Diễn biến chất lượng nước mặt và những nguyên nhân làm thay đổi chất lượng nước trong hệ thống thủy lợi Dầu Tiếng

CHÖÔNG 1 ÑAËT VAÁN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU 1.1 MUÏC TIEÂU VAØ NOÄI DUNG ÑEÀ TAØI Muïc tieâu cuûa ñeà taøi Thoâng qua vieäc tìm hieåu thöïc teá, laáy maãu phaân tích vaø tham khaûo nhöõng keát quaû nghieân cöùu tröôùc ñaây veà heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng lieân quan ñeán chaát löôïng nöôùc maët qua ñoù ñöa ra caùc keát quaû chính xaùc veà tình hình vaø nhöõng nguyeân nhaân chính aûnh höôûng chaát löôïng nöôùc, töø ñoù ñeà xuaát caùc bieän phaùp quaûn lí taøi nguyeân nöôùc phuø hôïp cho heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng. Noäi dung cuûa ñeà taøi. Thu thaäp taøi lieäu veà ñieàu kieän töï nhieân cuûa heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng. Thu thaäp taøi lieäu daân sinh kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng cuûa heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng. Thu thaäp vaø toång hôïp ñaùnh giaù dieãn bieán chaát löôïng nöôùc, ñoàng thôøi tìm hieåu caùc nguyeân nhaân laøm suy giaûm chaát löôïng nöôùc maët treân heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng. Phaân tích maãu trong phoøng thí nghieäm. Thoâng qua nhöõng nghieân cöùu, ñeà xuaát caùc bieän phaùp giaûm thieåu caùc taùc ñoäng baát lôïi ñeán chaát löôïng nöôùc trong heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng. PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN Phöông phaùp luaän Heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng laø moät trong nhöõng coâng trình thuûy lôïi lôùn ôû Ñoâng Nam Boä, noù naèm chuû yeáu treân hai tænh Taây Ninh, Bình Döông. Chöùc naêng chính cuûa heä thoáng laø caáp nöôùc töôùi cho noâng nghieäp, cho daân sinh, cho coâng nghieäp, cho caùc tænh trong löu vöïc soâng Saøi Goøn trong ñoù coù thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø baûo veä moâi tröôøng. Vôùi vai troø quan troïng nhö vaäy, vieäc tìm hieåu veà dieãn bieán cuõng nhö nhöõng nguyeân nhaân gaây suy giaûm chaát löôïng nöôùc maët seõ goùp phaàn baûo veä cuõng nhö duy trì caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï quan troïng cuûa heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng. Phöông phaùp nghieân cöùu cuûa ñeà taøi 1.2.2.1 Thu thaäp taøi lieäu Tham khaûo caùc keát quaû nghieân cöùu tröôùc ñaây cuûa caùc cô quan, caùc nhaø khoa hoïc, caùc ñoaøn theå veà coâng trình thuûy lôïi Daàu Tieáng. Caùc soá lieäu veà ñieàu kieän töï nhieân cuûa vuøng : vò trí ñòa lí, ñòa hình, thoå nhöôõng, khí haäu, thuûy vaên, thaûm thöïc vaät… Caùc soá lieäu veà ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi cuûa vuøng nghieân cöùu. Thu thaäp caùc taøi lieäu saün coù lieân quan ñeán chaát löôïng nöôùc nhö : ñaëc ñieåm töï nhieân, daân sinh kinh teá, hieän traïng saûn xuaát, nhu caàu duøng nöôùc,... vaø möùc ñoä aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng nöôùc trong heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng. 1.2.2.2 Phaân tích trong phoøng thí nghieäm Caùch laáy maãu Can laáy maãu ñöôïc röûa kó baèng nöôùc saïch, traùng laïi 2 laàn baèng nöôùc taïi vò trí caàn laáy maãu, ñaët can nhöïa döôùi maët nöôùc 20 cm, môû nuùt can, laáy ñaày nöôùc, ñaäy naép vaø baûo quaûn maãu mang veà phoøng thí nghieäm ñeå phaân tích ngay. Phaân tích maãu Caùc chæ tieâu phaân tích hoùa lyù: pH, TSS, Cl-, FeTS, SO42-, N-NO2-, N-NO3-, N-NH4+, DO. Caùc chæ tieâu phaân tích vi sinh vaø höõu cô : COD, toång coliform. Phöông phaùp phaân tích theå hieän trong baûng 1 döôùi ñaây : Baûng 1 : Phöông phaùp phaân tích. STT Chæ tieâu phaân tích Phöông phaùp phaân tích Thieát bò phaân tích 1 DO Phöông phaùp winller caûi tieán Chai BOD, buret 2 pH Phöông phaùp ño baèng maùy ño PH meter 3 FeTS Phöông phaùp Phenanthroline Spectrophotometer 4 TSS Phöông phaùp troïng löôïng Caân ñieän töû 5 Ñoä axit Phöông phaùp ñònh phaân Buret 6 N-NO2- Phöông phaùp Diazo Spectrophotometer 7 N-NO3- Phöông phaùp so maøu Spectrophotometer 8 N-NH4+ Phöông phaùp Nessler hoùa tröïc tieáp Spectrophotometer 9 SO42- Phöông phaùp ño ñoä ñuïc Spectrophotometer 10 Cl- Phöông phaùp Morh Buret 11 COD Phöông phaùp ñun kín Buret 12 Toång coliform Phöông phaùp leân men nhieàu oáng Daõy 9 oáng nghieäm Tính toaùn keát quaû phaân tích : töông öùng vôùi moãi chæ tieâu phaân tích, keát quaû seõ ñöôïc tính toaùn theo caùc coâng thöùc ñöôïc thieát laäp rieâng phuø hôïp cho phöông phaùp ño. Xöû lyù soá lieäu Duøng phaàn meàm Excel ñeå xöû lyù vaø phaân tích soá lieäu xeùt nghieäm thaønh phaàn oâ nhieãm vi sinh, oâ nhieãm höõu cô trong caùc maãu vaät ñöa veà phoøng thí nghieäm, ñaùnh giaù söï bieán ñoåi chaát löôïng nöôùc. Vieäc ñaùnh giaù chaát löôïng moâi tröôøng nöôùc döïa theo caùc tieâu chuaån nöôùc maët TCVN 5942 – 1995. Döïa vaøo caùc taøi lieäu thu thaäp vaø so saùnh caùc keát quaû xeùt nghieäm trong phoøng thí nghieäm, ñöa ra keát luaän moät caùch khoa hoïc vaø chính xaùc. Phöông phaùp tieáp caän vaø toå chöùc thöïc hieän 1.2.3.1 Phöông phaùp tieáp caän Toång hôïp taøi lieäu saün coù lieân quan ñeán noäi dung nghieân cöùu cuûa ñeà taøi. Phaân tích treân baûn ñoà vaø töø thöïc ñòa, ñöa ra vò trí laãy maãu vaø ño ñaïc mang tích chaát ñaëc tröng ñieån hình cho khu vöïc trong vuøng nghieân cöùu. 1.2.3.2 Phöông phaùp toå chöùc thöïc hieän xaây döïng baùo caùo Phöông phaùp hoài cöùu cô sôû döõ lieäu lieân quan hieän coù. Phöông phaùp thoáng keâ nhaèm thu thaäp, xöû lyù caùc soá lieäu veà khí töôïng, kinh teá xaõ hoäi trong vuøng nghieân cöùu. Tieâu chuaån Vieät Nam (Boä KHCN & MT, naêm 1995) ñöôïc aùp duïng ñeå laáy maãu vaø phaân tích caùc chæ tieâu. Baùo caùo ñöôïc vieát treân WinWord 2003. Caùc bieåu ñoà, ñoà thò ñöôïc veõ baèng EXCEL. Vò trí ño vaø laáy maãu mang tính chaát ñaïi dieän cho khu vöïc ñaëc tröng. SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI Tröôùc naêm 1985 ruoäng ñaát naèm doïc ven soâng Saøi Goøn vaø soâng Vaøm Coû Ñoâng luoân bò hoang hoùa maø nguyeân nhaân chính laø do pheøn vaø maën. Khu vöïc ven soâng Saøi Goøn Töø ñaàu moái Daàu Tieáng xuoáng ñeán Thuû Daàu Moät tröôùc ñaây thöôøng coù hai loaïi thieân tai ñaõ haïn cheá veà naêng suaát caây troàng vaø laøm thieät haïi muøa maøng. Ruoäng ñaát coù cao ñoä nhoû hôn 1 m doïc ven soâng Saøi Goøn thöôøng bò chua pheøn naëng. Haøng naêm vaøo thaùng 9, 10 luõ töø thöôïng nguoàn soâng Saøi Goøn ñoå veà thì ruoäng ñaát ven soâng bò ngaäp luït. Do ñoù, tröôùc ñaây doïc ven soâng Saøi Goøn vaøo vuï muøa laø khoâng caáy ñöôïc. Töø Thuû Daàu Moät trôû xuoáng thaønh phoá Hoà Chí Minh ruoäng ñaát bò nhieãm pheøn naëng vaøo saâu trong noäi ñòa vaø ôû ven soâng raïch laïi bò nhieãm maën naëng. Veà muøa möa (thaùng 9, 10) laïi ngaäp uùng. Do ñoù, ruoäng ñaát doïc khu vöïc naøy bò hoang hoùa nhieàu, naêng suaát caây troàng raát thaáp. Khu vöïc ven soâng Vaøm Coû Ñoâng Toaøn boä ruoäng ñaát vuøng thaáp doïc ven soâng töø Chaâu Thaønh (Taây Ninh) ñeán Loäc Giang (Long An) ñeàu bò chua pheøn naëng. Ñoaïn töø Loäc Giang ñeán Xuaân Khaùnh maën keùo daøi töø thaùng 3 ñeán heát thaùng 5, ruoäng ñaát naèm doïc ven soâng thì bò nhieãm maën, vaøo saâu trong ñoàng thì bò chua pheøn. Ñaëc ñieåm cuûa vuøng naøy khoâng chæ chua pheøn taïi choã sinh ra maø coøn chòu aûnh höôûng chua pheøn naëng cuûa nöôùc soâng vaøo ñaàu muøa luõ töø thöôïng nguoàn mang xuoáng. Nhö vaäy coâng trình thuûy lôïi Daàu Tieáng ra ñôøi ñaõ caûi thieän ñöôïc haàu heát nhöõng thieân tai ñoàng thôøi ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa nhaân daân treân löu vöïc, vì vaäy khi tìm hieåu veà dieãn bieán chaát löôïng nöôùc maët cuõng nhö nhöõng nguyeân nhaân gaây suy giaûm chaát löôïng nöôùc ñeà taøi seõ goùp moät phaàn nhoû vaøo nhieäm vuï baûo veä coâng trình vaø phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi. CHÖÔNG 2 TOÅNG QUAN VUØNG NGHIEÂN CÖÙU 2.1 ÑAËC ÑIEÅM TÖÏ NHIEÂN 2.1.1 Vò trí ñòa lyù vaø ranh giôùi haønh chaùnh Hoà chöùa nöôùc Daàu Tieáng ñöôïc xaây döïng ôû thöôïng löu soâng Saøi Goøn, taïi ngaõ ba Daàu Tieáng, huyeän Beán Caùt, tænh Soâng Beù (nay laø tænh Bình Döông). Ranh giôùi haønh chính : Löu vöïc hoà Daàu Tieáng thuoäc 3 tænh cuûa Vieät Nam laø Bình Döông, Bình Phöôùc, Taây Ninh vaø moät phaàn thuoäc Campuchia. Toïa ñoä ñòa lí : Traûi daøi töø 11o12’ tôùi 12o00’ vó ñoä Baéc vaø töø 116o30’ kinh ñoä Ñoâng. Toång dieän tích löu vöïc tôùi tuyeán ñaäp chính treân soâng Saøi Goøn laø 2700 km2, naèm treân ñoài nuùi thaáp vôùi ñoä cao trung bình laø 50 m so vôùi maët nöôùc bieån, ñoä cao thaáp daàn theo hai höôùng Taây Baéc, Ñoâng Nam. Ñaëc ñieåm ñòa hình, ñòa maïo Löu vöïc hoà Daàu Tieáng coù daïng hình loøng chaûo thoaûi daàn veà phía hai doøng soâng chính (soâng Saøi Goøn vaø soâng Baø Haûo). Khoâng coù söï thay ñoåi lôùn veà maët ñòa hình, ñoä cao trung bình so vôùi maët nöôùc bieån töø 25 – 27 m. Phaàn thöôïng löu cuûa löu vöïc veà phía Campuchia coù cao ñoä so vôùi maët nöôùc bieån töø 50 – 100 m. Ñòa hình cuûa tænh Taây Ninh coù theå chia laøm 4 hình thaùi chính : - Vuøng nuùi : naèm chuû yeáu gaàn nuùi Baø Ñen coù dieän tích 15 km2 veà phía Taây – Taây Baéc cuûa tænh, cao ñoä so vôùi maët nöôùc bieån töø 15 – 50 m, coù daïng elip vôùi ñoä doác thay ñoåi lôùn töø 20 – 40%. - Vuøng ñoài : Laø moät taäp hôïp caùc ñoài coù cao ñoä töø 50 – 80 m, coù caáu taïo töø caùt hoaëc boài tích. Ñòa hình naøy ñöôïc hình thaønh töø xoùi moøn tích tuï. Caùc lôùp ñaát treân beà maët bò xoùi moøn coøn raát moûng, taïi caùc chaân ñoài ñaát bò tích tuï vaø taïo neân lôùp ñaát xoáp hoaëc ñaát dính ngaäp nöôùc. - Vuøng ñoài nuùi thaáp : coù cao ñoä töø 15 – 25 m. Kieåu ñòa hình naøy xuaát hieän taïi Nam Taân Bieân vaø huyeän Döông Minh Chaâu, Traûng Baøng, Goø Daàu vaø Beán Caàu. Caùc ñoài ôû ñaây khaù baèng phaúng, coù ñænh troøn vaø ñoä doác raát thoaûi töø 2 – 3%. - Vuøng ñoàng baèng : laø caùc baõi soâng coù cao ñoä töø 5 – 10 m so vôùi maët nöôùc bieån, phaân boá doïc theo caùc con soâng coù ñoä roäng töø 20 – 150 m vaø coù chieàu daøi ñaùng keå. Vì naèm trong theá ñaát thaáp neân ñaát ôû ñaây ñöôïc taïo ra töø caùc vaät lieäu tích tuï, chuû yeáu laø caùc boài tích hieän ñaïi. Moät phaàn cuûa huyeän Cuû Chi thuoäc thaønh phoá Hoà Chí Minh naèm trong heä thoáng coâng trình Thuûy Lôïi laø vuøng ñaát thaáp coù cao ñoä töø 0.15 – 3.5 m so vôùi maët nöôùc bieån. Ñaëc ñieåm khí haäu 2.1.3.1 Cheá ñoä nhieät Nhieät ñoä bình quaân trong löu vöïc laø 27oC, nhieät ñoä lôùn nhaát laø Tmax 39.38oC, nhieät ñoä thaáp nhaát Tmin 12 oC. 2.1.3.2 Cheá ñoä aåm Ñoä aåm trung bình trong khu vöïc laø 77.3% vaø bieán ñoåi theo muøa. Muøa möa ñoä aåm trung bình 80 – 85%, muøa khoâ ñoä aåm trung bình laø : 60 – 70%. 2.1.3.3 Cheá ñoä boác hôi Löôïng boác hôi ño baèng oáng piche trong löu vöïc trung bình haøng naêm töø 876.6 – 1450 mm. Muøa khoâ nhieät ñoä khoâng khí cao trong khi ñoä aåm thaáp vì vaäy löôïng boác hôi raát cao, nhaát laø vaøo caùc thaùng 2, 3, 4. Muøa möa ñoä aåm khoâng khí cao, trôøi maùt hôn neân löôïng boác hôi giaûm chæ coøn 70 – 100 mm. 2.1.3.4 Cheá ñoä möa Cheá ñoä möa phaân thaønh hai muøa, muøa möa töø thaùng 6 ñeán thaùng 10, löôïng möa chieám 80 – 90% löôïng möa caû naêm, möa lôùn nhaát taäp trung vaøo thaùng 9, 10 haøng naêm. Muøa khoâ keùo daøi töø thaùng 11 ñeán thaùng 5 naêm sau haàu nhö khoâng coù möa, neáu coù cuõng chæ laø caùc traän möa nhoû raûi raùc. Löôïng möa muøa khoâ chieám khoaûng 10 – 20% löôïng möa caû naêm. 2.1.3.5 Cheá ñoä gioù Höôùng gioù thay ñoåi theo muøa, gioù muøa Ñoâng Nam xuaát hieän töø thaùng 5 ñeán thaùng 11, aùp suaát cao, mang khoâng khí aåm töø vònh Thaùi Lan thoåi vaøo löu vöïc soâng Saøi Goøn, sinh ra möa nhieàu. Gioù muøa Ñoâng Baéc töø thaùng 12 ñeán thaùng 4 naêm sau, gioù mang khoâng khí khoâ vaø khoâng sinh ra löôïng möa ñaùng keå trong löu vöïc taïo ra muøa khoâ. 2.1.3.6 Cheá ñoä chieáu saùng Löôïng böùc xaï maët trôøi quanh naêm khaù doài daøo. Trung bình coù 6 – 7 giôø naéng moãi ngaøy. Ñaëc ñieåm thuûy vaên nguoàn nöôùc Heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng naèm trong löu vöïc soâng Saøi Goøn vaø soâng Vaøm Voû Ñoâng laø hai soâng chính trong heä thoáng soâng Ñoàng Nai. Cheá ñoä thuûy vaên trong vuøng chòu chi phoái maïnh meõ cuûa cheá ñoä möa, cheá ñoä thuûy trieàu bieån Ñoâng vaø söï ñieàu tieát cuûa Hoà Daàu Tieáng. Löu vöïc soâng Saøi Goøn coù löôïng möa trung bình nhieàu naêm khoaûng 1825 mm töông ñöông vôùi modun doøng chaûy khoaûng 22 l/s-km2. Löu vöïc soâng Vaøm Coû Ñoâng coù löôïng möa trung bình nhieàu naêm khoaûng 1650 mm töông ñöông vôùi modun doøng chaûy khoaûng 20 l/s-km2. Treân toaøn löu vöïc heä thoáng soâng Ñoàng Nai, doøng chaûy maët taïi löu vöïc thuoäc cöûa Soaøi Raïp coù toång löôïng nöôùc bình quaân khoaûng 31 tyû m3/naêm. Tuy nhieân cheá ñoä möa trong khu vöïc bieán ñoåi theo muøa daãn ñeán cheá ñoä doøng chaûy trong caùc soâng, suoái cuõng chia thaønh hai muøa luõ vaø muøa kieät. Muøa luõ thöôøng xuaát hieän töø thaùng 6 ñeán thaùng 7, doøng chaûy luõ chieám khoaûng 70-75% doøng chaûy naêm. Muøa kieät baét ñaàu töø thaùng 12 ñeán thaùng 5 naêm sau, doøng chaûy muøa kieät chæ chieám 25-30% doøng chaûy naêm. Thuûy trieàu bieån Ñoâng coù daïng baùn nhaät trieàu, moät ngaøy leân xuoáng 2 laàn vôùi 2 laàn ñænh xaáp xæ nhau, thôøi gian xuaát hieän 2 laàn chaân vaø ñænh khoaûng 12 giôø. Vaøo muøa möa töø thaùng 6 ñeán thaùng 11; thôøi gian trieàu leân ngaén hôn thôøi gian trieàu xuoáng; ngöôïc laïi, vaøo muøa khoâ töø thaùng 12 ñeán thaùng 5 naêm sau, thôøi gian trieàu leân daøi hôn thôøi gian trieàu xuoáng. Tuy nhieân aûnh höôûng cuûa thuûy trieàu vaøo heä thoáng keânh raïch trong vuøng laïi phuï thuoäc vaøo cheá ñoä möa trong khu vöïc vaø ñaëc ñieåm ñòa hình, ñoä doác cuûa töøng con soâng. Treân soâng Saøi Goøn, thuûy trieàu tôùi hoà Daàu Tieáng; treân soâng Vaøm Coû Ñoâng, thuûy trieàu truyeàn tôùi taän bieân giôùi Vieät Nam – Campuchia. Soâng Saøi Goøn Soâng Saøi Goøn baét nguoàn töø vuøng nuùi Loäc Ninh – Loäc Thaïnh ôû cao ñoä 200 – 250 m. Ñoaïn ñaàu chaûy theo höôùng Ñoâng Baéc – Taây Nam ñeán Loäc Thaønh hôïp löu vôùi suoái Sanh Ñoâi, töø ñaây doøng chaûy ñoåi theo höôùng Taây Baéc – Ñoâng Nam cho tôùi cöûa ra taïi Nhaø Beø treân soâng Ñoàng Nai. Toång dieän tích löu vöïc laø 4500 km2, soâng daøi 280 km, chieàu daøi tính ñeán hoà Daàu Tieáng laø 135 km. Löu vöïc hoà Daàu Tieáng bao truøm phaàn thöôïng nguoàn soâng Saøi Goøn vôùi chieàu daøi 135 km, dung tích haøng naêm haøng tyû m3 laø nguoàn cung caáp nöôùc töôùi cho tænh Taây Ninh, ñaåy maën cho haï du soâng Saøi Goøn vaø cung caáp moät phaàn nöôùc sinh hoaït cho tænh Long An, thaønh phoá Hoà Chí Minh. Soâng Vaøm Coû Ñoâng Soâng Vaøm Coû Ñoâng coù dieän tích löu vöïc roäng 6300 km2, chieàu daøi soâng khoaûng 280 km, baét nguoàn töø vuøng ñoài nuùi thaáp Campuchia ôû cao ñoä khoaûng 20 m, chaïy theo höôùng Taây Baéc – Ñoâng Nam tôùi hôïp löu vôùi soâng Vaøm Coû Taây taïi Caàu Noåi sau ñoù ñoå ra soâng Nhaø Beø taïi vò trí caùch Soaøi Raïp 15 km. Soâng Vaøm Coû Ñoâng chòu taùc ñoâng maïnh cuûa thuûy trieàu bieån Ñoâng. Taùc ñoäng cuûa thuûy trieàu taïo thuaän lôïi ñeå töôùi töï chaûy cho nhöõng daûi ñaát canh taùc ven soâng. Beân caïnh ñoù laïi taïo ra caùc vuøng giaùp nöôùc gaây chua, ngaäp uùng cuïc boä nhö khu vöïc keânh Thaøy Cai, keânh An Haï. Hoà Daàu Tieáng Hoà laáy nöôùc töø moät soá soâng, suoái bao goàm caû doøng Nöôùc Ñuïc vaø Krai chaûy töø Campuchia hình thaønh neân soâng Thala caùc doøng suoái Chaøm, Ngoâ, Xa Caùt vaø Lap chaûy vaøo hoà töø tænh Bình Döông. Vuøng löu vöïc Daàu Tieáng coù hai muøa roõ reät, muøa luõ baét ñaàu thöôøng chaäm hôn töø 1 ñeán 2 thaùng so vôùi caùc nôi khaùc vaø muøa luõ cuõng keát thuùc muoän hôn. Coù 70 – 80% toång löôïng doøng chaûy naêm taäp trung vaøo 3 – 5 thaùng muøa möa. Chæ coù töø 20 – 30 % löôïng doøng chaûy trong naêm taäp trung vaøo muøa kieät. Modun doøng chaûy naêm ñaït töø 20 – 25 l/s – km2, vaø nhö vaäy laø nhoû hôn nhieàu so vôùi moät soá hoà khaùc nhö hoà Keû Goã ñaït töø 40 – 50 l/s – km2; ñieàu ñoù chöùng toû laø tieàm naêng nguoàn nöôùc cuûa khu vöïc naøy khoâng lôùn. Nöôùc töø Hoà Daàu Tieáng xaû theo 4 höôùng : keânh chính Ñoâng, keânh chính Taây, keânh Taân Höng vaø xaû tröïc tieáp xuoáng soâng Saøi Goøn qua ñaäp traøn. Ñaëc ñieåm ñòa chaát Löu vöïc soâng Saøi Goøn vaø soâng Vaøm Coû Ñoâng ñöôïc hình thaønh bôûi traàm tích cuûa kæ ñeä töù, goàm caùc vaät lieäu boài laéng töø seùt ñeán soûi vaø caùc traàm tích ñeä töù Neogene taïo thaønh bôûi ñaù traàm tích vaø buøn. Caùc vaät lieäu goác cuûa ñaát hoaëc laø thuoäc boài tích coå (theàm boài laéng) hoaëc laø boài tích môùi. Chæ coù caùc veát loä laø thuoäc ñaát ñaù ñoài ôû Taân Bieân (Taây Baéc tænh Taây Ninh) vaø hoà chöùa Daàu Tieáng. Lôùp boài tích coå doác veà phía Taây Nam ngang qua caùc baäc theàm naèm coù ñoä cao töø treân 60 m so vôùi möïc nöôùc bieån ôû phía Ñoâng Baéc tôùi 1 m treân möïc nöôùc bieån ôû Long An, taïi nôi ñoù noù bò ngaäp döôùi taàng boài tích môùi. Taïi Bình Döông thaønh phaàn goác chieám chuû yeáu laø caùt traàm tích töø Thöôïng ñeán Trung Kyû Pleistocene traûi roäng ñeán phía Taây Taân Bieân (Taây Ninh) vaø Thuû Daàu Moät (Nam Bình Döông). Vaät lieäu coå nhaát (upper Plllocene) – caùt thoâ vaø mòn ñöôïc tìm thaáy ôû Chôn Thaønh. Gaàn ñoù laø moät vuøng thuoäc lôùp boài tích haï Pleistocene bao goàm seùt vaø ñaù soûi. Caùt vaø seùt thuoäc kyû Upper Pleistonece (11000 naêm) taïo neân caùc baäc theàm cao hôn töø phía Taây Chaâu Thaønh, Beán Caàu vaø Ñöùc Hoøa. Caùc baäc theàm thaáp vaø thung luõng ñöôïc taïo bôûi seùt vaø caùt thuoäc kyû Holocene coå (8000 naêm). Boài tích treû cuûa kyû Holocene treû (5000 naêm) laø lôùp seùt mòn coù ñoä cao khoaûng 2 m so vôùi maët nöôùc bieån traûi roäng töø phía thöôïng löu soâng Saøi Goøn tôùi soâng Vaøm Coû Ñoâng. Ñaëc ñieåm thoå nhöôõng 2.1.6.1 Ñaát theàm cao Laø loaïi ñaát xaùm coù thaønh phaàn chuû yeáu laø buøn vaø tro naëng laãn moät ít seùt. Loaïi ñaát naøy coù theå tìm thaáy ôû Taân Chaâu (Taây Ninh), Daàu Tieáng (Bình Döông), Ñöùc Hoøa (Long An), thöôïng vaø trung löu Vaøm Coû Ñoâng (Chaâu Thaønh thuoäc tænh Taây Ninh tôùi Long An); thaønh phaàn cô giôùi chuû yeáu laø caùt pha seùt, ñoä daøy töø 50 – 100 cm. Loaïi ñaát naøy coù theå söû duïng ñeå troàng luùa, hoa maøu vaø mía coù naêng suaát cao neáu cung caáp ñuû nöôùc töôùi vaø chaêm boùn toát. 2.1.6.2 Ñaát phuø sa môùi Thaønh phaàn chuû yeáu laø seùt (thöôøng laø seùt naëng) thuoäc caùc huyeän Traûng Baøng vaø Ñöùc Hueä. Ñoä daøy lôùp seùt treân 100 cm. Ñaây laø ñaát dinh döôõng, coù khaû naêng giöõ nöôùc toát (heä soá thaám k 1 mm/ngaøy), thích hôïp cho troàng luùa vaø hoa maøu. Moät vaán ñeà cuûa loaïi ñaát naøy laø söï coù maët cuûa axit sunphat ôû daïng khoâ. Trong ñieàu kieän ngaäp uùng vaø yeám khí quaëng sunphit saét (FeS2) tieàm taøng trong ñaát trong ñieàu kieän khöû vaø söï oxy hoùa khoâng xaûy ra. Neáu trong ñieàu kieän khoâ quaëng sunfit seõ bò oxy hoùa trôû thaønh sunphat vaø taïo ra axit nhaäp vaøo ñaát khi muøa möa tôùi. Hieän traïng söû duïng ñaát treân löu vöïc hoà Daàu Tieáng Baûng 2 : Hieän traïng söû duïng ñaát treân löu vöïc hoà Daàu Tieáng. STT Loaïi hình söû duïng ñaát Dieän tích (ha) Tyû leä (%) 1 Ñaát troàng caây haøng naêm 44416.35 19.82 2 Ñaát troàng caây laâu naêm 77557.14 34.60 3 Ñaát coù maët nöôùc 29567.92 13.19 4 Ñaát röøng 62229.34 27.76 5 Ñaát chuyeân duøng 7506.84 3.35 6 Ñaát chöa söû duïng 2870.22 1.28 Toång 224147.80 100 (Nguoàn : Vieän khoa hoïc thuûy lôïi mieàn Nam) Ñaëc ñieåm taøi nguyeân sinh vaät 2.1.8.1 Sinh thaùi caïn vaø ña daïng sinh hoïc Heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng naèm vaét ngang qua 4 trong 16 vuøng sinh thaùi cuûa Vieät Nam. Bao goàm : - Taây Ninh vaø phía treân cuûa thaønh phoà Hoà Chí Minh naèm trong vuøng sinh thaùi röøng nhieät ñôùi phía Ñoâng Ñoâng Döông. - Vuøng bôø bieån thaønh phoá Hoà Chí Minh thuoäc vuøng sinh thaùi röøng ngaäp maën vònh Thaùi Lan. - Tænh Bình Döông naèm giöõa vuøng sinh thaùi röøng nhieät ñôùi phía Ñoâng Ñoâng Döông vaø vuøng sinh thaùi röøng ven bieån mieàn Nam Vieät Nam. - Tænh Long An naèm trong vuøng sinh thaùi ñaàm laày than buøn Toâng Leâ Saùp Meâ Koâng. Tuy heä sinh thaùi röøng trong khu vöïc voâ cuøng phong phuù vaø ña daïng nhöng hieän nay ñoä che phuû cuûa röøng ñaõ giaûm xuoáng lieân tuïc, tröôùc naêm 1945 ñoä che phuû cuûa röøng trong löu vöïc Daàu Tieáng laø 45%, nay giaûm xuoáng chæ coøn 18%. Nhöõng nguyeân nhaân quan troïng cuûa vieäc phaù röøng ñoù laø phaù hoaïi xaûy ra trong chieán tranh choáng Myõ, du canh, khai thaùc goã quaù möùc, chuyeån ñoåi ñaát sang muïc ñích noâng nghieäp. Nhöõng khu vöïc nhoû röøng nguyeân sinh vaø thöù sinh vaãn toàn taïi ôû Taây Nam tænh Taây Ninh. Baûng 3 : Dieän tích röøng trong khu vöïc coâng trình. Tænh Toång dieän tích (ha) Dieän tích röøng töï nhieân (ha) Röøng ñaëc duïng (ha) Taây Ninh 392417 50282 22949 Bình Döông 205326 3228 2928 Long An 443454 0 0 TP. Hoà Chí Minh 193191 736 0 (Nguoàn : Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng döï aùn hoã trôï thuûy lôïi Vieät Nam, 2003) 2.1.8.2 Nguoàn taøi nguyeân thuûy saûn Caùc loaøi caù Trong loøng hoà Daàu Tieáng coù 54 loaøi caù thuoäc 9 boä, 19 hoï khaùc nhau vaø 2 loaøi toâm thuoäc hoï toâm caøng Palaemonidae. Nhoùm caù ñen (nhoùm caù ñoàng) Ñaây laø nhoùm caù ñieån hình bao goàm caùc loaøi caù kinh teá chính nhö : caù loùc (Channa striata), caù roâ ñoàng (Anabas testudineus), caù treâ traéng (Clarias batrachus), caù treâ vaøng (Clarias macrocephalus). Nhoùm caù ñoàng phaùt trieån phuø hôïp ôû ñaây caû voøng ñôøi chuùng sinh soáng, sinh saûn vaø phaùt trieån vì vaäy caàn chuù yù baûo veä caùc baõi ñeû cuûa chuùng. Nhoùm caù traéng Nhoùm naøy chuû yeáu thuoäc hoï caù cheùp Cyprinidae vaø hoï caù leo siluridae, ñieån hình moät soá loaøi coù giaù trò kinh teá cao nhö : caù coùc, caù duoàng, caù meø vinh, caù meø luùi, caù leo, caù treøn baàu... Nhoùm kích thöôùc lôùn Nhoùm kích thöôùc lôùn : caù lôùn trong hoà Daàu Tieáng raát hieám, hieän nay chæ gaëp nhieàu nhaát laø loaøi caù coøm (Chitalaornata). Nhoùm kích thöôùc trung bình : goàm caùc loaøi caù cheùp Cyrinidae, siluridae, Clariidae. Nhoùm kích thöôùc beù goàm : - Nhoùm caù côm : goàm caù côm soâng (Coriaca laciniata), caù côm trích (Clupeioides borneensis). - Nhoùm loøng tong : loøng tong saét (Esomus metallicus), loøng tong maïi (Raboramyersi), caù ñoû ñuoâi (Rasbora borapetensis). Nhoùm caù nuoâi Trog hoà Daàu Tieáng coù caù Ñieâu Hoàng laø ñoái töôïng nuoâi chính, moät soá ít hoä nuoâi caù Laêng. Bieán ñoäng thaønh phaàn tröôùc vaø sau khi hình thaønh hoà Hoà Daàu Tieáng ñöôïc hình thaønh töø phaàn thöôïng löu cuûa soâng Saøi Goøn, cô caáu thaønh phaàn loaøi tröôùc ñaây thuoäc khu heä caù soâng vôùi caùc loaøi caù coù nguoàn goác noäi ñòa vaø nöôùc bieån di cö vaøo theo muøa. Sau naêm 1986, hoà ñöôïc hình thaønh laøm thay ñoåi lôùn khu heä sinh thaùi cuûa caù töø heä sinh thaùi caù soâng sang heä sinh thaùi caù hoà chöùa vôùi nhieàu ñaëc tröng rieâng. Söï thay ñoåi naøy laøm nhieàu loaøi caù maát ñi cuõng nhö xuaát hieän theâm nhieàu loaøi caù ñaëc tröng cho khu vöïc hoà chöùa. Vieäc hình thaønh hoà laøm ngaên caûn söï di cö cuûa moät soá loaøi caù nöôùc lôï. Vì theá coù nhieàu loaøi caù maát ñi nhö chaïch raèn (Macrognathus taeniagaster), chaïch laáu ñoû (Mastacembelus erythrotaenia), caù chieân (Bagarius), caù löôõi traâu (Paraplagusia bilineata), caù höôøng (Datnioides microlepis), caù höôøng veän (Datnioides quadrifasciatus), caù boáng caùt (Glossogobius giuris). Ngoaøi ra moät soá loaøi caù nöôùc lôï hieän dieän trong hoà thích nghi vôùi moâi tröôøng soáng trong hoà seõ toàn taïi vaø phaùt trieån soá löôïng loaøi nhö caù côm soâng (Coria laciniata, coria sorbona), caù côm trích (Clupeioides borneensis). Coù söï thay theá cuûa 33 loaøi caù môùi ôû giai ñoaïn sau khi hình thaønh hoà. Trong ñoù chieám öu theá laø caùc loaøi caù thuoäc boä caù cheùp (Cyprinidae vôùi 14/33 loaøi môùi) nhö loøng tong saét (Esomus metallicus), loøng tong bay (Esomus daurica), caù ñoû ñuoâi (Rasbora borapetenis), caù ngöïa chaám (Hampala dispar), caù duoàng (Cirrhinus microlepsis),... trong khi caùc nhoùm caù thuoäc boä caù da trôn (Siluriformes) vaø boä caù vöôïc (Perciformes) laïi maát ñi nhieàu thay vaøo ñoù laø söï xuaát hieän cuûa nhieàu loaøi caù thuoäc caùc boä khaùc nhö boä Clupeiformes (caù côm, caù trích), Belonoformes (caù nhaùi, caù kình) vaø boä Tetrodotiformses (caù noùc). Nhìn chung caùc loaøi caù xuaát hieän laø caùc loaøi caù coù ñaëc tröng heä caù noäi ñoàng, thích soáng nôi nöôùc saïch, coù doøng chaûy chaäm hay ñöùng vaø coù nhieàu thuûy sinh vaät. 2.1.8.3 Ñaëc ñieåm thuûy sinh vaät Toång quan Caùc sinh vaät luoân phaûi chòu aûnh höôûng toång hôïp cuûa caùc nhaân toá moâi tröôøng ñoàng thôøi chính söï coù maët cuûa chuùng cuõng phaûn aùnh ñieàu kieän soáng trong moâi tröôøng ñoù. Nhö vaäy, döïa vaøo thaønh phaàn loaøi, caáu truùc vaø chöùc naêng cuûa caùc quaàn xaõ sinh vaät trong thuûy vöïc ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc ñaëc ñieåm moâi tröôøng soáng cuûa thuûy vöïc. Ñoái vôùi caùc thuûy vöïc nöôùc ngoït caùc loaøi thuoäc ngaønh taûo luïc (Chlorophyta) chieám öu theá veà thaønh phaàn loaøi, ñoái vôùi caùc thuûy vöïc nöôùc maën caùc loaøi thuoäc ngaønh taûo silic (Bacillariophyta) chieám öu theá. Thöïc vaät phuø du Ñaõ phaùt hieän ñöôïc 98 loaøi thöïc vaät phuø du thuoäc 5 ngaønh taûo trong ñoù ngaønh taûo luïc coù soá löôïng chieám öu theá 48 loaøi (49%), tieáp ñeán laø taûo silic 30 loaøi (30.6%), taûo maét 10 loaøi (10.2%), taûo lam 9 loaøi (9.2%) vaø taûo giaùp laø 1 loaøi. So saùnh thaønh phaàn loaøi giöõa muøa möa vaø muøa khoâ cho thaáy coù söï sai khaùc ñaùng keå veà thaønh phaàn loaøi thöïc vaät giöõa muøa khoâ vaø muøa möa. Vaøo muøa möa coù 59 loaøi, muøa khoâ coù 69 loaøi. Taûo luïc vaãn laø loaøi chieám öu theá trong caû muøa khoâ vaø muøa möa, ñieàu naøy phaûn aùnh ñuùng hieän traïng moâi tröôøng nöôùc trong toaøn vuøng chòu chi phoái chuû yeáu cuûa khoái nöôùc ngoït. Vaøo muøa möa soá löôïng caùc loaøi thuoäc ngaønh taûo luïc laø 35 loaøi chieám tæ leä 59.3% vaø taûo Silic laø 10 loaøi chieám tyû leä laø 16.9%; sang muøa khoâ caáu truùc thaønh phaàn loaøi ñaõ coù söï thay ñoåi lôùn, duø taûo luïc vaãn chieám öu theá veà thaønh phaàn loaøi laø 32 nhöng chæ coøn tæ leä 47.1% trong khi ñoù taûo Silic ñaõ coù soá loaøi taêng leân laø 23 chieám tæ leä laø 33.8%. Söï xuaát hieän tôùi 10 ngaønh taûo maét chöùng toû moâi tröôøng nöôùc trong vuøng ñaõ coù daáu hieäu oâ nhieãm bôûi chaát höõu cô. Baûng 4 : Soá löôïng vaø thaønh phaàn loaøi thöïc vaät phuø du. STT Ngaønh taûo Chung Thaùng 10 Thaùng 4 Soá loaøi Tyû leä (%) Soá loaøi Tyû leä (%) Soá loaøi Tyû leä (%) 1 Taûo maét 10 10.2 6 10.2 7 10.3 2 Taûo giaùp 1 1 1 1.7 1 1.5 3 Taûo lam 9 9.2 7 11.9 5 7.4 4 Taûo luïc 48 49 35 59.3 32 47.1 5 Taûo silic 30 30.6 10 16.9 23 33.8 Toång 98 100 59 100 68 100 (Nguoàn : Vieän khoa hoïc thuûy lôïi mieàn Nam) Ñoäng vaät phuø du Ñaõ phaùt hieän ñöôïc 54 loaøi ñoäng vaät phuø du thuoäc 6 nhoùm trong ñoù nhoùm chaân maùi cheøo (Copepoda) chieám öu theá veà thaønh phaàn loaøi (22 loaøi, 40.7%) tieáp ñeán laø nhoùm raâu nhaùnh (Cladocera) 17 loaøi baèng 31.4%; nhoùm truøng baùnh xe (Rotatoria) 8 loaøi; ñoäng vaät nguyeân sinh (Protozoa) 4 loaøi, phan lôùp coù voû (Ostracoda) 2 loaøi vaø Decapoda 1 loaøi. Tuy toång soá loaøi ñaõ phaùt hieän laø 54 loaøi nhöng vaøo moãi thôøi kì soá loaøi vaãn thay ñoåi. Vaøo muøa möa chæ phaùt hieän ñöôïc 29 loaøi, muøa khoâ laø 49 loaøi, chöùng toû coù söï khaùc bieät raát lôùn veà thaønh phaàn loaøi giöõa hai muøa trong naêm. Baûng 5 : Soá löôïng vaø tyû leä thaønh phaàn loaøi ñoäng vaät phuø du. STT Nhoùm ÑVPD Chung Thaùng 10 Thaùng 4 Soá loaøi Tyû leä (%) Soá loaøi Tyû leä (%) Soá loaøi Tyû leä (%) 1 PROTOZOA 4 7.4 2 6.9 4 8.2 2 ROTATORIA 8 14.8 4 13.8 6 12.2 3 CLADOCERA 17 31.5 11 37.9 16 32.7 4 COPEPODA 22 40.7 11 37.9 20 40.8 5 OSTRACODA 2 3.7 1 3.4 2 4.1 6 DECAPODA 1 1.9 - - 1 2.0 Toång 54 100 29 100 49 100 (Nguoàn : Vieän khoa hoïc thuûy lôïi mieàn Nam) Töø baûng treân cho thaáy coù söï khaùc bieät roõ veà caáu truùc thaønh phaàn loaøi giöõa thaùng 10 vaø thaùng 4. Taïi thôøi ñieåm thaùng 10 soá loaøi thuoäc nhoùm Cladocera vaø Copepoda chieám öu theá cuøng laø 11 loaøi chieám tyû leä 37.9%, sang thôøi ñieåm thaùng 4 soá loaøi thuoäc nhoùm Cladocera taêng leân laø 16 loaøi vaø soá loaøi thuoäc nhoùm Copepoda laø 20 loaøi. Söï khaùc bieät lôùn naøy chöùng toû moâi tröôøng nöôùc ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi nhaát ñònh giöõa 2 thôøi ñieåm, ñieàu naøy cuõng ñöôïc giaûi thích thoâng qua keát quaû chuyeån hoùa moâi tröôøng nöôùc. Vaøo muøa möa (thaùng 10) haàu nhö moâi tröôøng taïi caùc ñieåm trong khu vöïc laø moâi tröôøng nöôùc ngoït, moâi tröôøng nöôùc thöôøng xuyeân ñöôïc löu thoâng giöõa caùc vuøng vì vaäy khu heä ñoäng vaät phuø du taïi thôøi ñieåm naøy khoâng coù nhieàu thay ñoåi giöõa caùc vuøng. Taïi thôøi ñieåm muøa khoâ dieãn bieán moâi tröôøng nöôùc ñaõ coù söï thay ñoåi lôùn, taïi caùc ñieåm ñaàu nguoàn vaãn mang ñaëc tính moâi tröôøng nöôùc ngoït, taïi caùc vuøng phía döôùi do taùc ñoäng cuûa thuûy trieàu ñaåy nöôùc maën xaâm nhaäp leân vaø ñem theo caùc ñoäng vaät phuø du ñaëc bieät laø caùc loaøi thuoäc nhoùm Cladocera vaø Copepoda laøm cho khu heä ñoäng vaät phuø du trong vuøng taêng leân ñaùng keå vaøo muøa khoâ. 2.1.9 Nhaän xeùt veà ñieàu kieän töï nhieân Heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng coù vò trí ñòa lyù heát söùc thuaän lôïi, noù naèm treân vuøng kinh teá trong ñieåm phía Nam laïi tieáp giaùp 3 tænh Bình Döông, Bình Phöôùc, Taây Ninh neân ñoùng vai troø then choát trong coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá, phuïc vuï daân sinh vaø baûo veä moâi tröôøng ôû khu vöïc Ñoâng Nam Boä. Hoà Daàu Tieáng ñöôïc xaây döïng ñaõ goùp phaàn ñieàu hoøa khí haäu trong khu vöïc, khí haäu trôû neân maùt hôn, möïc nöôùc ngaàm daâng cao hôn neân cuoäc soáng cuûa cö daân ñöôïc caûi thieän raát nhieàu. Thöïc teá so vôùi tröôùc khi chöa coù hoà, nhieät ñoä hieän taïi ñaõ giaûm ñi 1oC, löôïng möa doài daøo vaøo muøa möa ñöôïc giöõ laïi trong hoà ñeå phuïc vuï cho muøa khoâ haïn do ñoù khoâng coøn tình traïng khan hieám nöôùc nhö tröôùc ñaây. Thoå nhöôõng trong khu vöïc chuû yeáu laø hai loaïi ñaát xaùm vaø ñaát phuø sa môùi, ñaây laø hai loaïi ñaát giaøu dinh döôõng, coù khaû naêng giöõ nöôùc toát neân raát thích hôïp troàng luùa, hoa maøu vaø mía. Nhìn chung, treân löu vöïc caây troàng caïn chieám ña soá dieän tích ñaát canh taùc. Dieän tích troàng luùa khoâng ñaùng keå (3.5%). Ñaát röøng chieám dieän tích 27.76% chuû yeáu naèm taäp trung ôû tænh Bình Phöôùc vaø moät phaàn ôû Taây Ninh. Caây laâu naêm chieám dieän tích nhieàu nhaát (34.6%) chuû yeáu laø caây cao su vaø caây coâng nghieäp laâu naêm. Caây haøng naêm chieám tyû leä 19.82% trong ñoù chuû yeáu laø chuyeân maøu vaø caây coâng nghieäp ngaén ng._.aøy. 2.2 ÑAËC ÑIEÅM KINH TEÁ – XAÕ HOÄI 2.2.1 Daân soá, nhaân khaåu hoïc vaø thaønh phaàn daân toäc Daân cö trong khu vöïc heä thoáng töôùi Daàu Tieáng coù tuoåi treû ôû möùc vöøa phaûi (23% daân soá coù ñoä tuoåi nhoû hôn 18 tuoåi), khoâng keå vuøng noâng thoân thì daân soá khoaûng 385000 ngöôøi. Trung bình 5.1 ngöôøi trong moät hoä gia ñình. Phaàn lôùn daân soá noâng thoân soáng phaân taùn, tuy nhieân do caùc yeâu caàu veà thoâng tin lieân laïc, giao thoâng cuõng nhö ngaäp luït maø daân cö phaân boá khoâng ñeàu, taäp trung doïc caùc bôø keânh, caùc con soâng vaø doïc hai beân ñöôøng. Haàu heát caùc gia ñình noâng daân soáng trong caùc laøng nhoû vaø caùc ñieåm ñònh cö trong xaõ taïi caùc ngaõ tö hay doïc theo bôø keânh vaø caùc con soâng. Huyeän Cuû Chi ñang ñöôïc ñoâ thò hoùa maïnh cuøng vôùi söï phaùt trieån ñoâ thò cuûa thaønh phoá Hoà Chí Minh. Coù hôn 99% ngöôøi Kinh soáng taïi caùc khu vöïc thuoäc coâng trình thuûy lôïi Daàu Tieáng, rieâng taïi khu vöïc thöôïng löu cuûa heä thoáng ñaäp Daàu Tieáng thì thaønh phaàn ngöôøi Kinh laø 98%, phaàn coøn laïi laø moät soá daân toäc ít ngöôøi hoaëc vieät kieàu Campuchia. 2.2.2 Thu nhaäp vaø tình traïng ñoùi ngheøo Thu nhaäp bình quaân thöïc teá cuûa moät ngöôøi daân trong moät thaùng trong khu vöïc höôûng lôïi Daàu Tieáng laø 1.106 trieäu ñoàng. Trong ñoù khoaûng 82% laø töø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp, phaàn coøn laïi laø töø caùc hoaït ñoäng khai thaùc nhö laøm thueâ, kinh doanh, laøm haøng thuû coâng. Khoaûng 63% thu nhaäp bình quaân thöïc teá cuûa moät ngöôøi daân trong 1 naêm laø töø luùa gaïo. 2.2.3 Söùc khoûe coäng ñoàng Trong khu vöïc taäp trung caùc beänh cuûa vuøng khí haäu nhieät ñôùi vaø caän nhieät. Söï coù maët phoå bieán cuûa caùc vi khuaån trong nöôùc sinh hoaït vaø nöôùc uoáng coù nghóa ngöôøi höôûng lôïi ñang coù nguy cô bò nhieãm caùc beänh theo ñöôøng nöôùc thoâng thöôøng. Tuy nhieân, taùc ñoäng cuûa caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng nöôùc ñaõ giaûm xuoáng vaøo nhöõng naêm gaàn ñaây do chöông trình caáp nöôùc saïch vaø ñaøo taïo veà veä sinh coâng coäng ñöôïc caûi thieän. 2.2.4 Hoaït ñoäng kinh teá 2.2.4.1 Vuøng löu vöïc Muïc tieâu chính cuûa heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng laø cung caáp nöôùc töôùi cho 172000 ha treân baûy huyeän cuûa tænh Taây Ninh (Taân Bieân, Taân Chaâu, Döông Minh Chaâu, Chaâu Thaønh, Hoøa Thaønh, Goø Daàu, Traûng Baøng) vaø huyeän Cuû Chi thuoäc thaønh phoá Hoà Chí Minh. Treân thöïc teá, vuøng töôùi cuûa heä thoáng hoà chöùa Daàu Tieáng laø 63000 ha, trong ñoù : 14500 ha cuûa huyeän Cuû Chi vaø 48500 ha cuûa tænh Taây Ninh. Nöôùc caáp cho coâng nghieäp vaø sinh hoaït cuûa tænh Taây Ninh laø 3 m3/s, nöôùc boå sung cho soâng Vaøm Coû Ñoâng qua keânh Phöôùc Hoäi – Beán Ñònh. Tieâu nöôùc töø maët ruoäng ra caùc keânh tieâu, caùc keânh naøy ñöôïc noái vôùi heä thoáng thoaùt quoác gia nhö caùc con laïch, cuoái cuøng ñoå ra soâng Vaøm Coû Ñoâng. Cô caáu caây troàng ñöôïc ngöôøi daân aùp duïng phuï thuoäc raát lôùn vaøo löôïng nöôùc töôùi saün coù. Neáu nöôùc ñöôïc cung caáp ñaày ñuû vaøo ñuùng caùc thôøi ñieåm yeâu caàu trong naêm thì cô caáu caây troàng seõ laø 2 vaø 3 vuï luùa. Trong ñieàu kieän canh taùc chuû yeáu döïa vaøo möa coù töôùi boå sung baèng nöôùc ngaàm thì moät hoaëc hai vuï luùa coù theå thay theá baèng ñaäu, rau vaø laïc. Coøn trong ñieàu kieän canh taùc döïa hoaøn toaøn vaøo möa thì mía vaø saén laø caùc caây troàng chính. Heä soá söû duïng ñaát thay ñoåi töø vuï naøy sang vuï khaùc vaø theo töøng vuøng cuûa heä thoáng. Heä soá söû duïng ñaát trung bình trong vuï heø thu (tröôùc muøa möa) laø 55%, trong muøa möa laø 95% vaø trong vuï ñoâng xuaân (muøa khoâ) laø 90%. Heä soá söû duïng ñaát caû naêm cho toaøn heä thoáng laø 240%. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây heä soá söû duïng ñaát taêng cao khi heä thoáng keânh möông ñöôïc caûi taïo vaø caùc coâng trình ñieàu tieát ñöôïc hoaøn thieän, nhôø ñoù naêng suaát luùa cuõng ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. Naêng suaát luùa trung bình naêm laø 9 taán/ha_naêm, trong ñoù vuï ñoâng xuaân laø 3.2 taán/ha, vuï heø thu laø 2.8 taán/ha, vuï möa laø 3 taán/ha. Naêng suaát luùa thaáp chuû yeáu laø do chaát löôïng nöôùc keùm, söû duïng phaân boùn khoâng phuø hôïp, vaø söû duïng treân dieän roäng gioáng chaát löôïng keùm. 2.2.4.2 Vuøng loøng hoà Do dieän tích vuøng loøng hoà laø khaù lôùn vôùi tröõ löôïng nöôùc doài daøo, ñoäng thöïc vaät phong phuù neân caùc hoaït ñoäng kinh teá döïa treân nguoàn tieàm naêng naøy dieãn ra raát soâi ñoäng. Khai thaùc thuûy saûn Theo thoáng keâ thì taïi khu vöïc loøng hoà coù 21 loaøi ñoäng vaät ñaùy thuoäc caùc nhoùm toâm, cua, trai, oác, aáu truøng, coân truøng vaø 16 loaøi caù. Vôùi heä ñoäng vaät phong phuù nhö vaäy neân caùc hoaït ñoäng khai thaùc thuûy saûn dieãn ra maïnh meõ ngay töø khi Hoà Daàu Tieáng ñöôïc ñöa vaøo söû duïng. Tuy nhieân, do hoaït ñoäng ñaùnh baét dieãn ra khoâng theo moät keá hoaïch nhaát ñònh neân tröõ löôïng thuûy saûn trong hoà ngaøy moät giaûm daàn, ñieàu naøy coù theå thaáy roõ qua baûng soá 6. Baûng 6 : Saûn löôïng khai thaùc thuûy saûn trong Hoà Daàu Tieáng qua caùc naêm. Naêm 1990 1991 1992 1993 1994 1995 2003 2004 Saûn löôïng (taán) 2500 2000 1800 1500 1000 900 450 350 (Nguoàn : Coâng ty khai thaùc thuûy lôïi Daàu Tieáng Taây Ninh) Nuoâi troàng thuûy saûn Hoaït ñoäng nuoâi troàng thuûy saûn chæ dieãn ra maïnh trong nhöõng naêm gaàn ñaây, tính ñeán cuoái naêm 2004 thì treân 2 laøng caù cuûa khu vöïc loøng hoà coù khoaûng 1208 loàng nuoâi. Tuy nhieân phaàn lôùn caùc hoä nuoâi caù laø do phong traøo maø hình thaønh chöù khoâng theo moät chính saùch, keá hoaïch naøo neân trong thôøi kì ñaàu do phaùt trieån trong moâi tröôøng töï nhieân maø saûn löôïng caù thu ñöôïc raát cao nhöng caøng veà sau thì saûn löôïng giaûm ñi bôûi ngöôøi nuoâi khoâng ñöôïc hoïc taäp kó thuaät nuoâi. Nhöng do tình traïng nöôùc hoà trôû neân oâ nhieãm vì nuoâi caù neân ñeán cuoái naêm 2005 caùc loàng beø ñaõ bò giaûi toûa trieät ñeå. Khai thaùc caùt Khu vöïc thöôïng löu hoà coù löu löôïng lôùn vaø ñoä doác khaù lôùn neân löôïng phuø sa boài laéng vaøo hoà raát nhieàu, do ñoù hoaït ñoäng khai thaùc caùt dieãn ra thöôøng xuyeân. Qua kieåm tra vieäc khai thaùc caùt trong hoà Daàu Tieáng cho thaáy trong naêm 2004 ñaõ coù 13 doanh nghieäp, caù nhaân ñöôïc caáp giaáy pheùp khai thaùc, vôùi toång soá pheùp khai thaùc laø 181000 m3, thöïc teá ñaõ khai thaùc ñöôïc 140000 m3. Vaø phöông tieän khai thaùc caùt coù 30 taøu saét vaø 19 taøu goã. Tuy nhieân treân thöïc teá soá löôïng taøu tham gia khai thaùc lôùn hôn nhieàu vaø hoaït ñoäng khoâng coù giaáy pheùp. 2.2.5 Giao thoâng vaän taûi 2.2.5.1 Giao thoâng boä Giao thoâng doïc theo caùc truïc chính treân toaøn vuøng nhìn chung laø toát. Tuyeán ñuôøng cao toác töø thaønh phoá Hoà Chí Minh ñi thò xaõ Taây Ninh môùi ñöôïc naâng caáp, chaát löôïng toát, thôøi gian töø thaønh phoá Hoà Chí Minh ñi Taây Ninh chöa ñeán 2 giôø. Caùc tuyeán ñöôøng cuõng ñaõ ñeán taän caùc xaõ vaø laøng. Tuy nhieân caùc tuyeán ñöôøng lieân tænh, lieân huyeän, lieân xaõ coù chaát löôïng khoâng toát, caùc tuyeán ñöôøng naøy khoâng coù lôùp maët vaø haàu heát laø ñöôøng caûi taïo do ñoù ñi laïi raát khoù khaên vaøo muøa möa. 2.2.5.2 Giao thoâng thuûy Taát caû soâng, keânh chính vaø keânh caáp moät trong vuøng ñöôïc söû duïng cho giao thoâng thuûy. Coù nhieàu thuyeàn lôùn ñöôïc söû duïng ñeå vaän chuyeån haøng hoùa nhö caùt, goã, caùc saûn phaåm ñaàu vaøo vaø ñaàu ra cuûa noâng nghieäp treân caùc tuyeán ñöôøng thuûy naøy. 2.2.6 Nhaän xeùt chung ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi Tình hình xaõ hoäi cho thaáy tuy cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân coù phaùt trieån nhöng thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa nhaân daân soáng trong khu höôûng lôïi Daàu Tieáng coøn thaáp vaø cô sôû haï taàng phuïc vuï ñôøi soáng coøn raát haïn cheá. Vuøng thöôïng löu hoà Daàu Tieáng nhaân daân soáng taäp trung döïa vaøo saûn xuaát noâng nghieäp do ñoù caàn phaûi duøng tôùi moät löôïng lôùn caùc loaïi phaân boùn vaø thuoác tröø saâu. Tuy nhieân ñaây laïi laø moái nguy hieåm cho moâi tröôøng nöôùc, vì phaàn lôùn löôïng phaân boùn vaø thuoác tröø saâu coøn toàn ñoïng laïi trong ñaát seõ bò röûa troâi vaøo loøng hoà vaø heä thoáng keânh tieâu, keânh töôùi gaây aûnh höôûng ñeán caùc loaøi thuûy sinh vaät soáng trong loøng hoà vaø hoaït ñoäng sinh hoaït saûn xuaát cuûa nhöõng ngöôøi daân laáy nöôùc töø heä thoáng. Trong loøng hoà hoaït ñoäng kinh teá chuû yeáu laø khai thaùc caùt, nuoâi troàng vaø khai thaùc thuûy saûn. Caùc hoaït ñoäng naøy dieãn ra thöôøng xuyeân maø chöa coù söï kieåm soaùt chaët cheõ cuûa caùc ban ngaønh chöùc naêng neân trong naêm 2004, 2005 tình hình chaát löôïng nöôùc trong hoà coù bieåu hieän xaáu ñi taïi moät soá nôi nhöng qua naêm 2006 chaát löôïng nöôùc ñaõ ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. CHÖÔNG 3 HEÄ THOÁNG COÂNG TRÌNH THUÛY LÔÏI DAÀU TIEÁNG QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN VAØ XAÂY DÖÏNG CAÙC COÂNG TRÌNH HOÀ DAÀU TIEÁNG Coâng trình hoà Daàu Tieáng ñöôïc xaây döïng ban ñaàu theo luaän chöùng kinh teá kó thuaät soá 190 TTg ngaøy 15/05/1979 vôùi caùc thoâng soá kó thuaät nhö sau : - Caáp coâng trình : Coâng trình caáp 1 theo TCVN 50-60-90. - Taàn suaát baûo ñaûm choáng luõ : p = 0.1%. - Löu löôïng xaû luõ thieát keá : Qp = 2800 m3/s. - Taàn suaát baûo ñaûm cho saûn xuaát noâng nghieäp : p = 0.1%. - Dieän tích maët hoà öùng vôùi möïc nöôùc daâng bình thöôøng : 270 km2. - Dieän tích maët hoà öùng vôùi möïc nöôùc cheát : 110 km2. - Cheá ñoä ñieàu tieát nhieàu naêm. Hình 1 : Heä thoáng coâng trình thuûy lôïi Daàu Tieáng. Coâng trình ñaàu moái 3.1.1.1 Hoà chöùa ñieàu tieát nhieàu naêm Möïc nöôùc daâng bình thöôøng : hbt = +24.4 m. Möïc nöôùc luõ thieát keá : hltk = +25.1 m. Möïc nöôùc cheát : hc = +17m. Toång dung tích : w = 1.58 tyû m3. Dung tích höõu ích : whd = 1.11 tyû m3. Dung tích öùng vôùi möïc nöôùc cheát : wc = 0.47 tyû m3. 3.1.1.2 Ñaäp chính Hình thöùc keát caáu : Ñaäp ñaát ñoàng chaát. Cao trình ñænh ñaäp : +28 m. Töôøng chaén soùng baèng beâ toâng cao 1 m. Chieàu roäng maët ñaäp : +8 m. Chieàu daøi ñaäp : 1100 m. Maùi ñaäp thöôïng löu : M1 = 3.5; 4;1.5 Maùi ñaäp haï löu : M1 = 3.5; 4.5; 2.5 3.1.1.3 Ñaäp phuï Hình thöùc keát caáu : Ñaäp ñaát ñoàng chaát. Cao trình ñænh ñaäp : +27 m. Töôøng chaén soùng baèng ñaù cao 1 m. Chieàu roäng maët ñaäp : 5m. Chieàu daøi ñaäp : 27200 m. Maùi ñaäp thöôïng löu : M1 = 3.5 Maùi ñaäp haï löu : M1 = 3.5; 2.5 3.1.1.4 Ñaäp traøn xaû luõ Kieåu traøn saâu coù 6 cöûa, moãi cöûa cao 6 m, roäng 10 m coù töôøng ngöïc. Ngöôõng traøn ôû cao trình +14 m, tieâu naêng kieåu maùng phun. Keânh daãn luõ ra soâng Saøi Goøn daøi 100 m. 3.1.1.5 Coáng laáy nöôùc soá 1 vaø soá 2 Coáng soá 1 ñöôïc ñaët ôû bôø phaûi soâng Saøi Goøn, coáng soá 2 ñaët ôû bôø phaûi vaùch suoái ñaù. Ñaây laø kieåu coáng ngaàm, vò trí ñaët coáng döôùi ñaäp, coù 3 cöûa hình chöõ nhaät, moãi cöûa roäng 3 m, cao 4 m baèng beâ toâng coát theùp, cöûa laáy nöôùc kieåu phaúng. Cheá ñoä thuûy löïc trong coáng chaûy laø khoâng aùp, löu löôïng qua coáng öùng vôùi möïc nöôùc daâng bình thöôøng laø 93 m3/s. 3.1.1.6 Coáng laáy nöôùc soá 3 Ñaây laø coáng laáy nöôùc vaøo keânh Taân Höng, coù khaåu dieän laø 3´3 m, Qtk = 12.8 m3/s. Heä thoáng keânh chính Ñoâng Keânh chính Ñoâng coù chieàu daøi 45.416 km, löu löôïng ñaàu keânh lôùn nhaát laø 64.54 m3/s. Möïc nöôùc ñaàu keânh thieát keá laø 16.5 m, möïc nöôùc cuoái keânh laø 8.8 m. Keânh caáp 1 coù 44 tuyeán ngoaøi ra coøn coù nhieàu tuyeán keânh caáp 2, 3, 4 vaø caùc traïm bôm ñeå töôùi tieâu cuïc boä. Toaøn boä heä thoáng ñaûm nhieäm töôùi cho 41000 ha vaø cung caáp nöôùc sinh hoaït cho vuøng. Heä thoáng keânh chính Taây Chieàu daøi tuyeán keânh laø 38.750 km, löu löôïng ñaàu keânh laø 71.9 m3/s. Möïc nöôùc ñaàu keânh thieát keá laø 16.5 m, möïc nöôùc cuoái keânh laø 13.47 m. Keânh caáp 1 goàm 22 tuyeán ngoaøi ra coøn coù maïng löôùi keânh caáp 2, 3, 4 vaø caùc traïm bôm. Toaøn boä heä thoáng ñaûm nhieäm töôùi cho 41689 ha vaø cung caáp nöôùc sinh hoaït cho vuøng. Heä thoáng keânh Taân Höng Chieàu daøi tuyeán keânh 29 km ñaûm nhieäm töôùi cho 10701 ha vaø caáp nöôùc cho nhaø maùy ñöôøng Taây Ninh vôùi löu löôïng Q = 1 m3/ngaøy. Nhieäm vuï cuûa heä thoáng töôùi Daàu Tieáng 3.1.5.1 Nhieäm vuï tröôùc maét Caáp nöôùc töï chaûy cho 64830 ha, trong ñoù bao goàm : Taây Ninh 52800 ha, thaønh phoá Hoà Chí Minh (huyeän Cuû Chi) 12000 ha. Caáp nöôùc taïo nguoàn oån ñònh cho haï du : 40100 ha, trong ñoù : Taây Ninh 16460 ha, Long An 21500 ha, Bình Döông 2000 ha. Xaû nöôùc xuoáng soâng Saøi Goøn veà muøa kieät, giöõ nguyeân tình hình nhö khi chöa coù hoà. Caáp nöôùc cho nhaø maùy nöôùc thaønh phoá vôùi löu löôïng tröôùc maét töø thaùng 1 ñeán thaùng 7 laø 7.3 m3/s. Taïo nguoàn môû roäng caùc döï aùn haï du baèng 25000 ha, trong ñoù : khu Beán Caàu (Taây Ninh) 5000 ha; khu Loäc Giang, Hieäp Hoøa (Long An) 5000 ha; khu Hoùc Moân, Baéc bình Chaùnh, Beán Möông – Laùng The (thaønh phoá Hoà Chí Minh) 15000 ha. Caáp nöôùc cho khu töôùi Taân Höng : 10701 ha. Caáp nöôùc phuïc vuï coâng nghieäp vaø sinh hoaït. 3.1.5.2 Nhieäm vuï laâu daøi Caáp nöôùc töôùi tröïc tieáp cho 93390 ha : Taây Ninh 73830 ha, thaønh phoá Hoà Chí Minh 14560 ha. Taïo nguoàn oån ñònh cho haï du : 40140 ha, trong ñoù Taây Ninh 16640 ha, Long An 21500 ha, Bình Döông 2000 ha. Caáp nöôùc daân duïng vaø coâng nghieäp cho Tp Hoà Chí Minh vaø caùc ñòa phöông trong löu vöïc töôùi. Baûo ñaûm nöôùc cho toaøn boä dieän tích saûn xuaát ñoâng xuaân vaø heø thu doïc soâng Saøi Goøn. Caáp nöôùc taïo nguoàn cho caùc döï aùn môùi phía haï du 25000 ha vaø xaû ñaåy maën do coâng trình Phöôùc Hoøa chuyeån sang. HIEÄN TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG CUÛA HEÄ THOÁNG KEÂNH TÖÔÙI 3.2.1 Heä thoáng keânh töôùi caáp 1 Heä thoáng keânh caùc caáp hoaït ñoäng toát coù khaû naêng ñaït möïc nöôùc thieát keá töø ñaàu ñeán cuoái keânh, heä thoáng coáng hoaït ñoäng töông ñoái toát. Tuy nhieân chieàu daøi caùc tuyeán keânh quaù lôùn, soá keânh caáp 2 boá trí chöa phuø hôïp vôùi dieän tích phuïc vuï, moät soá hoä duøng nöôùc laïi khoâng theo nhu caàu thöïc söï cuûa caây troàng, nhieàu nôi ñeå nöôùc thöøa traøn lan daãn ñeán hieän töôïng moät soá nôi thì thöøa nöôùc chaûy traøn sang keânh tieâu, moät soá nôi thì laïi thieáu nöôùc. Maët khaùc nhieàu hoä muoán laáy nöôùc cho nhanh neân tuøy tieän ñaët oáng boïng laáy nöôùc ngay treân caùc tuyeán keânh caáp 1 laøm haï thaáp möïc nöôùc cuoái keânh daãn ñeán vieäc caáp nöôùc töôùi ñoàng boä treân toaøn heä thoáng gaëp nhieàu khoù khaên nhaát laø vaøo muøa khoâ. Ñeå khaéc phuïc tình traïng khoù khaên treân, töø thaùng 1 ñeán thaùng 4 haøng naêm, coâng ty quaûn lí vaø khai thaùc coâng trình hoà Daàu Tieáng ñaõ aùp duïng cheá ñoä töôùi luaân phieân taïi 15 tuyeán keânh caáp 2, bao goàm : N2A, N4, N14, N8, N16, N18, N20, N26, TN0,TN1, TN5, TN11, TN17, TN19, TN25. 3.2.2 Heä thoáng keânh caáp 2 Hieän nay soá keânh caáp 2 ñaûm baûo cung caáp ñuùng möïc nöôùc thieát keá chæ ñaït 57.3% goàm 220 tuyeán. Caùc keânh töôùi khoâng oån ñònh chæ daãn nöôùc tôùi giöõa keânh chieám 36.7% coøn laïi 6% laø caùc tuyeán keânh hoaøn toaøn khoâng söû duïng. Coù nhieàu nguyeân nhaân daãn ñeán hieän töôïng naøy : Caùc keânh töôùi khoâng oån ñònh, hieäu suaát söû duïng thaáp do khoâng ñöôïc naïo veùt thöôøng xuyeân, keânh bò boài laéng, coû moïc daøy laøm caûn trôû doøng chaûy, maët khaùc caùc keânh caáp 3 vöøa bò thieáu vöøa bò hö hoûng khoâng ñaûm baûo daãn nöôùc kòp thôøi neân ngöôøi daân ñaõ töï yù ñaët oáng boïng cho chaûy töï do khoâng kieåm soaùt vì vaäy caùc hoä ñaàu keânh thì thöøa nöôùc, caùc hoä cuoái keânh thì thieáu nöôùc. Caùc keânh khoâng söû duïng do nhieàu nguyeân nhaân : - Caùc keânh coù dieän tích phuïc vuï nhoû hôn 50 ha bò hö hoûng quaù naëng nhöng khoâng thuoäc dieän ñöôïc ñaàu tö naâng caáp theo quyeát ñònh QÑ 498 naêm 1995, ñòa phöông laïi khoâng huy ñoäng ñöôïc nguoàn voán vaø lao ñoäng coâng ích töø nhaân daân neân ñaønh boû hoang, ngöôøi daân khaéc phuïc baèng caùch duøng maùy bôm hoaëc ñaët oáng boïng vaøo keânh caáp 1. - Do nguoàn nöôùc töôùi haïn cheá neân ngöôøi daân ñaõ chuyeån ñoåi cô caáu caây troàng, troàng caùc loaïi caây khoâng caàn töôùi nhö cao su, ñieàu neân caùc tuyeán keânh ñi qua nhöõng vuøng naøy laâu ngaøy khoâng söû duïng ñeán. - Moät soá keânh thi coâng vaøo ñaàu nhöõng naêm 1980 khoâng phuø hôïp vôùi ñòa hình vaø thöïc teá saûn xuaát hieän nay. 3.2.3 Keânh caáp 3 vaø caáp 4 Tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc tuyeán keânh caáp 3 vaø caáp 4 cuõng trong tình traïng töông töï nhö caùc tuyeán keânh caáp 2 laø bò hö hoûng vaø xuoáng caáp nhöng ôû möùc ñoä cao hôn. Soá keânh hoaït ñoäng toát chæ ñaït 25.3%, caùc keânh chæ daãn nöôùc tôùi ñaàu hoaëc giöõa keânh laø 49.2% coøn laïi laø caùc keânh hoaøn toaøn khoâng söû duïng chieám tyû leä 25.5%. Nguyeân nhaân daãn ñeán tình traïng treân ngoaøi caùc nguyeân nhaân gioáng nhö ñoái vôùi keânh caáp 2 coøn moät nguyeân nhaân khaùc raát quan troïng laø do keânh ñöôïc boá trí khoâng hôïp lyù, nhöõng keânh daãn nöôùc töôùi töï chaûy thì thieáu trong khi laïi coù caùc keânh xaây döïng nhöng khoâng hoaït ñoäng nhö ôû Phöôùc Ñoâng – Goø Daàu. Coù hieän töôïng naøy laø do caùc huyeän chöa coù qui hoaïch cuï theå phuø hôïp vôùi nguoàn nöôùc töôùi hoaëc ngöôøi daân töï yù chuyeån ñoåi saûn xuaát khoâng ñuùng nhö qui hoaïch. 3.3 HIEÄN TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG CUÛA HEÄ THOÁNG KEÂNH TIEÂU Trong nhöõng naêm gaàn ñaây heä thoáng keânh tieâu ñaõ ñöôïc ñaàu tö xaây döïng theâm moät soá truïc tieâu chính bao goàm : T0, T4A, T4B, T4 thöôïng, T5, T6, raïch reã vaø moät soá keânh tieâu caáp 2 caûi thieän töông ñoái tình hình ngaäp uùng trong vuøng, tuy nhieân do haïn heïp veà kinh teá neân heä thoáng keânh töôùi, tieâu ñöôïc xaây döïng chöa ñoàng boä, vieäc naïo veùt laïi caùc keânh raïch bò boài laéng chöa ñöôïc thöôøng xuyeân vì vaäy moät soá nôi vaãn coøn bò ngaäp, uùng cuïc boä nhö : khu vöïc Soùc Laøo, Baø Nhaõ thuoäc Traûng Baøng Taây Ninh. 3.4 NHAÄN XEÙT CHUNG VEÀ HEÄ THOÁNG COÂNG TRÌNH THUÛY LÔÏI DAÀU TIEÁNG Heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng bao goàm coâng trình hoà chöùa Daàu Tieáng vaø heä thoáng caùc keânh daãn laáy nöôùc töôùi noâng nghieäp vaø phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cho tænh Taây Ninh, huyeän Cuû Chi, huyeän Hoùc Moân, thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø moät soá huyeän cuûa tænh Long An. Do ñoù coù theå thaáy ñöôïc taàm quan troïng cuûa heä thoáng Daàu Tieáng ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc tænh vuøng Ñoâng Nam Boä, tuy nhieân thöïc teá hieän nay heä thoáng caùc keânh töôùi, keânh tieâu ñang coù nguy cô xuoáng caáp. Nguyeân nhaân chuû yeáu laø do loøng keânh bò boài laéng, khoâng ñöôïc naïo veùt thöôøng xuyeân, coû moïc daøy caûn trôû doøng chaûy, ngöôøi daân töï yù ñaët oáng boïng cho chaûy töï do khoâng kieåm soaùt, khoâng huy ñoäng ñöôïc nguoàn voán vaø lao ñoäng coâng ích töø nhaân daân, nhieàu keânh bò boû hoang do ngöôøi daân chuyeån ñoåi cô caáu caây troàng khoâng ñuùng nhö quy hoaïch. Vì vaäy ñeå ñaûm baûo heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng luoân phaùt huy ñuùng vai troø chöùc naêng voán coù thì caàn coù heä thoáng quan traéc, kieåm tra thöôøng xuyeân ñeå khaéc phuïc nhöõng hö hoûng. CHÖÔNG 4 DIEÃN BIEÁN CHAÁT LÖÔÏNG NÖÔÙC MAËT 4.1 TOÅNG QUAN VEÀ NÖÔÙC MAËT 4.1.1 Nguoàn goác Nöôùc maët laø loaïi nguoàn nöôùc toàn taïi loä thieân treân maët ñaát nhö nöôùc soâng, suoái, hoà, ñaàm. Nguoàn boå caäp cho nöôùc maët laø nöôùc möa vaø trong moät soá tröôøng hôïp laø nöôùc ngaàm. 4.1.2 Ñaëc tính chung cuûa nöôùc maët 4.1.2.1 Nöôùc soâng Laø nguoàn chuû yeáu ñeå caáp nöôùc, nöôùc soâng coù ñaëc ñieåm sau : - Giöõa caùc muøa coù söï cheânh leäch lôùn veà möïc nöôùc, löu löôïng, haøm löôïng caën vaø nhieät ñoä cuûa nöôùc. - Haøm löôïng muoái khoaùng vaø saét nhoû neân raát thích hôïp khi söû duïng cho coâng nghieäp giaáy, deät vaø nhieät ñieän. - Ñoä ñuïc cao neân vieäc xöû lyù phöùc taïp vaø toán keùm. - Nöôùc soâng cuõng chính laø nguoàn tieáp nhaän nöôùc möa vaø caùc loaïi nöôùc thaûi vì vaäy noù chòu aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi. 4.1.2.2 Nöôùc suoái Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa nöôùc suoái laø khoâng oån ñònh veà chaát löôïng, möïc nöôùc, löu löôïng, vaän toác doøng chaûy giöõa muøa luõ vaø muøa kieät. Veà muøa luõ nöôùc suoái thöôøng ñuïc vaø coù nhöõng dao ñoäng ñoät bieán veà möïc nöôùc vaø vaän toác doøng chaûy, muøa khoâ nöôùc suoái raát trong nhöng möïc nöôùc laïi thaáp. 4.1.3 Thaønh phaàn nöôùc maët Thaønh phaàn nöôùc maët bao goàm caùc yeáu toá hoùa lí vaø vi sinh. Do ñoù ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc maët chuùng ta coù theå döïa vaøo caùc yeáu toá hoùa lí vaø vi sinh naøy. Sau ñaây laø moät soá thaønh phaàn chính cuûa nöôùc maët : 4.1.3.1 Caùc chæ tieâu hoùa lí Ñoä ñuïc Ñoä ñuïc do söï hieän dieän cuûa caùc chaát huyeàn troïc nhö ñaát seùt, buøn, chaát höõu cô li ti vaø nhieàu loaïi vi sinh vaät khaùc. Nöôùc coù ñoä ñuïc cao chöùng toû nöôùc coù nhieàu taïp chaát chöùa trong noù, khaû naêng truyeàn aùnh saùng qua nöôùc giaûm. Ñoä maøu (maøu saéc) Maøu saéc cuûa nöôùc gaây ra bôûi laù caây, goã, thöïc vaät soáng hoaëc ñaõ phaân huûy döôùi nöôùc, töø caùc chaát baøo moøn coù nguoàn goác töø ñaát ñaù, töø nöôùc thaûi sinh hoaït, coâng nghieäp. Maøu saéc cuûa nöôùc coù theå laø keát quaû töø söï hieän dieän cuûa nhöõng ion coù tính kim khí nhö saét, mangan. Giaù trò PH pH coù yù nghóa quan troïng veà maët moâi sinh, trong thieân nhieân pH aûnh höôûng hoaït ñoäng sinh hoïc trong nöôùc, lieân quan ñeán moät soá ñaëc tính nhö tính aên moøn, hoøa tan,… chi phoái caùc quaù trình xöû lyù nöôùc nhö : keát boâng taïo côïn, laøm meàm, khöû saét, dieät khuaån. Vì theá, vieäc xeùt nghieäm pH ñeå hoaøn chænh chaát löôïng vaø phuø hôïp vôùi yeâu caàu kó thuaät ñoùng moät vai troø heát söùc quan troïng trong kó thuaät moâi tröôøng. Chaát raén hoøa tan Trong nhöõng söï thay ñoåi veà maët moâi tröôøng, cô theå con ngöôøi coù theå thích nghi ôû moät giôùi haïn. Vôùi nhieàu ngöôøi khi phaûi thay ñoåi choã ôû, hoaëc ñi ñaây ñoù khi söû duïng nöôùc coù haøm löôïng chaát raén hoøa tan cao thöôøng bò chöùng nhuaän traøng caáp tính hoaëc ngöôïc laïi tuøy theo theå traïng moãi ngöôøi. Tuy nhieân ñoái vôùi daân ñòa phöông, söï kieän treân khoâng gaây moät phaûn öùng naøo treân cô theå. Trong ngaønh caáp nöôùc, haøm löôïng chaát raén hoøa tan ñöôïc khuyeán caùo neân giöõ thaáp hôn 500 mg/l vaø giôùi haïn toái ña chaáp nhaän cuõng chæ ñeán 1000 mg/l. Chloride Chloride laø ion chính trong nöôùc thieân nhieân vaø nöôùc thaûi. Vò maën cuûa Chloride thay ñoåi tuøy theo haøm löôïng vaø thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa nöôùc. Vôùi maãu chöùa 250 mgCl/l ngöôøi ta ñaõ coù theå nhaän ra vò maën neáu trong nöôùc coù chöùa ion Na+. Tuy nhieân khi maãu nöôùc coù ñoä cöùng cao, vò maën raát khoù nhaän bieát duø coù chöùa ñeán 1000 mgCl/l. Haøm löôïng Chloride cao seõ gaây aên moøn caùc keát caáu oáng kim loaïi. Veà maët noâng nghieäp Chloride gaây aûnh höôûng xaáu ñeán söï taêng tröôûng cuûa caây troàng. Saét Saét laø nguyeân töû vi löôïng caàn thieát cho cô theå con ngöôøi ñeå caáu taïo hoàng caàu. Vì theá, saét vôùi haøm löôïng 0.3 mg/l laø möùc aán ñònh cho pheùp ñoái vôùi nöôùc sinh hoaït. Vöôït qua giôùi haïn treân, saét coù theå gaây neân nhöõng aûnh höôûng khoâng toát : - Saét coù muøi tanh ñaëc tröng, khi tieáp xuùc vôùi khí trôøi keát tuûa Fe (III) hydrat hình thaønh laøm nöôùc trôû neân coù maøu ñoû gaïch taïo aán töôïng khoâng toát cho ngöôøi söû duïng. - Cuõng vôùi lyù do treân, nöôùc coù saét khoâng theå duøng cho moät soá ngaønh coâng nghieäp ñoøi hoûi chaát löôïng cao nhö tô, deät, thöïc phaåm, döôïc phaåm,… - Keát tuûa saét laéng ñoïng thu heïp daàn tieát dieän höõu duïng cuûa oáng daãn maïng löôùi phaân phoái nöôùc. Nitrogen-Nitrit (N-NO2-) Nitrit laø moät giai ñoaïn trung gian trong chu trình ñaïm hoùa do söï phaân huûy caùc chaát ñaïm höõu cô. Vì coù söï chuyeån hoùa giöõa noàng ñoä caùc daïng khaùc nhau cuûa nitrogen neân caùc veát nitrit ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù söï oâ nhieãm höõu cô. Trong caùc heä thoáng xöû lyù hay heä thoáng phaân phoái cuõng coù nitrit do nhöõng hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät. Ngoaøi ra nitrit coøn ñöôïc duøng trong ngaønh caáp nöôùc nhö moät chaát choáng aên moøn. Tuy nhieân trong nöôùc uoáng, nitrit khoâng ñöôïc vöôït quaù 0.1 mg/l. Nitrogen – Nitrat (N-NO3-) Nitrat laø giai ñoaïn oxy hoùa cao nhaát trong chu trình cuûa nitrogen vaø laø giai ñoaïn sau cuøng trong tieán trình oxy hoùa sinh hoïc. ÔÛ lôùp nöôùc maët thöôøng gaëp nitrat ôû daïng veát nhöng ñoâi khi trong nöôùc ngaàm maïch noâng laïi coù haøm löôïng cao. Neáu nöôùc uoáng coù quaù nhieàu nitrat thöôøng gaây beänh huyeát saéc toá ôû treû em. Do ñoù trong nguoàn nöôùc caáp cho sinh hoaït giôùi haïn nitrat khoâng vöôït quaù 6 mg/l. Amoniac (N-NH4+) Amoniac laø chaát gaây nhieãm ñoäc cho nöôùc. Söï hieän dieän cuûa amoniac trong nöôùc maët hoaëc nöôùc ngaàm baét nguoàn töø hoaït ñoäng phaân huûy höõu cô do caùc vi sinh vaät trong ñieàu kieän yeám khí. Ñaây cuõng laø moät chaát thöôøng duøng trong khaâu khöû truøng nöôùc caáp, chuùng ñöôïc söû duïng döôùi daïng caùc hoùa chaát dieät khuaån chloramine nhaèm taïo löôïng clo dö coù taùc duïng keùo daøi thôøi gian dieät khuaån khi nöôùc ñöôïc löu chuyeån trong caùc ñöôøng oáng daãn. Sulfate (SO42-) Sulfate thöôøng gaëp trong nöôùc thieân nhieân vaø nöôùc thaûi vôùi haøm löôïng töø vaøi cho ñeán haøng ngaøn mg/l. Nhöõng vuøng ñaát sình laày, baõi boài laâu naêm, sulfur höõu cô bò khoaùng hoùa daàn daàn seõ bieán ñoåi thaønh sulfate. Nöôùc chaûy qua caùc vuøng ñaát moû mang nhieàu sulfate seõ coù haøm löôïng sulfate khaù cao do söï oxy hoùa quaëng thieác, quaëng saét. Sulfate laø moät trong nhöõng chæ tieâu tieâu bieåu cuûa nhöõng vuøng nöôùc nhieãm pheøn. Vì natri sulfate vaø mangan sulfate coù tính nhuaän traøng neân trong nöôùc uoáng, sulfate khoâng ñöôïc vöôït quaù 200mg/l. Phosphat (P-PO43-) Trong thieân nhieân phosphat ñöôïc xem laø saûn phaåm cuûa quaù trình laân hoùa, vaø thöôøng gaëp döôùi daïng veát ñoái vôùi nöôùc thieân nhieân. Khi haøm löôïng phosphat phaùt trieån maïnh seõ laø moät yeáu toá giuùp rong reâu phaùt trieån maïnh. Oxy hoøa tan (DO) Giôùi haïn löôïng oxy hoøa tan (dissolved oxygen) trong nöôùc thieân nhieân vaø nöôùc thaûi tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän hoùa lyù vaø hoaït ñoäng sinh hoïc cuûa caùc loaïi vi sinh vaät. Vieäc xaùc ñònh haøm löôïng oxy hoøa tan laø phöông tieän kieåm soaùt söï oâ nhieãm do moïi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi vaø kieåm tra hieäu quûa vieäc xöû lyù nöôùc thaûi. Nhu caàu oxy hoùa hoïc Nhu caàu oxy hoùa hoïc (COD) laø löôïng oxy töông ñöông cuûa caùc caáu töû höõu cô trong maãu nöôùc bò oxy hoùa bôûi taùc nhaân hoùa hoïc coù tính oxy hoùa maïnh. Ñaây laø moät phöông phaùp xaùc ñònh vöøa nhanh choùng vöøa quan troïng ñeå khaûo saùt caùc thoâng soá cuûa doøng nöôùc vaø nöôùc thaûi coâng nghieäp, ñaëc bieät trong caùc coâng trình xöû lyù nöôùc thaûi. Phöông phaùp naøy khoâng caàn chaát xuùc taùc nhöng nhöôïc ñieåm laø khoâng coù tính bao quaùt ñoái vôùi caùc hôïp chaát höõu cô (thí duï axit axetic) maø treân phöông dieän sinh hoïc thöïc söï coù ích cho nhieàu loaïi vi sinh trong nöôùc. Trong khi ñoù noù laïi coù khaû naêng oxy hoùa vaøi loaïi chaát höõu cô khaùc nhö celluloz maø nhöõng chaát naøy khoâng goùp phaàn laøm thay ñoåi löôïng oxy trong doøng nöôùc nhaän ôû thôøi ñieåm hieän taïi. Nhu caàu oxy sinh hoùa Nhu caàu oxy sinh hoùa (BOD) ñöôïc xaùc ñònh döïa treân kinh nghieäm phaân tích ñaõ ñöôïc tieán haønh taïi nhieàu phoøng thí nghieäm chuaån, trong vieäc tìm söï lieân heä giöõa nhu caàu oxy ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng sinh hoïc hieáu khí trong nöôùc thaûi hoaëc doøng chaûy bò oâ nhieãm. 4.1.3.2 Caùc chæ tieâu vi sinh Fecal coliform (Coliform phaân) Nhoùm vi sinh vaät Coliform ñöôïc duøng roäng raõi laøm chæ thò cuûa vieäc oâ nhieãm phaân, ñaëc tröng bôûi khaû naêng leân men lactose trong moâi tröôøng caáy ôû 35 – 37oC vôùi söï taïo thaønh axit aldehyd vaø khí trong voøng 48h. Escherichia Coli (E.Coli) Escherichia Coli, thöôøng goïi laø E.Coli hay tröïc khuaån ñaïi traøng, thöôøng soáng trong ruoät ngöôøi vaø moät soá ñoäng vaät. E.Coli ñaëc hieäu cho nguoàn goác phaân, luoân hieän dieän trong phaân cuûa ngöôøi vaø ñoäng vaät, chim vôùi soá löôïng lôùn. Söï coù maët cuûa E.Coli vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp ñaõ chöùng toû söï oâ nhieãm chæ tieâu naøy. Ñaây ñöôïc xem laø chæ tieâu phaûn aùnh khaû naêng toàn taïi cuûa caùc vi sinh vaät gaây beänh trong ñöôøng ruoät nhö tieâu chaûy, lò,… 4.2 KEÁT QUAÛ PHAÂN TÍCH VAØ THU THAÄP VEÀ CHAÁT LÖÔÏNG NÖÔÙC Ñeå neâu baät leân dieãn bieán chaát löôïng nöôùc trong heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng, em ñaõ tieán haønh thu thaäp moät soá soá lieäu chaát löôïng nöôùc maët treân heä thoáng töø naêm 2004 ñeán naêm 2005 roài so saùnh vôùi tieâu chuaån chaát löôïng nhöôùc maët TCVN 5942 – 1995 vaø keát quaû thu ñöôïc nhö sau : 4.2.1 Giai ñoaïn naêm 2004 4.2.1.1 Dieãn bieán thaønh phaàn hoùa lí trong maãu nöôùc Dieãn bieán giaù trò pH Treân heä thoáng keânh töôùi Giaù trò ño ñöôïc cuûa caùc coáng ñaàu moái (N1, N3 vaø N5) khaù oån ñònh giao ñoäng trong khoaûng töø 6.1 – 6.8. Vaøo thôøi ñoaïn muøa khoâ giaù trò pH bieán ñoåi maïnh hôn do chaát thaûi vuøng nuoâi caù beø trong loøng hoà vaø caùc vuøng daân cö xung quanh hoà. Nhìn chung taïi caùc vò trí trong loøng hoà (cöûa caùc coáng ñaàu moái) giaù trò pH naèm trong khoaûng cho pheùp cuûa tieâu chuaån nöôùc maët loaïi A vaø xu theá chung laø giaù trò pH vaøo thôøi kì muøa khoâ lôùn hôn vaøo thôøi kì muøa möa. Treân keânh Taân Höng taïi ñieåm N8 coù giaù trò pH giaûm thaáp, taïi ñaây pH chæ ñaït 4.5 aûnh höôûng tôùi chaát löôïng nöôùc cho töôùi vaø cho sinh hoaït. Nguyeân nhaân chính laø do nguoàn nöôùc chua thoaùt ra töø nhöõng dieän tích ñaát pheøn trong giai ñoaïn muøa khoâ vaø thôøi kì ñaàu muøa möa. Giaù trò pH ño ñöôïc treân caùc keânh töôùi trong heä thoáng keânh Ñoâng vaø keânh Taây daãn nöôùc töø hoà Daàu Tieáng töôùi cho caùc khu töôùi cuûa tænh Taây Ninh vaø thaønh phoá._.haùc ñöôïc ñaêng kyù laø 55 taøu thuyeàn nhöng treân thöïc teá coù hôn 100 chieác ñaõ vaø ñang tham gia khai thaùc caùt. Caùc taøu thuyeàn naøy ngaøy ñeâm huùt caùt roài xaû buøn, bôïn traû xuoáng hoà cuøng daàu nhôùt ñoäng cô thaûi laøm oâ nhieãm nguoàn nöôùc. Hôn theá nöõa hoaït ñoäng khai thaùc coøn laøm taêng khaû naêng khuyeách taùn cuûa chaát dinh döôõng trong traàm tích vaøo nguoàn nöôùc vaø laøm daäy pheøn trong hoà daãn ñeán laøm chua nguoàn nöôùc gaây nguy hieåm cho sinh vaät thuûy sinh soáng trong hoà. 5.2 HOAÏT ÑOÄNG NOÂNG NGHIEÄP 5.2.1 Troàng troït Heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng ñaûm traùch hoaït ñoäng töôùi tieâu cho hôn 93000 ha dieän tích ñaát noâng nghieäp treân ñòa baøn tænh Taây Ninh vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh. Vôùi nhieäm vuï quan troïng naøy heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng ñaõ caûi thieän ñöôïc tình hình khoâ haïn treân khu vöïc nhieàu naêm tröôùc ñaây, ñoàng thôøi giuùp cho hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp trôû neân thuaän lôïi. Tuy nhieân vôùi hôn 93000 ha dieän tích ñaát noâng nghieäp thì löôïng phaân boùn vaø thuoác tröø saâu ñöôïc söû duïng laø khoâng nhoû, öôùc tính löôïng phaân boùn caàn söû duïng laø 60772 taán/naêm, löôïng thuoác baûo veä thöïc vaät laø 172446 kg/naêm. Vôùi löôïng phaân boùn, thuoác baûo veä thöïc vaät lôùn nhö vaäy thì löôïng toàn dö trong loøng ñaát laø raát ñaùng keå vaø khi muøa möa tôùi hoaëc nöôùc trong hoà daâng cao phaàn lôùn löôïng thuoác tröø saâu vaø phaân boùn ñoù seõ bò röûa troâi xuoáng loøng hoà roài ñöôïc giöõ laïi trong hoà ñeán cuoái muøa möa. Ñaây chính laø moät moái nguy haïi tröôùc maét vaø laâu daøi cho chaát löôïng nöôùc trong hoà Daàu Tieáng. Baûng 9 : Öôùc tính löôïng phaân boùn söû duïng trong moät naêm. Söû duïng ñaát Nhu caàu phaân boùn (taán /ha) Dieän tích gieo troàng (ha) Khoái löôïng phaân boùn (taán/naêm) Luùa xuaân 0.65 13691 8899 Luùa muøa 0.65 18371 11941 Luùa heø thu 0.65 32892 21380 Ñaäu 0.55 17132 9423 Ngoâ 0.55 6128 3370 Rau caùc loaïi 0.65 1895 1232 Mía 0.40 5370 2148 Thuoác laù 0.65 3660 2379 Toång 99139 60772 Theo soá lieäu quan traéc maãu thuoác tröø saâu organochlorine ôû tieåu döï aùn OÂ Moân Xaø No trong muøa khoâ 2001 thì vôùi dieän tích ñaát noâng nghieäp khoaûng 36000 ha, heä soá söû duïng 2.6 vaø 3 vuï canh taùc treân 78% dieän tích ñaát noâng nghieäp, toång löôïng toàn dö thuoác tröø saâu trong maãu nöôùc maët phaân tích ñöôïc taïi 8 traïm quan traéc dao ñoäng töø 0.008 – 0.105 µg/l. Vaäy neáu lieân heä vôùi hôn 93000 dieän tích ñaát noâng nghieäp treân löu vöïc heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng, löôïng toàn dö thuoác tröø saâu trong maãu nöôùc maët taïi ñaây seõ taêng gaáp 2 – 3 laàn trong maãu nöôùc taïi tieåu döï aùn OÂ Moân Xaø No. Tuy haøm löôïng thuoác toàn dö trong nöôùc laø raát nhoû so vôùi tieâu chuaån quoác gia (150 µg/l) nhöng qua thôøi gian chuùng seõ bò tích luõy daàn trong nöôùc vaø gaây aûnh höôûng leân heä thuûy sinh vaät soáng trong nöôùc cuøng vôùi söùc khoûe cuûa ngöôøi daân ñang söû duïng nöôùc trong hoà. Baûng 10 : Öôùc tính löôïng thuoác baûo veä thöïc vaät söû duïng trong moät naêm. Söû duïng ñaát Nhu caàu thuoác baûo veä thöïc vaät (kg /ha) Dieän tích gieo troàng (ha) Khoái löôïng (kg/naêm) Luùa xuaân 2 13691 27382 Luùa muøa 2 18371 36742 Luùa heø thu 2 32892 65784 Ñaäu 1.2 17132 20558 Ngoâ 1.2 6128 7354 Rau caùc loaïi 2 1895 3790 Mía 1.2 5370 6444 Thuoác laù 1.2 3660 4392 Toång 99139 172446 5.2.2 Chaên nuoâi Hoaït ñoäng chaên nuoâi gia caàm, gia suùc dieãn ra trong khu vöïc baùn ngaäp cuûa loøng hoà dieãn ra khaù soâi ñoäng, theo phoøng noâng nghieäp huyeän Daàu Tieáng vaø phoøng noâng nghieäp huyeän Döông Minh Chaâu thì soá löôïng vaät nuoâi ñöôïc chaên thaû coù soá löôïng khoaûng 7663 con traâu boø, 18600 con vòt, 634 con deâ. Vôùi soá löôïng vaät nuoâi nhö vaäy thì löôïng phaân do chuùng thaûi ra seõ khoâng phaûi laø nhoû. Theo trung taâm coâng ngheä moâi tröôøng ENTEC cuûa vieän kyõ thuaät nhieät ñôùi vaø baûo veä moâi tröôøng thì ta coù khoái löôïng phaân thaûi ra haøng ngaøy tính cho moät con vaät nuoâi nhö baûng 11 vaø thaønh phaàn dinh döôõng theo khoái löôïng phaân ñöôïc neâu ôû baûng 12. Baûng 11 : Khoái löôïng phaân thaûi ra haèng ngaøy cuûa caùc loaïi vaät nuoâi. Loaïi vaät nuoâi Löôïng phaân thaûi ra haèng ngaøy / con (kg/ngaøy) Traâu, boø 12 Heo 2 Gaø, vòt 0.08 Cöøu, deâ 1.5 (Nguoàn : Trung taâm coâng ngheä moâi tröôøng ENTEC) Baûng 12 : Thaønh phaàn dinh döôõng trong phaân cuûa vaät nuoâi. Loaïi phaân Löôïng nöôùc (% khoái löôïng) Thaønh phaàn khoâ Niô % P2O5 % K2O % Traâu, boø 80 1.67 1.11 0.56 Heo 82 3.75 3.13 2.50 Gaø, vòt 56 6.27 5.92 3.27 Cöøu, deâ 3.75 1.87 1.25 (Nguoàn : Trung taâm coâng ngheä moâi tröôøng ENTEC) Thoâng thöôøng haøng naêm vuøng baùn ngaäp bò ngaäp saâu trong nöôùc khoaûng 3 thaùng do ñoù vieäc chaên thaû traâu boø vaø deâ chæ dieãn ra trong 9 thaùng. Trong thôøi gian chaên nuoâi nhöõng ngöôøi chaên thaû thöôøng thu gom phaân ñeå baùn, tæ leä thu gom ñaït khoaûng 65%, nhö vaäy chæ coøn laïi 35% thaûi xuoáng hoà. Trong khi chaên nuoâi vòt khoâng bò aûnh höôûng bôûi nöôùc daâng neân coù theå chaên nuoâi trong hoà 12 thaùng trong naêm. Qua ñoù ta coù theå tính toaùn sô boä ñöôïc löôïng chaát dinh döôõng maø hoaït ñoäng chaên nuoâi ñaõ thaûi xuoáng hoà (baûng 13). Hoà thöôøng ñöôïc tích nöôùc trong muøa möa ñeå phuïc vuï töôùi tieâu cho muøa khoâ keá ñoù, vì theá löôïng chaát dinh döôõng do chaên nuoâi thaûi ra ñöôïc baûo toaøn trong hoà suoát muøa möa. Ñaây seõ laø moät moái nguy haïi cho chaát löôïng nöôùc trong hoà, vì neáu keát hôïp vôùi löôïng phaân boùn toàn dö trong ñaát noâng nghieäp ñöôïc möa röûa troâi vaøo hoà thì löôïng kali, phoát pho, nitô do chaên nuoâi ñöa vaøo hoà seõ laø nguoàn goác cuûa hieän töôïng phuù döôõng hoùa trong hoà. Baûng 13 : Taûi löôïng chaát dinh döôõng vaät nuoâi thaûi xuoáng hoà trong moät naêm Vaät nuoâi Taûi löôïng chaát dinh döôõng (kg/naêm) Nitô Phoát pho Kali Traâu, boø 83847.31 55760.85 28116.46 Deâ 9735.86 4854.95 3245.28 Vòt 14898.46 14066.80 7770.01 Toång 108481.63 74652.60 39131.75 5.3 HOAÏT ÑOÄNG NUOÂI TROÀNG THUÛY SAÛN Phong traøo nuoâi caù beø baét ñaàu phaùt trieån vaø lan roäng töø naêm 2003, saûn löôïng caù naêm 2003 laø vaøi traêm taán ñaõ taêng leân 6000 taán/naêm vaøo naêm 2004. Vôùi 6000 taán caù naøy phaûi caàn tôùi 20000 taán thöùc aên, caùc loaïi thuoác khaùng sinh cuøng hoaït ñoäng chaêm soùc cuûa hôn 1000 ngöôøi ngaøy ñeâm tuùc tröïc treân caùc beø caù. Vôùi löôïng thöùc aên, löôïng thuoác ñöôïc ñöa vaøo hoà quaù lôùn coäng vôùi hoaït ñoäng sinh hoaït cuûa hôn 1000 ngöôøi soáng treân hoà thì ñaây chính laø nguoàn goác gaây neân hieän töôïng chaát löôïng nöôùc maët suy giaûm. Qua soá lieäu quan traéc chaát löôïng nöôùc taïi caùc vò trí treân heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng, vaøo naêm 2004 vaø 2005 moät soá ñieåm trong hoà ñaõ xuaát hieän hieän töôïng oâ nhieãm höõu cô, maø nguyeân nhaân chính laø do hoaït ñoäng nuoâi caù beø. 5.3.1 Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm töø hoaït ñoäng nuoâi caù Nguoàn gaây oâ nhieãm phaùt sinh töø hoaït ñoäng cuûa caù nuoâi trong beø : dö löôïng thöùc aên, caùc hoùa chaát phoøng vaø trò beänh cho caù, phaân caù, vi truøng, kí sinh truøng treân mình caù, caù cheát gaây oâ nhieãm muøi vaø oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc. Nguoàn gaây oâ nhieãm töø hoaït ñoäng laøm khoâ caù ngay treân beø vaø treân caùc baõi caù vuøng baùn ngaäp, ruoät caù vaø caùc boä phaän boû ñi cuûa caù thaûi vaøo nöôùc hoà gaây oâ nhieãm muøi vaø moâi tröôøng nöôùc. Ngoaøi ra vieäc nuoâi troàng thuûy saûn cuõng aûnh höôûng ñeán tích luõy caùc chaát dinh döôõng trong nöôùc, öôùc löôïng khoaûng 0.16 kg nitô toång vaø 0.035 kg phoát pho toång treân 1 kg caù thòt. Vaäy vôùi khoaûng 6000 taán caù thòt 1 naêm thì löôïng nitô toång vaø phoát pho toång do nuoâi caù beø ñöa vaøo hoà laø 960000 kg nitô, 210000 kg phoát pho. 5.3.2 Nguoàn gaây oâ nhieãm töø hoaït ñoäng sinh hoaït cuûa ngöôøi Nguoàn oâ nhieãm töø hoaït ñoäng sinh soáng cuûa ngöôøi treân beø, bao goàm : löôïng chaát höõu cô thaûi ra töø hoaït ñoäng aên uoáng, phaân (E.Coli vaø caùc vi truøng khaùc), chaát taåy röûa töø hoaït ñoäng taém giaët,… gaây oâ nhieãm muøi vaø oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc maët. Nhö vaäy hoaït ñoäng sinh hoaït cuûa con ngöôøi chuû yeáu thaûi ra caùc chaát höõu cô khoâng beàn vaø deã phaân huûy sinh hoïc, caùc chaát dinh döôõng (phoát pho, nitô), vi truøng vaø muøi. Öôùc löôïng khoái löôïng taùc nhaân oâ nhieãm trong nöôùc thaûi cuûa con ngöôøi : 9 g nitô toång/ngöôøi.ngaøy ñeâm vaø 2.5 g phoát pho toång/ngöôøi.ngaøy ñeâm, vaäy 1000 ngöôøi sinh hoaït vaø soáng treân beø caù thì 1 ngaøy ñeâm hoï ñöa vaøo loøng hoà Daàu Tieáng khoaûng 9000 g nitô toång, 2500 g phoát pho toång. Hoaït ñoäng nuoâi caù beø ñaõ gaây oâ nhieãm khaù lôùn ñeán nguoàn nöôùc trong hoà daãn ñeán chaát löôïng nöôùc ôû haï löu cuõng bò suy giaûm neân caùc caáp chính quyeàn ñaõ cho giaûi toûa haàu heát caùc beø caù vaø vaøo naêm 2006 thì haàu nhö khoâng coøn beø naøo hoaït ñoäng do ñoù tình hình nöôùc maët cuõng ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. Tuy nhieân thieät haïi veà kinh teá, xaõ hoäi ñeå laïi do vieäc giaûi toûa loàng caù laø khoâng theå keå heát do ñoù caàn phaûi coù moät chính saùch trieät ñeå veà vieäc khai thaùc nuoâi troàng thuûy saûn trong hoà. 5.4 HIEÄN TÖÔÏNG XAÂM NHAÄP MAËN Tröôùc ñaây khi chöa coù hoà Daàu Tieáng treân caùc soâng Saøi Goøn vaø Vaøm Coû Ñoâng thöôøng coù hieän töôïng xaâm nhaäp maën vaøo thaùng 3 ñeán thaùng 5 haøng naêm khi löu löôïng muøa kieät giaûm xuoáng thaáp nhaát. Tuy nhieân tuøy thuoäc vaøo naêm naéng haïn hay naêm möa nhieàu hoaëc ít maø thôøi gian xaâm nhaäp maën coù theå keùo daøi töø thaùng 2 ñeán thaùng 5. Nguoàn maën theo thuûy trieàu bieån Ñoâng truyeàn saâu leân thöôïng nguoàn vaø caùc keânh raïch noäi ñoàng. Möùc ñoä xaâm nhaäp maën phuï thuoäc vaøo ñoä doác, ñòa hình maët caét, lôùp phuû thöïc vaät vaø löu löôïng nguoàn cuûa töøng soâng, raïch. Bieân maën bình quaân 4 g/l thöôøng xuaát hieän vaøo thaùng 4 taïi raïch Tra treân soâng Saøi Goøn, taïi Hieäp Hoøa treân soâng Vaøm Coû Ñoâng. Beân caïnh ñoù soâng Saøi Goøn laø nôi tieáp nhaän nöôùc thaûi cuûa khu coâng nghieäp Bình Döông, vaø nöôùc thaûi töø 4 heä thoáng keânh Tham Löông – Beán Caùt – Vaøm Thuaät, Nhieâu Loäc – Thò Ngheø, Taân Hoùa – Loø Goám, Taøu Huõ – Beán Ngheù neân tình hình oâ nhieãm luoân dieãn ra raát phöùc taïp. Töø khi coù hoà Daàu Tieáng tình hình oâ nhieãm taïi haï löu soâng Saøi Goøn ñöôïc caûi thieän ñaùng keå, khi tình traïng oâ nhieãm ôû möùc ñaùng baùo ñoäng thì hoà Daàu Tieáng seõ xaû nöôùc xuoáng ñeå pha loaõng noàng ñoä caùc chaát gaây oâ nhieãm vaø ñaåy chuùng ra bieån. Tuy nhieân naêm 2004, 2005 tình hình tröõ löôïng nöôùc trong hoà Daàu Tieáng dieãn ra raát phöùc taïp. Naêm 2005 laø naêm khoâ haïn nhaát trong voøng 100 naêm trôû laïi ñaây do muøa möa tröôùc löôïng möa ít, hoà Daàu Tieáng chæ tích ñöôïc 30% löôïng nöôùc thieát keá trong khi ñoù muøa khoâ laïi keùo daøi, daãn ñeán doøng chaûy kieät trong soâng. Tình hình xaâm nhaäp maën treân caùc soâng Saøi Goøn, Vaøm Coû Ñoâng dieãn ra raát phöùc taïp, maën xuaát hieän sôùm, möùc ñoä nhieãm maën cao hôn vaø thôøi gian bò xaâm nhaäp maën keùo daøi hôn so vôùi nhieàu naêm tröôùc ñaây. Nhö vaäy tình hình tröõ löôïng nöôùc trong hoà Daàu Tieáng haøng naêm ñoùng moät vai troø raát quan troïng, noù giöõ vai troø quyeát ñònh cho chaát löôïng nöôùc khu vöïc haï löu. Neáu tröõ löôïng nöôùc trong hoà bò suy kieät seõ daãn ñeán tình hình nhieãm maën saâu vaøo trong noäi ñoàng, vieäc xöû lí nöôùc cho sinh hoaït trôû neân toán keùm, caây troàng khoâng theå phaùt trieån, thuûy saûn bò cheát haøng loaït, tình hình oâ nhieãm khoâng theå kieåm soaùt. 5.5 HOAÏT ÑOÄNG COÂNG NGHIEÄP Taây Ninh laø tænh coù caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán noâng saûn thöïc phaåm phaùt trieån nhaát trong soá caùc tænh giaùp bieân giôùi Taây Nam. Caùc nguoàn nöôùc thaûi chuû yeáu phaùt sinh töø hoaït ñoäng cheá bieán noâng saûn. Vôùi caùc nhaø maùy lôùn cheá bieán coâng nghieäp, noâng saûn thöïc phaåm vaø haøng chuïc cô sôû cheá bieán khaùc, moät ngaøy tieâu thuï haøng vaïn taán nguyeân lieäu vaø thaûi ra haøng ngaøn taán chaát caën baõ vaø nöôùc thaûi coâng nghieäp, ñaây thöïc söï laø nguoàn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng. Caùc nguoàn thaûi naøy coù löu löôïng lôùn vaø möùc ñoä oâ nhieãm cao. Ña soá caùc nguoàn thaûi naøy chöa ñöôïc xöû lí trieät ñeå do toán keùm, caùc doanh nghieäp khoâng coù ñuû kinh phí ñeå thöïc hieän. Hieän taïi coù 3 vò trí nöôùc thaûi tröïc tieáp vaøo hoà Daàu Tieáng töø caùc nhaø maùy saûn xuaát noâng saûn, goàm coâng ty lieân doanh mì Taân Chaâu Singapor coù nöôùc thaûi tröïc tieáp ra suoái Tha La – moät nhaùnh ñoå tröïc tieáp vaøo hoà, cô sôû cheá bieán muû cao su Ñònh An huyeän Daàu Tieáng vaø coâng ty coå phaàn cheá bieán cao su Bình Myõ coù nöôùc thaûi tröïc tieáp ra suoái caïn – moät nhaùnh ñoå tröïc tieáp vaøo hoà. Taát caû nöôùc thaûi cuûa caùc coâng ty naøy haàu nhö chæ ñöôïc cho vaøo moät beå laéng cho töï laéng roài thaûi tröïc tieáp vaøo hoà gaây oâ nhieãm cho nguoàn nöôùc trong hoà. 5.6 HIEÄN TÖÔÏNG PHAÙ RÖØNG Röøng vöøa laø laù phoåi cuûa moâi tröôøng vöøa goùp phaàn ñieàu hoøa khí haäu, hôn theá nöõa caùc caùnh röøng ñaàu nguoàn coøn coù theâm vai troø choáng xoùi moøn, giöõ nöôùc cho loøng hoà Daàu Tieáng. Trong vaøi naêm trôû laïi ñaây tình hình laâm taëc cuõng nhö hieän töôïng laán chieám ñaát röøng ñeå troàng caây coâng nghieäp dieãn ra maïnh meõ, daãn ñeán dieän tích röøng phoøng hoä hoà Daàu Tieáng bò giaûm ñi nhanh choùng, vaø ñaây cuõng chính laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân cuûa söï suy kieät cuõng nhö söï oâ nhieãm nguoàn nöôùc trong loøng hoà. Röøng maát ñi thì khaû naêng giöõ nöôùc trong ñaát giaûm, ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi nguoàn nöôùc trong hoà cuõng maát ñi moät nguoàn cung caáp ñaùng keå. Vaø moät khi nguoàn nöôùc trong hoà caïn kieät thì khaû naêng pha loaõng, khaû naêng töï laøm saïch caùc chaát oâ nhieãm khoâng coøn nöõa, daãn ñeán noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm seõ gia taêng theo thôøi gian. Vaøo muøa möa, taïi caùc vuøng ñaát bò maát ñi röøng phoøng hoä thì hieän töôïng xoùi moøn dieãn ra thöôøng xuyeân. Hieän töôïng naøy laøm cho moät löôïng ñaát ñaù vaø pheøn tieàm taøng trong ñaát ñöôïc ñöa tröïc tieáp vaøo hoà daãn ñeán oâ nhieãm nguoàn nöôùc. Nöôùc trôû neân chua hôn, laøm cho giaù trò pH giaûm xuoáng nhanh choùng; toång caën, ñoä ñuïc, haøm löôïng saét vaø nhoâm trong nöôùc taêng ñaùng keå. Tuy röøng ñoùng moät vai troø quan troïng nhö vaäy nhöng hieän nay tình hình laán chieám ñaát röøng phoøng hoä vaãn dieãn ra maïnh meõ, ñieån hình laø röøng phoøng hoä Taân Hoøa thuoäc huyeän Taân Chaâu ñang ngaøy ñeâm bò taøn phaù ñeå laáy ñaát xaây nhaø, troàng caây coâng nghieäp, laøm nöông raãy, hôn theá nöõa tình traïng laâm taëc ngaøy ñeâm hoaønh haønh cuõng goùp phaàn laøm suy giaûm dieän tích röøng taïi ñaây. Roài ñeán hôn 300 ha röøng treân ñaûo Nhím cuõng bò cö daân chaët boû ñeå troàng caây cao su, nhö vaäy neáu khoâng coù bieän phaùp baûo veä thì chæ trong nay mai hôn 62000 ha dieän tích coøn laïi cuûa röøng phoøng hoä cho hoà Daàu Tieáng seõ khoâng coøn nöõa vaø cuoái cuøng thì hoà Daàu Tieáng seõ khoâng coøn khaû naêng ñaûm baûo chöùc naêng phuïc vuï phaùt trieån kinh teá cho vuøng cuõng nhö laøm saïch moâi tröôøng. CHÖÔNG 6 ÑEÀ XUAÁT MOÄT SOÁ BIEÄN PHAÙP QUAÛN LYÙ CHAÁT LÖÔÏNG NÖÔÙC 6.1 MOÄT SOÁ BIEÄN PHAÙP CHUNG 6.1.1 Caùc bieän phaùp kó thuaät 6.1.1.1 Quan traéc vaø giaùm saùt chaát löôïng nöôùc hoà Quan traéc vaø giaùm saùt chaát löôïng nöôùc hoà laø moät vieäc laøm raát quan troïng. Thôøi gian, taàn suaát, vò trí quan traéc phuï thuoäc vaøo töøng ñoái töôïng caàn quan traéc cuï theå. Ñoái vôùi heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng, qua phaân tích dieãn bieán chaát löôïng nöôùc maët theo khoâng gian vaø thôøi gian cho thaáy söï bieán ñoäng cuûa caùc chæ tieâu khaùc nhau thöôøng khoâng gioáng nhau vì vaäy tuøy thuoäc vaøo töøng chæ tieâu cuï theå caàn coù keá hoaïch quan traéc phuø hôïp. - Ñoái vôùi caùc chæ tieâu phoát pho vaø kali, qua phaân tích cho thaáy haøm löôïng khaù bieán ñoäng giöõa muøa möa vaø muøa khoâ. Hôn theá nöõa söï xuaát hieän cuûa caùc yeáu toá naøy baùo ñoäng nguy cô phuù döôõng hoùa, do ñoù caàn phaûi quan traéc moãi thaùng moät laàn taïi caùc vò trí trong hoà. - Caùc chæ tieâu DO, COD, BOD5 neân quan traéc haøng thaùng vôùi soá vò trí laáy maãu nhö naêm 2005. Ñaây laø nhöõng chæ tieâu quan troïng vaø roõ raøng nhaát ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm cuûa nöôùc hoà neân caàn ñöôïc quan taâm chuù yù. - Caùc chæ tieâu TSS, pH, FeTS, Al3+, coliform neân quan traéc 2 thaùng/laàn vôùi soá löôïng vaø vò trí laáy maãu nhö naêm 2005. Ñaây laø caùc chæ tieâu deã quan traéc nhöng cuõng raát quan troïng ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc hoà. 6.1.1.2 Kieåm soaùt nguoàn thaûi ôû thöôïng löu hoà Maëc duø caùc nhaø maùy, xí nghieäp treân thöôïng löu hoà khoâng thaûi tröïc tieáp nöôùc thaûi xuoáng hoà nhöng vaãn ñöôïc thaûi trong löu vöïc. Vì theá, theo caùc con ñöôøng khaùc nhau chaát oâ nhieãm vaãn xaâm nhaäp ñöôïc vaøo nguoàn nöôùc trong hoà. Do ñoù ñeå ngaên chaën tình traïng naøy thì caàn baét buoäc caùc ñôn vò coù chaát thaûi gaây oâ nhieãm phaûi xöû lí trieät ñeå tröôùc khi ñöa ra ngoaøi moâi tröôøng. Rieâng caùc cô quan, ban ngaønh baûo veä moâi tröôøng caàn thöôøng xuyeân kieåm tra söï tuaân thuû luaät baûo veä moâi tröôøng cuûa caùc nhaø maùy, xí nghieäp ñoùng trong löu vöïc. 6.1.2 Coâng cuï phaùp lí Ñeå goùp phaàn baûo veä moâi tröôøng trong vuøng loøng hoà, coâng cuï phaùp lyù caàn phaûi ñöôïc phoå bieán roäng raõi vaø aùp duïng trieät ñeå. Ñoái vôùi vieäc quaûn lyù khai thaùc, baûo veä, söû duïng taøi nguyeân nöôùc, caùc cô quan ban ngaønh caàn aùp duïng trieät ñeå luaät baûo veä taøi nguyeân nöôùc. Ñoái vôùi baûo veä vaø phaùt trieån nguoàn lôïi thuûy saûn trong hoà caàn aùp duïng phaùp leänh baûo veä moâi tröôøng vaø phaùt trieån nguoàn lôïi thuûy saûn. Rieâng ñoái vôùi tình hình khai thaùc khoaùng saûn, khai thaùc röøng thì ngöôøi tham gia khai thaùc cuõng nhö ngöôøi quaûn lyù caàn luoân laøm theo luaät baûo veä – phaùt trieån röøng, luaät khoaùng saûn. Ngoaøi vieäc aùp duïng trieät ñeå luaät vaø caùc vaên baûn qui ñònh veà baûo veä moâi tröôøng, tieâu chuaån moâi tröôøng cuõng goùp phaàn khoâng nhoû trong heä thoáng phaùp luaät veà baûo veä moâi tröôøng. Rieâng ñoái vôùi nhieäm vuï baûo veä moâi tröôøng trong loøng hoà Daàu Tieáng thì aùp duïng tieâu chuaån chaát löôïng nöôùc maët (TCVN 5942 - 1995), tieâu chuaån nöôùc thaûi coâng nghieäp thaûi vaøo vöïc nöôùc hoà duøng cho muïc ñích caáp nöôùc sinh hoaït (TCVN 6981 - 2001). 6.1.3 Coâng cuï kinh teá Ñoái vôùi nhöõng hoä tham gia ñaùnh baét caù trong loøng hoà : tieán haønh thaû caù gioáng xuoáng hoà, caáp giaáy pheùp khai thaùc cho ngöôøi daân vaø tieán haønh thu thueá. Thueá thu ñöôïc seõ phuïc vuï cho thaû caù gioáng trong vuï sau vaø caùc hoaït ñoäng baûo toàn nguoàn lôïi thuûy saûn trong hoà. Ñoái vôùi caùc hoä chaên nuoâi ôû vuøng baùn ngaäp : cho ngöôøi daân thueâ ñaát ôû vuøng baùn ngaäp ñeå troàng coû chaên nuoâi. Kinh phí thu ñöôïc seõ duøng cho coâng taùc quan traéc chaát löôïng nöôùc haøng naêm. Ñoái vôùi caùc cô sôû saûn xuaát gaây oâ nhieãm phaûi baét hoï tuaân theo qui ñònh “ngöôøi gaây oâ nhieãm phaûi traû tieàn” vôùi möùc chi traû thoûa ñaùng, nhaèm khaéc phuïc tình traïng xaû thaûi nguoàn oâ nhieãm ra moâi tröôøng moät caùch voâ toäi vaï. 6.1.4 Bieän phaùp tuyeân truyeàn vaø giaùo duïc coäng ñoàng Ñaây laø moät coâng cuï hoã trôï quan troïng cho baûo veä moâi tröôøng, tuy nhieân bieän phaùp naøy coøn gaëp nhieàu khoù khaên do trình ñoä daân trí cuûa cö daân soáng trong löu vöïc coøn raát thaáp. Do vaäy tröôùc maét caàn taäp trung phoå bieán caùc kieán thöùc phaùp luaät noùi chung vaø kieán thöùc veà luaät baûo veä moâi tröôøng noùi rieâng. Caàn loàng gheùp vieäc naâng cao nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân vaøo caùc chöông trình haønh ñoäng cuûa Chính phuû nhö caùc döï aùn veà nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng noâng thoân. Ñöa kieán thöùc veà moâi tröôøng vaøo trong tröôøng hoïc. Caàn chæ cho theá heä treû thaáy roõ ñöôïc taàm quan troïng cuõng nhö nhieäm vuï cuûa baûn thaân trong vieäc baûo veä nguoàn nöôùc hoà Daàu Tieáng. 6.2 MOÄT SOÁ BIEÄN PHAÙP QUAÛN LYÙ CHO TÖØNG ÑOÁI TÖÔÏNG CUÏ THEÅ Nguyeân nhaân chính gaây suy giaûm chaát löôïng nöôùc laø do söï quaûn lí cuûa caùc ban ngaønh chöùc naêng coøn quaù loûng leûo. Treân thöïc teá chæ coù nhöõng bieän phaùp baûo veä moâi tröôøng mang tính chaát cöïc ñoan thì môùi ñaït ñöôïc hieäu quaû, vì vaäy caàn coù nhöõng tính toaùn caân nhaéc giöõa lôïi ích kinh teá vôùi lôïi ích moâi tröôøng, giöõa lôïi ích tröôùc maét vôùi lôïi ích laâu daøi khi ñöa ra baát kì moät giaûi phaùp naøo. 6.2.1 Ñoái vôùi hoaït ñoäng khai thaùc caùt Hoaït ñoäng khai thaùc caùt laøm xaùo troän maïnh ôû khu vöïc khai thaùc töø ñoù laøm taêng khaû naêng khueách taùn cuûa caùc chaát dinh döôõng trong traàm tích vaøo nguoàn nöôùc, ngoaøi ra khai thaùc caùt coøn laøm daäy saét trong hoà gaây nguy hieåm cho sinh vaät thuûy sinh soáng trong hoà. Chuùng ta caàn coù bieän phaùp qui hoaïch cuï theå cho khu vöïc cuï theå vôùi coâng suaát khai thaùc cuï theå vaø thôøi gian cuï theå, ñoàng thôøi tieán haønh ñaùnh giaù döï baùo caùc aûnh höôûng do khai thaùc caùt leân moâi tröôøng ñeå töø ñoù coù caùc chính saùch cuï theå cho töøng ñoái töôïng khai thaùc. 6.2.2 Ñoái vôùi hoaït ñoäng troàng troït treân khu vöïc töôùi Hoaït ñoäng troàng troït chuû yeáu ñöa vaøo nguoàn nöôùc hoà caùc dö löôïng phaân boùn vaø thuoác baûo veä thöïc vaät. Ñieàu naøy moät maët seõ goùp phaàn vaøo nguy cô phuù döôõng hoùa, maët khaùc aûnh höôûng ñeán caùc loaøi thuûy sinh soáng trong hoà cuõng nhö söùc khoûe cuûa nhöõng ngöôøi daân söû duïng nöôùc sinh hoaït laáy töø trong hoà. Do ñoù tröôùc khi boùn phaân, phun thuoác caàn phaûi caøy xôùi ñaát kó caøng; kieåm tra chaát löôïng cuûa töøng loaïi ñaát ñeå cung caáp hoùa chaát caàn duøng traùnh dö maø cuõng traùnh thieáu. Neáu ñieàu kieän coù theå neân aùp duïng, nghieân cöùu duøng thöû caùc loaïi phaân sinh hoïc khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, cuõng nhö caùc loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät coù nguoàn goác töï nhieân. Ngoaøi ra coù theå choïn löïa caùc loaïi caây phuø hôïp vôùi töøng loaïi ñaát, töøng muøa vuï ñeå giaûm löôïng hoùa chaát caàn söû duïng. 6.2.3 Ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng chaên nuoâi ôû vuøng baùn ngaäp Hieän nay chaên nuoâi trong vuøng baùn ngaäp vaãn coøn phaùt trieån töï do vaø chöa kieåm soaùt chaët cheõ. Chaát thaûi haèng ngaøy cuûa vaät nuoâi ñaõ ñöa moät löôïng chaát dinh döôõng ñaùng keå vaøo hoà Daàu Tieáng, laøm suy giaûm chaát löôïng nöôùc taïi ñaây. Ñeå taïo ñieàu kieän cho ngöôøi daân taän duïng toát vuøng baùn ngaäp maø khoâng gaây aûnh höôûng ñeán chaát löôïng nöôùc hoà, coù theå cho cö daân möôùn ñaát troàng coû trong vuøng ñeå taïo nguoàn thöùc aên cho gia suùc, coøn gia suùc seõ ñöôïc nuoâi trong chuoàng traïi beân ngoaøi loøng hoà thay vì thaû rong trong hoà nhö hieän nay. Rieâng ñoái vôùi nhöõng hoä chaên nuoâi thuûy caàm, thì caàn kieân quyeát di dôøi ra khoûi loøng hoà, traùnh ñeå soá löôïng ñaøn thuûy caàm ngaøy moät gia taêng. 6.2.4 Ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng nuoâi caù beø Caùc hoaït ñoäng nuoâi caù beø gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc quaù nghieâm troïng neân töø naêm 2005 ñaõ coù chính saùch giaûi toûa trieät ñeå, nhöng nhö vaäy thì cuoäc soáng cuûa nhieàu ngöôøi daân vaøo thôøi ñieåm hieän taïi trôû neân khoù khaên hôn. Ñeå taïo coâng aên vieäc laøm cho nhöõng hoä nuoâi caù bò giaûi toûa, traïm thuûy saûn cuûa coâng ty khai thaùc thuûy lôïi Daàu Tieáng neân phoái hôïp vôùi chính quyeàn ñòa phöông tieán haønh thaû theâm caù gioáng vaøo hoà ñeå taïo nguoàn caù töï nhieân cho caùc hoä khai thaùc caù trong hoà. Tieán haønh thu thueá ñaùnh baét theo töøng möùc ñoä ñaùnh baét cuûa töøng hoä gia ñình ñeå taïo voán cho vieäc thu mua caù gioáng. Neáu thaû caù töï nhieân maø khoâng cung caáp theâm thöùc aên dö thöøa thì caù seõ tôùi nguoàn thöùc aên töï nhieân, nhö vaäy seõ goùp phaàn vaøo thu hoaïch sinh khoái taûo cuõng nhö sinh khoái cuûa caùc thöïc vaät phieâu sinh laøm cho nguoàn nöôùc hoà trong vaø saïch hôn. 6.2.5 Ñoái vôùi hieän töôïng khai thaùc röøng phoøng hoä Röøng phoøng hoä ñoùng vai troø quan troïng trong baûo veä loøng hoà choáng laïi hieän töôïng xoùi moøn, giöõ gìn nguoàn nöôùc trong hoà vaøo muøa khoâ do ñoù röøng caàn phaûi ñöôïc baûo veä chaët cheõ. Ñoái vôùi caùc hoä daân cö soáng gaàn röøng hoaëc ñang khai phaù röøng ñeå troàng caây coâng nghieäp thu lôïi thì caàn phaûi tuyeân truyeàn roäng raõi ñeán ngöôøi daân vai troø cuûa röøng cuõng nhö nhöõng qui ñònh cuûa nhaø nöôùc veà baûo veä röøng, ñoàng thôøi caùc cô quan quaûn lí röøng caàn phaûi keâu goïi söï uûng hoä cuûa ngöôøi daân trong nhieäm vuï baûo veä röøng vaø taïo coâng aên vieäc laøm cho hoï ñeå traùnh tình traïng khai phaù röøng nhaèm muïc ñích möu sinh nhö hieän nay. Vôùi laâm taëc thì chæ coù caùch duy nhaát laø phaûi duøng caùc bieän phaùp cöùng raén trieät ñeå nhö xöû phaït thaät naëng khi baét ñöôïc. Ngoaøi ra, nhaø nöôùc cuõng caàn coù nhöõng chính saùch öu ñaõi cho caùc nhaân vieân kieåm laâm ñeå hoï luoân hoaøn thaønh toát nhieäm vuï cuûa mình ñoàng thôøi phaûi taêng cöôøng ñoäi nguõ baûo veä röøng ñoâng ñuùc ñöôïc trang bò ñaày ñuû kó naêng vöøa ñeå choáng laïi laâm taëc vöøa ñeå baûo veä chính baûn thaân hoï. KEÁT LUAÄN Hoà Daàu Tieáng laø moät trong nhöõng hoà chöùa nöôùc lôùn ôû nöôùc ta, naèm treân thöôïng löu cuûa vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam (trong ñoù coù Thaønh phoá Hoà Chí Minh). Nhieäm vuï chính cuûa hoà laø caáp nöôùc töôùi, caáp nöôùc daân sinh vaø baûo veä moâi tröôøng. Tuy vaäy, vaán ñeà moâi tröôøng vaãn chöa ñöôïc quan taâm nhieàu, ngöôøi daân soáng quanh khu vöïc chæ chuù taâm vaøo khai thaùc caùc tieàm naêng cuûa hoà cho muïc ñích kinh teá laøm cho chaát löôïng nöôùc ngaøy caøng xaáu ñi gaây aûnh höôûng ñeán söùc khoûe coäng ñoàng soáng trong hoà vaø khu vöïc haï löu söû duïng nöôùc caáp sinh hoaït baét nguoàn töø hoà. Qua keát quaû phaân tích ñaùnh giaù dieãn bieán chaát löôïng nöôùc trong heä thoáng thuyû lôïi Daàu Tieáng cho thaáy : chaát löôïng nguoàn taøi nguyeân nöôùc maët trong vuøng phuï thuoäc theo muøa, vaøo muøa möa nguoàn nöôùc maët khaù phong phuù vôùi chaát löôïng töông ñoái toát do caùc doøng chaûy ñöôïc hình thaønh lieân tuïc, coøn vaøo muøa khoâ chaát löôïng nöôùc coù trôû neân xaáu ñi taïi moät soá vò trí trong loøng hoà vaø treân caùc keânh tieâu. Nguoàn gaây aûnh höôûng ñeán chaát löôïng nöôùc trong heä thoáng laø : - Nguoàn gaây oâ nhieãm do chaát thaûi khu daân cö vaø caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi nhö nöôùc thaûi vaø raùc thaûi sinh hoaït do con ngöôøi, gia suùc, gia caàm,… - Nguoàn gaây oâ nhieãm töø caùc nhaø maùy cheá bieán vaø saûn xuaát. - Nguoàn gaây oâ nhieãm do lan truyeàn chua töø nhöõng dieän tích ñaát pheøn trong vuøng ra nguoàn nöôùc maët. - Nguoàn gaây oâ nhieãm töø caùc hoaït ñoäng nuoâi truoàng thuûy saûn. - Nguoàn gaây oâ nhieãm maën do thuûy trieàu taùc ñoäng ôû möùc ñoä nghieân troïng nhöng thôøi gian keùo daøi khoâng nhieàu. - Nguoàn gaây oâ nhieãm töø hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp nhö caùc thuoác baûo veä thöïc vaät, thuoác dieät coû, phaân boùn,... töø caùc khu vöïc töôùi bò röûa troâi vaøo nguoàn nöôùc trong heä thoáng. Ngoaøi ra söï bieán ñoäng veà moâi tröôøng trong vuøng nghieân cöùu coøn dieãn ra heát söùc phöùc taïp trong thôøi gian tôùi do caùc hoaït ñoäng phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi, do ñoù chuùng ta caàn phaûi quan taâm hôn nöõa veà caùc vaán ñeà moâi tröôøng ôû thôøi ñieåm hieän taïi cuõng nhö trong töông lai. Vaø moät khi ñaõ nhaän bieát ñöôïc tình hình cuõng nhö nhöõng nguyeân nhaân gaây suy giaûm chaát löôïng nöôùc treân heä thoáng thì chaéc chaén raèng caùc cô quan ban ngaønh seõ coù nhöõng nhaän ñònh roõ raøng trong coâng taùc quaûn lyù vaø khaéc phuïc tình traïng chaát löôïng nöôùc ñang xuoáng caáp taïi moät soá nôi nhaèm höôùng tôùi muïc tieâu phaùt trieån beàn vöõng nguoàn taøi nguyeân nöôùc trong löu vöïc. KIEÁN NGHÒ Ñeå baûo veä nguoàn nöôùc trong heä thoáng thuûy lôïi Daàu Tieáng thì caàn coù nhöõng bieän phaùp quaûn lyù hieäu quaû treân toaøn heä thoáng vaø qui hoaïch phaùt trieån kinh teá beàn vöõng cho caùc hoä daân soáng treân löu vöïc. Qua phaân tích ñaùnh giaù ta coù theå nhaän bieát ñöôïc caùc nguoàn goác cuûa nhöõng nguyeân nhaân gaây suy giaûm chaát löôïng nöôùc treân heä thoáng. Ña soá caùc nguoàn naøy thuoäc loaïi nguoàn phaân taùn neân quaûn lyù khoù khaên hôn, tuy nhieân cuõng vì khoù khaên maø taát caû cö daân soáng trong khu vöïc vaø nhaø nöôùc phaûi coù söï phoái hôïp ñoàng boä ñeå baûo veä nguoàn nöôùc ngaøy moät toát hôn. Tröôùc maét ñeå khaéc phuïc tình traïng nöôùc hoà caàn phaûi thöïc hieän caùc giaûi phaùp sau : - Phoái hôïp giöõa caùc cô quan chính quyeàn ñòa phöông vaø caùc toå chöùc trong coâng taùc qui hoaïch phaùt trieån kinh teá cuûa cö daân döïa vaøo caùc nguoàn lôïi töø hoà Daàu Tieáng. - Ñaùnh giaù chính xaùc möùc ñoä aûnh höôûng ñeå qui hoaïch khai thaùc caùt phuø hôïp. - Söû duïng coù keá hoaïch caùc loaïi phaân boùn, thuoác baûo veä thöïc vaät. Daàn daàn tieán tôùi söû duïng caùc loaïi phaân boùn vaø thuoác baûo veä thöïc vaät coù nguoàn goác töï nhieân. - Ñöa ra caùc bieän phaùp canh taùc phuø hôïp nhaèm giaûm thieåu nguy cô maát chaát dinh döôõng cuûa ñaát troàng. - Kieåm soaùt hoaït ñoäng chaên thaû gia suùc vaø thuyû caàm cuûa ngöôøi daân ôû vuøng baùn ngaäp. - Taêng dieän tích che phuû cuûa caùc khu röøng phoøng hoä baèng caùc bieän phaùp giao ñaát giao röøng cho cö daân trong khu vöïc, keát hôïp vôùi söï quaûn lyù chaët cheõ cuûa chính quyeàn ñòa phöông. - Kieåm soaùt chaët cheõ caùc cô sôû, nhaø maùy saûn xuaát ñoùng treân ñòa baøn. - Thieát laäp heä thoáng quan traéc chaát löôïng nöôùc theo ñònh kì. ._.