Đầu tư trực tiếp của Hoa Kỳ vào Việt Nam từ khi hai nước bình thường hoá quan hệ: thực trạng và triển vọng

hính mà nhiều năm qua, quốc gia này thường xuyên đứng đầu các nước về đầu tư trực tiếp ra nước ngoài. Tuy nhiên, mặc dù những năm qua, khối lượng FDI trên thế giới không ngừng tăng lên nhưng so với nhu cầu về FDI thì vẫn còn thiếu hụt. Trong bối cảnh đó, mỗi nước đều tìm cách làm sao thu hút FDI vào nước mình nhiều hơn trong một thị trường cạnh tranh nguồn vốn quốc tế cực kỳ sôi động. Bí quyết để thành công là phải xây dựng một hệ thống chính sách và tổ chức thu hút FDI một cách năng động và hiệu quả. Xuất phát từ nhận thức trên và qua quá trình tìm hiểu thực trạng, rồi rút ra những thuận lợi, khó khăn của Việt Nam trong việc thu hút nguồn vốn đầu tư trực tiếp từ nước Mỹ, từ đó với mong muốn tìm ra giải pháp và kiến nghị để tăng cường hơn nữa khả năng thu hút nguồn vốn quan trọng này, em mạnh dạn chọn đề tài cho đề án môn học của em là: “Đầu tư trực tiếp của Hoa Kỳ vào Việt Nam từ khi hai nước bình thường hoá quan hệ: Thực trạng và triển vọng” Đề tài ngoài phần mở đầu và kết luận bao gồm 3 nội dung chính sau: Chương I :Những vấn đề lý luận cơ bản về đầu tư trực tiếp nước ngoài. Chương II :Thực trạng đầu tư trực tiếp của Hoa Kỳ ở Việt Nam giai đoạn 1995-2001. Chương III : Triển vọng và một số giải pháp ,kiến nghị nhằm tăng cường thu hút đầu tư trực tiếp của Hoa Kỳ vào Việt Nam trong thời gian tới Do giới hạn về thời gian và kiến thức, đề tài của em còn nhiều thiếu sót trong việc tiếp cận và giải quyết vấn đề, em rất mong được các thầy, cô góp ý kiến để bài viết được thêm hoàn thiện. Chương I Những vấn đề lý luận cơ bản về Đầu tư trực tiếp nước ngoài I. KháI niệm Và TáC Động CủA Đầu tư trực tiếp nước ngoài 1.Khái niệm Đầu tư trực tiếp nước ngoài ngày nay đang phát triển rất mạnh mẽ và trở thành một trong những khuynh hướng chủ yếu của quan hệ hợp tác kinh tế quốc tế. Nguyên nhân chủ yếu của thực trạng này là do tính hiệu quả mà phương thức kinh doanh đặc biệt này mang lại và do sự phát triển ngày càng tăng các mối quan hệ giữa các quốc gia, kể cả giữa các quốc gia có chế độ chính trị khác nhau. Do yêu cầu quản lý vĩ mô và nâng cao hiệu quả đầu tư, mỗi quốc gia đều có văn bản pháp luật riêng để điều chỉnh quan hệ Đầu tư nước ngoài, trong đó có đề cập đến khái niệm của lĩnh vực kinh tế này. Luật Đầu tư nước ngoài của Việt Nam (Ban hành năm 1987, điều chỉnh năm 1990, 1992 và 2000) đã định nghĩa như sau: "Đầu tư nước ngoài là việc các tổ chức, cá nhân nước ngoài trực tiếp đưa vào Việt Nam vốn bằng tiền nước ngoài hoặc bất kỳ tài sản nào khác được Chính phủ Việt Nam chấp nhận để hợp tác kinh doanh trên cơ sở hợp đồng hoặc thành lập xí nghiệp liên doanh, xí nghiệp 100% vốn nước ngoài theo qui định của Luật này". (ở đây cần lưu ý rằng Luật Đầu tư nước ngoài của Việt Nam chỉ trực tiếp điều chỉnh quan hệ kinh tế Đầu tư trực tiếp nước ngoài nên định nghĩa trên cũng chính là định nghĩa của Đầu tư trực tiếp nước ngoài). Từ đó, chúng ta có thể hiểu Đầu tư trực tiếp nước ngoài là việc các nhà đầu tư (pháp nhân hoặc cá nhân) đưa vốn hay bất kỳ hình thái giá trị nào vào nước tiếp nhận đầu tư để thực hiện các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ nhằm thu lợi nhuận hoặc đem lại các hiệu quả xã hội. 2. Tác động của Đầu tư trực tiếp nước ngoài 2.1.Đối với nước chủ đầu tư 2.1.1. Các tác động tích cực Đối với nước đầu tư, Đầu tư trực tiếp nước ngoài đem lại lợi nhuận cao hơn ở trong nước. Đây là vấn đề quan trọng hàng đầu đối với các nhà đầu tư. Việc đầu tư ra nước ngoài làm cho yêu cầu tương đối về lao động ở trong nước giảm hay năng suất giảm. Ngược lại, tổng lợi nhuận thu được từ đầu tư ra nước ngoài tăng, lợi suất đối với yếu tố lao động giảm và yếu tố tư bản tăng. Như vậy, thu nhập từ việc đầu tư ở nước ngoài có sự tái phân phối thu nhập quốc nội từ lao động thành tư bản. Trong quá trình đầu tư ra nước ngoài, Đầu tư trực tiếp nước ngoài kích thích việc xuất khẩu trực tiếp thiết bị máy móc. Đặc biệt là khi đầu tư vào các nước đang phát triển có nền công nghiệp cơ khí lạc hậu hoặc khi các công ty mẹ cung cấp cho các công ty con ở nước ngoài máy móc thiết bị, linh kiện, phụ tùng và nguyên liệu. Nếu công ty của nước đầu tư muốn chiếm lĩnh thị trường thì Đầu tư trực tiếp nước ngoài tác động vào việc xuất khẩu các linh kiện tương quan, các sản phẩm tương quan để tăng tổng kim ngạch xuất khẩu. Đối với nhập khẩu, nếu các nước đầu tư đầu tư trực tiếp vào ngành khai thác của nước chủ nhà, họ có được nguyên liệu giá rẻ. Trong điều kiện nhập khẩu ngang nhau, họ có thể giảm được giá so với trước đây nhập từ nước khác. Nếu sử dụng giá lao động rẻ của nước ngoài để sản xuất linh kiện rồi xuất về trong nước để sản xuất thành phẩm, họ có thể giảm được giá thành phẩm mà trước đây họ phải nhập khẩu. Trong dài hạn, việc đầu tư ra nước ngoài sẽ đem lại ảnh hưởng tích cực cho cán cân thanh toán quốc tế của nước đầu tư. Đó là do việc xuất khẩu thiết bị máy móc, nguyên vật liệu... cộng với một phần lợi nhuận được chuyển về nước đã đem ngoại tệ trở lại cho nước đầu tư. Các chuyên gia ước tính thời gian hoàn vốn cho một dòng tư bản trung bình là từ 5 đến 10 năm. 2.1.2.Các tác động tiêu cực Như trên đã phân tích thì Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài giúp cải thiện cán cân thanh toán quốc tế của nước đi đầu tư nhưng đó là tác động tích cực trong dài hạn. Trước mắt, do sự lưu động vốn ra nước ngoài mà việc dầu tư trực này lại gây ra ảnh hưởng tiêu cực tạm thời cho cán cân thanh toán quốc tế. Nguyên nhân là do trong năm có đầu tư ra nước ngoài, chi tiêu bên ngoài của nước đầu tư tăng lên và gây ra sự thâm hụt tạm thời trong cán cân thanh toán ngân sách. Vì vậy, nó khiến một số ngành trong nước sẽ không được đầu tư đầy đủ. Một yếu tố ảnh hưởng tiêu cực khác nữa là việc xuất khẩu tư bản có nguy cơ tạo ra thất nghiệp ở nước đầu tư. Hãy xem xét một trong những nguyên nhân mà các nhà tư bản đầu tư ra nước ngoài là nhằm sử dụng lao động không lành nghề, giá rẻ của những nước đang phát triển. Điều này tất yếu làm tăng thất nghiệp cơ cấu trong số lao động không lành nghề của nước đầu tư. Thêm vào đó, nước sở tại lại có thể xuất khẩu sang nước đầu tư hoặc thay cho việc nhập khẩu trước đây từ nước đầu tư, họ tự sản xuất được hàng hoá cho mình càng làm cho nguy cơ thất nghiệp này thêm trầm trọng. Xu hướng giảm mức thuê mướn nhân công ở nước chủ đầu tư và tăng mức thuê công nhân ở nước sở tại dẫn đến sự đối kháng về lao động ở nước đầu tư và quyền lợi lao động ở nước chủ nhà. Tóm lại, có một số tác động không tốt tới cán cân thanh toán quốc tế hay làm gia tăng tỷ lệ thất nghiệp của việc các nhà tư bản đầu tư ra nước ngoài song không vì thế mà khuynh hướng này có chiều hướng bị giảm sút. Để đáp ứng yêu cầu thực tế và vì những lợi ích to lớn và lâu dài mà hình thức đầu tư này mang lại, nhất định Đầu tư trực tiếp nước ngoài vẫn sẽ ngày càng được phát triển mạnh mẽ. 2.2 Đối với nước tiếp nhận đầu tư 2.2.1 Tác động tích cực Đối với các nước đang phát triển, tác dụng chủ yếu của Đầu tư trực tiếp nước ngoài là làm tăng thêm tích luỹ và bù đắp vào lỗ hổng ngoại tệ. Do thu nhập của các nước này còn thấp nên tích luỹ thấp trong khi tỷ lệ tư bản đầu ra lại cao. Muốn đạt được tỷ lệ tăng trưởng kinh tế nhất định (là tỷ lệ tích luỹ trừ đi tỷ lệ tư bản đầu ra) thì một trong những biện pháp là phải hạ tỷ lệ tư bản đầu ra. Biện pháp này yêu cầu phải nâng cao trình độ kỹ thuật và quản lý và Đầu tư trực tiếp nước ngoài có thể đáp ứng được đòi hỏi này. Bên cạnh tỷ lệ tích luỹ thấp, các nước đang phát triển còn thiếu nhiều ngoại tệ. Do vậy, không thể đáp ứng được nhu cầu nhập khẩu đầu tư thiết bị, Đầu tư trực tiếp nước ngoài cũng lấp được lỗ hổng này. Ngoài ra Đầu tư trực tiếp nước ngoài còn có thể kéo theo đầu tư trong nước. Khi nước ngoài đầu tư vào các công trình hạ tầng cơ sở, các ngành công nghiệp sẽ thúc đẩy nước sở tại đầu tư. Như vậy, nó cũng làm tăng thêm việc làm cho các nước này. Lợi ích quan trọng mà Đầu tư trực tiếp nước ngoài mang lại là công nghệ kỹ thuật hiện đại, trình độ quản lý tiên tiến có thể thúc đẩy sự đổi mới kỹ thuật trong các nước đang phát triển, góp phần làm tăng năng suất các yếu tố sản xuất, khai thác và sử dụng hiệu quả hơn nguồn tài nguyên thiên nhiên, thay đổi kết cấu sản phẩm, phát triển các ngành nghề mới, đặc biệt là các ngành có hàm lượng công nghệ cao. Nó có tác động lớn lao đối với quá trình công nghiệp hoá và tăng trưởng kinh tế ở các nước đang phát triển. 2.2.2. Tác động tiêu cực Như chúng ta đã phân tích thì không thể phủ nhận được ảnh hưởng tích cực đối với thu chi quốc tề của nước sở tại mà Đầu tư trực tiếp nước ngoài đã đem lại, nhưng xét về lâu dài, việc các công ty xuyên quốc gia (TNCs) đem vốn đến đầu tư và hàng năm lại chuyển lợi nhuận về nước sẽ tạo ra gánh nặng ngoại tệ đối với các nước này, đặc biệt là sau khi TNCs thu hồi vốn. Bên cạnh đó, vấn đề việc làm cũng phải lúc nào cũng đi theo chiều hướng mong đợi của chúng ta, những nước tiếp nhận vốn đầu tư. Những năm gần đây, do sự phát triển của khoa học công nghệ, lao động không lành nghề trở nên có hiệu suất thấp. Thực tế cho thấy, các công ty có vốn FDI nhìn chung ít sử dụng lao động tại chỗ (trừ những doanh nghiệp gia công xuất khẩu hoặc doanh nghiệp chỉ sử dụng công nhân với lao động giản đơn, dễ đào tạo) và để hạ giá thành sản phẩm, họ đã sử dụng phương thức sản xuất tập trung tư bản nhiều hơn. Nó có tác động làm giảm việc làm, đi ngược với chiến lược việc làm của các nước đang phát triển. Mặt khác nữa, trong việc thu hút Đầu tư trực tiếp nước ngoài, các nước sở tại còn phải chịu nhiều thiệt thòi. Các ngành công nghiệp mới mẻ, hiện đại của các nước công nghiệp phát triển đã có điều kiện xuất hiện ở những quốc gia này song chủ yếu lại bị các nước đầu tư kiểm soát, kết cấu kinh tế thì bị phụ thuộc vào đối tượng ngành hàng sản xuất mà nước đầu tư quyết định kinh doanh. Không chỉ có vậy, sự dịch chuyển những kỹ thuật công nghệ kém tiên tiến, tiêu hao nhiều năng lượng từ các nước đầu tư đã gây ra ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, tài nguyên thiên nhiên bị khai thác quá mức... Tóm lại, trong việc thu hút Đầu tư trực tiếp nước ngoài, nước sở tại vừa được lợi lại vừa bị thiệt hại. Giải quyết vấn đề này hài hoà như thế nào hoàn toàn phụ thuộc vào chính sách, sách lược và chiến lược thu hút Đầu tư trực tiếp nước ngoài. Nếu nước sở tại xây dựng được một kế hoạch đầu tư cụ thể và khoa học thì việc thu hút cũng như sử dụng nguồn vốn đầu tư này sẽ mang lại hiệu quả rất cao. ii. Các NHÂN tố ảnh hưởng đến thu hút Đầu tư trực tiếp nước ngoàI . Có thể thấy rằng, môi trường đầu tư có ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển và hiệu quả kinh tế tài chính của dự án đầu tư. Bởi vậy, đây cũng là nhân tố cần phải được từng bước hoàn thiện nếu chúng ta muốn tiếp tục thu hút thêm Đầu tư trực tiếp nước ngoài. Khi đầu tư vào một quốc gia, các nhà đầu tư thường quan tâm đến những vấn đề chủ yếu sau đây của môi trường đầu tư: 1. Điều kiện về địa lý tự nhiên (địa hình, khí hậu, địa chất...) có liên quan đến việc lựa chọn, thực hiện và phát huy hiệu quả của dự án sau này. 2. Điều kiện về dân số và lao động có liên quan dến nhu cầu và khuynh hướng tiêu thụ sản phẩm, đến nguồn lao động cung cấp cho dự án. 3. Tình hình chính trị, các chính sách và luật lệ có ảnh hưởng đến sự an tâm của nhà đầu tư. 4. Tình hình phát triển kinh tế- xã hội của đất nước, của địa phương, tình hình phát triển sản xuất kinh doanh của ngành, của cơ sở (tốc độ tăng GDP, tỷ lệ đầu tư so với GDP, quan hệ giữa tích luỹ và tiêu dùng, GDP/ đầu người, tỷ suất lợi nhuận sản xuất kinh doanh...) có ảnh hưởng đến quá trình thực hiện và phát huy hiệu quả của dự án. 5. Tình hình ngoại hối (cán cân thanh toán ngoại hối, dự trữ ngoại tệ, nợ nần và tình hình thanh toán nợ...) đặc biệt ảnh hưởng tới các dự án phải nhập khẩu nguyên liệu, thiết bị. 6. Hệ thống kinh tế và các chính sách bao gồm: - Cơ cấu tổ chức hệ thống kinh tế theo ngành, theo quan hệ sở hữu, theo vùng lãnh thổ để đánh giá trình độ và lợi thế so sánh của dự án đầu tư. - Các chính sách phát triển, cải cách kinh tế, chuyển dịch cơ cấu nhằm đánh giá trình độ nhận thức, đổi mới tư duy và môi trường thuận lợi cho đầu tư đến đâu. - Thực trạng kế hoạch hoá nền kinh tế quốc dân theo thời hạn, theo mức độ chi tiết, theo các mục tiêu, các ưu tiên, các công cụ tác động để từ đó thấy được các khó khăn, thuận lợi, mức độ ưu tiên mà dự án sẽ được hưởng, những định chế mà dự án phải tuân theo. 7. Tình hình ngoại thương và các định chế có liên quan như tình hình xuất nhập khẩu, thuế xuất nhập khẩu; chính sách tỷ giá hối đoái, các luật lệ đầu tư cho người nước ngoài, cán cân thương mại, cán cân thanh toán quốc tế... Những vấn đề này đặc biệt quan trọng đối với các dự án sản xuất hàng xuất khẩu, nhập khẩu nguyên liệu máy móc. Chẳng hạn chính sách tỷ giá hối đoái không thích hợp (tỷ giá đồng tiền nội địa so với ngoại tệ thấp) sẽ gây ra tình trạng càng xuất khẩu càng lỗ, thuế xuất khẩu quá cao sẽ gây khó khăn trong cạnh tranh với hàng hoá của các nước khác trên thị trường ở nước ngoài, các luật lệ đầu tư nước ngoài có tác dụng khuyến khích và thu hút đầu tư nước ngoài... III. Các hình thức Đầu tư trực tiếp nước ngoài (Theo quy định pháp lý ở Việt Nam) Xuất phát từ chính sách đổi mới nền kinh tế, mở cửa và hội nhập với nước ngoài (1986), ngày 19/12/1987, lần đầu tiên Quốc hội nước ta đã thông qua Luật đầu tư nước ngoài, cho phép các tổ chức, cá nhân là người nước ngoài được đầu tư vào Việt Nam. Qua bốn lần sửa đổi bổ sung vào các năm 1990, 1992, 1996 và gần đây nhất là vào tháng 4/2000 Luật đầu tư nước ngoài đã cho phép các nhà đầu tư nước ngoài được đầu tư ở Việt Nam theo các hình thức đầu tư phổ biến trong khu vực và quốc tế sau đây: - Doanh nghiệp liên doanh là dạng Công ty trách nhiệm hữu hạn (TNHH) được thành lập với sự tham gia của một bên là một hay nhiều pháp nhân trong nước và bên kia là một hay nhiều thành viên nước ngoài. Vốn hoạt động do hai bên đóng góp và có thời gian hoạt động từ 30 đến 50 năm. - Doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài là dạng Công ty TNHH do tổ chức hoặc cá nhân nước ngoài thành lập, tự chịu trách nhiệm về kết quả kinh doanh. Vốn hoạt động do 100% nước ngoài góp và thời gian hoạt động từ 50 đến 70 năm. - Hợp đồng hợp tác kinh doanh là dạng hợp đồng giữa hai hay nhiều bên cam kết cùng nhau tiến hành hoạt động kinh doanh trên cơ sở phân định trách nhiệm, quyền lợi, nghĩa vụ rõ ràng và không thành lập một pháp nhân mới. - Xây dựng, khai thác, chuyển giao (BOT) là hình thức hợp đồng được ký kết giữa chủ đầu tư và cơ quan Nhà nước có thẩm quyền để xây dựng một công trình. Sau đó, nhà thầu bỏ vốn để kinh doanh và khai thác công trình trong một thời gian nhất định đủ để thu hồi vốn và các lợi nhuận thoả đáng rồi chuyển giao công trình cho Nhà nước khi chấm dứt hợp đồng mà không đòi hỏi bất cứ khoản tiền nào. IV.NHữNG Xu hướngVậN Động Đầu tư quốc tế hiện nay trên thế giới . Xu hướng toàn cầu của nguồn vốn Đầu tư trực tiếp nước ngoài trong những năm gần đây tập trung vào hai khu vực. Một là đầu tư vào các nước tư bản phát triển cụ thể là tập trung cao độ vào Mỹ, Tây âu, Nhật Bản. Hai là đầu tư vào các nước châu á đang phát triển. Thực tiễn cho thấy, 90% dòng vốn Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào các nước đang phát triển được thực hiện bởi các công ty lớn trên thế giới hay còn gọi là công ty đa quốc gia. Số lượng các công ty này đã tăng hơn 50% trong năm 2000, nguồn Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của các công ty này còn cung cấp kỹ thuật, bí quyết công nghệ, kinh nghiệm quản lý... vào các nước tiếp nhận đầu tư, tạo cơ hội cho những nước này phát triển, phát huy lợi thế so sánh của mình về nguồn lao động dồi dào, giá nhân công thấp. Vì thế, các nước đang phát triển mới có cơ hội để tiếp tục thu hút Đầu tư trực tiếp nước ngoài (xem bảng 1). Bảng 1 Dòng vốn Đầu tư quốc tế giai đoạn 1990-1999 (tỷ USD) Năm Các nước phát triển Các nước đang phát triển Thế giới 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 176 115 111 141 148 216 213 285,2 464,5 657,9 35 41 55 79 105 111,8 145 178,8 179,5 207,6 211 158 166 220 253 328 358 464 644 856,5 Tổng 2851,8 1191,7 4043,5 Nguồn: World Investment Report, 2000; World Economic Outlook, 2000 Bảng trên cho thấy nguồn vốn Đầu tư trực tiếp nước ngoài trên toàn thế giới tăng liên tục và đến nay đạt trên 5000 tỷ USD, dự kiến sẽ tăng thêm khoảng 300 tỷ USD mỗi năm. Dự báo trong thời gian tới, nguồn vốn này vẫn sẽ tiếp tục gia tăng do xu hướng sát nhập các công ty thành các công ty lớn hơn trên thế giới. Theo đánh giá của tổ chức hội nghị về buôn bán và phát triển của Liên Hiệp Quốc (UNCTAD) thì dòng vốn Đầu tư trực tiếp nước ngoài sẽ tăng lên mức kỷ lục khoảng 1000 tỷ USD, tăng gần 5 lần so với năm 1990. Và cũng như những năm trước, đại bộ phận dòng vốn này được thu hút vào các nước công nghiệp phát triển. Năm 1999, các nước công nghiệp phát triển thu hút được 657,9 tỷ USD trong tổng số 865,5 tỷ USD Đầu tư trực tiếp nước ngoài, chiếm tỷ lệ 76% trong khi 3/4 dân số thế giới sống tại các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam chia nhau 24% còn lại tương đương khoảng 200 tỷ USD. Tại châu á, dòng vốn Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào các nước đang phát triển đã tăng lên đáng kể từ 35 tỷ USD năm 1990 lên 207,6 tỷ USD năm 1999. Trong đó, Trung Quốc là nước thu hút được nhiều vốn Đầu tư trực tiếp nước ngoài nhất, khoảng 40 tỷ USD năm 1999. Việc nghiên cứu xu hướng đầu tư quốc tế trên đây giúp chúng ta nhận thức được cơ hội của quốc gia trong việc huy động nguồn vốn từ bên ngoài. Việt Nam là một nước đang phát triển ở châu á, đồng thời cũng có lợi thế so sánh về nguồn lao động dồi dào, giá nhân công rẻ, nguồn tài nguyên phong phú... nên cũng thuộc một trong hai khu vực nhận được sự quan tâm của các nhà đầu tư nước ngoài. Vấn đề là làm thế nào để chúng ta có thể tạo ra được một môi trường đầu tư hấp dẫn khiến cho dòng vốn sẽ tiếp tục chảy vào Việt Nam. Chương II Thực trạng Đầu tư trực tiếp của Hoa Kỳ ở Việt Nam giai đoạn 1995-2001 I. Khái quát quan hệ kinh tế Việt Nam - Hoa Kỳ giai đoạn 1995-2001 Quan hệ đầu tư của Hoa Kỳ tại Việt Nam là một bộ phận trong tổng thể những mối quan hệ kinh tế nhiều mặt đang rất phát triển giữa hai quốc gia có thể được khái quát một cách khá đầy đủ qua những mốc thời gian quan trọng trong quá trình quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ sau đây: 3/2/1994: Chính phủ Mỹ tuyên bố bỏ cấm vận buôn bán với Việt Nam. 11/7/1995: Tổng thống Mỹ tuyên bố công nhận ngoại giao và bình thường hoá quan hệ với Việt Nam. 5/8/1995: Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ thăm Việt Nam. 10/1995: Chủ tịch nước CHXHCN Việt Nam dự lễ kỷ niệm 50 năm thành lập Liên hợp quốc và lần đầu tiên thăm Mỹ, tiếp xúc với nhiều quan chức cấp cao của chính quyền Mỹ. Hội đồng Thương mại Mỹ tổ chức "Hội nghị về bình thường hoá quan hệ, bước tiếp theo trong quan hệ Mỹ - Việt". 11/1995: Đoàn liên Bộ Mỹ thăm Việt Nam tìm hiểu hệ thống luật lệ thương mại đầu tư của Việt Nam. 4/1996: Mỹ trao cho Việt Nam văn bản "Những yếu tố bình thường hoá quan hệ kinh tế thương mại với Việt Nam". 7/1996: Việt Nam trao cho Mỹ văn bản "Năm nguyên tắc bình thường hoá quan hệ kinh tế thương mại và đàm phán hiệp định thương mại với Mỹ". 9/1996: Bắt đầu quá trình đàm phán hiệp định thương mại song phương. 7/5/1997: Đại sứ Việt Nam tại Mỹ, Đại sứ Mỹ tại Việt Nam nhậm chức tại thủ đô mỗi nước, hoàn tất quá trình bình thường hoá quan hệ ngoại giao giữa hai nước. 10/3/1998: Tổng thống Mỹ tuyên bố bãi bỏ việc áp dụng điều luật bổ sung Jackson-Vanic đối với Việt Nam, góp phần thúc đẩy bình thường hoá quan hệ thương mại. Từ đây, hàng năm, quyết định này đều được tiếp tục gia hạn. 1999: Việt Nam giành cho Mỹ quy chế tối huệ quốc trong buôn bán, được gia hạn hàng năm. 13/7/2000: Việt Nam và Mỹ ký Hiệp định Thương mại song phương, hoàn tất quá trình bình thường hoá quan hệ giữa Việt Nam và Hợp chủng quốc Hoa Kỳ. Trên đây chính là những cơ sở ban đầu rất thuận lợi đảm bảo cho những nỗ lực không ngừng về hợp tác kinh tế nói chung và hợp tác trong lĩnh vực đầu tư nói riêng của hai quốc gia. II. Thực trạng đầu tư trực tiếp của Hoa Kỳ tại Việt Nam giai đoạn 1995-2001 1. Về quy mô vốn đầu tư của Hoa Kỳ tại Việt Nam . Sau lệnh bỏ cấm vận của Mỹ với Việt Nam tháng 2/1994, đã có nhiều công ty và tập đoàn kinh tế Mỹ đến Việt Nam, mục đích của họ là thăm dò các hoạt động đầu tư ở thị trường này. Cuối năm 1994 đã có 28 dự án với số vốn đăng ký 270 triệu USD của các công ty Mỹ đầu tư vào Việt Nam . Giữa năm 1995, tổng số dự án đầu tư của Mỹ vào Việt Nam đã lên đến 36 dự án với tổng số vốn là 555 triệu USD, riêng năm 1996 là trên 300 triệu USD. Tổng cộng trong những năm này, Mỹ đầu tư vào Việt Nam trên 1 tỷ USD với 64 dự án. Như vậy, trongvòng 19 tháng, Mỹ đã trở thành một trong 10 nước đầu tư lớn nhất vào Việt Nam. Điều đáng nói là các công ty lớn của Mỹ cũng chính thức vào cuộc ngay với nhiều dự án có giá trị cao. Hầu hết các dự án đầu tư đều nhằm vào các mục tiêu sản xuất, xuất khẩu và dịch vụ với thời hạn thấp nhất là 10 năm, cao nhất là 40 năm. Đầu năm 1997, Việt Nam đã có 26 dự án đầu tư của Mỹ với 277 triệu USD. Mỹ trở thành nước đứng thứ 8 trong số 10 nước và khu vực lãnh thổ có vốn đầu tư vào Việt Nam. Đến cuối năm này, Mỹ lại có 58 dự án với số vốn đầu tư xấp xỉ 1 tỷ USD, đứng thứ 10 trong tổng số 58 nước đầu tư vào Việt Nam. Trong thời gian này, Chính phủ Mỹ chưa cung cấp cho các công ty Mỹ tại Việt Nam những định chế bảo hiểm Công ty đầu tư tư nhân hải ngoại (OPIC) và nguồn đầu tư từ Ngân hàng xuất nhập khẩu (EXIMBANK) của Mỹ. Do đó, các nhà đầu tư chưa an tâm đầu tư vào Việt Nam còn các nhà xuất khẩu Mỹ lại gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với các nước khác. Thực tế, các doanh nghiệp Mỹ muốn Chính phủ của họ huỷ bỏ việc áp dụng điều luật bổ sung Jackson-Vanic, tạo điều kiện cho OPIC và EXIMBANK có điều kiện hoạt động thuận lợi ở Việt Nam. Tuy vậy, cũng đã có tới trên 400 công ty của Mỹ đang hoạt động tại Việt Nam ở thời điểm này, trong đó có nhiều công ty lớn như CocaCola, Mobil, Ford, IBM, IBS, Chrysler và nhiều các công ty Mỹ khác có dự kiến gia tăng khối lượng đầu tư vào Việt Nam. Chrysler là đứng đầu về số dự án lớn với tổng vốn đầu tư vào Việt Nam là 109,4 triệu USD. Ngoài ra, còn có nhiều dự án khác của Mỹ có vốn đầu tư từ 30 triệu USD trở lên. Đến cuối năm 1997, tổng vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam là 31,26 tỷ USD với 1762 dự án. Trong đó, Mỹ có 58 dự án đầu tư vào Việt Nam với số vốn trên 1 tỷ USD. Song vẫn còn tồn tại nhiều lực cản bởi những nguyên nhân như đã đề cập đến ở trên. Để giải quyết lực cản này, ngày 10/3/1998, Tổng thống Mỹ B.Clinton đã tuyên bố bãi bỏ điều luật Jackson-Vanic đối với Việt Nam. Đồng thời, phía Mỹ cũng bãi bỏ một số điều luật liên quan đến hoạt động của cơ quan viện trợ phát triển quốc tế (USAID) nhằm thúc đẩy quan hệ kinh tế với Việt Nam lên một bước mới. Việc bãi bỏ này cũng là điều kiện cần có để Việt Nam được hưởng quy chế "Tối huệ quốc" của Mỹ. Nhưng điều kiện trước hết mà doanh nghiệp hai nước đều đang mong mỏi là một hiệp định thương mại đã qua các vòng đàm phán sẽ được ký kết trong tương lai. Đến tháng 10/1999, số dự án đầu tư của Mỹ ở Việt Nam đã là 102 với vốn đăng ký 1,2 tỷ USD. Ngoài công ty Chrysler đứng đầu về số dự án lớn với tổng vốn là 109,4 triệu USD còn có công ty IBS đầu tư liên doanh xây dựng nhà máy gạch men với vốn đầu tư ban đầu là 16,5 triệu USD, và nhiều dự án khác có số vốn trên 30 triệu USD vào Việt Nam. Tháng 9/2000, số dự án đầu tư của Mỹ vào Việt Nam đã tăng lên 121, trị giá 1,4 tỷ USD. Trừ các dự án bị giải thể hoặc hết hạn, ở thời điểm đó, Mỹ có khoảng 100 dự án FDI ở Việt Nam còn hiệu lực với vốn đăng ký đạt 1 tỷ USD. Đến 30/11/2001, Mỹ đã có 129 dự án đầu tư vào Việt Nam với tổng vốn đăng ký là 1,042 tỷ USD, đứng thứ 13 trong tổng số 58 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới đầu tư vào Việt Nam. Với những nỗ lực tạo ra môi trường đầu tư hấp dẫn của Chính phủ Việt Nam cùng với việc Hiệp định thương mại Việt - Mỹ đã được thực hiện, thì khả năng nguồn vốn FDI của Mỹ vào Việt Nam sẽ được gia tăng là điều có thể dự báo. 2. Về cơ cấu đầu tư của Hoa Kỳ tại Việt Nam 2.1.Cơ cấu đầu tư theo ngành Bảng 2 Đầu tư của Mỹ vào Việt Nam phân theo ngành (Tính đến ngày 30/11/2001 - các dự án còn hiệu lực) Đơn vị:USD Chuyên ngành Số dự án Tổng vốn đầu tư Vốn pháp định Đầu tư thực hiện % Vốn % Vốn % Vốn Công nghiệp 84 59,30 617.832.606 62,88 363.247.686 64,95 318.358.447 CN nặng 48 29,48 307.113.606 29,83 172.311.586 24,39 119.534.115 CN dầu khí 6 11,88 123.800.000 21,43 123.800.000 28,53 139.855.612 CN nhẹ 13 7,97 83.087.000 5,60 32.366.000 5,20 25.475.567 Xây dựng 7 6,26 65.212.000 3,50 20.230.000 5,42 26.551.053 CN thực phẩm 10 3,71 38.620.000 2,52 14.540.100 1,42 6.942.100 Nông, lâm, thuỷ sản 15 12,47 129.916.998 8,08 46.688.987 9,82 48.149.450 Nông-Lâm nghiệp 11 11,13 115.943.886 6,81 39.344.416 8,86 43.440.693 Thuỷ sản 4 1,34 13.973.112 1,27 7.344.571 0,96 4.708.757 Dịch vụ 30 28,23 294.120.662 29,04 167.737.772 25,23 123.644.576 Văn hoá-Y tế-Giáo dục 9 9,92 103.330.000 7,03 40.594.667 3,38 16.562.447 Tài chính-Ngân hàng 5 6,45 67.150.000 11,36 65.650.000 10,71 52.500.000 XD Văn phòng-căn hộ 3 5.45 56.833.215 5,19 29.981.428 0,77 3.755.274 GTVT-Bưu điện 7 3,93 40.930.540 3,67 21.199.770 7,14 34.986.626 Dịch vụ khác 6 2,48 25.876.907 1,79 10.311.907 3,23 15.840.229 Tổng 129 1.041.870.266 577.674.445 490.152.473 Nguồn: Vụ Quản lý dự án - Bộ Kế hoạch và Đầu tư Hoạt động đầu tư ở Việt Nam, các nhà đầu tư Mỹ đã quan tâm đến nhiều lĩnh vực của nền kinh tế Việt Nam, song chủ yếu tập trung trong các khu vực công nghiệp với 84 dự án và vốn đăng ký đạt trên 617 triệu USD. ở đây điển hình là dự án sản xuất lắp ráp ôtô Ford với số vốn đăng ký là 102 triệu USD; Dự án công ty sản xuất xà phòng, kem đánh răng Colgate-Palmolive (40 triệu USD); Dự án công ty OPV Việt Nam sản xuất thuốc chữa bệnh (20 triệu USD)... Tiếp đến là các dự án đầu tư vào lĩnh vực dịch vụ (Tài chính-Ngân hàng, Xây dựng Văn phòng-Căn hộ cho thuê, Văn hoá-Y tế-Giáo dục...) với 30 dự án và số vốn đăng ký đạt khoảng 294 triệu USD. Đáng chú ý là 4 dự án Chi nhánh ngân hàng nước ngoài của Mỹ; Dự án công ty bảo hiểm 100% vốn nước ngoài của AIG; Dự án công ty cho thuê máy xây dựng V Trac; Dự án công ty dịch vụ tin học IBM Việt Nam ... Còn lại là lĩnh vực nông, lâm, thuỷ sản chiếm một tỷ trọng nhỏ với 15 dự án, tổng vốn đăng ký đạt gần 130 triệu USD. (Xem chi tiết Đầu tư của Mỹ vào Việt Nam phân theo ngành ở bảng 2) 2.2. Cơ cấu đầu tư theo lãnh thổ Nhìn vào số liệu của bảng 3 dưới dây ta sẽ thấy, về địa bàn đầu tư, các nhà đầu tư Mỹ ở Việt Nam đã tập trung vốn đầu tư vào các địa phương có cơ sở hạ tầng tương đối thuận lợi như thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Hà Nội, Hải Dương, Bình Dương, Bà Rịa- Vũng Tàu. Tổng vốn đầu tư của Mỹ ở 6 địa phương này đã chiếm 68% số dự án và 75% số vốn. Đồng thời, 2/3 tổng số đầu tư trực tiếp của Mỹ tại Việt Nam tập trung vào các tỉnh phía Nam, 1/3 ở phía Bắc. Điều này phản ánh tính chất quen thuộc và hấp dẫn" cũng như "mối quan hệ lịch sử để lại của miền Nam Việt Nam đối với các công ty của Mỹ. Thời gian gần đây, các công ty của Hoa Kỳ có chú ý nhiều hơn tới các tỉnh phía Bắc nhưng vẫn chưa vượt được các tỉnh phiá Nam. Bảng 3: Đầu tư của Mỹ vào Việt Nam phân theo địa phương (Tính đến ngày 30/11/2001 - các dự án còn hiệu lực) Đơn vị:USD STT Địa phương Số dự án Tổng vốn đầu tư Vốn pháp định Đầu tư thực hiện 1 Tp. Hồ Chí Minh 39 189.258.578 98.033.791 59.957.082 2 Đồng Nai 14 174.275.420 74.205.460 40.619.733 3 Hà Nội 22 158.142.980 86.984.647 74.047.578 4 Dầu khí ngoài khơi 6 123.800.000 123.800.000 139.855.612 5 Hải Dương 1 102.700.000 72.000.000 75.538.811 6 Bình Dương 12 89.362.540 41.470.770 38.447.206 7 Bà Rịa-Vũng Tàu 5 64.431.218 21.392.577 13.834.677 8 Cần Thơ 3 26.201.000 8.550.000 2.840.741 9 Hà Tây 1 20.000.000 10.000.000 20.000.000 10 Đắc Lắc 2 12.063.530 3.600.000 4.563.530 11 Quảng Nam 1 11.283.000 3.383.000 - 12 Đà Nẵng 1 10.093.000 3.238.000 - 13 Phú Yên 3 9.550.000 2.720.000 900.000 14 Thừa Thiên-Huế 3 9.470.000 5.267.000 3.720.000 15 Hải Phòng 4 7.665.000 3.215.000 2.629.000 16 Long An 2 6.500.000 2.410.000 - 17 Nam Định 1 5.586.000 5.586.000 4.266.217 18 Bình Định 1 4.950.000 1.500.000 1.500.000 19 Bạc Liêu 1 4.116.000 4.116.000 2.480.186 20 Quảng Trị 1 3.952.000 3.222.100 3.222.100 21 Thái Nguyên 1 3.000.000 1.000.000 1.000.000 22 Vĩnh Long 1 2.390.000 800.000 - 23 Bình Phước 1 1.500.000 400.000 - 24 Khánh Hoà 1 700.000 300.000 300.000 25 Hoà Bình 1 600.000 200.000 150.000 Tổng 128 1.041.590.266 577394.445. 489.872.473 Nguồn: Vụ Quản lý dự án - Bộ Kế hoạch và Đầu tư 2.3. Cơ cấu đầu tư theo hình thức đầu tư Theo luật đầu tư nước ngoài của Việt Nam hiện nay, phần lớn các nhà đầu tư Mỹ chọn hình thức đầu tư vốn 100% với 83 dự án (chiếm 64%), tổng vốn đầu tư đăng ký hơn 548 triệu USD (chiếm 53%); 33 dự án liên doanh (chiếm 25%) với tổng vốn đầu tư đăng ký là 359,6 triệu USD (chiếm 35%); và 13 liên doanh (chiếm 11%) với vốn đăng ký là 134,1 triệu USD (chiếm 12%). (Xem bảng 4). Bảng 4 Đầu tư của Mỹ tại Việt Nam theo hình thức đầu tư (Tính đến ngày 30/11/2001 - các dự án còn hiệu lực) Đơn vị:USD Hình thức đầu tư Số dự án Tổng vốn đầu tư Vốn pháp định Đầu tư thực hiện Hợp đồng hợp tác kinh doanh 13 134.124.956 133.124.956 142.788.800 Liên doanh 33 359.613.304 196.646.423 136.819.422 100% vốn nước ngoài 83 548.132.006 247.903.066 210.544.251 Tổng 129 1.041.870.266 577.674.445 490.152.473 Nguồn: Vụ Quản lý dự án - Bộ Kế hoạch và Đầu tư 3. Hoạt động của các công ty xuyên quốc gia của Hoa Kỳ ở Việt Nam . Theo đánh giá của các chuyên gia cho thấy, các Công ty xuyên quốc gia (TNCs) Mỹ mặc dù chiếm một tỷ trọng rất nhỏ trong tổng số các dự án đầu tư tại Việt Nam nhưng lại hoạt động rất hiệu quả và không có một dự án nào bị đình trệ hay rút giấy phép đầu tư . Tính đến năm 2001, ở Việt Nam có khoảng hơn 1._.