Đội ngũ trí thức Việt Nam với sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước

Môc lôc PhÇn më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X cña §¶ng céng s¶n ViÖt nam (th¸ng 4 n¨m 2006) ®· tæng kÕt toµn diÖn 20 n¨m ®æi míi ®Êt n­íc (1986-2006) vµ kh¼ng ®Þnh ®­êng lèi tiÕp tôc ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc v× môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ v¨n minh. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ ®ang diÔn ra rÊt nhanh chãng, cã t¸c ®éng m¹nh mÏ vµ toµn diÖn ®Õn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. Sù ph¸t triÓn cña cuéc c¸ch m¹ng nµy ®· t¹o ra vËn héi lín cho tÊt c¶ c¸c d©n téc v­¬n lªn, ®ång thêi còng ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc cho mçi n­íc tr­íc nguy c¬ tôt hËu vÒ kinh tÕ vµ x· héi. Vµ ®Ó sím ®­a n­íc ViÖt Nam ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, tiÕn tíi héi nhËp thµnh c«ng trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa vµ kØ nguyªn c«ng nghÖ th«ng tin; chóng ta cÇn ph¶i tranh thñ mäi thêi c¬, ph¸t huy néi lùc phÊn ®Êu ®¹t môc tiªu ®Õn n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i. ViÖc x©y dùng ®éi ngò tri thøc sÏ gãp phÇn quan träng vµo sù ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ, t¹o nguån lùc néi sinh, nh»m thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. Trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, trÝ thøc cã vai trß ®Æc biÖt quan träng, lµ ®¹i biÓu tËp trung cho trÝ tuÖ d©n téc, hä tham gia trùc tiÕp vµ chñ yÕu vßa n©ng cao d©n trÝ, ®ång thêi lµ lùc l­îng nßng cèt trong nghiªn cøu triÓn khai øng dông khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ, gãp phÇn t¹o ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. §¶ng vµ Nhµ n­íc ta lu«n ®¸nh gi¸ cao vai trß cña ®éi ngò trÝ thøc trong ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc còng nh­ trong hßa b×nh x©y dùng ®Êt n­íc. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i mäi cÊp, mäi ng­êi d©n hay tÊt c¶ ®éi ngò trÝ thøc ®Òu nhËn thøc ®­îc ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c vai trß cña m×nh trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay. §©y lµ mét vÊn ®Ò cô thÓ thuéc chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vÒ ph¸t huy nguån lùc con ng­êi trong thêi kú më cöa héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. V× vËy ®Ó lµm râ h¬n vai trß cña ®éi ngò trÝ thøc lµ mét nh©n tè c¬ b¶n trong viÖc thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, em xin chän ®Ò tµi “§éi ngò trÝ thøc ViÖt Nam víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc” lµm ®Ò tµi kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu. TÇm quan träng cña ®éi ngò trÝ thøc ViÖt Nam trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc ®· thu hót sù quan t©m cña c¸c nhµ khoa häc, lý luËn, c¸c häc gi¶ ë n­íc ta. §· cã nh÷ng bµi viÕt, luËn ¸n ®¸ng l­u ý nh­ sau: - §ç M­êi - TrÝ thøc ViÖt Nam trong sù nghiÖp ®æi víi vµ x©y dùng ®Êt n­íc. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1995. - NguyÔn Thanh TuÊn: §Æc ®iÓm vµ vai trß cña ®éi ngò trÝ thøc trong sù nghiÖp ®æi míi ®Êt n­íc, LuËn ¸n PTS triÕt häc, Hµ Néi, 1995. - C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ tÇng líp trÝ thøc. Nh÷ng ®Þnh h­íng chÝnh s¸ch. Chñ nhiÖm Ph¹m TÊt Dong, 1999. - Dự báo nguồn nhân lực trẻ đáp ứng cho yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa TP. Hồ Chí Minh đến năm 2015. Chủ nhiệm đề tài PTS Nguyễn Thành Phong. Cơ quan chủ trì Trung Tâm Phát Triển Khoa Học Và Công Nghệ Trẻ. Tháng 7/1999. - Đảng với việc phát huy vai trò đội ngũ trí thức khoa học công nghệ trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tác giả Vũ Tuyên Hoàng, 2000. - Ng« §×nh X©y: Nh÷ng yªu cÇu ®èi víi trÝ thøc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa. T¹p chÝ Céng s¶n sè 27-2002. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña khãa luËn. + Môc ®Ých: S¸ng tá thªm vÊn ®Ò ®éi ngò trÝ thøc lµ mét nh©n tè c¬ b¶n trong thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, §­a ra mét sè ph­¬ng h­íng gi¶i ph¸p ®Õ trÝ th­c ViÖt Nam thùc hiÖn tèt vai trß cña m×nh. + NhiÖm vô: -Lµm râ kh¸i niÖm trÝ thøc. -Kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm vµ xu h­íng biÕn ®æi cña trÝ thøc ViÖt Nam. -Lµm râ vai trß cña ®éi ngò trÝ thøc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. -§Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ph¸t huy vai trß cña tri thøc ViÖt Nam. 4. C¬ së lý luËn vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: + Kho¸ luËn ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së lý luËn cña Chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh. + Khãa luËn ®· sö dông vµ tham kh¶o sè s¸ch, b¸o, bµi viÕt, luËn ¸n vÒ vÊn ®Ò trÝ thøc. + Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu cña khãa luËn lµ: ph©n tÝch tæng hîp, quy n¹p vµ diÔn dÞch, ®i tõ trõu t­îng ®Õn cô thÓ… 5. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña khãa luËn - Gãp phÇn nhá vµo nghiªn cøu trÝ thøc, vai trß cña ®éi ngò trÝ thøc ViÖt Nam. - Tõ nh÷ng ®iÓm rót ra trong khãa luËn , cã thÓ gãp phÇn nhËn thøc mét c¸ch râ nÐt h¬n vai trß cña ®éi ngò trÝ thøc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. 6. KÕt cÊu: Khãa luËn gåm ba phÇn: +PhÇn 1:Më ®Çu +PhÇn 2:Néi dung: gåm 3 ch­¬ng - Ch­¬ng 1: TrÝ thøc vµ ®éi ngò trÝ thøc viÖt nam - Ch­¬ng 2: Vai trß cña ®éi ngò trÝ thøc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa -Ch­¬ng 3: Ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ph¸t huy vai trß ®éi ngò trÝ thøc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa +PhÇn 3: KÕt luËn * * * B¶n kho¸ luËn ®­îc hoµn thµnh d­íi sù h­íng dÉn, chØ b¶o tËn t×nh cña TS. NguyÔn ThÞ Ph­¬ng Thuû cïng c¸c thÇy c« trong Khoa Gi¸o dôc ChÝnh trÞ - tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o h­íng dÉn cïng víi c¸c thÇy c« ®· gióp ®ì em thùc hiÖn thµnh c«ng b¶n kho¸ luËn nµy. Tuy ®· hÕt søc cè g¾ng song kh«ng tr¸nh khái cßn cã sai sãt, em mong tiÕp tôc nhËn ®­îc sù ®ãng gãp cña thÇy c« vµ b¹n bÌ ®ång nghiÖp. Ch­¬ng1 trÝ thøc vµ ®éi ngò trÝ thøc ViÖt Nam 1.1. TrÝ thøc víi sù ph¸t triÓn cña x· héi 1.1.1 TrÝ thøc lµ g×? ThuËt ng÷ “trÝ thøc” trong tiÕng Anh, Ph¸p, §øc, Nga vµ tiÕng ViÖt nghÜa lµ giíi trÝ thøc hay ®ång thêi ®­îc hiÓu víi nghÜa lµ trÝ tuÖ nãi chung. C¸c nhµ kinh ®iÓn M¸c-xit vµ chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®Òu kiÕn gi¶i kh¸i niÖm trÝ thøc ë c¶ hai nghÜa thèng nhÊt víi nhau lµ: a) Lµ mét tÇng líp x· héi. b) Cã tÝnh chÊt trÝ tuÖ, nghÜa lµ lao ®éng trÝ ãc s¸ng t¹o. §Ó lµm s¸ng tá quan ®iÓm M¸c-xÝt vÒ vÊn ®Ò trÝ thøc, chóng ta cÇn t×m hiÓu mét sè quan niÖm hiÖn nay ë n­íc ta vÒ vÊn ®Ò nµy. Thø nhÊt: Mét quan niÖm phæ biÕn hiÖn nay trong x· héi cho r»ng: TrÝ thøc lµ nh÷ng ng­êi lao ®éng trÝ ãc. Ngµy nay ®· cã sù xÝch l¹i gÇn nhau ®¸ng kÓ cña lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay. Nh÷ng “c«ng nh©n ¸o vµng” (c«ng nh©n cã tr×nh ®é nghiÖp vô cao, phôc vô kü thuËt ®iÖn tö, tin häc) vµ “C«ng nh©n “¸o tr¾ng” (nh÷ng ng­êi chÕ t¹o l¾p r¸p c¸c ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö tin häc). Lµ kÕt qu¶ cña sù xÝch l¹i gÇn nhau gi÷a lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay. Sù kh¸c biÖt gi÷a nh÷ng ng­êi lao ®éng trÝ ãc nh­ trÝ thøc vµ viªn chøc ë chç viªn chøc ho¹t ®éng trong lÜnh vùc hµnh chÝnh - ph¸p lý. Đéi ngò viªn chøc phôc vô viÖc vËn hµnh th«ng suèt vµ thèng nhÊt bé m¸y hµnh chÝnh. Vµ do lao ®éng cña hä kh«ng ph¶i lµ lao ®éng trÝ ãc phøc t¹p nªn kh«ng b¾t buéc hä ph¶i n©ng cao tr×nh ®é, mÆc dï xu h­íng n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn ngµy cµng trë nªn cÇn thiÕt trong x· héi hiÖn ®¹i. Cßn trÝ thøc lµ nh÷ng ng­êi ho¹t ®éng s¸ng t¹o nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn (vµ c¶ vËt chÊt) cho x· héi. Do lo¹i h×nh lao ®éng trÝ ãc phøc t¹p nµy mµ b¾t buéc hä ph¶i cã tr×nh ®é häc vÊn cÇn thiÕt, ngµy cµng chuyªn s©u. Nh­ vËy ®iÒu quan träng ®Ó ph©n biÖt trÝ thøc vµ viªn chøc lµ néi dung b¶n chÊt cña lao ®éng trÝ ãc, lµ hµm l­îng trÝ tuÖ bªn trong chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng biÓu hiÖn bªn ngoµi cña lao ®éng trÝ ãc. Cho nªn vÒ mÆt lý luËn lÉn thùc tiÔn kh¸i niÖm trÝ thøc kh«ng ®ång nhÊt víi lao ®éng trÝ ãc. ChÝnh v× thÕ V.I. Lªnin ®· coi trÝ thøc lµ “ ®¹i biÓu cho lao ®éng trÝ ãc” [17,372] chø kh«ng ph¶i gåm tÊt c¶ nh÷ng ng­êi lao ®éng trÝ ãc. Thø hai: Mét quan niÖm còng kh¸ phæ biÕn cho r»ng cø cã tr×nh ®é ®¹i häc trë lªn th× ®­îc coi lµ trÝ thøc. Nh­ng thùc tÕ cho thÊy kh«ng chØ trong ®éi ngò trÝ thøc mµ c¶ trong c¸c giai cÊp tÇng líp x· héi kh¸c còng cã nhiÒu ng­êi cã tr×nh ®é häc vÊn ®ã. Nh­ vËy tr×nh ®é häc vÊn kh«ng ph¶i lµ mét tiªu chuÈn quyÕt ®Þnh b¶n chÊt ®Æc thï cña ®éi ngò trÝ thøc. Thø ba: NÕu nh­ sù ®ång nhÊt gi÷a trÝ thøc vµ lao ®éng trÝ ãc lµ qu¸ réng vµ thiªn vÒ h×nh thøc lao ®éng th× còng ph¶i kÓ ®Õn mét cùc ®èi lËp kh¸c cho r»ng, chØ nh÷ng ng­êi cã søc s¸ng t¹o vµ cã cèng hiÕn cho x· héi míi lµ trÝ thøc, ë ®©y do qu¸ nhÊn m¹nh ®Õn khÝa c¹nh trÝ tuÖ nªn trong thùc tÕ ng­êi ta kh«ng biÕt xÕp nh÷ng ng­êi mµ ë c¸c møc ®é kh¸c nhau hiÖn ®ang lµm c«ng t¸c s¶n xuÊt, truyÒn b¸, øng dông tri thøc trong c¸c lÜnh vùc khoa häc, c«ng nghÖ, gi¸o dôc, kinh tÕ vµo tÇng líp x· héi nµo. Thø t­: Mét quan niÖm míi ®­îc ®Ò cËp ®Õn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y coi ®éi ngò trÝ thøc lµ mét bé phËn cña giai cÊp c«ng nh©n. C¬ së ®Ó quan niÖm nµy ra ®êi lµ cho r»ng thµnh phÇn xuÊt th©n cña dodäi ngò trÝ thøc hiÖn nay chñ yÕu tõ giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng d©n. Trong tÊt c¶ c¸c chÕ ®é x· héi, trÝ thøc ®Òu c¬ b¶n phôc vô cho giai cÊp thèng trÞ, chÞu ¶nh h­ëng t­ t­ëng cña giai cÊp thèng trÞ. Theo V.I.Lªnin “TrÝ thøc kh«ng hîp thµnh mét giai cÊp ®éc lËp vÒ kinh tÕ mµ lµ mét tÇng líp x· héi xuÊt th©n tõ nhiÒu giai cÊp” vµ “TrÝ thøc ph¶n ¸nh vµ thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn cña c¸c lîi Ých giai cÊp vµ c¸c nhãm ph¶n chÝnh trÞ trong toµn bé x· héi mét c¸ch cã ý thøc h¬n c¶, kiªn quyÕt h¬n c¶, chÝnh x¸c h¬n c¶” [16, 416] Sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a c«ng nh©n vµ trÝ trÝ thøc lµ ë chç trÝ thøc s¶n xuÊt truyÒn b¸ c¸c tri thøc khoa häc, lµ chñ thÓ cña tri thøc ®ã. Vµ ho¹t ®éng chñ yÕu ë khu vùc s¶n xuÊt phi vËt chÊt. Trong khi ®ã c«ng nh©n kh«ng s¶n sinh ra tri thøc khoa häc, kh«ng ph¶i lµ chñ së h÷u cña tri thøc ®ã vµ ho¹t ®éng chñ yªó ë lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt. Nh­ vËy khi ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm vÒ trÝ thøc ë n­íc ta, chóng ta cÇn ph¶i vËn dông ®Þnh nghÜa cña V.I. Lªnin vÒ giai cÊp ®Ó tiÕp cËn ®óng ®¾n ph¹m trï trÝ thøc. V.I.Lªnin “gäi lµ c¸c giai cÊp, nh÷ng tËp ®oµn to lín gåm nh÷ng ng­êi kh¸c nhau vÒ ®Þa vÞ cña hä trong mét hÖ thèng s¶n xuÊt x· héi nhÊt ®Þnh trong lÞch sö, kh¸c nhau vÒ quan hÖ cña hä ®èi víi nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt, vÒ vai trß cña hä trong tæ chøc lao ®éng x· héi. Vµ nh­ vËy lµ kh¸c nhau vÒ c¸ch h­ëng thô vµ vÒ phÇn cña c¶i x· héi. Ýt hay nhiÒu mµ hä ®­îc h­ëng”. [18,18] ë ®©y ®Æc biÖt ph¶i chó ý ®Õn tiªu chuÈn ®Çu tiªn lµ vÞ trÝ cña mçi giai cÊp, tÇng líp x· héi trong hÖ thèng s¶n xuÊt x· héi. C¸c biÓu hiÖn nh­ mèi quan hÖ ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt, vai trß trong tæ chøc lao ®éng x· héi vµ c¸ch thøc h­ëng thô ®Òu lµ tiÒn ®Ò quy ®Þnh vÞ trÝ cña c¸c giai cÊp hay tÇng líp trong x· héi. Vai trß cña trÝ thøc lµ s¶n xuÊt, truyÒn b¸ øng dông tri thøc khoa häc (chø kh«ng ph¶i lµ tri thøc kinh nghiÖm hay tri thøc th«ng th­êng). Tõ b¶n chÊt x· héi ®Æc thï nµy mµ trÝ thøc lu«n tån t¹i vµ ph¸t triÓn nh­ mét tÇng líp x· héi ®éc lËp t­¬ng ®èi trong mét chÕ ®é x· héi. Nh­ vËy qua nh÷ng ®iÒu rót ra tõ c¸c quan niÖm trªn, chóng ta cã thÓ hiÓu vÒ ph¹m trï tri thøc lµ: 1. VÞ trÝ s¶n xuÊt, truyÒn b¸ øng dông tri thøc khoa häc (chø kh«ng ph¶i tri thøc kinh nghiÖm hay tri thøc th­êng ngµy) trong hÖ thèng s¶n xuÊt x· héi. 2. Do khoa häc - c«ng nghÖ trë thµnh mét yÕu tè ®éc lËp vµ xuÊt hiÖn ë tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi vµ do hµm l­îng trÝ tuÖ trong s¶n phÈm hµng hãa vµ trong c«ng t¸c l·nh ®¹o, qu¶n lý ngµy cµng cao cho nªn trÝ thøc cã quan hÖ gi¸n tiÕp vµ c¶ trùc tiÕp ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt. 3. Qu¸ tr×nh xÝch l¹i gÇn nhau vµ ph©n hãa x· héi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng còng sÏ kh«ng dÉn ®Õn chç ®ång nhÊt x· héi thµnh mét bªn lµ nh÷ng ng­êi lao ®éng trÝ ãc, mét bªn lµ nh÷ng ng­êi lao ®éng ch©n tay. Qu¸ tr×nh nµy sÏ cµng ngµy cµng lµm ®a d¹ng hãa c¬ cÊu x· héi trong ®ã cã ®éi ngò trÝ thøc. TÝnh ®Æc thï cña ®éi ngò trÝ thøc lµ ë chç c¸c nhãm x· héi cña nã g¾n bã kh¨ng khÝt víi c¸c giai cÊp vµ tÇng líp x· héi kh¸c. Bëi v× ë mäi lÜnh vùc s¶n xuÊt ®Òu cã ho¹t ®éng truyÒn b¸, øng dông tri thøc khoa häc. 4. §éi ngò trÝ thøc cã 6 chøc n¨ng x· héi lµ: nhËn thøc khoa häc (lý luËn), dù b¸o khoa häc; øng dông tri thøc khoa häc vµ triÓn khai c«ng nghÖ vµo thùc tiÔn; gi¸o dôc vµ ®µo t¹o; ch¨m sãc y tÕ, chÊn h­ng v¨n hãa, t¹o lËp c¬ së lý luËn vµ gi¶i ph¸p c«ng nghÖ cho c«ng t¸c l·nh ®¹o vµ qu¶n lý. NÕu ho¹t ®éng trong lÜnh vùc ®ßi hái tr×nh ®é cao ®¼ng hay ®¹i häc th× ®ã kh«ng ph¶i lµ ®Æc tr­ng duy nhÊt cña tÇng líp nµy v× trong c¸c giai cÊp vµ tÇng líp x· héi kh¸c còng cã nhiÒu ng­êi cã tr×nh ®é häc vÊn ®ã. §Æc tr­ng quyÕt ®Þnh nhÊt cña tÇng líp trÝ thøc lµ s¸ng t¹o khoa häc vµ nghÖ thuËt trªn c¬ së quan niÖm riªng. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng hä ph¶i chñ quan hãa kh¸ch quan vµ kh¸ch quan hãa chñ quan ®Ó t¹o ra sù chuyÓn hãa tri thøc khoa häc tõ l­îng thµnh chÊt vµ ng­îc l¹i nh»m kh¸m ph¸, nhËn thøc ngµy cµng réng vµ s©u h¬n c¸c quy luËt tù nhiªn, x· héi vµ b¶n th©n con ng­êi. Do kh«ng ph¶i tÊt c¶ lao ®éng ®Òu n¾m ®­îc kiÕn thøc chuyªn m«n mét c¸ch cã hÖ thèng, nhÊt lµ ë c¸c chuyªn ngµnh khoa häc hiÖn ®¹i, còng nh­ kh«ng ph¶i ai còng n¾m ®­îc ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc, s¸ng t¹o v¨n ch­¬ng, nghÖ thuËt cho nªn trÝ thøc lµ mét tÇng líp x· héi cÇn thiÕt cho mäi chÕ ®é x· héi vµ ®éc lËp t­¬ng ®èi trong mäi thêi ®¹i. Nh­ vËy cã thÓ hiÓu, trÝ thøc lµ mét tÇng líp x· héi ®Æc thï, ®éc lËp t­¬ng ®èi, chuyªn lµm c¸c nghÒ lao ®éng trÝ ãc phøc t¹p giµu tÝnh s¸ng t¹o vµ cã häc vÊn chuyªn m«n cÇn thiÕt cho lÜnh vùc ho¹t ®éng nµo ®ã. Tõ ®©y chóng ta cã thÓ ®­a ra ®Þnh nghÜa vÒ trÝ thøc” TrÝ thøc lµ mét tÇng líp x· héi ®Æc biÖt, chuyªn lao ®éng trÝ ãc phøc t¹p cã tr×nh ®é häc vÊn vµ chuyªn m«n s©u, ®¹i diÖn cho ®Ønh cao trÝ tuÖ ®­¬ng thêi mµ x· héi ®¹t ®­îc. TrÝ thøc lµ nh÷ng ng­êi s¸ng t¹o, phæ biÕn vµ øng dông trÝ thøc vµo ®êi sèng x· héi, thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn x· héi vµ tiÕn bé x· héi” 1.1.2. Vai trß cña trÝ thøc víi sù ph¸t triÓn cña x· héi Tri thøc,mét mÆt lµ mét kÕt qu¶ cña tiÕn bé x· héi, mÆt kh¸c, sù ph¸t triÓn cña trÝ thøc ®· gãp phÇn thóc ®Èy tiÕn bé x· héi, gãp phÇn gi¶i phãng con ng­êi khái sù chi phèi cña nh÷ng lùc l­îng tù ph¸t trong tù nhiªn vµ trong x· héi. §iÒu kiÖn ®Çu tiªn vµ còng lµ tiÒn ®Ò quan träng ®èi víi sù xuÊt hiÖn cña tÇng líp trÝ thøc lµ s¶n phÈm cña sù ph©n c«ng lao ®éng trong x· héi do nhu cÇu x· héi quyÕt ®Þnh. Trong tÊt c¶ c¸c x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, kh«ng kÓ mét sè phÇn tö trÝ thøc g¾n bã mËt thiÕt víi tÇng líp thèng trÞ ph¶n ®éng vµ b¶o thñ, nh×n chung, ho¹t ®éng cña tÇng líp trÝ thøc lu«n lu«n gãp phÇn thóc ®Èy tiÕn bé x· héi mét c¸ch trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp th«ng qua 6 chøc n¨ng x· héi sau: 1. S¶n xuÊt nh÷ng tri thøc khoa häc, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng t­ t­ëng triÕt häc tiªn tiÕn, nhÊt lµ triÕt häc duy vËt biÖn chøng, ®Ó nh©n lo¹i nhËn thøc ngµy cµng ®óng h¬n c¸c quy luËt tù nhiªn, x· héi, t­ duy vµ chÝnh con ng­êi nh­ mét nh©n c¸ch. 2. Dù b¸o khoa häc. 3. Ho¹t ®éng øng dông tri thøc khoa häc nh»m biÕn khoa häc thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi. 4. Ho¹t ®éng gi¸o dôc, ®µo t¹o vµ båi d­ìng trÝ lùc, ch¨m sãc vµ båi d­ìng thÓ lùc cho nh©n d©n. 5. KÕ thõa, tÝch lòy vµ ph¸t triÓn c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa, khoa häc, nghÖ thuËt v.v.. cña d©n téc vµ nh©n lo¹i ®Ó ngµy cµng n©ng cao ®êi sèng tinh thÇn cho nh©n d©n. 6. Gãp phÇn vµo sù l·nh ®¹o qu¶n lý x· héi, kinh tÕ b»ng tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ.[1,35-36] Trong lÞch sö nh©n lo¹i, râ rµng tri thøc khoa häc do nh÷ng ng­êi trÝ thøc s¶n xuÊt cïng víi kho tµng réng lín nh÷ng tri thøc kinh nghiÖm, tri thøc th­êng ngµy cña c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng kh¸c nhau ®· ®­îc vËt chÊt hãa thµnh nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt, vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt ngµy cµng hiÖn ®¹i cïng nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc vµ c¬ së h¹ tÇng ®Ó con ng­êi t¸c ®éng vµ c¶i t¹o thÕ giíi tù nhiªn. Nhê ®ã, lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn h¬n, n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n, sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi s©u s¾c h¬n. KÕt hîp tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn Êy lµ sù chuyÓn biÕn cña x· héi lªn mét tr×nh ®é cao h¬n. Song, vai trß cña tri thøc ®èi víi tiÕn bé x· héi kh«ng chØ thÓ hiÖn trong lÜnh vùc s¸ng t¹o ra cña c¶i vËt chÊt, mµ cßn c¶ trong lÜnh vùc ®êi sèng tinh thÇn. MÆc dï trong c¸c x· héi cã ¸p bøc, bãc lét, giai cÊp thèng trÞ th­êng lîi dông khoa häc, nghÖ thuËt ®Ó ¸p bøc nh©n d©n vÒ mÆt tinh thÇn, nh­ng còng kh«ng c¶n ®­îc sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt, v¨n hãa, gi¸o dôc theo h­íng d©n chñ vµ nh©n ®¹o. NghÜa lµ chóng gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc xua tan bøc mµn t¨m tèi vÒ trÝ tuÖ, kh¾c phôc t×nh tr¹ng dèt n¸t vµ bÖnh tËt. V¨n hãa, khoa häc vµ nghÖ thuËt th«ng qua nh÷ng ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ngµy cµng hiÖn ®¹i ®· gióp con ng­êi më mang trÝ tuÖ, giao l­u v¨n hãa vµ hÊp thô nh÷ng tinh hoa cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i. Tri thøc khoa häc vµ nghÖ thuËt mang néi dung tiÕn bé, t×nh c¶m cao ®Ñp ®· gãp phÇn lµm cho ®êi sèng tinh thÇn cña nh©n d©n ngµy cµng thªm phong phó, trong s¸ng. Nh÷ng t­ t­ëng nh©n v¨n, tiÕn bé kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ t­ duy t­ biÖn cña c¸c trÝ thøc tiªn tiÕn, mµ lµ sù ph¶n ¸nh kh¸ch quan ®êi sèng x· héi hiÖn thùc. Chóng t¹o ra c¬ së nhËn thøc míi, nh÷ng quan ®iÓm míi trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng thÕ giíi tù nhiªn, x· héi vµ c¶ b¶n th©n con ng­êi. TÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã kh¼ng ®Þnh vai trß to lín cña trÝ thøc, c¸c ®¹i biÓu s¸ng t¹o cña loµi ng­êi ®èi víi tiÕn bé x· héi. §­¬ng nhiªn, trong sù tiÕn bé cña x· héi kh«ng ph¶i lóc nµo trÝ thøc còng thùc hiÖn ®­îc ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng x· héi cña m×nh. TÇng líp trÝ thøc th­êng bÞ ph©n hãa vµ kh«ng thÓ kh«ng phô thuéc vµo giai cÊp thèng trÞ ë møc ®é nµy hay møc ®é kh¸c. Trong nh÷ng tr­êng hîp Êy, giai cÊp thèng trÞ ph¶n ®éng vµ b¶o thñ th­êng lîi dông mét bé phËn trÝ thøc cïng tri thøc khoa häc, nghÖ thuËt k×m h·m vµ chèng l¹i sù tiÕn bé cña x· héi. ë ®©y, b¶n th©n sù tho¸i bé chøa ®ùng kh¶ n¨ng thóc ®Èy sù tiÕn bé vµ tån t¹i nh­ mét sù qu¸ ®é, mét b­íc lïi t¹m thêi hay mét mÆt ®èi lËp cña sù tiÕn bé x· héi. Nh­ vËy, tiÕn bé x· héi lµ qu¸ tr×nh phøc t¹p ®Çy m©u thuÉn. Sù tiÕn bé x· héi kh«ng theo ®­êng th¼ng mµ lµ qua ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp, ®Êu tranh cña c¸c khuynh h­íng kh¸c nhau, trong ®ã mÆt tiÕn bé nµy tr¶i qua qu¸ tr×nh lÞch sö l¹i trë thµnh tho¸i bé, lµm tiÒn ®Ò cho mét xu h­íng tiÕn bé míi ra ®êi vµ ph¸t triÓn. Víi quan niÖm nh­ vËy vÒ tiÕn bé x· héi, th× ®éng lùc ®Êu tranh giai cÊp vµ sù l«i kÐo tÇng líp trÝ thøc vÒ chiÕn tuyÕn nµy hoÆc chiÕn tuyÕn kia chØ lµ biÓu hiÖn vÒ mÆt x· héi cña m©u thuÉn gi÷a hai mÆt: lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, gi÷a khoa häc, nghÖ thuËt víi chÝnh trÞ, gi÷a v¨n hãa vµ ph¶n v¨n hãa, v.v.. C. M¸c ®· tõng l­u ý kh«ng nªn hiÓu kh¸i niÖm tiÕn bé x· héi víi mét sù trõu t­îng hãa tÇm th­êng. Do ®ã, lý gi¶i vai trß cña trÝ thøc ®èi víi tiÕn bé x· héi ph¶i ®­îc quan niÖm nh­ mét quy luËt kh¸ch quan xuÊt ph¸t tõ tån t¹i x· héi, tõ sù m©u thuÉn gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, gi÷a kinh tÕ, chÝnh trÞ, khoa häc, t«n gi¸o, v.v.. ChØ cã nh­ vËy míi kh«ng cã c¸i nh×n phiÕn diÖn vÒ trÝ thøc nãi chung. Tõ nh÷ng ph©n tÝch ®ã cho thÊy r»ng, sù ph¸t triÓn cña ®éi ngò trÝ thøc h«m nay lµ mét kÕt qu¶ thµnh c«ng rÊt c¬ b¶n cña c«ng cuéc ®æi míi do §¶ng ta khëi x­íng vµ l·nh ®¹o. Vµ ®ång thêi sù ph¸t triÓn cña ®éi ngò tró thøc ®· gãp phÇn quan träng vµo nh÷ng thµnh tùu b­íc ®Çu cña ®æi míi. Trong ®æi míi vai trß cña ®éi ngò trÝ thøc thÓ hiÖn trªn 3 khÝa c¹nh sau: Thø nhÊt, tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ do ®éi ngò trÝ thøc s¶n xuÊt cïng víi kho tµng réng lín nh÷ng tri thøc kinh nghiÖm vµ c¶ tri thøc th­êng ngµy cña c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng ®· ®­îc vËt chÊt hãa thµnh nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt ngµy cµng hiÖn ®¹i. Vµ cïng víi chóng lµ nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc vµ c¬ së h¹ tÇng ®Ó con ng­êi víi tr×nh ®é häc vÊn vµ v¨n hãa ngµy cµng cao t¸c ®éng vµ c¶i t¹o thÕ giíi tù nhiªn. Nhê ®ã lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn h¬n, n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n, sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi s©u s¾c h¬n. Vµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn Êy lµ sù chuyÓn biÕn cña x· héi lªn mét tr×nh ®é cao h¬n. Thø hai, vai trß cña ®éi ngò trÝ thøc tÊt nhiªn kh«ng chØ thÓ hiÖn trong lÜnh vùc s¸ng t¹o ra cña c¶i vËt chÊt, mµ c¶ trong lÜnh vùc ®êi sèng tinh thÇn. C«ng cuéc ®æi míi ®ang diÔn ra nhanh chãng, khoa häc c«ng nghÖ, gi¸o dôc, y tÕ vµ v¨n hãa kh«ng ngõng ph¸t triÓn theo h­íng d©n chñ vµ nh©n ®¹o. NghÜa lµ giê ®©y th«ng qua viÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, tõ tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, vµ th«ng qua më cöa, giao l­u víi tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi, v.v.. c¸c lÜnh vùc trªn ®· thùc sù th©m nhËp vµo ®êi sèng thùc tiÔn, kh¾c phôc t×nh tr¹ng nghÌo nµn vÒ trÝ tuÖ, vµ v¨n hãa, nhÊt lµ ë n«ng th«n, miÒn nói. Khoa häc, c«ng nghÖ, gi¸o dôc, nghÖ thuËt, v¨n hãa th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ngµy cµng hiÖn ®¹i ®· gióp nh©n d©n lao ®éng ë mäi thµnh phÇn kinh tÕ më mang tri thøc, giao l­u v¨n hãa, hÊp thô nh÷ng tinh hoa v¨n hãa nh©n lo¹i. Néi dung tiÕn bé vµ t×nh c¶m cao ®Ñp theo tinh thÇn Chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh cña nh÷ng th«ng tin nµy ®· gãp phÇn lµm cho ®êi sèng tinh thÇn cña nh©n d©n ngµy cµng phong phó vµ trong s¸ng. Thø ba, sù tiÕn bé cña ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn ph¶n ¸nh nh÷ng b­íc tiÕn vÒ nhËn thøc vµ t×nh c¶m cña c¸c tÇng líp nh©n d©n trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng thÕ giíi tù nhiªn, x· héi vµ chÝnh b¶n th©n con ng­êi. TÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã gãp phÇn ph¸t huy néi lùc cña c¶ d©n téc trong sù nghiÖp x©y dùng ®Êt n­íc giµu m¹nh vµ tù chñ tham gia qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa. Nh­ thÕ lµ vai trß cña ®éi ngò trÝ thøc trong qu¸ tr×nh gi¶i phãng con ng­êi vµ gi¶i phãng x· héi theo con ®­êng x· héi chñ nghÜa d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng kh«ng t¸ch rêi víi vai trß cña hä trong lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ vËt chÊt vµ lÜnh vùc ®êi sèng tinh thÇn - v¨n hãa. ChÝnh trong qu¸ tr×nh ®æi míi cña ®Êt n­íc, cô thÓ lµ trong x©y dùng Nhµ n­íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, tÇng líp trÝ thøc míi cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng x· héi cña m×nh. Tuy nhiªn,trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ më cöa héi nhËp kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ, t­ t­ëng c¶n trë vµ g©y nhiÔu ®èi víi viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng x· héi cña ®éi ngò trÝ thøc. Ch¼ng h¹n, trong ©m m­u “diÔn biÕn hoµ b×nh” cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch ®èi víi c«ng cuéc ®æi míi cña ®Êt n­íc ta, vµ trong ®iÒu kiÖn më cöa, c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng cña ph­¬ng T©y cã lóc, cã n¬i g©y ra sù dao ®éng vÒ t­ t­ëng, g©y mÊt niÒm tin ë mét bé phËn trÝ thøc nhÊt ®Þnh. HoÆc trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh lîi nhuËn cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, nhiÒu khi do lîi Ých kinh tÕ tr­íc m¾t nªn mét bé phËn trÝ thøc khã cã thÓ hoÆc kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc ®Çy ®ñ chøc n¨ng x· héi cña m×nh. Cã thÓ mét bé phËn nhá trÝ thøc nµo ®ã còng bÞ ¶nh h­ëng mÆt tr¸i cña më cöa vµ kinh tÕ thÞ tr­êng, vµ do ®ã kh«ng tr¸nh khái cã nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc, nh­ chuyÓn giao chÊt x¸m rëm cho s¶n xuÊt, cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, gian lËn trong nghiªn cøu khoa häc, v.v… TÊt c¶ nh÷ng biÕn th¸i phøc t¹p ®ã ®· vµ sÏ ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn viÖc thùc hiÖn vµ nªu cao vao trß x· héi cña ®éi ngò trÝ thøc. Trong sù nghiÖp ®æi míi ®Êt n­íc, b¶n th©n ®éi ngò trÝ thøc còng ®ang ®æi míi ®Ó tõng b­íc trë thµnh”nh÷ng ng­êi lao ®éng x· héi chñ nghÜa”. Cho nªn cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh l¹i ®Ó kÕt luËn r»ng, chØ d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, ®­îc tuyªn truyÒn vµ gi¸c ngé thÕ giíi quan duy vËt biÖn chøng m¸c xÝt, t­ t­ëng Hå ChÝ Minh vµ ®­êng lèi cña §¶ng, còng nh­ liªn minh chÆt chÏ víi giai cÊp c«ng nh©n vµ giai cÊp n«ng d©n, con ng­êi trÝ thøc nãi riªng vµ ®éi ngò trÝ thøc nãi chung míi thÓ hiÖn hÕt ®­îc vai trß x· héi cña m×nh trªn suèt chÆng ®­êng c¸ch m¹ng tr­êng kú vµ vÎ vang cña d©n téc, nhÊt lµ hiÖn nay trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc v× môc tiªu d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. 1.2. Thùc tr¹ng cña §éi ngò trÝ thøc viÖt nam 1.2.1 VÒ sè l­îng: Nguån ®µo t¹o trÝ thøc n­íc ta hiÖn nay rÊt ®a d¹ng, phong phó: phÇn lín trÝ thøc n­íc ta ®­îc ®µo t¹o tõ c¸c tr­êng cao ®¼ng, ®¹i häc trong n­íc theo nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau (quèc lËp, d©n lËp, b¸n c«ng, ®¹i häc më, ®¹i häc t¹i chøc…). Ngoµi ra, cßn mét bé phËn trÝ thøc ®­îc ®µo t¹o tõ n­íc ngoµi. Bé phËn nµy cã xu h­íng ngµy cµng t¨ng lªn do ®­êng lèi më cöa cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, trÝ thøc n­íc ta ngµy cµng t¨ng lªn vÒ sè l­îng, ®¸p øng yªu cÇu ngµy cµng cao cña x· héi. Theo b¸o Nh©n d©n ngµy 12/12/1996, th× n­íc ta cã kho¶ng 800 ngh×n ng­êi cã tr×nh ®é cao ®¼ng, ®¹i häc trë lªn, trong ®ã gÇn 10 ngh×n ng­êi lµ th¹c sÜ, tiÕn sÜ vµ tiÕn sÜ khoa häc, chiÕm kho¶ng 1,2% sè ng­êi cã tr×nh ®é ®¹i häc, cao ®¼ng. Con sè nµy lµ mét sù ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, nh­ng so víi yªu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa vµ so víi mét sè n­íc kh¸c, th× cßn thÊp. HiÖn nay cø 1ngh×n ng­êi d©n n­íc ta míi cã 11 ng­êi cã tr×nh ®é cao ®¼ng, ®¹i häc, trong khi ®ã ë c¸c n­íc trong khu vùc nh­: Philippin lµ 37, Singapo lµ 16, cßn nh­ NhËt B¶n lµ 71/1000. §Õn hÕt n¨m 2003,n­íc ta cã ®éi ngò 800 gi¸o s­, 3000 phã gi¸o s­, 11.127 tiÕn sÜ vµ 10 ngh×n th¹c sÜ, 1 triÖu c¸n bé tèt nghiÖp ®¹i häc.Cã hµng ngh×n nhµ khoa häc ViÖt Nam lµm viÖc t¹i c¸c tr­êng ®¹i häc, c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c trung t©m khoa häc lín trªn thÕ giíi.V× vËy, mÆc dï chØ sè GDP tÝnh theo ®Çu ng­êi cña ViÖt Nam cßn vµo hµng thÊp nhÊt thÕ giíi, nh­ng do cã tr×nh ®é ph¸t triÓn gi¸o dôc t­¬ng ®èi cao, nªn Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc (UNDP) ®· xÕp ViÖt Nam lµ n­íc cã chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi ®øng thø 101 trong 165 n­íc trªn thÕ giíi ®­îc xÕp h¹ng. (11,63) §Õn n¨m 2004, chóng ta cã h¬n 10 ngµn gi¸o s­, phã gi¸o s­, tiÕn sÜ, th¹c sÜ chiÕm 2,3% lùc l­îng lao ®éng x· héi. Trong sè ®ã, lÜnh vùc khoa häc – kü thuËt chiÕm 15,4%, nh­ng 67,5% c¸n bé khoa häc – kü thuËt l¹i lµm viÖc ë lÜnh vùc phi vËt chÊt, chØ cã 32,7% lµ s¶n xuÊt kinh doanh. Theo dù b¸o cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, ®Ó cã møc t¨ng tr­ëng 9 – 10% GDP, th× tèc ®é gia t¨ng nguån nh©n lùc khoa häc – kü thuËt ph¶i ®¹t 4 – 5%/n¨m, song thùc tÕ ®µo t¹o chØ ®¹t 2 – 3%/n¨m. (12,45). Nguån: Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, Bé Gi¸o dôc §µo t¹o) 1.2.2 VÒ chÊt l­îng Tuy lµ mét n­íc kÐm ph¸t triÓn, nh­ng ViÖt Nam ®· sím cã ®­êng lèi ®óng ®¾n vÒ ph¸t triÓn gi¸o dôc- ®µo t¹o vµ khoa häc c«ng nghÖ, nªn ®· ®¹t ®­îc tr×nh ®é d©n trÝ kh¸ cao so víi c¸c n­íc trong khu vùc, cã mét ®éi ngò trÝ thøc ®­îc ®µo t¹o tõ nhiÒu n­íc, ®«ng vÒ sè l­îng vµ cao vÒ chÊt l­îng, cã nhiÒu c¬ quan nghiªn cøu khoa häc vµ ®µo t¹o. VÒ båi d­ìng nh©n tµi.hÖ thèng tr­êng chuyªn ®· båi d­ìng cho nhiÒu häc sinh tham dù nhiÒu kú häc sinh giái quèc tÕ. Sè huy ch­¬ng trong c¸c kú thi Olympic do häc sinh ViÖt Nam ®o¹t ®­îc ngµy cµng nhiÒu.Trong mÊy n¨m qua, ®· cã trªn d­íi 1.000 häc sinh n¨ng khiÕu ®­îc ®µo t¹o, båi d­ìng thµnh th¹c sü hoÆc tiÕn sü.§©y lµ lùc l­îng trÝ thøc ®­îc ®µo t¹o chuyªn s©u, lµm c¬ së cho viÖc xuÊt hiÖn nhiÒu nh©n tµi trong c¸c lÜnh vùc khoa häc - c«ng nghÖ còng nh­ lÜnh vùc kinh tÕ. GÇn ®©y, §¹i häc quèc gia Hµ Néi ®· më “líp ®µo t¹o cö nh©n khoa häc tµi n¨ng” víi nh÷ng ­u tiªn vÒ tuyÓn chän sinh viªn giái, vÒ chÕ ®é häc bæng, vÒ c¸n bé gi¶ng d¹y ®Ó ®µo t¹o nh©n tµi khoa häc.(2,102) Tuy nhiªn, trÝ thøc n­íc ta hiÖn nay vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ.Cho ®Õn nay, trong ®éi ngò trÝ thøc n­íc ta cã rÊt nhiÒu g­¬ng mÆt ®iÓn h×nh, cã nhiÒu ®ãng gãp quan träng cho ®Êt n­íc. Song nh×n tæng thÓ, th× tr×nh ®é chuyªn m«n vµ häc vÊn cña trÝ thøc n­íc ta còng cßn nhiÒu h¹n chÕ.Cã thÓ nãi ®a sè trÝ thøc n­íc ta ngµy nay ®­îc ®µo t¹o theo c¬ chÕ , bao cÊp, phôc vô cho nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, nªn tr×nh ®é chuyªn m«n rÊt hÑp, thiÕu tr×nh ®é kiÕn thøc chung. Tr×nh ®é ngo¹i ng÷ vµ tin häc cña trÝ thøc cßn h¹n chÕ, kh«ng ®¸p øng yªu cÇu më réng giao l­u vµ hîp t¸c quèc tÕ.TrÝ thøc n­íc ta ch­a cã nhiÒu c¬ héi vµ ®iÒu kiÖn tiÕp cËn víi nh÷ng thµnh tùu míi cña c¸c n­íc ph¸t triÓn, nªn thiÕu kiÕn thøc s©u ë nhiÒu lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Chóng ta ®ang thiÕu nh÷ng ng­êi cã chuyªn m«n vµ häc vÊn cao, ®Æc biÖt chuyªn gia vÒ c«ng nghÖ, ®éi ngò trÝ thøc n­íc ta chØ cã 1,2% ng­êi cã tr×nh ®é sau ®¹i häc (trong khi ®ã ë nhiÒu n­íc ph¸t triÓn tû lÖ nµy lµ 25 ®Õn 30%). §iÒu nµy g©y khã kh¨n lín ®èi víi viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô cña trÝ thøc trong giai ®o¹n c¸ch m¹ng míi..NhiÒu trÝ thøc vµ c¸c c¬ quan khoa häc ®· nhanh chãng thÝch øng ®­îc víi b­íc chuyÓn ®æi cña ®Êt n­íc sang mét nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa còng nh­ sù nghiÖp ®æi míi nãi chung, nh­ng vÉn cßn mét sè ch­a tho¸t khái ®­îc û l¹i, vÉn thiÕu n¨ng ®éng, chËm ®æi míi vÒ tæ chøc,.. mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr­êng ®· ¶nh h­ëng ®Õn mét bé phËn trÝ thøc, ®­a ®Õn c¸c biÓu hiÖn tiªu cùc, thùc dông tiÕp tay cho c¸c hiÖn t­îng s¶n xuÊt phi ph¸p (lµm hµng gi¶, trèn thuÕ, c¹nh tranh thiÕu lµnh m¹nh…), l·ng phÝ vµ c¶ tham nhòng. ë n­íc ta hiÖn nay, hiÖn t­îng “l·ng phÝ chÊt x¸m” diÔn ra kh¸ nghiªm träng, nã ®­îc thÓ hiÖn qua nhiÒu hiÖn t­îng trÝ thøc bá nghÒ, lµm tr¸i ngµnh nghÒ ®­îc ®µo t¹o, kh«ng cã ®ñ hoÆc kh«ng ®ñ viÖc lµm, sinh viªn ra tr­êng kh«ng cã viÖc lµm. Sù l·ng phÝ nµy kh«ng chØ lµ l·ng phÝ trong ®µo t¹o mét ng­êi trÝ thøc mµ cßn lµ l·ng phÝ tr×nh ®é häc vÊn, chuyªn m«n, kinh nghiÖm ®· tÝch lòy trong c«ng t¸c. Sù l·ng phÝ chÊt x¸m cßn thÓ hiÖn ë sö dông s¶n phÈm trÝ tuÖ. NhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu kh«ng thµnh c«ng ®· g©y thiÖt h¹i rÊt lín cho Nhµ n­íc. NhiÒu c«ng tr×nh kh«ng ®­îc ®¸nh gi¸ ®óng møc, hoÆc chËm ®­a vµo øng dông g©y ra l·ng phÝ chÊt x¸m võa kh«ng kÝch thÝch tÝch cùc cho trÝ thøc. HiÖn t­îng “ch¶y m¸u chÊt x¸m” còng rÊt ®¸ng lo ng¹i, ®ã lµ hiÖn t­îng chuyÓn dÞch ®Þa ®iÓm lao ®éng cña trÝ thøc, thay ®æi vÞ trÝ ®Çu t­ chÊt x¸m mét c¸ch tù ph¸t g©y c¶n trë cho sù ph¸t triÓn vµ kÕ ho¹ch chung cña toµn bé x· héi. ë ViÖt Nam hiÖn t­îng ch¶y m¸u chÊt x¸m diÔn ra ë khu vùc kinh tÕ quèc doanh ®Õn tæ chøc s¶n xuÊt t­ nh©n tõ c¸c tr­êng ®¹i häc, cao ®¼ng ®Õn c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ t­ nh©n, tõ n«ng th«n ®Õn thµnh thÞ, tõ miÒn nói ®Õn miÒn xu«i. Trong ®ã ch¶y m¸u chÊt x¸m ®¸ng lo ng¹i h¬n c¶ lµ ch¶y ra n­íc ngoµi, cã thÓ b»ng con ®­êng hîp ph¸p hoÆc kh«ng hîp ph¸p d­íi nhiÒu h×nh thøc. 1.2.3. VÒ c¬ cÊu: Nh­ b¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i §¹i héi §¶ng X ®· chØ râ:” §éi ngò c¸n bé nghiªn cøu khoa häc cßn h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é, bÊt hîp lý vÒ c¬ cÊu, thiÕu c¸n bé ®Çu ngµnh vµ c¸c tËp thÓ khoa häc c«ng nghÖ m¹nh…” [5,172] - XÐt theo lÜnh vùc lao ®éng th× c¬ cÊu trÝ thøc cã sù mÊt c©n ®èi gi÷a khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh vµ khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp (trÝ thøc trong khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh chiÕm 32,7%; cßn trÝ thøc trong c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp tæ chøc §¶ng, ®oµn thÓ, hiÖp héi chiÕm 67,3%. §¸ng chó ý n÷a lµ tû lÖ lao ®éng cã tr×nh ®é cao ®¼ng, ®¹i häc so víi lao ®éng nãi chung còng._. nh­ cã s­ bÊt hîp lý gi÷a khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh: Khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp lµ 27,5% Khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh 3,7% C¸c c¬ quan kinh tÕ c¸ thÓ 0,5% C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc 9,5% C¸c doanh nghiÖp cã vèn n­íc ngoµi 11,1% C¸c doanh nghiÖp chØ cã vèn trong n­íc 8,6% [10,98] - XÐt theo vïng l·nh thæ th× c¬ cÊu ®éi ngò trÝ thøc cã sù mÊt c©n ®èi gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n: tuyÖt ®¹i bé phËn trÝ thøc cã tr×nh ®é cao tËp trung ë c¸c thµnh phè lín nh­ Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh, H¶i Phßng, … N¬i cã nhiÒu viÖn nghiªn cøu, nhiÒu tr­êng §¹i häc, nhiÒu doanh nghiÖp lín, nhiÒu c¬ së liªn doanh víi n­íc ngoµi, ®ã lµ n¬i cã nhu cÇu sö dông trÝ thøc vµ cã ®iÒu kiÖn lµm viÖc tèt h¬n, thu nhËp cao h¬n, cã ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn phong phó h¬n. §Æc biÖt trÝ thøc c¸c d©n téc thiÓu sè, miÒn nói chiÕm tû lÖ rÊt thÊp (kho¶ng 2,5%) trong ®ã cã 12 d©n téc ch­a cã ng­êi tèt nghiÖp cao ®¼ng, ®¹i häc. NÕu xÐt theo ®é tuæi, th× bé phËn trÝ thøc ®Çu ®µn, chuyªn gia cña n­íc ta ®ang cã hiÖn t­îng “l·o ho¸”. TrÝ thøc cã häc hµm, häc vÞ ®Òu ®· lín tuæi, thÕ hÖ trÝ thøc trÎ ch­a ®¸p øng ®­îc sù thay thÕ ®ã. Tuæi trung b×nh cña trÝ thøc cã chøc danh khoa häc lµ 57,2 tuæi, trong ®ã gi¸o s­ lµ 59,5 tuæi, phã gi¸o s­ lµ 56,4 tuæi. [9, tr.103]. Tuæi b×nh qu©n cña c¸n bé l·nh ®¹o trong c¸c c¬ quan khoa häc lµ 52,5 tuæi, cÊp tr­ëng lµ 55,0 tuæi; cÊp phã lµ 50,9 tuæi. Tû lÖ c¸n bé l·nh ®¹o cã tuæi tõ 45 trë xuèng chiÕm 17,1%, tuæi tõ 56 trë lªn chiÕm 39,2%. Víi c¬ cÊu tuæi t¸c nh­ vËy tõ nay ®Õn n¨m 2010 sÏ x¶y ra t×nh tr¹ng thiÕu nghiªm träng c¸n bé cã tr×nh ®é cao. - XÐt vÒ løa tuæi vµ giíi tÝnh, th× hiÖn nay sè c¸n bé cã häc vÞ TiÕn sÜ vµ Phã tiÕn sÜ d­íi 30 tuæi chiÕm 2%, d­íi 40 tuæi chiÕm 20%, tõ 41 (50 tuæi chiÕm 70%, trªn 50 tuæi chiÕm 8,5%. §Æc biÖt sè tiÕn sÜ ë ®é tuæi trªn 50 chiÕm 66%. Víi c¬ cÊu tuæi nµy ®éi ngò c¸n bé kh«ng cã hiÖn t­îng hôt hÉng gi÷a c¸c thÕ hÖ mµ cã sù h×nh thµnh kÕ tiÕp lÉn nhau. Tuy nhiªn, gÇn ®©y sè c¸n bé d­íi ®é tuæi 30 chiÕm tû lÖ t­¬ng ®èi Ýt. §iÒu ®ã ph¶n ¸nh sù b·o hßa viÖc lµm trong c¸c lÜnh vùc khoa häc, c«ng nghÖ gi¸o dôc ®µo t¹o. Phô n÷ chiÕm h¬n 37 % tæng sè nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é cao ®¼ng, ®¹i häc trë lªn. Song,tû lÖ n÷ tèt nghiÖp ®¹i häc, cao ®¼ng vµ trªn ®¹i häc cã dÊu hiÖu gi¸m sót, tû lÖ n÷ c¸n bé l·nh ®¹o c¸c ngµnh qu¸ thÊp, mét sè ngµnh cã rÊt ®«ng lao ®éng n÷ nh­ng tû lÖ c¸n bé khoa häc kü thuËt l¹i qu¸ Ýt, vÝ dô nh­ c¸n bé kü thuËt n«ng - l©m nghiÖp, tû lÖ n÷ chuyªn gia cã tr×nh ®é cao rÊt thÊp kho¶ng 15%. Nguyªn nh©n lµ do chÞ em cßn bÞ h¹n chÕ nhiÒu do khã kh¨n vÒ giíi tÝnh, vÒ ®êi sèng gia ®×nh hµng ngµy. [15,118] Nh­ vËy, viÖc ph©n tÝch ®Æc ®iÓm løa tuæi vµ giíi tÝnh cho phÐp ®¸nh gi¸ ®óng ®­îc thùc tr¹ng cña giíi trÝ thøc v× c¸c chØ sè ®ã ph¶n ¸nh c¬ cÊu vµ tÝnh chÊt tù nhiªn cña ®éi ngò nµy. Ngµy nay sù chuyÓn ®æi c¬ chÕ tõ tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng ®· lµm biÕn ®æi c¬ cÊu tù nhiªn cña ®éi ngò trÝ thøc vµ kh«ng ph¶i kh«ng g©y ra nh÷ng hôt hÉng vÒ thÕ hÖ, sù bÊt lîi cho n÷ giíi trong ho¹t ®éng khoa häc kü thuËt. V× thÕ nghiªn cøu c¬ cÊu nµy sÏ gãp phÇn t¸i x¸c lËp sù æn ®Þnh hµi hßa vÒ thÕ hÖ vµ giíi tÝnh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®éi ngò trÝ thøc n­íc ta. Nh­ vËy, tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau chóng ta thÊy c¬ cÊu ®éi ngò trÝ thøc ®Òu cã sù bÊt cËp. §iÒu nµy ®ßi hái trong nh÷ng n¨m tíi chóng ta ph¶i cã sù ®iÒu chØnh, kh¾c phôc ®iÒu chØnh hîp lý nh»m lµm cho trÝ thøc ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ®ßi hái cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Nh­ vËy, nh÷ng h¹n chÕ vÒ sè l­îng, c¬ cÊu, tr×nh ®é hoÆc nh÷ng mÆt tr¸i cña trÝ thøc lµ nh÷ng c¶n trë trong viÖc thùc hiÖn vai trß cña trÝ thøc n­íc ta trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. ChÝnh s¸ch ®èi víi trÝ thøc trong thêi gian qua còng ch­a hîp lý. ViÖc thùc hiÖn chñ tr­¬ng ®­êng lèi chÝnh s¸ch ®èi víi trÝ thøc còng ch­a triÖt ®Ó cßn nhiÒu thiÕu sãt vµ khuyÕt ®iÓm lµm h¹n chÕ tµi n¨ng, s¸ng t¹o cña trÝ thøc n­íc ta. Do vËy, ®Ó b­íc vµo thêi kú míi: C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, ®Èy m¹nh nÒn kinh tÕ trÝ thøc, §¶ng vµ Nhµ n­íc cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ vµ thiÕu sãt cña ®éi ngò trÝ thøc, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó trÝ thøc ph¸t huy nh÷ng kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña m×nh ®Ó phôc vô cho Tæ quèc. ch­¬ng 2 vai trß cña ®éi ngò trÝ thøc viÖt nam trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc 2.1. Mét sè vÊn ®Ò vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ë ViÖt Nam vµ nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra cho ®éi ngò trÝ thøc 2.1.1C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc lµ mét tÊt yÕu lÞch sö C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i ho¸ lµ con ®­êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña tÊt c¶ c¸c n­íc vµ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi. §Ó tiÕn lªn mét nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, tÊt c¶ c¸c n­íc ®Òu ph¶i thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. §©y lµ qu¸ tr×nh t¹o nªn sù ph¸t triÓn nh¶y vät cña lùc l­îng s¶n xuÊt, cña khoa häc vµ c«ng nghÖ c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng.Do ®ã, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó x©y dùng c¬ së kinh tÕ cho x· héi míi. Chóng ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét n­íc kÐm ph¸t triÓn. Con ®­êng mµ d©n téc ta ®ang nç lùc v­ît qua ®Ó h­íng tíi lý t­ëng céng s¶n chñ nghÜa lµ ch­a cã tiÒn lÖ trong lÞch sö. Qua thùc tiÔn b¾t tay vµo viÖc x©y dùng chÕ ®é x· héi míi trong chÆng ®­êng ®Çu cña thêi kú tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, nhÊt lµ qua thµnh tùu 20 n¨m ®æi míi(1986_2006), §¶ng ta ®· tõng b­íc hoµn thiÖn hÖ thèng lý luËn, nhËn thøc ngµy cµng s¸ng râ m« h×nh x· héi x· héi chñ nghÜa va b­íc ®i, gi¶i ph¸p trªn con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi cña nh©n d©n ta. Trong ®ã, c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa lµ ®­êng lèi nhÊt qu¸n nh­ sîi chØ ®á xuyªn suèt mÊy thËp niªn, liªn tôc ®­îc kh¼ng ®Þnh vµ bæ sung qua c¸c kú §¹i héi cña §¶ng nh»m kiÕn t¹o cho ®­îc c¬ së h¹ tÇng cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa. NhÊt lµ hiÖn nay, trong kû nguyªn c«ng nghÖ th«ng tin vµ kinh tÕ tri thøc, th× môc tiªu: “Sím ®­a n­íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i.” nh­ §¹i héi X ®· kh¼ng ®Þnh, l¹i cµng trë nªn quyÕt liÖt do ®ßi hái cña thêi ®¹i míi. Tõ §¹i héi VII, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta lµ: "§Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ ,hiÖn ®¹i ho¸ , x©ydùng nÒn kinh tÕ ®éc léc tù chñ , ®­a nuíc ta trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp , ­u tiªn ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt , ®ång thêi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa "[3,24] . Sinh thêi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh rÊt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò c«ng nghiÖp ho¸, Ng­êi cho r»ng, ®èi víi mét ®Êt n­íc ®i lªn tõ n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu th× tr­íc hÕt ph¶I ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, ph¶i c«ng nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n. VËn dông quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c – Lªnin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµo thùc tiÔn n­íc ta, rót kinh nghiÖm tõ bµi häc kh«ng thµnh c«ng cña viÖc rËp khu«n m¸y mãc m« h×nh c«ng nghiÖp hãa ­u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng nh÷ng n¨m tr­íc ®æi míi tr­íc ®©y. KÓ tõ §¹i héi §¶ng VI (12/1986), §¶ng ta ®· ®æi míi vµ tõng b­íc hoµn thiÖn quan ®iÓm vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh quan ®iÓm cña §¶ng ta vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ®æi míi t­ duy lý luËn, ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ tõ tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Ngµy 30-7-1994, Héi nghÞ lÇn thø BÈy cña Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng chÝnh s¸ch ViÖt Nam (kho¸ VII) ®· ra NghÞ quyÕt sè 07/NQ-HNTW vÒ “ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, c«ng nghÖ ®Õn n¨m 2000 theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc vµ x©y dùng giai cÊp c«ng nh©n trong giai ®o¹n míi”, trong ®ã ®· kh¼ng ®Þnh: “Môc tiªu l©u dµi cu¶ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa lµ c¶i biÕn n­íc ta thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt - kü thuËt hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt, møc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng - an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh”.[3, 70] T¹i héi IX §¶ng ta l¹i kh¼ng ®Þnh “ C«ng nghiÖp hãa g¾n víi hiÖn ®¹i hãa ngay tõ ®Çu vµ trong suèt c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn .N©ng cao hµm l­îng tri thøc trong c¸c nh©n tè ph¸t triÓn kinh tÕ_ x· héi tõng b­íc ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc ë n­íc ta”. HÖ thèng quan ®iÓm chØ ®¹o viÖc triÓn khai c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc trong giai ®o¹n ®ã ®­îc x¸c ®Þnh nh­ sau: -C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ph¶i theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa; -C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa lµ sù nghiÖp cña toµn d©n, cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ Nhµ n­íc lµ chñ ®¹o, ®­îc vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. -Khoa häc, c«ng nghÖ lµ nÒn t¶ng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa. KÕt hîp c«ng nghÖ truyÒn thèng víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tranh thñ ®i nhanh vµo hiÖn ®¹i ë nh÷ng kh©u quyÕt ®Þnh. -Nguån lùc con ng­êi lµ yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng. §éng viªn toµn d©n cÇn kiÖm x©y dùng ®Êt n­íc. T¨ng c­êng kinh tÕ g¾n víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, ph¸t triÓn v¨n hãa gi¸o dôc, thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, b¶o vÖ m«i tr­êng. §ến Đại hội X, Đảng đã có những nhận thức mới về bối cảnh mà công nghiệp hoá, hiện đại hoá nước ta đang diễn ra. Trước hết là những thuân lợi và thời cơ.Trên thế giới,hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế chủ đạo; toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế đang được đẩy nhanh.Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ nhất là công nghệ thông tin và công nghệ sinh học, tiếp tục phát triển theo chiều sâu, tác động rộng lớn đến cơ cấu và sự phát triển của kinh tế thế giới.Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương tiếp tục phát triển năng động, hợp tác trong khu vực ngày càng mở rộng tạo thêm điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của mỗi quốc gia. Ở trong nước, chúng ta có được thuận lợi rất cơ bản là những thành tựu to lớn và những bài học kinh nghiệm sau 20 năm đổi mới. Tuy nhiªn, bªn c¹nh ®ã lµ th¸ch thøc vµ khã kh¨n mµ ®Êt n­íc ta ph¶i ®èi ®Çu: "T×nh h×nh thÕ giíi vµ khu vùc vÉn chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè phøc t¹p‮ vµ khã kh¨n mµ ®Êt n­íc ta ph¶i ®èi ®Çu. C¸c n­íc c¹nh tranh quyÕt liÖt v× lîi Ých kinh tÕ vµ t×m c¸ch ¾p ®Æt c¸c rµo c¶n trong th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc nghÌo vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. ThÞ tr­êng tµi chÝnh, tiÒn tÖ vµ gi¸ c¶ thÕ giíi cßn diÔn biÕn phøc t¹p. Cßn trong n­íc nÒn kinh tÕ ®ang ë tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp, quy m« nhá, søc c¹nh tranh yÕu, cßn tôt hËu kh¸ xa so víi nhiÒu n­íc trong khu vùc, ch­a v­ît ra khái nhãm c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thu nhËp thÊp; trong khi yªu cÇu vÒ ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng rÊt cÊp b¸ch, yªu cÇu vÒ héi nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi ngµy cµng khÈn tr­¬ng vµ s©u réng h¬n".[5, 184-185] Tr­íc t×nh h×nh ®ã, §¶ng ta ®· nhËn thøc ra r»ng trong toµn bé sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, kh¸i niÖm trung t©m lµ c«ng nghÖ míi. Do vËy, bµn ®Õn c«ng nghiÖp ho¸, tr­íc hÕt, ng­êi ta hiÓu r»ng, c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh trang bÞ hoÆc trang bÞ l¹i c«ng nghÖ míi cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c ngµnh then chèt. Yªu cÇu lµm chñ c«ng nghÖ míi, nhÊt lµ c«ng nghÖ cao, lµ hÕt søc bøc thiÕt. ViÖc nhËp c«ng nghÖ míi, lµm chñ nã lµ biÕn c«ng nghÖ míi thµnh cña m×nh ®ßi hái cÇn ®Õn tr×nh ®é trÝ tuÖ cao cña ng­êi lao ®éng. Do vËy, lùc l­îng ®i ®Çu trong viÖc tiÕp cËn víi c«ng nghÖ míi n¾m ch¾c nã, sö dông nã ph¶i lµ nh÷ng nhµ khoa häc c«ng nghÖ - nh÷ng trÝ thøc. Khi khoa häc vµ c«ng nghÖ trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp th× trÝ thøc lµ lùc l­îng s¶n xuÊt cã vai trß nßng cèt tr­íc yªu cÇu nhËp c«ng nghÖ míi, chuyÓn giao c«ng nghÖ ®ã cho c«ng, n«ng. C«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh lµm chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi. Tû träng GDP trong n«ng nghiÖp sÏ gi¶m xuèng, tû träng trong c«ng nghiÖp vµ dÞch vô sÏ t¨ng lªn. Sù chuyÓn ®æi nµy sÏ dÉn theo hiÖn t­îng cÊu tróc l¹i lùc l­îng lao ®éng trong x· héi. SÏ cã hµng chôc triÖu n«ng d©n chuyÓn sang lao ®éng c«ng nghiÖp; sè n«ng d©n cßn l¹i sÏ trë thµnh nh÷ng c«ng nh©n n«ng nghiÖp hoÆc nh÷ng lao ®éng n«ng nghiÖp ®­îc ®µo t¹o chuyªn m«n cao dÇn, n¾m trong tay nh÷ng c«ng nghÖ míi. B¶n th©n giai cÊp c«ng nh©n còng cã nh÷ng thay ®æi, nhÊt lµ sù xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu c«ng nh©n cæ tr¾ng. C¸c nh©n viªn trong lÜnh vùc dÞch vô còng ®­îc ®µo t¹o cao h¬n tr­íc, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc dÞch vô tri thøc vµ xö lý th«ng tin. Qu¸ tr×nh trÝ thøc ho¸ c«ng, n«ng ngµy cµng mang tÝnh tù gi¸c vµ ngµy cµng ®ßi hái trÝ thøc tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy ®«ng ®¶o h¬n, tÝch cùc h¬n. C«ng nghiÖp ho¸ cßn lµ mét qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ - x· héi, chø nã kh«ng chØ ®¬n thuÇn bao hµm qu¸ tr×nh kinh tÕ - kü thuËt. Sù ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ - x· héi ë ®©y chñ yÕu lµ qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng nh»m n©ng cao chÊt l­îng d©n sè vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, më réng quy m« ®µo t¹o nguån nh©n lùc vµ båi d­ìng nh©n tµi trªn c¬ së kh«ng ngõng n©ng cao d©n trÝ, n©ng dÇn møc h­ëng thô v¨n hãa cho ng­êi lao ®éng v.v… Lùc l­îng lao ®éng chñ yÕu ®Ó ®Èy m¹nh c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi lµ ®éi ngò trÝ thøc chø kh«ng ph¶i ai kh¸c. GÇn mét triÖu thÇy gi¸o, mÊy tr¨m ngµn thÇy thuèc, hµng chôc v¹n c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ cïng c¸c nhµ v¨n, nhµ b¸o vµ c¸c nhµ nghÖ thuËt sÏ ph¶i tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy. C«ng nghiÖp ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh më cöa ®Ó chñ ®éng héi nhËp víi thÕ giíi hiÖn ®¹i, giao l­u víi c¸c nÒn v¨n minh trªn thÕ giíi, tiÕp thu nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i. §ã lµ qu¸ tr×nh n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸ cho nh©n d©n. Víi chøc n¨ng b¶o vÖ, ph¸t huy nÒn v¨n ho¸ d©n téc, trÝ thøc ph¶i gi÷ ®­îc b¶n s¾c v¨n ho¸ truyÒn thèng trong c¸c ho¹t ®éng cña x· héi. Song, víi chøc n¨ng truyÒn b¸ v¨n ho¸, trÝ thøc l¹i ph¶i chän läc nh÷ng gi¸ trÞ míi mÎ, tiÕn bé trong nÒn v¨n ho¸ cña c¸c d©n téc trªn thÕ giíi, tiÕp thu nh÷ng tinh hoa v¨n hãa nh©n lo¹i. §ã lµ qu¸ tr×nh n©ng cao tr×nh®é v¨n ho¸ cho nh©n d©n. Víi chøc n¨ng b¶o vÖ, ph¸t huy nÒn v¨n ho¸ d©n téc, trÝ thøc ph¶i gi÷ ®­îc b¶n s¾c v¨n ho¸ truyÒn thèng trong c¸c ho¹t ®éng cña x· héi ®Ó ®­a vµo ®êi sèng x· héi n­íc ta. Cã thÓ gäi ®©y lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô mµ lùc l­îng trÝ thøc ph¶i thùc hiÖn ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ nÒn v¨n ho¸ d©n téc mµ vÉn gi÷ ®­îc b¶n s¾c d©n téc. TiÕp theo c¸c NghÞ quyÕt cña Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh ®Õn n¨m 2020 ph¶i phÊn ®Êu x©y dùng n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh n­íc c«ng nghiÖp. §Ó ®¹t môc tiªu nµy, cÇn ph¶i qu¸n triÖt nh÷ng quan ®iÓm sau ®©y: - C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ph¶i b»ng vµ dùa vµo khoa häc, c«ng nghÖ. §¶ng vµ Nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch ®Çu t­ khuyÕn khÝch, hç trî ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ. -Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ph¶i ph¸t huy n¨ng lùc néi sinh vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ kÕt híp víi tiÕp thu thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ thÕ giíi. -X©y dùng ®éi ngò trÝ thøc giµu lßng yªu n­íc, yªu chñ nghÜa x· héi, cã ý chÝ vµ hoµi b·o lín, quyÕt t©m ®­a ViÖt Nam trë thµnh n­íc c«ng nghiÖp nh­ môc tiªu vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa mµ §¶ng ®· nªu trong NghÞ quyÕt. VÒ m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ ë n­íc ta, quan ®iÓm cña §¶ng nh­ sau: §¶ng ta chñ tr­¬ng kh«ng lÆp l¹i nh÷ng m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ cæ ®iÓn, mµ tù t×m lÊy mét m« h×nh phï hîp víi hoµn c¶nh ®Êt n­íc vµ ®iÒu kiÖn thÕ giíi ngµy nay. §Ó lµm ®­îc viÖc Êy, gi¸o dôc vµ khoa häc ph¶i t¹o ra nh÷ng con ng­êi ®ñ kiÕn thøc vµ n¨ng lùc lùa chän, thÝch nghi vµ s¸ng t¹o c«ng nghÖ míi vµ hiÖn ®¹i ho¸ nh÷ng c«ng nghÖ truyÒn thèng, kh«ng ngõng ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, lµm ra nhiÒu s¶n phÈm víi n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cao, ®¸p øng nhu cÇu trong n­íc vµ xuÊt khÈu. Lµ mét n­íc ®i sau, nªn viÖc ViÖt Nam nghiªn cøu kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®· c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ thµnh c«ng, ®Æc biÖt lµ kinh nghiÖm cña nh÷ng n­íc cã ®iÓm xuÊt ph¸t vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn gÇn gièng n­íc ta lµ rÊt cÇn thiÕt, ®­¬ng nhiªn cÇn tham kh¶o mét c¸ch cã chän läc. Mét sè b¸o c¸o tham luËn ®· kh¸i qu¸t kinh nghiÖm chñ yÕu cña c¸c n­íc §«ng Nam ¸ nh­ kinh nghiÖm lùa chän chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ h­íng vµo xuÊt khÈu cña Th¸i Lan; ph¸t huy cã hiÖu qu¶ vai trß cña nhµ n­íc trong ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ cña In-®«-nª-xi-a; kinh nghiÖm thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cña Phi-lip-pin… qua ®ã, ®· rót ra mét sè bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi viÖc ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®ai ho¸ ë n­íc ta [14,86] Kh«ng ph¶i b©y giê chóng ta míi thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸.Tr­íc ®©y chóng ta còng ®· thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, nh­ng ch­a thµnh c«ng do nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã hai nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ: Thø nhÊt, kh«ng ®i tõ n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ, mµ ®i th¼ng ngay vµo c«ng nghiÖp nÆng; thø hai, c«ng nghiÖp ho¸ trong ®iÒu kiÖn nhËn thøc sai lÇm cho r»ng x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa ®i tr­íc, më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. ChÝnh quan hÖ s¶n xuÊt ch­a phï hîp Êy k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Giê ®©y, trong ®iÒu kiÖn ®æi míi vÒ nhËn thøc, më réng giao l­u, hîp t¸c quèc tÕ vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt ngµy cµng quèc tÓ hãa cao ®é, chóng ta cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ®­a ®Êt n­íc tiÕn tõng b­íc v÷ng ch¾c lªn chñ nghÜa x· héi. 2.1.2 §Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ g¾n liÒn víi kinh tÕ tri thøc GÇn ®©y nhÊt, t¹i §¹i héi §¶ng X, (th¸ng 4 n¨m 2006), trong bèi c¶nh më cöa héi nhËp víi nÒn khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, §¶ng ta tiÕp tôc x¸c ®Þnh: “tranh thñ c¬ héi thuËn lîi do bèi c¶nh quèc tÕ t¹o ra vµ tiÒm n¨ng lîi thÕ cña n­íc ta ®Ó rót ng¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc, coi kinh tÕ tri thøc lµ yÕu tè quan träng cña nÒn kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Ph¸t triÓn m¹nh c¸c ngµnh vµ s¶n phÈm kinh tÕ cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao dùa nhiÒu vµo tri thøc; kÕt hîp viÖc sö dông nguån vèn tri thøc cña con ng­êi ViÖt nam víi tri thøc míi nhÊt cña nh©n lo¹i…” [V¨n kiÖn X-tr87] Sau 20 năm đổi mới thế và lực của đất nước ta đã mạnh hơn nhiều, tuy "từng bước ph¸t triển" nhưng một số thành phần của kinh tế tri thức như c«ng nghệ th«ng tin, in-tơ-net, điện thoại di động... trong giai đoạn 2001 - 2005 đã ph¸t triển kh¸ nhanh. Nhiều nước ph¸t triển như Trung Quốc, Hàn Quốc, Phần Lan, Ấn Độ... biết kết hợp ph¸t triển kinh tế tri thức đều đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế kh¸ cao. Do đã, tranh thủ thời cơ mà bối cảnh quốc tế tạo ra, kết hợp nội lực với c¸c thuận lợi bước đầu về ph¸t triển kinh tế tri thức, Đảng ta đã đề ra đường lối: "Đẩy mạnh c«ng nghiệp hãa, hiện đại hãa gắn với ph¸t triển kinh tế tri thức". MÆc dï nÒn kinh tÕ tri thøc chØ míi bắt đầu xuất hiện vào những năm 60 - 70 của thế kỷ trước tại c¸c nước công nghiệp phát triển cao. Lúc đó tại những nước này công nghiệp hiện đại công nghệ cao đã chiếm tỷ trọng với số lao động tri thức đã vượt trên 50% tổng số lao động., nh­ng cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng: trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa häc – c«ng nghÖ ®· trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ tri thøc ®· trë thµnh yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña mäi quèc gia, d©n téc. V× thÕ, xÐt mét c¸ch tæng qu¸t, kinh tÕ tri thøc ®­îc coi lµ mét nÊc thang cao h¬n nÒn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi. Bëi kinh tÕ tri thøc cho ta c¬ héi ®Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch, bøc xóc, còng nh­ nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n, l©u dµi trong qu¸ tr×nh CNH, H§H, nh­: - T¹o viÖc lµm xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; - Ph¸t triÓn n«ng th«n, vïng s©u vïng xa; -§æi míi vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt, dÞch vô; - ChuyÓn dÞch nhanh c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng hiÖn ®¹i, n©ng cao hiÖu qu¶, n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ; - §æi míi vµ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp; - §æi míi tæ choc qu¶n lý, thùc hiÖn Nhµ n­íc cña d©n, do d©n, v× d©n, ph¸t huy mäi kh¶ n¨ng cña con ng­êi.[LLCT-11/2006-tr49] Víi ®Æc tr­ng vµ nh÷ng t¸c ®éng nh­ trªn, kinh tÕ tri thøc cßn hµm chøa mét kh¶ n¨ng kh¸ch quan lµ t¹o thêi c¬ vµ ®iÒu kiÖn cho c¸c n­íc nghÌo cã thÓ th«ng qua më réng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ ®Ó “®i t¾t”, “®ãn ®Çu” trªn con ®­êng t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn, lÊy tri thøc lµm nÒn t¶ng nh»m lµm thu hÑp kho¶ng c¸ch tôt hËu so víi c¸c n­íc tiªn tiÕn. Trªn thÕ giíi ®· cã nh÷ng ®iÓn h×nh thµnh c«ng trong vÊn ®Ò nµy, nh­ Hµn Quèc, tõ mét n­íc kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ cña chiÕn tranh, sau 40 n¨m ®· trë thµnh mét n­íc thµnh viªn cña OECD vµ dù kiÕn ®Õn n¨m 2004 – 2005 Hµn Quèc sÏ h×nh thµnh siªu xa lé th«ng tin nèi kÕt 14 triÖu hé gia ®×nh. Trung Quèc còng lµ mét n­íc kÐm ph¸t triÓn, trong h¬n 20 n¨m c¶I c¸ch, më cöa, ®· cã nh÷ng b­íc khëi ®éng tiÕp cËn kinh tÕ tri thøc rÊt kh¶ quan, nhÊt lµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ th«ng tin vµ ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu to lín trong ph¸t triÓn kinh tÕ Trong bối cảnh toàn cầu hóa thế giới, một số nước đang phát triển, tuy chưa có công nghiệp hiện đại, công nghệ cao nhưng biết chủ động hội nhập kinh tế, tranh thủ tiếp thu công nghệ cao trên cơ sở nguồn nhân lực thích hợp, thì vẫn có thể bước đầu phát triển kinh tế tri thức. Nước ta, tuy còn ở trong nền kinh tế nông nghiệp và là nước đang phát triển thu nhập thấp, nhưng biết phát huy đội ngũ cán bộ khoa học và công nghệ có năng lực tiếp thu và ứng dụng các công nghệ cao, qua chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, vẫn có thể có cơ hội rút ngắn thời gian để tiến nhanh hơn. Muốn vậy, phải đồng thời tiếp thu công nghệ cao của phát triển kinh tế tri thức và vận dụng ngay vào công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong các lĩnh vực cần thiết. Ví dụ phát triển các phần mềm hệ điều hành máy, có thể đem ứng dụng với sự điều chỉnh hợp lý, vào các máy trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Thực tế cho thấy khi chúng ta phát triển công nghệ thông tin và truyền thông, in-tơ-nét, mạng viễn thông kỹ thuật số, điện thoại di động..., tức là phát triển một số bộ phận của kinh tế tri thức thì mặc nhiên thúc đẩy hiện đại hóa, ở trình độ cao, nhiều lĩnh vực của công nghiệp và xây dựng, nông nghiệp, dịch vụ. Do đó việc kết hợp công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức vừa là cơ hội, vừa là yêu cầu trong đổi mới. Căn cứ vào các chỉ số đánh giá về mức phát triển kinh tế tri thức của Ngân hàng thế giới, nếu so sánh nước ta với nhóm các nước công nghiệp phát triển cao (OECD) thì nước ta có một số ít chỉ số đạt khá như tăng trưởng GDP hằng năm, chỉ số phát triển con người (HDI), vốn đầu tư từ nước ngoài (FDI)... Nhưng nhìn chung vẫn còn thấp kém so với nhiều nước trên thế giới và khu vực, nhất là chỉ số phát triển nguồn nhân lực, phát triển và đổi mới công nghệ, ứng dụng công nghệ cao, tăng sức cạnh tranh, phát triển công nghệ thông tin và truyền thông... Bảng dưới đây trình bày một số chỉ số công nghệ thông tin và truyền thông trong một số năm qua. Bảng các chỉ số công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) Năm Các chỉ số ICT 2001 2003 2005 2007 (dự kiến) Tháng 5 năm 2007 Số vi tính/1000 dân 8.9 9.85 >11 ... ... Số điện thoại/100 dân 4.18 9.19 19 43 42 Trong đó số đthdđ/100 dân 0.99 2.34 9.5 32 30 Số TV/100 dân 180 185 190 >200 ... Tỷ lệ số người sử dụng In-ter-net ... ... 4.3 12.9 22.0 18.96 Những số liệu trên đây cho thấy, tuy còn ở trình độ thấp, kinh tế tri thức ở nước ta đã phát triển tương đối khá. Từ cuối 2006 sang 2007 bắt đầu thực hiện đường lối "đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức", các thành phần của kinh tế tri thức đã phát triển khá. Theo kết quả đánh giá chỉ số kinh tế tri thức của Ngân hàng thế giới năm 2006 nước ta đạt mức 2.69/10, sang năm 2007 tăng thêm 15% và đạt 3.10/10, nghĩa là nền kinh tế nước ta đã hòa quyện các yếu tố của kinh tế tri thức tới 31%. Với đà phát triển như hiện nay và cao hơn, tới năm 2020 kinh tế tri thức với công nghiệp công nghệ cao hiện đại sẽ trở thành chủ yếu. §¹i héi §¶ng X ®· chØ ra 4 yªu cÇu cô thÓ ®Ó g¾n c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ víi kinh tÕ tri thøc: - Coi kinh tÕ tri thøc lµ yÕu tè quan träng cña nÒn kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. - Ph¸t triÓn m¹nh mÏ ngµnh vµ s¶n phÈm kinh tÕ cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao dùa nhiÒu vµo tri thøc - KÕt hîp viÖc sö dông nguån vèn tri thøc cña con ng­êi ViÖt Nam víi tri thøc míi nhÊt cña nh©n lo¹i. - Coi träng c¶ s¶n l­îng vµ chÊt l­îng t¨ng tr­ëng kinh tÕ trong mçi b­íc ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc, ë tõng vïng, tõng ®Þa ph­¬ng, trong tõng dù ¸n kinh tÕ - x· héi.[5,88] §Ó ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu, yªu cÇu trªn th× chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p sau ®©y: Vấn đề quan trọng hàng đầu là, chúng ta phải chủ động phát huy năng lực sáng tạo tri thức ở trong nước, đồng thời phải biết tranh thủ cơ hội tiếp thu tri thức của thế giới toàn cầu hóa. Thực vậy, trong điều kiện chưa có đủ nguồn lực để phát triển kinh tế tri thức lên ngay trình độ cao, ta phải coi trọng chủ động hội nhập kinh tế quốc tế nhằm đẩy mạnh hợp tác về công nghệ cao trong nhiều lĩnh vực, trên cơ sở cùng có lợi. Qua hội nhập và hợp tác cùng với việc gửi đi nâng cao trình độ ở nước ngoài, các chuyên gia Việt Nam từng bước trưởng thành, có thể chủ động trong ứng dụng các công nghệ cao và tiến tới sáng tạo tri thức mới rất cần thiết cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở trình độ cao. Nhiều ví dụ trong công nghiệp điện tử, trong thiết lập mạng viễn thông quốc gia, trong công nghiệp chế biến nông sản phẩm, trong chế tạo trang thiết bị cơ - điện tử... đã cho thấy kết quả tốt và đạt bước tiến nhanh rõ rệt. Để công nghiệp hóa, hiện đại hóa nhanh, nông nghiệp phải gắn kết với phát triển ứng dụng tri sáng tạo mới, cụ thể là: phải chuyển giao tri thức về công nghệ sinh học, tri thức về giống cây, con chất lượng và năng suất cao, về canh tác và chăn nuôi hiện đại cho nông dân. Đồng thời phải cung cấp tri thức về tổ chức sản xuất gắn với thị trường và về xây dựng nông thôn mới và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin - truyền thông trong mọi hoạt động hiện đại hóa nông nghiệp. Trong công nghiệp và xây dựng thì công nghiệp hóa, hiện đại hóa sẽ gắn kết thuận lợi với phát triển kinh tế tri thức vì công nghiệp trong kinh tế thị trường là rất hiện đại dựa vào các công nghệ cao. Trước hết công việc thiết kế của công nghiệp và xây dựng ở mọi cấp phải chuyển nhanh từ thiết kế thủ công sang thiết kế dùng máy tính sẽ rất chính xác và nhanh chóng, tranh thủ khai thác các phần mềm thiết kế và thư viện các thiết kế sẵn có. Ngành chế tạo cũng phải chuyển nhanh sang sử dụng máy thông minh có "nhúng" máy điện toán tự động hóa hoàn toàn hoặc robot, hoặc các dây chuyền máy tự động hóa toàn phần. Việc tiếp thu nắm vững công nghệ cao trong công nghiệp và xây dựng sẽ là điểm tựa để chúng ta có thể sáng tạo thêm nhiều tri thức mới trong lĩnh vực này. Chúng ta bước đầu đã đạt được một số kết quả khích lệ trong hiện đại hóa nền công nghiệp và xây dựng kết cầu hạ tầng. Nhưng nhìn chung vẫn còn tụt hậu về công nghiệp công nghệ cao. Gần đây, sau khi gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), số dự án công nghệ cao đã tăng nhanh với vốn đầu tư lớn hứa hẹn triển vọng tốt. Dịch vụ là một lĩnh vực rất lớn của kinh tế tri thức, có khi chiếm đến trên 70% GDP, bởi vậy gắn kết với phát triển kinh tế tri thức sẽ có thuận lợi đẩy mạnh hiện đại hóa nhanh dịch vụ ở nước ta. Các ngành dịch vụ quan trọng như thương mại, tài chính, ngân hàng, du lịch, y tế, giáo dục, pháp luật... bắt buộc phải nhanh chóng chuyển sang ứng dụng công nghệ thông tin, mạng in-tơ-nét, viễn thông toàn cầu... Thời gian qua một số ngành dịch vụ nước ta đã có tiến bộ đáng kể trong hiện đại hóa, nhưng nhìn chung chưa khai thác hết tiềm năng, đáng lý còn có thể đóng góp cho tăng trưởng kinh tế nhiều hơn nữa. Nh­ vËy, ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc ë n­íc ta kh«ng cã nghÜa lµ chuyÓn ngay sang c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao ®Ó cã c¬ cÊu kinh tÕ nh­ c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· ®¹t tíi, mµ lµ thùc thi chiÕn l­îc ph¸t triÓn dùa vµo tri thøc, thùc chÊt lµ vËn dông tri thøc míi vµo tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ, lµm t¨ng nhanh gi¸ trÞ gia t¨ng cña s¶n phÈm; gi¶m tiªu hao nguyªn liÖu vµ lao ®éng; t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ chÊt l­îng s¶n phÈm; chuyÓn dÞch nhanh c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng hiÖn ®¹i ho¸. YÕu tè then chèt b¶o ®¶m thµnh c«ng cho chiÕn l­îc nµy lµ ph¸t huy n¨ng lùc s¸ng t¹o vµ ph¸t triÓn hÖ thèng ®æi míi. §Ó ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc ë n­íc ta cÇn tiÕn hµnh ®ång thêi vµ lång ghÐp hai qu¸ tr×nh: qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ n«ng nghiÖp lªn kinh tÕ c«ng nghiÖp vµ qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ c«ng nghiÖp lªn kinh tÕ tri thøc; trong khi ®èi víi c¸c n­íc ®i tr­íc ®ã lµ hai qu¸ tr×nh kÕ tiÕp nhau. NÒn kinh tÕ ViÖt nam, do ®ã, ph¶i theo m« h×nh tuÇn tù víi c¸c b­íc ph¸t triÓn nh¶y vät. Mét mÆt, tËn dông lao ®éng, c¬ së vËt chÊt hiÖn cã, sö dông tri thøc míi, c«ng nghÖ míi ®Ó ph¸t tiÓn s¶n xuÊt, t¹o viÖc lµm, t¨ng thu nhËp. MÆt kh¸c, ®i th¼ng vµo hiÖn ®¹i ë nh÷ng kh©u, nh÷ng lÜnh vùc, nh÷ng ngµnh cã lîi thÕ, ph¸t triÓn c¸c ngµnh, c¸c vïng kinh tÕ mòi nhän t¹o thµnh ®Çu tµu cã søc l«i kÐo m¹nh toµn bé nÒn kinh tÕ ®i lªn.Víi nhiÖm vô trung t©m lµ sö dông tri thøc míi cña thêi ®¹i kÕt hîp víi s¸ng t¹o tri thøc míi ®Ó nhanh chãng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng t¨ng nhanh c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô hµm l­îng tri thøc cao, gi¸ trÞ gia t¨ng cao: §Ó ViÖt Nam trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020 th× tèc ®é t¨ng tr­ëng trung b×nh tõ nay tíi ®ã kho¶ng 10%/n¨m. §iÓm l¹i sù ph¸t triÓn cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi, ch­a thÊy cã n­íc nµo gi÷ ®­îc møc t¨ng tr­ëng cao vµ bÒn trong h¬n 20 n¨m. ChØ sè t¨ng tr­ëng kinh tÕ 10% n¨m ®Æt phÝa tr­íc chóng ta qu¶ lµ mét th¸ch thøc lín. Nh­ng, vÊn ®Ò kh«ng chØ lµ t¨ng tr­ëng ®Ó t¹o ra GDP ngµy cµng lín, mµ cßn lµ nh»m ®¹t tíi tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ v¨n minh cao h¬n. Do ®ã ®Ó gãp phÇn lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng nhanh vµ bÒn v÷ng, ®éi ngò trÝ thøc ph¶i lµ lùc l­îng tham gia trùc tiÕp vµo qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt mét c¸ch chñ ®éng. 2.2 §éi ngò trÝ thøc viÖt nam lµ mét trong nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n cho viÖc thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc §Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc ®Ó tõ nay ®Õn n¨m 2020 ®­a n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i lµ mét sù nghiÖp vÜ ®¹i, ®ßi hái søc m¹nh._.