©u ¸ 12 B¶ng 4 : Tû träng th¬ng m¹i quèc tÕ cña NhËt B¶n 15 B¶ng 5 : C¸n c©n th¬ng m¹i cña NhËt B¶n 16 B¶ng 6 : Sù thay ®æi c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu cña NhËt B¶n theo mÆt hµng 18 B¶ng 8 : §å thÞ dù tr÷ ngo¹i hèi mét sè níc ch©u ¸ (®Õn 06/2003) 23 B¶ng 9 : C¸n c©n thanh to¸n v·ng lai cña NhËt B¶n 26 B¶ng 10 : C¸n c©n di chuyÓn vèn cña NhËt B¶n 27 B¶ng 11 : §å thÞ c¸c yÕu tè trong c¸n c©n thanh to¸n 28 B¶ng 12 : Tû gi¸ hèi ®o¸i ®ång Yªn 31 B¶ng 13: ChØ sè b¸n bu«n trong níc tÝnh chung cho 971 lo¹i mÆt hµng trong giai ®o¹n 1995-2000 37 B¶ng14: C¬ sè tiÒn trong lu th«ng cña NhËt B¶n giai ®o¹n 1996 – 2002 39 B¶ng 15: Quy m« kinh tÕ vµ ®ång tiÒn ¢u-Mü-NhËt 46 BiÓu ®å 16: §Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n nh÷ng n¨m gÇn ®©y 48 BiÓu ®å 17: C¬ cÊu FDI cña NhËt B¶n ra níc ngoµi theo l·nh thæ 50 BiÓu ®å18 : C¬ cÊu ODA cña NhËt B¶n 52 B¶ng 19: Sè vô ®Çu t vµ tæng gi¸ trÞ ®Çu t cña níc ngoµi vµo NhËt B¶n (theo n¨m tµi chÝnh 1991 - 2001) 53 §å thÞ 20: Xu híng ph¸t triÓn cña FDI vµo NhËt B¶n tõ ®Çu thËp kû 90 ®Õn nay 53 B¶ng 21: C¬ cÊu ngµnh FDI vµo NhËt B¶n 1996 - 2001 (tû Yªn) 55 B¶ng 22: Mua b¸n chøng kho¸n cña ngêi níc ngoµi ë c¸c thÞ trêng chøng kho¸n NhËt B¶n (1991 - 2001) 57 B¶ng23: VÞ trÝ vña NhËt trong nÒn kinh tÕ ch©u ¸ 63 B¶ng 24:Kim ng¹ch th¬ng m¹i ViÖt Nam – NhËt B¶n giai ®o¹n 1995-2001 67 B¶ng 25: Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam 68 giai ®o¹n 1995-2001 68 B¶ng 26:Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo NhËt B¶n 69 giai ®o¹n 1995-2001 69 B¶ng 27: FDI cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam vµ ASEAN tõ 1996 ®Õn nay 76 Lêi nãi ®Çu Sau giai ®o¹n t¨ng trëng thÇn kú (trung b×nh mçi n¨m t¨ng trªn 10%), nÒn kinh tÕ NhËt B¶n v¬n lªn hµng thø hai trªn thÕ giíi. Víi GDP trªn 4000 tû USD, NhËt B¶n lµ níc dÉn ®Çu §«ng ¸ trong m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ “ §µn sÕu bay”. Cïng víi sù lín m¹nh cña nÒn kinh tÕ, ®ång Yªn cã vai trß ngµy cµng quan träng trªn thÞ trêng tiÒn tÖ thÕ giíi, ®Æc biÖt t¹i thÞ trêng tiÒn tÖ Ch©u ¸- n¬i mµ ®ång Yªn ®· tõng cã triÓn väng lµ ®ång tiÒn chung cña khu vùc. ThÕ nhng, sù sa sót kinh tÕ cña NhËt B¶n diÔn ra suèt thËp kû 1990 vµ hiÖn nay ®· g©y ra có sèc d÷ déi kh«ng kÐm nh sù t¨ng trëng ngo¹n môc cña nã tríc ®©y. Ngêi ta gäi ®ã lµ “ mét thËp kû mÊt m¸t” hoÆc ®· ®Õn lóc ph¶i “ suy ngÉm l¹i sù thÇn kú NhËt B¶n”…Ph¶n ¸nh bé mÆt cña nÒn kinh tÕ ®ã, ®ång Yªn còng ë trong t×nh tr¹ng chao ®¶o, g¾n víi mét thÞ trêng tµi chÝnh bÊt æn. Tuy nhiªn, dï cã sù sa sót, ®ång Yªn hiÖn nay vÉn lµ ®ång tiÒn m¹nh nhÊt khu vùc. Sù biÕn ®éng cña nã cã ¶nh hëng ®Õn c¶ Ch©u ¸ vµ réng h¬n trªn kh¾p thÕ giíi. Nghiªn cøu ®ång Yªn võa cã gi¸ trÞ häc thuËt võa cã gi¸ trÞ thùc tiÔn s©u s¾c. §Æc biÖt trong bèi c¶nh kinh tÕ thÕ giíi vµ NhËt B¶n hiÖn nay, viÖc lµm s¸ng tá vÞ trÝ, vai trß vµ ¶nh hëng cña ®ång Yªn cã ý nghÜa cÊp b¸ch vµ ®îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu vµ chuyªn gia tµi chÝnh, tiÒn tÖ quan t©m. H¬n n÷a, NhËt B¶n lµ ®èi t¸c ®Çu t vµ th¬ng m¹i hµng ®Çu cña ViÖt Nam, nghiªn cøu ®ång Yªn cµng thiÕt thùc cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®ang lµm ¨n víi c¸c ®èi t¸c NhËt B¶n, h¹n chÕ ®îc c¸c rñi ro vÒ tû gi¸… V× lÏ ®ã, em chän ®Ò tµi nghiªn cøu nµy cho b¶n luËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh. Tªn ®Ò tµi: “ §ång Yªn NhËt B¶n hiÖn nay vµ ¶nh hëng cña nã ®Õn thÞ trêng tiÒn tÖ Ch©u ¸” KÕt cÊu theo 3 ch¬ng nh sau: Ch¬ng 1 : VÞ trÝ cña ®ång Yªn NhËt B¶n hiÖn nay qua bøc tranh tæng thÓ vÒ Kinh tÕ-Th¬ng m¹i-Tµi chÝnh Ch¬ng 2 : Vai trß vµ ¶nh hëng cña ®ång Yªn ®èi víi thÞ trêng tiÒn tÖ ch©u ¸ Ch¬ng 3 : VËn dông kÕt qu¶ tõ ®Ò tµi nghiªn cøu vµo thùc tiÔn ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam Thùc tÕ cha cã mÊy ai nghiªn cøu vÊn ®Ò ®ång Yªn mét c¸ch cã hÖ thèng vµ ®©y lµ mét ®Ò tµi khã. Tuy nhiªn, víi nh÷ng nç lùc tèi ®a, ngêi viÕt cè g¾ng lµm s¸ng tá vÞ trÝ, vai trß cña ®ång Yªn hiÖn nay vµ ¶nh hëng cña nã ®Õn thÞ trêng tiÒn tÖ Ch©u ¸, tõ ®ã cã nh÷ng ®Ò xuÊt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam. DÉu r»ng tham väng lín lao, song do nh÷ng h¹n chÕ vÒ thêi gian, vÒ tµi liÖu vµ kh¶ n¨ng cña ngêi viÕt, néi dung ®Ò tµi khã tr¸nh khái nh÷ng sai sãt vµ khiÕm khuyÕt. Em rÊt mong nhËn ®îc sù chØ dÉn tËn t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o cïng sù gãp ý cña ®«ng ®¶o ®éc gi¶ vµ xin ch©n thµnh c¶m ¬n. Khãa luËn tèt nghiÖp sÏ kh«ng thÓ ®îc hoµn thµnh nÕu thiÕu sù híng dÉn, chØ b¶o tËn t×nh cña ThÇy gi¸o, Phã gi¸o s-TiÕn sÜ NguyÔn Trung V·n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy. Em còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o Trêng §¹i Häc Ngo¹i th¬ng ®· gi¶ng d¹y vµ trang bÞ cho em nh÷ng kiÕn thøc quý b¸u, c¶m ¬n gia ®×nh, b¹n bÌ vµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®· ®éng viªn, gióp ®ì em trong qóa tr×nh thu thËp, xö lý tµi liÖu vµ hoµn thµnh khãa luËn. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Hµ Néi, ngµy 15 th¸ng 12 n¨m 2003 Sinh viªn Lª TiÕn Dòng Ch¬ng 1VÞ trÝ cña ®ång Yªn hiÖn nay qua bøc tranh tæng thÓ vÒ kinh tÕ-th¬ng m¹i-tµi chÝnh NhËt B¶n Nh chóng ta ®Òu biÕt, tiÒn tÖ ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña hµng ho¸. Trªn thÕ giíi mçi níc cã mét ®ång tiÒn, theo logic th× chóng ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña hµng ho¸ s¶n xuÊt ra t¹i mçi níc. Nhng khi cã sù trao ®æi th¬ng m¹i vît qua biªn giíi quèc gia th× tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù quy ®æi gi¸ trÞ c¸c ®ång tiÒn víi nhau. Nh©n tè quan träng nhÊt x¸c ®Þnh tû gi¸ trao ®æi nµy lµ trong c¸c nÒn kinh tÕ më cöa, gi¸ c¶ cña nh÷ng s¶n vËt ®îc mua b¸n ph¶i theo nguyªn t¾c chung ë kh¾p mäi n¬i, sau khi ®· hiÖu chÝnh thuÕ quan vµ phÝ vËn chuyÓn. C¬ së nµy ®îc gäi lµ lý thuyÕt ngang gi¸ søc mua. Do vËy, quyÕt ®Þnh trùc tiÕp ®Õn gi¸ trÞ mét ®ång tiÒn tríc hÕt ph¶i lµ thùc lùc s¶n xuÊt, thu nhËp quèc d©n, n¨ng suÊt lao ®éng, th¬ng m¹i quèc tÕ, dù tr÷ vµng vµ ngo¹i tÖ…cña mét quèc gia. ChÝnh v× vËy, ®Ó nghiªn cøu vÒ mét ®ång tiÒn, nhÊt thiÕt chóng ta ph¶i nghiªn cøu vÒ néi dung mµ nã ph¶n ¸nh. Cô thÓ h¬n, nã ®îc s¶n sinh ra tõ nÒn kinh tÕ nµo?, n¨ng suÊt lao ®éng cña nÒn kinh tÕ ®ã ra sao?, c¸n c©n th¬ng m¹i quèc tÕ th©m hôt hay thÆng d?, dù tr÷ vµng vµ ngo¹i tÖ m¹nh hay yÕu? Thùc tÕ h¬n, nh÷ng tµi kho¶n cã cña NhËt B¶n do xuÊt khÈu t¹o ra nhu cÇu vÒ ®ång Yªn. Nh÷ng tµi kho¶n cã cña nh÷ng ngêi ngo¹i quèc ®Çu t vµo c¸c nhµ m¸y NhËt B¶n; tr¶ nî vay tríc ®©y; göi sang NhËt B¶n nh÷ng kho¶n lîi tøc vµ l·i tr¶ cho c¸c kho¶n ®Çu t níc ngoµi cña NhËt B¶n; göi tiÒn vµo c¸c tµi kho¶n tiÕt kiÖm vµ c¸c chøng kho¸n cña chÝnh phñ ë NhËt víi hy väng c¸c l·i suÊt cao hay sù æn ®Þnh… ®Òu t¹o ra nhu cÇu vÒ ®ång Yªn. §ã chÝnh lµ nh÷ng lý do ®Ó nghiªn cøu ®ång Yªn, Chóng ta ph¶i nghiªn cøu vÒ GDP, vÒ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, th¬ng m¹i, ®Çu t, dù tr÷ ngo¹i tÖ, tû gi¸ hèi ®o¸i…cña NhËt B¶n. Víi môc ®Ých vµ nh÷ng lý do trªn, c¶ nh÷ng lý do sau n÷a, díi ®©y t«i xin lµm râ bøc tranh tæng thÓ vÒ kinh tÕ-th¬ng m¹i-tµi chÝnh cña NhËt B¶n. 1. Tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n trong thêi gian gÇn ®©y §Ó ®¸nh gi¸ ®Þa vÞ vµ triÓn väng cña mét nÒn kinh tÕ, tríc hÕt ngêi ta nh×n vµo gi¸ trÞ cña tÊt c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô ®îc s¶n xuÊt ra vµ ®a vµo lu th«ng trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh vµ xu híng biÕn ®éng cña nã trong thêi gian tíi. §¹i lîng ®o lêng gi¸ trÞ toµn bé s¶n phÈm ®Çu ra cña mét níc lµ tæng s¶n phÈm quèc néi –Gross domestic product (GDP). 1.1. GDP, mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh søc m¹nh ®ång tiÒn cña mét nÒn kinh tÕ Tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) ®îc ®Þnh nghÜa lµ tæng s¶n phÈm biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña hµng ho¸ vµ dÞch vô cuèi cïng ®îc s¶n xuÊt ra trong ph¹m vi l·nh thæ mét quèc gia trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Nã liªn quan mËt thiÕt tíi tÊt c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ c¸c gia ®×nh mua ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu sinh ho¹t hµng ngµy; hµng ho¸ vµ dÞch vô c¸c h·ng s¶n xuÊt mua ®Ó nh»m tho¶ m·n nhu cÇu ®Çu t, hµng ho¸ vµ dÞch vô do chÝnh phñ mua; vµ c¶ nh÷ng kho¶n xuÊt khÈu vît nhËp khÈu. Trªn thùc tÕ, GDP ph¶n ¸nh sù kh¸ gi¶, sù giµu cã cña nÒn kinh tÕ th«ng qua biÓu hiÖn b»ng gi¸ trÞ, tøc lµ th«ng qua tiÒn tÖ. Mét quèc gia cã GDP m¹nh ®ång nghÜa víi viÖc cã nhiÒu hµng ho¸ s¶n xuÊt ra, gi¸ trÞ vµ sù b¶o ®¶m gi¸ trÞ cho ®ång tiÒn quèc gia ®ã sÏ lín, uy tÝn vµ kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cña nã ra c¸c ®ång tiÒn kh¸c còng sÏ cao h¬n. DÜ nhiªn, kh«ng ph¶i cø mét quèc gia cã GDP cao h¬n th× ®ång tiÒn ®ã m¹nh h¬n, bëi v× vÞ trÝ cña mét ®ång tiÒn sÏ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nh th¬ng m¹i quèc tÕ, ®Çu t, thÞ trêng ngo¹i hèi…mµ chóng ta sÏ nghiªn cøu ë c¸c môc tiÕp theo. Nhng cã thÓ kh¼ng ®Þnh trªn c¶ lý thuyÕt vµ thùc tÕ r»ng GDP chÝnh lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh søc m¹nh mét ®ång tiÒn quèc gia. Díi ®©y, chóng ta sÏ nghiªn cøu cô thÓ GDP t¹o ra ®ång Yªn NhËt B¶n. 1.2. GDP cña NhËt B¶n, nÒn kinh tÕ lín thø hai trªn thÕ giíi 1.2.1. Quy m« GDP cña NhËt B¶n Sau giai ®o¹n t¨ng trëng thÇn kú( tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 10,26%), nÒn kinh tÕ NhËt B¶n v¬n lªn hµng thø hai trªn thÕ giíi. Tæng s¶n phÈm quèc néi cña NhËt B¶n hiÖn nay ®¹t trªn 4000 tû USD/n¨m, chiÕm gÇn 1/7 cña thÕ giíi vµ b»ng xÊp xØ 0,4 lÇn GDP cña Mü-nÒn kinh tÕ sè 1 toµn cÇu. Cô thÓ, vµo n¨m 2001, tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm quèc néi cña NhËt B¶n ®¹t 4.023 tû USD trong khi cña thÕ giíi ®¹t trªn 30000 tû USD vµ cña Mü lµ trªn 10000 tû USD. B¶ng 1: Tæng s¶n phÈm quèc néi GDP cña NhËt B¶n N¨m tµi chÝnh GDP ( triÖu USD) GDP ®Çu ngêi (USD/ngêi/n¨m) 1983 1.229.041 10.286 1984 1.272.630 10.584 1985 1.519.319 12.557 1986 2.167.503 17.825 1987 2.631.026 21.534 1988 3.033.478 24.727 1989 2.923.525 23.742 1990 3.221.026 26.066 1991 3.574.744 28.819 1992 3.880.532 31.173 1993 4.525.706 36.246 1994 4.951.378 39.543 1995 5.248.589 41.823 1996 4.593.034 36.516 1997 4.249.147 33.696 1998 4.049.585 32.030 1999 4.608.628 36.386 2000 4.672.514 36.826 2001 4.023.610 31.636 Nguån: Ministry of Finance, Japan, ( Thu nhËp quèc d©n b×nh qu©n ®Çu ngêi cña NhËt B¶n còng vµo lo¹i cao nhÊt trªn thÕ giíi, ®¹t møc trªn 30.000USD/ngêi/n¨m tõ n¨m 1992. Møc GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi cña NhËt B¶n n¨m 1999 lµ 36.386 USD, trong khi ®ã cña Mü chØ lµ 34.047 USD, thÊp h¬n 4,5% so víi NhËt. Møc GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi cao nhÊt cña NhËt B¶n ®¹t ®îc vµo n¨m 1995 víi 41.832 USD/ngêi/n¨m. Tuy nhiªn, con sè cao nµy kh«ng ph¶i hoµn toµn do kinh tÕ NhËt B¶n t¨ng trëng m¹nh mµ do vµo n¨m 1995, ®ång Yªn lªn gi¸ kû lôc so víi ®ång ®«la (b¶ng 1). 1.2.2. TriÓn väng t¨ng trëng GDP trong thêi gian tíi Say sa víi tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao trong nhiÒu thËp kû(thËp kû 1960, 1970), ngêi NhËt thùc sù bÞ hÉng hôt khi con sè t¨ng trëng hµng n¨m cña c¶ thËp kû 90 suy gi¶m ®¸ng b¸o ®éng. Cã thÓ nh×n thÊy ®iÒu ®ã qua b¶ng sau: B¶ng 2: Tèc ®é t¨ng GDP thùc tÕ cña NhËt B¶n(%) N¨m Tû lÖ t¨ng trëng 1983 2.3 1984 3.9 1985 4.4 1986 2.9 1987 4.2 1988 6.2 1989 4.8 1990 5.1 1991 3.8 1992 1.0 1993 0.3 1994 0.6 1995 1.5 1996 5.0 1997 1.6 1998 - 2.5 1999 0.2 Nguån: Ministry of Finance, Japan ( NÕu nh ë thêi kú t¨ng trëng cao(thËp niªn 1960), tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 10,26%, th× ë hai thËp niªn tiÕp theo ®· suy gi¶m kh¸ ®ét ngét cßn 4,5%(thËp niªn 1970) vµ 4%( thËp niªn 1980), song vÉn cha bi ®¸t b»ng con sè cña thËp niªn 90 víi møc t¨ng trëng trung b×nh 0,79%. ThËm chÝ, møc gi¶m sót cña hai n¨m 1998 vµ 2001 qu¸ th¶m h¹i víi -2,5% vµ -1,2%. Thùc ra, kh«ng ph¶i chØ ®Õn thËp kû 90 suy tho¸i kinh tÕ míi xuÊt hiÖn mµ mÇm mèng cña cuéc khñng ho¶ng nµy ®· cã tõ tríc ®ã. Nguy c¬ sôt gi¶m cña nÒn kinh tÕ ®· lu«n r×nh rËp vµ giät níc ®· trµn ly khi ®Çu c¬ ®Êt ®ai, bÊt ®éng s¶n bÞ ®æ vì. ChØ tÝnh tõ th¸ng 3-1985 ®Õn th¸ng 7-1987 trong tæng c¸n c©n cho vay cña hÖ thèng ng©n hµng toµn NhËt B¶n, tû lÖ t¨ng vèn cho vay chØ dõng l¹i 11,8% ®Õn 11,5% trong khi ®ã cho vay liªn quan ®Õn bÊt ®éng s¶n t¨ng tõ 14,9% ®Õn 32,7% víi sè vèn lµ 34 ngµn tû Yªn. Do vËy, gi¸ ®Êt ®ai ë mét sè thµnh phè lín cña NhËt B¶n t¨ng lªn mét c¸ch chãng mÆt, nhÊt lµ ë c¸c trung t©m nh Tokyo, Osaka, Nagoya… Nh÷ng ®iÓm nãng vµ sù bÊt æn cña hÖ thèng tµi chÝnh b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. C¬ cÊu kinh tÕ vèn t¹o ra sù t¨ng trëng cao ®é tríc ®©y ®· béc lé sù h¹n chÕ vµ chËm ch¹p cña nã, trong khi t×nh h×nh kinh tÕ trong níc vµ thÕ giíi diÔn ra kh¸ phøc t¹p víi v« vµn ®iÒu bÊt lîi cho c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ NhËt B¶n. Thùc tÕ, suy sôp kinh tÕ NhËt B¶n trong thËp kû 90 ®îc ®Æc trng bëi vßng xo¸y suy tho¸i kÐo dµi mét c¸ch dai d¼ng víi ba vßng suy tho¸i ®i xuèng cña chu kú kinh doanh ng¾n h¹n(1990-1993, 1994-1996, 1997-2001). Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c chu kú rót ng¾n l¹i vµ “mê dÇn” ranh giíi gi÷a c¸c giai ®o¹n cña mét chu kú. ë giai ®o¹n 1997-2001, sù suy sôp nµy trÇm träng h¬n bëi nã cßn chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh-tiÒn tÖ ch©u ¸. Dï r»ng, chÝnh phñ NhËt B¶n ®· hÕt søc cè g¾ng vµ nh nhiÒu nhµ kinh tÕ nhËn xÐt lµ níc nµy ®· vËn dông gÇn nh hÕt mäi ph¬ng c¸ch ®Ó phôc håi nÒn kinh tÕ ®Êt níc, song kÕt qu¶ cha cã g× s¸ng sña vµ dÊu hiÖu phôc håi vÉn hÕt søc mong manh. Sù suy gi¶m ®¸ng b¸o ®éng vÒ tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ NhËt B¶n cã thÓ nhËn thÊy qua nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ sau: Nhu cÇu gi¶m sót nghiªm träng: S¶n xuÊt muèn ph¸t triÓn phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè, trong ®ã nhu cÇu lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc chÝnh cho sù t¨ng trëng. ThÕ nhng, ë NhËt B¶n h¬n mét thËp kû qua, tæng cÇu néi ®Þa suy gi¶m mét c¸ch ®¸ng lo ng¹i. NÕu nh thêi kú 1980-1989 møc thay ®æi tæng cÇu hµng n¨m lµ 3,6% th× tõ n¨m 1990-1999 gi¶m xuèng cßn 1,2% ( IMF, World economic outlock, October 1998, Internationa Financial Statistics, yearbook, WB, December 1998). §iÒu nµy ph¶n ¸nh møc tiªu dïng cña c¸c hé gia ®×nh vµ cña s¶n xuÊt gi¶m nhanh chãng. Theo b¸o c¸o ®iÒu tra cña Côc tæng vô, kh«ng nh÷ng chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a tÇng líp cã thu nhËp cao (tõ 9,56 triÖu Yªn/n¨m trë lªn) vµ tÇng líp cã thu nhËp thÊp (cao nhÊt lµ 4,66 triÖu Yªn/n¨m) cã khuynh híng t¨ng lªn mµ sau khi t¨ng thuÕ, thu nhËp cña c¶ hai lo¹i nµy ®Òu gi¶m. Nguyªn nh©n cña sù gi¶m sót tiªu dïng tríc hÕt lµ do thu nhËp thùc tÕ cña ngêi d©n kh«ng æn ®Þnh, thËm trÝ gi¶m…Trong khi ®ã møc ®ãng thuÕ t¨ng lªn, nhÊt lµ tõ ngµy 01/07/1997 møc thuÕ tiªu thô t¨ng tõ 3% lªn 5%, nguån thu nhËp tõ tiÒn tiÕt kiÖm kh«ng ®¸ng kÓ do l·i suÊt gi¶m. Hai lµ, ngêi tiªu dïng kh«ng yªn t©m khi d©n sè ®ang giµ ®i, hä lo l¾ng nhiÒu vÒ g¸nh nÆng trong t¬ng lai. Lý do cho sù kh«ng høng khëi bá vèn cho s¶n xuÊt lµ do c¸c ngµnh ®Çu t kh«ng nh×n thÊy dÊu hiÖu kh¶ quan cña thÞ trêng. V× thÕ, thay b»ng viÖc bá vèn vµo s¶n xu©t hä l¹i bá tiÒn thõa vµo thÞ trêng chøng kho¸n. Do ®ã mÆt cung cña s¶n xuÊt còng sa sót kh«ng kÐm. §iÒu nµy mét mÆt do t¸c ®éng tiªu cùc cña cÇu, mÆt kh¸c b¶n th©n s¶n xuÊt còng ë trong t×nh tr¹ng bÊp bªnh, kh«ng æn ®Þnh. C¸c ngµnh s¶n xuÊt chñ yÕu thêi gian qua sa sót nghiªm träng: C¸c ngµnh n«ng, l©m, ng nghiÖp gi¶m sót liªn tôc qua c¸c n¨m tõ 10.961,3 tû Yªn n¨m 1990 xuèng cßn 7.624,6 tû Yªn n¨m 1999. C¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n tá ra kh«ng cßn khÝ thÕ ®Ó kinh doanh khi mµ nhu cÇu t¨ng chËm, lîi nhuËn gi¶m sót, trong khi nî nÇn t¨ng nhanh. Thùc tr¹ng nµy chøng tá NhËt B¶n ®ang r¬i vµo t×nh c¶nh khñng ho¶ng thõa. V× thÕ, viÖc t¨ng ®Çu t sÏ l¹i lµ gi¶i ph¸p ®i vµo ngâ côt. ViÖc gi¶m s¶n lîng cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt mÆt nµo ®ã cho thÊy sù thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cña NhËt B¶n. Nhng ®iÓm ®¸ng nãi ë ®©y lµ c¸c ngµnh nµy kh«ng chØ gi¶m tû lÖ mµ c¶ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi. H¬n n÷a, sù suy gi¶m nµy kh«ng ®i ®«i víi viÖc t¨ng c¸c ngµnh ë khu vùc dÞch vô. §Æc biÖt, c¸c ngµnh kinh tÕ mòi nhän (nhÊt lµ kü thuËt th«ng tin) hÇu nh t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ (n¨m 1990 s¶n lîng ®¹t 29.090,4 tû Yªn th× n¨m 1999 chØ lµ 34.423,1 tû Yªn). Nh vËy, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n r¬i vµo vßng luÈn quÈn khi mµ ®Çu t gi¶m sót, tiªu dïng kh«ng t¨ng, gi¸ c¶ gi¶m, s¶n xuÊt tr× trÖ… T×nh tr¹ng nµy kÐo dµi lµm cho suy tho¸i trë nªn trÇm träng h¬n. NÕu nãi ®Õn nguyªn nh©n cña sù suy tho¸i kinh tÕ NhËt B¶n, cã thÓ kh¼ng ®Þnh lµ do hµng lo¹t c¸c yÕu tè c¶ qu¸ khø vµ hiÖn t¹i, c¶ bªn trong vµ bªn ngoµi, kh«ng chØ ®¬n thuÇn trong lÜnh vùc kinh tÕ mµ cßn chÞu sù chi phèi cña c¶ chÝnh trÞ vµ tù nhiªn…Theo ý kiÕn cña nhiÒu nhµ ph©n tÝch cã ba nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn sù suy tho¸i kinh tÕ NhËt B¶n. Mét lµ, NhËt B¶n chËm chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ ®Êt níc. Hai lµ, c¸c chÝnh s¸ch vµ sù ®iÒu hµnh kÐm cña chÝnh phñ. Ba lµ, m« h×nh kinh tÕ NhËt B¶n kh«ng cßn phï hîp. NhËn thøc nh÷ng nguyªn nh©n nµy, ®Ó ®a ®Êt níc tho¸t khái khã kh¨n, ChÝnh phñ NhËt B¶n nhiÒu n¨m qua ®· nç lùc ¸p dông rÊt nhiÒu gi¶i ph¸p. GÇn ®©y cã thÓ kÓ ®Õn ngoµi c¸c biÖn ph¸p khÈn cÊp ®Ó æn ®Þnh kinh tÕ nh: gi¶m chi cña nhµ níc, t¨ng chi phÝ kÝch thÝch kinh tÕ, gi¶m thuÕ, ®iÒu chØnh luËt ph¸p…ChÝnh phñ tËp trung nç lùc vµo viÖc c¶i tæ toµn diÖn c¬ cÊu kinh tÕ nh c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ, ®Çu t ngo¹i hèi, c¶i tæ doanh nghiÖp…nh»m híng tíi thÕ kû 21. Híng c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ: tù do ho¸, ®a d¹ng ho¸ ho¹t ®éng tµi chÝnh, më réng thÓ chÕ tµi chÝnh, t¹o sù c¹nh tranh vµ n©ng cao hiÖu qu¶, ®¶m b¶o an toµn ho¹t ®éng tµi chÝnh…§Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu trong lÜnh vùc nµy chÝnh phñ ®· tËp trung vµo nhiÖm vô: gi¶i quyÕt nî khã ®ßi, gi¶m chi tiªu c«ng céng, c¶i c¸ch thuÕ… KÕ ho¹ch chèng suy tho¸i vµ phôc håi kinh tÕ cña NhËt B¶n dï cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n nhng ®· ®¹t ®îc kÕt qu¶ kh¶ quan. Cuèi n¨m 2003, thùc tÕ ®· cã nh÷ng khëi s¾c víi dù ®o¸n tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ ®¹t trªn 2%. Hy väng víi kh¶ n¨ng dåi dµo vµ b¶n lÜnh m¹nh mÏ, kinh tÕ NhËt B¶n ®îc phôc håi vµ ph¸t triÓn nhanh chãng, ®Ó ®ång Yªn s«i ®éng trë l¹i. 2. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña NhËt B¶n 2.1. §Æc trng cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp NhËt B¶n C«ng nghiÖp lµ søc m¹nh cña mét nÒn kinh tÕ. C«ng nghiÖp ph¸t triÓn lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp cïng víi n¨ng suÊt lao ®éng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn tû gi¸ trao ®æi theo thuyÕt ngang gi¸ søc mua. Do vËy, c«ng nghiÖp trùc tiÕp ¶nh hëng ®Õn vÞ trÝ ®ång tiÒn cña mét quèc gia. Cã thÓ nãi, ®ång Yªn lªn ng«i ®i cïng víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp NhËt B¶n. Nghiªn cøu vÒ ®Æc trng, t×nh h×nh vµ xu híng c«ng nghiÖp NhËt B¶n cho chóng ta cã thÓ ®¸nh gi¸ râ h¬n søc m¹nh vµ xu híng biÕn ®éng cña ®ång Yªn. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, kh¾c phôc h¹n chÕ vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn, NhËt B¶n ph¸t triÓn c«ng nghiÖp tríc tiªn theo m« h×nh gia c«ng xuÊt khÈu. Víi ph¬ng c¸ch nhËp khÈu nguyªn liÖu thÊp tõ nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn, ®ãn t¾t khoa häc c«ng nghÖ tiªn tiÕn trªn thÕ giíi ¸p dông th¼ng vµo s¶n xuÊt, sau ®ã xuÊt khÈu thµnh phÈm víi gi¸ cao. Nhê ®ã, nÒn c«ng nghiÖp NhËt B¶n ph¸t triÓn nhanh chãng. NÕu nh n¨m 1950, gi¸ trÞ tæng s¶n lîng c«ng nghiÖp NhËt B¶n chØ ®¹t 4,1 tû USD th× n¨m 1960 ®· t¨ng lªn 56,4 tû USD. §óng 100 n¨m sau c¶i c¸ch Minh TrÞ(1868-1968), NhËt B¶n ®· dÉn ®Çu c¸c níc t b¶n vÒ sè lîng tµu biÓn, xe m¸y, m¸y kh©u, m¸y ¶nh, v« tuyÕn truyÒn h×nh, nhËp vµ chÕ biÕn dÇu th«; thø hai vÒ s¶n lîng thÐp, «t«, xi m¨ng, s¶n phÈm ho¸ chÊt, hµng dÖt… Tuy nhiªn, kÓ tõ nh÷ng n¨m 1960, vÞ trÝ quan träng cña nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp nµy ®· suy gi¶m, nhêng chç cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn tö b¸n dÉn, viÔn th«ng, s¶n xuÊt vËt liÖu míi… §Æc biÖt, trong suèt thêi kú t¨ng trëng nhanh vµ nhÊt lµ hai thËp niªn gÇn ®©y, NhËt B¶n rÊt chó träng tíi sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao nh: c«ng nghÖ s¶n xuÊt b¸n dÉn, vi tÝnh, viÔn th«ng, sinh häc, ngêi m¸y, dîc phÈm…ChÝnh nhê sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh nµy ®· lµm cho níc NhËt cã mét diÖn m¹o hoµn toµn míi-mét quèc gia c«ng nghiÖp cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao vµo hµng thø hai trªn thÕ giíi, chØ sau Hoa Kú. Mét ®Æc trng n÷a cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp NhËt B¶n hiÖn nay lµ xu híng di chuyÓn c¬ së s¶n xuÊt ra níc ngoµi do ®ång Yªn lªn gi¸ ®Ó tËn dông gi¸ ®Êt, tiÒn l¬ng, nguyªn vËt liÖu, chi phÝ th©m nhËp xuÊt khÈu rÎ… 2.2. T×nh h×nh vµ xu híng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp NhËt B¶n 2.2.1.T×nh h×nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp NhËt B¶n S¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña NhËt B¶n hiÖn nay mang tÝnh hiÖn ®¹i cao víi lîi thÕ so s¸nh vµo lo¹i ®øng ®Çu ch©u ¸ vÒ c«ng nghÖ vµ lao ®éng cã kü thuËt. §iÒu nµy dÉn ®Õn u thÕ cña ®ång Yªn trong viÖc trao ®æi theo thuyÕt ngang gi¸ søc mua. Ta cã thÓ thÊy râ ®iÒu nµy qua b¶ng sau: B¶ng 3: Lîi thÕ so s¸nh hµng c«ng nghiÖp chÕ t¹o cña mét sè níc ch©u ¸ Níc TËp trung lao ®éng kü n¨ng TËp trung c«ng nghÖ 1970 1986 1970 1986 NhËt B¶n 1,75 1,73 1,21 1,55 Hµn Quèc 0,21 1,07 0,29 0,79 §µi Loan 0,33 0,54 0,65 0,90 Hång K«ng 0,22 0,25 0,59 0,97 Xingapo 0,30 0,26 0,39 1,32 Indonesia 0,01 0,00 0,01 0,03 Malaisia 0,11 0,10 0,05 0,63 Philipin 0,05 0,07 0,00 0,31 Th¸i Lan 0,02 0,11 0,00 0,33 Nguån: The Malaysia Economic: Pacific Connections: Mohamed Ariff: Oxford Universitu Press:1991 Ghi chó: ChØ sè cµng cao, lîi thÕ so s¸nh cµng lín Kh¶ n¨ng tËp trung c«ng nghÖ vµ lao ®éng cã kü n¨ng cña NhËt B¶n bá xa c¸c níc ch©u ¸ kh¸c rÊt nhiÒu, ngay c¶ víi c¸c nÒn kinh tÕ míi ph¸t triÓn NICs. N¨m 1986, tËp trung lao ®éng kü n¨ng vµ tËp trung c«ng nghÖ cña NhËt B¶n lµ 1,73 vµ 1,55 trong khi cña Hµn Quèc lµ 1,07 vµ 0,79, §µi Loan lµ 0,54 vµ 0,90, Hång K«ng lµ 0,25 vµ 0,97 vµ Xingapo lµ 0,26 vµ 1,32. Nhê ®ã, n¨ng suÊt lao ®éng cña NhËt B¶n thuéc vµo diÖn cao nhÊt trªn thÕ giíi. Ngoµi ra, cã thÓ kÓ ®Õn: Kü thuËt chÕ t¹o ®øng ®Çu thÕ giíi Tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chñ yÕu cña NhËt B¶n ®· ®uæi kÞp, thËm chÝ vît Mü. Trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp míi vµ lÜnh vùc c«ng nghÖ cao nh : vi ®iÖn tö, chÊt b¸n dÉn, vi tÝnh, ngêi m¸y c«ng nghiÖp, øng dông siªu dÉn, th«ng tin c¸p quang, trong nh÷ng lÜnh vùc nguyªn liÖu míi nh sîi than, gèm sø kü thuËt, vµ kü thuËt nami ®· cã ®îc u thÕ t¬ng ®èi. Trong mét sè ngµnh truyÒn thèng, NhËt B¶n còng cã ®îc u thÕ tuyÖt ®èi ë mét sè ph¬ng diÖn, nh ngµnh ®ãng tµu vËn chuyÓn khÝ thiªn nhiªn ho¸ láng, NhËt B¶n gÇn nh chiÕm lÜnh 100% thÞ trêng thÕ giíi. Tû träng ®Çu t cho nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ®øng sè mét thÕ giíi Vµo nh÷ng n¨m 1990. sù ®èi nghÞch trong ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a hai níc NhËt-Mü chñ yÕu do n¨ng lùc nghiªn cøu, ph¸t triÓn vµ n¨ng lùc ®æi míi ngµnh nghÒ cña NhËt B¶n kh«ng b»ng Mü. Nhng n¨m 1996, chØ tiªu vÒ chi phÝ cho nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn cña NhËt B¶n chiÕm 2,8%GDP, cao h¬n tû lÖ cña Mü(2,64%), cña §øc(2,4%), ngay lóc suy tho¸i kinh tÕ r¬i xuèng cùc ®iÓm, ta l¹i ph¸t hiÖn thÊy hoµi b·o vµ tÇm nh×n xa cña ngêi NhËt B¶n trong vÊn ®Ò ®Çu t cho nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn. Theo tê “Tin tøc ®éc m¹i” cña NhËt B¶n, tæng sè tiÒn chi cho nghiªn cøu ph¸t triÓn khoa häc cña NhËt B¶n n¨m 2000 lµ 1628,93 tû Yªn( kho¶ng 135,7 tû USD), t¨ng 1,7% so víi n¨m 1999, chiÕm 3,18%GDP. 2.2.2. Xu híng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp NhËt B¶n NÒn c«ng nghiÖp cña NhËt B¶n ®ang ®øng tríc thêi kú cã nh÷ng thay ®æi lín vÒ c¬ cÊu. Sau khi ®¹t ®îc sù t¨ng trëng tèt ®Ñp cha tõng cã vµo nöa cuèi nh÷ng n¨m 80 nhê sù t¨ng vät gi¸ ®Êt vµ gi¸ cæ phiÕu, bíc vµo nh÷ng n¨m 90, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®ét nhiªn chuyÓn híng, gi¸ ®Êt vµ gi¸ cæ phiÕu bÞ sôt gi¶m nhanh chãng, tèc ®é t¨ng trëng cã n¨m r¬i vµo t×nh tr¹ng sè ©m. MÆt kh¸c, tû gi¸ hèi ®o¸i gi÷a ®ång Yªn vµ ®ång §«la gi¶m m¹nh. Do ®ã, søc c¹nh tranh quèc tÕ cña hµng NhËt s¶n xuÊt trong níc bÞ thÊp ®i vµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong níc b¾t ®Çu di chuyÓn c¬ së s¶n xuÊt ra níc ngoµi, ®Æc biÖt lµ sang khu vùc ch©u ¸ vµ Hoa Kú. Ngoµi ra, mét ph¬ng ph¸p ®ang ®îc quan t©m tíi nh lµ mét biÖn ph¸p ng¨n ngõa sù gi¶m sót søc c¹nh tranh quèc tÕ cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt do ®ång Yªn lªn gi¸ lµ: kinh doanh-gia c«ng-®æi míi c«ng nghÖ. Cô thÓ trong lÜnh vùc ph¸t triÓn s¶n phÈm, ph¬ng ph¸p nµy ®îc ®a vµo sö dông th«ng qua m¹ng líi th«ng tin liªn l¹c nèi c¸c m¸y tÝnh c¸ nh©n cña nh÷ng kü thuËt viªn tham gia s¶n xuÊt víi c¸c m¸y cña c¸c nhµ qu¶n lý trong xÝ nghiÖp. C¸c th«ng tin vÒ triÓn väng b¸n s¶n phÈm míi, gi¸ b¸n, kiÓu mÉu s¶n phÈm…®ång thêi ®îc thÓ hiÖn trªn m¸y cña nh÷ng ngêi nµy. Nh÷ng s¸ng kiÕn cña ngêi ®Ò xuÊt cïng ®îc ®a ra th¶o luËn chung. Tõ ®ã, c¸c kü thuËt viªn cã thÓ tiÕp tôc c«ng viÖc ngay trªn bµn lµm viÖc cña m×nh. Nhê vËy cã thÓ rót ng¾n thêi gian vµ chi phÝ ph¸t triÓn s¶n phÈm trong níc. ViÖc c¶i tæ c¬ cÊu chÕ t¹o trong níc tõ tríc tíi nay sÏ h¹ ®îc gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ phôc håi søc c¹nh tranh, trªn thùc tÕ ®· thµnh c«ng t¹i NhËt B¶n. 3. Quan hÖ th¬ng m¹i quèc tÕ NÒn kinh tÕ NhËt B¶n cã thÓ v¬n lªn hµng ®Çu thÕ giíi mét phÇn lín lµ nhê vµo ho¹t ®éng th¬ng m¹i. C«ng nghiÖp NhËt B¶n nh nghiªn cøu ë trªn rÊt ph¸t triÓn. Hµng ho¸ NhËt B¶n cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh rÊt cao. Vµi n¨m l¹i ®©y, xuÊt siªu cña NhËt B¶n cã gi¶m ®«i chót, song vÉn lµ níc cã sè d mËu dÞch lín nhÊt thÕ giíi. 3.1. Tû träng th¬ng m¹i quèc tÕ cña NhËt B¶n Trong thËp kû 90, th¬ng m¹i quèc tÕ ®îc ph¸t triÓn m¹nh. Gi¸ trÞ th¬ng m¹i quèc tÕ vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô t¨ng ®¸ng kÓ, tõ 4.300 tû USD n¨m 1990 lªn 7.497 tû USD n¨m 2000, tøc kho¶ng 70%. Trong ®ã th¬ng m¹i quèc tÕ cña NhËt B¶n chiÕm 10,7%, ®¹t con sè 805, 853 tû USD (n¨m 2000). §iÒu nµy chøng tá NhËt B¶n cã vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng th¬ng m¹i quèc tÕ. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ®ång Yªn tham gia vµo nhiÒu giao dÞch th¬ng m¹i, t¨ng cêng vai trß vµ ¶nh hëng trªn thÞ trêng tiÒn tÖ thÕ giíi. B¶ng 4 : Tû träng th¬ng m¹i quèc tÕ cña NhËt B¶n §¬n vÞ : tû USD 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Toµn thÕ giíi 8488,47 8076,56 7662,77 7556,97 7497 7452,01 7489,26 NhËt B¶n 713,26 707,31 757,80 811,28 805,8 700,50 789,86 Tû träng (%) 8,4 8,76 9,89 10,73 10,7 9,4 10,5 Nguån: Tæng hîp tõ IMF, World Economic Outlook, May 2001, p193 vµ Ministry of Finance, Japan Nh×n vµo b¶ng ta thÊy tû träng th¬ng m¹i quèc tÕ cña NhËt B¶n cã xu híng t¨ng, mÆc dï t¨ng kh«ng æn ®Þnh. N¨m 2001 tû träng nµy h¬i gi¶m nhÑ do xuÊt nhËp khÈu trong n¨m vµ nÒn kinh tÕ sa sót. Tuy nhiªn, cïng víi nh÷ng tÝn hiÖu kh¶ quan, n¨m 2002 vµ ®Çu n¨m nay, tèc ®é ®· t¨ng trë l¹i. Cïng víi nh÷ng c¶i c¸ch cña ChÝnh phñ, hy väng th¬ng m¹i quèc tÕ cña NhËt B¶n sÏ cã nh÷ng ®ét ph¸ trong thêi gian tíi. Theo ®ã, ®ång Yªn sÏ cã vÞ thÕ ngµy cµng lín h¬n. 3.2. C¸n c©n th¬ng m¹i cña NhËt B¶n Víi m« h×nh kinh tÕ híng ngo¹i, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, møc d thõa th¬ng m¹i cña NhËt B¶n ngµy mét gia t¨ng. Trªn thùc tÕ, tõ n¨m 1983, NhËt B¶n trë thµnh quèc gia cã møc thÆng d th¬ng m¹i lín nhÊt trªn thÕ giíi. Xu híng gia t¨ng møc d thõa kÐo dµi suèt cho ®Õn n¨m 1992 vµ gi¶m nhÑ vµo c¸c n¨m sau ®ã. (Xem b¶ng 5) B¶ng 5 : C¸n c©n th¬ng m¹i cña NhËt B¶n §¬n vÞ : TriÖu Yªn Exports Imports Balance 1986 35.289.714 21.550.717 13.738.997 1987 33.315.191 21.736.913 11.578.279 1988 33.939.183 24.006.320 9.932.863 1989 37.822.535 28.978.573 8.843.962 1990 41.456.940 33.855.208 7.601.732 1991 42.359.893 31.900.154 10.459.739 1992 43.012.281 29.527.419 13.484.862 1993 40.202.449 26.826.357 13.376.091 1994 40.497.553 28.104.327 12.393.225 1995 41.530.895 31.548.754 9.982.141 1996 44.731.311 37.993.421 6.737.890 1997 50.937.992 40.956.183 9.981.809 1998 50.645.004 36.653.647 13.991.357 1999 47.547.556 35.268.008 12.279.548 2000 51.654.198 40.938.423 10.715.775 2001 48.979.244 42.415.533 6.563.711 2002 52.108.195 42.177.529 9.930.666 2003(1-8) 35.294.716 29.337.886 5.956.830 Nguån: Ministry of Finance, Japan , ( N¨m 1995 vµ 1996, møc thÆng d th¬ng m¹i gi¶m xuèng thÊp nhÊt lµ 11.524,2 tû Yªn vµ 8.782,9 tû Yªn. Sau ®ã møc thÆng d l¹i tiÕp tôc t¨ng cao, ®¹t møc 15.981 tû Yªn vµo n¨m 1998. Tuy nhiªn, ®iÒu cÇn thÊy lµ møc d thõa cña n¨m 1998 cao kh«ng ph¶i do ho¹t ®éng xuÊt khÈu gia t¨ng mµ trªn thùc tÕ møc xuÊt vµ nhËp ®Òu gi¶m so víi n¨m tríc, song møc xuÊt gi¶m thÊp h¬n 0,6% cßn møc nhËp gi¶m tíi 10,5%. Trong ba n¨m 1999, 2000 vµ 2001 møc thÆng d th¬ng m¹i vÉn tiÕp tôc gi¶m sót. Sù gi¶m sót nµy chÝnh lµ mét trong nh÷ng nh©n tè h¹n chÕ møc t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt, n¨m 2001, møc gi¶m thÆng d th¬ng m¹i rÊt m¹nh, xuèng chØ cßn 8.991,5 tû Yªn. Ngay th¸ng ®Çu n¨m 2001, NhËt ë trong t×nh tr¹ng nhËp siªu víi møc 95,3 tû Yªn. Nguyªn nh©n chÝnh cña hiÖn tîng nµy lµ bëi nhu cÇu hµng ho¸ cña NhËt trªn thÞ trêng Mü gi¶m sót do cã sù gi¶m sót cña nÒn kinh tÕ Mü. Nh÷ng th¸ng tiÕp theo møc xuÊt khÈu cã ®îc c¶i thiÖn h¬n, song còng kh«ng ®¶o ngîc ®îc xu thÕ gi¶m cña thÆng d th¬ng m¹i. Theo b¸o c¸o cña Bé Th¬ng M¹i, møc xuÊt siªu cña NhËt trong n¨m tµi chÝnh 2000 tÝnh ®Õn th¸ng 3-2001 gi¶m m¹nh tíi 20,6% so víi n¨m tríc, chØ ®¹t 9.609 tû Yªn, gi¶m trªn 1000 tû so víi dù ®o¸n ban ®Çu cña Bé Tµi chÝnh NhËt B¶n. NhiÒu nhµ kinh tÕ lo ng¹i xu híng gi¶m sót cña xuÊt khÈu do suy gi¶m chung cña kinh tÕ toµn cÇu sÏ lµm gi¶m nhu cÇu nhËp khÈu c¸c nguyªn liÖu phôc vô cho s¶n xuÊt c¸c hµng xuÊt khÈu. §iÒu nµy, theo logic sÏ ®Èy nÒn kinh tÕ NhËt B¶n l¹i r¬i vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i. N¨m 2002, møc thÆng d th¬ng m¹i cã t¨ng trë l¹i, tuy nhiªn vÉn chØ ®¹t ë møc 11.591,0 tû Yªn. S¸u th¸ng ®Çu n¨m 2003 møc thÆng d th¬ng m¹i ®¹t 5.363,8 tû Yªn, tøc còng cha ®¹t nöa n¨m 2002. Tríc xu thÕ gi¶m cña xuÊt khÈu, ChÝnh phñ NhËt ®· th«ng qua nhiÒu gi¶i ph¸p ®Ó kÝch thÝch sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ gia t¨ng xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, víi m«i trêng kinh tÕ hiÖn nay, viÖc gia t¨ng xuÊt khÈu nh»m gãp phÇn phôc håi kinh tÕ kh«ng ph¶i vÊn ®Ò ®¬n gi¶n. §iÒu nµy phô thuéc vµo mÊy yÕu tè sau: thø nhÊt lµ triÓn väng cña cuéc c¶i c¸ch hiÖn nay ë NhËt ra sao. NÕu NhËt B¶n kh«ng kh¾c phôc ®îc yÕu kÐm cña hÖ thèng tµi chÝnh- tiÒn tÖ ®Ó hç trî cho xuÊt khÈu th× tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c gi¶i ph¸p kÝch thÝch sÏ kh«ng cao. Thø hai, hiÖn kinh tÕ Mü ®ang gÆp khã kh¨n, kinh tÕ c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ còng ®ang ph¶i vËt lén ®Ó tr¸nh suy gi¶m tèc ®é t¨ng trëng. Do vËy, ta thÊy viÖc t¨ng xuÊt khÈu cña NhËt sÏ lµ rÊt khã kh¨n. 3.3. ChÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña NhËt B¶n 3.3.1. §Æc ®iÓm cña chÝnh s¸ch ngo¹i th¬ng thêi gian gÇn ®©y: (1) §Èy m¹nh xuÊt khÈu trong khu«n khæ h¹n chÕ nh÷ng xung ®ét ngo¹i th¬ng Trong quan hÖ bu«n b¸n víi níc ngoµi, NhËt B¶n lu«n cã c¸n c©n d thõa lín. C¸c b¹n hµng cña NhËt cho r»ng NhËt B¶n ®· thi hµnh mét chÝnh s¸ch xuÊt khÈu “hiÕu chiÕn”. M©u thuÉn gi÷a NhËt B¶n vµ c¸c b¹n hµng lín, nhÊt lµ víi Mü ngµy cµng trë nªn s©u s¾._.c. Do vËy, ®Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng ®ã, NhËt B¶n ®· cè g¾ng lµm gi¶m bít m©u thuÉn víi b¹n hµng. (2) TiÕp tôc thay ®æi c¬ cÊu mÆt hµng vµ ®a ph¬ng ho¸ thÞ trêng xuÊt khÈu HiÖn nay, NhËt B¶n u tiªn xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng cã hµm lîng kü thuËt cao vµ ®ång thêi më réng thÞ trêng xuÊt khÈu, ®Æc biÖt t¨ng cêng xuÊt khÈu sang c¸c níc ch©u ¸. Ta cã thÓ thÊy sù thay ®æi nµy qua b¶ng díi ®©y: xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng c¬ khÝ sang c¸c níc ch©u ¸ cã xu híng t¨ng lªn trong khi xuÊt khÈu nh÷ng s¶n phÈm ho¸ häc cã xu híng gi¶m xuèng: B¶ng 6 : Sù thay ®æi c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu cña NhËt B¶n theo mÆt hµng §¬n vÞ(%) 1960 1970 1980 1990 1998 XK Hµng dÖt 30.2 12.5 4.8 2.5 2 S¶n phÈm hãa häc 4.2 6.4 5.2 5.5 7.1 Hµng kim lo¹i 13.8 19.7 16.4 6.8 6.4 S¶n phÈm c¬ khÝ 25.3 46.3 62.8 75 73.8 C¸c s¶n phÈm kh¸c 26.5 13.1 10.8 10.2 10.7 NK Hµng l¬ng thùc thùc phÈm 12.2 13.6 10.4 13.4 13.6 Hµng nguyªn liÖu 49.1 35.4 16.9 12.1 8.7 Nhiªn liÖu th« 16.3 20.7 49.8 29.2 18.4 Hµng thµnh phÈm 22.2 30.3 22.9 50.3 59.3 Nguån: Trang 691 " B¶ng c¸o b¹ch th«ng th¬ng" NXB Bé C«ng th¬ng nghiÖp NhËt B¶n n¨m 1998 B¶ng 7 : Sù thay ®æi c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu theo khu vùc §¬n vÞ(%) 1960 1970 1980 1990 1998 XK Ch©u ¸ 32.4 28.5 28.1 31.1 42 Trung §«ng 3.3 2.8 10.1 3.4 2.9 T©y ¢u 11.7 15 16.5 21.9 16.5 Trung §«ng ¢u 1.6 2.3 2.8 1.2 0.6 B¾c Mü 29.7 33.7 26 33 29.3 Mü 26.7 30.8 24.2 31.3 7.8 Trung CËn §«ng 7.5 6.1 6.9 3.6 5 Ch©u Phi 8.7 7.4 6.2 2 1.36 Ch©u §¹i D¬ng 4.9 4.2 3.4 3.1 2.4 NK Ch©u ¸ 21.1 17.6 25.8 28.8 37 Trung §«ng 9.4 12 31.3 13.9 11.3 T©y ¢u 8.8 10.2 7.9 18 14.7 Trung §«ng ¢u 2.4 3.1 1.5 1.7 1.5 B¾c Mü 39.1 34.4 20.7 23.9 25.3 Mü 34.4 29.4 17.4 22.3 22.3 Trung CËn §«ng 6.9 7.3 4.1 4.2 3.9 Ch©u Phi 3.6 5.8 3.2 1.7 1.9 Ch©u §¹i D¬ng 9 9.6 6 6.3 5.3 Nguån: trang 692. " B¶ng c¸o b¹ch th«ng th¬ng" NXB Bé C«ng th¬ng nghiÖp NhËt B¶n n¨m 1998 (3) §Èy m¹nh nhËp khÈu nhÊt lµ nh÷ng mÆt hµng chÕ t¹o §Ó n©ng cao møc sinh ho¹t cña d©n chóng, thùc hiÖn chiÕn lîc më réng nhu cÇu trong níc vµ còng ®Ó t¨ng cêng nhËp khÈu nh»m h¹n chÕ d thõa trong c¸n c©n ngo¹i th¬ng víi c¸c níc kh¸c theo c¸c tho¶ thuËn ®· kÝ víi c¸c níc ®ã. NhËt ®· thi hµnh chÝnh s¸ch t¨ng cêng nhËp khÈu. Trong thêi k× nµy nhËp khÈu nguyªn liÖu cã su híng gi¶m trong khi ®ã nhËp khÈu hµng thµnh phÈm cã xu híng t¨ng trong thêi k× nµy. (4) T¸i nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm s¶n xuÊt tõ c¬ së níc ngoµi Do sù lªn gi¸ ®ång Yªn, NhËt B¶n t¨ng cêng ®Çu t ra níc ngoµi, thùc hiÖn chÝnh s¸ch xuÊt khÈu t¹i chç vµ tiÕn hµnh t¸i nhËp khÈu nh÷ng s¶n phÈm mµ c¸c c«ng ty NhËt B¶n s¶n xuÊt ë níc ngoµi, nhÊt lµ tõ c¸c níc NICs vµ ASEAN. ChÝnh v× thÕ, nhËp khÈu tõ c¸c níc ch©u ¸ liªn tôc t¨ng tõ n¨m 1985. 3.3.2. Nh÷ng nÐt míi trong chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña NhËt B¶n Víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi g¾n liÒn víi c¸c thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ, nhÊt lµ c«ng nghÖ tin häc ®· lµm gia t¨ng c¸c ho¹t ®éng bu«n b¸n dÞch vô, chóng ®· chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o thay thÕ cho bu«n b¸n hµng ho¸ truyÒn thèng. BÊt kú quèc gia nµo muèn giµnh lîi thÕ trong th¬ng m¹i quèc tÕ ®Òu ph¶i chó träng ho¹t ®éng bu«n b¸n dÞch vô. NÒn kinh tÕ NhËt B¶n trªn thùc tÕ tuy ph¸t triÓn m¹nh, trë thµnh nÒn kinh tÕ lín thø hai trªn thÕ giíi, song c¸c ho¹t ®éng bu«n b¸n dÞch vô cha thùc sù ph¸t triÓn. Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh Ch©u ¸ n¨m 1997 cµng béc lé râ nh÷ng yÕu kÐm trong hÖ thèng dÞch vô cña NhËt B¶n vµ cña c¸c quèc gia kh¸c trong khu vùc. §Ó vùc dËy nÒn kinh tÕ, gi÷ v÷ng vai trß dÉn ®Çu cña m×nh, nh÷ng n¨m qua NhËt B¶n ®· cã sù chó ý ®Õn c¸c ho¹t ®éng bu«n b¸n dÞch vô, nhÊt lµ c¸c dÞch vô tiÒn tÖ. Cuèi n¨m 2000 NhËt ®· ®a ra ph¬ng ch©m më réng h¬n n÷a ph¹m vi HiÖp ®Þnh trao ®æi tiÒn tÖ víi c¸c quèc gia Ch©u ¸. §iÒu nµy ®îc t¸i kh¼ng ®Þnh t¹i Héi nghÞ Bé trëng Tµi chÝnh c¸c quèc gia Ch©u ¸ th¸ng 1/2001 t¹i thµnh phè Kobe NhËt B¶n. Cïng víi chó träng thóc ®Èy bu«n b¸n dÞch vô, vÒ mÆt thÓ chÕ, NhËt B¶n còng cã sù chuyÓn híng chiÕn lîc tõ chó träng hîp t¸c ®a ph¬ng sang tËp trung ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh tù do th¬ng m¹i song ph¬ng víi nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi, nhÊt lµ víi c¸c quèc gia Ch©u ¸, n¬i ®îc xem lµ vïng tr¾ng vÒ HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i tù do. Theo sè liÖu cña JETRO, trong 2 n¨m qua lîng hµng xuÊt khÈu cña NhËt gi¶m nhiÒu trong khi ®ã lîng hµng nhËp khÈu l¹i t¨ng nhanh. NÕu nh NhËt kh«ng cã c¶i c¸ch nh»m ng¨n chÆn xu híng trªn th× trong t¬ng lai kh«ng xa NhËt cã thÓ chuyÓn tõ quèc gia vèn dÜ thÆng d th¬ng m¹i sang th©m hôt. Th«ng qua ký HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i song ph¬ng sÏ më ra c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi, nhÊt lµ vÒ thuÕ suÊt ®Ó thóc ®Èy xuÊt khÈu. Nh n¨m 2001 trong cuéc c¹nh tranh bu«n b¸n gi÷a NhËt víi Mü vµ EU t¹i thÞ trêng Mªhic« ®· ®Èy NhËt vµo thÕ bÊt lîi do NhËt kh«ng ®îc hëng ®iÒu kho¶n u ®·i thuÕ suÊt b»ng 0, c¸i mµ Mü vµ EU ®îc hëng do ®· ký HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i víi Mªhic«. Trong nh÷ng n¨m 1980, 1990 NhËt cha quan t©m l¾m ®Õn c¸c HiÖp ®Þnh tù do th¬ng m¹i song ph¬ng, song hiÖn nay bÞ bao v©y bëi c¸c khèi th¬ng m¹i tù do nh EU, NAFTA, AFTA nªn NhËt chñ tr¬ng sÏ tËp trung ký kÕt nh÷ng hiÖp ®Þnh tù do th¬ng m¹i song ph¬ng. Trªn thùc tÕ, NhËt ®· ký hiÖp ®Þnh nµy víi Xingapo, tiÕn tíi víi §µi Loan, Mªhic« vµ ®ang xóc tiÕn c¸c cuéc ®µm ph¸n víi nhiÒu quèc gia vÒ HiÖp ®Þnh song ph¬ng, nhÊt lµ ý ®Þnh t¹o lËp liªn minh kinh tÕ toµn diÖn víi c¸c níc thµnh viªn ASEAN. Víi nh÷ng thay ®æi chÝnh s¸ch vµ nh÷ng cè g¾ng c¶i c¸ch, ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n nãi chung, ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ nãi riªng sÏ l¹i s«i næi, ®ã còng lµ ®iÒu kiÖn cho ®ång Yªn ®ãng vai trß sèng ®éng trë l¹i. 4.T×nh h×nh hÖ thèng ng©n hµng vµ dù tr÷ vµng, ngo¹i tÖ cña nhËt b¶n 4.1. T×nh h×nh hÖ thèng ng©n hµng cña NhËt B¶n NÕu nh vµo n¨m 1986, trong sè 10 ng©n hµng lín nhÊt thÕ giíi ®· cã tíi 7 ng©n hµng cña NhËt B¶n, 1 ng©n hµng cña Mü th× vµo n¨m 1998, con sè nµy ®· lµ 1 vµ 4 ng©n hµng. §iÒu ®ã chøng tá hÖ thèng ng©n hµng cña NhËt B¶n ®· cã sù suy gi¶m. Vµ trªn thùc tÕ, nÕu so víi thËp niªn 80 th× vµo thËp niªn 90, tû lÖ ®ång Yªn tham gia thÞ trêng tiÒn tÖ quèc tÕ còng ®· yÕu ®i nhiÒu. HÖ thèng ng©n hµng NhËt B¶n thùc sù yÕu kÐm trong nhiÒu n¨m trë l¹i ®©y. Tuy nhiªn, tõ n¨m 1997 c¸c nhµ l·nh ®¹o NhËt B¶n míi b¾t ®Çu hiÓu râ nî khã ®ßi lµ mét nh©n tè quan träng g©y ra sù “èm yÕu” kÐo dµi trong hÖ thèng ng©n hµng. §Ó lµnh m¹nh ho¸ hÖ thèng ng©n hµng, ChÝnh phñ NhËt B¶n tõ n¨m 1997 ®· chó träng vµo gi¶i quyÕt nî khã ®ßi tõ c¸c ng©n hµng sang C«ng ty thu håi vµ xö lý nî(RCC)-mét tæ chøc trùc thuéc ChÝnh phñ víi vèn ho¹t ®éng ®îc tµi trî bëi NHTW NhËt B¶n. Trong khi hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña RCC cha ph¸t huy th× ChÝnh phñ l¹i gi¸n tiÕp n©ng ®ì ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng th«ng qua viÖc b¬m vµo c¸c ng©n hµng mét lîng vèn lín (n¨m 1999, ChÝnh phñ b¬m vµo c¸c ng©n hµng sè vèn lªn tíi 7,4 ngh×n tû Yªn), ®ång thêi cho phÐp hîp nhÊt 4 ng©n hµng khæng lå ë NhËt B¶n. Trong vßng 8 n¨m qua, viÖc xo¸ c¸c kho¶n nî khã ®ßi trong b¶ng tæng kÕt tµi s¶n cña c¸c ng©n hµng NhËt B¶n ®· nhiÒu h¬n rÊt nhiÒu so víi thu nhËp mµ hä kiÕm ®îc tõ ho¹t ®éng cho vay. Nî khã ®ßi t¨ng nhanh h¬n viÖc xo¸ bá chóng phÇn nµo lµ do sù yÕu kÐm cña nÒn kinh tÕ vµ mét phÇn lµ so sù ph©n lo¹i cho vay qu¸ láng lÎo. HiÖn t¹i, c¸c ng©n hµng lín NhËt B¶n cã qu¸ Ýt vèn ®Ó trang tr¶i cho nh÷ng kho¶n lç míi ph¸t sinh. Theo c«ng bè c«ng khai, c¸c ng©n hµng nµy cã kho¶ng 23 ngµn tû Yªn( 192 tû USD) vèn ®iÒu lÖ. ViÖc gi¸ cæ phiÕu sôt gi¶m còng lµm thÊt tho¸t bít lîng tµi s¶n nµy.Theo C¬ quan DÞch vô tµi chÝnh (Financial Service Agency:FSA), tæng gi¸ trÞ c¸c kho¶n cho vay kh«ng ho¹t ®éng (Non-Performing Loans: NPL) cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan tµi chÝnh NhËt B¶n, bao gåm c¸c ng©n hµng vµ c¸c c¬ së tÝn dông, ®· lªn tíi 150.000 tû Yªn, chiÕm 22% tæng sè tiÒn cho vay cña c¸c c¬ quan nµy. Tæng sè nî khã ®ßi, tÝnh ®Õn th¸ng 5/2002, ®· lªn tíi møc kû lôc, kho¶ng 37.000 tû yªn (283,01 tû USD) Nguån: . ChØ tÝnh riªng c¸c kho¶n nî xÊu cña 16 ng©n hµng lín nhÊt ®· lµ 22.300 tû Yªn. Cßn chØ tÝnh riªng hai ng©n hµng lín nhÊt NhËt B¶n, ®ã lµ Mitsubishi Tokyo Financial Group Inc(MTFG) vµ Sumitomo Mitsu Banking Corp(SMBC), tæng sè nî khã ®ßi ®· lªn tíi gÇn 10.000 tû Yªn. Bªn c¹nh nî khã ®ßi, hÖ thèng ng©n hµng NhËt B¶n cßn béc lé nh÷ng yÕu kÐm vÒ c¬ cÊu. §Ó ®¹t ®îc sù dÞch chuyÓn nh»m lµnh m¹nh ho¸ hÖ thèng tµi chÝnh, c¸c ng©n hµng ph¶i thùc thi c¸c gi¶i ph¸p cøng r¾n, bao gåm kh«ng chØ môc tiªu gi¶i quyÕt døt ®iÓm nî khã ®ßi, më réng ho¹t ®éng kinh doanh mµ cßn c¶ c¶i c¸ch c¬ chÕ qu¶n lý. 4.2. Dù tr÷ vµng vµ ngo¹i tÖ Víi nÒn kinh tÕ sè d mËu dÞch lín nhÊt thÕ giíi vµ c¸n c©n thanh to¸n v·ng lai lu«n lu«n thÆng d, NhËt B¶n cã dù tr÷ ngo¹i tÖ kh«ng níc nµo s¸nh kÞp. Cuèi n¨m 2000, dù tr÷ ngo¹i tÖ cña NhËt B¶n ®¹t h¬n 361,6 tû USD, b»ng h¬n 1,3 lÇn tæng dù tr÷ ngo¹i tÖ cña 6 níc ph¸t triÓn chñ yÕu kh¸c bao gåm c¶ Mü céng l¹i(277,8 tû USD). Trong th¸ng s¸u n¨m nay(06/2003), dù tr÷ ngo¹i tÖ cña NhËt B¶n ®¹t møc kû lôc míi 542,62 tû USD sau khi níc nµy tÝch cùc mua tæng céng 5,7 tû USD t¹i thÞ trêng tiÒn tÖ nh»m gi¶m gi¸ ®ång Yªn. Møc dù tr÷ trªn t¨ng 2,53 tû USD so víi møc kû lôc 543,1 tû USD trong th¸ng 5. Ngoµi ra, dù tr÷ vµng cña NhËt B¶n còng rÊt lín, ®øng vµo hµng thø hai trªn thÕ giíi, chØ sau Mü. B¶ng 8 : §å thÞ dù tr÷ ngo¹i hèi mét sè níc ch©u ¸ (®Õn 06/2003) §¬n vÞ : tû USD Nguån: Thomson DataStream §©y lµ nh÷ng níc cã dù tr÷ ngo¹i tÖ lín nhÊt ch©u ¸, trong ®ã NhËt B¶n vµ Trung Quèc lµ hai níc cã møc dù tr÷ hµng ®Çu thÕ giíi. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Trung Quèc chó träng t¨ng møc dù tr÷ ngo¹i tÖ vµ thùc tÕ møc dù tr÷ cña hä rÊt lín, gi¸ trÞ ®ång nh©n d©n tÖ còng ®îc c¶i thiÖn nhiÒu. Tuy nhiªn, hiÖn nay NhËt B¶n vÉn lµ níc ®øng ®Çu ch©u ¸ vµ thÕ giíi. ChÝnh dù tr÷ vµng vµ ngo¹i tÖ dåi dµo lµ sù ®¶m b¶o v÷ng ch¾c cho gi¸ trÞ ®ång Yªn. Ta cã thÓ thÊy ®îc vai trß viÖc dù tr÷ cña NhËt B¶n khi khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸ x¶y ra vµo n¨m 1997 trong viÖc æn ®Þnh l¹i thÞ trêng, chèng sù xuèng dèc h¬n n÷a cña c¸c ®ång tiÒn trong khu vùc. Tuy nhiªn, viÖc dù tr÷ tiÒn lµ rÊt tèn kÐm, v× l·i thu ®îc tõ tr¸i phiÕu Kho b¹c thÊp h¬n nhiÒu so víi sè l·i thu ®îc tõ viÖc ®Çu t mét c¸ch cã hiÖu qu¶ sè tiÒn ®ã ë trong níc. C¸c luång ngo¹i hèi lín ®i vµo còng cã thÓ lµm kh¶ n¨ng thanh to¸n cña nÒn kinh tÕ t¨ng qu¸ nhiÒu, cã thÓ dÉn ®Õn bong bãng tµi s¶n. NÒn kinh tÕ NhËt B¶n víi nh÷ng ®Æc trng kh«ng thay ®æi sÏ lµ c¬ së cho viÖc dù tr÷ vµng vµ ngo¹i tÖ ®îc duy tr×. Lîi thÕ nµy sÏ ®îc ph¸t huy nhiÒu h¬n n÷a khi ChÝnh phñ NhËt B¶n ®Èy m¹nh quèc tÕ ho¸ ®ång Yªn. 5. C¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ cña NhËt B¶n Trong mèi quan hÖ thêng xuyªn vÒ mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ v¨n hãa gi÷a c¸c níc ®· lµm n¶y sinh nh÷ng quyÒn lîi vµ nghÜa vô tiÒn tÖ. ViÖc thanh to¸n c¸c nghÜa vô nµy ®îc ph¶n ¸nh vµo c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ. V× vËy, nghiªn cøu c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ cho ta thÊy ®îc luång tiÒn tÖ ra vµo mét quèc gia. §iÒu ®ã trùc tiÕp ¶nh hëng ®Õn ®ång tiÒn cña quèc gia ®ã. 5.1. C¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ vµ ¶nh hëng cña nã ®Õn ®ång tiÒn quèc gia 5.1.1. C¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ C¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ lµ b¶ng ®èi chiÕu gi÷a nh÷ng kho¶n tiÒn mµ níc ngoµi tr¶ cho mét níc vµ nh÷ng kho¶n tiÒn mµ níc ®ã tr¶ cho níc ngoµi trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. NÕu mét níc cã c¸c kho¶n thu vît chi th× cã c¸n c©n thanh to¸n thÆng d, cßn ngîc l¹i cã c¸n c©n thanh to¸n th©m hôt. Néi dung chñ yÕu cña c¸n c©n thanh to¸n thêng gåm hai h¹ng môc lín lµ h¹ng môc thêng xuyªn vµ h¹ng môc vèn. H¹ng môc thêng xuyªn, hay cßn gäi lµ c¸n c©n thanh to¸n v·ng lai ghi nh÷ng kho¶n giao dÞch vÒ hµng ho¸, dÞch vô vµ c¸c kho¶n chuyÓn dÞch thanh to¸n gi÷a hai níc. Cßn h¹ng môc vèn, hay lµ c¸n c©n di chuyÓn vèn ghi nh÷ng di ®éng tiÒn tÖ trong ®Çu t vµ tÝn dông hai níc. 5.1.2. ¶nh hëng cña c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ ®Õn ®ång tiÒn quèc gia C¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ cã ¶nh hëng lín ®Õn ®ång tiÒn quèc gia. Cô thÓ, t×nh tr¹ng d thõa hay thiÕu hôt cña c¸n c©n thanh to¸n t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh sÏ ¶nh hëng ®Õn quan hÖ cung vµ cÇu ngo¹i hèi trªn thÞ trêng, do ®ã ¶nh hëng ngay ®Õn t×nh h×nh biÕn ®éng tû gi¸ hèi ®o¸i níc ®ã. Nh×n chung, d thõa c¸n c©n thanh to¸n sÏ dÉn ®Õn sù æn ®Þnh hoÆc gi¶m tû gi¸ hèi ®o¸i. §iÒu nµy c¬ b¶n cã lîi cho xuÊt khÈu vµ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Ngîc l¹i, thiÕu hôt c¸n c©n thanh to¸n sÏ lµm cho kh¶ n¨ng cung ngo¹i hèi cña mét níc gi¶m xuèng, cã khi kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu ngo¹i hèi níc ®ã, dÉn ®Õn tû gi¸ hèi ®o¸i mÊt tÝnh æn ®Þnh vµ t¨ng lªn. §Ó kh¾c phôc sù thiÕu hôt nµy, Nhµ níc thêng dïng c¸c biÖn ph¸p h¹ tû gi¸ hèi ®o¸i, vay nî, n©ng cao tû suÊt chiÕt khÊu, thu håi vèn ®Çu t ë níc ngoµi vÒ, b¸n rÎ chøng kho¸n ngo¹i quèc…Thanh to¸n cuèi cïng kho¶n thiÕu hôt thêng ®îc thùc hiÖn b»ng viÖc xuÊt vµng. Trong trêng hîp nµy vµng ®ãng vai trß lµ tiÒn tÖ thÕ giíi, tøc lµ ph¬ng tiÖn thanh to¸n chung trªn thÕ giíi. §iÒu nµy còng mét phÇn gi¶i thÝch cho sù tÝch luü vµng lín cña NhËt B¶n khi mµ c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ lu«n thÆng d. 5.2. HiÖn tr¹ng c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ cña nÒn kinh tÕ NhËt 5.2.1. T×nh tr¹ng d thõa c¸n c©n thanh to¸n v·ng lai vµ thiÕu hôt c¸n c©n di chuyÓn vèn lµ ®Æc trng cña nÒn kinh tÕ NhËt T×nh h×nh d thõa c¸n c©n thanh to¸n v·ng lai: C¸n c©n th¬ng m¹i + c¸c h¹ng môc thêng xuyªn kh¸c ®îc gäi lµ c¸n c©n thanh to¸n v¨ng lai. NÒn kinh tÕ NhËt B¶n lµ nÒn kinh tÕ híng ngo¹i, c¸n c©n th¬ng m¹i thÆng d lín, v× vËy c¸n c©n thanh to¸n v·ng lai còng lu«n ë trong t×nh tr¹ng thÆng d. §©y ®· lµ ®Æc trng cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n nhiÒu n¨m. B¶ng 9 : C¸n c©n thanh to¸n v·ng lai cña NhËt B¶n §¬n vÞ: tr¨m triÖu Yªn C¸n c©n thanh to¸n v·ng lai(Current Account) Tæng (Total) Hµng ho¸ vµ dÞch vô (Goods & Services) Lîi tøc (Income) Dßng lu©n chuyÓn (Current Transfers) Tæng (Total) C¸n c©n XNK (Trade Balance) DÞch vô (Services) 1986 142.437 129.607 151.249 -21.640 15.675 -2.842 1987 121.862 102.931 132.319 -29.389 23.483 -4.553 1988 101.461 79.349 118.144 -38.800 26.436 -4.323 1989 87.113 59.695 110.412 -50.713 31.773 -4.354 1990 64.736 38.628 100.529 -61.899 32.874 -6.768 1991 91.757 72.919 129.231 -56.311 34.990 -16.150 1992 142.349 102.054 157.764 -55.709 45.125 -4.833 1993 146.690 107.013 154.816 -47.803 45.329 -5.651 1994 133.425 98.345 147.322 -48.976 41.307 -6.225 1995 10.,862 69.545 123.445 -53.898 41.573 -7.253 1996 71.579 23.174 90.966 -67.792 58.180 -9.775 1997 114.363 57.680 123.103 -65.423 67.396 -10.713 1998 157.846 95.299 159.844 -64.546 74.011 -11.463 1999 121.738 78.650 140.155 -61.505 56.957 -13.869 2000 125.763 74.298 125.634 -51.336 62.061 -10.596 2001 106.523 32.120 85.270 -53.150 84.007 -9.604 2002 142.484 65.653 117.280 -51.627 82.784 -5.952 2003(1-8) 101.803 48.793 72.555 -23.762 59.006 -5.996 Nguån: Blance of payments, Ministry of Finance ( Tõ n¨m 1986, thÆng d thanh to¸n v·ng lai cña NhËt B¶n ®· ®¹t 14.243,7 tû Yªn, møc thÆng d cao nhÊt thÕ giíi. Sau ®ã møc thÆng d cã xu híng gi¶m, ®¹t møc thÊp kû lôc vµo n¨m 1990 lµ 6.473,6 tû Yªn. Nguyªn nh©n do thÆng d th¬ng m¹i gi¶m m¹nh cßn 10.052,9 tû Yªn trong khi ®ã møc th©m hôt dÞch vô l¹i t¨ng m¹nh lªn 6.189,9 tû Yªn. Møc thÆng d thanh to¸n v·ng lai cña NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y dao ®éng ë møc trªn 10.000 tû Yªn. T×nh tr¹ng thiÕu hôt c¸n c©n di chuyÓn vèn: Cïng víi thÆng d c¸n c©n thanh to¸n v·ng lai, t×nh tr¹ng thiÕu hôt c¸n c©n di chuyÓn vèn còng lµ mét ®Æc trng cña NhËt B¶n. Sù thiÕu hôt nµy phÇn lín lµ do sù thiÕu hôt cña luång di chuyÓn tµi chÝnh. §iÒu nµy g¾n víi lÞch sö ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n, ®Çu t níc ngoµi vµo quèc gia nµy kh«ng ph¶i lµ híng ®îc chó träng, h¬n n÷a gi¸ lao ®éng cao cïng nh÷ng h¹n chÕ vÒ tµi nguyªn lµ nh÷ng lý do dÉn tíi møc FDI vµo NhËt B¶n rÊt thÊp. Trong khi ®ã, viÖc di chuyÓn vèn ®Çu t ra níc ngoµi ngµy mét t¨ng l¹i lµ xu híng næi bËt. B¶ng 10 : C¸n c©n di chuyÓn vèn cña NhËt B¶n §¬n vÞ: tr¨m triÖu yªn C¸n c©n di chuyÓn vèn (Capital and Financial Account) Thay ®æi tµi s¶n dù tr÷ (Changes in Reserve Assets) Chªnh lÖch (Errors & Omissions) Tæng (Total) Tµi kho¶n tµi chÝnh (Financial Account) Tµi kho¶n vèn (Capital Account) 1986 -122.503 -121.644 -857 -24.834 4.897 1987 -61.511 -60.379 -1.133 -55.492 -4.857 1988 -83.420 -82.122 -1.297 -21.255 3.214 1989 -74.651 -72.776 -1.873 18.487 -30.950 1990 -48.679 -47.149 -1.532 13.703 -29.761 1991 -92.662 -91.045 -1.614 11.391 -10.487 1992 -129.165 -127.525 -1.641 -753 -12.432 1993 -117.035 -115.387 -1.650 -29.973 318 1994 -89.924 -88.004 -1.920 -25.854 -17.648 1995 -62.754 -60.609 -2.144 -54.235 13.127 1996 -33.472 -29.934 -3.537 -39.424 1.317 1997 -148.348 -143.469 -4.879 -7.660 41.645 1998 -173.390 -154.077 -19.313 9.986 5.558 1999 -53.960 -34.872 -19.088 -87.963 20.184 2000 -91.242 -81.295 -9.947 -52.609 18.088 2001 -61.726 -58.264 -3.462 -49.364 4.567 2002 -79.784 -75.567 -4.217 -57.969 -4.731 2003(1-8) -118.819 26.302 -3.608 -102.515 -24.949 Nguån: Blance of payments, Ministry of Finance( N¨m 1986, th©m hôt c¸n c©n di chuyÓn vèn cña NhËt B¶n ®¹t 12.250,3 tû Yªn. Sau ®ã, møc th©m hôt nµy gi¶m vµ ®¹t møc thÊp nhÊt vµo n¨m 1996 lµ 3.347,2 tû Yªn. N¨m 1998, do xuÊt nhiÒu vèn viÖn trî cho c¸c níc khñng ho¶ng tiÒn tÖ Ch©u ¸ , th©m hôt c¸n c©n di chuyÓn vèn cña NhËt B¶n ®¹t kû lôc 17.390,0 tû Yªn. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, møc th©m hôt duy tr× ë møc díi 10.000 tû Yªn. 5.2.2. Xu híng biÕn ®éng vµ ®iÒu chØnh c¸n c©n thanh to¸n cña ChÝnh phñ NhËt B¶n C¸n c©n thanh to¸n cña NhËt B¶n phô thuéc lín vµo ho¹t ®éng th¬ng m¹i vµ ho¹t ®éng ®Çu t. Trªn thùc tÕ, do nÒn kinh tÕ gÆp khã kh¨n nªn c¶ hai lÜnh vùc nµy ®Òu cã xu híng gi¶m sót trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. ChÝnh phñ NhËt B¶n ®ang nç lùc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®Èy m¹nh xuÊt khÈu nh»m kh«i phôc l¹i sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, kÕt qu¶ n¨m 2002 vµ ®Çu n¨m 2003 kh¸ kh¶ quan. B¶ng 11 : §å thÞ c¸c yÕu tè trong c¸n c©n thanh to¸n Nguån: Blance of payments, Ministry of Finance, Japan ( Trong lÜnh vùc tµi chÝnh, ch¬ng tr×nh ®¹i c¶i c¸ch víi tªn gäi “Big Bang” ®· ®îc triÓn khai tõ n¨m 1996 vµ hiÖn vÉn ®ang ®îc tiÕp tôc ®Èy m¹nh. §©y lµ mét cuéc c¶i c¸ch toµn diÖn, s©u s¾c vµ triÖt ®Ó nhÊt trong khu vùc tµi chÝnh tõ tríc tíi nay, víi hy väng t¹o ra mét luång sinh khÝ míi cho sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng tµi chÝnh nãi riªng vµ toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung. Mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng mµ cuéc c¶i c¸ch nµy híng tíi lµ më cöa thÞ trêng NhËt B¶n thÝch øng víi sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh héi nhËp vµ toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ giíi. VÒ ph¬ng diÖn nµy, cuéc c¶i c¸ch ®· cã nh÷ng tiÕn triÓn rÊt ®¸ng kÓ. Qu¸ tr×nh liªn doanh liªn kÕt víi níc ngoµi vµ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo NhËt B¶n ®· ®îc ®Èy m¹nh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Ngoµi ra, “Big Bang” cßn chó träng vµo ph¸t triÓn thÞ trêng vèn ë NhËt B¶n, víi viÖc c¸c c«ng ty níc ngoµi mua l¹i cæ phÇn cña c¸c c«ng ty NhËt B¶n vµ tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n NhËt B¶n. Nh vËy, c¸c chÝnh s¸ch ®Òu dÉn tíi mét c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ thÆng d lín ®îc duy tr×, ®em l¹i thuËn lîi cho nÒn kinh tÕ NhËt B¶n vµ sù ph¸t triÓn ®ång Yªn trong t¬ng lai. 6. Tû gi¸ hèi ®o¸I vµ kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cña ®ång Yªn nhËt b¶n C¸c ph¬ng tiÖn thanh to¸n quèc tÕ ®îc mua vµ b¸n trªn thÞ trêng hèi ®o¸i b»ng tiÒn tÖ quèc gia cña mét níc theo mét gi¸ c¶ nhÊt ®Þnh. Gi¸ c¶ cña mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ níc nµy ®îc thÓ hiÖn b»ng mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ níc kia ®îc gäi lµ tû gi¸ hèi ®o¸i. Kh¸c víi trong chÕ ®é b¶n vÞ vµng tû gi¸ hèi ®o¸i dùa trªn ngang gi¸ vµng, trong chÕ ®é lu th«ng tiÒn giÊy, viÖc so s¸nh hai ®ång tiÒn ®îc thÓ hiÖn b»ng so s¸nh søc mua cña hai tiÒn tÖ víi nhau, gäi lµ ngang gi¸ søc mua tiÒn tÖ. NhiÒu n¨m qua, vÊn ®Ò tû gi¸ hèi ®o¸i ®ång Yªn m¹nh lu«n lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò nhøc nhèi ®èi víi nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. Vµ trªn thùc tÕ, ®©y kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò kinh tÕ ®¬n thuÇn. Tõ sau hiÖp íc Plaza vµo n¨m 1985 ®Õn nay, vÊn ®Ò “§ång yªn m¹nh, ®«la yÕu” ®· trªn 10 lÇn lµ ®Ò tµi cña héi nghÞ c¸c níc ph¸t triÓn. GÇn ®©y lµ héi nghÞ Tokyo ngµy 22 th¸ng 03 n¨m 2000 nhãm häp gi÷a c¸c níc G7 ®Ó gi¶i quyÕt “Th¸o gì ®ång Yªn m¹nh”, nhng vÉn cha gi¶i ph¸p nµo ®îc ¸p dông triÖt ®Ó. KÕt côc NhËt B¶n vÉn tù m×nh ph¶i nç lùc kh¾c phôc hiÖn tîng nµy. 6.1. VÊn ®Ò ®ång Yªn m¹nh víi nÒn kinh tÕ NhËt B¶n §ång Yªn t¨ng gi¸ ¶nh hëng ®Õn c¸c níc trªn thÕ giíi, trong ®ã chÞu ¶nh hëng lín nhÊt hiÓn nhiªn vÉn lµ NhËt B¶n. TiÕp theo, bµi viÕt sÏ ph©n tÝch nh÷ng ¶nh hëng nµy bëi ®ã còng chÝnh lµ nh÷ng ¶nh hëng gi¸n tiÕp ®Õn thÞ trêng tiÒn tÖ thÕ giíi, trong ®ã cã ch©u ¸. 6.1.1. ¶nh hëng ®Õn gi¸ c¶ hµng ho¸ s¶n xuÊt t¹i NhËt B¶n Tríc hÕt, ®ång Yªn m¹nh lµm t¨ng gi¸ c¶ hµng ho¸ xuÊt khÈu vµ gi¶m gi¸ hµng ho¸ nhËp khÈu. Hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt t¹i NhËt B¶n víi cïng mét gi¸ tÝnh theo ®ång Yªn, nhng khi xuÊt khÈu, do ®ång Yªn t¨ng gi¸ nªn sÏ mÊt nhiÒu ngo¹i tÖ h¬n ®Ó cã ®îc hµng ho¸ ®ã. Cßn khi nhËp khÈu, ngêi NhËt chØ ph¶i bá ra mét Ýt ®ång Yªn h¬n ®Ó cã ®îc mét hµng ho¸ tÝnh theo gi¸ ngo¹i tÖ tríc ®ã. V× vËy, ®ång Yªn t¨ng gi¸ lµm gi¶m søc c¹nh tranh vµ g©y khã kh¨n cho ngµnh s¶n xuÊt cña NhËt B¶n. 6.1.2. ¶nh hëng ®Õn lîi Ých cña doanh nghiÖp: Nh ph©n tÝch ë trªn, ®ång yªn t¨ng gi¸ sÏ lµm cho hµng ho¸ thiÕu tÝnh c¹nh tranh vµ lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n gi¶m xuèng. Ngoµi ra, c¸c kho¶n ®Çu t gi¸n tiÕp níc ngoµi nh cæ phiÕu cña doanh nghiÖp NhËt B¶n vµ tr¸i phiÕu chÝnh phñ còng nhËn nh÷ng thiÖt h¹i tû gi¸. 6.1.3. Sù “trèng rçng” cña s¶n xuÊt trong níc Sù “trèng rçng” nãi viÖc di chuyÓn c¸c c¬ së s¶n xuÊt ra níc ngoµi qu¸ nhiÒu, ngµnh s¶n xuÊt trong níc bÞ suy tho¸i. ViÖc ®ång yªn t¨ng gi¸ lµm gi¶m søc c¹nh tranh quèc tÕ cña hµng ho¸ s¶n xuÊt t¹i NhËt. §Ó kh¾c phôc hiÖn tîng nµy, c¸c xÝ nghiÖp ®· di chuyÓn c¬ së s¶n xuÊt sang níc kh¸c, tËn dông gi¸ lao ®éng, ®Êt ®ai, nguyªn liÖu rÎ vµ t¸c ®éng cña tû gi¸ hèi ®o¸i. Còng v× thÕ mµ ngµnh s¶n xuÊt trong níc bÞ ®×nh trÖ. KÐo theo ®ã lµ rÊt nhiÒu vÊn ®Ò x· héi ph¸t sinh. §iÓn h×nh nhÊt lµ vÊn ®Ò thÊt nghiÖp gia t¨ng. 6.2. Tû gi¸ hèi ®o¸i ®ång Yªn hiÖn nay vµ xu híng biÕn ®éng 6.2.1. Tû gi¸ hèi ®o¸i ®ång Yªn Sau hiÖp ®Þnh Plaza n¨m 1985, víi tho¶ thuËn cho phÐp c¸c ng©n hµng trung ¬ng cña c¸c níc can thiÖp vµo thÞ trêng ngo¹i tÖ, sù lªn gi¸ cña ®ång Yªn ®îc b¾t ®Çu b»ng can thiÖp liªn hîp cña NHTW NhËt B¶n vµ Côc dù tr÷ liªn bang Mü. N¨m 1986, khi tû gi¸ ®ång Yªn xuèng díi møc 180 Yªn ¨n mét ®«la, NHTW NhËt B¶n ®· ph¶i can thiÖp ®Ó ng¨n chÆn viÖc ®ång Yªn cã thÓ t¨ng gi¸ h¬n n÷a b»ng c¸ch mua ®«la vµ b¸n Yªn. Tuy nhiªn, cè g¾ng nµy ®· bÞ thÊt b¹i. KÓ tõ ®ã ®Õn nay, ®ång Yªn liªn tôc t¨ng gi¸. ChØ trong thêi gian 2 n¨m ( 1885-1997) gi¸ trÞ ®ång Yªn ®· t¨ng tíi 30% lªn møc 122 Yªn ¨n 1 ®«la. Sau ®ã ®ång Yªn kh¸ æn ®Þnh cho ®Õn th¸ng 6 n¨m 1995, x¶y ra møc ®ét ph¸ 1 ®«la ¨n 79 Yªn. Do khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸ n¨m 1997, gièng nh÷ng ®ång tiÒn ch©u ¸ kh¸c, ®ång Yªn tôt gi¸ xuèng 130 Yªn ®æi 1 ®«la. HiÖn nay, ®ång Yªn ®îc duy tr× kh¸ æn ®Þnh ë møc 1 ®«la ¨n 110 Yªn. B¶ng 12 : Tû gi¸ hèi ®o¸i ®ång Yªn U.S. Dollar PoundSterling DeutscheMark FrenchFranc 1986 160,10 237,59 83,32 25,14 1987 122,00 232,04 78,32 23,10 1988 125,90 227,85 71,14 20,77 1989 143,40 231,03 84,78 24,82 1990 135,40 259,86 90,13 26,50 1991 125,25 233,81 82,50 24,15 1992 124,65 188,43 76,98 22,57 1993 111,89 165,20 64,35 18,90 1994 99,83 156,24 64,37 18,69 1995 102,91 159,54 71,58 20,96 1996 115,98 198,71 75,25 22,33 1997 129,92 214,09 72,24 21,57 1998 115,20 191,22 69,45 20,68 1999 102,08 165,05 - - 2000 114,90 171,83 - - 2001 131,47 191,68 - - 2002 119,37 192,98 - - Nguån: Ministry of Finance, Japan ( Tõ ®å thÞ cho ta thÊy ngoµi tû gi¸ hèi ®o¸i víi USD, tû gi¸ cña Yªn NhËt víi b¶ng Anh còng cã sù biÕn ®éng lín. Chu kú cña sù biÕn ®éng nµy gièng víi §«la. Cßn tû gi¸ cña Yªn víi ®ång M¸c §øc vµ nhÊt lµ víi Phr¨ng Ph¸p diÔn biÕn t¬ng ®èi æn ®Þnh. 6.2.2. Xu híng biÕn ®éng tû gi¸ ChÝnh phñ NhËt B¶n mong muèn duy tr× ®ång Yªn yÕu. Sù t¨ng gi¸ cña ®ång Yªn ®· buéc NHTW NhËt B¶n(BOJ) vµ Bé Tµi chÝnh nhiÒu lÇn ph¶i tiÕn hµnh can thiÖp vµo thÞ trêng tiÒn tÖ. Thùc tÕ, trong nöa ®Çu n¨m nay, viÖc dù tr÷ ngo¹i hèi ®¹t kû lôc cña NhËt B¶n còng lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p nh»m kh«ng ®Ó cho ®ång Yªn t¨ng gi¸ cña ChÝnh phñ. Ngoµi ra, nh÷ng chÝnh s¸ch níi láng tiÒn tÖ còng ®îc ¸p dông nh»m lµm cho ®ång Yªn yÕu h¬n. Víi nh÷ng nç lùc cña ChÝnh phñ NhËt B¶n, ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh trong t¬ng lai gÇn, ®ång yªn sÏ kh«ng cã biÕn ®éng lín, sÏ duy tr× gÇn møc 110 yªn ®æi 1 ®«la hiÖn nay. 6.3. Lý thuyÕt chung vÒ kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cña ®ång tiÒn T¹i sao víi ®ång §«la Mü chóng ta cã thÓ ®i ®Õn mäi n¬i trªn thÕ giíi mµ ®iÒu ®ã kh«ng x¶y ra khi chóng ta mang theo tiÒn DDDång ViÖt Nam. Mét c¬ së ®Ó gi¶i thÝch lµ dùa trªn lý thuyÕt vÒ kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cña ®ång tiÒn. Kh¸c víi tiÒn ®ång ViÖt Nam cha ph¶i lµ ®ång tiÒn chuyÓn ®æi, ®ång §«la Mü ®îc phÐp chuyÓn sang ®ång tiÒn kh¸c ë bÊt kú níc nµo trªn thÕ giíi. USD lµ ®ång tiÒn tù do chuyÓn ®æi, kh¶ n¨ng ®æi sang c¸c ®ång tiÒn kh¸c trªn thÕ giíi cña nã lµ rÊt lín. VÒ kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cña mét ®ång tiÒn, cã thÓ chia ra thµnh ba lo¹i : Mét lµ, tiÒn tÖ tù do chuyÓn ®æi. §©y lµ ®ång tiÒn cã thÓ ®îc chuyÓn ®æi tù do ra c¸c ®ång tiÒn kh¸c. NÕu viÖc chuyÓn ®æi mét ®ång tiÒn phô thuéc vµo mét trong c¸c yÕu tè : chñ thÓ chuyÓn ®æi, møc ®é chuyÓn ®æi, nguån thu nhËp tiÒn tÖ th× ®ã lµ ®ång tiÒn tù do chuyÓn ®æi tõng phÇn. Cßn l¹i lµ ®ång tiÒn tù do chuyÓn ®æi toµn phÇn. Hai lµ, tiÒn tÖ chuyÓn nhîng. §©y lµ ®ång tiÒn ®îc thay ®æi chñ thÓ th«ng qua hÖ thèng tµi kho¶n më t¹i ng©n hµng. Ba lµ, tiÒn tÖ clearing. §©y lµ tiÒn tÖ ghi trªn tµi kho¶n mµ kh«ng ®îc chuyÓn dÞch sang tµi kho¶n kh¸c. 6.4. Kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cña ®ång Yªn NhËt B¶n §ång Yªn NhËt B¶n lµ ®ång tiÒn tù do chuyÓn ®æi m¹nh trªn thÕ giíi, tuy møc ®é cña nã cha b»ng ®îc §«la Mü vµ B¶ng Anh. Mét nguyªn nh©n lµ do khèi lîng mËu dÞch quèc tÕ vµ nghiÖp vô thanh to¸n quèc tÕ trªn thÞ trêng ngo¹i hèi Tokyo cha nhiÒu b»ng London vµ New York. T¹i thÞ trêng tiÒn tÖ ch©u ¸ hiÖn nay, ®ång Yªn lµ ®ång tiÒn cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cao nhÊt. Tuy nhiªn, sù chuyÓn ®æi cña nã vÉn cha t¬ng xøng víi søc m¹nh vµ uy tÝn cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. Næi lªn ë ch©u ¸ vÒ kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi thêi gian gÇn ®©y cã ®ång nh©n d©n tÖ cña Trung Quèc. Lý do lµ Trung Quèc cã ®êng biªn giíi víi rÊt nhiÒu níc, c¸c bu«n b¸n biªn mËu víi kim ng¹ch ngµy cµng lín nµy dÔ dµng sö dông ®ång nh©n d©n tÖ ®Ó chuyÓn ®æi. H¬n n÷a, céng ®ång ngêi Hoa ë c¸c níc ch©u ¸ rÊt ®«ng, ®ã còng lµ mét kªnh m¹nh ®Ó ®ång nh©n d©n tÖ lu hµnh vµ dÔ dµng chuyÓn ®æi ë níc ngoµi. Nh÷ng lîi thÕ nµy, ®ång Yªn NhËt B¶n kh«ng hÒ cã. Sù tù do chuyÓn ®æi cña ®ång Yªn NhËt B¶n ®îc ®Èy m¹nh qua c¸c kªnh th¬ng m¹i, ®Çu t , viÖn trî vµ du lÞch. Cã lÏ ngêi NhËt tríc ®©y vÉn cha thËt nç lùc hÕt m×nh ®Ó ®Èy m¹nh kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cña ®ång tiÒn níc m×nh. Tãm l¹i, qua nghiªn cøu ch¬ng mét ta thÊy, NhËt B¶n cã mét nÒn kinh tÕ dåi dµo víi GDP ®øng thø hai trªn thÕ giíi, dù tr÷ ngo¹i tÖ vµ thÆng d c¸n c©n thanh to¸n v·ng lai lu«n dÉn ®Çu, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ kh¶ n¨ng ®æi míi c«ng nghÖ s¸nh ngang víi Mü, th¬ng m¹i chiÕm trªn 10% gi¸ trÞ toµn cÇu… VËy th×, víi nh÷ng c¬ së nh thÕ ®ång Yªn NhËt B¶n hiÖn nay ra sao?, nã ®· thÓ hiÖn ®óng thùc lùc cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n cha?, ChÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ NhËt víi ®ång tiÒn nµy nh thÕ nµo?, vai trß vµ ¶nh hëng cña nã ®Õn thÞ trêng tiÒn tÖ, ®Æc biÖt lµ víi thÞ trêng tiÒn tÖ ch©u ¸ cã tèt kh«ng?... §©y lµ nh÷ng ®iÒu chóng ta sÏ lµm râ ë ch¬ng 2 víi néi dung :” Vai trß vµ ¶nh hëng cña ®ång yªn ®èi víi thÞ trêng tiÒn tÖ Ch©u ¸” Ch¬ng 2Vai trß vµ ¶nh hëng cña ®ång yªn ®èi víi thÞ trêng tiÒn tÖ ch©u ¸ 1. ChÝnh s¸nh tiÒn tÖ cña NhËt B¶n tõ n¨m 1998 ®Õn nay ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ (CSTT) cña Ng©n hµng Trung ¬ng (NHTW) lµ bé phËn quan träng trong hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ - tµi chÝnh vÜ m« cña ChÝnh phñ NhËt B¶n. §ã lµ sù tæng hoµ c¸c ph¬ng thøc mµ NHTW th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cña m×nh t¸c ®éng ®Õn khèi lîng tiÒn trong lu th«ng, nh»m phôc vô cho viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi cña mét ®Êt níc trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Môc tiªu cao nhÊt hay cßn gäi lµ môc tiªu cuèi cïng cña CSTT lµ t¨ng trëng kinh tÕ, kÌm theo ®ã lµ t¹o viÖc lµm vµ kiÓm so¸t l¹m ph¸t. VËy trong t×nh h×nh kinh tÕ NhËt B¶n suy tho¸i víi viÖc gi¶m ph¸t liªn tôc, nî khã ®ßi vµ sù ph¸ s¶n cña c¸c c«ng ty gia t¨ng trong h¬n mét thËp kû võa qua th× CSTT ®îc ho¹t ®éng nh thÕ nµo ®Ó cã thÓ ®a nÒn kinh tÕ tho¸t khái sù suy tho¸i? Theo b¸o c¸o míi ®©y nhÊt cña ChÝnh Phñ NhËt B¶n th× kinh tÕ NhËt b¶n ®ang cã dÊu hiÖu phôc håi tuy cha thËt ch¾c ch¾n víi møc t¨ng trëng trong n¨m 2003 dù ®o¸n lµ trªn 2%/n¨m so víi cïng kú n¨m tríc. §iÒu ®ã cho thÊy nh÷ng ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch cña ChÝnh phñ NhËt B¶n trong thêi gian qua ®· bíc ®Çu cã kÕt qu¶ vµ viÖc sö dông CSTT víi t c¸ch lµ mét chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ®· gãp phÇn vµo sù håi phôc kinh tÕ ®ã. 1.1. Sù lùa chän chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NhËt B¶n VÒ mÆt lý thuyÕt, th«ng thêng cã 2 lo¹i CSTT ®îc sö dông trong c¸c nÒn kinh tÕ më. §ã lµ chÝnh s¸ch níi láng tiÒn tÖ vµ chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ. ChÝnh s¸ch níi láng tiÒn tÖ (CSNLTT) lµ viÖc cung øng thªm tiÒn cho nÒn kinh tÕ, nh»m khuyÕn khÝch ®Çu t, ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm. Cßn chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ (CSTCTT) lµ viÖc gi¶m cungøng tiÒn cho nÒn kinh tÕ, nh»m h¹n chÕ ®Çu t, ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn qu¸ ®µ cña nÒn kinh tÕ vµ kiÒm chÕ l¹m ph¸t. Ta sÏ xem xÐt NHTW NhËt B¶n trong h¬n 10 n¨m qua ®· sö dông 2 lo¹i CSTT ra sao. Nh chóng ta ®· biÕt vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980 ë NhËt B¶n gi¸ ®Êt vµ gi._.n quan hÖ ®Çu t mét chiÒu tõ phÝa c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n vµo thÞ trêng ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã, do cßn nhiÒu h¹n chÕ trong hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng mµ hiÖn nay ë ViÖt Nam míi chØ tån t¹i h×nh thøc ®Çu t trùc tiÕp cßn h×nh thøc ®Çu t gi¸n tiÕp cha xuÊt hiÖn. N¨m 1989, mét n¨m sau khi LuËt §Çu t cã hiÖu lùc lµ n¨m khëi ®Çu cho ho¹t ®éng ®Çu t trùc tiÕp cña c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n vµo ViÖt Nam, víi 6 dù ¸n ®Çu t mang tÝnh chÊt th¨m dß, kh¶o s¸t trong c¸c ngµnh c¬ khÝ, chÕ biÕn thùc phÈm vµ kh¸ch s¹n. C¸c n¨m tiÕp theo, cã nhiÒu doanh nh©n tham gia kh¶o s¸t thÞ trêng ViÖt Nam, tuy nhiªn hä vÉn cßn tá ra dÌ dÆt. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1991, NhËt B¶n míi ®Çu t 105 triÖu USD víi 25 dù ¸n ®øng thø 9 trong c¸c ®èi t¸c ®Çu t vµo ViÖt Nam. C¸c dù ¸n nµy chñ yÕu nh»m vµo lÜnh vùc dÞch vô, du lÞch víi quy m« nhá, do tµi s¶n cè ®Þnh kh«ng nhiÒu, dÔ thanh lý khi gÆp rñi ro. Giai ®o¹n 1988-2001 cã 336 dù ¸n víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 3604.2 triÖu USD. Nh×n chung FDI cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam cã xu híng t¨ng nhng chËm vµ kh«ng æn ®Þnh. PhÇn lín dù ¸n ®Çu t cña NhËt B¶n cã quy m« võa vµ nhá 55% sè dù ¸n cã vèn ®Çu t díi 5 triÖu USD, vèn b×nh qu©n chung cña mét dù ¸n cña NhËt B¶n lµ 13.2 triÖu USD trong khi ®ã, møc b×nh qu©n chung cña c¸c dù ¸n ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam lµ 16.1 triÖu USD. §iÒu nµy kh«ng t¬ng xøng víi tiÒm lùc cña c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n, vµ cßn thÓ hiÖn sù dÌ dÆt cña hä ®èi víi thÞ trêng ViÖt Nam. B¶ng 27: FDI cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam vµ ASEAN tõ 1996 ®Õn nay §¬n vÞ: triÖu USD N¨m FDI cña NB vµo ASEAN* FDI cña NB vµo ViÖt Nam ** 1996 7200 716,6 1997 9600 715,8 1998 5200 211,8 1999 4400 49,8 2000 4200 80,59 2001 4264 64,51 Nguån: *B¸o c¸o vÒ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi, BTC, 1995 vµ JETRO ** Vô qu¶n lý dù ¸n – Bé KH & §T VÒ mÆt c¬ cÊu ®Çu t , NhËt B¶n chñ yÕu tËp trung vµo lÜnh vùc c«ng nghiÖp chiÕm 64.5% tæng sè dù ¸n vµ 81.5% tæng sè vèn ®Çu t . Quy m« vµ c¬ cÊu nµy thÓ hiÖn râ chiÕn lîc kinh tÕ ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc th¬ng m¹i ®Çu t. Thø nhÊt, viÖc ®Çu t vµo thÞ trêng ViÖt Nam lµ chiÕn lîc më réng cña c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n. ViÖt Nam víi tÝnh chÊt ®îc coi nh lµ mét thÞ trêng ®ang lªn rÊt thÝch hîp cho c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n trong c¸c s¶n phÈm nh xe m¸y, hµng ®iÖn tö d©n dông, vËt liÖu x©y dùng…H¬n thÕ, ®Ó ®èi phã víi hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan mang tÝnh chÊt b¶o hé cña ViÖt Nam ®èi nh÷ng mÆt hµng nµy, ®Çu t lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu. Thø hai, víi chiÕn lîc chuyÓn c¬ së s¶n xuÊt ra níc ngoµi ®Ó tËn dông lîi thÕ vÒ nh©n c«ng rÎ, ViÖt Nam dêng nh trë thµnh “ph©n xëng gia c«ng” cña NhËt B¶n ®Æc biÖt trong ngµnh s¶n xuÊt l¾p r¸p «t«, xe m¸y, ®å ®iÖn tö d©n dông. Nh÷ng mÆt hµng khi ®îc s¶n xuÊt ë ViÖt Nam víi gi¸ thµnh thÊp h¬n so víi s¶n xuÊt t¹i NhËt B¶n, cã thÓ c¹nh tranh tèt h¬n ë c¸c thÞ trêng EU, Mü, c¸c níc NICs ch©u ¸…, hoÆc cã thÓ t¸i nhËp trë l¹i NhËt B¶n. H¬n n÷a nh÷ng mÆt hµng nµy víi xuÊt xø ViÖt Nam th× cã thÓ th©m nhËp vµo c¸c thÞ trêng kh¸c mµ kh«ng bÞ ng¨n c¶n bëi c¸c hµng rµo b¶o hé phi thuÕ quan mµ NhËt B¶n thêng gÆp ph¶i. NhËt B¶n ®· thùc hiÖn mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®¹t hiÖu qu¶ cao ®ã lµ sù ra ®êi cña tæ chøc xóc tiÕn th¬ng m¹i NhËt B¶n JETRO t¹i ViÖt Nam vµo th¸ng 10/1993, ®©y lµ mét tæ chøc gi÷ vai trß quan träng nh mét cÇu nèi gi÷a doanh nghiÖp NhËt B¶n víi thÞ trêng ViÖt Nam. Ngîc l¹i, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam th«ng qua JETRO còng cã thÓ tiÕp cËn thÞ trêng NhËt B¶n mét c¸ch hiÖu qu¶. Doanh nghiÖp hai níc cã ®îc nh÷ng th«ng tin ®Çy ®ñ vµ bæ Ých tõ tæ chøc nµy h¬n thÕ JETRO cßn tæ chøc c¸c buæi héi th¶o hay nh÷ng khãa häc do c¸c chuyªn gia NhËt B¶n híng dÉn, gãp phÇn ph¸t triÓn mèi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ víi ViÖt Nam trªn nhiÒu ph¬ng diÖn. Nhê ®ã mµ c¸c dù ¸n ®Çu t cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam ®îc thùc hiÖn kh¸ tèt, tØ lÖ dù ¸n bÞ rót giÊy phÐp rÊt thÊp. Mét sè dù ¸n ®¹t hiÖu qu¶ cao, ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam, trong ®ã cã viÖc c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi, hiÖn ®¹i hãa mét sè ngµnh c«ng nghiÖp dÇu khÝ, «t«, ®iÖn tö, xe m¸y… , lµm t¨ng khèi lîng hµng xuÊt khÈu vµ thu hót lc lîng lao ®éng ®¸ng kÓ ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ®Çu t cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam vÉn cha t¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña NhËt B¶n còng nh nhu cÇu ph¸t triÓn cña hai níc, do vËy ®Ó thóc ®Èy mèi quan hÖ kinh tÕ nµy NhËt B¶n cÇn m¹nh d¹n ®Çu t vµo ViÖt Nam h¬n n÷a ®Ó kh¼ng ®Þnh vai trß vÞ thÕ cña m×nh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã th× ViÖt Nam còng cÇn ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn c¬ së h¹ tÇng, ®Æc biÖt lµ hÖ thèng ph¸p luËt còng nh ph¶i ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é trong lÜnh vùc nµy… 2.2. Ph¬ng híng ph¸t triÓn quan hÖ ®Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam NhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña nguån vèn FDI nãi chung vµ FDI cña NhËt B¶n nãi riªng, ChÝnh phñ ViÖt Nam vÉn chñ tr¬ng tÝch cùc thu hót nguån vèn nµy b»ng nhiÒu biÖn ph¸p. Bªn c¹nh ®ã, yÕu tè khoa häc c«ng nghÖ mµ FDI mang l¹i cho ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua cha thùc sù ®îc nh mong muèn. V× vËy, trong nh÷ng n¨m tíi, viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ qua c¸c dù ¸n ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi sÏ ®îc khuyÕn khÝch m¹nh mÏ. Ngoµi ra, mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch l©u dµi cña ViÖt Nam lµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, mµ trong lÜnh vùc c¸c liªn doanh hoÆc c¸c c«ng ty 100% vèn níc ngoµi rÊt cã tiÒm n¨ng. HiÖn nay ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn nh÷ng khu chÕ xuÊt lµ mét biÖn ph¸p quan träng ®Ó khuyÕn khÝch xuÊt khÈu tõ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi. Trong thêi gian tíi, c¸c khu chÕ xuÊt nµy sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn víi quy m« lín h¬n, nhiÒu ®iÒu kiÖn u ®·i h¬n, trë thµnh cöa ngâ chÝnh thu hót FDI cña NhËt B¶n. VÒ mÆt c¬ cÊu ®Çu t: ph¬ng híng trong nh÷ng n¨m tíi lµ ®Èy m¹nh thu hót vèn FDI vµo c¸c ngµnh mòi nhän, ®ång thêi còng lµ nh÷ng thÕ m¹nh cña NhËt B¶n nh : C¶i t¹o n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng Khai th¸c vµ chÕ biÕn n«ng l©m thñy s¶n Hîp t¸c ph¸t triÓn mét sè ngµnh c«ng nghiÖp nÆng nh n¨ng lîng, luyÖn kim, hãa chÊt, c¬ khÝ, vËt liÖu x©y dùng… HiÖn nay, tuy ®· cã nh÷ng bíc tiÕn ®¸ng kÓ, nhng lÜnh vùc c«ng nghiÖp ®iÖn tö vÉn cha ®îc ph¸t triÓn t¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña hai níc. Trong lÜnh vùc nµy míi chØ cã mét sè Ýt dù ¸n ®Çu t vµo ®iÖn tö d©n dông, cßn ®iÖn tö c«ng nghiÖp víi c¸c s¶n phÈm rÊt cÇn thiÕt cho c«ng cuéc hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc cña ViÖt Nam th× vÉn cßn thiÕu. Do ®ã, chó träng thu hót ®Çu t vµo ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn tö, ®Æc biÖt lµ ®iÖn tö c«ng nghiÖp lµ mét ph¬ng híng chñ ®¹o trong chÝnh s¸ch ®Çu t cña ViÖt Nam ®èi víi NhËt B¶n. Bªn c¹nh ®ã, do t×nh h×nh kinh tÕ khu vùc còng nh thÕ giíi ®· tõng bíc phôc håi sau khñng ho¶ng, nhu cÇu vÒ du lÞch, kh¸ch s¹n, v¨n phßng cho thuª… trong nh÷ng n¨m tíi sÏ ra t¨ng rÊt m¹nh. §©y còng sÏ lµ mét xu híng cÇn ph¶i tÝnh ®Õn ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch ®Çu t vµo ngµnh “c«ng nghiÖp kh«ng khãi” nhng nhiÒu lîi nhuËn nµy. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu do FDI mang l¹i th× vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ cÇn cã sù ®iÒu chØnh cña ChÝnh phñ. Thø nhÊt lµ t×nh tr¹ng khai th¸c tµi nguyªn mét c¸ch å ¹t, vµ viÖc sö dông nh÷ng tµi nguyªn nµy cha thùc sù cã hiÖu qu¶. Thø hai lµ xu híng th¶i c¸c c«ng nghÖ l¹c hËu sang c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam. NÕu kh«ng ng¨n chÆn kÞp thêi, ViÖt Nam sÏ trë thµnh b·i r¸c vÒ mÆt c«ng nghÖ, vµ chÝnh s¸ch thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc sÏ trë nªn ph¶n t¸c dông, lµm cho kho¶ng c¸ch vÒ c«ng nghÖ gi÷a ViÖt Nam víi c¸c níc ph¸t triÓn sÏ ngµy cµng lín. 2.3. VËn dông kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ó t¨ng nhanh vèn FDI cña NhËt B¶n Nh ®· nghiªn cøu, ®Ó kh¾c phôc hiÖn tîng ®ång Yªn cao gi¸, c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n di chuyÓn m¹nh c¬ së s¶n xuÊt ra níc ngoµi. §©y lµ mét trong nh÷ng lý do khiÕn cho FDI cña NhËt B¶n t¨ng lªn nhanh chãng, ®a NhËt B¶n lªn hµng thø nhÊt trªn thÕ giíi vÒ lîng ®Çu t FDI ra níc ngoµi. §Æc biÖt lµ nguån vèn FDI cña NhËt B¶n rãt vµo ch©u ¸ cã xu híng gia t¨ng râ rÖt. Tuy vËy, nguån FDI cña NhËt B¶n ®Çu t vµo ViÖt Nam l¹i rÊt khiªm tèn. Nguyªn nh©n chñ yÕu n»m trong hÖ thèng luËt ph¸p cña chóng ta cha thËt sù hÊp dÉn víi doanh nghiÖp ®Çu t NhËt B¶n. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi, lîi Ých lín nhÊt ¸p dông vµo lÜnh vùc thu hót FDI lµ nhËn thøc ®îc xu híng biÕn ®éng cña ®ång Yªn, qua ®ã biÕt ®îc sù thay ®æi trong xu híng ®Çu t FDI cña NhËt B¶n ®Ó tõ ®ã cã kÕ ho¹ch thu hót phï hîp. §Ó ®¶m b¶o an toµn sö dông nguån vèn FDI, tr¸nh ®Ó x¶y ra t×nh tr¹ng nh c¸c níc ch©u ¸ trong khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ n¨m 1997, chóng ta ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p thu hót FDI vµo ®Çu t dµi h¹n, tr¸nh nh÷ng lÜnh vùc dÔ ch¶y vèn. Tuy kh«ng trùc tiÕp lµ nh÷ng gi¶i ph¸p ®èi víi ®ång Yªn, nhng nhãm gi¶i ph¸p t«i ®iÓm díi ®©y cã t¸c dông trùc tiÕp n©ng cao hiÖu qu¶ thu hót vèn FDI cña NhËt B¶n qua kÕt qu¶ nghiªn cøu tõ ®Ò tµi vÒ xu híng vËn ®éng cña ®ång Yªn dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ quy m« vµ c¬ cÊu “híng vÒ ch©u ¸” cña nguån vèn FDI NhËt B¶n. Mét lµ, hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt Hai lµ ,hoµn thiÖn c¬ së h¹ tÇng Ba lµ,quy ho¹ch ®Çu t Bèn lµ,c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh. N¨m lµ, hç trî vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho c¸c dù ¸n S¸u lµ, n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c xóc tiÕn ®Çu t B¶y lµ, ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn lùc lîng lao ®éng vµ c¸n bé 3. VËn dông kÕt qu¶ nghiªn cøu trong viÖc thu hót vèn ODA cña NhËt B¶n 3.1. §¸nh gi¸ t×nh h×nh vèn viÖn trî ODA cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam Tõ khi ChÝnh phñ NhËt B¶n chÝnh thøc nèi l¹i viÖc cung cÊp viÖn trî cho ViÖt Nam th¸ng 11/1992 cho ®Õn kÕt thóc n¨m 2002, tæng sè ODA ®· lªn tíi 927,631 tû Yªn (t¬ng ®¬ng gÇn 8 tû ®«la Mü). Víi khèi lîng viÖn trî to lín ®ã ®· ®a NhËt B¶n trë thµnh níc ®øng ®Çu trong sè 25 quèc gia vµ 350 tæ chøc quèc tÕ tµi trî cho ViÖt Nam. Møc ODA cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam lu«n cã xu híng gia t¨ng trong nh÷ng n¨m 1990, mÆc dï tæng lîng ODA cña NhËt B¶n cho thÕ giíi còng nh cho ch©u ¸ gi¶m sót. Trong n¨m 2000, ODA vµo ViÖt Nam cã sù gi¶m nhÑ, nhng n¨m 2001 møc ODA l¹i t¨ng 8%, ®¹t 9.160 tû Yªn (gÇn 700) triÖu USD. §iÒu ®ã chøng tá NhËt B¶n rÊt quan t©m ®Õn ®Çu t ODA vµo ViÖt Nam. 3.1.1. VÒ vai trß vèn ODA víi phÝa ViÖt Nam Vèn ODA cña NhËt B¶n ®¸p øng mét phÇn rÊt quan träng nhu cÇu vèn tµi chÝnh Mét trong nh÷ng khã kh¨n cña ViÖt Nam khi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ tõ xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp lµ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn rÊt h¹n chÕ. Theo kinh nghiÖm cña c¸c níc ®Ó cã thÓ ®a ®Êt níc chuyÓn sang giai ®o¹n “ cÊt c¸nh” cÇn thiÕt ph¶i ®¹t ®îc møc tÝch luü néi bé cña nÒn kinh tÕ tõ 15-20%. Yªu cÇu nµy qu¶ lµ qu¸ møc ®èi víi níc ta khi nhiÒu thËp kû qua tÝch luü néi bé ®¹t møc thÊp, thËm chÝ cã nhiÒu thêi kú ë møc ©m. V× thÕ, huy ®éng ®îc c¸c nguån vèn trong ®ã cã vèn ODA lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng ®¶m b¶o nhu cÇu vÒ vèn cho ph¸t triÓn kinh tÕ. Theo tÝnh to¸n nhu cÇu vÒ vèn cho giai ®o¹n 1996-2000 ph¶i ®¹t møc 460 ngh×n tû ®ång, t¬ng ®¬ng víi 42 tû USD (tÝnh theo gi¸ 1995), vµ tæng gi¸ trÞ ODA thùc hiÖn giai ®o¹n nµy ph¶i ®¹t 8 tû USD. NÕu so s¸nh víi møc yªu cÇu trªn th× ODA cña NhËt B¶n trong kho¶ng thêi gian nµy ®· ®¹t 4,8 tû USD, chiÕm kho¶ng 60% vèn ODA nãi chung vµ kho¶ng 11% nhu cÇu vÒ vèn. Gãp phÇn x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ë ViÖt Nam Nguån vèn vay ODA cña NhËt B¶n chñ yÕu tËp trung vµo c¸c dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng: ®iÖn lùc, giao th«ng… ChÝnh nhiÒu dù ¸n nµy hoµn thµnh ®· gãp phÇn ®¶m b¶o ho¹t ®éng æn ®Þnh vµ t¨ng trëng kinh tÕ thêi gian qua, hiÖn nay vµ s¾p tíi. §iÒu ®¸ng chó ý lµ c¸c dù ¸n nµy ®îc triÓn khai ë kh¸ nhiÒu vïng, nhÊt lµ nh÷ng vïng träng ®iÓm kinh tÕ cña níc ta. Do vËy, sù khëi ®éng m¹nh mÏ cña c¸c khu vùc nµy lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng ®Ó hç trî, thóc ®Èy, t¹o ®iÒu kiÖn thu hót c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi vµo kinh doanh ë ViÖt Nam. §ång thêi chÝnh viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n cña vèn vay ODA ®· gãp phÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cña chÝnh khu vùc ®ã còng nh cña ®Êt níc, ®¸p øng c¸c môc tiªu chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ. ChuyÓn giao c«ng nghÖ, qu¶n lý vµ ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é cho phÝa ViÖt Nam. Th«ng qua c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n ODA cña NhËt B¶n, c¸c c¸n bé ViÖt Nam lµm viÖc bªn c¹nh c¸c chuyªn gia b¹n sÏ cã ®iÒu kiÖn häc hái vµ s¸ng t¹o ®Ó cã thÓ tiÕp thu, vËn hµnh tèt c¸c thiÕt bÞ cña c¸c c«ng tr×nh dù ¸n. Do vËy, khi c¸c c«ng tr×nh hoµn thµnh vµ ®i vµo khai th¸c sö dông chóng ta sÏ cã mét ®éi ngò c«ng nh©n lµnh nghÒ, c¸n bé kü thuËt vµ qu¶n lý giái, cã kh¶ n¨ng ®¸p øng yªu cÇu cña ®Êt níc. Mét ®iÓm kh¸ lîi thÕ th«ng qua c¸c dù ¸n ODA lµ chóng ta cã thÓ quyÕt ®Þnh vµ kiÓm so¸t ®îc viÖc nhËp khÈu c¸c thiÕt bÞ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. NÕu so s¸nh víi chÊt lîng c«ng nghÖ chuyÓn giao cña c¸c dù ¸n FDI th× ®©y lµ u thÕ vît tréi trong thêi gian qua cña viÖc sö dông nguån vèn nµy. H¬n thÕ n÷a, qu¸ tr×nh thùc hiÖn nguån vèn ODA còng ®· gióp chóng ta tiÕp thu vµ n¾m v÷ng c¸c th«ng lÖ vµ luËt lÖ quèc tÕ còng nh cña phÝa NhËt B¶n, cho phÐp chóng ta tiÕp cËn vµ héi nhËp s©u réng h¬n víi c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §©y còng lµ c¸ch thøc ban ®Çu cÇn thiÕt ®Ó chóng ta cã thÓ tham gia vµ hîp t¸c víi c¸c c«ng ty tËp ®oµn vµ c¸c níc tiªn tiÕn trong ®ã cã NhËt B¶n ®Ó thùc hiÖn c¸c hîp ®ång vµ dù ¸n trong níc vµ quèc tÕ. 3.1.2. VÒ vai trß vèn ODA víi phÝa NhËt B¶n Nguån vèn ODA cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam gia t¨ng trong nh÷ng n¨m qua kh«ng n»m ngoµi nh÷ng môc ®Ých kinh tÕ chÝnh trÞ cña NhËt B¶n. Bëi ViÖt Nam cã d©n sè ®«ng thø nh× vµ cã vÞ trÝ chiÕn lîc quan träng trong khu vùc §«ng Nam ¸. C¸c kho¶n vay ODA chÝnh lµ kho¶n ®Çu t hiÖu qu¶ vµ cã ®é an toµn cao nhÊt. L·i suÊt tõ nh÷ng kho¶n vay nµy tuy cã nh÷ng ®iÒu kiÖn u ®·i nhng kh«ng ph¶i hoµn toµn dÔ chÞu. Ngoµi ra, lîi Ých cña ODA cßn lµ nh÷ng mãn lîi tõ viÖc cung cÊp thiÕt bÞ cña NhËt B¶n cho nh÷ng ®¬n ®Æt hµng còng nh trùc tiÕp tham gia thùc hiÖn dù ¸n. Vèn vay ODA ®îc sö dông nh lµ “ ch×a kho¸ ®Ó më cöa thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm còng nh nguyªn liÖu cho nÒn kinh tÕ NhËt B¶n”, vµ sö dông “ mét tay trao vèn vµ mét tay nhËn ®¬n ®Æt hµng”… MÆc dï trªn danh nghÜa 90% c¸c dù ¸n ODA vay cña NhËt B¶n ë ViÖt Nam ®îc ®Êu thÇu quèc tÕ réng r·i, song víi sù kiÓm so¸t trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp kh¸ ngÆt nghÌo th× nh÷ng nhµ tróng thÇu phÇn lín l¹i lµ c¸c c«ng ty NhËt B¶n. Râ rµng, nhê vèn vay ODA mµ c¸c c«ng ty NhËt B¶n cã c¬ héi lµm ¨n nhiÒu h¬n ë ViÖt Nam. §©y chÝnh lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc kinh doanh ®¶m b¶o an toµn vµ hiÖu qu¶ nhÊt. Cuèi cïng lµ th«ng qua nh÷ng dù ¸n ODA mµ phÝa NhËt B¶n hiÓu biÕt h¬n vÒ c¸c quy ®Þnh luËt ph¸p còng nh thùc tÕ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ cña ViÖt Nam, thËm chÝ ë tõng vïng miÒn riªng biÖt. §©y lµ nh÷ng ®iÒu rÊt cã lîi cho NhËt B¶n trong chñ tr¬ng bµnh tríng kinh tÕ cña m×nh. 3.2. Ph¬ng híng ph¸t triÓn nguån vèn vay ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam §Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t cña níc ta kho¶ng 60-65 tû USD trong giai ®o¹n 2001-2005 th× vèn vay ODA nãi chung vµ cña NhËt B¶n nãi riªng vÉn ®ãng vai trß rÊt quan träng. Møc ®ãng gãp cña NhËt B¶n sÏ ®¹t vµo kho¶ng 6-7% trong tæng nhu cÇu vÒ vèn trong giai ®o¹n nµy. Nh»m lµm ®îc nh vËy, ViÖt Nam cÇn cã híng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i xung quanh viÖc thu hót vµ sö dông c¸c kho¶n vèn vay ODA. Nh viÖc t¨ng tèc ®é gi¶i ng©n, cã kÕ ho¹ch tiÕp thu vµ sö dông vèn mét c¸ch râ rµng, ®Ò cao tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n vay… VÒ phÝa b¹n, NhËt B¶n ®¸nh gi¸ cao nh÷ng c¶i c¸ch thµnh c«ng cña ViÖt Nam theo híng thÞ trêng vµ coi ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng ®èi t¸c quan träng trong khu vùc. MÆc dï chÝnh phñ NhËt ®ang cã sù ®iÒu chØnh chÆt chÏ h¬n nguån vèn vay nµy nhng ODA cña NhËt B¶n vÉn sÏ u ®·i víi ViÖt Nam. §©y lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hîp t¸c ODA ViÖt Nam- NhËt B¶n tiÕp tôc ph¸t triÓn trong t¬ng lai. 3.3. VËn dông kÕt qu¶ nghiªn cøu nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ thu hót vèn ODA cña NhËt B¶n Nh ®· nghiªn cøu ë ch¬ng 2, n»m trong chiÕn lîc bµnh tríng kinh tÕ vµ më réng sù ¶nh hëng cña ®ång Yªn, nh÷ng n¨m qua NhËt B¶n t¨ng cêng hç trî ODA, ®Æc biÖt lµ vèn vay b»ng ®ång Yªn. Víi c¸c dù ¸n cho ViÖt Nam ®· triÓn khai vµ thùc hiÖn võa qua, nguån vèn vay nµy cã thêi h¹n thanh to¸n/ thêi gian ©n h¹n tõ 30-40/10 n¨m. Chóng ta biÕt ®©y lµ nh÷ng nguån vay tuy cã u ®·i nhng vÉn ph¶i tr¶ l·i vµ gèc. V× vËy, yÕu tè ®Çu tiªn ph¶i tÝnh ®Õn lµ hiÖu qu¶, chø kh«ng ph¶i ch¹y theo sè lîng cña c¸c kho¶n vay. Chóng ta cÇn ph¶i quy ho¹ch tæng thÓ vÒ c¸c kho¶n viÖn trî trong thêi gian tíi vµ ph¶i chó träng ®Õn kho¶n vay ODA b»ng ®ång Yªn. ViÖc nghiªn cøu ph©n tÝch ODA vµ ®ång Yªn cña NhËt B¶n sÏ cho phÐp chóng ta cã c¸c dù b¸o chÝnh x¸c ®Ó x©y dùng quy ho¹ch cho phï hîp. Trªn thùc tÕ, tuy ®ång Yªn cã vai trß m¹nh trong hÖ thèng tiÒn tÖ thÕ giíi, ®Æc biÖt ®èi víi thÞ trêng tiÒn tÖ ch©u ¸, nhng nÒn kinh tÕ NhËt B¶n hiÖn ®ang gÆp khã kh¨n. §©y lµ lý do chÝnh khiÕn vÞ thÕ cña ®ång Yªn thêi gian gÇn ®©y cã sù gi¶m sót. ViÖc huy ®éng vèn vay vµ cho vay b»ng ®ång Yªn trong níc NhËt B¶n ®îc thùc hiÖn víi l·i suÊt rÊt thÊp, c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n dêng nh kh«ng cã nhu cÇu vèn ®Ó ®Çu t míi. V× vËy, khi tho¶ thuËn ®Õn c¸c kho¶n viÖn trî vay b»ng ®ång Yªn chóng ta còng cÇn ph¶i lu ý vÊn ®Ò nµy ®Ó cã thÓ cµng gi¶m l·i suÊt vay cµng tèt. Ngoµi ra, víi c¸c kho¶n nhËn vay b»ng ®ång Yªn, chóng ta sÏ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro tû gi¸. NÕu vµo thêi ®iÓm tr¶ nî, ®ång Yªn t¨ng gi¸ th× khi ®ã chóng ta sÏ chÞu thiÖt h¹i. ViÖc c©n nh¾c ®Õn xu híng biÕn ®éng tû gi¸ cña ®ång Yªn trong thêi gian dµi lµ t¬ng ®èi khã kh¨n nhng tríc m¾t cã thÓ thÊy ®Ó phôc håi nÒn kinh tÕ, nhÊt ®Þnh NhËt B¶n kh«ng thÓ ®Ó ®ång Yªn t¨ng gi¸ thªm n÷a, chÝnh phñ NhËt sÏ dïng nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó æn ®Þnh gi¸ ®ång Yªn, ®©y lµ mét ®iÒu tèt cho c¸c kho¶n vay ODA tõ tríc s¾p ®Õn thêi h¹n thanh to¸n vµ tr¶ l·i. Tuy nhiªn, ®iÒu mong ®îi nµy phô thuéc vµo c¸c yÕu tè kh¸ch quan. VÒ chñ quan, chóng ta cã thÓ chñ ®éng mét biÖn ph¸p thùc sù cã thÓ hiÖu qña gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph¸t sinh thiÖt h¹i tû gi¸ nµy lµ t¨ng møc dù tr÷ ngo¹i tÖ b»ng ®ång Yªn. Trong xu híng tiÕn tíi c¸c cùc tiÒn tÖ víi nh÷ng ®ång tiÒn chñ ®¹o khu vùc nh hiÖn nay, viÖc t¨ng dù tr÷ ®ång Yªn trong c¬ cÊu dù tr÷ níc ta sÏ gi¶m ®îc nh÷ng thiÖt h¹i ph¸t sinh tõ sù biÕn ®éng tû gi¸ hèi ®o¸i. §iÒu nµy chóng ta cÇn ph¶i c©n nh¾c. Nh©n ®©y, t«i còng xin ®a ra ý tëng cña GS.TSKH TrÇn V¨n Thä1 Gi¶ng viªn trêng ®¹i häc Waseda, NhËt B¶n vÒ kÕ ho¹ch kÕt hîp viÖc nhËp khÈu trªn c¬ së thanh to¸n b»ng tiÒn Yªn víi qu¸ tr×nh xóc tiÕn cho vay ODA b»ng Yªn2 Vai trß cña NhËt B¶n ®èi víi ch©u ¸ trong thêi ®¹i toµn cÇu ho¸, An ninh kinh tÕ ASEAN vµ vai trß cña NhËt B¶n, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2001 . KÕ ho¹ch nµy cã thÓ tãm t¾t nh sau: Hµng n¨m, NhËt B¶n sÏ tiÕn hµnh nhËp khÈu kh«ng ®¸nh thuÕ mét sè hµng c«ng nghiÖp ë mét níc ®ang ph¸t triÓn, ch¼ng h¹n lµ ViÖt Nam, víi kim ng¹ch t¬ng ®¬ng víi mét tû lÖ nhÊt ®Þnh cña c¸c kho¶n vay nî b»ng tiÒn Yªn mµ tríc ®ã vay tõ NhËt B¶n. Kho¶n nhËp khÈu ®ã ®¬ng nhiªn ®îc thanh to¸n b»ng tiÒn Yªn. Trong qu¸ tr×nh ®ã, c¸c c¬ quan liªn quan cña NhËt B¶n sÏ gióp ®iÒu tra thÞ trêng, chuyÓn giao kü thuËt n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm ®Ó ViÖt Nam s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghiÖp cã søc c¹nh tranh cao. Thùc hiÖn ý tëng nµy, ViÖt Nam kh«ng chØ sÏ phßng tr¸nh gi¶m bít rñi ro vÒ biÕn ®éng tû gi¸ khi tr¶ nî, mµ cßn thóc ®Èy xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp vµo NhËt B¶n. §©y rÊt phï hîp víi ph¬ng híng ph¸t triÓn c¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµ ®iÒu nµy cßn gi¶m bít g¸nh nÆng tr¶ nî ODA. Cßn víi NhËt B¶n, hä ®îc lîi tõ viÖc thu håi nî ®ång Yªn tõ ODA, viÖc sö dông ®ång Yªn trong níc nhËp khÈu hµng c«ng nghiÖp phï hîp nhu cÇu, vµ ®Æc biÖt lµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc quèc tÕ ho¸ ®ång Yªn, cho ®ång Yªn thùc sù trë thµnh ®ång tiÒn quen thuéc víi c¸c níc ch©u ¸, ®iÒu nµy sÏ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých vÒ c¶ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cho NhËt B¶n. Cßn mét vµi vÊn ®Ò ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ý tëng nµy. Thø nhÊt lµ viÖc nµy cã thÓ x¶y ra t×nh tr¹ng “dïng hµng tr¶ nî”, lµ mét biÖn ph¸p cho ®Õn nay kh«ng ®îc chÝnh phñ NhËt B¶n thõa nhËn. Tuy nhiªn, víi môc ®Ých thùc hiÖn chÝnh s¸ch viÖn trî gióp ®ì ®Æc biÖt c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ë tr×nh ®é thÊp nh ViÖt Nam th× ®©y kh«ng ph¶i lµ nguyªn t¾c kh«ng thÓ xª dÞch. Hai n÷a lµ kÕ ho¹ch cã thÓ m©u thuÉn víi nh÷ng quy ®Þnh vÒ tù do ho¸ mËu dÞch hay xo¸ bá ph©n biÖt ®èi xö cña WTO. Song, ngay c¶ WTO còng quy ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn u ®·i víi nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn, nÕu NhËt B¶n ®a ra nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña níc ®ang ph¸t triÓn ®îc thùc hiÖn kÕ ho¹ch nµy phï hîp th× thiÕt nghÜ cã thÓ chÊp nhËn ®îc. Tãm l¹i, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ thu hót vèn ODA tõ NhËt B¶n cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt nhng ®øng trªn quan ®iÓm bµi viÕt nghiªn cøu ®ång Yªn th× chóng ta cÇn thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p nh: n¾m b¾t xu híng biÕn ®éng ®ång Yªn ®Ó lªn kÕ ho¹ch, ho¹ch to¸n râ rµng viÖc sö dông nguån vèn ODA vay b»ng ®ång Yªn, t×m c¸ch h¹ thÊp nhÊt l·i suÊt vay b»ng Yªn, t¨ng lîng dù tr÷ Yªn trong c¬ cÊu dù tr÷ ngo¹i tÖ vµ nghiªn cøu kÕ ho¹ch tr¶ nî ODA b»ng xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp. 4. VËn dông kÕt qu¶ nghiªn cøu nh»m ®Èy m¹nh c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i kh¸c víi NhËt B¶n Trong tiÕn tr×nh lÞch sö v¨n ho¸, ViÖt Nam vµ NhËt B¶n lµ hai quèc gia cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång vµ tõ l©u ®· cã mèi giao lu th©n thiÖn. Ngµy nay, nh©n d©n ViÖt Nam ai còng biÕt tíi ®Êt níc NhËt B¶n “xø së hoa anh ®µo” vµ nh÷ng “thÇn kú kinh tÕ “, mäi ngêi ®Òu híng tíi ®Êt níc NhËt B¶n víi t×nh c¶m th©n thiÕt vµ sù kh©m phôc s©u s¾c víi nh÷ng g× c¸c b¹n NhËt B¶n ®· lµm ®îc cho ®Êt níc m×nh vµ cho t×nh h÷u nghÞ ViÖt Nam-NhËt B¶n. Nh©n d©n NhËt B¶n còng híng tíi ViÖt Nam víi sù ngìng mé mét d©n téc anh hïng, mét tinh thÇn hoµ b×nh vµ mét ý chÝ quyÕt t©m ®æi míi. §ã chÝnh lµ ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn mèi quan hÖ h÷u h¶o, toµn diÖn ViÖt Nam-NhËt B¶n. Trong thêi gian qua, ngoµi hîp t¸c trªn lÜnh vùc kinh tÕ, viÖn trî vµ ®Çu t , quan hÖ ViÖt Nam- NhËt B¶n cßn ph¸t triÓn m¹nh trªn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nh chuyÓn giao c«ng nghÖ, hîp t¸c nghiªn cøu khoa häc, du lÞch, giao lu v¨n ho¸, gi¸o dôc… §Æc biÖt trªn lÜnh vùc ho¹t ®éng du lÞch. Xu híng lµm viÖc, tiÕt kiÖm vµ ®i du lÞch thÕ giíi tõ l©u ®· trë thµnh thãi quen cña ngêi d©n NhËt. NhÊt lµ khi ®ång Yªn t¨ng gi¸, hä chØ cÇn bá ra mét Ýt tiÒn lµ cã thÓ ®i tham quan níc ngoµi. Tuy nhiªn, mÊy n¨m gÇn ®©y do kinh tÕ ¶m ®¹m, ngêi d©n NhËt ®i du lÞch níc ngoµi cã chiÒu híng gi¶m ®i. MÆc dï vËy, kh¸ch NhËt B¶n vµo ViÖt Nam vÉn t¨ng m¹nh. C¬n sèt “ ViÖt Nam “ t¹i NhËt B¶n thùc tÕ lµ ®iÓm rÊt ®¸ng mõng cho ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng khãi nµy cña ViÖt Nam. ChØ tÝnh riªng 9 th¸ng ®Çu n¨m nay, sè lîng kh¸ch du lÞch NhËt vµo ViÖt Nam lµ 147.931 ngêi, do ¶nh hëng cña dÞch SARS nªn gi¶m 28% so víi lîng kh¸ch cïng kú n¨m ngo¸i1 Theo ngµy 03-10-2003 . §©y lµ con sè kh¶ quan trong bèi c¶nh du lÞch quèc tÕ suy tho¸i nÆng nÒ. VËy, chóng ta ph¶i lµm g× ®Ó thu hót lîng kh¸ch nµy ngµy mét nhiÒu h¬n. Ta biÕt r»ng ngêi d©n NhËt ®i du lÞch níc ngoµi hä rÊt thÝch mang theo ®ång Yªn cña m×nh ®Ó thanh to¸n, chø kh«ng ph¶i ®ång ®«la Mü nh hiÖn nay. Chóng ta cã thÓ cëi më cho kh¸ch NhËt trong viÖc dïng ®ång Yªn víi viÖc t¨ng c¸c ®iÓm ®æi ngo¹i tÖ th¼ng tõ Yªn ra ViÖt Nam §ång. §iÒu nµy sÏ t¹o t©m lý tho¶i m¸i cho kh¸ch NhËt. Qua ®ã, chóng ta còng cã thÓ thu ®îc nhiÒu ngo¹i tÖ lµ Yªn NhËt B¶n vµ phÝ dÞch vô quy ®æi. Lîng Yªn nµy cã thÓ tÝch luü cho nhËp khÈu hoÆc tr¶ nî ODA… Ngoµi lÜnh vùc du lÞch, ho¹t ®éng giao lu v¨n ho¸, hîp t¸c nghiªn cøu khoa häc, gi¸o dôc vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n còng diÔn ra tèt ®Ñp. NhËt B¶n ®· tÝch cùc gióp ®ì ViÖt Nam trong viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng th«ng qua c¸c ho¹t ®éng nh: mêi c¸c chuyªn gia NhËt trong c¸c lÜnh vùc sang ViÖt Nam, tæ chøc c¸c cuéc héi th¶o giíi thiÖu vÒ chÝnh s¸ch phôc håi s¶n xuÊt, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, chÝnh s¸ch th¬ng m¹i liªn quan tíi WTO…; t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c¸n bé phô tr¸ch th¬ng m¹i vµ ®Çu t cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n trao ®æi häc hái kinh nghiÖm; mêi c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ doanh nghiÖp ViÖt Nam giao lu c«ng nghiÖp, trao ®æi ý kiÕn ..; hîp t¸c kü thuËt vµ ®µo t¹o ë NhËt, cö chuyªn gia, cung cÊp thiÕt bÞ, hîp t¸c kü thuËt theo dù ¸n vµ nghiªn cøu ph¸t triÓn…§Ò tµi nghiªn cøu vÒ ®ång Yªn NhËt B¶n mong muèn ®ãng gãp mét phÇn vµo mèi quan hÖ giao lu khoa häc tèt ®Ñp nµy. Sù lín m¹nh cña ®ång Yªn sÏ trùc tiÕp ®em l¹i ph¸t triÓn v÷ng ch¾c vµ n©ng cao vÞ thÕ cho NhËt B¶n. Qua ®ã ®¶m b¶o sù æn ®Þnh khu vùc vµ t¨ng nguån viÖn trî, chuyÓn giao c«ng nghÖ cña NhËt B¶n cho c¸c níc Ch©u ¸ kh¸c, trong ®ã cã ViÖt Nam. Tãm l¹i, tõ nh÷ng kiÕn thøc vÒ vai trß, vÞ trÝ vµ ¶nh hëng cña ®ång Yªn NhËt B¶n nghiªn cøu ë c¸c ch¬ng tríc, Ch¬ng 3 lµ sù vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt ®ã ¸p dông vµo ViÖt Nam. Môc ®Ých nh»m gãp phÇn ®Èy m¹nh hiÖu qu¶ quan hÖ ®èi ngo¹i cña chóng ta trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, cô thÓ lµ mèi quan hÖ víi ®èi t¸c NhËt B¶n. §©y lµ nhãm gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt tõ nhËn thøc tiÒn tÖ, nã sÏ thùc sù ph¸t huy hiÖu qu¶ nhiÒu h¬n khi ®îc nghiªn cøu vµ ¸p dông trong tæng hoµ c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ kh¸c. Hy väng nh÷ng nç lùc cña ®Ò tµi cã thÓ ®ãng gãp mét phÇn vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn chung cña ®Êt níc. KÕt luËn Khi dù ®o¸n vÒ triÓn väng nÒn kinh tÕ NhËt B¶n, ngêi ta ®· cã mét c¸ch nh×n l¹c quan. Theo c¸ch nh×n ®ã, kinh tÕ NhËt B¶n ®ang ë giai ®o¹n chuyÓn tõ m« h×nh ®uæi b¾t sang m« h×nh t¨ng trëng cña mét nÒn kinh tÕ chÝn muåi. Giai ®o¹n ®uæi b¾t, giai ®o¹n ph¸t triÓn cña mét níc ®i sau rÊt ngo¹n môc ®· chÊm døt ë NhËt B¶n khi ngay vµo n¨m 1968, GDP cña NhËt B¶n ®øng thø hai trªn thÕ giíi, vµo nh÷ng n¨m 1980, NhËt B¶n ®· ®øng vµo hµng ®Çu thÕ giíi vÒ tr×nh ®é trang thiÕt bÞ kü thuËt c«ng nghiÖp, kh¶ n¨ng gia c«ng chÝnh x¸c cao vµ c¬ cÊu s¶n xuÊt hoµn thiÖn. Nh÷ng khã kh¨n do khñng ho¶ng tiÒn tÖ khu vùc, do sù ¶m ®¹m cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi …cã t¸c ®éng xÊu ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi m« h×nh kinh tÕ NhËt B¶n. Nhng víi ý chÝ v¬n lªn hµng ®Çu cïng víi tr×nh ®é quèc d©n cao ®îc vun trång tõ ®êi nµy qua ®êi kh¸c, NhËt B¶n nhÊt ®Þnh sÏ chuyÓn ®æi m« h×nh thµnh c«ng. §©y lµ mét yÕu tè cùc kú quan träng thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ, n©ng cÊp ngµnh nghÒ gi÷a NhËt B¶n víi c¸c nÒn kinh tÕ §«ng ¸ kh¸c. Cïng víi tiÒm lùc kinh tÕ tµi chÝnh hïng hËu cña m×nh, vai trß ®Çu tµu thóc ®Èy kinh tÕ khu vùc chuyÓn tõ lîng sang chÊt cña NhËt B¶n cha cã níc nµo trong khu vùc thay thÕ næi. Trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ, thùc tÕ cha cã mét ®ång tiÒn ch©u ¸ nµo kh¸c cã thÓ thay thÕ næi vai trß cña ®ång Yªn. MÆc dï cha hoµn toµn nhng ®ång Yªn sÏ dÇn thÓ hiÖn ®îc sù “®Çu tµu” ®ã. Chóng ta cã thÓ hy väng vµo mét ®ång Yªn ®ãng vai trß quan träng h¬n cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña khu vùc trong t¬ng lai, ®Æc biÖt trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n. Hµ Néi, ngµy 09 th¸ng 12 n¨m 2003 Lª TiÕn Dòng Danh môc tµI liÖu tham kh¶o S¸ch nghiªn cøu, gi¸o tr×nh: TS NguyÔn V¨n TiÕn, Tµi chÝnh quèc tÕ hiÖn ®¹i trong nÒn kinh tÕ më. Nxb Thèng kª, Hµ Néi, 4-2000 PGS §inh Xu©n Tr×nh, Gi¸o tr×nh thanh to¸n quèc tÕ trong ngo¹i th¬ng. Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2002 Robert J.Gordon, Kinh tÕ häc vÜ m«. Nxb Khoa häc vµ kü thuËt, Hµ Néi, 1994 TS Vò V¨n Ho¸, Lý thuyÕt tiÒn tÖ, Nxb Tµi chÝnh, Hµ Néi, 1996 GS.TS D¬ng Phó HiÖp&TS NguyÔn Duy Dòng, §iÒu chØnh chÝnh s¸ch kinh tÕ cña NhËt B¶n, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2003 Joseph E.Stightz&Shahid Yusuk, Suy ngÉm l¹i sù thÇn kú §«ng ¸, Tµi liÖu World Bank, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2002 GS.TS.NGND Bïi Xu©n Lu, ChÝnh s¸ch ngo¹i th¬ng NhËt B¶n thêi kú t¨ng trëng cao vµ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, kinh nghiÖm cña NhËt B¶n vµ ý nghÜa ®èi víi ViÖt Nam, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2002 GS.TSKH TrÇn V¨n Thä, Vai trß cña NhËt B¶n ®èi víi kinh tÕ ch©u ¸ trong thêi ®¹i toµn cÇu ho¸, An ninh kinh tÕ ASEAN vµ vai trß cña NhËt B¶n, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2001 TS.Vò V¨n Hµ, ChÝnh s¸ch hiÖn nay cña NhËt B¶n víi an ninh kinh tÕ ASEAN, An ninh kinh tÕ ASEAN vµ vai trß cña NhËt B¶n, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2001 T¹p chÝ, tµi liÖu nghiªn cøu: T¹p chÝ “ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi” TS NguyÔn Hång Nhung, Th¬ng m¹i quèc tÕ thËp kû 1990, Sè 4 (84) 2003 TS.NguyÔn Duy Dòng, Suy tho¸i kinh tÕ ë NhËt B¶n vµ ¶nh hëng cña nã ®èi víi c¸c níc trong khu vùc, sè 6(86) 2003 T¹p chÝ “ Nghiªn cøu NhËt B¶n vµ §«ng B¾c ¸” TS.TrÇn Quang Minh-CN.NguyÔn ThÞ Dung, N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c c¬ quan tµi chÝnh ë NhËt B¶n hiÖn nay. Sè 3(45) 6-2003 GS.TSKH. TrÇn V¨n Thä, Kinh tÕ NhËt B¶n: Mêi n¨m suy tho¸i vµ nh÷ng c¶i c¸ch hiÖn nay, sè 1(37)2-2002 TS.Vò V¨n Hµ, Th¬ng m¹i quèc tÕ cña NhËt B¶n n¨m 2001, sè 2(38) 4-2002 TS.Vò V¨n Hµ, §iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n trong thËp niªn 90 cña thÕ kû XX, sè 4(40) 8-2002 ThS.Ph¹m ThÞ Xu©n Mai, ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NhËt B¶n tõ n¨m 1998 ®Õn nay, sè 5(41)10-2002 T¹p chÝ “ Kinh tÕ ch©u ¸ -tbd” Kriengsak Chareonwongsak, Vai trß cña NhËt B¶n ë ch©u ¸, sè2(43) 4-2003 TS.TrÇn Quang Minh-CN.NguyÔn ThÞ Dung, Vµi nÐt vÒ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo khu vùc tµi chÝnh NhËt B¶n, sè 3(44)6-2003 T¹p chÝ “ Nghiªn cøu quèc tÕ” D¬ng Quèc Thanh, Hîp t¸c kinh tÕ §«ng ¸ tõ sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh 1997 vµ kh¶ n¨ng h×nh thµnh khu vùc mËu dÞch tù do §«ng ¸, sè 51 5. T¹p chÝ “ Nghiªn cøu kinh tÕ” - LiÔu Anh §µi, Nh÷ng níc cã kh¶ n¨ng canh tranh hµng ®Çu thÕ giíi n¨m 2002, sè 301, 6-2003 - TS.NguyÔn Hång S¬n, Tµi chÝnh-tiÒn tÖ thÕ giíi trong 2 thËp kû ®Çu cña thÕ kû XXI, sè 305, 10-2003 6. T¹p chÝ “ Chøng kho¸n ViÖt Nam” ThS. NguyÔn Anh §µo, ThÞ trêng tµi chÝnh thÕ giíi, mét sè vÊn ®Ò vµ xu thÕ ph¸t triÓn, sè 5,5-2003 7. T¹p chÝ “ Quan hÖ quèc tÕ” , sè 121, 8-2003 8. T¹p chÝ “ Th«ng tin kinh tÕ ch©u ¸ -Th¸i B×nh D¬ng” 9. T¹p chÝ “ Ngo¹i th¬ng” , sè 1-10/8/2003 10. T¹p chÝ “ Tµi chÝnh ” , sè th¸ng 4,5,8/2003 11. T¹p chÝ “ ThÞ trêng tµi chÝnh tiÒn tÖ” , sè th¸ng1,3/2002 12. T¹p chÝ “ Th«ng tin tµi chÝnh”, sè th¸ng1,3/2002, sè th¸ng 7,8/2003 13. T¹p chÝ “Ng©n hµng “, sè 6/2003 14. Thêi b¸o Ng©n hµng, sè 77, 81, 100, 103 C¸c th«ng tin m¹ng - - - siryou/ks150619/003.pdg - - 5. - ….. ._.

Các file đính kèm theo tài liệu này:

19190.Doc
LeTienDung,Nhat1,K38f.doc