Doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế nhiều thành phần

Môclôc A- Lêi nãi ®Çu I- Lý do chän ®Ò tµi 1 II- §èi t­îng nghiªn cøu 1 III- Môc tiªu nghiªn cøu 1 IV- Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 1 B- Néi dung: I- NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn 2 II- Sù tån t¹i cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc 5 III- Vai trß cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn 7 IV- §Þa vÞ ph¸p lý cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc 7 V- Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë thêi kú tr­íc ®©y, hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai 22 C- KÕt luËn I- C¬ cÊu l¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc 46 II- KiÖn toµn vµ tiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp Nhµ n­íc 50 III- Cæ phÇn ®a d¹ng ho¸ së h÷u doanh nghiÖp Nhµ n­íc 58 IV- T¹o lËp m«i tr­êng vÜ m« thuËn lîi cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng 59 Tµi liÖu tham kh¶o 1- V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc 2- LuËt doanh nghiÖp Nhµ n­íc 3- Gi¸o tr×nh luËt kinh tÕ 4- Gi¸o tr×nh LSHTKT 5- T¹p chÝ céng s¶n ...... A- Lêi nãi ®Çu I- Lý do chän ®Ò tµi Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch vµ träng t©m trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh thøc së h÷u, trong ®ã kinh tÕ Nhµ n­íc n¾m vai trß chñ ®¹o. Kinh tÕ Nhµ n­íc cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ. ChÝnh v× vËy em chän ®Ò tµi "Doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn" II- §èi t­îng nghiªn cøu §Ò ¸n nghiªn cøu vÒ "Doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn". III- Môc tiªu nghiªn cøu §Ò ¸n nghiªn cøu vÒ "Doa nh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn" lµm râ tÇm quan träng cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc, chÕ ®é ph¸p lý, n÷ng mÆt cßn tån t¹i trong ho¹t ®éng cña nã, nh÷ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc ®èi víi lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy, tõ ®ã cã thÓ ®Ò ra gi¶i ph¸p ph¸t triÓn sao cho nã gi÷ ®­îc vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. IV- Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. 1- Ph­¬ng ph¸p tæng hîp ph©n tÝch Tæng hîp c¸c lo¹i tµi liÖu s¸ch b¸o cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi nghiªn cøu nh­: v¨ kiÖn ®¹i héi §¶ng, t¹p chÝ céng s¶n, luËt doanh nghiÖp Nhµ n­íc... tõ ®ã ph©n tÝch lµm s¸ng tá néi dung cña ®Ò tµi 2- Ph­¬ng ph¸p l«gÝc lÞch sö T×m hiÓu sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong lÞch sö ph¸t triÓn trªn c¬ së ®ã lµm s¸ng râ sù ph¸t triÓn cña nã. B- néi dung I. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn: ë n­íc ta ®i lªn tõ s¶n xuÊt nhá, chñ yÕu lµ thñ c«ng, c«ng nghÖ l¹c hËu th« s¬ ®i lªn chñ nghÜa x· héi do vËy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vÉn cßn tån t¹i n©u dµi vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ vÉn cßn cã nhiÒu mÆt tÝch cùc ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. Thùc hiÖn nhÊt qu¸n chiÕn tranh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thµnh phÇn, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kinh doanh theo ph¸p luËt ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, cïng ph¸t triÓn n©u dµi hîp t¸c, c¹nh tranh lµnh m¹nh. Trong ®ã kinh tÕ Nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, Kinh tÕ Nhµ n­íc cïng kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phµn bao gßm kinh tÕ Nhµ n­íc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu thñ, kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc, T­ b¶n t­ nh©n. Kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, tæ chøc kinh doanh ®ang xen hçn hîp nhiÒu h×nh thøc së h÷u gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi nhau, gi÷a trong n­íc vµ ngoµi n­íc, kinh tÕ cæ phÇn . MÆt kh¸c c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan, v× : Khi b­íc vµo thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, xuÊt ph¸t ®iÓm vÒ lùc l­îng s¶n xuÊt thÊp n¨ng xuÊt lao ®éng vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ rÊt thÊp vµ kh«ng ®Òu gi÷a c¸c xÝ nghiÖp, gi÷a c¸c ngµnh, gi÷a c¸c vïng... trong nÒn kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, x· héi cò ®Ó l¹i kh«ng Ýt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ kh«ng thÓ bçng chèc cã thÓ c¶i biÕn nhanh ®­îc. H¬n n÷a, sau nhiÒu n¨m c¶i t¹o vµ x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi, xuÊt hiÖn thªm mét sè thµnh phÇn kinh tÕ míi (kinh tÕ Nhµ n­íc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc ...). C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cò vµ c¸c thµnh phÇn míi tån t¹i kh¸ch quan, xo¾n xuýt víi nhau, cÊu thµnh ®Æc ®iÓm kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta. - X©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ cã sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc, thùc hiÖn sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ nh»m x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho chñ nghÜa x· héi ..., vèn lµ nh÷ng nhiÖm vô träng yÕu cña thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta. Song trong ®iÒu kiÖn thu nhËp quèc d©n cßn thÊp vµ ng©n s¸ch Nhµ n­íc rÊt h¹n hÑp, nÕu chØ trång chê vµo Nhµ n­íc sÏ kh«ng hoÆc chËm thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nãi trªn. §Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ víi tèc ®é nhanh c¸c nhiÖm vô cña thêi kú qu¸ ®é, ph¶i gi¶i phãng mäi tiÒm lùc bÞ k×m h·m tõ tr­íc ®Õn nay, khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ mäi tiÒm n¨ng vÒ vèn, c«ng nghÖ, kinh nghiÖm qu¶n lý, søc lao ®éng nhÊt lµ nguån lao ®éng trÝ tuÖ... Môc ®Ých ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn khi sö dông ®­îc søc m¹nh tæng hîp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. - N­íc ta thuéc lo¹i n­íc cã d©n sè trÎ, cã nguån lao ®éng dåi dµo, cã lîi thÕ vÒ chÊt l­îng lao ®éng ®­îc biÓu hiÖn ë tr×nh ®é d©n sè biÕn ch÷ chiÕm 87,7% trong d©n c­, mét tû lÖ cao sã víi tiªu chuÈn quèc tÕ vµ so vøi nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn, ®ã lµ mÆt thuËn lîi. Song sè ng­êi ch­a cã viÖc lµm cßn nhiÒu th× sè ng­êi ch­a cã viÖc lµm ®­îc quy ®æi lªn ®Õn 7,5 triÖu ng­êi - t¹o nªn søc Ðp x· héi ®èi víi kinh tÕ. Trong khi ®ã, kh¶ n¨ng kinh tÕ quèc doanh thu hót søc lao ®éng , v× thiÕu vèn, nhÊt lµ vèn ngo¹i tÖ m¹ng. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, khai th¸c, tËn dông tiÒm n¨ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c lµ mét trong nh÷ng c¸ch tèt nhÊt ®Ó t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. Còng cÇn ý thøc r»ng, vÊn ®Ò thÊt nghiÖp lµ vÊn ®Ò chung cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, chø kh«ng ph¶i chØ riªng cã trong x· héi t­ b¶n. H¬n n÷a, trªn c¬ së nÒn kinh tÕ tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn mµ nhËn thøc kh¸i niÖm: cã viÖc lµm, kh«ng cã hay ch­a cã viÖc lµm. Tõ ®ã sím kh¾c phôc nh÷ng mÆc c¶m kh«ng ®óng tr­íc ®©y, cho r»ng chØ khi nµo ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c xÝ nghiÖp Nhµ n­íc, míi gäi lµ cã viÖc lµm. Râ rµng sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn yªu cÇu kh¸ch quan ®èi víi viÖc t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, mét yªu cÇu ph¶i kÕt hîp chiÕn l­îc kinh tÕ víi chiÕn l­îc x· héi cÇn ®­îc coi träng. Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kh«ng chØ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan mµ cßn ®em l¹i nhiÒu lîi Ých to lín. §ã lµ v×: - NÒn kinh tÕ tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn, cã nghÜa lµ tån t¹i nhiÒu h×nh thøc quan hÖ s¶n xuÊt nªn phï hîp víi thùc tr¹ng thÊp kÐm vµ kh«ng ®Òu cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù phï hîp nµy, ®Õn l­ît nã, l¹i cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong thµnh phÇn kinh tÕ vµ trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n ë n­íc ta. - Gãp phÇn kh«i phôc c¬ së kinh tÕ cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ mµ tr­íc ®©y, do n«n nãng, ®· xo¸ bá nã mät c¸ch kh«ng tù gi¸c. Sai lÇm nµy xÐt vÒ mÆt thùc chÊt lµ xo¸ bá ®i quyÒn tù do kinh doanh vµ quyÒn d©n chñ vÒ kinh tÕ cña nh©n d©n trong khu«n khæ ph¸p luËt. - Cho phÐp khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ søc m¹ng tæng hîp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong n­íc, t¹o ®iÒu kiÖn khai th¸c søc m¹nh vÒ vèn, khoa häc vµ c«ng nghÖ míi trªn thÕ giíi. - T¹o ®iÒu hiÖn thùc hiÖn vµ më réng c¸c h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é, trong ®ã cã h×nh thøc kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc, nh­ nh­ng "cÇu nèi:, tr¹ng,"trung gian" cÇn thiÕt ®Ó ®­a n­íc ta tõ s¶n xuÊt nhá lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa. Sù ph©n tÝch trªn cho thÊy sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ tÊt yÕu kinh tÕ kh¸ch quan vµ cã nhiÒu lîi Ých to lín trong thêi kú qu¸ ®é. Nã võa phï hîp víi thùc tiÔn vÒ tr×nh ®é x· héi ho¸ cña lùc l­îng s¶n xuÊt ë n­íc ta, võa phï hîp víi lý luËn cña Lªnin vÒ ®Æc ®iÓm kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. II- Sù tån t¹i cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc: 1- Kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ Nhµ n­íc: Kinh tÕ Nhµ n­íc lµ thµnh phÇn kinh tÕ së h÷u Nhµ n­íc vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt lµm c¬ së s¶n xuÊt. Nã bµo gåm c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, c¸c tµi s¶n cña së h÷u Nhµ n­íc nh­ ®Êt ®ai, ng©n s¸ch c¸c nguån dù tr÷, tµi nguyªn.v.v... PhÇn vèn c¸c doanh nghiÖp gãp bµo c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn hay liªn doanh víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong vµ ngoµi n­íc. Kinh tÕ Nhµ n­íc mét thµnh phÇn kinh tÕ cã nhiÒu bé phËn hîp thµnh trong ®ã, doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ bé phËn nßng cèt. Kinh tÕ Nhµ n­íc kh«ng nh÷ng lín m¹nh vµ gi÷ vai trß chñ ®¹o ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ ë n­íc ta 2- Kh¸i niÖm- Doanh nghiÖp Nhµ n­íc: Doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng lao ®éng hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ n­íc giao. Kinh tÕ Nhµ n­íc nãi chung - doanh nghiÖp Nhµ n­íc nãi riªng: §· ®­îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ë miÒn B¾c ®· gÇn 40 n¨m vµ 20 n¨m kÓ tõ ngµy ®Êt n­íc hoµn toµn thèng nhÊt. Tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay, ®Æc biÖt trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n­íc vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi sau nµy. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ãng vai trß nßng cèt thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu, ®· gi÷ v÷ng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ. S¶n xuÊt vµ cung øng phÇn lín cho c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n mµ mét bé phËn quan träng c¸c mÆt hµng tiªu dïng thiÕt yÕu cña nh©n d©n. Kinh tÕ Nhµ n­íc vÉn lµ thµnh phÇn kinh tÕ ®ãng gãp rÊt nhiÒu cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc, v× vËy cÇn ph¶i tiÕp tôc ph¸t triÓn doanh nghiÖp Nhµ n­íc trªn tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc, ph¸t triÓn vÒ mäi ph­¬ng diÖn. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ yÕu tè b¶o ®¶m ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Coi nhÑ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc thùc chÊt lµ xa rêi ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa mµ §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· v¹ch ra. MÆt kh¸c, muèn x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi, mét x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh th× Nhµ n­íc ph¶i can thiÖp, tham gia vµo nÒn kinh tÕ. Mét c¸ch tham gia quan träng nhÊt vµo thÞ tr­êng lµ x©y dùng c¸c doanh nghiÖp cña m×nh ®ñ m¹nh ®Ó khèng chÕ thÞ tr­êng víi nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc mµ Nhµ n­íc cho lµ quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, lµ chç dùa ®Ó ®iÒu chØnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi. Trong ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ ®­îc tr×nh bÇy trong dù th¶o §¹i héi §¶ng IX ®· ®­a ra lµ: "Kinh tÕ Nhµ n­íc ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, n¾m v÷ng vÞ trÝ then chèt lµ nh©n tè më ®­êng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, lµ lùc l­îng vËt chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n­íc ®iÒu chØnh vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ; ®i ®Çu øng dông tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ, nªu g­¬ng vÒ n¨ng suÊt chÊt l­îng, hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi vµ chÊp hµnh ph¸p luËt". Trong thùc tiÔn nÒn kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi mét sè ngµnh, lÜnh vùc cÇn cã Nhµ n­íc tham gia vµo. NÕu Nhµ n­íc kh«ng tham gia vµo sÏ g©y ra thÊt b¹i trong thÞ tr­êng vµ t×nh h×nh chÝnh trÞ sÏ bÊt æn ®Þnh, an ninh quèc phßng kh«ng ®­îc gi÷ v÷ng. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ mét ®Æc tr­ng c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa vµ kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa, Kinh tÕ Nhµ n­íc t¹o ®éng lùc cho c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn, kinh tÕ Nhµ n­íc t¹o ®iÒu kiÖn mèi quan hÖ hîp t¸c vµ gióp ®ì c¸c doanh nghiÖp kh¸c ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn x©y dùng chÕ ®é míi. Tõ ®ã chóng ta thÊy r»ng sù tån t¹i cña kinh tÕ Nhµ n­íc, doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ ®ßi hái, lµ yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ. a III- Vai trß cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn: Lùc l­îng doanh nghiÖp Nhµ n­íc hµng n¨m ®ãng gãp kho¶ng 40% trong c¬ cÊu GDP cña n­íc ta, chiÕm gi÷ kho¶ng 70% vèn vµ tµi s¶n cè ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ang lµ lùc l­îng chñ yÕu trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, trong ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, trong lÜnh vùc tµi chÝnh ng©n hµng, tÝn dông. Nh×n chung lùc l­îng doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ang lµ lùc l­îng then chèt trong c¸c ngµnh kinh tÕ quan träng cña ®Êt n­íc, c¸ biÖt cã mét sè ngµnh cã vÞ trÝ ®éc quyÒn kinh doanh. Tõ n¨m 1995 hµng n¨m doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ãng gãp tõ 26 - 28% nguån thu thuÕ trong n­íc, nÕu tÝnh c¶ c¸c kho¶n thu thuÕ vµ phÝ ®­îc thu th«ng qua doanh nghiÖp Nhµ n­íc th× ®ãng gãp kho¶ng 60% c¸c nguån thu thuÕ vµ phÝ cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ang sö dông kho¶ng 15% lùc l­îng lao ®éng trong c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp. Møc t¨ng tr­ëng hµng n¨m cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc xÊp xØ møc t¨ng tr­ëng chung cña nÒn kinh tÕ còng xÊp xØ ngoµi quèc doanh trong n­íc. Tãm l¹i, nÕu chØ xÐt vÒ quy m«, tµi s¶n sù ®ãng gãp vµo GDP vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng chung cña nÒn kinh tÕ, nguån thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc th× doanh nghiÖp Nhµ n­íc vÉn cã vÞ trÝ quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ n­íc ta. IV- §Þa vÞ ph¸p lý cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc 1- Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc Doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng cã c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ n­íc giao. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do doanh nghiÖp qu¶n lý. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã tªn gäi, cã con dÊu riªng vµ cã trô së chÝnh trªn l·nh thæ ViÖt Nam. §Þnh nghÜa trªn cho thÕ doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y: Mét lµ, doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã tæ chøc kinh tÕ ®­îc Nhµ n­íc thµnh lËp ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu do Nhµ n­íc giao. Hai lµ, doanh nghiÖp Nhµ n­íc do Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn cho nªn tµi s¶n trong doanh nghiÖp lµ thuéc së h÷u Nhµ n­íc doanh nghiÖp qu¶n lý, sö dông tµi s¶n theo quy ®Þnh cña chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc. Ba lµ, doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã t­ c¸ch ph¸p nh©n v× cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cña ph¸p nh©n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt Bèn lµ, doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ doanh nghiÖp chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, cã nghÜa lµ nã tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nî vµ c¸c nghÜa vô tµi s¶n kh¸c trong ph¹m vi sè tµi s¶n do doanh nghiÖp qu¶n lý. 2- Ph©n lo¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc Doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã thÓ ®­îc ph©n lo¹i theo c¸c tiªu chÝ ph¸p lý kh¸c nhau. Dùa vµo quy m« vµ h×nh thøc tæ chøc cña doanh nghiÖp, cã thÓ chia doanh nghiÖp Nhµ n­íc thµnh Tæng C«ng ty Nhµ n­íc, doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®éc vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc thµnh viªn. Tæng C«ng ty Nhµ n­íc lµ doanh nghiÖp cã quy m« lín, ®­îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng trªn c¬ së liªn kÕt cña nhiÒu ®¬n vÞ thµnh viªn cã mèi quan hÖ g¾n bã víi nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ, c«ng nghÖ, cung øng, tiªu thô.v.v.... Tæng C«ng ty Nhµ n­íc cã thÓ cã c¸c lo¹i ®¬n vÞ thµnh viªn nh­: ®¬n vÞ h¹ch to¸n ®éc lËp, ®¬n vÞ h¹chh to¸n phô thuéc, ®¬n vÞ sù nghiÖp. Tæng C«ng ty Nhµ n­íc ®­îc ph©n biÖt thµnh Tæng C«ng ty 91 vµ Tæng C«ng ty 90. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®éc lËp lµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng n»m trong c¬ cÊu tæ chøc cña doanh nghiÖp kh¸c. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®éc lËp cßn ®­îc ph©n biÖt thµnh doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®éc lËp cã quy m« lín vµ doanh nghiÖp võa vµ nhá. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc thµnh viªn lµ doanh nghiÖp n»m trong c¬ cÊu cña tæng C«ng ty Nhµ n­íc. NÕu dùa vµo môc ®Ých ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp th× cã thÓ ph©n biÖt doanh nghiÖp Nhµ n­íc thµnh doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng kinh tÕ vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng c«ng Ých. Doanh nghiÖp vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng kinh doanh lµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng chñ yÕu nh»m môc tiªu lîi nhuËn. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng c«ng Ých lµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, cung øng dÞch vô c«ng céng theo c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc hoÆc trùc tiÕp thùc hiÖn nhiÖm vô quèc phßng, an ninh. Ph¸p luËt cßn quy ®Þnh tiªu chuÈn ®Ó xÕp h¹ng doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Theo quyÕt ®Þnh sè 185/TTg ngµy 28/3/1996, doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc xÕp h¹ng ®Æc biÖt, bao gåm: - C¸c Tæng C«ng ty 91 - C¸c Tæng C«ng ty 90 cã vèn ®iÒu lÖ tõ 500 tû ®ång trë lªn. - C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®éc lËp cã c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y: gi÷ vai trß träng yÕu trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Cã vèn ®iÒu lÖ tõ 500 tû ®ång trë lªn, chøc danh Tæng gi¸m ®èc do Thñ t­íng ChÝnh phñ bæ nhiÖm (HiÖn nay cã 24 doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc c«ng nhËn lµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc h¹ng ®Æc biÖt bao gåm: 18 Tæng C«ng ty 91. Liªn hiÖp ®­êng s¾t, 4 ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh vµ C«ng ty th­¬ng m¹i dÞch vô Sµi Gßn). 3- Quy chÕ ph¸p lý vÒ thµnh lËp vµ tæ chøc doanh nghiÖp Nhµ n­íc a- Thµnh lËp: Kh¸c víi thñ tôc thµnh lËp theo luËt doanh nghiÖp, viÖc thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶i theo tr×nh tù sau: * Thø nhÊt ®Ò nghÞ vµ quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Ng­êi ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ n­íc, theo quyÕt ®Þnh cè 50/CP ngµy 26/8/1996 cña ChÝnh phñ bao gåm: Bé tr­ëng, thñ tr­ëng c¬ quan ngang bé, thñ tr­ëng c¬ quan thuéc chÝnh phñ, chñ tÞch UBND cÊp tØnh, Héi ®ång qu¶n trÞ cña Tæng C«ng ty Nhµ n­íc lµ ng­êi ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp theo quy ®Þnh ph¸t triÓn cña ngµnh, ®Þa ph­¬ng hoÆc tæng C«ng ty m×nh. Chñ tÞch UBND cÊp huyÖn lµ ng­êi ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp c«ng Ých ho¹t ®éng trªn ®Þa bµn cÊp huyÖn. Ng­êi ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng thÓ ®ång thêi lµ ng­êi quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Ng­êi ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶i lËp hå s¬ göi ®Õn ng­êi cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ n­íc bao gåm: - Tê tr×nh ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp - §Ò ¸n thµnh lËp doanh nghiÖp - Møc vèn ®iÒu lÖ vµ ý kiÕn b»ng v¨n b¶n cña c¬ quan tµi chÝnh vÒ nguån vµ møc vèn ®iÒu ®iÒu lÖ ®­îc cÊp - Dù th¶o ®iÒu lÖ doanh nghiÖp. - KiÕn nghÞ vÒ h×nh thøc tæ chøc doanh nghiÖp - ý kiÕn b»ng v¨n b¶n cña bé qu¶n lý ngµnh ®èi víi c¸c ngµnh nghÒ kinh doanh ®èi víi c¸c ngµnh kinh doanh chÝnh lµ giÊy phÐp hµnh nghÒ ®èi víi mét sè ngµnh nghÒ ®ßi hái ph¶i cã giÊy phÐp quy ®Þnh cña ph¸p luËt. - B¶n thuyÕt tr×nh vÒ c¸c gi¶i ph¸p b¶o vÖ m«i tr­êng - ý kiÕn b»ng v¨n b¶n cña UBND cÊp tØnh vÒ quyÒn sö dông ®Êt Sau khi nhËn hå s¬, ng­êi cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp ph¶i lËp héi ®ång thÈm ®Þnh ®Ó xem xÐt hå s¬ ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¨n cø vµo ý kiÕn cña héi ®ång thÈm ®Þnh ng­êi cã quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ n­íc - Thñ t­íng chÝnh phñ, Bé tr­ëng ®­îc Thñ t­íng uû quyÒn, Bé tr­ëng qu¶n lý ngµnh, chñ tÞch UBND cÊp tØnh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp. * Thø hai, ®¨ng ký kinh doanh: Trong thêi gian 60 ngµy kÓ tõ ngµy cã quyÕt ®Þnh thµnh lËp, doanh nghiÖp ph¶i tiÕn hµnh ®¨ng ký kinh doanh t¹i phßng ®¨ng ký kinh doanh t¹i së kÕ ho¹ch ®Çu t­ cÊp tØnh n¬i doanh nghiÖp ®Æt trô së chÝnh. Hå s¬ ®¨ng ký kinh doanh bao gåm: - QuyÕt ®Þnh thµnh lËp - §iÒu lÖ doanh nghiÖp - GiÊy chøng nhËn quyÒn sö dông trô së chÝnh cña doanh nghiÖp - QuyÕt ®Þnh bæ nhiÖm chñ tÞch vµ c¸c thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ, tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc doanh nghiÖp. KÓ tõ ngµy ®­îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh, doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã t­ c¸ch ph¸p nh©n vµ ®­îc tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh. * Thø ba, c«ng khai ho¸ doanh nghiÖp: Còng nh­ viÖc thµnh lËp c¸c doanh nghiÖp nãi chung, viÖc bè c¸o víi c«ng chóng vÒ sù ra ®êi cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ mét b­íc trong thñ tôc thµnh lËp doanh nghiÖp. Ph¸p luËt quy ®Þnh trong thêi h¹n 30 ngµy kÓ tõ ngµy ®­îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh, doanh nghiÖp ph¶i ®¨ng b¸o hµng ngµy cña Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng trong 3 sè liªn tiÕp vÒ nh÷ng néi dung chÝnh sau: - Tªn, trô së chÝnh cña doanh nghiÖp, Hä vµ tªn cña chñ tÞch c¸c thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ (nÕu cã), tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc. - Tªn c¬ quan ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp vµ ngµy ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp. Ngµy vµ sè ®¨ng ký kinh doanh - Møc vèn ®iÒu lÖ - Sè tµi kho¶n tiÒn göi t¹i ng©n hµng, sè §T Telex, Fax. - LÜnh vùc ngµnh nghÒ kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng - Thêi ®iÓm b¾t ®Çu ho¹t ®éng kinh doanh vµ thêi h¹n ho¹t ®éng b Tæ chøc l¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc Trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc do, nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, mét sè doanh nghiÖp ®· tá ra ho¹t ®éng kÐm hiªu qu¶, thËm chÝ thua lç kÐo dµi, kh«ng cßn thÓ hiÖn ®­îc vai trß chØ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, tr­íc t×nh h×nh ®ã, cïng víi quy chÕ vÒ thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ n­íc, ph¸p luËt ®· quy ®Þnh c¸c biÖn ph¸p tæ chøc l¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc nh»m ®¶m b¶o vai trß cña hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Theo tinh thÇn cña ph¸p luËt hiÖn hµnh viÖc tæ chøc l¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc bao gåm c¸c biÖn ph¸p sau: - S¸p nhËn doanh nghiÖp Nhµ n­íc - Chia t¸ch doanh nghiÖp Nhµ n­íc - Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc - Giao b¸n, kho¸n kinh doanh cho thuª doanh nghiÖp Nhµ n­íc S¸p nhËp doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµo mét doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh¸c ¸p dông trong tr­êng hîp trªn cïng mét ®Þa bµn cã nhiÒu doanh nghiÖp cïng lo¹i mµ thùc tÕ nhu cÇu cña thÞ tr­êng kh«ng cÇn thiÕt nhiÒu doanh nghiÖp nh­ vËy, trong tr­êng hîp ®ã th× s¸p nhËp nh÷ng doanh nghiÖp yÕu kÐm vµo nh÷ng doanh nghiÖp cïng lo¹i, ViÖc s¸p nhËp doanh nghiÖp do ng­êi cã thÈm quyÒn thµnh lËp doanh nghiÖp quyÕt ®Þnh. Sau khi s¸p nhËp, c¸c doanh nghiÖp bÞ s¸p nhËp ph¶i xo¸ tªn cßn doanh nghiÖp tiÕp nhËn s¸p nhËp gi÷ nguyªn t­ c¸ch ph¸p nh©n nh­ng phaØ ®¨ng ký kinh doanh bæ sung vÒ vèn ®iÒu lÖ míi vµ sù thay ®æi ngµnh nghÒ. Chia t¸ch doanh nghiÖp Nhµ n­íc ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp lµ tæng C«ng ty mµ sù h×nh thµnh kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu kh¸ch quan mµ lµ sù liªn kÕt mét c¸ch rêi r¹c do mÖnh lÖnh chÝnh b¾t buéc dÉn ®Õn ho¹t ®éng cña Tæng C«ng ty còng nh­ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn kÐm hiÖu qu¶. Cã thÓ t¸ch mét sè hoÆc toµn bé c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn ra khái Tæng C«ng ty ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ®ã ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n. ViÖc chia t¸ch doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶i do ng­êi cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp quyÕt ®Þnh. NÕu viÖc chia t¸ch doanh nghiÖp dÉn ®Õn thay ®æi môc tiªu, ngµnh nghÒ kinh doanh, vèn ®iÒu lÖ th× doanh nghiÖp ph¶i lµm thñ tôc ®¨ng ký l¹i hoÆc ®¨ng ký kinh doanh bæ sung. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ viÖc chuyÓn doanh nghiÖp Nhµ n­íc thµnh C«ng ty cæ phÇn, nh»m huy ®éng vèn cña x· héi vµo viÖc ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, thay ®æi ph­¬ng thøc qu¶n lý, n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp, gãp phÇn t¨ng tr­ëng kinh tÕ: cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc tiÕn hµnh theo c¸c h×nh thøc sau ®©y: - Gi÷ nguyªn gi¸ trÞ thuéc vèn hiÖn cã cña doanh nghiÖp ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó thu hót thªm vèn nh»m ph¸t triÓn doanh nghiÖp. - B¸n mét phÇn thuéc vèn hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp - T¸ch mét bé phËn cña doanh nghiÖp ®ñ ®¨ng ký ®Ó cæ phÇn ho¸ - B¸n toµn bé gi¸ trÞ hiÖn cã thuéc vèn Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp ®Ó chuyÓn thµnh C«ng ty cæ phÇn C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc sau khi b¸o c¸o cæ phÇn ho¸ ho¹t ®éng theo luËt doanh nghiÖp Giao b¸n, kho¸n kinh doanh cho thuª doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ biÖn ph¸p tiÕp tôc s¾p xÕp l¹i vµ ®æi míi nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã quy m« nhá, kinh doanh thua lç, kÐm hiÖu qu¶ kÐo dµi kh«ng cÇn duy tr× së h÷u Nhµ n­íc nh»m t¹o ®iÒu kiÖn c¬ cÊu l¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ søc c¹nh tranh mµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc b¶o ®¶m lîi Ých cña Nhµ n­íc còng nh­ cña ng­êi lao ®éng. Giao doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ viÖc chuyÓn doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ tµi s¶n cña Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp thµnh së h÷u tËp thÓ cña ng­êi lao ®éng cã ®iÒu kiÖn . B¸n doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ viÖc chuyÓn ®æi së h÷u cã thu tiÒn toµn bé tµi s¶n cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ang së h÷u tËp thÓ c¸ nh©n hoÆc ph¸p nh©n kh¸c. Kho¸n kinh doanh lµ ph­¬ng thøc qu¶n lý doanh nghiÖp Nhµ n­íc mµ bªn nhËn kho¸n ®­îc giao quyÒn qu¶n lý doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã nghÜa vô thùc hiÖn mét sè chØ tiªu b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn vµ ®­îc h­ëng c¸c quyÒn lîi theo hîp ®ång kho¸n Cho thuª doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ h×nh thøc chuyÓn giao cho ng­êi nhËn thuª quyÒn sö dông tµi s¶n vµ lao ®éng trong doanh nghiÖp theo c¸c ®iÒu kiÖn ghi trong hîp ®ång thuª. 4- C¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý doanh nghiÖp a. M« h×nh doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã H§QT: M« h×nh nµy ¸p dông ®èi víi Tæng C«ng ty Nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®éc lËp cã quy m« lín. H§QT lµ c¬ quan qu¶n lý cao nhÊt cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc ChÝnh phñ hoÆc c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc ®­îc ChÝnh phñ uû quyÒn vÒ sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp theo môc tiªu Nhµ n­íc giao. H§QT gåm chñ tÞch, tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc vµ mät sè thµnh viªn kh¸c. Sè l­îng thµnh viªn cña H§QT do ChÝnh phñ quy ®Þnh c¨n cø quy m« vµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp, thµnh viªn H§QT cã thÓ chuyªn tr¸ch hoÆc kiªm nhiÖm. Chñ tÞch vµ c¸c thµnh viªn H§QT do ng­êi ®Ò nghÞ lËp doanh nghiÖp tr×nh thñ t­íng ChÝnh phñ hoÆc ng­êi ®­îc thñ t­íng ChÝnh phñ uû quyÒn quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm vµ miÔn nhiÖm. NhiÖm kú cña H§QT kh«ng kiªm tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc. Thµnh viªn H§QT cã tiªu chuÈn vµ ®iÒu kiÖn sau: - Lµ c«ng d©n ViÖt Nam, th­êng tró t¹i ViÖt Nam - Cã søc khoÎ, cã phÈm chÊt ®¹o ®øc, trung thùc, liªm khiÕt, cã ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt - Cã tr×nh ®é, cã n¨ng lùc kinh doanh vµ tæ chøc qu¶n lý kinh doanh - Kh«ng ®ång thêi ®¶m nhiÖm c¸c chøc vô l·nh ®¹o trong bé m¸y Nhµ n­íc. - Nh÷ng ng­êi ®· lµ thµnh viªn H§QT, Tæng gi¸m ®èc, gi¸m ®èc doanh nghiÖp ®· bÞ tuyªn bè ph¸ s¶n th× ph¶i tu©n thñ quy ®Þnh t¹i ®iÒu 50 luËt ph¸ s¶n doanh nghiÖp. Chñ tÞch H§QT, tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc kh«ng ®­îc thµnh lËp hoÆc gi÷ chøc danh qu¶n lý ®iÒu hµnh doanh nghiÖp t­ nh©n C«ng ty TNHH, C«ng ty cæ phÇn lµ kh«ng ®­îc cã c¸c quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n, C«ng ty TNHH, C«ng ty cæ phÇn do vî hoÆc chång, bè, mÑ, con gi÷ chøc vô ®iÒu hµnh. Vî hoÆc chång, bè mÑ, con, anh, chÞ em ruét cña nh÷ng ng­êi gi÷ c¸c chøc danh trªn kh«ng ®­îc gi÷ chøc danh kÕ to¸n tr­ëng thñ quü t¹i cïng doanh nghiÖp vµ doanh nghiÖp thµnh viªn (nÕu cã). ChÕ ®é lµm viÖc cña H§QT - H§QT lµm viÖc theo chÕ ®é tËp thÓ, häp th­êng kú hµng quý ®Ó xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò thuéc nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh. H§QT cã thuÓ häp bÊt th­êng ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch cña doanh nghiÖpdo chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ hay tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc hoÆc trªn 50% tæng sè thµnh viªn H§QT ®Ò nghÞ. - Chñ tÞch hoÆc thµnh viªn H§QT ®­îc chñ tÞch uû quyÒn triÖu tËp vµ duy tr× cuéc häp. - C¸c cuéc häp cña H§QT ®­îc coi lµ hîp lÖ khi cã Ýt nhÊt 2/3 tæng sè thµnh viªn cã mÆt, nghÞ quyÕt, quyÕt ®Þnh cña H§QT cã hiÖu lùc khi cã trªn 50% tæng sè thµnh viªn H§QT biÓu quyÕt t¸n thµnh, thµnh viªn H§QT cã quyÒn b¶o l­u ý kiÕn cña m×nh. - Néi dung, kÕt luËn cña c¸c cuéc häp cña H§QT ph¶i ®­îc ghi thµnh v¨n b¶n; nghÞ quyÕt quyÕt ®Þnh cña H§QT cã tÝnh b¾t buéc thi hµnh ®èi víi doanh nghiÖp - Chi phÝ ho¹t ®éng cña H§QT, kÓ c¶ tiÒn l­¬ng vµ phô cÊp, ®­îc tr¸nh vµo qu¶n lý phÝ cña doanh nghiÖp. Tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn vµ nh÷ng ph­¬ng tiÖn cÇn thiÕt cho H§QT lµm viÖc. C¸c thµnh viªn chuyªn tr¸ch cña H§QT ®­îc xÕp l­¬ng c¬ b¶n theo ngµnh bËc viªn chøc Nhµ n­íc, h­ëng l­¬ng theo chÕ ®é ph©n phèi tiÒn l­¬ng trong doanh nghiÖp Nhµ n­íc cho cæ phÇn quy ®Þnh vµ tiÒn th­ëng t­¬ng øng víi hiÖu qu¶ ho¹t ®éng doanh nghiÖp. C¸c thµnh viªn kiªm nhiÖm cña H§QT h­ëng phô cÊp tr¸ch nhiÖm theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ vµ ®­îc tiÒn th­ëng t­¬ng øng víi hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. - C¸c thµnh viªn H§QT ph¶i cïng chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc ng­êi ra quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm vµ ph¸p luËt vÒ c¸c quyÕt ®Þnh cña H§QT, tr­êng hîp vi ph¹m ®iÒu lÖ doanh nghiÖp, quyÕt ®Þnh v­ît thÈm quyÒn l¹m dông chøc quyÒn, g©y thiÖt h¹i cho doanh nghiÖp vµ Nhµ n­íc th× ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vµ båi th­êng vËt chÊt ®èi víi c¸c thiÖt h¹i do m×nh g©y ra theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Ban kiÓm so¸t lµ tæ chøc do H§QT thµnh lËp víi nhiÖm vô gióp H§QT kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng ®iÒu hµnh cña Tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc, bé m¸y doanh nghiÖp vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn trong ho¹t ®éng tµi chÝnh ho¹t ®éng tµi chÝnh, chÊp hµnh ®iÒu lÖ doanh nghiÖp, chÊp hµnh nghÞ quyÕt, quyÕt ®Þnh cña H§QT, chÊp hµnh ph¸p luËt. Ban kiÓm so¸t chÞu tr¸ch nhiÖm vµ b¸o c¸o c«ng t¸c tr­íc H§QT. Tæng gi¸m ®èc do thñ t­íng ChÝnh phñ hoÆc ng­êi ®­îc thñ t­íng ChÝnh phñ uû quyÒn quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm theo ®Ò nghÞ cña H§QT Tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc lµ ®¹i diÖn theo ph¸p luËt cña doanh nghiÖp, lµ ng­êi cã quyÒn ®iÒu hµnh cao cÊp trong doanh nghiÖp, chÞu tr¸ch nhiÖm vµ tr­íc ph¸p luËt vÒ viÖc ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp Bé m¸y gióp viÖc bao gåm phã tæng gi¸m ®èc hoÆc phã gi¸m ®èc, kÕ to¸n tr­ëng, v¨n phßng vµ c¸c phßng, ban chuyªn m«n, nghiÖp vô cña doanh nghiÖp. Phã tæng gi¸m ®èc hoÆc phã gi¸m ®èc gióp Tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc ®iÒu hµnh doanh nghiÖp theo ph©n c«ng vµ uû quyÒn cña Tæng gi¸m ®èc cña Tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc. KÕ to¸n tr­ëng gióp Tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc chØ ®¹o, tæ chøc thùc hiÖn c«ng t¸c kÕ to¸n, thèng kª cña doanh nghiÖp vµ c¸c nhiÖm vô, quyÒn h¹n theo quy ®Þnh mµ ph¸p luËt v¨n phßng vµ phßng ban chuyªn m«n nghiÖp vô cã chøc n¨ng, tham m­u, gióp viÖc H§QT, Tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc trong viÖc ®iÒu hµnh qu¶n lý c¸c c«ng viÖc trong doanh nghiÖp Tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc doanh nghiÖp cã nhiÖm vô quyÒn h¹n sau: Cïng chñ tÞch H§QT ký nhËn vèn, ®Êt ®ai tµi nguyªn vµ c¸c nguån lùc kh¸c ®Ó qu¶n lý sö dông theo môc tiªu, nhiÖm vô Nhµ n­íc giao cho doanh nghiÖp; giao c¸c nguån lùc ®· nhËn cña Nhµ n­íc cho c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. - Sö dông, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn theo ph­¬ng ¸n ®· ®­îc H§QT phªn duyÖt. - X©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn kÕ ho¹ch dµi h¹n vµ hµng n¨m cña doanh nghiÖp dù ¸n ®Çu t­, ph­¬ng ¸n liªn doanh, ®Ò ¸n tæ chøc qu¶n lý cña doanh nghiÖp quy ho¹ch ®µo t¹o lao ®éng, ph­¬ng ¸n phèi hîp kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn thµnh H§QT. - X©y dùng ®Ó tr×nh H§QT phª duyÖt c¸c ®Þnh møc kinh tÕ kü thuËt, tiªu chuÈn s¶n phÈm, ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng phï hîp víi cc¸ quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. - §Ò nghÞ bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, khen th­ëng, kû luËt phã tæng gi¸m ®èc hoÆc phã gi¸m ®èc, kÕ to¸n tr­ëng doanh nghiÖp vµ gi¸m ®èc c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. - QuyÕt ®Þnh gi¸ mua, gi¸ b¸n s¶n phÈm vµ dÞch vô phï hîp víi nh÷ng quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. - KiÓm tra c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn thùc hiÖn ®Þnh møc, tiªu chuÈn, ®¬n gi¸ quy ®Þnh trong néi bé doanh nghiÖp. - QuyÕt ®Þnh bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, khen th­ëng, kû luËt phã gi¸m ®èc, kÕ to¸n tr­ëng c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn theo ®Ò nghÞ cña gi¸m ®èc ®¬n vÞ thµnh viªn vµ côc tr­ëng ban phã ban hoÆc tr­ëng phßng, phã tr­ëng phßng chuyªn m«n, nghiÖp vô vµ c¸c chøc vô t­¬ng ®­¬ng cña doanh nghiÖp. - Tæ chøc ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nh»m thùc hiÖn c¸c nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña H§QT. - B¸o c¸o tr­íc H§QT vµ c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp - ChÞu sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña H§QT, Ban kiÓm so¸t. C¸c c¬ q._.uan qu¶n lý Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn ®èi víi viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô theo quy ®Þnh cña luËt nµy. Trong tr­êng hîp ý kiÕn cña tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc kh¸c víi nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña H§QT, tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc cã quyÒn b¶o l­u ý kiÕn vµ kiÕn nghÞ víi c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn ®Ó xö lý, trong thêi gian ch­a cã quyÕt ®Þnh xö lý cña c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn ®Ó xö lý vÉn ph¶i chÊp hµnh nghÞ quyÕt, quyÕt ®Þnh cña H§QT. - §­îc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt trong tr­êng hîp khÈn cÊp vµ ph¶i b¸o c¸o ngay H§QT vµ c¸c c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn. b. M« h×nh doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng cã H§QT, m« h×nh nµy ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng ph¶i lµ tæng C«ng ty hoÆc doanh nghiÖp ®éc lËp cã quy m« lín. C¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý theo m« h×nh nµy bao gåm gi¸m ®ãc vµ bé m¸y gióp viÖc gi¸m ®èc lµ ng­êi cã quyÒn ®iÒu hµnh cao nhÊt trong doanh nghiÖp lµ ®¹i diÖn cho ph¸p luËt cña doanh nghiÖp, chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc ng­êi bæ nhiÖm m×nh vµ tr­íc ph¸p luËt vÒ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp thµnh viªn H§QT, gi¸m ®èc thùc hiÖn nhiÖm vô, quyÒn h¹n quy chÕ t¹i 38.6.38.6 vµ c¸c nhiÖm vô sau: - NhËn vèn, ®Êt ®ai, tµi nguyªn vµ c¸c nguån lùc kh¸c do Nhµ n­íc giao ®Ó qu¶n lý, sö dông theo môc tiªu nhiÖm vô Nhµ n­íc giao cho doanh nghiÖp, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn. - X©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn, kinh tÕ dµi h¹n vµ hµng n¨m cña doanh nghiÖp, ph­¬ng ¸n ®Çu t­, liªn doanh, ®Ò ¸n tæ chøc qu¶n lý cña doanh nghiÖp tr×nh c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn. - Tæ chøc ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp - Ban hµnh c¸c ®Þnh møc kinh tÕ kü thuËt, tiªu chuÈn s¶n phÈm, ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng phï hîp víi quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. - Tr×nh ng­êi quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp bæ nhiÖm miÔn nhiÖm khen th­ëng, kû luËt phã gi¸m ®èc, kÕ to¸n tr­ëng. - B¸o c¸o c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp -ChÞu sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña tæ chøc gi¸m s¸t do ChÝnh phñ quy ®Þnh vµ c¸c c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn ®èi víi viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô theo luËt nµy. Bé m¸y gióp viÖc gåm phã gi¸m ®èc, kÕ to¸n tr­ëng, v¨n phßng c¸c phßng chuyªn m«n nghiÖp vô nh­ ë trªn 5- Qu¶n lý Nhµ n­íc vµ thùc hiÖn quyÒn së h÷u ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Còng nh­ doanh nghiÖp kh¸c, doanh nghiÖp Nhµ n­íc chÞu sù qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi viÖc thµnh lËp, tæ chøc ho¹t ®éng vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c. MÆt kh¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ doanh nghiÖp cña Nhµ n­íc, thuéc së h÷u Nhµ n­íc do ®ã víi t­ c¸ch lµ chñ së h÷u, Nhµ n­íc thùc hiÖn c¸c quyÒn n¨ng cña chñ së h÷u ®èi víi doanh nghiÖp ViÖc qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc do ChÝnh phñ thèng nhÊt thùc hiÖn vµ nh÷ng néi dung sau: - Ban hµnh chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý ®èi víi tõng doanh nghiÖp Nhµ n­íc - QuyÕt ®Þnh c¸c biÖn ph¸p b¶o hé vµ hç trîc¸c doanh nghiÖp quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n - Tæ chøc x©y dùng quy ho¹ch vµ chiÕn l­îng ph¸t triÓn doanh nghiÖp Nhµ n­íc - Tæ chøc x©y dùng quy ho¹ch vµ ®µo t¹o c¸n bé qu¶n lý c¸n bé ®iÒu hµnh trong doanh nghiÖp Nhµ n­íc - Tæ chøc kiÓm tra, thanh tra viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch chÕ ®é Nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp QuyÒn chñ së h÷u Nhµ n­íc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cho ChÝnh phñ ng­êi ®¹i diÖn CSH Nhµ n­íc thèng nhÊt thùc hiÖn c¸c néi dung chñ yÕu sau: - QuyÕt ®Þnh thµnh lËp, s¸p nhËp, chia t¸ch, gi¶i thÓ ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc. - QuyÕt ®Þnh môc tiªu nhiÖm vô chiÕn l­îc vµ ®Þnh h­íng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh doanh cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc. - Ban hµnh ®iÒu lÖ mÉu cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc, phª chuÈn ®iÒu lÖ tæng C«ng ty Nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc quan träng. - QuyÕt ®Þnh cÊp vèn ®Çu t­ ban ®Çu vµ ®Çu t­ bæ sung, giao vèn cho doanh nghiÖp, kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc khÊu hao, chÕ ®é sö dông lîi nhuËn, phª chuÈn ph­¬ng ¸n chuyÓn nh­îng, cho thuª, thÕ chÊp, cÇm cè nh÷ng thiÕt bÞ nhµ x­ëng quan träng, phª duyÖt ph­¬ng ¸n huy ®éng vèn, gãp vèn vµo doanh nghiÖp kh¸c. Tæ chøc thùc hiÖn quyÒn cña chñ së h÷u ®èi víi phÇn vèn ®Çu t­ cña Nhµ n­íc vµo c¸c doanh nghiÖp. - QuyÕt ®Þnh ¸p dông m« h×nh qu¶n lý ®èi víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp Nhµ n­íc, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, khen th­ëng kû luËt c¸c chøc danh qu¶n lý chñ chèt cña doanh nghiÖp. - Quy ®Þnh c¸c tiªu chuÈn, ®Þnh møc, quyÕt ®Þnh tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng, phô cÊp cña c¸c thµnh viªn H§QT, tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc doanh nghiÖp. Tæ chøc kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn môc tiªu nhiÖm vô, ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. ChÝnh phñ ph©n cÊp hoÆc uû quyÒn cho c¸c bé UBND cÊp tØnh thùc hiÖn mét sè quyÒn cña CSH Nhµ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp. QuyÒn CSH Nhµ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn ®­îc thÓ hiÖn trong viÖc qu¶n lý cæ phÇn chi phèi vµ cæ phÇn ®Æc biÖt cña Nhµ n­íc còng nh­ viÖc qu¶n lý vèn gãp cña Nhµ n­íc ë c¸c doanh nghiÖp kh¸c. Cæ phÇn chi phèi cña Nhµ n­íc lµ lo¹i cæ phÇn sau: - Cæ phÇn cña Nhµ n­íc chiÕm trªn 50% tæng sè cæ phÇn cña doanh nghiÖp. - Cæ phÇn cña Nhµ n­íc Ýt nhÊt gÊp 2 lÇn cæ phÇn cña cæ ®«ng lín nhÊt kh¸c trong doanh nghiÖp Cæ phÇn ®Æc biÖt cña Nhµ n­íc lµ cæ phÇn cña Nhµ n­íc trong mét sè doanh nghiÖp mµ Nhµ n­íc kh«ng cã cæ phÇn chi phèi, nh­ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh mét sè vÊn ®Ò quan träng cña doanh nghiÖp theo tho¶ thuËn trong ®iÒu lÖ doanh nghiÖp Quy chÕ vÒ qu¶n lý phÇn vèn gãp cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµo doanh nghiÖp kh¸c,qu¶n lý cæ phÇn chi phèi, cæ phÇn ®Æc biÖt quy ®Þnh ( ®iÒu 49 - 54 luËt DNNN) 6- Gi¶i thÓ vµ ph¸ s¶n doanh nghiÖp Nhµ n­íc Gi¶i thÓ doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ thñ tôc ph¸p lý nh»m chÊm døt sù tån t¹i cña doanh nghiÖp vµ xo¸ tªn doanh nghiÖp trong sè §KKD. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc bÞ xem xÐt lµ gi¶i thÓ trong c¸c tr­êng hîp sau: - HÕt thêi h¹n ho¹t ®éng ghi trong quyÕt ®Þnh thµnh lËp mµ doanh nghiÖp kh«ng xin gia h¹n. - Doanh nghiÖp kinh doanh thua lç kÐo dµi nh­ng ch­a l©m vµo t×nh tr¹ng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n nî ®Õn h¹n - Doanh nghiÖp kh«ng thÓ thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô do Nhµ n­íc quy ®Þnh sau khi ®· ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt. - ViÖc tiÕp tôc duy tr× doanh nghiÖp lµ kh«ng cÇn thiÕt, viÖc gi¶i thÓ doanh nghiÖp Nhµ n­íc do ng­êi ®· ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ n­íc quyÕt ®Þnh. §ã lµ TTCP, Bé tr­ëng qu¶n lý ngµnh chñ tÞch UBND cÊp tØnh ®­îc hoÆc TTCP uû quyÒn ®èi víi c¸c tæng C«ng ty Nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®éc lËp cã quy m« lín; Bé tr­ëng qu¶n lý ngµnh hoÆc chñ tÞch UBND cÊp tØnh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh¸c. Ng­êi quyÕt ®Þnh gi¶i thÓ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶i lËp héi ®ång thuÕ. Héi ®ång gi¶i thÓ lµ c¬ quan tham m­u cho ng­êi quyÕt ®Þnh gi¶i thÓ doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ tæ chøc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh gi¶i thÓ, thµnh phÇn vµ quy chÕ lµm viÖc cña héi ®ång thÓ thÓ cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc do ChÝnh phñ quy ®Þnh. V- Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë thêi kú tr­íc ®©y, hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai 1- Nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta HÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta ®­îc h×nh thµnh ë MiÒn B¾c tõ n¨m 1954 vµ ë ViÖt Nam trë sau 1975, dùa trªn 3 bé phËn chñ yÕu sau: - Mét lµ, do quèc h÷u ho¸ c¸c doanh nghiÖp cña chÝnh quyÒn cò - Hai lµ, do Nhµ n­íc ta x©y dùng tõ nguån vèn cña ng©n s¸ch hoÆc vèn nî vµ viÖn trî cña c¸c n­íc, c¸c tæ chøc quèc tÕ - §Æc biÖt c¸c n­íc XHCN cò. Ba lµ, do viÖc c¶i t¹o c¸c xÝ nghiÖp cña c¸c n­íc t­ b¶n trong n­íc khi tiÕn hµnh c«ng cuéc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ®èi víi c¸c giai cÊp t­ s¶n. Do h×nh th¸i tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau nh­ vËy, nªn hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta cã ®Æ tr­ng lÜnh vùc kh¸c biÖt do víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, ®ã lµ: C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc x©y dùng trªn c¬ së nh÷ng quan ®iÓm rÊt kh¸c nhau, ­u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng mét c¸ch hîp lý, c¬ cÊu kinh tÕ tù lùc tù c­êng, ph¸t triÓn kinh tÕ ®· ph­¬ng vµ x©y dùng huyÖn... MÆc dï cã nhiÒu thiÕu sãt mµ H§ 6 ®· phª ph¸n, doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· cã ®ãng gãp lÞch sö to lín vµ ®ang chiÕm vai trß rÊt quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. a- Quy m« c¸c doanh nghiÖp phÇn lín lµ nhá bÐ, c¬ cÊu ph©n t¸n ®iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn trªn c¸c ph­¬ng diÖn sau: * VÒ sè l­îng lao ®éng Trªn 2/3 tæng sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã sæ lao ®éng d­íi 200 ng­êi chØ cã kho¶ng 4% doanh nghiÖp cã sæ lao ®éng trªn 1000 ng­êi. Nh÷ng doanh nghiÖp cã hµng trôc ngµn c«ng nh©n viªn víi xuÊt hiÖn trong ngµnh khai kho¸ng. Do quy m« lao ®éng trong phÇn lín c¸c doanh nghiÖp thuéc diÖn nhá bÐ, nÕu dÉu cã hµng chôc ngµn ®¬n vÞ 13 lao ®éng trong toµn khu vùc doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®Ó chiÕm tû träng kh¸ nhá trong tæng sè lao ®éng x· héi ch­a ®Õn 6%. Riªng lao ®éng trong c«ng nghiÖp Nhµ n­íc, míi chiÕm kho¶ng 2% lao ®éng x· héi * VÒ møc ®é tÝch tô vèn xÐt møc ®é tÝch tô vèn. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn nhiÒu h¹n chÕ, phÇn lín cã møc vèn qu¸ thÊp cã thÓ thÊy ®­îc th«ng qua biÓu sau: Møc ®é tÝch tô (30.3.93) C«ng ty Tæng doanh nghiÖp Nhµ n­íc Doanh nghiÖp Nhµ n­íc Trung ­¬ng Doanh nghiÖp Nhµ n­íc §P Sè l­îng C¬ cÊu Sè l­îng C¬ cÊu Sè l­îng C¬ cÊu Tæng DNNN 8750 100 1655 100 7095 100 Vèn < 1 tû 4285 49 241 14,6 4044 57 1 < 5 tû 2865 32,7 570 34,4 22.95 32,3 5 < 25 1199 13.7 561 33,9 638 9.0 25: 100 187 3,3 195 11,8 9,2 1,3 > 100 114 1,3 88 5,3 26 0,4 Nh­ vËy gÇn mét nöa doanh nghiÖp Nhµ n­íc chØ cã vèn 5 tû ®ång, c¶ n­íc chØ cã 401 doanh nghiÖp cã sè vèn trªn 20 tû. Sè doanh nghiÖp lín víi sè vèn trªn 100 tû chiÕm chØ h¬n 1% sè doanh nghiÖp. Møc trang bÞ vèn cho 1 lao ®éng cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ 31.160.000 trong ®ã cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc 6B th­¬ng m¹i lµ 110.330.000 cßn Nhµ n­íc 12.620.000 b- Tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ l¹c hËu: tõ mét sè Ýt doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc ®Çu t­ vèn, phÇn lín doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· ®­îc thµnh lËp kh¸ l©u, cã tr×nh ®é kinh tÕ thÊp, c«ng nghiÖp l¹c hËu. Theo b¸o c¸o ®iÒu tra cña bé khoa häc kü thuËt- m«i truêng cho thÊy tr×nh ®é c«ng nghÖ trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cña ViÖt Nam kÐm c¸c n­íc kh¸c tõ 3 ®Õn 4 thÕ hÖ (30 ®Õn 40 n¨m) cã doanh nghiÖp cßn sö dông c«ng nghÖ tõ nh÷ng n¨m 30 - 40. NhiÒu thiÕt bÞ sau 14 - 15 n¨m míi ®­îc thay ®æi trong khi ë c¸c n­íc kh¸c lµ 5 n¨m. Theo sè liÖu thèng kª, trong c«ng nghÖ cã gÇn 26% thiÕt bÞ do Liªn X« cung cÊp, 24% cña c¸c n­íc §«ng ¢u gÇn 20% cña c¸c n­íc ASEAN trªn 18% lµ cña c¸c n­íc kh¸c cßn l¹i lµ tù chÕ. Víi c¬ cÊu ®Çu t­ kü thuËt, nh­ trªn ta thÊy tr¸nh ®ång vé cña c¸c doanh nghiÖp thÊp, chØ míi c¸c 28% doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã trang thiÕt bÞ t­¬ng ®èi hoµn chØnh, ®ång bé. Møc sö dông thay thiÕt bÞ chØ ®¹t 50% c«ng suÊt, do ®iÒu kiÖn kü thuËt nh­ vËt vµ kh¶ n¨ng cung cÊp tµi chÝnh cña Nhµ n­íc cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc gi¶m nªn t×nh tr¹ng m¸y mãc thÕt bÞ còng yÕu kÐm. Trªn 50% TSL§ cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· hao mßn qu¸ 1/2 chØ cã 26% TSL§ hao mßn d­íi 30%. Víi nh÷ng g× ®· nªu trªn, nhiÒu doanh nghiÖp khã cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ vµ ngay c¶ víi h·ng n­íc ngoµi trªn thÞ tr­êng néi ®Þa v× hao phÝ vËt chÊt qu¸ lín. Cã b¸o c¸o cßn cho thÊy chØ cã kho¶ng 15% s¶n phÈm cña ta ®¹t chÊt l­îng xuÊt khÈu 70% cã thÓ tiªu thô trong néi ®Þa. sè s¶n phÈm kh«ng tiªu thô ®­îc ®· chiÕm 10% tæng sè l­u ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, lµm cho sù khan hiÕm vÒ vèn còng trë lªn trÇm träng vµ gay g¾t h¬n. c- ViÖc ph©n bæ vÒ ngµnh vµ vïng cßn bÊt hîp lý HÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc cña chóng ta chñ yÕu ®­îc bè trÝ ë c¸c thµnh phè lín, nhiÒu vïng cña ®Êt n­íc cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, nguån lao ®éng dåi dµo song d­êng nh­ c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã; MiÒn nói phÝa B¾c, T©y Nguyªn, §ång b»ng S«ng Cöu Long... Ph©n bæ doanh nghiÖp Nhµ n­íc theo ngµnh nh­ sau: Ngµnh Sè doanh nghiÖp Tû träng % C«ng nghiÖp 2271 39,7 N«ng nghiÖp 661 10,1 L©m nghiÖp 423 6,5 XD 1034 15,8 GTVT 236 3,6 B­u ®iÖn 3 0,1 Th­¬ng nghiÖp DV 1774 27,1 Ngµnh kh¸c 142 2,2 C¸c ngµnh cã nhiÒu vèn nhÊt lµ N¨ng l­îng 15039 tû GTVT 4654 C«ng nghiÖp nhÑ 3757 n«ng nghiÖp vµ CNThùc phÈm 3491 Th­¬ng m¹i 3433 X©y dùng 2157 Møc trang bÞ vèn cho 1 lao ®éng kh«ng hîp lý Th­¬ng nghiÖp dÞch vô 35,3T/ng­êi GTVT 34,5 C«ng nghiÖp 30,6 Trong khi ®ã X©y dùng 8,2 L©m nghiÖp 8,1 N«ng nghiÖp 13,9 2- Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë thêi kú tr­íc ®©y (KHHTT) V× nhËn thøc r»ng nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa chØ cã 2 thµnh phÇn TKQD vµ tËp thÓ, trong ®ã doanh nghiÖp ®ãng vai trß chñ ®¹o nªn Nhµ n­íc ta ®· giµnh sù ­u tiªn ®Æc biÖt cho viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Nhê ®ã hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¸t triÓn hÕt søc nhanh chãng c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã mÆt ë kh¾c mäi ngµnh mäi lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, cã doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë Trung ­¬ng, ®Þa ph­¬ng theo thèng kª ®Õn 1989 c¶ n­íc cã 12094 doanh nghiÖp Nhµ n­íc c¸c lo¹i víi trªn 90% tæng sè lao ®éng kinh tÕ, c¸n bé khoa häc, qu¶n lý ®­îc ®µo t¹o cã hÖ thèng cña c¶ n­íc. HÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· ®ãng vai trß chñ yÕu trong viÖc s¶n xuÊt vµ cung cÊp cho x· héi c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt, hµng ho¸, dÞch vô tiªu dïng c¸ nh©n vµ x· héi §iÖn ph¸t ra chiÕm 100% ThÐp 100% M¸y c¾t gät kim lo¹i 100% M¸y b¬m n­íc 100% Xi m¨ng 100% BCVT th«ng 100% VËn t¶i ®­ëng s¾t Thuèc t©n d­îc 100% GiÊy 100% Bia chai 100% Thuèc l¸ 100% HÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ãng vai trß chñ yÕu trong viÖc ®ãng gãp cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. N¨m 1989 tæng sè thuÕ Nhµ n­íc thu ®­îc lµ 3128 tû trong ®ã thuÕ thùc thi c«ng nghiÖp th­¬ng nghiÖp 308 tû, thuÕ XNK 383 tû, riªng thuÕ thu tõ KTQD ®¹t 2019 tû chiÕm 64% cã thuÕ n­íc trong thêi kú nµy doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n 3- Doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa Khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng cßn ®­îc bao cÊp nh­ tr­íc n÷a, mÆt kh¸c l¹i bÞ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ c¹nh tranh lÜnh vùc m¹nh mÏ, do vËy hµng lo¹t doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng trô næi buéc ph¶i ph¸ s¶n hoÆc gi¶i thÓ. Sè l­îng doanh nghiÖp Nhµ n­íc gi¶m nhiÒu kÓ tõ n¨m 1990 - 1993 Thêi gian Sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc TT Tû tränh so víi 1989 (%) 21 - 12 - 1989 12084 100 01 - 01 - 1992 9190 77 31.12.1992 8750 72 01.06.1993 7060 58.4 Trong tæng sè 7060 doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ang ho¹t ®éng (01.08.93) còng cã tíi 375 doanh nghiÖp kh«ng cã kh¶ n¨ng tån t¹i cÇn ph¶i tiÕp tôc xö lý. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i thÊy r»ng trªn thùc tÕ viÖc s¾p xÕp l¹i chØ ®­îc tiÕn hµnh ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cña ®Þa ph­¬ng cßn doanh nghiÖp Nhµ n­íc Trung ­¬ng vÉn t¨ng lªn 16% vµ viÖc s¾p xÕp l¹i diÔn ra kh«ng ®¸ng kÓ MÆc dï c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc tõ n¨m 89 - 93 ®· gi¶m gÇn 1 nöa song cã sù ®æi míi vÒ tæ chøc qu¶n lý, vÒ kü thuËt vµ c«ng nghÖ cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn l¹c hËu nªn s¶n xuÊt cña hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc vÉn t¨ng c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc vÉn ®ãng vai trß chñ yÕu trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng ngµnh quan träng ®ßi hái ®Çu t­ lín, c«ng nghÖ, kü thuËt cao vµ ngµnh s¶n xuÊt vµ cung øng lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô c«ng céng. §ång thêi hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc vÉn lµ thµnh phÇn kinh tÕ ®ãng gãp nhiÒu nhÊt cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc 1990 1991 1992 1- Tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ (GDP) cña nÒn kinh tÕ 5,32 6,0 8,3 2- Tû träng kinh tÕ quèc doanh 34,0 36 40 3- Tû lÖ ®ãng gãp cña qu¶n trÞ kinh doanh trong ng©n s¸ch Nhµ n­íc 65 69 73 Tuy cã nh÷ng ®æi míi quan träng, cã nh÷ng b­íc tiÕn ®¸ng kÓ trªn nhiÒu lÜnh vùc, Nh­ng hiÖn t¹i hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã nh÷ng tån t¹i hÕt søc lín, ®ã lµ: Sè l­îng nhiÒu vµ ph©n t¸c: ®Õn thêi ®iÓm 1/6/19939 cßn 7060 doanh nghiÖp Nhµ n­íc nÕu lµ 576 doanh nghiÖp. Kh«ng cßn ho¹t ®éng th× doanh nghiÖp Nhµ n­íc vÉn cßn 6544 ®¬n vÞ trong ®ã 4573 doanh nghiÖp do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý vµ 1971 doanh nghiÖp do Trung ­¬ng qu¶n lý, trong ®ã doanh nghiÖp do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý tr¶i kh¾p 53/53 tØnh thµnh phèi, N¬i Ýt nhÊt lµ Trµ Vinh 19 doanh nghiÖp nhiÒu thµnh phè Hå ChÝ Minh 458 doanh nghiÖp. Sè doanh nghiÖp trung ­¬ng thuéc 37 bé vµ c¸c c¬ quan trung ­¬ng, nhiÒu nhÊt lµ bé N«ng nghiÖp mµ doanh nghiÖp thuéc ph©n 352 doanh nghiÖp. Cã nhiÒu c¬ quan trung ­¬ng kh«ng cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp doanh nghiÖp nh­ng còng cã tõ 1 ®Õn vµi chôc doanh nghiÖp nh­ Ban ViÖt KiÒu trung ­¬ng, UB d©n téc miÒn nói Trung t©m khoa häc vµ c«ng nghÖ quèc gia. C¸c doanh nghiÖp cßn ph©n t¸n ë kh¾p c¸c ngµnh nghÒ s¶n xuÊt kinh doanh cña nÒn kinh tÕ. Trong ®ã nhiÒu ngµnh kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã quèc doanh hoÆc kh«ng cÇn tËp trung nhiÒu doanh nghiÖp nh­ vËy vÝ dô: CN: - S¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng 358 doanh nghiÖp - Gç l©m s¶n 139 doanh nghiÖp - LTTP 403 doanh nghiÖp N«ng l©m nghiÖp Trång trät 291 doanh nghiÖp Ch¨n nu«i 192 doanh nghiÖp Trång rõng 257 doanh nghiÖp * Kü thuËt vµ c«ng nghÖ l¹c hËu: MÆc dï trong nh÷ng n¨m qua, kü thuËt vµ c«ng nghiÖp s¶n xuÊt cña c¸c nhµ doanh nghiÖp ®· ®­îc ®æi míi kh¸ nhiÒu. Tuy nhiªn so víi Nhµ n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi kü thuËt vµ c«ng nghÖ cña n­íc ta vÉn phô thuéc vµo l¹c hËu, tr×nh ®é trang bÞ cho ng­êi lao ®éng cßn thÊp theo b¸o c¸o cña tæng côc thèng kª vèn trang bÞ cho mét b×nh qu©n cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc míi ®¹t 245 thuéc ®ång. Trong ®ã ngµnh trang bÞ cho lµ khu nghiÖp dÞch vô ®¹t 35,5 (T®) giao th«ng vËn t¶i 34,5 (T®) thÊp nhÊt lµ l©m nghiÖp 8,1 vµ x©y dùng 8,2. §iÒu ®¸ng quan t©m lµ nhiÒu doanh nghiÖp tiÕn hµnh ®æi míi kü thuËt vµ c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nh­ng do nh÷ng lý do l¹i ®i nhËp c¸c lo¹i kü thuËt vµ c«ng nghÖ l¹c hËu ®· bÞ thÕ giíi th¶i. Theo b¸o c¸o cña bé c«ng nghiÖp th× thêi gian qua cã 70% c¸c doanh nghiÖp cña bé ®· nhËp vÒ cac lo¹i thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ l«i th«i. * HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh thÊp: ChuÓn sang c¬ chÕ míi, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®Òu cã ng­êi cè g¾ng duy tr× vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, g×n gi÷ ®éi ngò lao ®éng b»ng c¸ch c¶i tiÕn kü thuËt më réng mÆt hµng kinh doanh, kh«ng Ýt doanh nghiÖp ®· cã tiÕn bé ®¸ng kÓ. ®ã lµ nh÷ng lç lùc rÊt ®Çy triÓn väng xong hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi víi Nhµ n­íc ch­a cã b­íc tiÕn t­¬ng xøng. Tuy s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc mÊy n¨m nay b¾t ®Çu ®­îc phôc håi vµ ph¸t triÓn nh­ng hiÖu qu¶ l¹i cã xu h­íng gi¶m. Tû xuÊt lîi nhuËn b×nh qu©n n¨m 1992 tÝnh trªn vèn sö dông lµ 4,8%/n¨m vµ tÝnh trªn doanh thu trªn th¸ng lµ 3%. §ã lµ tû suÊt lîi nhuËn qu¸ thÊp so víi tû lÖ l¹m ph¸t vµ l·i suÊt ng©n hµng. HÇu hÕt c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt sö dông vèn víi hiÖu qu¶ thÊp. Ngµnh c«ng nghiÖp chiÕp 36% tæng sè vèn sö dông vµ trªn 50% tæng sè vèn ng©n s¸ch cÊp cña khu vùc doanh nghiÖp Nhµ n­íc nh­ng tû suÊt lîi nhuËn trªn 1 ®ånh vèn chØ ®¹t 4,6% n¨m trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu c¸c thµnh phÇn phÈm chØ chiÕm 6,8% lµ thiÕt thùc vµ n«ng s¶n 18,5 nguyen liÖu vµ dÇu th« Ngµnh giao th«ng vËn t¶i, ®¹t 4,2% ngµnh n«ng nghiÖp ®¹t 2,3% c¸c ngµnh dÞch vô cã ®iÒu kiÖn quay vßng vèn nhanh song tû suÊt lîi nhuËn kh«ng cao. Ngµnh th­¬ng nghiÖp dÞchh vô 7,4 trong ®ã néi th­¬ng 6,0%, ngo¹i th­¬ng 6,4%, th­¬ng nghiÖp tæng hîp 9,4%, du lÞch 17,2% dÞch vô 15,8%. Trong tæng sè 6544 doanh nghiÖp cßn ho¹t ®éng chñ cã 12,8% trong c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt vËt chÊt cã tû suÊt lîi nhuËn tõ 15% n¨m trë lªn vµ 4,3% trong c¸c ngµnh dÞch vô cã tû suÊt lîi nhuËn tõ 20% n¨m trë lªn 7,6DN cã tû suÊt lîi nhuËn tõ 8 - 15 % n¨m 47,6% cã tû xuÊt lîi nhuËn d­íi 8% n¨m kh«ng cã kü n¨ng hoµn tr¶ nî vay vèn. §¸ng l­u ý lµ gÇn 11,6% s¶n xuÊt kinh doanh thua lç vµ 12% kh«ng cã lo¹i nhuËn tøc lµ 1/4 doanh nghiÖp Nhµ n­íc kinh doanh kh«ng cã l·i vµ n¨m1992 cßn bÞ thua lç 451 tû ®ång trong sè nµy cã 1142 doanh nghiÖp ®· thµnh lËp l¹i theo nghÞ ®Þnh 388 cæ phÇn. Theo ban thanh to¸n c«ng nî, hiÖn cßn 3000 tû ®ång vèn tÝn dông cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· gi¶i thÕ, kh«ng ®ßi ®­îc vÒ ng©n s¸ch ph¶i g¸nh chÞu. NÕu tÝnh c¶ gi¸ trÞ tµi nguyªn, ®Êt ®ai nhµ x­ëng ®­îc sö dông mµ hiÖn nay ch­a tÝnh hoÆc ch­a ®ñ møc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cßn thÊp n÷a. NhiÒu nguyªn nh©n lµm cho hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc thÊp song trong ®ã cã mét nguyªn nh©n hÕt søc quan träng lµ tiªu hao vËt chÊt qu¸ cao. N¨m 1990 N¨m 1991 N¨m 1992 - Tiªu hao vËt chÊt trong tæng s¶n phÈm x· héi toµn nÒn kinh tÕ 48,68 49,55 51,69 - Doanh nghiÖp Nhµ n­íc 60,06 60,86 61,34 Ngoµi doanh nghiÖp Nhµ n­íc 43,07 42,97 44,81 * Sù ®ãng gãp cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc cho ng©n s¸ch ch­a t­¬ng xøng víi phÇn ®Çu t­ cña Nhµ n­íc cho nã, còng nh­ víi tiÒn lùc cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc Doanh nghiÖp Nhµ n­íc sö dông phÇn lín trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, hÇu hÕt c¸n bé ®­îc ®µo t¹o ®­îc vay 80% tæng sè vèn tÝn dông vµ ®· vay n­íc ngoµi kh«ng kÓ trong ®ã nguån thu trong n­íc nh­ sau: N¨m 1990 N¨m 1991 N¨m 1992 - Nép thuÕ 18,23 37,86 26,28 - B¸n dÇu th« 17,58 19,26 26,92 - KhÊu hao c¬ b¶n 4,01 2,36 10,33 Nh­ + KHCB 22,24 40,22 36,61 ThuÕ + dÇu th« + KHCB 39,82 39,48 57,53 §ãng gãp cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc cña doanh nghiÖp gåm thuÕ b¸n dÇu th« vµ KHCB. Tho¹t nh×n ta thÊy tû lÖ kh¸ cao nh­ng nÕu tõ phÇn thuÕ tµi nguyªn vµ dÇu th« ra chØ thuÕ vµ KHCB b¨m 1999 c¸c doanh nghiÖp chØ néi cã 36,61% vµ nÕu tÝnh phÇn KHCB nöa thu phÇn nép thuÕ cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn 26,28%. Con sè nµy nÕu so víi tû lÖ tæng s¶n phÈm x· héi cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ lµ 41,61% th× kh«ng ph¶i lµ cao. NÕu trong thuÕ ta trõ ®i phÇn thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt thu th«ng qua doanh nghiÖp Nhµ n­íc chø kh«ng ph¶i doanh nghiÖp Nhµ n­íc g¸nh chÞu mµ do ng­êi tiªu dïng tr¶ trõ phÇn cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc thùc tÕ nép ng©n s¸ch cßn nhá n÷a. NÕu chóng ta lÊy phÇn ®ãng gãp cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc trë ®i phÇn ng©n s¸ch ®· ®Çu t­ trë l¹i cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc th× tû lÖ cßn thÊp h¬n nhiÒu n÷a. * T×nh tr¹ng mÊt vµ thÊt tho¸t lín ®ang diÔn ra hÕt søc nghiªm träng. Tæng vèn kinh doanh cña tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc n¨m 1992 so víi n¨m 1991 t¨ng 15,66% nÕu tÝnh tû lÖ ph¹m ph¸t n¨m 1992 lµ 17,6% th× vèn cña doanh nghiÖp ®· gi¶m ®i mét c¸ch t­¬ng ®èi so víi n¨m1991 Trong tæng sè vèn mµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã ®­îc tÝnh ®Õn 31.12.92 cßn bao gåm 1 phÇn vèn vay tÝn dông trong n¨m 92. NÕu trõ ®i sè vèn tÝn dông nµy th× sè vèn cña c¸c doanh nghiÖp chØ cßn b»ng 91,43% so víi 91. Theo ®iÒu tra ngµy 1.6.1993 cña tæng côc thèng kª kh¶ n¨ng b¶o toµn vèn vµ ph¸t triÓn vèn kh«ng thùc hiÖn ®­îc sè t¨ng thÊp h¬n tû lÖ tr­ît gi¸. NÕu tr¸nh sù gi¶m gi¸ cña ®ång vèn do l¹m ph¸t th× tæng sè vèn cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc thËt sù mÊt ®i lµ 22,26% * ViÖc qu¶n lý ®èi víi hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn qu¸ yÕu ë tÇm vÜ m«, thiÕu quy ho¹h, h­íng dÉn vµ trî gióp ®¾c lùc, nhiÒu chÝnh s¸ch cßn gß bã kh«ng thÝch hîp vµ thay ®æi ®ét ngét, thñ tôc phiÒn hµ, c¸ch gi¶i quyÕt tuú tiÖn ch­a t¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc. ViÖc ®µo t¹o, båi d­ìng cho gi¸m ®èc bá ®éi ngò qu¶n lý vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng, vÒ c¸c chÝnh s¸ch míi hÇu nh­ bÞ l·ng quªn vµ kh«ng cã c¬ quan nµo ®óng ra tæ chøc, ®iÒu hoµ phèi hîp, viÖc ph©n c«ng ph©n nhiÖm gi÷a bé qu¶n lý ngµnh vµ bé tµi chÝnh kh«ng ®ñ râ rµng vµ cô thÓ. §Æc biÖt nghiªm träng lµ t×nh h×nh bu«ng láng qu¶n lý tµi chÝnh cña Nhµ n­íc mÊt vai trß thùc sù lµ ng­êi chñ së h÷u. - §Êt ®ai, TP, nhµ x­ëng vµ mét phÇn trang thiÕt bÞ kh«ng ®­îc h¹ch to¸n, h¹ch to¸n kh«ng ®ñ. - ViÖc chuyÓn giao vèn, liªn doanh, liªn kÕt vay nî trong n­íc vµ ngoµi n­íc diÔn ra kh¸ tuú tiÖn - Kh«ng cã chÕ ®é gi¸m s¸t gi¸ hîp ®ång, qu¶n lý phi lîi nhuËn b×nh qu©n, ch­a cã chÕ ®é kiÓm to¸n, b¸o c¸o tµi chÝnh c«ng khai. - §éng lùc ®Ó doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ãng gãp cho Nhµ n­íc thÊp hoÆc kh«ng cã, ®éng lùc vËt chÊt theo chÊt ®é cho gi¸m ®èc thÊp. HiÖn nay ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn tån t¹i Ýt nhÊt 2 sæ s¸ch chÕ ®é chøng tõ, biªn lai hach to¸n, thèng kª cã tÝnh h×nh thøc vµ ®èi phã, thu nhËp cña ng­êi lao ®éng vµ gi¸m ®èc kiÓm so¸t ®­îc vµ kh«ng b¸o c¸o trung thùc qu¶n lý phÝ, chi phÝ ®i n­íc ngoµi, trong n­íc, tiÕp d©n quµ c¸p qu¸ cao so víi thu thu nhËp ng­êi lao ®éng vµ hiÖu qu¶. NhiÒu gi¸m ®èc tham gia vµo nh÷ng ho¹t ®éng kinh doanh ngoµi sù kiÓm so¸t cña doanh nghiÖp, ngµy cµng ph¸t hiÖn ®­îc nhiÒu sù l¹m dông, chiÕm ®o¹t tµi s¶n lµm giÇu c¸ nh©n, bu«n lËu, kinh doanh bÊt hîp ph¸p cña doanh nghiÖp. 4- Nh÷ng nguyªn nh©n a- T×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc hËu qu¶ tÊt yÕu cña nh÷ng khuyÕt ®iÓm trong viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, c«ng nghiÖp ho¸ cña nh÷ng sai lÇm trÇm träng trong bè trÝ c¬ cÊu kinh tÕ vµ ¸p dông c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ nh»m ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tËp trung, hiÖn vËt, bao cÊp, khÐp kÝn vµ h­íng néi thay thÕ nhËp khÈu. Trong h¬n 40 n¨m qua, ë n­íc ta ph¸t triÓn kinh tÕ quèc doanh ®· ®­îc xem lµ môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi vµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· ®­îc coi lµ c¬ së kü thuËt cña nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. V× ®ång nhÊt x· héi chñ nghÜa víi c«ng h÷u vµ kinh tÕ quèc doanh, lÉn lén g÷a môc tiªu vµ ph­¬ng tiÖn nªn chóng ta ®· ph¸t triÓn trµn lan c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ sù ®ãng gãp cña chóng ®· kh«ng t­¬ng xøng víi sù ®Çu t­ cña Nhµ n­íc. Trong mét thêi gian dµi, chóng ta ®· m¾c sai lÇm ®Þnh gi¶i 1 bµi to¸n quèc doanh trªn nÒn t¶ng cña hÖ lý luËn cò, kh«ng hiÖn thùc, chñ quan vµ duy ý chÝ vÒ m« h×nh chñ nghÜa x· héi, m« h×nh ph¸t triÓn vµ qu¶n lý nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa theo quan ®iÓm truyÒn thèng, kh«ng thÓ t¹o ra sù chuyÓn biÕn c¨n b¶n vÒ n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc nÕu hÖ quan ®iÓm n­íc nµy vÉn lµm c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cho nh÷ng chÝnh s¸ch vµ chÕ ®é qu¶n lý doanh nghiÖp Nhµ n­íc. b- Chóng ta chËm vµ kh«ng c­¬ng quyÕt trong viÖc c¶i c¸ch chÕ ®é së h÷u trong doanh nghiÖp Nhµ n­íc VÒ mÆt ph¸p, lý tµi s¶n, tiÒn vèn trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc thuéc së h÷u toµn d©n nh­ng trªn thùc tÕ tÝnh chÊt toµn d©n cña së h÷u trong doanh nghiÖp Nhµ n­íc bÞ hao mßn 1 c¸ch nghiªm träng. Do c¸c h×nh thøc cô thÓ cña së h÷u toµn d©n vÒ mÆt kinh tÕ kh«ng ®­îc x¸c ®Þnh nªn hÇu hÕt nh÷ng ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc thê ¬ vµ xa c¸ch vèn së h÷u toµn d©n. Quan ®iÓm së h÷u toµn d©n lµ kh«ng ph¶i cña ai c¶ ®· bÐn rÔ ngµy cµng s©u s¾c trong suy nghÜ vµ hµnh ®éng cña hä. T×nh tr¹ng kh«ng cã ai lµ chñ së h÷u ®Ých thùc lµ nguyªn nh©n cña sù tham nhòng cña nh÷ng nguyªn nh©n cña sù tham nhòng cña nh÷ng ng­êi cã chøc cã quyÒn vµ sù l·nh ®¹o thiÕu tr¸ch nhiÖm, thiÕu kû c­¬ng, kû luËt cña ng­êi lao ®éng lµ sù sót kÐm vÒ n¨ng suÊt chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶, kh«ng trung thùc trong c«ng t¸c kÕ to¸n, thèng kª, thiÕu minh b¹ch trong ph©n phèi thu nhËp... trong doanh nghiÖp Nhµ n­íc c- ThiÕu m« h×nh tæ chøc vµ qu¶n lý doanh nghiÖp Nhµ n­íc h÷u hiÖu theo nh÷ng yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. M« h×nh tæ chøc cña c¸c xÝ nghiÖp, liªn hiÖp c¸c xÝ nghiÖp, tæng C«ng ty mµ chóng ta ®· ¸p dông tõ h¬n bèn thËp niªn qua lµ con ®Î cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, hiÖn vËt, bao cÊp vµ ®­îc nÒn kinh tÕ nµy nu«i d­ìng. Nã ®· kh«ng ®¸p øng víi nh÷ng ®ßi hái cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ ®· béc né râ nh÷ng khuyÕt tËt cña nã. - NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®ßi hái ph¶i x¸c ®Þnh vÒ x¸c nhËn râ quyÒn së h÷u tµi s¶n, tiÒn vèn trong doanh nghiÖp nh­ng ë tÊt c¶ c¸c m« h×nh tæ chøc vµ qu¶n lý doanh nghiÖp Nhµ n­íc kÓ trªn së h÷u ®· trë thµnh v« chñ. - Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ng­êi cã quyÒn quyÕt ®Þnh mäi vÊn ®Ò chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ chñ së h÷u Nhµ n­íc chø kh«ng ph¶i ng­êi lao ®éng vµ ®¹i diÖn c«ng nh©n viªn chøc cña doanh nghiÖp. - Ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc chØ lµ ng­êi "lµm c«ng ¨n l­¬ng" cho Nhµ n­íc. Kh«ng thÓ trao cho ng­êi lao ®éng vµ ®¹i héi c«ng nh©n viªn chøc trong doanh nghiÖp Nhµ n­íc nh÷ng quyÕt ®Þnh cña chñ së h÷u. Muèn trë thµnh mét chñ së h÷u ®Ých thùc ng­êi lao ®éng ph¶i bá tiÒn mua cæ phÇn. §· cã mét thêi gian chóng ta cã sai lÇm lµ trao cho ng­êi lao ®éng vµ ®¹i héi c«ng nh©n viªn chøc nh­ng thÈm quyÒn cña ng­êi chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng gi¸m ®èc doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ ng­êi lµm thuª cho chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc. Nh­ng trong c¸c doanh nghiÖp cña ta, Gi¸m ®èc võa cã chøc n¨ng lµ gi¸m ®èc chñ võa cã chøc n¨ng lµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh. H¬n thÕ n÷a, hä lµ mét quan chøc hµnh chÝnh h¬n lµ nhµ kinh doanh thùc thô. RÊt nhiÒu gi¸m ®èc doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng cã kiÕn thøc vµ kh«ng am hiÓu nghÒ gi¸m ®èc bëi lÏ hä ch­a bao giê ®­îc ®µo t¹o mét c¸ch cã hÖ thèng. ViÖc trao cho gi¸m ®èc nhiÒu quyÒn lùc trong ®ã ®Æc biÖt lµ quyÒn lùc cña chñ së h÷u trong lóc kh«ng cã c¬ chÕ kiÓm tra, gi¸m s¸t h÷u hiÖu nh÷ng ho¹t ®éng ®· cã mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n cña t×nh tr¹ng l·ng phÝ, tham nhòng nghiªm träng tµi s¶n tiÒn vèn cña Nhµ n­íc d- Kh«ng ®ång thêi tiÕn hµnh cña c¸ch hµnh chÝnh, t¹o ra bé m¸y vµ thÓ chÕ cña Nhµ n­íc ph¸p quyÒn nh»m t¹o m«i tr­êng hµnh chÝnh vµ luËt ph¸p thuËn lîi cña c¸ch doanh nghiÖp Nhµ n­íc. 5- Doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong t­¬ng lai: trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ®Çu thËp niªn 90 chóng ta thÊy r»ng doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn rÊt nhiÒu nh÷ng tæn t¹i cña sù ph¸t triÓn cña nã, v× vËy chóng ta ph¶i ®æi míi doanh nghiÖp Nhµ n­íc §Ó cã quan ®iÓm vµ c¸c gi¶i ph¸p hîp lý ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc cÇn nhËn thøc râ bèi c¶nh h­íng tíi qu¸ tr×nh ®æi míi vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ã lµ: N­íc ta ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ch­a ®­îc bao l©u do ®ã c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ch­a chiÕm lÜnh vµ gi÷ ®óng vai trß cña m×nh. Do ®ã viÖc ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc còng cã nghÜa lµ x¸c ®Þnh t­¬ng quan hîp lý gi÷a doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c sao cho mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi lín nhÊt cho ®Êt n­íc. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh nãi chung cßn nhá lÎ, ®ang ë giai ®o¹n ban ®Çu cña sù ph¸t triÓn, ch­a ph¸t huy ®­îc tiÒm n¨ng ®Ó trë thµnh ®èi t­îng vµ ®èi t¸c cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc chi kÐm hiÖu qu¶, song do yÕu tè lÞch sö ®Ó l¹i nã ®ang buéc ph¶i ®ãng vai trß lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thùc tiÔn lao ®éng ®ßi hái ph¶i ®æi míi doanh nghiÖp Nhµ n­íc c¨n b¶n nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi. §ã lµ mét m©u thuÉn lín song b¾t buéc ph¶i._.