Đổi mới công nghệ trong phát triển công nghiệp

LêI Më §ÇU §Êt n­íc ta vµo thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi khi mµ nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ch­a vËn ®éng theo con ®­êng cña nã. LÞch sö ®· ®Ó l¹i cho chóng ta mét nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nghÌo nµn , l¹c hËu l¹i bi chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ lùc l­îng s¶n xuÊt rÊt thÊp kÐm. §Ó chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i tõ ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp n­íc ta kh«ng thÓ ®i theo c¸c b­íc tuÇn tù nh­ c¸c n­íc ®i tr­íc ®· lµm mµ ph¶i ph¸t triÓn theo kiÓu (nh¶y vät) rót ng¾n , ®©y lµ c¬ héi tËn dông lîi thÕ vÒ khoa häc c«ng nghÖ cña c¸c n­íc ph¸t triÓn sau võa lµ th¸ch thøc ®ßi hái ph¶i v­ît qua. Muèn ph¸t triÓn nhanh c«ng nghÖ theo c¸c thøc nh­ vËy nhÊt thiÕt ph¶i ®Èy m¹nh khoa häc c«ng nghÖ . §Èy m¹nh sù ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ ®èi víi n­íc ta kh«ng chØ b¾t nguån tõ ®ßi hái bøc xóc cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ bÒn v÷ng mµ cßn b¾t nguån tõ yªu cÇu ph¸t triÓn ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Bµi häc thµnh c«ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ dùa trªn sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ cña c¸c n­íc Nics ®· chØ ra r»ng viÖc x©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng më cöa vµ mét nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i dùa trªn sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ lµ con ®­êng ng¾n nhÊt, hiÖu qu¶ nhÊt quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cña quy tr×nh ph¸t triÓn vµ c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc v× v©y em m¹nh d¹n lùa chän ®Ò tµi "Đổi mới công nghệ trong phát triển công nghiệp" ®Ó nghiªn cøu. Em xin chân thành cảm ơn cô Nguyễn Thị Hoài Dung đã hướng dẫn và giúp em hoàn thành đề án này. Tuy nhiên do l­îng kiÕn thøc cã h¹n bµi viÕt cña em cßn cã nhiÒu h¹n chÕ kÝnh mong thÇy gi¸o gãp ý ®Ó bµi viÕt cña em ®­îc hoµn thiÖn. Phần I Nhận thức chung về công nghệ và đổi mới công nghệ I.Một số khái niệm về công nghệ và đặc trưng của công nghệ 1. Thực chất của công nghệ và đặc trưng của công nghệ 1.1.Thực chất của công nghệ Trong thời đại ngày nay, sự phát triển như vũ bão của khoa học – công nghệ có ảnh hưởng sâu rộng đến tất cả các mặt của đời sống kinh tế xã hội. Trình độ khoa học công nghệ vừa là yếu tố cơ bản tạo nên sức mạnh kinh tế của một quốc gia, vừa là yếu tố cơ bản tạo nên khả năng cạnh tranh của một doanh nghiệp. Trong buổi đầu công nghiệp hoá , người ta dùng khái niệm công nghệ với nghĩa hẹp. Đó chỉ là các phương pháp, giải pháp kỹ thuật sử dụng trong các dây chuyền sản xuất sản phẩm. Từ những năm 1960 trở lại đây ,do có quan hệ mua bán công nghệ, nên công nghệ được hiểu theo nghĩa rộng hơn. Hiện nay, đang tồn tại những quan niệm khác nhau về công nghệ: Theo Tổ chức Phát triển công nghiệp của Liên Hợp Quốc (United Nations Industrial Development Organization – UNIDO), công nghệ là việc áp dụng khoa học vào công nghiệp bằng cách sử dụng những kết quả nghiên cứu và xử lý nó một cách có hệ thống, có phương pháp. Theo Ủy ban Kinh tế và Xã hội Châu Á – Thái Bình Dương (Economic and Social Commission for Asia – Pacific – ESCAP), công nghệ là hệ thống kiến thức về quá trình và kỹ thuật chế biến vật liệu và thông tin. Từ điển Khoa học Việt Nam phát hành năm 1995 đã tập hợp 6 khái niệm được coi là tiêu biểu về công nghệ như sau: 1. Công nghệ là môn khoa học ứng dụng, nhằm vận dụng các quy luật tự nhiên và các nguyên lý khoa học, đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần của con người. 2. Công nghệ là các phương tiện kỹ thuật, là sự thể hiện vật chất hóa các tri thức ứng dụng khoa học. 3. Công nghệ là một tập hợp các cách thức, các phương pháp dựa trên cơ sở khoa học và được sử dụng vào sản xuất trong các ngành sản xuất khác nhau để tạo ra các sản phẩm vật chất và dich vụ. 4. Công nghệ bao gồm nhiều yếu tố hợp thành như: phương tiện, máy móc, thiết bị, các quá trình vận hành, các phương pháp tổ chức quản lý đảm bảo cho quá trình sản xuất và dịch vụ xã hội . 5. Xét riêng về mặt kinh tế, trong quan hệ với sản xuất, công nghệ được coi là phương tiện để thực hiện quá trình sản xuất, biến đổi các “đầu vào” thành các đầu ra cho các sản phẩm và dịch vụ mong muốn. 6. Công nghệ cao (tiên tiến) là các phương tiện vật chất và tổ chức cấu trúc áp dụng khoa học mới nhất. Tuy các khái niệm có sự khác nhau về xuất phát điểm và nội dung nhưng có điểm thống nhất chung, ta có thể nói rằng: Công nghệ là tổng hợp các phương pháp,công cụ và phương tiện dựa trên cơ sở vận dụng các tri thức khoa học vào sản xuất và đời sống để tạo ra các sản phẩm và dịch vụ đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần của con người. Công nghệ gồm 4 thành phần cơ bản,tác động đồng bộ qua lại với nhau để tạo ra bất kì một sự biến đổi mong muốn nào: *Công cụ, máy móc thiết bị, vật liệu, nhà xưởng * Thông tin,phương pháp, quy trình, bí quyết * Tổ chức, thể hiện trong thiết kế tổ chức, liên kết, phối hợp, quản lý các bộ phận trong hệ thống *Con người được đào tạo chuyên môn, có kinh nghiệm và kĩ năng kĩ xảo nghề nghiệp Bộ phận đầu được coi là “phần cứng”, ba bộ phận sau được gọi là “phần mềm” của công nghệ. 1.2. Đặc trưng của công nghệ Công nghệ là một công cụ để biến đổi tài nguyên thiên nhiên thành hàng hoá có ích. Bằng lao động và óc sáng tạo của mình con người tạo ra nhiều thành quả về khoa học và công nghệ ứng dụng vào mọi lĩnh vực để biến đổi nguồn tài nguyên thiên nhiên thành những sản phẩm phục vụ cho sản xuất và tiêu dùng hàng ngày. Công nghệ là công cụ để điều hoà môi trường. Đây chính là đặc trưng rất quan trọng và đang được quan tâm nhiều trong thời kỳ hiện nay. Công nghệ là mặt hàng được mua bán trên thị trường. Thị trường này chỉ được hình thành và phát triển cùng với cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật hiện đại, khi mà từ đó chất xám thực sự được coi là một thứ hàng hoá, được “mua”, “bán”, trao đổi và cần được khai thác đầu tư. Công nghệ là kiến thức vì nó có những bí quyết về kỹ thuật và quản lý. Nó phủ nhận cách nhìn công nghệ như là những thứ phải nhìn thấy được. Nó cần phải được đào tạo và trau dồi kỹ năng con người, đồng thời phải cập nhật các kiến thức sẵn có mới sử dụng có hiệu quả công nghệ. Ngày nay, vượt khỏi khuôn khổ chất hẹp trước đây, khi mà công nghệ được coi là luôn phải gắn với quá trình sản xuất, bằng cách nhìn tổng quan và khái quát người ta đã mở rộng khái niệm và những ứng dụng công nghệ ra các lĩnh vực khác nhau như dịch vụ và quản lí. Từ nửa sau thế ki 20, cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật có thể chuyển đổi về chất thành cuộc cách mạng khoa học công nghệ Công nghệ có những thuộc tính riêng, nó quy định và ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình chuyển giao công nghệ. Công nghệ có những thuộc tính cơ bản sau: *Công nghệ mang tính hệ thống, nó thể hiện công nghệ không thể “cắt” ra từng phần riêng lẻ, bởi vì mỗi công nghệ có được một loại sản phẩm có số lượng, chất lượng nhất định. *Công nghệ mang tính sinh thể, nó là một loại hàng hoá đặc biệt vì tồn tại và phát triển như một thể sống, có môi trường, có thích nghi hoá, có duy trì và hoàn thiện. *Công nghệ mang tính thông tin. Nó đòi hỏi sự can thiệp và bảo hộ của hệ thống pháp luật.   Trong thời gian trước đây, khi nói đến công nghệ người ta chỉ nghĩ đến máy móc thiết bị, nếu  như máy móc trang thiết bị càng hiện đại thì cho rằng trình độ công nghệ càng cao. Quan điểm ấy chưa thật toàn diện và đầy đủ. Sự phát triển của khoa học và công nghệ, bên cạnh đó, khoa học quản lý ngày càng phát triển đã làm thay đổi những quan điểm về đánh giá trình độ công nghệ 2. Đặc trưng và vai trò của đổi mới công nghệ 2.1. Đặc trưng của đổi mới công nghệ Đổi mới công nghệ là quá trình phát minh, phát triển và đưa vào thị trường những sản phẩm mới, quy trình công nghệ mới. Đổi mới công nghệ là kết quả của ba giai đoạn kế tiếp nhau là: Phát minh- Đổi mới- Truyền bá. Đổi mới công nghệ bao gồm 2 hình thức chủ yếu là: Đổi mới nâng cao và đổi mới triệt để. Đổi mới nâng cao là cải thiện các công nghệ đã tồn tại, làm cho nó “mới mẻ và hoàn thiện hơn”. Đổi mới nâng cao ít tốn thời gian, chi phí và ít rủi ro cho các chủ thể kinh tế. Còn đổi mới triệt để là tạo ra các công nghệ thạt sự mới mẻ, mang tính đột phá. Giáo sư Clayton Christense của trường Havard đã sử dụng thuật ngữ “công nghệ phá vỡ” để mô tả một loại đổi mới có khả năng phá vỡ tạo ra thị trường ban đầu còn nhỏ bé nhưng sau đó dần lớn mạnh. Đổi mới công nghệ trong công nghiệp được thể hiện qua những hoạt động cụ thể sau: *Chế tạo, sử dụng máy móc, thiết bị mới,vật liệu mới,năng lượng mới *Áp dụng quy trình, phương pháp công nghệ mới, tiến bộ hơn *Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và sản xuất *Nâng cao chất lượng sản phẩm Như vậy, đổi mới sản phẩm và đổi mới quy trình công nghệ là những biểu hiện chủ yếu của đổi mới công nghệ. Đổi mới công nghệ dẫn đến đổi mới sản phẩm. Đổi mới sản phẩm cũng đặt ra nhu cầu và cách thức cho đổi mới công nghệ. Tốc độ, phạm vi, trình độ, hiệu quả của đổi mới công nghệ chịu ảnh hưởng của các nhân tố sau: *Nhu cầu của thị trường: Tạo sức kéo cho đổi mới công nghệ *Năng lực và trình độ công nghệ hiện có của ngành: Tạo lực đẩy cho đổi mới công nghệ *Đặc điểm kinh tế- kỹ thuật của chuyên ngành *Cơ chế quản lý kinh tế và cơ chế quản lý khoa học- công nghệ 2.2 Vai trò của đổi mới công nghệ trong phát triển công nghiệp 2.2.1. Khoa häc c«ng nghÖ lµ ®éng lùc ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp Môc tiªu cña ngµnh c«ng nghiÖp lµ ph¸t triÓn víi nhÞp ®é cao, cã hiÖu qu¶, vµ trong ®Çu t­ chiÒu s©u, ®èi víi thiÕt bÞ c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ tiÕn tíi hiÖn ®¹i ho¸ tõng thµnh phÇn c¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Muèn ®¹t ®­îc môc tiªu nµy tõ ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ë n­íc ta ph¶i thùc hiÖn rót ng¾n "®i t¾t, ®ãn ®Çu" cã nh­ vËy chóng ta míi cã thÓ rót ng¾n ®­îc kho¶ng c¸ch vµ tiÕn tíi ®uæi kÞp c¸c n­íc ph¸t triÓn. Muèn rót ng¾n ®­îc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp ViÖt Nam kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c ph¶i vËn dông nh÷ng thµnh tùu míi cña khoa häc, c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt vµ khoa häc c«ng nghÖ trë thµnh bé phËn chÝnh yÕu, lµ ®éng lùc ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp. D­íi t¸c ®éng cña khoa häc c«ng nghÖ, c¸c ngµnh cã hµm l­îng khoa häc c«ng nghÖ cao sÏ ph¸t triÓn nhanh h¬n so víi c¸c ngµnh truyÒn thèng, chÊt l­îng s¶n phÈm ®­îc n©ng cao, n¨ng suÊt, gi¸ trÞ s¶n l­îng kh«ng ngõng t¨ng lªn. Thùc tÕ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp ë ViÖt Nam dùa vµo sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ ®· cã chuyÓn biÕn rÊt ®¸ng kÓ. NhÞp ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ®· ®­îc ®Èy m¹nh, chØ tÝnh riªng 5 n¨m 1991 - 1995 nhÞp ®é t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m vÒ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp lµ 13,3% cã tèc ®é ph¸t triÓn nhanh h¬n tèc ®é t¨ng b×nh qu©n cña nÒn kinh tÕ (8,2%) vµ n«ng nghiÖp (4,5%). Trong 3 n¨m 2001 - 2003, ngµnh c«ng nghiÖp ®· ph¸t triÓn t­¬ng ®èi æn ®Þnh, cã nhÞp ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n hµng n¨m cao h¬n so víi 10 n¨m tr­íc. ChØ tiªu kÕ ho¹ch 5 n¨m 2001 - 2005 lµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng b×nh qu©n 13%/n¨m trªn thùc tÕ ®¹t møc 15,1% víi xu h­íng n¨m sau cao h¬n n¨m tr­íc. Theo mét sè liÖu thèng kª cho thÊy khoa häc c«ng nghÖ ®ãng gãp vµo sù thµnh c«ng cña ngµnh c«ng nghiÖp ë n­íc ta trong nh÷ng n¨m võa qua lµ 60%. VËy khoa häc c«ng nghÖ lµ ®éng lùc thóc ®Èy ngµnh c«ng nghiÖp ë n­íc ta ph¸t triÓn. 2.2.2. Khoa häc c«ng nghÖ thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu c«ng nghiÖp. C¬ cÊu c«ng nghiÖp lµ sè l­îng c¸c bé phËn hîp thµnh c«ng nghiÖp vµ mèi quan hÖ t­¬ng t¸c gi÷a c¸ bé phËn Êy. Khoa häc c«ng nghÖ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ph©n c«ng lao ®éng x· héi. ë mçi tr×nh ®é c«ng nghÖ cã nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é ph©n c«ng lao ®éng thÝch øng. Ph©n c«ng l¹i lao ®éng lµ t¸c nh©n trùc tiÕp cña sù h×nh thµnh c«ng nghiÖp vµ sù ph©n ho¸ néi bé c«ng nghiÖp thµnh nh÷ng ph©n hÖ kh¸c nhau. Bëi vËy, tr×nh ®é tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ cµng cao ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng s©u s¾c, sù ph©n ho¸ c«ng nghiÖp diÔn ra cµng m¹nh vµ c¬ cÊu c«ng nghiÖp cµng phøc t¹p. Khoa häc c«ng nghÖ kh«ng nh÷ng chØ t¹o ra nh÷ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt míi, ®Èy nhanh nhÞp ®é ph¸t triÓn mét sè ngµnh lµm t¨ng tû träng cña chóng trong c¬ cÊu c«ng nghiÖp, mµ cßn t¹o ra nh÷ng nhu cÇu míi. ChÝnh nh÷ng nhu cÇu míi mµy ®ßi hái sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn m¹nh mét sè ngµnh. Nh÷ng ngµnh nµy ®­îc coi lµ ®¹i diÖn cña c«ng nghÖ tiªn tiÕn, tuy lµ nh÷ng ngµnh non trÎ, nh­ng lµ sù khëi ®Çu cña kû nguyªn c«ng nghÖ míi, nªn cã triÓn väng ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong t­¬ng lai. Sù ¶nh h­ëng cña nh©n tè tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ ®Õn c¬ cÊu c«ng nghiÖp phô thuéc vµo chÝnh s¸ch khoa häc cña ®Êt n­íc. ViÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy chÝnh lµ ®iÒu kiÖn nh©n tè tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ vµo viÖc thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu c«ng nghiÖp. Ngµnh c«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn trong viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt, c¬ cÊu s¶n phÈm vµ c¬ cÊu c«ng nghÖ theo h­íng hiÖn ®¹i, n©ng cao chÊt l­îng ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr­êng. Tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n hµng n¨m ngµnh c«ng nghiÖp trong 5 n¨m qua ®¹t 13,5%. §ã lµ b­íc ph¸t triÓn kh¸ nhanh, gãp phÇn lµm cho nÒn kinh tÕ tiÕp tôc t¨ng tr­ëng víi tèc ®é b×nh qu©n kho¶ng 7% trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ c¸c n­íc trong khu vùc ®Òu suy gi¶m. N¨ng lùc s¶n xuÊt mét sè s¶n phÈm c«ng nghiÖp t¨ng kh¸, kh«ng nh÷ng ®· ®¶m b¶o ®ñ nhu cÇu vÒ ¨n, mÆc, ë, ph­¬ng tiÖn ®i l¹i, häc hµnh mµ cßn cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu ngµy cµng t¨ng. C¬ cÊu c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ®· cã chuyÓn dÞch ®¸ng kÓ, h×nh thµnh mét sè s¶n phÈm mòi nhän, mét sè khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt víi nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt cã c«ng nghÖ kh¸ hiÖn ®¹i. §Õn n¨m 2006, c«ng nghiÖp khai th¸c chiÕm kho¶ng 15% tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt toµn ngµnh, trong ®ã khai th¸c dÇu khÝ chiÕm 11,2%, c«ng nghiÖp chÕ t¸c chiÕm 79%, trong ®ã c«ng nghiÖp s¶n xuÊt thùc phÈm chiÕm kho¶ng 23,6% c«ng nghiÖp s¶n xuÊt vµ ph©n phèi ®iÖn, khÝ ®èt, n­íc, chiÕm kho¶ng 6% trong ®ã c«ng nghiÖp ®iÖn chiÕm 5,4%. 2.2.3. Khoa häc c«ng nghÖ thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng, lµm thay ®æi s©u s¾c ph­¬ng thøc lao ®éng cña con ng­êi. Loµi ng­êi ®· tr¶i qua hµng ngh×n n¨m trong giai ®o¹n thø nhÊt cña nÒn v¨n minh, giai ®o¹n cña nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp thñ c«ng víi c«ng cô lao ®éng chñ yÕu lµ c«ng cô thñ c«ng sö dông nguån n¨ng l­îng cña c¬ thÓ vµ sóc vËt. Ngµy nay c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ bïng næ lµm chuyÓn biÕn vÒ chÊt cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi. Sù chuyÓn biÕn nµy kÐo theo nã hµng lo¹t nh÷ng chuyÓn biÕn kh¸c vÒ tÝnh chÊt lao ®éng s¶n xuÊt cña con ng­êi, vÒ tæ chøc s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng kinh tÕ, nhÊt lµ trong ngµnh c«ng nghiÖp. Khoa häc c«ng nghÖ trµng bÞ cho con ng­êi nh÷ng tri thøc khoa häc cÇn thiÕt ®Ó cho con ng­êi cã thÓ hiÒu vµ sö dông ®­îc nh÷ng trang thiÕt bÞ kü thuËt, m¸y mãc tiªn tiÕn hiÖn ®¹i. Tõ chç cã tri thøc vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ con ng­êi vµ x· héi ViÖt Nam sÏ chuyÓn dÇn tõ chç chñ yÕu lµ lao ®éng c¬ b¾p thñ c«ng víi nh÷ng trang thiÕt bÞ kü thuËt l¹c hËu, th« s¬ trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp ®¬n gi¶n, sö dông Ýt chÊt x¸m sang nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp cã hµm l­îng trÝ tuÖ, khoa häc, kü thuËt cao. Khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp, dÉn ®Õn gi¶m tû träng lao ®éng trong khu vùc n«ng nghiÖp t¨ng tû träng lao ®éng trong ngµnh c«ng nghiÖp. 2.2.4. Khoa häc c«ng nghÖ gãp phÇn t¨ng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ngµnh c«ng nghiÖp. Khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña mét quèc gia vµ thùc sù ®· trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng ®ã §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ vµo trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt nãi chung vµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nãi riªng vµ ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ rÊt tèt: - Gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng b×nh qu©n trªn 13,1%/n¨m. - Ngµnh ®iÖn t¨ng tr­ëng kho¶ng 13%/n¨m - Ngµnh than t¨ng tr­ëng kho¶ng 6,8%/n¨m - Ngµnh dÇu khÝ t¨ng tr­ëng kho¶ng 4 - 5%/n¨m - Ngµnh thÐp t¨ng tr­ëng kho¶ng 14%/n¨m - Ngµnh xi m¨ng t¨ng tr­ëng kho¶ng 13%/n¨m  II.Quy trình lựa chọn phương án đổi mới công nghệ 1.Nghiên cứu nhu cầu đổi mới công nghệ Phát triển và đổi mới khoa học công nghệ không phải là mục đích tự thân,mà phải phục vụ mục tiêu phát triển của ngành và của nền kinh tế quốc dân là tăng trưởng, ổn định, hiệu quả và công bằng. Mục tiêu phát triển và đổi mới công nghệ của doanh nghiệp là tăng khả năng cạnh tranh, tăng lợi nhuận, cải thiện vị thế của doanh nghiệp trên thị trường. Điều này cũng có nghĩa là phải xuất phát từ mục tiêu phát triển sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp mà xác định mục tiêu cụ thể, trực tiếp của phát triển và đổi mới công nghệ. Như vậy nhu cầu của phát triển và đổi mới công nghệ là nhu cầu mang tính dẫn xuất, tức là từ nhu cầu của thị trường về sản phẩm và dịch vụ mà xác định nhu cầu đổi mới công nghệ và chiến lược đổi mới công nghệ 2.Đánh giá trình độ công nghệ hiện có của ngành, của doanh nghiệp và các đối thủ cạnh tranh Việc đánh giá trình độ công nghệ hiện có của ngành và của doanh nghiệp là một trong những căn cứ trọng yếu để xác định nội dung của phát triển và đổi mới công nghệ.Việc đánh giá đó không phải chỉ xác định trình độ công nghệ, mà còn phải đánh giá hiệu quả sử dụng công nghệ hiện có,mức độ đáp ứng yêu cầu phát huy vai trò của ngành trong hệ thống kinh tế quốc dân. Trong đánh giá trình độ công nghệ của ngành cần phải so sánh các công nghệ với trình độ công nghệ của các nước trong khu vực và các nước công nghiệp phát triển trên thế giới. Vấn đề là phải có những phân tích, đánh giá để xác định từng công nghệ cụ thể thuộc loại nào. Những đánh giá này phải được gắn với những đánh giá các xu hướng chung của tiến bộ khoa học và công nghệ trong và ngoài ngành. 3. Dự đoán sự phát triển của các công nghệ và lựa chọn công nghệ thích hợp Cần xác định công nghệ đang ở đâu trong quá trình phát triển. Khuynh hướng của nó trong tương lai ra sao, công nghệ thay thế nó tiến triển như thế nào vá sẽ thay đổi như thế nào,có thể phác hoạ nó bằng đường cong Logistic Để có căn cứ lựa chọn đúng đắn cần phải tính toán các chỉ tiêu hiệu quả kinh tế của đổi mới công nghệ.Phần lớn các trường hợp đổi mới công nghệ đều gắn với đầu tư, nên có thể áp dụng phương pháp và các chỉ tiêu phân tích dự án đầu tư và hiệu quả đầu tư để phân tích hiệu quả đổi mới công nghệ. Ngoài ra , cần dùng các tiêu thức và các chỉ tiêu phản ánh khả năng cạnh tranh và chất lượng sản phẩm của doanh nghiệp làm căn cứ so sánh để quyết định lựa chọn công nghệ. IV. Đánh giá công nghệ trong công nghiệp 1.Phương pháp đánh giá   Trước đây đã có nhiều phương pháp đánh giá trình độ công nghệ sản xuất. Phương pháp hay sử dụng nhiều nhất là sử dụng Hệ thống chỉ tiêu đặc trưng trình độ công nghệ của sản xuất công nghiệp (Bộ Khoa học, công nghệ và môi trường), áp dụng từ năm 1991 đến nay). Tuy nhiên hệ thống chỉ tiêu này chủ yếu đánh giá trình độ công nghệ dựa trên các tiêu chí về máy móc trang thiết bị. Đến nay, một số chỉ tiêu của Hệ thống này không còn phù hợp với thực tế . Hiện nay, có rất nhiều quan điểm và phương pháp đánh giá trình độ công của một ngành công nghệp. * Đánh giá trình độ công nghệ về mặt kinh tế: Đó là chức năng sản xuất và tính năng động của một ngành sản xuất được đánh giá thông qua các chỉ tiêu kinh tế vĩ mô hay các thông số kinh tế của ngành sản xuất công nghiệp. *Đánh giá trình độ công nghệ bằng phương pháp phân lập theo từng thành tố của công nghệ. Dùng nó để tính toán và so sánh trình độ công nghệ của nhiều cơ sở, nhiều nước…Đó là so sánh các đặc trưng cả một quy trình công nghệ hay chất lượng sản phẩm của quy trình công nghệ đó. Phương pháp này còn được gọi là đo lường công nghệ  học nhằm xác định các đặc trưng kỹ thuật riêng biệt của các sản phẩm và quy trình công nghệ. *Phương pháp phân tích chiến lược, dùng để đánh giá trình độ công nghệ của một ngành công nghiệp gắn với chiến lược quản lý công  nghệ để nâng cao tính cạnh tranh về công nghệ, tài chính và tổ chức. * Phương pháp dùng nhiều chỉ số, đó là dùng một số chỉ tiêu phân lập để đánh giá trình độ công nghệ.    Qua thực nghiên cứu và khảo sát tình hình thực tế tại một số địa phương lựa chọn phương pháp đánh giá: Phương pháp phân lập theo từng thành tố của công nghệ - Phương pháp dùng nhiều chỉ số kết hợp với đo lường công nghệ phân lập theo nghiên cứu của ATLAT công nghiệp. Bốn thành tố của công nghệ là T, H, I, O đó là kỹ thuật, con người, thông tin và tổ chức. 1.1 Công nghệ hàm chứa ở dạng vật chất (Technoware - T) tức là máy móc, thiết bị, kết cấu hạ tầng...hay còn gọi là phương tiện kỹ thuật. Kỹ thuật là phần cốt lõi của bất kỳ một công nghệ nào, nó được triển khai nhờ con người và nhờ nó nâng cao khả năng sức lực trí tuệ của cong người. Hiệu năng của vật tư kỹ thuật thể hiện trình độ hiện đại. Các đặc điểm kỹ thuật của hiệu năng được dánh giá trên một số chuẩn mực như: * Quy mô vận hành       * Độ chính xác cần có       * Các thao tác cần có     * Phạm vi điều khiển       * Phẩm chất của dây chuyền công nghệ... Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong tự động hoá quá trình sản xuất là một tiêu chuẩn quan trọng để đánh giá trình độ phát triển của phần kỹ thuật hiện tại.   1.2 Công nghệ hàm chứa trong con người (Humanware - H) bao gồm năng lực của con người về công nghệ như kỹ năng, kinh nghiệm, tính sáng tạo, đạo đức lao động.   Con người là cho phương tiện kỹ thuật hoạt động và phát huy hết tính năng của chúng, nhờ tính năng động, sáng tạo con người có khả năng cải tiến, mở rộng, đổi mới và sáng chế các trang thiết bị. Con người đóng mọt vai trò chủ động tronbg công nghệ. Kỹ năng công nghệ của con người thể hiện qua trình độ học vấn, kỹ năng, trí lực. Tài năng con người về mặt công nghệ được đánh giá qua các khía cạnh như hiệu suất, năng suất, tiềm năng sáng tạo, sự cầu tiến...   Xu thế ngày nay là tăng hàm lượng chất xám chứ không phải tăng hàm lượng vật chất trong một đơn vị sản phẩm, cho nên chiến lược đầu tư vào yếu tố con người càng cơ bản, lâu dài. Con người phải đủ năng lực để là chủ công nghệ, phát huy hết năng lực của công nghệ.    1.3 Công nghệ hàm chứa trong thông tin (Inforware - I) là các kiến thức có tổ chức, được tư liệu hoá như các lý thuyết, khái niệm, các phương pháp, các thông số, bí quyết, phần mềm....    Phần thông tin thể hiện tri thức tích luỹ trong công nghệ. Thông tin phải thường xuyên được cập nhật. Cùng một thiết bị và phương tiện song với kiến thức khác nhau sẽ cho những sản phẩm khác nhau có chất lượng khác nhau đó là những bí quyết công nghệ. Bí quyết công nghệ (thông tin) được coi là sức mạnh của công nghệ.   Vòng đời của thông tin được bắt đầu là tìm kiếm thông tin thông qua việc phân tích, lựa chọn thông tin, tổ chức lưu trữ hoặc chế tạo các sản phẩm thông tin. Một thông tin có thể dùng cho nhiều công nghệ   Độ phức tạp của thông tin được đánh giá ở các mặt : (1).Thông tin báo hiệu, (2). Thông tin mô tả, (3). Thông tin để lắp đặt, (4). Thông tin để sử dụng, (5). Thông tin để thiết kế, (6). Thông tin để mở rộng và (7). Thông tin để đánh giá. Trong đố thông tin (5), (6), (7) được coi là phần bí quyết và cần được bảo vệ.   Tính thích hợp của thông tin thể hiện ở chỗ : mức độ lấy thông tin, sự liên kết giữa hệ thống thông tin và các nguốn, khả năng truy cập, mức độ dễ dàng trong giao lưu.   1.4.Công nghệ hàm chứa trong tổ chức quản lí (Orgawaer - O) đó là cơ cấu tổ chức, thẩm quyền trách nhiệm, mối liên hệ, sự phối hợp, liên kết trong quản lý và điều hành...    Phần tổ chức đóng vai trò điều hoà, phối hợp ba thành tố trên. Nó giúp cho việc quản lý; lập kế hoạch, tổ chức bộ máy nhân sự, động viên thức đẩy và kiểm soát các hoạt động. Tính hiệu quả của một tổ chức được đánh giá thông qua trình độ lãnh đạo, mức độ tự trị, tính định hướng, mối quan tâm chung, tính thích hợp, linh hoạt, tính đổi mới, mối liên hệ, liên kết với các tổ chức bên trong, bên ngoài...   Trong những năm gần đây, sự phát của công nghệ thông tin đã giúp cho các nhà quản lý tạo lập một cấu trúc mới trong cơ cấu tổ chức và quản lý. Nhờ công nghệ thông tin mà người ta đã bỏ được khái niệm "phạm vi điều khiển" và nhờ công nghệ thông tin các nhà quản lý có khả năng kết nối với thị trường, nhà cung cấp....  Vai trò của công nghệ thông tin đối với công nghệ là rẩt to lớn, nó trợ giúp đắc lực và ngày càng trở nên không thể thiếu được trong công nghệ tiên tiến và hiện đại.   Đánh giá trình độ công nghệ theo phương pháp ATLAT - công nghịêp là một phương pháp tiên tiến, nó cho kết quả tương đối chính xác về kết quả định tính và định lượng đặc trưng cho trình độ công nghệ. Tuy nhiên, sử dụng phương pháp này đòi hỏi thông tin điều tra phải đầy đủ, chính xác. Các cán bộ, chuyên gia đánh giá phải có trình độ, năng lực và kinh nghiệm nhất định khi tham gia vào quá trình đánh giá. Việc xử lý số liệu và tính toán tương đối phức tạp.   Đánh giá trình độ công nghệ của một số ngành công nghiệp địa phương nhằm xác định trình độ công nghệ hiện tại và từ đó có định hướng đầu tư phát triển đổi mới công nghệ cho các ngành công nghiệp mũi nhọn của địa phương. Một trong những công việc quan trọng của phương pháp đánh giá này là xây dựng một hệ thống chỉ tiêu đánh giá   2.Xây dựng các nhóm chỉ tiêu đánh giá bao gồm     2.1. Nhóm chỉ tiêu về năng lực hoạt động của công nghệ Nhóm này bao gồm những chỉ tiêu sau: *Công suất * Thời gian hoạt động ổn định hoặc có khả năng hoạt động ổn định, có hiệu quả của công nghệ *Chế độ bảo trì, bảo dưỡng * Các chỉ tiêu về điều kiện hoạt động của công nghệ ( giới hạn về nhiệt độ, độ ẩm, yêu cầu về môi trường làm việc…) * Qui mô và phạm vi hoạt động của công nghệ, trong đó qui mô và phạm vi hoạt động về mặt không gian đóng vai trò rất quan trọng. * Qui mô và đặc tính của những đối tượng lao động ( nguyên vật liệu) được gia công, chế biến bằng công nghệ được xem xét. * Các chỉ tiêu về khoảng dao động của các chỉ số qui định năng lực làm việc của công nghệ.     2.2. Nhóm chỉ tiêu chung để đánh giá trình độ công nghệ chính gần đúng theo theo phương pháp ATLAT - công nghiệp   Phương pháp tính toánlcượng công nghệ, đóng góp của TCN bằng công thức sau                                               TCN = l.t. Q                  (VNĐ, USD)   Trong đó:    Q - Tổng doanh thu của sản phẩm trong đánh giá thực trạng công nghệ (đưa công nghệ mới, cải tạo, nâng cấp công nghệ cũ...)    l - Hệ số đặc trưng cho môi trường sản xuất - kinh doanh (thị trường, điều kiện cung cấp nguyên nhiên vật liệu, phụ tùng thay thế...) Xác định hệ số l dựa trên cơ sở tiêu chuẩn hoá các điều kiện, các yếu tố.    t - Được tính theo giá trị của  bốn thành tố công nghệ theo công thức Trong đó             +  T  - Công nghệ hàm chứa trong vật chất             + H - Công nghệ hàm chứa trong con người             + I - Công nghệ hàm chứa trong tài liệu             +O - Công nghệ hàm chứa trong thể chế                 Trong đó             N - số công đoạn sản xuất (hoặc dây chuyền sản xuất, rộng hơn có thể là một phân xưởng)             T(i,j,k,l) thành phần công nghệ T cho từng công đoạn             Hệ số trọng lượng a phản ánh mức độ quan trọng của các yếu tố tham gia vào từng thành phần công nghệ             + Các số mũ bt, bh, bi, bo biểu thị cường độ đóng góp của từng thành phần công nghệ                                      bt +  bh +  bi +  bo     =  1  * Xây dựng biểu đồ công nghệ hình thoi    Sau khi tính toán T, H, I, O ta tiến hành xây dựng biểu đồ công nghệ hình thoi và trên biểu đồ này ta thấy được hàm lượng công nghệ đóng góp vào hiệu quả sản xuất của dây chuyền được đánh giá   2.3. Nhóm chỉ tiêu về trình độ công nghệ Nhóm chỉs của tiêu về trình độ công nghệ đã được xác định và bổ sung dần cho mỗi nhóm công nghệ với tư cách là những chỉ tiêu đặc trưng cho mỗi nhóm công nghệ. Chẳng hạn, với một công nghệ gia công cơ khí, chúng bao gồm các chỉ tiêu: Hệ số cơ khí hóa và tự động hóa sản xuất Độ ổn định của quá trình sản xuất Mức độ chính xác của sản phẩm Những chỉ tiêu trên hoàn toàn có thể thay đổi hoặc được bổ sung thêm. Sự thay đổi, bổ sung thêm này tùy thuộc vào tính chất công nghệ   2.4. Nhóm chỉ tiêu về hiệu quả của công nghệ Đó là các chỉ tiêu đánh giá công nghệ về mặt kinh tế, bao gồm: Tỷ suất vốn đầu tư trên một đơn vị công suất (sản phẩm) do công nghệ tạo ra. Lãi suất, tỷ suất lợi nhuận tính trên vốn đầu tư cho việc tiếp nhận và sử dụng, khai thác công nghệ Mức( và tỷ lệ) hạ giá thành sản phẩm nhờ việc áp dụng công nghệ Hệ số huy động công suất đảm bảo vốn. Đây là chỉ tiêu rất cần được xem xét, bởi trong nhiều trường hợp, công suất của một dây chuyền công nghệ không được khai thác một cách tối đa Mức tiêu hao năng lượng trong quá trình sử dụng công nghệ để sản xuất một sản phẩm Tỷ lệ tổn thất, thất thoát nguyên vật liệu, nhiên liệu, năng lượng trong quá trình sản xuất ( tương quan giữa lượng nguyên liệu bị tổn thất hoặc thất thoát, không được chuyển hóa vào thành phẩm). Phần II Thực trạng đổi mới công nghệ trong công nghiệp ở Việt Nam I.Hệ thống các yếu tố công nghệ (T-H-I-O) trong các doanh nghiệp 1. Công nghệ hàm chứa ở mặt vật chất(T) Về thực chất, công nghệ hàm chứa ở mặt vật chất chính là công nghệ hàm chứa ở tính đông bộ của dây chuyền công nghệ và mức độ hiện đại của thiết bị máy móc. Đổi mới trong thiết bị Trong bối cảnh kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, việc đổi mới công nghệ, thiết bị chính là nền tảng để nâng cao năng suất, chất lượng, hạ giá thành sản phẩm; nâng cao khả năng cạnh tranh của mỗi doanh nghiệp. Tuy nhiên, hoạt động này tại các doanh nghiệp trong nước diễn ra vẫn còn chậm và bị động, cần sớm có các giải pháp để khắc phục. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, việc nghiên cứu, tiếp thu và ứng dụng các thành tựu KH&CN, đổi mới thiết bị là yếu tố quyết định trong việc nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp và nền kinh tế. Chính vì thế, việc đổi mới công nghệ là một trong những nội dung trọng tâm của chiến lược phát triển KH&CN ở Việt Nam. Kết quả khảo sát 100 doanh nghiệp ở Hà Nội và Tp. Hồ Chí Minh về tình hình sử dụng thiết bị, công nghệ và tư vấn công nghệ do Chương trình phát triển của Liên hợp quốc (UNDP) và Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương tiến hành năm 2006 cho thấy, mức đầu tư của doanh nghiệp cho đổi mới thiết bị chỉ chiếm 3% doanh thu hàng năm. Theo kết quả điều tra mới đây của Tổ chức Swiss Contact (Thụy Sỹ) và GTZ (Đức) đối với 1.200 doanh nghiệp tại Việt Nam, thì chỉ có khoảng 0,1% doanh thu hàng năm của doanh nghiệp được dành cho đổi mới thiết bị. Trong khi đó, các doanh nghiệp ở các nước như Ấn Độ có mức đầu tư cho đổi mới thiết bị là 5% và Hàn Quốc là 10% doanh thu hàng năm. Nhìn chung, việc đổi mới công nghệ, thiết bị ở các doanh nghiệp trong nước mới chỉ dừng lại ở việc đi mua máy móc, thiết bị mới và nắm các thao tác cần thiết để vận hành chúng. Phần lớn các doanh nghiệp đều không có những nghiên cứu chuyên sâu để làm chủ, cải tiến và phát triển công nghệ… Việc đổi mới thiết bị tron._.