Đánh giá vật liệu ngô nếp địa phương và nhập nội phục vụ chọn tạo giống ngô nếp cho vùng đồng bằng Sông Hồng

1. Më ®Çu 1.1. §Æt vÊn ®Ò Porcher Michel H vµ céng sù (2004) cho r»ng ng« nÕp ®· ®­îc ph¸t hiÖn ë Trung Quèc tõ n¨m 1909. Ng« nÕp biÓu hiÖn nh÷ng tÝnh tr¹ng kh¸c th­êng vµ c¸c nhµ t¹o gièng ë Hoa Kú mét thêi gian dµi sö dông c¸c tÝnh tr¹ng nµy lµm chØ thÞ nhËn biÕt c¸c gen Èn trong c¸c ch­¬ng tr×nh chän t¹o gièng ng«. N¨m 1922 c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ph¸t hiÖn néi nhò cña ng« nÕp chØ chøa amilopectin vµ kh«ng cã amilose, ®èi ng­îc víi c¸c gièng ng« kh¸c. §Õn tËn ®¹i chiÕn thÕ giíi thø II, nguån amilopectin chÝnh ®­îc lÊy tõ s¾n nh­ng khi ng­êi NhËt cung cÊp dßng ng« nÕp cho s¶n xuÊt th× thÕ giíi sö dông chñ yÕu amliopectin tõ ng« nÕp. C©y ng« nÕp Zeamay L subsp ceratina Kulesh cã néi nhò chøa gÇn 100% amilopectin lµ d¹ng tinh bét cã cÊu tróc m¹ch nh¸nh cã gi¸ trÞ sö dông cao trong c«ng nghiÖp chÕ biÕn. H¹t ng« nÕp giµu dinh d­ìng mµ ng« th­êng,ng« ®­êng,ng« rau cã hµm l­îng thÊp h¬n nh­ lizin, tryptophan vµ protein [1] . C©y ng« nÕp ®em l¹i hiÖu qu¶ cao cho s¶n xuÊt v× cã thÓ sö dông vµo nhiÒu môc ®Ých nh­ lµm l­¬ng thùc, lµm ng« quµ, do vËy cÇn ­u tiªn ph¸t triÓn c¸c gièng ng« thùc phÈm ng¾n ngµy, cho thu nhËp cao bªn c¹nh ng« ngät, ng« rau. Ng« nÕp cã thÓ trång gèi vô, r¶i vô vµ kh«ng chÞu ¸p lùc bëi thêi vô, hiÖu qu¶ cao vµ phôc vô ph¸t triÓn ch¨n nu«i.[3] Nhãm ng« nÕp hiÖn cã trong s¶n xuÊt ë ViÖt Nam lµ nh÷ng gièng ng¾n ngµy, thêi gian sinh tr­ëng 70 - 85 ngµy , bao gåm VN2, MX2,MX4 vµ nÕp Nï N1. N¨ng suÊt h¹t kh« cã thÓ ®¹t tõ 30- 45 t¹/ha, b¾p t­¬i tõ 7-8 tÊn/ha; kh¶ n¨ng chèng chÞu h¹n, chua, phÌn, ®æ kh¸, Ýt nhiÔm s©u bÖnh .[3]. ChÝnh v× thÕ diÖn tÝch trång ng« nÕp ë n­íc ta thêi gian qua t¨ng kh¸ nhanh,chiÕm xÊp xØ 10% diÖn tÝch trång ng« cña c¶ n­íc, chñ yÕu lµ gièng thô phÊn tù do vµ mét sè gièng lai kh«ng quy ­íc. Nh­ vËy diÖn tÝch trång ng« nhãm chÊt l­îng nãi chung vµ ng« nÕp nãi riªng cßn h¹n chÕ ë n­íc ta.[4] Trong nh÷ng n¨m qua c«ng t¸c chän t¹o gièng ng« ­u thÕ lai ë n­íc ta tËp trung t¹o gièng ng« th­êng, nhãm ng« thùc phÈm, ng« quµ cßn h¹n chÕ. V× vËy chän t¹o gièng ng« nÕp ­u thÕ lai lµ nhu cÇu cña thùc tÕ s¶n xuÊt, gãp phÇn lµm phong phó thªm bé gièng ng« trong c¬ cÊu s¶n xuÊt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cho ng­êi trång ng« cña vïng ®ång b»ng s«ng Hång chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi: “§¸nh gi¸ vËt liÖu ng« nÕp ®Þa ph­¬ng vµ nhËp néi phôc vô chän t¹o gièng ng« nÕp cho vïng ®ång b»ng S«ng Hång” 1.2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu 1.2.1. Môc ®Ých §¸nh gi¸ nguån vËt liÖu 8 dßng ng« nÕp tù phèi ®Þa ph­¬ng vµ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp nh»m x¸c ®Þnh nh÷ng dßng ng« nÕp cã nh÷ng ®Æc ®iÓm, tÝnh tr¹ng tèt vµ cã KNKH phôc vô c«ng t¸c chän t¹o gièng ng« nÕp. 1.2.2. Yªu cÇu - §¸nh gi¸ sinh tr­ëng, ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh vµ ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh cña c¸c dßng . - §¸nh gi¸ mét sè ®Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña c¸c dßng phôc vô c«ng t¸c t¹o gièng ng« nÕp. - NhËn biÕt ®­îc c¸c tÝnh tr¹ng vµ ®Æc ®iÓm tèt cña c¸c dßng ng«. - §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña c¸c dßng ng« nÕp tù phèi tõ c¸c gièng ng« nÕp ®Þa ph­¬ng. 2. Tæng quan tµi liÖu 2.1 . Nguån gèc, ph©n lo¹i c©y ng« C©y ng« ( Zea mays) thuéc hä Hoµ th¶o Poaceae. Cho tíi nay cã nhiÒu gi¶ thuyÕt vÒ nguån gèc c©y ng«: Lµ con lai gi÷a Teosinte vµ thµnh viªn kh«ng râ thuéc téc Androponeae Lµ con lai nhÞ béi tù nhiªn gi÷a c¸c loµi ¸ ch©u thuéc téc Maydeae vµ Androponeae Lµ con lai gi÷a ng« bäc , Teosinte vµ Tripsacum Lµ con lai cña ng« bäc Nam mü vµ Tripsacum Trung mü víi Teosinte Ng«, Teosinte vµ Tripsacum b¾t nguån riªng rÏ tõ mét d¹ng tæ tiªn chung Teosinte lµ nguån gèc cña ng« sau mét hoÆc nhiÒu ®ét biÕn. Nh­ vËy cho ®Õn nay vÒ nguån gèc cña c©y ng« vÉn ch­a ®­îc s¸ng tá. Theo b¶ng ph©n lo¹i cña Sturtevant ®Ò xuÊt n¨m 1899 dùa trªn c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña néi nhò trong h¹t, c©y ng« ®­îc ph©n thµnh c¸c loµi phô sau ®©y: Ssp amilaceae – ng« bét Ssp indentata – ng« r¨ng ngùa Ssp indutata- ng« ®¸ r¾n: ng« tÎ: nhãm ng« nµy ph©n bè réng r·i trong trång trät. Ssp everta – ng« næ Ssp saccharta – ng« ®­êng Ssp ceratina: ng« nÕp: néi nhò h¹t chñ yÕu lµ tinh bét amilopectin ( chiÕm 75%) Ssp tunicata – ng« v¶y, ng« bäc: lµ mét d¹ng ng« hiÕm, h¹t bäc trong c¸c mµy, c¸c vÈy h¹t, kh«ng cã ý nghÜa s¶n xuÊt. 2.2 T×nh h×nh nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt ng« trong n­íc ë ViÖt Nam c©y ng« ®­îc biÕt ®Õn tõ rÊt sím. Trong rÊt nhiÒu n¨m ng« lµ l­¬ng thùc chÝnh cña ®ång bµo vïng cao. Víi ng­êi d©n ®ång b»ng ng« chiÕm vÞ trÝ thø hai sau c©y lóa n­íc. Cïng víi c©y lóa, c©y ng« ®· ®i vµo nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam mét c¸ch tù nhiªn gãp phÇn t¹o nªn mét nÒn v¨n ho¸ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. Ngµy nay cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ, gi¸ trÞ cña c©y ng« ngµy cµng ®­îc n©ng lªn. C©y ng« cã mÆt ë hÇu kh¾p ®Êt n­íc ViÖt Nam nh­ng tËp trung chñ yÕu ë miÒn B¾c, miÒn Trung vµ T©y Nguyªn. C«ng t¸c ®iÒu tra, thu thËp nguån vËt liÖu ng« ®Þa ph­¬ng ®­îc tiÕn hµnh tõ nh÷ng n¨m 60. C¸c nhµ nghiªn cøu ®i ®Õn thèng nhÊt lµ : ng« ®Þa ph­¬ng ë ViÖt Nam tËp trung chñ yÕu vµo hai loµi phô lµ §¸ r¾n ( Zeamays L. Indurata Sturt) vµ ng« nÕp ( Zeamays L Ceratina Kulesh). [4] Ng­êi ViÖt nam biÕt trång ng« tõ thÕ kû 17, nh­ng viÖc nghiªn cøu chän t¹o gièng ng« mét c¸ch cã hÖ thèng chØ míi b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû 20. C¸c ch­¬ng tr×nh chän t¹o gièng ng« ë ViÖt Nam ®­îc chia lµm 3 giai ®o¹n: giai ®o¹n thu thËp nguån gen, giai ®o¹n chän t¹o vµ nhËp néi c¸c gièng thô phÊn tù do, giai ®o¹n t¹o c¸c gièng ng« lai quy ­íc. Theo TrÇn Hång Uy [5] giai ®o¹n ®Çu cña c¸c ch­¬ng tr×nh chän t¹o gièng ng« lµ x©y dùng quü gen vÒ ng« mang tÝnh ®Æc thï ë ViÖt Nam. §ã lµ: c¸c gièng ng« thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi Èm, ngµy ng¾n. §­îc sù gióp ®ì cña c¸c ViÖn nghiªn cøu ng« næi tiÕng nh­ CIMMYT, VIR, ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu ®· thu thËp, ph©n lo¹i vµ x©y dùng ®­îc quü gen ng« cña ViÖt Nam tËp trung vµo nh÷ng quÇn thÓ, nh÷ng gièng ng« quý cña c¸c ®Þa ph­¬ng, nh÷ng nguån gen nhiÖt ®íi, ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng n­íc cã cïng vÜ ®é. Vµ viÖc sö dông nh÷ng nguån gen tõ nguån sinh th¸i kh¸c kh«ng dïng trùc tiÕp mµ ph¶i dïng gi¸n tiÕp. Còng theo TrÇn Hång Uy [5] ch­¬ng tr×nh t¹o gièng ng« ph¶i qua 2 giai ®o¹n: Giai ®o¹n mét ( 15-20 n¨m) ­u tiªn t¹o gièng ng« thô phÊn tù do lµm nÒn t¶ng cho ch­¬ng tr×nh t¹o gièng ng« lai , giai ®o¹n sau sÏ tËp trung vµo t¹o gièng ng« lai. C¶ hai b­íc nµy ®Òu ®­îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 72- 73 vµ kÐo dµi ®Õn n¨m 1990. C¸c gièng ng« thô phÊn tù do ( hay thô phÊn më) lµ nhãm gièng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt h¹t chóng thô phÊn kh«ng cã sù can thiÖp cña con ng­êi. Nhãm thô phÊn tù do gåm cã : c¸c gièng ®Þa ph­¬ng, c¸c gièng thô phÊn tù do c¶i tiÕn [4]. Trong qu¸ tr×nh trång ng« t­¬ng ®èi l©u ®êi ë n­íc ta, d­íi ¶nh h­ëng cña chän läc tù nhiªn vµ chän läc nh©n t¹o, ë nh÷ng vïng nhÊt ®Þnh ®· h×nh thµnh c¸c gièng – quÇn thÓ thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph­¬ng , c¸c gièng giÐ, xiªm , nÕp vµng, nÕp tr¾ng [7]. C¸c gièng ®Þa ph­¬ng ®Òu cã kh¶ n¨ng thÝch nghi lín vµ cã kh¶ n¨ng chèng chÞu víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. §a sè c¸c dßng ng« ®­îc t¹o ra tõ vËt liÖu ban ®Çu lµ c¸c gièng ®Þa ph­¬ng cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n, chÞu l¹nh cao, cã kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh vµ chÊt l­îng tèt…Ng« ®Þa ph­¬ng lµ nguån vËt liÖu khëi ®Çu cho c«ng t¸c chän t¹o gièng ng« trªn c¬ së ­u thÕ lai [4] Nhãm ng« thô phÊn tù do gåm c¸c gièng tæng hîp vµ hçn hîp cã nÒn di truyÒn réng, cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao h¬n c¸c gièng ng« ®Þa ph­¬ng. Trong giai ®o¹n nµy ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu ng« ViÖt Nam ®· nhËp néi vµ chän t¹o hµng lo¹t gièng ng« cã n¨ng suÊt cao, phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi lóc bÊy giê. §iÓn h×nh cã c¸c gièng TH2A, TH2B, VM1, TSB2, MSB49,TSB1, CV1, TSB3, Q2. Nh÷ng gièng nµy lµ gièng chñ lùc gieo trång trªn toµn quèc thêi kú 1976 -1990. DiÖn tÝch trång ng« thô phÊn tù do thêi ®iÓm cao ®¹t 50% diÖn tÝch gieo trång c¶ n­íc. Thµnh c«ng lín nhÊt trong c«ng t¸c chän t¹o gièng ng« lµ sö dông hiÖu øng ­u thÕ lai ë ng«. Ng« lai lµ gièng ®­îc t¹o ra tõ hai hay nhiÒu dßng thuÇn kh¸c nhau. ­u ®iÓm næi bËt cña ng« lai lµ ®é ®ång ®Òu cao, lîi dông ®­îc ­u thÕ lai cña con lai F1 nªn nã cho n¨ng suÊt cao nhÊt trong c¸c nhãm gièng ng« [4]. Theo TrÇn Hång Uy, c¸c tæ chøc quèc tÕ ®¸nh gi¸ ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ng« lai cña n­íc ta ph¸t triÓn nhanh nhÊt thÕ giíi. Trong vßng 12 n¨m qua tæng s¶n l­îng cña ViÖt Nam t¨ng 4 lÇn, n¨ng suÊt b×nh qu©n t¨ng 2 lÇn [17]. Trong vßng 18 n¨m( Tõ1986 – 2004) ®· cã 44 gièng ng« ®­îc c«ng nhËn, n¨ng suÊt tõ 1,42 tÊn/ha (n¨m 1987) lªn 3,49 tÊn/ha (n¨m 2004) [9]. C¸c gièng ng« lai ra ®êi lµm diÖn tÝch vµ s¶n l­îng ng« t¨ng lªn rÊt m¹nh mÏ. B¶ng 2.1. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l­îng ng« ViÖt Nam giai ®o¹n 1999- 2004 N¨m DiÖn tÝch (1000ha) N¨ng suÊt (t¹/ha) S¶n l­îng (1000tÊn) 1999 686,9 25,5 1751,9 2000 730,2 27,5 2005,9 2001 729,5 29,6 2162,7 2002 816,0 30,8 2511,2 2003 909,8 32,2 2933,7 2004 1000 35 3500 Ch­¬ng tr×nh ng« lai ë ViÖt Nam ®­îc xÕp vµo 1 trong 3 ch­¬ng tr×nh ng« lai hµng ®Çu ë Ch©u ¸ lµ Trung Quèc, Th¸i Lan vµ ViÖt Nam. [13] Hµng n¨m tèc ®é t¨ng s¶n l­îng ng« ë ViÖt Nam lµ 11,1% lµ mét trong nh÷ng quèc gia cã tèc ®é t¨ng cao ( trªn thÕ giíi tèc ®é t¨ng b×nh qu©n lµ 1,7%. N¨ng suÊt ng« cña VÞªt Nam t¨ng hµng n¨m kho¶ng 5,3%.[3] N¨m 2007: chØ tÝnh riªng 16 tØnh trong vïng “träng ®iÓm ng«” trong ®ã cã c¸c tØnh nh­ S¬n La, §iÖn Biªn trªn tæng diÖn tÝch h¬n 1 triÖu ha, ®· thu ho¹ch h¬n 3,7 triÖu tÊn ng« [17]. §¹t ®­îc kÕt qu¶ trªn lµ do ng« lai cã nh÷ng ­u ®iÓm nh­ cã thÓ gieo trång nhiÒu vô ë kh¾p c¸c vïng sinh th¸i lµm t¨ng diÖn tÝch trång ng«, n¨ng suÊt cao lµm t¨ng s¶n l­îng ng«. VÝ dô : víi ®ång bµo §iÖn Biªn c¸c gièng ng« HQ 2000, MX4( ng« nÕp) rÊt thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i ë ®©y, cho n¨ng suÊt cao, chèng suy dinh duìng cho ®ång bµo vïng cao, bæ sung thøc ¨n giµu dinh d­ìng ®Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i, t¹o viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cho ng­êi n«ng d©n, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo( Theo TTTT Khoa häc vµ C«ng nghÖ quèc gia)[14]. C¸c gièng ng« lai ®­îc chia lµm hai nhãm: lai quy ­íc vµ lai kh«ng quy ­íc. Lai kh«ng quy ­íc(nonconventional hybrid) lµ gièng lai trong ®ã cã Ýt nhÊt mét thµnh phÇn bè vµ mÑ kh«ng ph¶i lµ dßng thuÇn. N¨m 1995, 5 gièng ng« lai kh«ng quy ­íc( LS3, LS5, LS6, LS7, LS8) ë c¸c trµ chÝn sím, chÝn muén vµ chÝn trung b×nh ®­îc c«ng nhËn lµ gièng quèc gia. C¸c gièng nµy cho n¨ng suÊt tõ 3 -7 tÊn/ha, t¨ng h¬n 1 tÊn so víi gièng cò vµ gi¸ rÎ. Nh÷ng gièng nµy cã nÒn diÖn tÝch réng, phï hîp víi ®iÒu kiÖn khã kh¨n, kh«ng t­íi ,th©m canh ch­a cao, ®­îc bµ con n«ng d©n, nhÊt lµ ë c¸c tØnh miÒn nói Cao B»ng, B¾c C¹n, Hµ Giang, §ång Nai, T©y Nguyªn tiÕp nhËn vµ ph¸t triÓn réng. Lai quy ­íc ( Conventional hybrid) lµ gièng lai gi÷a c¸c dßng thuÇn. §©y lµ b­íc ph¸t triÓn cao cña gièng ng« lai trong viÖc sö dông ­u thÕ lai tréi vµ siªu tréi. Nhãm gièng ng« lai quy ­íc cã ­u ®iÓm vÒ n¨ng suÊt, ®é ®ång ®Òu d¹ng c©y vµ b¾p. Ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu chän t¹o gièng ng« lai quy ­íc ®­îc c¸c nhµ khoa häc ViÖn nghiªn cøu ng« ®Ò xuÊt rÊt sím. Trong c¸c n¨m 1970 – 1973 mét sè gièng lai vµ mét sè dßng thuÇn ng« ®· ®­îc nhËp tõ mét sè n­íc thuéc khèi XHCN ch©u ¢u. KÕt qu¶ cña viÖc chuyÓn giao trªn kh«ng thµnh c«ng do sù kh¸c biÖt vÒ ®iÒu kiÖn khÝ hËu gi÷a c¸c n­íc vµ ViÖt Nam. §Ó kh¾c phôc khã kh¨n trªn c¸c nhµ nghiªn cøu ®· tù chän t¹o dßng vµ sau 25 n¨m nghiªn cøu ®· ®¹t ®­îc thµnh c«ng. Tõ n¨m 1991 ®Õn nay ®· cã trªn 20 gièng ng« lai ®­îc c¸c nhµ nghiªn cøu ViÖt Nam chän t¹o vµ ®­îc trång réng r·i trong s¶n xuÊt. Mét sè gièng ng« lai tiªu biÓu nh­: LVN1, LVN4, LVN5, LVN10, LVN17…C¸c gièng trªn ®Òu cã n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng cao, cã søc c¹nh tranh v­ît lªn c¸c gièng ng« lai ngo¹i nhËp bëi gi¸ gièng rÎ, yªu cÇu ®Çu t­ kh«ng cao. HiÖn c¸c gièng ng« lai trong n­íc ®· chiÕm h¬n 50% thÞ phÇn ng« lai [5]. Theo khuyennongvn.gov.vn th× gièng ng« lai tèt nhÊt hiÖn nay lµ gièng LVN15 do ViÖn nghiªn cøu ng« chän t¹o. §©y lµ gièng cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n, n¨ng suÊt cao, thÝch hîp víi nh÷ng vïng khã kh¨n vÒ nguån n­íc t­íi.[15]. Gièng ng« chÝn sím nhÊt hiÖn nay ë ViÖt Nam lµ gièng HN45 do C«ng ty gièng c©y trång trung ­¬ng chän t¹o ( chÝn sím so víi c¸c gièng ng« cña ViÖt Nam vµ cña c¸c c«ng ty gièng n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam). §©y lµ gièng cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao( 10 tÊn/ha/vô), thêi gian sinh tr­ëng tõ 85 – 112 ngµy tuú thêi vô, tung phÊn, phun r©u cïng mét lóc, ®©y lµ mét ®Æc ®iÓm quý vÒ tÝnh chÞu h¹n, chÞu n­íc kh¸, phæ thÝch nghi réng, cã ®é ®ång ®Òu rÊt cao [11]. Bé gièng ng« lai ®¬n míi nhÊt cña ViÖt Nam hiÖn nay lµ MB 069: lµ gièng ng¾n ngµy, ®­îc lai gi÷a hai dßng thuÇn ®­îc rót ra tõ c¸c gièng lai ®¬n ­u tó b»ng ph­¬ng ph¸p tù phèi vµ chän läc ph¶ hÖ, n¨ng suÊt cao( tõ 10 – 12 tÊn /ha). Ngoµi ra cßn cã mét sè gièng ng« lai kh«ng quy ­íc vµ quy ­íc cña ViÖn khoa häc n«ng nghiÖp, ViÖn di truyÒn n«ng nghiÖp, Trung t©m kh¶o kiÓm nghiÖm gièng c©y trång Trung ­¬ng, C«ng ty gièng c©y trång miÒn Nam vµ mét sè gièng n­íc ngoµi. §¸ng chó ý lµ mét sè c«ng ty ®· ®­a nhiÒu gièng ng« tèt vµo trång t¹i ViÖt Nam nh­ C«ng ty Pacific víi gièng P-11, P-60; tËp ®oµn CP víi gièng DK-888, DK-999; c«ng ty Pioneer víi gièng P-3011, P- 3012; c«ng ty Bioseed víi gièng B -9670, B- 9681… Bªn c¹nh c©y ng« tÎ, n­íc ta cã nguån gen ng« nÕp kh¸ phong phó. C©y ng« nÕp quen thuéc víi ng­êi d©n ViÖt Nam tõ rÊt l©u , nhÊt lµ víi ng­êi d©n vïng cao. Nh­ng nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ng« nÕp mét c¸ch hÖ thèng míi chØ b¾t ®Çu tõ n¨m 2002, vËt liÖu lµ c¸c nguån thu thËp tõ n­íc ngoµi vµ c¸c nguån nÕp ®Þa ph­¬ng. HÇu nh­ c¸c ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ng« nÕp ë n­íc ta míi dõng l¹i ë c«ng t¸c thu thËp, chän t¹o tõ c¸c nguån ®Þa ph­¬ng. C¸c nghiªn cøu vÒ ng« nÕp lai cßn rÊt h¹n chÕ [2]. C©y ng« nÕp ®­îc ®ång bµo c¸c d©n téc vïng cao trång tõ rÊt l©u ®êi, ë ®é cao trªn 1000m. C©y ng« nÕp rÊt kÐn ®Êt, ph¶i trång ë nh÷ng n¬i n­¬ng míi ph¸t, chñ yÕu trång vô ®«ng xu©n, Ýt trång vô hÌ thu [18]. Trong 10 n¨m gÇn ®©y, c¸c ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu ng« ë n­íc ta ®· chän t¹o ®­îc mét sè gièng ng« nÕp thô phÊn tù do vµ nÕp tæng hîp vµ ®­a vµo s¶n xuÊt nh­ : nÕp tæng hîp, nÕp VN 2, gièng ng« nÕp triÓn väng VN6. Tr­êng ®¹i häc N«ng l©m HuÕ ®· phôc tr¸ng thµnh c«ng gièng ng« nÕp Cån HÕn. §©y lµ mét gièng ng« nÕp rÊt quý, dÎo vµ th¬m, ®ang ®­îc n«ng d©n trång trªn ®ång ruéng. Cïng víi viÖc phôc tr¸ng gièng, PGS. TS TrÇn V¨n Minh cña tr­êng ®¹i häc N«ng l©m HuÕ còng ®· thu thËp, b¶o tån quü gen cña 24 gièng ng« nÕp cña 14 tØnh miÒn Trung, t¸ch 15 dßng vµ dù ®Þnh sÏ hçn c¸c dßng nµy nh»m chän ra quÇn thÓ gièng b¾p nÕp Cån HÕn thuÇn chñng.[24] Nh÷ng n¨m gÇn ®©y mét sè c«ng ty n­íc ngoµi ®· ®­a vµo kh¶o nghiÖm nhiÒu gièng ng« nÕp míi, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu më réng s¶n xuÊt gièng ng« nµy trªn thÞ tr­êng c¶ n­íc. Theo xu thÕ nµy ViÖn nghiªn cøu ng« còng ®· lai t¹o ®­îc mét sè gièng ng« nÕp lai, bæ sung vµo tËp ®oµn kh¶o nghiÖm gièng ®Ó t×m ra nh÷ng gièng cã triÓn väng. Trong tËp ®oµn ng« nÕp lai cña ViÖn ®­a ra kh¶o nghiÖm c¬ b¶n t¹i c¸c ®iÓm kh¶o nghiÖm phÝa B¾c tõ vô ®«ng n¨m 2006 ®Õn nay gåm c¸c gièng ng« nÕp lai: VN1, VN2, VN6, VN11. Víi ­u thÕ s¶n xuÊt h¹t lai trong n­íc, chñ ®éng ®­îc s¶n xuÊt, chÊt l­îng cao, gi¸ l¹i chØ b»ng 60 -70% gi¸ ng« nÕp lai nhËp ngo¹i nªn c¸c gièng ng« nÕp lai cña ViÖn ng« nhanh chãng ®­îc n«ng d©n chÊp nhËn. C¸c gièng ng« nÕp lai cã ­u thÕ rÊt lín nh­: thêi gian sinh tr­ëng ng¾n ( 60 -75 ngµy sau gieo cã thÓ cho thu ho¹ch t­¬i), nªn cã thÓ r¶i vô, kÐo dµi thêi gian thu ho¹ch, cã thÓ trång nhiÒu vô nªn gi¸ thµnh s¶n phÈm cao h¬n ng« chÝnh vô. ¦u ®iÓm: rÊt Ýt c©y kh«ng cã b¾p, cã thÓ trång ë tÊt c¶ c¸c vô ë c¸c vïng phÝa B¾c, chÊt l­îng ngon, vÞ ®Ëm, dÎo vµ th¬m h¬n c¸c gièng ng« nÕp ®ang trång phæ biÕn [20]. Ngoµi bé gièng ng« nÕp lai cña ViÖn ng«, Trung t©m nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt gièng ng« S«ng B«i ®· cho ra ®êi gièng LSB 4. §©y lµ gièng nÕp lai kh«ng quy ­íc, thêi gian sinh tr­ëng ng¾n, n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt, thÝch hîp víi vïng trång ng« th­¬ng phÈm ë nhiÒu vô kh¸c nhau. Mét h­íng míi trong nghiªn cøu ng« chän t¹o c¸c gièng ng« cã phÈm chÊt protein cao ( ng« QPM). ë ch©u ¸ hiÖn nay cã 3 n­íc cã ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ng« giµu ®¹m chÊt l­îng cao lµ Trung Quèc, Ên ®é vµ ViÖt Nam. ViÖn nghiªn cøu ng« ®· hîp t¸c víi CIMMYT trong ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ng« giµu ®¹m QPM. N¨m 1998, gièng ®Çu tiªn ®­îc c«ng nhËn, khu vùc ho¸ réng trªn toµn quèc lµ gièng ng« lai ®¬n HQ2000. Lµ gièng cã phæ thÝch nghi réng, trång ®­îc nhiÒu vô trong n¨m, chÞu h¹n, chèng ®æ g·y tèt, tØ lÖ ®¹m protein tõ 11 – 11,5% [4]. Nh­ vËy , c¸c ch­¬ng tr×nh ng« lai cña ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ rÊt tèt, song thùc tÕ s¶n xuÊt cho thÊy, n¨ng suÊt ng« cña n­íc ta cßn thÊp, gi¸ thµnh s¶n xuÊt cßn cao, s¶n l­îng ch­a ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng trong n­íc. Theo TrÇn Hång Uy [17], mçi n¨m n­íc ta cÇn 4,5 triÖu tÊn ng« , thùc tÕ míi cã h¬n 3,7 triÖu tÊn. Sang n¨m nhu cÇu t¨ng lªn 5,5 triÖu tÊn, n¨m 2010 cÇn 8 triÖu tÊn. Tõ n¨m 1999 ®Õn nay trung b×nh hµng n¨m n­íc ta xuÊt 500 – 600 tÊn ng« gièng sang c¸c n­íc Pakistan, Campuchia, Bangladesh, Indonexia, Ên ®é. §iÒu nµy chøng tá ng« ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao. Thªm n÷a ng« ViÖt Nam ch­a ¸p dông c«ng nghÖ biÕn ®æi gen nªn dÔ vµo thÞ tr­êng ch©u ¢u h¬n. Trong thêi ®¹i khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn nh­ hiÖn nay, viÖc nghiªn cøu vµ øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong chän t¹o gièng c©y trång lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt. ViÖc øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong chän t¹o gièng ng« ë ViÖt Nam cßn rÊt míi mÎ, nh­ng b­íc ®Çu ®· cã mét sè kÕt qu¶ nh­: ®· ph©n lËp, t¸ch chiÕt mét sè gen chÞu h¹n ë ng«; ph­¬ng ph¸p t¹o gièng chèng chÞu víi bÖnh h¹i vµ c¸c t¸c nh©n bÊt lîi cña m«i tr­êng b»ng dÊu chuÈn ph©n tö ë lóa ng« ®· b­íc ®Çu øng dông vµo thùc tÕ; øng dông c«ng nghÖ nu«i cÊy bao phÊn, nu«i cÊy no·n ch­a thô tinh; c«ng nghÖ sö dông dßng kÝch t¹o ®¬n béi, ®­îc nghiªn cøu vµ ®­a vµo sö dông t¹o gièng. Theo h­íng nµy ®· t¹o ra ®­îc mét sè cÆp ng« lai cã triÓn väng trªn c¬ së øng dông c«ng nghÖ ®¬n béi. Kü thuËt t¹o ®ét biÕn xoma, cøu ph«i, chÈn ®o¸n bÖnh c©y, nh©n gièng c©y s¹ch bÖnh còng ®· ®­îc nghiªn cøu vµ b­íc ®Çu cho s¶n phÈm . øng dông c«ng nghÖ sinh häc ®· nghiªn cøu s©u xa kh¶ n¨ng chÞu h¹n cña c©y ng« lµ khi c©y ng« bÞ kh« h¹n th× nång ®é ABA vµ cytokinin trong m¹ch gç t¨ng cao ….[16]. Nh­ vËy cã thÓ thÊy r»ng c¸c nghiªn cøu vÒ c©y ng« ngµy cµng s©u s¾c vµ réng r·i. VÞ thÕ cña c©y ng« trong nÒn n«ng nghiÖp ngµy cµng ®­îc n©ng lªn. C©y ng« kh«ng chØ lµ c©y l­¬ng thùc mµ cßn lµ c©y hµng ho¸, ®iÒu nµy lµ tiÒn ®Ò ®Ó c©y ng« ViÖt Nam b­íc ra thÞ tr­êng thÕ giíi. 2.3. T×nh h×nh nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt ng« trªn thÕ giíi Ng« lµ mét lo¹i ngò cèc quan träng sau lóa m× vµ lóa g¹o. Lµ mét lo¹i c©y trång nhiÖt ®íi, ng« ®­îc trång phæ biÕn ë vÜ ®é 30 -55. ThÝch hîp víi thêi tiÕt Êm, nhiÖt ®é thÝch hîp cho giai ®o¹n sinh tr­ëng m¹nh lµ 21 – 27 0 C, nhiÖt ®é nhá h¬n 19 c©y ng« sinh tr­ëng chËm l¹i. C©y ng« kh«ng kÐn ®Êt, do ®ã cã thÓ trång ®­îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau, song thÝch hîp nhÊt lµ ®Êt trung tÝnh ( pH = 6,0 – 7,2), t¬i xèp, tho¸t n­íc tèt, giµu mïn vµ giµu dinh d­ìng. Ng« lµ c©y cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao nhÊt, n¨ng suÊt kû lôc ë Mü ®¹t 22 tÊn h¹t / ha. Nh÷ng n­íc trång nhiÒu ng« lµ Mü, Nga, Braxin, Ên §é, Indonexia…[21]. Ng« lµ c©y trång cña miÒn nhiÖt ®íi, hiÖn nay ng« cßn ®­îc trång phæ biÕn ë miÒn cËn nhiÖt ®íi vµ mét phÇn «n ®íi. S¶n l­îng ng« trªn thÕ giíi hiÖn nay chiÕm 29% s¶n l­îng l­¬ng thùc vµ dao ®éng ë møc 600 triÖu tÊn/n¨m [26]. Trªn thÕ giíi c©y ng« ®­îc trång sím nhÊt t¹i Mªhico c¸ch ®©y kho¶ng 10000 n¨m [23]. Cïng víi sù trao ®æi hµng ho¸, th«ng th­¬ng c©y ng« ®­îc trång ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi. Ng« lµ lo¹i c©y trång ®Çu tiªn trªn thÕ giíi ®­îc con ng­êi øng dông ­u thÕ lai trong chän t¹o gièng. N¨m 1877 mét nhµ khoa häc Mü lµ Bill ®· ¸p dông ®Çu tiªn hiÖn t­îng ­u thÕ lai vµo viÖc t¹o ra c¸c gièng ng« lai. KÕt qu¶ ®· thu nh÷ng cÆp lai h¬n h¼n bè mÑ vÒ n¨ng suÊt tõ 10 – 15 %, kÕt qu¶ nµy ®· chøng minh sù tån t¹i vµ tÇm quan träng cña ­u thÕ lai [4]. Ngµy nay ­u thÕ lai ®· ®­îc nghiªn cøu kü vÒ lÝ luËn vµ thùc nghiÖm cho thÊy ­u thÕ lai biÓu hiÖn ë hÇu hÕt c¸c tÝnh tr¹ng, song ­u thÕ lai vÒ n¨ng suÊt cã vai trß quan träng nhÊt ®èi víi c©y ng«. Nã thÓ hiÖn qua sù t¨ng lªn vÒ c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt nh­ chiÒu dµi b¾p, sè hµng h¹t…vµ ng« lai lµ gièng c©y ®iÓn h×nh nhÊt vÒ sù thµnh c«ng trong viÖc sö dông ­u thÕ lai trong n«ng nghiÖp [4]. C¸c nhµ khoa häc ®· tÝnh r»ng c¸c gièng ng« lai ®· ®ãng gãp 60 % vµ kü thuËt canh t¸c ®ãng gãp 40% vµo møc t¨ng n¨ng suÊt. Ng« lai ®­îc con ng­êi sö dông c¸ch ®©y gÇn 1 thÕ kû, ®Ó ®¹t ®Õn thµnh c«ng nh­ ngµy nay qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng« lai ®­îc chia lµm 3 thêi kú: Giai ®o¹n 1: tõ lóc con ng­êi biÕt lîi dông ­u thÕ lai trong chän gièng ng« ( 1900) kÐo dµi ®Õn nh÷ng n¨m 1920. Giai ®o¹n nµy do hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ, tr×nh ®é kinh tÕ kü thuËt thÊp, ng« lai tån t¹i nh­ mét lo¹i gièng lai c¶i l­¬ng gi÷a c¸c gièng víi nhau ( gièng thô phÊn tù do – OPV). N¨ng suÊt ®¹t thÊp 1,5 – 1,6 tÊn /ha, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ng« kh«ng cao. Thêi kú nµy, ng« lai ®­îc trång chñ yÕu ë Mü, c¸c n­íc Ch©u ¢u. Giai ®o¹n 2: ( 1920 -1960): Nhê kÕt qu¶ thu ®­îc trong qu¸ tr×nh chän t¹o dßng thuÇn, c¸c gièng ng« lai kÐp ®­îc sö dông réng r·i. N¨ng suÊt ng« t¨ng nhanh, vµo cuèi giai ®o¹n t¹i n­íc Mü n¨ng suÊt ®¹t b×nh qu©n 3 tÊn /ha. Nhê trång c¸c gièng ng« lai kÐp, n¨ng suÊt ng« cña n­íc Mü t¨ng trung b×nh 60 kg/ha/n¨m trong thêi gian 30 n¨m. Ng« lai kÐp ®­îc sö dông réng r·i t¹i Mü, Canada, c¸c n­íc ch©u ¢u vµ vïng §«ng ¸. Giai ®o¹n 3: tõ c¸c n¨m 1960 ®Õn nay. Nhê t¸c ®éng cña c¸c nghiªn cøu míi vµ nhu cÇu cña s¶n xuÊt hµng ho¸ , hµng lo¹t gièng ng« lai ®¬n ra ®êi, thay thÕ dÇn c¸c gièng ng« lai kÐp n¨ng suÊt thÊp, ®é ®ång ®Òu kÐm. T¹i n­íc Mü nhê sö dông c¸c gièng ng« lai ®¬n míi, n¨ng suÊt ng« hµng n¨m t¨ng gÊp 2 lÇn so víi thêi kú tr­íc. Cïng víi viÖc t¹o ra c¸c gièng ng« míi, ng« lai trë thµnh mét lo¹i hµng ho¸ quan träng nhÊt trong s¶n xuÊt ng«, ®iÒu nµy kÝch thÝch c¸c c¬ së nghiªn cøu, c¸c c«ng ty t­ nh©n tham gia vµo viÖc chän t¹o, ph©n phèi h¹t gièng ng« lai. Nhê vËy ng« lai ®­îc sö dông trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi víi diÖn tÝch ngµy cµng lín, ®em l¹i cho loµi ng­êi l­îng s¶n phÈm khæng lå.[4] HiÖn nay, trªn thÕ giíi diÖn tÝch trång c¸c gièng ng« lai ®· ®¹t 63% tæng diÖn tÝch trång ng«. Theo thèng kª cña tæ chøc L­¬ng thùc quèc tÕ vïng ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng giai ®o¹n 1984-1994 th× diÖn tÝch trång ng« trªn thÕ giíi n¨m 1994 lµ 131.528.000 ha, n¨ng suÊt trung b×nh 4,33 tÊn/ha vµ tæng s¶n l­îng lµ 569.557.000 tÊn. Tèc ®é t¨ng hµng n¨m vÒ diÖn tÝch giai ®o¹n 1984 – 1994 lµ 0,1%, n¨ng suÊt lµ 1,4%, s¶n l­îng lµ 1,6%. Nh­ vËy trong vßng 30 n¨m, 1960 – 1990, n¨ng suÊt ng« cña thÕ giíi ®· t¨ng 1,83 lÇn. ë Mü ng« lai gi÷a c¸c dßng thuÇn ®­îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1930 – 1933 víi diÖn tÝch kho¶ng 1%, ®Õn n¨m 1938 lµ 14,9%, n¨m 1943 lµ 52,4%, ®Õn n¨m 1950 ®¹t 100%. DiÖn tÝch trång mét vµi gièng ng« lai ®¬n ®­îc b¾t ®Çu thö nghiÖm tõ n¨m 1960, ®Õn nay c¸c gièng ng« lai ®¬n ®­îc trång ë Mü chiÕm 90%. NhiÒu gièng ng« lai næi tiÕng cña Mü ®· ®­îc t¹o ra ë c«ng ty: Iowa, Pioneer, Dekalb… Ngµy nay, n¨ng suÊt ng« t¹i c¸c ®iÓm n¨ng suÊt cao ë Mü ®· ®¹t 15 - 18 tÊn/ha, n¨ng suÊt trong thÝ nghiÖm ®¹t 25 tÊn/ha, b×nh qu©n n¨ng suÊt n¨m 1994/1995 ë Mü lµ 7,5 tÊn/ha.[4] Trªn thÕ giíi hiÖn nay Mü lµ n­íc s¶n xuÊt ng« lín nhÊt, cã s¶n l­îng cao nhÊt. S¶n l­îng trung b×nh hµng n¨m ë thÕ giíi lµ 696,2 – 723,3 triÖu tÊn (n¨m 2005 – 2007). Trong ®ã n­íc Mü s¶n xuÊt 40,62% tæng s¶n l­îng ng« vµ 59,38% do c¸c n­íc kh¸c s¶n xuÊt. S¶n l­îng ng« trªn thÕ giíi n¨m 2007 t¨ng gÊp ®«i so víi 30 n¨m tr­íc ®©y (s¶n l­îng kho¶ng 349 triÖu tÊn n¨m 1977) [22]. B¶ng 2.2 S¶n l­îng ng« s¶n xuÊt trªn thÕ giíi n¨m 2005 – 2007 §¬n vÞ tÝnh: triÖu tÊn tt S¶n l­îng ( n¨m) 2005/2006 2006/2007 2007/2008 Trung b×nh 1. S¶n xuÊt ThÕ giíi 696,2 702,2 771,5 723,3 Mü 282,3 267,6 331,6 293,8 C¸c n­íc kh¸c 413,9 436,6 439,9 429,5 2. Tiªu thô néi ®Þa ThÕ giíi 702,5 722,8 768,8 731,4 Mü 231,1 235,6 267,7 245,1 C¸c n­íc kh¸c 470,5 487,2 501,2 486,3 3. XuÊt khÈu ThÕ giíi 82,6 84,7 86,7 84,7 Mü 56,1 53,0 54,5 54,5 C¸c n­íc kh¸c 26,5 31,7 32,2 30,1 Nguån: sokhoahoccn.angiang.gov.vn Nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhê sö dông c¸c gièng ng« lai míi mµ n¨ng suÊt ng« ®­îc n©ng lªn, nh­ng viÖc tiªu thô còng t¨ng nhanh, g©y nªn m©u thuÉn cung cÇu. Nh÷ng n­íc nhËp khÈu ng« nhiÒu nhÊt trªn thÕ giíi lµ NhËt B¶n, Trung Quèc ( 16,3 triÖu tÊn, chiÕm 17,5% ), EU ( 10 triÖu tÊn, chiÕm 11,3%), Mehico (9,7triÖu tÊn, chiÕm 10%), Hµn quèc ( 8,8 triÖu tÊn, chiÕm 9,5%).[25]. Theo TrÇn Hång Uy, tæng s¶n l­îng ng« cña c¸c n­íc trong khu vùc tõ Trung Quèc, Th¸i Lan, Indonexia, Ên ®é, Philipine, Campuchia mÊy n¨m gÇn ®©y vÉn t¨ng mµ gi¸ ng« kh«ng gi¶m. §iÒu ®ã chøng tá nhu cÇu ng« trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi rÊt lín, cung vÉn ch­a ®ñ cÇu [17]. ë Ch©u ¸, B¾c TriÒu tiªn ®· sö dông 100% gièng ng« lai trong s¶n xuÊt nªn n¨ng suÊt ng« b×nh qu©n ®¹t 6,3 tÊn /ha. TiÕp ®ã lµ Trung Quèc cã diÖn tÝch trång ng« lín thø 3 trªn thÕ giíi. Trung Quèc b¾t ®Çu nghiªn cøu ng« lai tõ n¨m 1912, n¨m 1928 ®· ®­a ra s¶n xuÊt nhiÒu gièng ng« lai. DiÖn tÝch trång c¸c gièng ng« lai n¨m 1994 ®· ®¹t 18,45 triÖu ha, chiÕm 87,7%, trong ®ã diÖn tÝch trång c¸c gièng lai ®¬n ®¹t 93,4 %. V× vËy n¨ng suÊt ng« b×nh qu©n cña Trung Quèc n¨m 1996/1997 lµ 4,98 tÊn/ha [4]. Trªn thÕ giíi hiÖn nay chØ tËp trung nghiªn cøu vµ sö dông ng« th­êng ­u thÕ lai, cßn ng« nÕp ­u thÕ lai ch­a ®­îc sö dông nhiÒu. Ng« nÕp lµ mét lo¹i ngò cèc ®Æc biÖt cã hiÖu qu¶ cao trong tiªu dïng vµ chÕ biÕn. Ng« nÕp lµ nhãm cã s¸p khi c¾t, tinh bét m¹ch nh¸nh vµ chñ yÕu lµ amilopectin. C©y ng« nÕp ®­îc t×m thÊy ®Çu tiªn ë Trung quèc vµo n¨m 1909 ( Porcher Michell H vµ céng sù). C©y nµy biÓu hiÖn nh÷ng tÝnh tr¹ng kh¸c th­êng vµ mét thêi gian dµi c¸c tÝnh tr¹ng nµy ®­îc c¸c nhµ chän t¹o gièng ng« ë Mü sö dông lµm chØ thÞ cho nh÷ng gen Èn trong c¸c ch­¬ng tr×nh chän t¹o gièng ng«. N¨m 1922, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ph¸t hiÖn néi nhò cña ng« nÕp chØ chøa amilopectin mµ kh«ng cã amilose. Tr­íc thÕ chiÕn thø hai nguån amilopetin ®­îc sö dông chÝnh lµ tõ s¾n, nh­ng khi ng­êi NhËt cung cÊp ng« nÕp th× nguån amilopetin ®­îc sö dông chñ yÕu lµ tõ ng« nÕp [5]. HiÖn nay diÖn tÝch trång ng« nÕp trªn thÕ giíi lµ 32 triÖu ha vµ ch©u ¸ lµ 6,9 triÖu ha, n¨ng suÊt b×nh qu©n chØ ®¹t 1,7 tÊn /ha. ë Mü hiÖn nay míi chØ tËp trung vµo ng« th­êng ­u thÕ lai, ng« nÕp ­u thÕ lai ®­îc trång kho¶ng 700,000 acres chñ yÕu do nhu cÇu tinh bét d¹ng amilopectin thay thÕ cho s¶n phÈm nµy cña s¾n ®Ó xuÊt khÈu, lµm thuèc, chÕ biÕn n­íc hoa. ViÖc chän t¹o gièng ng« nÕp ë Mü tËp trung vµo ng« nÕp ­u thÕ lai, n¨m 2003 cã 12 c«ng ty h¹t gièng chµo b¸n c¸c tæ hîp ng« nÕp ­u thÕ lai ®­îc kinh doanh trªn thÞ tr­êng[5]. N¨m 1990, môc tiªu ch­¬ng tr×nh t¹o gièng ng« nÕp ­u thÕ lai vµ ng« cã chÊt l­îng protein cña Argentina ®­îc b¾t ®Çu nghiªn cøu vµ sau ®ã mét vµi dßng thuÇn ®­îc ph¸t triÓn vµ thö kh¶ n¨ng phèi hîp gi÷a c¸c dßng tù phèi tèt nhÊt vµ vô ng« n¨m 2001 -2002 mét sè tæ hîp lai ®¬n ®­îc thö nghiÖm. Sè tæ hîp ®­îc ph©n thµnh 3 nhãm lµ: ng« nÕp ­u thÕ lai, ng« chÊt l­îng protein cao, vµ tæ hîp lai kÐp c¶i thiÖn tinh bét cña ng« chÊt l­îng protein. Trªn thÕ giíi, c©y ng« lµ mét lo¹i c©y hµng ho¸ tõ rÊt sím. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ, c«ng t¸c chän t¹o gièng ng« ngµy cµng ph¸t triÓn. C©y ng« lµ mét trong nh÷ng c©y trång øng dông c«ng nghÖ biÕn ®æi sím nhÊt vµ ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh c«ng nhÊt. VÒ c¬ cÊu c©y trång biÕn ®æi gen trªn thÕ giíi, c©y ng« chiÕm 21% diÖn tÝch gieo trång. N¨m 2003 diÖn tÝch trång ng« biÕn ®æi gen ®· t¨ng 4% so víi n¨m tr­íc. C¸c n­íc s¶n xuÊt vµ cung cÊp s¶n phÈm c©y trång biÕn ®æi gen lµ Mü, Trung Quèc, Argentina vµ Canada. Nh÷ng n­íc nµy s¶n xuÊt vµ cung øng 99% s¶n phÈm trªn toµn cÇu [24]. H­íng chñ yÕu trong chän gièng c©y ng« chuyÓn gen lµ lµm t¨ng gi¸ trÞ dinh d­ìng cña nã. Gièng ng« biÕn ®æi gen ®Çu tiªn cã gi¸ trÞ dinh d­ìng cao vµ ®· ®­îc th­¬ng m¹i ho¸ ë mét sè n­íc lµ gièng LY038. §©y lµ mét gièng b¾p cã hµm l­îng methionine cao. Nh÷ng nghiªn cøu kh¸c còng chØ ra c¸c gièng ng« chuyÓn gen còng cã kh¶ n¨ng chèng chÞu kh« h¹n. ë Trung Quèc ®· cho ra ®êi gièng ng« chuyÓn gen phytase. Phytase ®­îc dïng nh­ mét nguån bæ sung trong thùc phÈm ch¨n nu«i ®Ó ph©n gi¶i phytic acide, mét d¹ng tån tr÷ cña phosphorus, phytase cã thÓ lµm t¨ng sù hÊp thu phosphorus trong ®éng vËt nhiÒu h¬n 60%.[25]. Trång trät vµ s¶n xuÊt ng« ®ãng vai trß chñ chèt ®èi víi nguån cung l­¬ng thùc cña Mü vµ thÕ giíi, lµ nguån thøc ¨n gia sóc vµ lµ thµnh phÇn cã mÆt trong c¸c lo¹i thøc ¨n chÕ biÕn tõ b¸nh mú, lóa m¹ch cho ®Õn n­íc ngät. HiÖn nay nhu cÇu nhiªn liÖu sinh häc ethanol lµm tõ ng« ®ang gia t¨ng khiÕn gi¸ cña lo¹i c©y trång nµy ®ang bÞ ®Èy vät lªn cao vµ buéc ng­êi n«ng d©n ph¶i t×m c¸ch t¨ng mËt ®é c©y ng« trªn mçi ha ®Êt trång. Lîi Ých cña ng­êi n«ng d©n cã ®­îc tõ c¸c gièng ng« míi lµ chóng cã thÓ chÞu ®ùng ®­îc ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt cña thêi tiÕt vµ cho n¨ng suÊt cao h¬n[28]. Do ®ã ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c©y ng«. HiÖn nay c¸c nhµ khoa häc cña tr­êng ®¹i häc Wasington, Mü ®· vÏ ®­îc s¬ ®å bé gen khæng lå cña c©y ng«. S¬ ®å gen lµ ch×a kho¸ ®èi víi giíi khoa häc trong c«ng t¸c c¶i thiÖn sè l­îng lo¹i c©y trång nµy[29]. CIMMYT vµ ViÖn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi quèc tÕ (IITA) ®· phèi hîp víi nhau vµ víi n«ng d©n trång ng« tõ nhiÒu vïng sinh th¸i kh¸c nhau ë ch©u Phi ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng gièng ng« míi chÞu h¹n cho lôc ®Þa kh« h¹n nµy vµ ®· cã rÊt nhiÒu gièng ®­îc ®­a vµo trång thùc tÕ t¹i ®©y[27]. 3. VËt liÖu, néi dung vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1. VËt liÖu, ®Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu 3.1.1. VËt liÖu VËt liÖu lµ c¸c dßng ng« nÕp tù phèi ®êi 4 ®­îc kÝ hiÖu nh­ b¶ng sau: STT Tªn gäi ®Þa ph­¬ng KÝ hiÖu D©n téc N¬i thu thËp 1 Poãc cõ lÈu GN 5 H m«ng M­êng ph¨ng §iÖn Biªn 2 Sli lî GN 6 Kh Mó M­êng ph¨ng §iÖn Biªn 3 Ng« nÕp Klap GN 26 £®ª Bu«n Klap, x· Eadr«ng, huyÖn Kr«ng Buk, §¾c l¾c 4 NÕp lµo s¬n la GN 33 Th¸i B¶n Nong tÈu, PhiÒng C¨m, Mai Ch©u, S¬n La 5 KhÈu li can pen GN 37 Th¸i B¶n R¼ng, M­êng Than, Than Uyªn, Lai Ch©u 6 Ng« nÕp tr¾ng GN 38 Dao ®á Th«n S¶ s¸ng, x· T¶ ph×n, Sa pa, Lµo cai 7 MÑ nhiÒu pÑ GN 30 Th¸i Lµo cai 8 NÕp hoa Khu nó GN 49 £®ª X· Ch­ nÐ, Kr«ng buk §¾c l¾c 3.1.2. §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu 3.1.2.1. §Þa ®iÓm T¹i tr­êng §¹i häc H¶i phßng – quËn KiÕn An thµnh phè H¶i Phßng. 3.1.2.2. Thêi vô - ThÝ nghiÖm 1: §¸nh gi¸ c¸c dßng bè mÑ tiÕn hµnh trong vô Xu©n 2008 (gieo th¸ng 2 n¨m 2008). - ThÝ nghiÖm 2: §¸nh gi¸ c¸c tæ hîp lai(THL), tiÕn hµnh trong vô hÌ thu n¨m 2008 (gieo th¸ng 6 n¨m 2008). 3.2. Néi dung nghiªn cøu + ThÝ nghiÖm 1: §¸nh gi¸ sin._.h tr­ëng, ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng chèng chÞu vµ n¨ng suÊt cña dßng bè mÑ vµ tiÕn hµnh lai t¹o h¹t tæ hîp lai. - Theo dâi sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c¸c dßng bè mÑ. - NhËn biÕt c¸c ®Æc ®iÓm vµ tÝnh tr¹ng tèt theo mong muèn t¹o gièng ­u thÕ lai - Theo dâi kh¶ n¨ng chèng chÞu - §¸nh gi¸ n¨ng suÊt vµ c¸c yÕu tè t¹o thµnh n¨ng suÊt cña c¸c dßng bè mÑ - Lai t¹o THL + ThÝ nghiÖm 2: §¸nh gi¸ sinh tr­ëng, ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng chèng chÞu vµ n¨ng suÊt cña c¸c THL vµ ph©n tÝch kh¶ n¨ng phèi hîp cña c¸c con lai. - Theo dâi sinh tr­ëng ph¸t triÓn cña c¸c THL - Theo dâi kh¶ n¨ng chèng chÞu - §¸nh gi¸ n¨ng suÊt vµ c¸c yÕu tè t¹o thµnh n¨ng suÊt - §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp (KNKH) cña c¸c dßng. 3.3. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.3.1. Bè trÝ thÝ nghiÖm + ThÝ nghiÖm 1: Gåm 8 quÇn thÓ ng«, mçi quÇn thÓ bè trÝ mét « thÝ nghiÖm, mçi « 10 m2, bè trÝ theo kiÓu tuÇn tù kh«ng lÆp l¹i. + ThÝ nghiÖm 2: ThÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng phèi hîp, gåm 28 con lai cña 8 dßng ng« ®­îc ®¸nh gi¸ vµ lai ë thÝ nghiÖm 1, bè trÝ khèi hoµn toµn ngÉu nhiªn ( RCB) 3 lÇn nh¾c l¹i , diÖn tÝch « 10m2. 3.3.2. Ph­¬ng ph¸p lai 3.3.2.1. S¬ ®å lai TiÕn hµnh lai b»ng ph­¬ng ph¸p lai lu©n giao theo m« h×nh 4 ( lai mét chiÒu). S¬ ®å lai ë trang sau: D¶i b¶o vÖ D¹ngbè D¹ng mÑ GN 37 GN5 GN 49 GN 38 GN 26 GN 6 GN 30 GN 33 GN 37 x x x x x x x Gn 5 x x x x x x GN 49 x x x x x GN 38 x x x x GN 26 x x x GN 6 x x GN 30 x GN 33 D¶i b¶o vÖ S¬ ®å lai Dialen theo griffing m« h×nh 4 Ghi chó: ¤ ký hiÖu (x) lµ tæ hîp lai 3.3.2.2. Kü thuËt lai - ë mçi quÇn thÓ ng« tiÕn hµnh chän 20 c©y ®¹i diÖn ®Ó lai. - Tr­íc khi lai tiÕn hµnh bao b¾p vµ bao cê tr­íc khi cê tung phÊn vµ b¾p phun r©u kh«ng qu¸ 24 giê. - Khi ng« tung phÊn ta tiÕn hµnh lÊy phÊn cña c©y quy ®Þnh lµm bè thô cho c©y mÑ theo cÆp lai quy ®Þnh ë s¬ ®å lai. - TiÕn hµnh lai vµo thêi ®iÓm tung phÊn ré nhÊt trong ngµy: 8-10 giê s¸ng. 3.3.3. Ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ 3.3.3.1. ThÝ nghiÖm 1 §¸nh gi¸ t×nh h×nh sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y bè mÑ. Ngµy gieo Sè ngµy tõ gieo ®Õn mäc Sè ngµy tõ gieo ®Õn 3-4 l¸ Sè ngµy tõ gieo ®Õn 7-9 l¸ Sè ngµy tõ gieo ®Õn xo¸y nân Sè ngµy tõ gieo ®Õn trç cê khi quÇn thÓ cã 70% sè c©y trç cê tung phÊn Sè ngµy tõ gieo ®Õn phun r©u khi quÇn thÓ cã 70% sè c©y phun r©u Ngµy chÝn (TGST): Khi ch©n h¹t cã chÊm ®en hoÆc cã kho¶ng 75% sè c©y cã l¸ bi kh«. Theo dâi ®¸nh gi¸ mét sè tÝnh tr¹ng sè l­îng Theo dâi ®éng th¸i t¨ng tr­ëng chiÒu cao c©y 10 ngµy 1 lÇn, ®o tõ mÆt ®Êt ®Õn ®Ønh l¸ cao nhÊt Theo dâi ®éng th¸i ra l¸, theo dâi 10 ngµy 1 lÇn ChiÒu cao c©y cuèi cïng (cm): §o tõ gèc s¸t mÆt ®Êt ®Õn ®Ønh cê, ®­îc tÝnh sau khi trç cê 15 ngµy. ChiÒu cao ®ãng b¾p (cm): ®o tõ gèc s¸t mÆt ®Êt ®Õn m¾t ®ãng b¾p trªn cïng (b¾p thø nhÊt). §­êng kÝnh th©n ( cm), ®o lãng thø hai tÝnh tõ mÆt ®Êt Sè l¸: tÝnh tõ l¸ thËt thø nhÊt ®Õn cuèi cïng, theo dâi b»ng ®¸nh dÊu s¬n. DiÖn tÝch l¸ vµ chØ sè diÖn tÝch l¸ c¸c giai ®o¹n 3-4 l¸, 7-9 l¸ vµ thêi kú trç cê phun r©u. DiÖn tÝch l¸ ®­îc tÝnh theo c«ng thøc: S = Ltb x Rtb x 0,7 x ∑ sè l¸ Ltb: chiÒu dµi trung b×nh cña l¸ trªn c©y Rtb: chiÒu réng trung b×nh cña l¸ trªn c©y 0,7: hÖ sè diÖn tÝch l¸ ∑ sè l¸: tæng sè l¸ xanh trªn c©y t¹i thêi ®iÓm theo dâi ChØ sè diÖn tÝch l¸ ( Leaf Area Index) = S (m2 l¸) / S ( m2 ®Êt). §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh dßng bè mÑ S©u ®ôc th©n (%): §Õm sè c©y cã s©u ®ôc th©n/ « thÝ nghiÖm theo dâi ë giai ®o¹n 7-9 l¸ thËt vµ giai ®o¹n chÝn s÷a sau ®ã tÝnh tû lÖ vµ cho ®iÓm theo thang ®iÓm: < 5% sè c©y bÞ s©u 5-<15% sè c©y bÞ s©u 15-<25% sè c©y bÞ s©u 25-<35% sè c©y bÞ s©u > 35% sè c©y bÞ s©u. BÖnh kh« v»n, bÖnh ®èm l¸: TÝnh tû lÖ vµ cho ®iÓm tõ 1-5 ®Ó x¸c ®Þnh cÊp ®é bÖnh theo thang ®iÓm: Kh«ng cã l¸ bÞ bÖnh >5-15% diÖn tÝch l¸ bÞ bÖnh >15-30% diÖn tÝch l¸ bÞ bÖnh >30-50% diÖn tÝch l¸ bÞ bÖnh > 50% diÖn tÝch l¸ bÞ bÖnh Kh¶ n¨ng chèng ®æ Theo dâi tÊt c¶ c¸c lÇn nh¾c l¹i sau ®ît giã to vµ tr­íc khi thu ho¹ch. - §æ rÔ (%): TÝnh phÇn tr¨m sè c©y bÞ ®æ nghiªng 1 gãc >300 so víi ph­¬ng th¼ng ®øng th× ®­îc coi lµ ®æ rÔ. - §æ gÉy th©n: TÝnh phÇn tr¨m sè c©y bÞ gÉy ë ®o¹n th©n phÝa d­íi b¾p tr­íc khi thu ho¹ch. §¸nh gi¸ n¨ng suÊt vµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt: Sè b¾p/ c©y: Tæng sè b¾p/ « chia cho tæng sè c©y/ «. ChiÒu dµi b¾p (cm): §o tõ gèc b¾p ®Õn ®Çu mót b¾p. §­êng kÝnh b¾p (cm): §o ë vÞ trÝ cã ®­êng kÝnh lín nhÊt. Sè hµng h¹t/ b¾p. Sè h¹t/ hµng: §­îc ®Õm theo hµng h¹t cã chiÒu dµi trung b×nh trªn b¾p. D¹ng h¹t, mµu s¾t h¹t vµ P1000 h¹t (gam): §Ó x¸c ®Þnh khèi l­îng 1000 h¹t, c©n 2 mÉu mçi mÉu 500 h¹t, khèi l­îng gi÷a 2 lÇn chªnh lÖch nhau kh«ng qu¸ 2 gam lµ chÊp nhËn ®­îc. Quy vÒ Èm ®é 14%. Khèi l­îng b¾p t­¬i/ « (kg). Khèi l­îng b¾p kh«/ « (kg). Sè b¾p/ c©y x sè h¹t/ b¾p x P1000 h¹t x mËt ®é NSLT= 100000000 N¨ng suÊt thùc thu (NSTT) ë Èm ®é 14% ®­îc tÝnh theo c«ng thøc: (100-A0TT) 10.000 NSTT= P b¾p t­¬i x tû lÖ h¹t/ b¾p x x (100-14) S0 Trong ®ã: A0TT lµ Èm ®é ®o thùc tÕ Tû lÖ h¹t/ b¾p = (P2/P1)x100 víi P1: khèi l­îng 10 b¾p; P2: khèi l­îng h¹t 10 b¾p. S0 lµ diÖn tÝch « thÝ nghiÖm 14% lµ Èm ®é b¶o qu¶n yªu cÇu 3.3.3.2. ThÝ nghiÖm 2 §¸nh gi¸ c¸c giai ®o¹n sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña THL. Ngµy gieo Sè ngµy tõ gieo ®Õn mäc Sè ngµy tõ gieo ®Õn 3-4 l¸ Sè ngµy tõ gieo ®Õn 7-9 l¸ Sè ngµy tõ gieo ®Õn xo¸y nân Sè ngµy tõ gieo ®Õn tung phÊn Sè ngµy tõ gieo ®Õn phun r©u Ngµy chÝn (TGST) ChiÒu cao c©y (cm) ChiÒu cao ®ãng b¾p (cm) §é ®ång ®Òu chiÒu cao c©y, chiÒu cao ®ãng b¾p, kÝch th­íc b¾p b»ng c¸c møc: tèt : trung b×nh : kÐm. Sè l¸: tÝnh tõ l¸ thËt thø nhÊt ®Õn cuèi cïng. DiÖn tÝch l¸ vµ chØ sè diÖn tÝch l¸. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chèng chÞu cña THL S©u ®ôc th©n (%) BÖnh kh« v»n, bÖnh ®èm l¸ Kh¶ n¨ng chèng ®æ §¸nh gi¸ n¨ng suÊt vµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt: Sè c©y 1 b¾p, 2 b¾p hoÆc kh«ng cã b¾p/ mçi «. Theo dâi tr­íc khi thu ho¹ch 1-3 ngµy §é che kÝn b¾p cña l¸ bi theo thang ®iÓm: 1 (rÊt kÝn); 2(kÝn); 3 (h¬i hë); 4 (hë); 5 (rÊt hë). Sè b¾p/ c©y: Tæng sè b¾p/ « chia cho tæng sè c©y/ «. ChiÒu dµi b¾p (cm): §o tõ ®Çu b¾p ®Õn móp b¾p. ChiÒu dµi ®o¹n kh«ng cã h¹t (®u«i chuét) (cm). §­êng kÝnh b¾p (cm): §o ë vÞ trÝ b¾p cã ®­êng kÝnh lín nhÊt. Sè hµng h¹t/ b¾p. Sè h¹t/ hµng. D¹ng h¹t, mµu s¾t h¹t vµ P1000 h¹t (gam) Khèi l­îng b¾p t­¬i/ « (kg). Khèi l­îng b¾p kh«/ « (kg). N¨ng suÊt lý thuyÕt (ta/ha) N¨ng suÊt thùc thu (NSTT) ë Èm ®é 14% (t¹/ha) * Kh¶ n¨ng kÕt hîp vµ ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp - Khả năng kết hợp là một thuật ngữ để chỉ giá trị chọn giống của các giống bố mẹ được sử dụng để tạo ra con lai tốt nhất, đó là khả năng khi sử dụng chúng để lai, con lai thu được sẽ có ưu thế lai hơn so với bản thân của chúng. Khả năng kết hợp là một đặc tính di truyền, được truyền qua các thế hệ tự phối và di truyền được khi cho lai tạo (Trương Đích, 1988)[7]. Khả năng kết hợp được chia làm 2 loại: khả năng kết hợp chung và khả năng kết hợp riêng. + Khả năng kết hợp chung (GCA) là đại lượng trung bình về ưu thế lai của tất cả các tổ hợp lai mà dòng đó tham gia, thể hiện khả năng cho ưu thế lai của dòng đó so với các dòng khác. Về bản chất di truyền, GCA đặc trưng cho hiệu ứng cộng tính của các gen. + Khả năng kết hợp riêng (SCA) là khả năng cho ưu thế lai của một giống bố mẹ khi lai với một giống bố mẹ khác, biểu hiện bằng trị số bình quân tính trạng của từng tổ hợp lai so với giá trị khả năng kết hợp chung của hai bố mẹ. Về bản chất di truyền, SCA đặc trưng cho hiệu ứng không cộng tính của các gen. Sử dụng phép phân tích khả năng kết hợp có tác dụng to lớn trong việc hoạch định chương trình tạo giống nhằm sử dung ưu thế lai và lai tạo giống có định hướng. - Phương pháp đánh giá khả năng kết hợp Luân giao (Diallen cross) là phương pháp thử khả năng kết hợp do Sprague và Tatum [31] đề xuất, đã được nhiều nhà khoa học khác phát triển, đặc biệt là B. Giffing năm 1956 [25, 26] . Đây là phương pháp mà các dòng định thử khả năng kết hợp được lai luân phiên trực tiếp với nhau. Trong luân giao, các dòng vừa là cây thử của các dòng khác, vừa là cây thử của chính nó. Phương pháp này xác định được bản chất và giá trị di truyền của các tính trạng cũng như khả năng kết hợp chung và riêng của các vật liệu tham gia. Luân giao được sử dụng cho nhiều loại cây trồng với mục đích chính là tìm các thông số di truyền của các đối tượng nghiên cứu. Có hai phương pháp chính để phân tích luân giao là phương pháp Hayman (1954) và phương pháp Griffing (1956). + Phương pháp Hayman: để xác định tham số di truyền của bố mẹ cũng như tổ hợp lai. Tuy nhiên, việc xác định các thông số chỉ chính xác khi bố mẹ thoả mãn các điều kiện Hayman đưa ra. Phương pháp Hayman được tiến hành theo hai bước: phân tích phương sai và ước lượng các thành phần biến dị. + Phương pháp Griffing: phương pháp này cho biết thành phần biến động khả năng kết hợp chung, riêng được quy đổi sang các thành phần biến động do hiệu quả cộng tính, trội và siêu trội của gen.Luân giao dựa trên chiều hướng bố mẹ và con lai thuận nghịch mà Griffing đưa ra 4 sơ đồ sau: Sơ đồ 1: tất cả các dòng định thử đem lai với nhau theo mọi tổ hợp lai theo hai hướng thuận nghịch, số tổ hợp lai là N = n2 (n: số dòng tham gia). Sơ đồ 1 chỉ áp dụng ở cây tự thụ phấn. Sơ đồ 2: tất cả các dòng định thử đem lai với nhau theo mọi tổ hợp lai theo hướng lai thuận, bao gốm cả bố mẹ trong phân tích, số tổ hợp lai là N = n(n+1)/2. Sơ đồ 2 chỉ áp dụng khi trong số các dòng định thử có các dòng chuẩn (hoặc giống chuẩn) và sẽ làm đối chứng cho thí nghiệm so sánh giống sau này. Sơ đồ 3: Các dòng được lai luân giao với nhau theo cả hai hướng thuận và nghịch, số tổ hợp lai là N = n(n-1). Sơ đồ 3 được áp dụng khi số dòng mang thử tương đối ít (dưới 5 dòng) bao gồm các dòng chuẩn và cần kiểm tra sự ảnh hưởng của tế bào chất tới việc hình thành ưu thế lai. Sơ đồ 4: Các dòng được lai với nhau chỉ theo hướng thuận, số tổ hợp lai là N = n(n-1)/2. Tuỳ theo mục đích mà lựa chọn sơ đồ thích hợp. Tuy nhiên, hiện nay sơ đồ 4 được sử dụng rộng rãi, đạt hiệu quả mong muốn bởi không tốn sức mà lại cho kết qủa nhanh và chính xác. Thí nghiệm trong luận văn này được áp dụng sơ đồ 4 Griffing. M« h×nh to¸n häc cña ph­¬ng ph¸p lu©n giao ®­îc Sprague vµ Tamtum ®Ò xuÊt n¨m 1942. ThÝ nghiÖm trong ®Ò tµi nµy ¸p dông theo m« h×nh 4 nªn m« h×nh to¸n häc nh­ sau: 1 Xij = µ + gi + gj + sij + ∑ eijk b k=1 Trong đó: µ - Tác động trung bình của thí nghiệm gi và gj - Tác động của khả năng kết hợp chung của các dòng i và dòng j. sij - Tác động của khả năng kết hợp riêng giữa dòng i và j. eijk - sai số ngẫu nhiên. * Các công thức tính + Tính các tổng bình phương và bậc tự do - KNKH chung 1 4 SSg = ∑(Xi + xij - X2 dfg = p-1. p+2 p - KNKH riêng: 1 2 p(p-1) SSs = ∑x2ij - ∑(Xi + xij )2 + X2 .. dfs = p+2 (p+1)(p+2) 2 + Công thức tính các tác động KNKHC (gi) và KNKHR (sij) 1 2 - KNKHC (gi) = ( Xi + xij - X..) p+2 p 1 2 - KNKHR (sij) = xij - ( Xi + xij + Xj + xij ) + X.. p + 2 (p+1)(p+2) + Sai số để đánh giá các tác động khả năng kết hợp chung và riêng. 2 - GCA:Ed (gi-gj) = E2 p + 2 (p-1) - Edgi = E2 p (p+2) 2(p-1) - SCA:Ed (sij-sik ) = E2 (p+2) 2p - Ed (sij-sik ) = E2 p+2 - Phân tích thống kê khả năng kết hợp bằng chương trình phân tích KNKH ( Ver 2.0 Nguyễn Đình Hiền 1995). 3.4. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt ¸p dông 3.4.1. Lµm ®Êt vµ gieo h¹t §Êt cµy s©u 25-30 cm, bõa nhá ®¶m b¶o ®é t¬i xèp, b»ng ph¼ng, s¹ch cá d¹i. Yªu cÇu: §Êt gi÷ n­íc vµ tho¸t n­íc tèt. Tr­íc khi gieo h¹t lªn luèng réng 1,2 m nÕu trång 2 hµng vµ réng 0,7 m nÕu trång 1 hµng, luèng cao 20-25 cm. Sau ®ã r¹ch hµng ®¶m b¶o hµng c¸ch hµng 70 cm, gieo h¹t c¸ch h¹t 25 cm ®Ó ®¶m b¶o mËt ®é 50000 c©y/ ha. Gieo h¹t s©u 3-4 cm. 3.4.2. Ph©n bãn + L­îng ph©n bãn cho 1 ha: 5-7 tÊn ph©n chuång, 120 N, 90 kg P2O5, 60 kg K2O. + C¸ch bãn: - Bãn lãt: Tr­íc khi gieo h¹t b»ng c¸ch bãn r¶i hoÆc bãn theo hµng r¹ch sau ®ã phñ 1 líp ®Êt máng kÝn ph©n. L­îng bãn: Toµn bé ph©n chuång vµ ph©n l©n. - Bãn thóc: chia lµm 3 ®ît. §ît 1: Khi c©y cã 3-4 l¸ thËt bãn 1/3 N + 1/2 K2O. §ît 2: Khi c©y cã 7-9 l¸ thËt bãn 1/3 N + 1/2 K2O. §ît 3: Khi c©y xo¸y nân (tr­íc trç 15 ngµy) bãn toµn bé l­îng ph©n ®¹m cßn l¹i. 3.4.3. Ch¨m sãc - Tõ khi gieo ®Õn khi ng« 3 l¸ thËt: TiÕn hµnh xíi x¸o ph¸ v¸ng, b¾t s©u. - Khi ng« 3-4 l¸ thËt: Bãn thóc ®ît 1 kÕt hîp xíi x¸o nhÑ bÒ mÆt, lµm cá vµ vun nhÑ. - Khi ng« 7-9 l¸: Cuèc xíi gi÷a 2 hµng, lµm cá vµ bãn thóc ®ît 2. Khi c©y xuÊt hiÖn s©u c¾n l¸, s©u ®ôc th©n hoÆc bÖnh kh« v»n, bÖnh ®èm l¸ dïng thuèc hãa häc ®Ó phun trõ. + T­íi n­íc th­êng xuyªn cho ng« ®¶o b¶o ®é Èm ®ång ruéng 70-80%. 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 4.1 §¸nh gi¸ t×nh h×nh sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña c¸c dßng bè mÑ 4.1.1 Thêi gian sinh tr­ëng cña c¸c dßng bè mÑ Thêi gian sinh tr­ëng lµ mét chØ tiªu quan träng trong chän gièng c©y trång nãi chung vµ trong chän gièng ng« nÕp nãi riªng. Chän c¸c gièng cã thêi gian sinh tr­ëng ng¾n lµ môc tiªu cña chän gièng ng«, ®Æc biÖt quan träng víi ng« nÕp phôc vô cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña vïng ®ång b»ng s«ng Hång lµ trång xen, trång gèi, trång trong vô ®«ng cña c«ng thøc lu©n canh 3 vô/n¨m. Thêi gian sinh tr­ëng cña c©y ng« ®­îc tÝnh tõ khi gieo ®Õn khi thu ho¹ch trung b×nh kho¶ng 90 -160 ngµy. Thêi gian nµy biÕn ®éng tuú theo gièng, mïa vô, kü thuËt ch¨m sãc vµ ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña c¸c vïng miÒn kh¸c nhau. Còng nh­ mäi c©y trång kh¸c, thêi gian sinh tr­ëng cña c©y ng« ®­îc chia lµm 2 thêi kú : sinh tr­ëng sinh d­ìng vµ sinh tr­ëng sinh thùc. Hai thêi kú nµy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sèng kh¸c nhau vµ cã nh÷ng yªu cÇu kh¸c nhau vÒ kü thuËt ch¨m sãc. §¸nh gi¸ c¸c giai ®o¹n sinh tr­ëng cña c¸c dßng bè mÑ nh»m t×m ra c¸c dßng bè mÑ cã thêi gian sinh tr­ëng vµ chÖnh lÖch trç cê – phun r©u ng¾n lµ c¬ së chän bè mÑ cho tæ hîp lai, ®ång thêi lµ c¬ së ®iÒu khiÓn thêi gian trç cê cña c¸c dßng bè trïng khíp víi phun r©u cña dßng mÑ. Thêi gian sinh tr­ëng lµ mét tÝnh tr¹ng sè l­îng, di truyÒn chÞu ¶nh h­ëng bëi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh, mïa vô trång trong n¨m. C¸c dßng bè mÑ trång trong cïng mét ®iÒu kiÖn do vËy ®¸nh gi¸, so s¸nh thêi gian vµ c¸c giai ®o¹n sinh tr­ëng cña bè mÑ lµm c¬ së chän dßng bè mÑ phôc vô t¹o gièng ng« nÕp ­u thÕ lai. ThÝ nghiÖm 1 ®¸nh gi¸ c¸c dßng bè mÑ trong vô xu©n 2008, gieo ngµy 26/02/2008 theo dâi c¸c giai ®o¹n sinh tr­ëng, ph¸t triÓn chñ yÕu cña c¸c dßng bè mÑ, kÕt qña tr×nh bµy trong b¶ng 4.1 B¶ng 4.1. Thêi gian sinh tr­ëng cña c¸c dßng ng« nÕp bè mÑ gieo trong vô xu©n 2008 §¬n vÞ tÝnh: ngµy Dßng bè mÑ sè ngµy tõ gieo ®Õn... Mäc 3-4 l¸ 7-9 l¸ Xo¾n nân Trç cê Tung phÊn Phun r©u ChÝn GN30 6 16 24 60 75 77 78 102 GN 6 8 18 37 51 62 64 65 90 GN 26 8 17 29 55 67 68 68 99 GN 38 9 18 37 61 72 73 73 99 GN 37 8 18 37 60 72 76 76 99 GN 38 10 19 37 53 62 64 64 99 GN 33 8 18 38 58 67 69 69 98 GN 5 7 17 35 57 67 68 69 96 KÕt qu¶ b¶ng 4.1 cho thÊy c¸c dßng bè mÑ cã thêi gian tõ gieo ®Õn mäc kh¸ nhanh tõ 6-10 ngµy, ®iÒu nµy cho thÊy c¸c dßng tù phèi vÉn cã søc sèng kh¸ tèt. C¸c giai ®o¹n sinh tõ gieo ®Õn 3-4 l¸, ®Õn 7-9 l¸, xo¾n nân, trç cê vµ phun r©u tËp trung vµ kh«ng cã sù chªnh lÖch lín gi÷a c¸c dßng. Tæng thêi gian sinh tr­ëng cña c¸c dßng ®Òu thuéc nhãm ng¾n ngµy biÕn ®éng tõ 90 – 102 ngµy. Dßng cã thêi gian sinh tr­ëng dµi nhÊt lµ GN 30( 102 ngµy). Thêi gian chÖnh lÖch trç cê – phun r©u cña c¸c dßng ®Òu rÊt ng¾n chØ biÕn ®éng trong 1-4 ngµy, ®©y lµ møc chªnh lÖch lý t­ëng cho nh©n dßng vµ n¨ng suÊt nh©n dßng bè mÑ. * Giai ®o¹n tõ gieo ®Õn mäc §©y lµ giai ®o¹n quyÕt ®Þnh ®Õn chÊt l­îng vµ sè l­îng c©y con, ®ång thêi gian tiÕp ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng suÊt sau nµy. BiÕn ®éng trong giai ®o¹n nµy phô thuéc vµo chÊt l­îng h¹t gièng, kü thuËt canh t¸c, thêi vô, ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. Lóc nµy ®iÒu kiÖn thÝch hîp nhÊt cho h¹t n¶y mÇm lµ: ®é Èm ®Êt : 60 -70 % ®é Èm t­¬ng ®èi, nhiÖt ®é 25 – 30 0 C, vµ chó ý tiªu n­íc vµo mïa m­a. Qua b¶ng cho thÊy c¸c dßng bè mÑ cã thêi gian tõ gieo ®Õn mäc lµ 6 -10 ngµy, trong ®ã dßng cã thêi gian mäc dµi nhÊt lµ GN 49 10 ngµy), ng¾n nhÊt lµ GN 30 ( 6 ngµy). Trong vô xu©n chóng t«i tiÕn hµnh gieo vµo cuèi th¸ng 2/2008, lóc nµy nhiÖt ®é trung b×nh kh¸ thÊp 18-200C, kh«ng cã m­a, Èm ®é 87%, g©y ¶nh h­ëng tíi qu¸ tr×nh hót n­íc cña h¹t, h¹t kh«ng hót ®ñ l­îng n­íc cÇn thiÕt ®Ó n¶y mÇm, nªn thêi gian mäc cña c¸c dßng bè mÑ trång trong vô xu©n kÐo dµi. * Giai ®o¹n tõ gieo ®Õn trç cê tung phÊn phun r©u: Giai ®o¹n tõ gieo ®Õn trç cê, tung phÊn phun r©u quyÕt ®Þnh sè l­îng hoa ®ùc, hoa c¸i còng nh­ kh¶ n¨ng thô phÊn thô tinh cña c©y ng«. §©y lµ yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh n¨ng suÊt ng«. Giai ®o¹n nµy ®­îc chia lµm c¸c giai ®o¹n nhá sau: Giai ®o¹n c©y con (c©y ng« cã 3-4 l¸ thËt): §©y lµ giai ®o¹n c©y ng« sèng chñ yÕu dùa vµo l­îng chÊt dù tr÷ cã ë trong h¹t. Lóc nµy c©y ng« chÞu nhiÒu t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh nªn sinh tr­ëng chËm. Giai ®o¹n tõ 3-4 l¸ ®Õn 7-9 l¸: giai ®o¹n nµy c©y ng« b¾t ®Çu sèng b»ng h×nh thøc tù d­ìng th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt kho¸ng vµ quang hîp. §©y còng lóc c©y ng« ph¸t triÓn nhanh dÇn ®Ó chuÈn bÞ b­íc vµo ph©n ho¸ lãng th©n vµ b«ng cê. Giai ®o¹n v­¬n cao vµ ph©n ho¸ c¬ quan sinh s¶n : c©y ng« sinh tr­ëng nhanh vÒ th©n l¸, bé rÔ ph¸t triÓn m¹nh, ¨n s©u, tØa réng. C¸c ®èt th©n v­¬n cao do ®ã chiÒu cao c©y ng« t¨ng rÊt nhanh. Giai ®o¹n nµy còng quyÕt ®Þnh sè l­îng hoa ®ùc, hoa c¸i còng nh­ quyÕt ®Þnh khèi l­îng chÊt dù tr÷ trong th©n, l¸ ng«. §iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thÝch hîp cho c©y ng« sinh tr­ëng, ph¸t triÓn lµ : nhiÖt ®é 24 -25 0C, Èm ®é kh«ng khÝ 70 -75%, ®ñ n­íc vµ dinh d­ìng. Qua kÕt qu¶ theo dâi cho thÊy: C¸c dßng ng« trång trong vô xu©n cã nguån gèc kh¸c nhau cã thêi gian tõ gieo ®Õn trç cê, tung phÊn kh¸c nhau biÕn ®éng tõ 63 – 77 ngµy, trong ®ã dßng trç cê sím nhÊt lµ GN 6 vµ muén nhÊt lµ GN 30(77 ngµy). Tuy cã sù chªnh lÖch kh¸ lín vÒ thêi gian tõ gieo ®Õn trç cê, tung phÊn cña c¸c dßng bè mÑ nh­ng sù chªnh lÖch vÒ thêi gian tõ trç cê ®Õn tung phÊn biÕn ®éng trong kho¶ng 1-4 ngµy. Dßng cã thêi gian tõ tung phÊn ®Õn phun r©u ng¾n nhÊt GN 26( 1 ngµy), vµ dßng cã thêi gian nµy dµi nhÊt lµ GN 37 ( 4 ngµy). - Giai ®o¹n tõ tung phÊn ®Õn phun r©u diÔn ra trong kho¶ng thêi gian ng¾n nh­ng ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn n¨ng suÊt ng« sau nµy. Giai ®o¹n nµy ®Æc biÖt quan träng ®Ó h×nh thµnh c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt nh­ sè hµng h¹t/ b¾p, sè h¹t/hµng, tû lÖ b¾p h÷u hiÖu, khèi l­îng h¹t. Sù chªnh lÖch gi÷a tung phÊn vµ phun r©u phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm di truyÒn cña tõng dßng gièng, ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh, chÕ ®é dinh d­ìng. Kho¶ng chªch lÖch thêi gian nµy cµng Ýt th× qu¸ tr×nh thô phÊn, thô tinh diÔn ra cµng thuËn lîi vµ tËp trung, ng­îc l¹i kho¶ng chªnh lÖch nµy cµng lín sÏ ¶nh h­ëng kh«ng tèt ®Õn qóa tr×nh thô phÊn, thô tinh dÉn ®Õn hiÖn t­îng ®u«i chuét. §iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thÝch hîp cho giai ®o¹n nµy lµ nhiÖt ®é 25 -270 C, ®ñ n­íc vµ ®ñ dinh d­ìng. Qua kÕt qu¶ theo dâi cho thÊy, thêi gian tõ tung phÊn ®Õn phun r©u cña c¸c dßng bè mÑ trång trong vô xu©n biÕn ®éng kh«ng lín, tõ 0-1 ngµy. * Giai ®o¹n chÝn Sau khi hoµn thµnh qu¸ tr×nh thô phÊn, thô tinh h¹t ng« ®­îc h×nh thµnh vµ b¾t ®Çu tÝch luü chÊt kh«. Thêi kú nµy, c©y ng« t¨ng c­êng vËn chuyÓn c¸c chÊt dinh d­ìng tõ c¸c bé phËn vÒ b¾p, gióp t¨ng n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt cña h¹t ng«. Giai ®o¹n chÝn kÕt thóc khi ch©n h¹t cã ®iÓm ®en, lóc nµy tiÕn hµnh vµ tÝnh tæng thêi gian sinh tr­ëng cña c©y ng«. Qua kÕt qu¶ nghiªn cøu ë vô xu©n cho thÊy c¸c dßng kh¸c nhau cã thêi gian cña c¸c giai ®o¹n sinh tr­ëng kh¸c nhau. Nh­ng sù chªnh lÖch nµy lµ kh«ng lín, trong ®ã dßng cã thêi gian sinh tr­ëng dµi nhÊt lµ GN 30 (102 ngµy), dßng cã thêi gian sinh tr­ëng ng¾n nhÊt lµ GN 5( 96 ngµy). Nh­ vËy ta thÊy r»ng c¸c dßng cã nguån gèc kh¸c nhau cã thêi gian sinh tr­ëng kh¸c. 4.1.2 §éng th¸i t¨ng tr­ëng 4.1.2.1 §éng th¸i t¨ng tr­ëng chiÒu cao c©y C¸c dßng ng« nÕp tham gia thÝ nghiÖm ®Òu lµ c¸c dßng tù phèi ®êi 4. C¸c tÝnh tr¹ng di truyÒn cña chóng kh¸ æn ®Þnh. ChiÒu cao c©y lµ mét tÝnh tr¹ng sè l­îng ph¶n ¸nh sù sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c©y ng«. §©y lµ ®Æc tr­ng h×nh th¸i cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn c¸c yÕu tè kü thuËt, cÊu tróc di truyÒn, ®Æc ®iÓm sinh lý, sinh ho¸ cña c¸c dßng gièng ng«. Theo dâi ®éng th¸i t¨ng tr­ëng chiÒu cao c©y gióp ®¸nh gi¸ ®­îc ®é ®ång ®Òu vµ sù sinh tr­ëng ph¸t triÓn cña c¸c dßng gièng ng«, tõ ®ã cã nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt t¸c ®éng hîp lý, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông cña c¸c dßng ng« nµy trong chän t¹o gièng. ë vô xu©n chóng t«i tiÕn hµnh theo dâi chiÒu cao c©y qua 50 ngµy tõ 13/03 ®Õn 22/04 /2008. KÕt qu¶ theo dâi ®­îc tr×nh bµy trong b¶ng 4.2, h×nh 4.1. B¶ng 4.21 §éng th¸i t¨ng tr­ëng chiÒu cao c©y cña c¸c dßng ng« nÕp bè mÑ gieo trong vô xu©n 2008 §¬n vÞ tÝnh: cm Dßng bè mÑ Thêi gian theo dâi 13/03 23/03 02/04 12/04 22/04 GN 33 16,71 44,85 84,18 151,56 218,66 GN 5 17,55 45,55 90,82 141,15 195,30 GN 49 17,66 57,80 103,32 180,45 222,64 GN 37 11,77 28,00 55,34 105,92 182,17 GN 38 15,63 42,86 80,28 145,92 201,91 GN 26 13,57 38,72 78,41 143,90 218,28 GN 30 22,97 60,72 113,23 175,40 220,72 GN 6 17,62 43,94 85,19 127,41 165,75 H×nh 4.1. §éng th¸i t¨ng tr­ëng chiÒu cao c©y cña c¸c dßng ng« nÕp tham gia thÝ nghiÖm vô xu©n 2008 Qua b¶ng vµ ®å thÞ ta thÊy: ChiÒu cao c©y cña c¸c dßng ng« tham gia thÝ nghiÖm t¨ng dÇn qua c¸c lÇn theo dâi, nh­ng tèc ®é t¨ng m¹nh nhÊt vµo thêi ®iÓm c©y ng« ®¹t 7-9 l¸ víi trung b×nh 50,4cm/10 ngµy. Sau ®ã tèc ®é t¨ng chiÒu cao gi¶m dÇn vµ ®¹t tèi ®a vµo cuèi giai ®o¹n trç cê. Nh×n chung c¸c dßng ng« kh¸c nhau cã tèc ®é t¨ng tr­ëng chiÒu cao c©y kh¸c nhau qua c¸c lÇn theo dâi. Trong ®ã dßng cã tèc ®é t¨ng chiÒu cao nhanh nhÊt lµ GN 49 víi trung b×nh 50,2cm/10 ngµy, vµ dßng cã tèc ®é t¨ng chiÒu cao c©y thÊp nhÊt lµ GN 37 víi tèc ®é trung b×nh ®¹t 42,5 cm/10 ngµy. 4.1.2.2 §éng th¸i t¨ng tr­ëng sè l¸ Quang hîp lµ qu¸ tr×nh sinh lý c¬ b¶n quyÕt ®Þnh 90 – 95 % n¨ng suÊt cña c©y trång. §Ó cã hiÖu suÊt quang hîp cao th× c©y trång ph¶i cã bé l¸ phï hîp. Sè l¸, chØ sè diÖn tÝch l¸ vµ gãc ®é l¸ quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng quang hîp vµ kh¶ n¨ng tÝch luü chÊt kh« trong suèt qu¸ tr×nh sèng cña c©y. Theo dâi c¸c chØ tiªu nµy sÏ gióp cho c¸c nhµ chän gièng t×m ra ®­îc c¸c dßng cã kÕt cÊu bé l¸ hîp lý, thêi gian tån t¹i cña c¸c l¸ trªn c©y dµi nh»m n©ng cao n¨ng suÊt, phÈm chÊt vµ t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y ng«. Ng« lµ c©y C4, kh¶ n¨ng thÝch nghi víi c­êng ®é ¸nh s¸ng cao, cÊu t¹o bé l¸ ng« hîp lý, phiÕn l¸ to, dµy, gãc ®é ra l¸ nhá nªn c©y ng« sö dông n¨ng l­îng ¸nh s¸ng mÆt trêi rÊt cã hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh quang hîp. Trong toµn bé sè l¸ trªn th©n, nh÷ng l¸ ë gi÷a th©n ph¸t triÓn m¹nh nhÊt vµ cã t¸c dông lín trong viÖc vËn chuyÓn c¸c chÊt dinh d­ìng vµo b¾p. Tèc ®é ra l¸ lµ mét chØ tiªu ph¶n ¸nh sù sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c©y ng« qua c¸c thêi kú. Do ®ã trong trång ng« ph¶i chó ý ch¨m sãc t¹o ®iÒu kiÖn cho bé l¸ ng« ph¸t triÓn tèt nhÊt. KÕt qu¶ theo dâi vÒ chØ tiªu nµy ®­îc tr×nh bµy trong b¶ng 4.3 vµ h×nh 4.2. B¶ng 4.3. §éng th¸i t¨ng tr­ëng sè l¸ cña c¸c dßng ng« nÕp bè mÑ trång trong vô xu©n 2008 §¬n vÞ : sè l¸ Dßng bè mÑ Thêi gian theo dâi Tæng sè l¸ 13/03 23/03 02/04 12/04 22/04 GN 30 3,40 5,85 7,80 9,90 12,55 15,60 GN 5 3,75 6,35 8,50 11,2 13,10 14,20 GN 49 3.45 6,25 8,30 10,1 12,50 13,00 GN 37 3,05 5,35 7,30 10,2 13,15 15,75 GN 38 3,40 5,75 7,55 10,7 14,00 15,45 GN 26 3,55 6,55 9,05 12,6 13,80 13,40 GN 30 4,15 7,75 9,90 12,25 14,50 16,25 GN 6 3,55 6,10 8,20 10,1 13,70 14,25 H×nh 4.2. §éng th¸i t¨ng tr­ëng sè l¸ cña c¸c dßng ng« nÕp bè mÑ trong vô xu©n 2008 Qua b¶ng vµ ®å thÞ ta thÊy trong qu¸ tr×nh sinh tr­ëng cña c¸c dßng ng« nÕp, sè l¸ t¨ng dÇn vµ ®¹t tèi ®a khi c©y ng« trç cê. C¸c dßng ng« kh¸c nhau tèc ®é t¨ng tr­ëng sè l¸ còng kh¸c nhau. Trong ®ã dßng cã tèc ®é t¨ng m¹nh nhÊt lµ GN 30 víi trung b×nh 2,56 l¸/ 10 ngµy, vµ dßng cã tèc ®é t¨ng chËm nhÊt lµ GN 37(2,01 l¸/10 ngµy). Nh×n chung sù chªnh lÖch vÒ tèc ®é t¨ng tr­ëng sè l¸ cña c¸c dßng ng« nÕp lµ kh«ng lín. 4.1.3 §Æc tr­ng sinh lý cña c¸c dßng ng« nÕp bè mÑ tham gia thÝ nghiÖm §Æc tr­ng sinh lý cña c©y ng« bao gåm diÖn tÝch l¸ vµ chØ sè diÖn tÝch l¸. §©y lµ c¸c chØ tiªu quan träng ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng quang hîp, kh¶ n¨ng tÝch luü vËt chÊt kh« trong suèt qu¸ tr×nh sinh tr­ëng cña c©y ng« vµ còng lµ yÕu tè liªn quan trùc tiÕp ®Õn n¨ng suÊt cña c©y ng«. 4.1.3.1 DiÖn tÝch l¸ DiÖn tÝch l¸ cho biÕt kÝch th­íc bé l¸ ng«, cho biÕt l¸ ®ã to hay nhá, dµi hay ng¾n vµ ®ã còng lµ c¬ së ®Ó tÝnh chØ sè diÖn tÝch l¸. DiÖn tÝch l¸ phô thuéc nhiÒu vµo lo¹i gièng vµ ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. Trong ph¹m vi ®Ò tµi chóng t«i tiÕn hµnh theo dâi diÖn tÝch l¸ cña c¸c dßng ng« nÕp thÝ nghiÖm qua 3 thêi kú: thêi kú 3-4 l¸, thêi kú 7 -9 l¸ vµ thêi kú trç cê, phun r©u. KÕt qu¶ theo dâi ®­îc tr×nh bµy trong b¶ng 4.4 vµ h×nh 4.3 Qua b¶ng vµ h×nh ta thÊy diÖn tÝch l¸ cña c¸c dßng ng« bè mÑ ®Òu t¨ng dÇn vµ ®¹t tèi ®a khi c©y trç cê, phun r©u. * ë vô xu©n dßng cã diÖn tÝch l¸ lín nhÊt ë c¸c thêi kú theo dâi lµ GN 30, dßng cã diÖn tÝch l¸ nhá nhÊt lµ GN 5. Giai ®o¹n 3-4 l¸ c©y ng« chñ yÕu trao ®æi dinh d­ìng b»ng nguån dinh d­ìng ®­îc dù tr÷ trong h¹t gièng, v× vËy c©y cã diÖn tÝch l¸ nhá. Giai ®o¹n 7-9 l¸ lµ mét giai ®o¹n rÊt quan träng trong ®êi sèng c©y ng«. §©y lµ giai ®o¹n t¹o tiÒn ®Ò ®Ó cho c©y ng« b­íc vµo thêi kú trç cê phun r©u. B¶ng 4.4. DiÖn tÝch l¸ cña c¸c dßng ng« nÕp bè mÑ tham gia thÝ nghiÖm trong vô xu©n 2008 §¬n vÞ : m2 Dßng bè mÑ Thêi kú theo dâi 3-4 l¸ 7-9 l¸ Trç cê – phun r©u GN 33 0,012 0,158 0,398 GN 6 0,013 0,140 0,275 GN 49 0,014 0,160 0,370 GN 37 0,009 0,119 0,360 GN 38 0,012 0,123 0,433 GN 26 0,010 0,159 0,336 GN 30 0,013 0,194 0,453 GN 5 0,013 0,120 0,305 CV% 0,45 0,52 0,67 LSD 0,003 0,07 0,34 H×nh 4.3. DiÖn tÝch l¸ cña c¸c dßng ng« nÕp bè mÑ tham gia thÝ nghiÖm trong vô xu©n 2008 Qua kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, ë giai ®o¹n 7-9 l¸, diÖn tÝch l¸ cña c¸c dßng bè mÑ kh¸c nhau lµ th× kh¸c nhau ë møc cã ý nghÜa, trong ®ã dßng cã diÖn tÝch l¸ nhá nhÊt lµ GN37 (0,119m2 l¸/c©y) vµ dßng cã diÖn tÝch l¸ lín nhÊt lµ GN30(0,194m2 l¸/c©y). Sang giai ®o¹n trç cê phun r©u hÇu hÕt c¸c dßng ng« ®Òu cã diÖn tÝch l¸ ®¹t møc tèi ®a. KÕt qu¶ nghiªn cøu chØ ra r»ng c¸c dßng ng« kh¸c nhau cã møc tèi ®a vÒ diÖn tÝch l¸ kh¸c nhau ë møc cã ý nghÜa, trong ®ã dßng cã diÖn tÝch l¸ nhá nhÊt lµ GN 5 (0,275m2 l¸/c©y), vµ dßng cã diÖn tÝch l¸ lín nhÊt lµ GN 30 víi 0,433m2 l¸/c©y. 4.1.3.2 ChØ sè diÖn tÝch l¸ ChØ sè diÖn tÝch l¸ ( LAI: Leaf Area Index) cho biÕt møc ®é che phñ cña l¸ trªn ®Êt mµ c©y trång chiÕm chç ( LAI = m2 l¸/ m2 ®Êt). ChØ sè diÖn tÝch l¸ cµng cao th× kh¶ n¨ng tÝch luü chÊt h÷u c¬ tõ quang hîp cµng nhiÒu, n¨ng suÊt sinh vËt häc cµng cao vµ ng­îc l¹i. Theo kÕt qu¶ cña c¸c nhµ nghiªn cøu, n¨ng suÊt ng« ®¹t cao nhÊt khi chØ sè diÖn tÝch l¸ gÇn b»ng 5. Dùa trªn kÕt qu¶ theo dâi vÒ diÖn tÝch l¸ cña c¸c dßng ng« nÕp tham gia thÝ nghiÖm, chóng t«i tiÕn hµnh tÝnh to¸n chØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c dßng ng« nÕp qua c¸c thêi kú: thêi kú 3-4 l¸, thêi kú 7-9 l¸ vµ thêi kú trç cê, phun r©u. KÕt qu¶ tÝnh to¸n ®­îc tr×nh bµy trong b¶ng 4.5 vµ h×nh 4.4 B¶ng 4.5. ChØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c dßng ng« nÕp bè mÑ trong vô xu©n 2008 §¬n vÞ tÝnh: m2l¸/m2®Êt Dßng bè mÑ Thêi kú theo dâi 3-4 l¸ 7-9 l¸ Trç cê – phun r©u GN 30 0,077 1,107 2,584 GN 6 0,072 0,685 1,736 GN 26 0,059 0,904 1,917 GN 38 0,067 0,702 2,467 GN 37 0,052 0,678 2,050 GN 49 0,080 0,910 2,110 GN 33 0,068 0,901 2,268 GN 5 0,077 0,801 1,565 CV% 0,097 0,15 0,35 LSD 5% 0,06 0,09 0,15 H×nh 4.4. ChØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c dßng ng« nÕp bè mÑ gieo vô xu©n 2008 Qua b¶ng 4.5 vµ h×nh 4.4 cho thÊy, chØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c dßng ng« ®Òu t¨ng dÇn qua c¸c thêi ®iÓm theo dâi vµ ®¹t cao nhÊt khi c©y ng« b­íc vµo trç cê – phun r©u. Thêi kú 7-9 l¸: C¸c dßng ng« kh¸c nhau cã chØ sè diÖn tÝch l¸ kh¸c nhau ë møc ý nghÜa 95%. ChØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c dßng dao ®éng tõ 0,678m2 l¸/m2 ®Êt ®Õn 1,107m2l¸/m2®Êt, trong ®ã dßng GN 30 cã LAI lín nhÊt, nhá nhÊt lµ GN 37. Thêi kú trç cê phun r©u: Lóc nµy c©y ng« ®· ®¹t sè l¸ xanh tèi ®a nªn chØ sè diÖn tÝch l¸ còng ®¹t tèi ®a. Qua theo dâi chóng t«i thÊy, chØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c dßng dao ®éng tõ 1,565 m2l¸/m2®Êt ®Õn 2,589 m2l¸/m2®Êt, trong ®ã dßng cã chØ sè diÖn tÝch l¸ lín nhÊt lµ GN 30 vµ nhá nhÊt lµ GN5. 4.1.4 §Æc tr­ng h×nh th¸i cña c¸c dßng ng« nÕp tham gia thÝ nghiÖm C¸c ®Æc tr­ng h×nh th¸i cña c©y ng« bao gåm c¸c chØ tiªu nh­: chiÒu cao c©y cuèi cïng, chiÒu cao ®ãng b¾p, ®­êng kÝnh th©n. C¸c chØ tiªu nµy phô thuéc vµo ®Æc tÝnh cña gièng, ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ kü thuËt canh t¸c. §Æc tr­ng h×nh th¸i c©y thÓ hiÖn kh¶ n¨ng sinh tr­ëng cña c¸c dßng gièng ng« tèt hay xÊu, cho n¨ng suÊt cao hay thÊp. Mçi dßng ng« kh¸c nhau cã ®Æc tr­ng h×nh th¸i kh¸c nhau, liªn quan trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn n¨ng suÊt ng«. KÕt qu¶ theo dâi ®­îc tr×nh bµy trong b¶ng 4.6. * ChiÒu cao c©y cuèi cïng lµ mét tÝnh tr¹ng quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ mét dßng, gièng ng«. Theo dâi chiÒu cao c©y cuèi cïng gióp ®¸nh gi¸ ®é ®ång ®Òu trong quÇn thÓ ng«. Trong thÝ nghiÖm ë vô xu©n chóng t«i thÊy, c¸c dßng ng« tham gia thÝ nghiÖm cã chiÒu cao cuèi cïng biÕn ®éng tõ 198,73cm ®Õn 307,04cm. Trong ®ã dßng cã chiÒu cao cuèi cïng cao nhÊt lµ GN33 víi 307,04 cm, dßng cã chiÒu cao c©y cuèi cïng thÊp nhÊt lµ GN6 víi 198,73cm. B¶ng 4.6. §Æc tr­ng h×nh th¸i cña c¸c dßng ng« nÕp bè mÑ trong vô xu©n 2008 Dßng bè mÑ ChØ tiªu theo dâi ChiÒu cao cuèi cïng(cm) ChiÒu cao ®ãng b¾p(cm) Tû lÖ ®ãng b¾p (%) Đường kính thân (cm) GN 33 307,04a 149,70 48,76 2,30 GN 5 237,39 94,880 39,97 2,30 GN 49 284,15a 111,30 39,17 2,00 GN 37 248,45 100,11 40,29 2,12 GN 38 270,29a 104,69 38,73 2,10 GN 26 249,73 105,57 42,27 2,20 GN 30 250,20 78,92 31,54 1,58 GN 6 198,73 87,49 44,22 1,44 CV% 16,21 14,62 4,94 1,01 LSD5% 11,56 10,23 2,55 0,95 * ChiÒu cao ®ãng b¾p liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh thô phÊn, thô tinh vµ ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng suÊt. C._.1 1 2 3,2 1,7 NN 3-8 1 1 2 1 1 1 3,6 1,5 NN 4-5 2 2 1 1 1 1 5,0 2,8 NN 4-6 2 2 1 1 1 1 2,6 0,0 NN 4-7 2 3 1 1 1 1 2,4 0,0 NN 4-8 3 3 3 3 1 1 1,2 0,5 NN 5-6 2 3 3 2 1 1 1,0 1,5 NN 5-7 1 2 1 2 1 2 1,0 0,2 NN 5-8 2 1 2 1 1 2 2,5 1,2 NN 6-7 3 1 2 1 1 2 1,4 0,0 NN 6-8 1 2 3 2 1 1 3,6 0,3 NN 7-8 1 1 1 2 1 2 2,8 0,0 * S©u ®ôc th©n Ở vụ hè thu, sâu đục thân cũng gây hại trên đồng ruộng với các mức thiệt hại khác nhau ở các tổ hợp lai khác nhau. Trong giai đoạn 7-9 lá các tổ hợp bị nhiễm sâu đục thân nhiều nhất là NN 3-4, NN 4-8, NN 6-7 với mức thiệt hại tới 15- 25% tương ứng với điểm 3. Các tổ hợp khác còn lại đều bị thiệt hại với mức thấp từ 1-15% tương ứng với điểm 1-2. Giai đoạn chín sữa, mức độ bị nhiễm sâu đục thân ở hầu hết các tổ hợp lai đều tăng lên, trong đó tổ hợp bị hại nhiều nhất là NN 2-4 với mức thiệt hại là 32% tương ứng với điểm 4. *BÖnh kh« v»n Bệnh khô vằn cũng ít gây hại trên các tổ hợp lai, hầu hết các tổ hợp đều không bị nhiễm hoặc bị nhiễm với mức rất nhẹ, đặc biệt có một số tổ hợp bị nhiễm nhiều như NN 2-5, NN 4-8, NN 5-6 với mức nhiễm là 10-20%, tương ứng với điểm 2-3. * TÝnh chèng ®æ C¸c THL ®Òu cã tÝnh chèng ®æ ë møc kh¸, tû lÖ c©y bÞ ®æ rÔ, ®æ th©n rÊt thÊp, kh«ng ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn n¨ng suÊt Nh×n chung, mức độ nhiễm sâu hại tû lÖ ®æ g·y của các tổ hợp lai đều ở mức thấp đến trung bình nên ít ảnh hưởng đến năng suất của các tổ hợp lai. 4.6 §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña c¸c dßng gièng tham gia thÝ nghiÖm. 4.6.1 §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng 4.6.1.1 §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng cña c¸c dßng ng« nÕp vÒ chiÒu cao ®ãng b¾p KNKH riªng vÒ chiÒu cao ®ãng b¾p cña c¸c dßng ng« nÕp ®­îc tr×nh bµy trong b¶ng 4.17 B¶ng 4.20: Kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng cña c¸c tæ hîp lai vÒ chiÒu cao ®ãng b¾p. GN 37 GN 5 GN 49 GN 38 GN 26 GN 6 GN 30 GN 33 GN 37 9,75 16,26 2,08 5,09 -16,44 4,29 -21,03 GN 5 -13,7 -8,4 8,76 0,03 -4,05 7,61 Gn 49 6,30 -17,63 0,72 2,96 5,08 GN 35 0,73 0,36 -2,71 1,65 GN 26 8,55 -2,44 -3,05 GN 6 -0,5 7,29 GN 30 2,45 GN 33 B¶ng p*p dialen GN 37 GN 5 GN 49 GN 38 GN 26 GN 6 GN 30 GN 33 GN 37 111,41 134,45 119,59 117,77 94,06 114,22 89,01 GN 5 77,20 81,81 94,14 83,23 78,59 90,35 Gn 49 113,04 84,28 100,44 102,12 104,35 GN 35 101,96 99,40 95,77 100,24 GN 26 102,76 91,21 90,71 GN 6 90,97 98,86 GN 30 93,46 GN 33 H×nh 4.14 Kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng vÒ chiÒu cao ®ãng b¾p Qua b¶ng vµ ®å thÞ ta thÊy cã 17 tæ hîp cã KNKH riªng vÒ chiÒu cao ®ãng b¾p ( cã SCA>0), trong ®ã c¸c tæ hîp cã KNKH riªng cao lµ NN1-3 vµ NN 1-2. 4.6.1.2 §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp vÒ khèi l­îng 1000 h¹t cña c¸c dßng gièng ng« tham gia thÝ nghiÖm. B¶ng 4.21: KNKH riªng vÒ khèi l­îng 1000 h¹t cña c¸c dßng ng« nÕp thÝ nghiÖm. GN 37 GN 5 GN 49 GN 38 GN 26 GN 6 GN 30 GN 33 GN 37 -42,49 -96,05 31,86 47,60 25,18 18,02 16,73 GN 5 -24,64 -3,31 39,96 6,61 31,38 -7,51 Gn 49 67,04 22,21 10,99 21,80 -0,49 GN 35 25,71 -37,68 -52,01 -31,62 GN 26 -42,77 -69,43 -23,28 GN 6 20,88 16,80 GN 30 29,37 GN 33 B¶ng p*p dialen GN 37 GN 5 GN 49 GN 38 GN 26 GN 6 GN 30 GN 33 GN 37 183,73 120,20 211,37 253,77 238,60 245,70 217,10 GN 5 193,17 176,90 246,83 220,73 259,77 193,57 Gn 49 238,13 219,97 216,00 241,07 191,47 GN 35 185,87 129,73 129,67 122,73 GN 26 151,30 138,90 157,73 GN 6 236,47 205,07 GN 30 231,90 GN 33 H×nh 4.14 : KNKH riªng vÒ khèi l­îng 1000 h¹t Qua b¶ng vµ ®å thÞ ta thÊy cã 16 tæ hîp cã KNKH riªng vÒ khèi l­îng 1000 h¹t, ttrong ®ã tæ hîp NN3-4 vµ NN 1-5 cã KNKH riªng cao nhÊt, thÊp nhÊt lµ NN 1-4. 4.6.1.3 §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp vÒ chiÒu dµi b¾p B¶ng 4.22: KNKH riªng vÒ chiÒu dµi b¾p cña c¸c dßng ng« thÝ nghiÖm GN 37 GN 5 GN 49 GN 38 GN 26 GN 6 GN 30 GN 33 GN 37 0,32 2,00 -2,85 1,49 -0,92 -0,72 0,68 GN 5 2,11 -3,08 0,92 -4,07 1,03 2,77 Gn 49 -0,44 -0,49 -2,18 1,94 -2,93 GN 35 1,61 3,59 0,22 0,96 GN 26 -0,35 -1,52 -1,65 GN 6 1,41 2,52 GN 30 -2,36 GN 33 B¶ng P*P dialen GN 37 GN 5 GN 49 GN 38 GN 26 GN 6 GN 30 GN 33 GN 37 24,57 24,02 20,70 23,59 23,18 22,78 25,10 GN 5 25,18 21,52 24,07 21,09 25,58 28,25 Gn 49 21,93 20,43 20,75 24,27 20,32 GN 35 24,06 28,04 24,08 25,73 GN 26 22,66 20,89 21,69 GN 6 25,82 27,86 GN 30 22,38 GN 33 H×nh 4.16: KNKH riªng vÒ chiÒu dµi b¾p cña c¸c tæ hîp lai Qua b¶ng vµ ®å thÞ cho biÕt cã 15 tæ hîp cã SCA> 0, trong ®ã tæ hîp NN 4-6 cã SCA lín nhÊt, tæ hîp cã SCA nhá nhÊt lµ NN4-7. Nh­ vËy tæ hîp lai NN4-6 cã ­u thÕ lai cao vÒ chiÒu dµi b¾p. 4.6.1.4 §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng vÒ n¨ng suÊt lý thuyÕt: KNKH riªng vÒ n¨ng suÊt thuyÕt cña c¸c tæ hîp lai ®­îc tr×nh bµy trong b¶ng vµ ®å thÞ sau. B¶ng 4.23: KNKH riªng vÒ n¨ng suÊt lý thuyÕt GN 37 GN 5 GN 49 GN 38 GN 26 GN 6 GN 30 GN 33 GN 37 -5,53 -17,29 -0,59 6,99 3,46 4,62 8,35 GN 5 -2,21 -5,29 9,60 3,33 4,00 -3,91 Gn 49 14,96 1,54 3,65 2,47 -3,11 GN 35 3,69 -5,60 -6,56 -0,55 GN 26 -5,53 -9,27 -6,97 GN 6 -0,38 1,06 GN 30 5,11 GN 33 B¶ng p*p dialen GN 37 GN 5 GN 49 GN 38 GN 26 GN 6 GN 30 GN 33 GN 37 40,10 28,59 38,68 54,07 49,15 47,83 49,92 GN 5 46,18 36,49 59,19 51,53 49,73 38,18 Gn 49 56,99 51,38 52,11 48,45 39,22 GN 35 46,86 36,24 32,80 35,18 GN 26 44,12 37,91 36,57 GN 6 45,41 43,21 GN 30 44,78 GN 33 SE: 0,603 LSD 05: 1,219 H×nh 4.17: KNKH riªng vÒ n¨ng suÊt lý thuyÕt cña c¸c tæ hîp lai Qua b¶ng vµ ®å thÞ ta thÊy cã 14 tæ hîp cã SCA>0,cã 14 tæ hîp cã SCA<0. Trong 14 tæ hîp cã SCA d­¬ng, th× tæ hîp NN 3-4, NN 2-5, NN1-8 cã KNKH riªng cao, nh­ vËy c¸c tæ hîp nµy cã ­u thÕ lai vÒ n¨ng suÊt lý thuyÕt cao. 4.6.1.5 §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng vÒ n¨ng suÊt thùc thu: B¶ng 4.24: KNKH riªng vÒ n¨ng suÊt thùc thu GN 37 GN 5 GN 49 GN 38 GN 26 GN 6 GN 30 GN 33 GN 37 -4,95 -16,26 0,002 7,36 4,41 4,67 4,77 GN 5 -2,76 -5,53 9,37 3,28 3,61 -3,03 Gn 49 15,53 -0,45 4,22 3,04 -3,32 GN 35 5,31 -7,87 -6,45 -0,99 GN 26 -5,13 -10,92 -5,55 GN 6 -0,49 1,58 GN 30 6,54 GN 33 B¶ng p*p dialen GN 37 GN 5 GN 49 GN 38 GN 26 GN 6 GN 30 GN 33 GN 37 37,62 26,95 35,98 50,27 46,40 44,32 40,51 GN 5 43,37 33,36 55,19 48,18 46,18 35,62 Gn 49 55,05 46,00 49,79 46,24 35,97 GN 35 44,53 30,42 29,51 31,06 GN 26 40,10 31,98 33,42 GN 6 41,49 39,64 GN 30 42,27 GN 33 SE: 0,801 LSD05:1,62 H×nh 4.18: KNKH riªng vÒ n¨ng suÊt thùc thu Qua b¶ng vµ ®å thÞ ta thÊy cã 14 tæ hîp cã SCA>0, 14 tæ hîp cã SCA<0. Trong 14 tæ hîp cã KNKH riªng vÒ n¨ng suÊt thùc thu th× c¸c tæ hîp NN3-4, NN 2-5 lµ nh÷ng tæ hîp cã SCA cao, hay chóng cã ­u thÕ lai cao vÒ n¨ng suÊt thùc thu. 4.6.2 §¸nh gi¸ KNKH chung (GCA) cña c¸c dßng ng« nÕp KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ KNKH chung trªn 4 tÝnh tr¹ng ®­îc thÓ hiÖn trong b¶ng sau B¶ng 4.25: KNKH chung cña c¸c dßng gièng ng« Dßng ng« nÕp ChiÒu cao ®ãng b¾p(cm) Khèi l­îng 1000 h¹t(gam) ChiÒu dµi b¾p(cm) N¨ng suÊt lý thuyÕt(t¹/ha) N¨ng suÊt thùc thu(t¹/ha) GN 37 15,28 13,52 -0,200 -0,563 -0,550 GN 5 -12,02 14,22 0,854 1,946 2,363 GN 49 4,51 5,110 -1,373 2,199 2,999 GN 38 3,83 -32,34 0,155 4,413 4,239 GN 26 -1,01 -5,830 -1,291 3,396 2,690 GN 6 -3,19 1,420 0,710 2,011 1,774 GN 30 -3,75 15,69 0,112 -0,467 -0,560 GN 33 -3,64 -11,63 1,033 -4,110 -4,476 SE 1,096 1,360 0,277 0,912 1,212 LSD 05 2,215 2,740 0,560 1,842 2,499 * ChiÒu cao ®ãng b¾p: qua b¶ng cho thÊy chØ cã dßng GN37, GN49 vµ GN38 lµ cã KNKH chung vÒ chiÒu cao ®ãng b¾p, trong ®ã dßng GN37 cã GCA lín nhÊt. * Khèi l­îng 1000 h¹t: cã 5 dßng cã GCA >0, trong ®ã c¸c dßng GN5 vµ GN30 cã KNKH chung cao nhÊt. Nh­ vËy khi sö dông c¸c dßng nµy lµm vËt liÖu ®Ó lai t¹o gièng sÏ dÔ thu ®­îc con lai F1 cã ­u thÕ lai vÒ tÝnh tr¹ng nµy. * ChiÒu dµi b¾p: kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy cã 4 dßng ng« nÕp cã GCA>0, trong ®ã dßng GN5 cã GCA lín nhÊt. * N¨ng suÊt lý thuyÕt: kÕt qu¶ ë b¶ng cho thÊy cã 5 dßng cã GCA>0 trong ®ã c¸c dßng GN38 vµ GN26 lµ nh÷ng dßng cã GCA lín nhÊt. Nh­ vËy cã thÓ dïng nh÷ng dßng nµy ®Ó khai th¸c ­u thÕ lai vÒ n¨ng suÊt lý thuyÕt trong chän gièng ng« lai. * N¨ng suÊt thùc thu: Theo b¶ng ta thÊy, cã 5 dßng cã gi¸ trÞ GCA>0, trong ®ã c¸c dßng GN38 vµ GN49 lµ nh÷ng dßng cã NNKH chung cao. Nh­ vËy ®Ó cã ®­îc n¨ng suÊt thùc thu cao cã thÓ dïng c¸c gièng nµy lµm vËt liÖu lai t¹o. Qua kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy c¸c dßng GN38 vµ GN49 lµ cã KNKH chung cao trªn nhiÒu tÝnh tr¹ng. Đặc biệt, nếu dùng GN38 và GN49 làm vật liệu tạo giống, rất có thể tổng hợp được các tính trạng tốt và cho năng suất cao. 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 5.1 KÕt luËn Tõ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi chóng t«i rót ra mét sè kÕt luËn sau: 1. C¸c dßng ng« nÕp tù phèi ®êi 4 tham gia thÝ nghiÖm cã søc sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn kh¸ tèt trong ®iÒu kiÖn vô xu©n 2008. 2. C¸c dßng ng« nÕp tù phèi cã kh¶ n¨ng chèng chÞu tèt víi c¸c lo¹i s©u bÖnh vµ ®iÒu kiÖn bÊt thuËn lµ GN38 vµ GN37. C¸c dßng nµy bÞ nhiÔm kh« v»n, ®èm l¸ ë møc thÊp (®iÓm 1), møc thiÖt h¹i do s©u ®ôc th©n g©y ra còng ë møc thÊp (<5%). 3. C¸c dßng GN37 vµ GN38 lµ nh÷ng dßng triÓn väng, chóng cã c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cao, nh­ GN38 cã sè h¹t/hµng nhiÒu, GN37 cã sè hµng h¹t lín, sè b¾p/c©y nhiÒu: GN38 cã 2 b¾p/c©y, GN37 cã 1,5b¾p/c©y. 4. C¸c con lai t¹o ra tõ c¸c dßng ng« nÕp tù phèi ë thÝ nghiÖm 1 ®Òu søc sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn tèt trong vô hÌ thu 2008. 5.C¸c THL cã c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt cao lµ NN 2-5, NN 3-4. 6. C¸c THL cã ­u thÕ lai cao vÒ n¨ng suÊt lý thuyÕt vµ n¨ng suÊt thùc thu cao lµ NN 3-4, NN 2-5. Hay ®©y còng chÝnh lµ nh÷ng tæ hîp cã KNKH riªng vÒ n¨ng suÊt lý thuyÕt vµ n¨ng suÊt thùc thu cao. 7. C¸c dßng ng« nÕp cã KNKH chung cao nh­ GN38, GN49, c¸c tæ hîp nµy cã thÓ lµm vËt liÖu lai t¹o tèt trong c¸c ch­¬ng tr×nh chän gièng ng« lai. 5.2. §Ò nghÞ - TiÕp tôc nh÷ng thÝ nghiÖm vÒ kh¶ n¨ng kÕt hîp chung cña c¸c dßng vµ kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng cña c¸c tæ hîp lai. - CÇn tiÕn hµnh nh÷ng thÝ nghiÖm vÒ ®¸nh gi¸ ­u thÕ lai cña c¸c tæ hîp triÓn väng. - TiÕp tôc cã nh÷ng thÝ nghiÖm lai ®Ó t¹o c¸c gièng míi phôc vô cho s¶n xuÊt. Tµi liÖu tham kh¶o TiÕng ViÖt 1. NguyÔn ThÞ Nhµi vµ céng sù(2007), Nghiªn cøu mét sè dßng gièng ng« nÕp, T¹p chÝ KHKT n«ng nghiÖp, sè 2/2007. 2. NguyÔn V¨n HiÓn(2000), Chän gièng c©y trång, NXB Gi¸o dôc. 3. TrÇn V¨n Minh (2004), C©y ng« nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt, NXB Gi¸o dôc. 4. NguyÔn ThÕ Hïng (2007), C©y ng«, Bµi gi¶ng cao häc. 5. NguyÔn ThÕ Hïng (5/2006), Di truyÒn sè l­îng, bµi gi¶ng cao häc. 6. NguyÔn Hång Minh (1999), Di truyÒn häc, NXB N«ng nghiÖp. 7. Ng« H÷u T×nh, NguyÔn §×nh HiÒn (1996), C¸c ph­¬ng ph¸p lai thö vµ ph©n tÝch KNKH trong c¸c thÝ nghiÖm ­u thÕ lai, NXB N«ng nghiÖp. 8. NguyÔn ThÞ TuyÕt Nhung (2005), §¸nh gi¸ mét sè tæ hîp ng« lai trong ®iÒu kiÖn Gia L©m - Hµ Néi, LuËn v¨n th¹c sü n«ng nghiÖp, tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi. 9. TrÇn ThÞ TiÖc (2007), §¸nh gi¸ nguån vËt liÖu ng« nÕp ®Þa ph­¬ng vµ nhËp néi phôc vô chän t¹o gièng ng« nÕp cho vïng ®ång b»ng s«ng Hång, LuËn v¨n th¹c sü n«ng nghiÖp, tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi. 10. Võ Văn Chi, Dương Đức Tiến (1978), Phân loại học thực vật (Thực vật bậc cao), Nxb Đại học và trung học chuyên nghiệp, Hà Nội. 11.Trần Văn Diễn và Tô Cẩm Tú (1995), Di truyền số lượng, Giáo trình cao học nông nghiệp, NXB Nông Nghiệp, Hà Nội. 12.Trần Đình Long và cộng sự (1997), Chọn giống cây trồng, Giáo trình cao học Nông nghiệp, NXB Nông Nghiệp, Hà Nội. 13.Trần Duy Quý (1997), Các phương pháp mới trong chọn tạo giống cây trồng, NXB Nông Nghiệp, Hà Nội. 14. LuyÖn H÷u ChØ (1996), Chän gièng c©y trång, Gi¸o tr×nh ®¹i häc n«ng nghiÖp, NXB Gi¸o dôc. 15. Vò ThÞ Ph­¬ng Hoa (2008), §¸nh gi¸ mét sè gièng cµ tÝm vµ thÕ hÖ con lai gi÷a chóng t¹i Gia L©m - Hµ Néi, LuËn v¨n th¹c sü n«ng nghiÖp, tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi. 16. Vò §×nh Hßa (2004), Chän gièng c©y trång, NXB Gi¸o dôc. 17.TrÇn Hång Uy- 40 n¨m g¾n bã víi c©y ng« (2008), tµi liÖu cña trung t©m Th«ng tin vµ c«ng nghÖ quèc gia. 18. C¸c gièng ng« míi ë ViÖt Nam (2007), Tµi liÖu cña Trung t©m Th«ng tin vµ c«ng nghÖ quèc gia. TiÕng Anh 19. Allard. R. W. (1960), Principles of pland breeding, Copyright by John Wiley & Sons Inc. 20. Chaudhary H. K (1960), Elementary principles of pland breeding, Oxford and IBH publishing Co. 21. Fisher. R. A (1941), Average exess and average effect of a gene subsitition, Aun Eugen. 22. Gardner. C. O (1977), Quantitative genetic studies and population improvement in maize and sorghum. 23. Griffing. B (1956a), A generalised treatment of the use of dialen crosses in quantitative inheritance, Heredity. 24. Griffing. B (1956b), Concept of general and spedific combining ability in relation to diallel crossing systems, Aust. J. Biol. Sci. 25. Kempthome O. andss John Wiley (1957), An introduction to genetical statistics, Newyork, inc. London (Chapman and Holl. Ltd). 26. Kempthorme O. and Bailey T. B (1957), Quantitative Genetics, Iowastate univ Ames. Iowa, USA. 27. Mather. K and Jinks (1971), Biometrical genentics, Chapman and Hall 28. Saparague G.F and Tatum L.A (1942), Argon, Journal 29. Simond N.W (1989), Priciples of crop Improvement, Published in the USA by Longman Inc, NewYork. 30. Simongulian – N, Syne – Tszyun – Ch, Gaziyant. S, Uzakow. Yu (1991), Method of producing heterotis hybrids, Khlopok. 31.Sing R. K., Chaudhary B. D. (1985), Biometrical methods in quantitative genetics analysis. 32. Single K. and Chaudhary. B. D (1979), Biometrical methods in quantitative genetic analysis, Kalyani publiches, New Dehi. 33. Takhtajan A. (1973), Evolution und Aubreitung der Blutenflanzen, Zena. 34. William R., Meredith. Jr (1984), Quantitative genetics, Publishers Madison, Wissconsin, USA. 35. Wricke G. and Weber E. (1986), Quantitative genetics and selection in plant breeding, NewYork. Tµi liÖu tra cøu trªn m¹ng 36. C©y ng« xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë vïng cao ChiÒng On (2008), http: //w.w.w.khuyennong.gov.vn. 37. C©y trång biÕn ®æi gen ®· ph¸t triÓn kh«ng ngõng(2007), 38. TrÇn Hång Uy(2008), C©y ng« triÓn väng vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, 39. C©y ng« trong c«ng thøc lu©n canh ë B×nh §Þnh (2007), 40. C©y ng« nÕp ë M­êng Kh­¬ng(2005), http:// w.w.w.vietbao.org.vn 41.S¶nl­îngng«trªnthÕgiíi(2008), Sè liÖu khÝ t­îng (Sè liÖu ®­îc theo dâi t¹i tr¹m Phï LiÔn KiÕn An H¶i Phßng) Th¸ng 2/2008 Ngµy NhiÖt ®é kh«ng khÝ TB Èm ( %) Bèc h¬i (mm) M­a (mm) N¾ng (giê) TB CN TN 1 7.2 7.6 6.3 100 0.0 1.8 0.0 2 7.8 12.0 5.8 96 0.2 6.5 0.0 3 11.1 13.9 9.6 86 2.1 - 0.0 4 12.1 15.3 9.6 87 1.1 0.0 0.0 5 12.7 15.3 11.1 93 1.0 0.0 0.0 6 12.4 14.8 10.8 87 1.4 0.1 0.0 7 12.5 15.6 10.7 86 2.0 - 0.0 8 12.5 15.0 10.8 82 1.8 - 0.0 9 12.3 15.6 10.4 76 2.7 - 0.0 10 11.9 15.0 10.1 80 2.5 - 0.0 11 11.0 13.0 10.2 88 1.5 - 0.0 12 11.6 15.7 9.6 75 2.6 - 0.8 13 11.1 13.0 9.8 75 2.5 0.0 0.0 14 10.4 12.8 9.4 81 2.0 0.0 0.0 15 12.2 15.5 10.0 81 2.6 - 0.7 16 12.7 14.5 11.7 86 1.6 - 0.0 17 11.3 11.7 10.3 100 0.2 10.4 0.0 18 11.1 12.5 10.5 99 0.3 6.1 0.0 19 12.4 16.2 10.5 95 0.5 0.3 0.0 20 14.7 21.0 11.8 88 1.7 - 2.7 21 16.3 22.7 11.5 86 2.2 - 9.3 22 18.7 24.9 13.7 82 2.6 - 7.8 23 19.4 25.5 15.5 85 2.9 - 9.2 24 18.2 20.2 16.2 96 0.8 - 0.1 25 17.7 20.0 16.5 97 0.5 - 0.0 26 17.0 18.8 14.4 97 0.6 0.4 0.0 27 13.3 15.7 11.2 85 1.6 5.9 0.0 28 14.2 17.8 12.8 84 1.7 0.3 0.1 29 13.6 18.8 9.8 85 2.0 - 4.4 TB 13.06 16.22 11.05 87.5 * * * Th¸ng 3 /2008 Ngµy NhiÖt ®é kh«ng khÝ (0 C) Èm(%) Bèc h¬i(mm) M­a (mm) N¾ng (giê) TB CN TN 1 15.4 22.0 10.7 83 2.6 - 8.1 2 16.9 24.0 12.0 75 3.2 - 9.4 3 19.1 26.0 14.2 63 4.4 - 9.0 4 20.2 25.3 15.2 60 5.2 - 9.7 5 19.0 23.7 16.0 81 2.4 - 4.4 6 19.4 24.0 16.5 87 1.6 - 5.4 7 19.2 24.2 16.5 90 1.5 - 5.3 8 19.9 25.0 17.1 86 2.2 - 6.6 9 19.8 23.2 17.4 83 1.6 - 2.4 10 19.1 22.0 16.5 82 1.4 - 0.0 11 19.8 25.7 17.8 91 1.5 - 3.9 12 18.6 23.5 16.5 94 0.7 0.0 3.6 13 19.0 20.5 17.4 98 0.4 0.9 0.0 14 20.0 22.8 19.0 97 0.4 0.3 0.0 15 20.2 23.5 17.0 95 0.6 0.1 0.0 16 21.0 23.4 19.5 95 1.1 - 0.0 17 22.0 26.0 19.4 94 0.9 0.0 0.4 18 21.2 22.5 20.2 98 0.3 14.0 0.0 19 21.4 24.3 19.5 94 0.5 0.0 0.6 20 21.4 23.5 19.7 97 0.8 1.0 0.0 21 22.5 25.0 21.2 97 0.2 0.2 0.1 22 21.8 23.8 20.4 96 0.7 12.6 0.0 23 20.7 25.5 17.1 78 2.5 0.5 8.4 24 20.4 25.5 16.5 78 2.9 - 8.1 25 20.8 23.0 19.0 86 1.4 0.0 0.0 26 19.7 21.5 18.0 95 0.6 0.3 0.0 27 19.2 21.6 17.0 94 1.0 - 0.0 28 20.0 23.0 18.2 98 0.2 0.5 0.0 29 22.4 24.2 21.3 99 0.3 0.3 0.0 30 23.0 24.5 22.5 99 0.4 0.1 0.0 31 20.7 21.6 19.0 99 0.2 0.3 0.0 TB 20.1 23.7 17.7 89.1 * * * Th¸ng 4/2008 Ngµy NhiÖt ®é kh«ng khÝ (0 C) Èm(%) Bèc h¬i(mm) M­a (mm) N¾ng (giê) TB CN TN 1 19.7 22.0 18.0 96 0.4 0.2 0.0 2 18.8 19.2 18.4 100 0.1 4.6 0.0 3 18.3 20.0 17.3 99 0.2 2.8 0.0 4 19.6 22.0 17.5 99 0.1 0.3 0.0 5 22.4 27.0 20.5 95 0.7 0.4 1.6 6 24.2 28.4 21.5 93 1.2 0.0 2.9 7 23.6 26.5 22.2 98 0.8 0.2 0.0 8 24.8 28.5 22.8 94 1.0 - 7.3 9 24.9 29.5 22.5 91 1.9 - 8.8 10 24.9 26.3 23.5 95 1.1 0.0 0.0 11 24.7 25.5 24.2 97 0.6 0.0 0.0 12 24.6 25.3 24.2 97 1.0 0.1 0.0 13 24.1 24.4 22.5 97 0.7 9.0 0.0 14 24.6 28.9 20.6 92 1.3 2.0 8.9 15 24.4 29.4 22.0 91 2.0 0.9 6.2 16 25.7 27.7 22.4 94 1.6 - 4.1 17 26.2 34.0 22.2 89 2.2 - 9.6 18 26.5 31.0 21.6 84 2.8 - 9.6 19 26.5 31.0 23.5 84 2.9 - 7.6 20 25.9 28.9 24.3 94 1.0 - 0.3 21 26.1 28.7 25.0 91 1.5 - 0.0 22 26.0 31.0 23.8 91 1.8 12.1 0.0 23 23.0 25.6 21.2 86 1.7 - 0.0 24 20.1 23.0 17.0 83 1.8 1.2 0.0 25 21.3 25.0 20.0 85 1.5 0.0 0.4 26 21.9 27.1 18.5 82 2.3 - 4.2 27 23.1 26.8 20.9 91 1.5 - 0.5 28 24.4 29.0 21.5 84 2.3 0.4 3.5 29 24.4 28.7 21.2 82 2.2 - 3.7 30 24.2 28.5 22.0 83 1.8 5.6 0.8 TB 23.56 27 21.4 91.2 * * * Th¸ng 5 /2008 Ngµy NhiÖt ®é kh«ng khÝ (0 C) Èm(%) Bèc h¬i(mm) M­a (mm) N¾ng (giê) TB CN TN 1 24.9 27.8 23.2 97 0.5 0.7 1.2 2 26.3 30.9 24.6 92 1.6 0.5 8.6 3 26.4 30.0 24.9 93 1.4 - 5.6 4 27.2 31.0 25.3 90 1.8 - 5.8 5 25.0 27.5 23.0 95 0.6 9.4 0.0 6 23.9 27.7 21.2 94 1.2 - 0.3 7 26.7 31.0 24.5 93 1.4 0.0 9.0 8 27.4 31.0 25.0 91 1.8 - 9.8 9 27.3 32.0 24.0 91 1.6 9.4 7.2 10 22.0 23.7 21.4 93 1.0 27.8 0.0 11 22.2 28.1 18.0 75 3.2 5.7 1.2 12 24.8 28.4 21.6 74 2.5 - 3.8 13 26.2 31.5 22.5 78 2.8 - 6.0 14 26.1 30.7 21.7 74 4.2 - 11.6 15 25.6 30.6 21.9 80 3.1 - 9.4 16 26.1 31.0 23.0 82 2.9 - 10.6 17 26.3 30.4 23.5 83 2.9 - 9.6 18 26.0 29.5 23.0 93 1.9 38.3 3.2 19 22.8 26.3 21.0 92 0.5 42.2 0.0 20 23.0 27.3 20.9 86 1.0 1.1 1.1 21 24.5 29.4 21.7 90 1.3 4.7 5.5 22 25.6 29.1 23.0 89 1.7 - 5.8 23 27.1 31.1 24.5 93 1.9 - 9.7 24 27.6 31.3 25.2 91 2.0 - 9.4 25 27.9 31.5 25.8 92 1.8 0.0 8.2 26 28.9 33.0 26.5 85 2.4 0.0 10.2 27 29.7 34.8 26.7 85 3.3 - 11.1 28 30.1 34.5 26.2 85 4.9 - 10.2 29 30.2 36.0 27.0 84 3.4 - 9.4 30 28.2 33.4 23.5 88 2.2 4.7 3.3 31 24.1 27.0 22.0 94 1.3 25.7 0.0 TB 26.1 30.2 23.4 88 * * * Th¸ng 6/2008 Ngµy NhiÖt ®é kh«ng khÝ (0 C) Èm(%) Bèc h¬i(mm) M­a (mm) N¾ng (giê) TB CN TN 1 25.5 28.0 24.0 94 0.6 1.1 0.2 2 25.3 27.8 24.2 97 0.4 21.7 0.2 3 25.9 31.0 22.6 91 2.3 1.7 2.7 4 26.1 29.0 23.9 93 1.2 10.0 0.9 5 25.6 29.5 24.0 96 1.0 7.3 0.6 6 27.2 31.7 25.5 91 1.3 0.1 5.7 7 28.1 31.7 25.5 87 2.2 0.2 3.7 8 28.1 31.0 25.5 88 2.1 1.3 2.7 9 26.7 30.3 24.2 89 2.1 3.3 3.6 10 25.6 27.3 22.8 96 0.6 34.0 0.2 11 26.8 29.7 24.2 96 1.3 2.7 0.6 12 27.0 29.5 25.3 94 1.3 0.1 0.6 13 27.6 31.6 25.7 93 1.2 1.6 2.4 14 26.9 30.0 24.2 94 1.0 10.4 1.7 15 28.4 32.2 26.6 92 1.9 0.0 3.5 16 27.9 32.7 24.0 89 1.3 28.9 3.1 17 27.8 30.0 26.4 94 1.4 0.3 0.1 18 26.8 29.4 25.4 94 1.1 5.1 0.0 19 26.5 30.0 25.0 94 1.0 5.2 0.0 20 28.2 31.0 26.2 89 2.7 - 12.0 21 28.8 32.0 26.4 89 2.4 - 11.5 22 29.2 32.7 26.7 90 2.0 - 9.5 23 29.8 33.2 27.3 87 2.7 - 10.4 24 28.6 33.5 25.0 87 2.4 29.7 7.8 25 29.3 33.4 26.5 87 2.4 - 1.7 26 29.6 34.0 26.8 87 2.7 - 5.0 27 26.8 31.5 22.5 92 1.6 33.0 4.7 28 24.7 27.0 23.0 95 0.8 12.4 0.0 29 26.8 32.3 23.5 91 2.0 4.4 6.3 30 29.0 32.0 27.0 88 2.4 - 9.9 TB 27.4 30.8 25.0 91 * * * Th¸ng 7/2008 Ngµy NhiÖt ®é kh«ng khÝ (0 C) Èm(%) Bèc h¬i(mm) M­a (mm) N¾ng (giê) TB CN TN 1 28.6 30.7 27.0 87 2.9 - 3.3 2 28.7 31.5 27.0 88 2.8 1.7 9.4 3 28.8 31.7 26.7 87 3.1 0.3 11.3 4 28.6 31.2 27.0 90 2.1 0.5 4.7 5 28.4 30.5 27.3 92 1.8 0.0 1.9 6 27.0 31.2 22.7 89 1.5 3.9 1.0 7 26.3 31.0 23.8 92 1.3 5.9 3.4 8 26.3 28.3 24.8 93 0.9 1.1 0.0 9 27.2 30.6 24.2 90 1.7 0.1 0.8 10 28.4 31.6 26.0 89 1.7 - 7.8 11 29.5 34.0 25.4 83 3.3 0.8 7.5 12 26.3 28.0 24.5 93 1.4 4.5 0.0 13 27.3 32.1 25.0 90 1.5 - 1.6 14 29.5 34.0 26.8 84 2.6 - 8.1 15 27.9 31.7 23.5 91 1.2 49.2 0.0 16 26.1 28.0 24.0 95 0.9 5.0 0.0 17 25.4 29.5 22.8 97 0.9 31.1 2.0 18 28.6 32.2 26.0 89 2.2 - 7.3 19 28.8 32.2 27.2 84 2.7 - 3.9 20 28.7 30.6 27.0 85 2.7 0.3 0.9 21 29.8 35.0 26.6 79 4.3 - 10.6 22 29.7 33.4 26.0 81 3.3 6.7 4.8 23 28.8 31.7 27.0 84 3.6 - 0.0 24 28.9 32.0 27.8 90 2.4 - 4.0 25 28.6 31.4 26.7 88 2.6 0.7 7.0 26 28.6 32.2 25.8 86 2.5 - 6.6 27 28.3 32.8 25.8 89 2.2 10.8 6.7 28 29.5 35.0 25.8 86 2.8 - 10.0 29 29.2 34.3 25.5 83 3.1 0.6 7.6 30 29.7 33.0 26.3 84 3.2 - 11.2 31 28.3 30.8 25.0 92 1.6 10.6 3.2 TB 28.2 31.6 25.7 88 * * * Th¸ng 8 /2008 Ngµy NhiÖt ®é kh«ng khÝ (0 C) Èm(%) Bèc h¬i(mm) M­a (mm) N¾ng (giê) TB CN TN 1 26.7 28.0 24.0 94 1.3 37.5 0.1 2 26.7 31.0 25.0 95 1.1 2.3 4.0 3 28.5 32.2 25.3 89 1.8 - 6.6 4 29.0 32.7 26.0 87 2.8 - 5.9 5 28.8 32.4 26.1 89 2.3 16.7 7.8 6 29.1 33.9 26.7 88 2.2 0.3 5.6 7 25.6 26.5 24.5 96 0.6 26.5 0.0 8 26.3 29.7 23.0 94 1.0 24.3 0.0 9 26.7 28.7 24.8 94 1.1 3.1 0.4 10 25.3 27.7 24.0 98 0.9 45.2 0.2 11 26.7 29.8 24.5 93 1.2 0.3 2.4 12 25.3 26.0 23.6 95 2.1 29.8 0.0 13 27.4 30.3 25.5 93 0.7 0.0 9.2 14 27.7 30.5 25.0 93 1.5 4.1 4.3 15 28.8 32.1 26.6 92 2.4 - 0.0 16 30.0 34.2 27.4 88 2.8 - 9.5 17 29.8 33.0 27.8 91 2.1 - 2.1 18 27.4 30.0 23.5 94 1.1 18.2 3.6 19 26.6 30.2 24.8 96 0.9 0.8 1.8 20 27.1 31.0 24.2 92 1.3 17.4 10.9 21 28.8 33.7 25.6 89 2.8 - 10.5 22 29.5 34.0 27.0 91 1.6 - 7.5 23 29.0 29.8 28.3 95 1.2 - 0.0 24 24.5 27.3 21.0 97 0.9 8.6 0.0 25 27.1 31.2 24.4 95 1.2 48.1 5.3 26 26.9 28.8 25.0 94 1.4 0.7 0.7 27 27.1 30.5 23.0 93 1.7 58.8 6.8 28 28.2 31.5 26.0 89 2.6 0.0 9.7 29 28.7 32.0 26.2 89 2.5 0.1 9.8 30 29.2 32.4 27.3 91 2.1 - 5.3 31 27.5 29.7 23.0 92 1.7 30.1 4.5 TB 26.5 30.8 27.6 91 * * * Th¸ng 9 /2008 Ngµy NhiÖt ®é kh«ng khÝ (0 C) Èm(%) Bèc h¬i(mm) M­a (mm) N¾ng (giê) TB CN TN 1 26.9 30.7 23.3 93 1.0 3.5 3.9 2 27.5 31.2 24.0 91 2.0 5.2 6.1 3 28.1 30.8 25.0 93 1.3 11.3 2.7 4 25.4 27.7 21.5 97 0.6 27.2 0.0 5 25.6 28.2 23.2 94 0.8 0.2 0.6 6 24.9 27.3 22.5 97 0.6 29.2 0.0 7 25.2 29.5 23.4 96 0.6 0.5 2.3 8 26.2 31.7 23.5 92 2.0 - 6.1 9 26.9 31.7 23.7 91 1.4 - 6.2 10 26.8 30.5 24.0 91 1.5 - 2.3 11 27.2 32.0 24.5 90 1.6 1.3 4.5 12 28.3 33.5 24.5 84 3.0 - 8.7 13 27.8 33.0 25.5 90 1.2 - 4.6 14 27.4 32.0 24.5 89 2.4 - 4.4 15 28.3 33.5 25.1 86 2.7 - 7.6 16 28.7 33.2 25.0 85 2.7 - 7.2 17 29.1 33.5 25.8 85 2.5 - 7.3 18 29.3 33.7 25.8 84 3.0 - 7.5 19 28.0 31.4 25.0 89 1.4 8.8 2.3 20 27.7 31.5 24.5 91 1.9 0.0 3.1 21 27.5 31.0 23.6 92 1.4 31.9 4.0 22 28.6 33.1 25.2 88 2.0 - 10.3 23 29.3 33.7 26.2 88 2.6 - 9.0 24 27.6 30.5 24.2 91 2.8 12.2 0.0 25 24.3 27.3 22.7 99 0.0 113.8 0.0 26 27.1 29.0 24.6 96 1.3 31.3 0.0 27 24.9 28.9 22.4 97 0.4 107.5 1.8 28 26.4 30.5 23.0 89 1.4 - 4.5 29 26.5 30.4 23.0 83 3.1 - 8.8 30 25.0 26.8 23.0 81 3.1 0.0 0.2 TB 27.1 30.9 24.1 90 * * * Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr­êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi ------------------ lª thÞ t×nh nghiªn cøu ®Æc tÝnh n«ng sinh häc cña mét sè dßng gièng m­íp ®¾ng (Momordica charantia L.) trong ®iÒu kiÖn trång t¹i Gia L©m - Hµ Néi LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ngµnh: Di truyÒn vµ chän gièng c©y trång M· sè: 60.62.05 Ng­êi h­íng dÉn khoa häc: pgs.ts. vò ®×nh hoµ ®t:0988757789 Hµ Néi, 2008 Lêi cam ®oan Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan r»ng, sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ ch­a hÒ ®­îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. T«i xin cam ®oan r»ng, mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®· ®­îc c¶m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n nµy ®Òu ®· ®­îc chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ NguyÔn ThÞ Mai Liªn Lêi c¶m ¬n Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: PGS. TS Vũ V¨n LiÕt, người hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ tôi với tinh thần trách nhiệm cao và đóng góp nhiều ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành luận văn này. Tập thể Thầy, Cô khoa Nông học, đặc biệt các Thầy, Cô trong bộ môn Di truyền và chọn giống cây trồng và các Thầy, Cô khoa Sau Đại học - Trường Đại học Nông Nghiệp - Hà Nội đã trực tiếp giảng dạy và đóng góp những ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành luận văn này. Tôi cũng chân thành cảm ơn các bạn bè, gia đình và người thân đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình tiến hành đề tài. Hà Nội, ngày 15 tháng 12 năm 2008 NguyÔn ThÞ Mai Liªn Môc lôc Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t Danh môc b¶ng Bảng 2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt cµ chua trªn thÕ giíi Error! Bookmark not defined. B¶ng 2.2. S¶n l­îng cµ chua cña thÕ giíi vµ 10 n­íc dÉn ®Çu Error! Bookmark not defined. B¶ng 2.3. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng cµ chua giai ®o¹n 2000-2005 Error! Bookmark not defined. B¶ng 2.4. Nh÷ng gièng cµ chua chän t¹o b»ng ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.1. C¸c giai ®o¹n sinh tr­ëng cña c¸c tæ hîp lai cµ chua Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.2. HÖ sè t­¬ng quan mét sè chØ tiªu vÒ sinh tr­ëng Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.2. §éng th¸i t¨ng tr­ëng chiÒu cao c©y cña vô thu ®«ng Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.3. §éng th¸i t¨ng tr­ëng sè l¸ ë thêi vô thu ®«ng Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.4. §Æc ®iÓm cÊu tróc cña c©y Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.5. Tû lÖ ®Ëu qu¶ cña c¸c tæ hîp lai cµ chua vô thu ®«ng Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.6. t×nh h×nh nhiÔm virus cña c¸c tæ hîp lai Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.7. §Æc ®iÓm h×nh th¸i qu¶ ë vô thu ®«ng Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.9. C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.10. Kh¶ n¨ng kÕt hîp cña dßng nghiªn cøu theo tÝnh tr¹ng chiÒu cao tõ gèc tíi chïm Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.12. Kh¶ n¨ng kÕt hîp cña dßng nghiªn cøu theo tÝnh tr¹ng chiÒu cao c©y Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.13. Kh¶ n¨ng kÕt hîp cña dßng nghiªn cøu theo tÝnh tr¹ng chØ sè chän läc Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.14. Kh¶ n¨ng kÕt hîp cña dßng nghiªn cøu theo tÝnh tr¹ng ®é Brix Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.15. Kh¶ n¨ng kÕt hîp cña dßng nghiªn cøu theo tÝnh tr¹ng tû lÖ ®Ëu qu¶ Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.16. Kh¶ n¨ng kÕt hîp cña dßng nghiªn cøu theo tÝnh tr¹ng tæng sè qu¶/c©y Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.17. Kh¶ n¨ng kÕt hîp cña dßng nghiªn cøu theo tÝnh tr¹ng KLTB qu¶ lín Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.18. Kh¶ n¨ng kÕt hîp cña dßng nghiªn cøu theo tÝnh tr¹ng NSCT Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.19. HÖ sè t­¬ng quan gi÷a c¸c chØ tiªu cÊu thµnh n¨ng suÊt Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.20. §Æc ®iÓm cña c¸c mÉu gièng triÓn väng Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.21. C¸c giai ®o¹n sinh tr­ëng cña c¸c tæ hîp lai vô xu©n hÌ Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.22. §éng th¸i t¨ng tr­ëng chiÒu cao c©y ë vô xu©n hÌ Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.23. §éng th¸i t¨ng tr­ëng sè l¸ Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.24. §Æc ®iÓm cÊu tróc c©y ë vô xu©n hÌ Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.25. Mét sè tÝnh tr¹ng vµ ®Æc ®iÓm në hoa Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.26. Tû lÖ ®Ëu qu¶ cña c¸c tæ hîp lai vô xu©n hÌ (%) Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.27. §Æc ®iÓm h×nh th¸i qu¶ ë vô xu©n hÌ Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.28. Mét sè chØ tiªu chÊt l­îng qu¶ Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.29. C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt Error! Bookmark not defined. Bảng 4.30. N¨ng suÊt trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.31. T×nh h×nh nhiÔm virus trªn đồng ruộng ë vô xu©n hÌ Error! Bookmark not defined. B¶ng 4.32. Mét sè ®Æc ®iÓm cña c¸c tæ hîp lai triÓn väng Error! Bookmark not defined. ._.