Đánh giá sinh trưởng, năng suất và khả năng chống chịu của một số tổ hợp lai ngô nếp trong điều kiện canh tác nhờ nước trời

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr¦êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi ------------------ Vò Anh TuÊn §¸nh gi¸ sinh tr−ëng, n¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu cña mét sè tæ hîp lai ng« nÕp trong ®iÒu kiÖn canh t¸c nhê n−íc trêi LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ngµnh: Trång trät M· sè : 60.62.01 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: TS. NguyÔn V¨n C−¬ng hµ néi - 2010 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ i Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, kÕt qu¶ nªu trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ ch−a tõng ®−îc ai c«ng bè trong bÊt k× c«ng tr×nh nµo kh¸c. T«i xin cam ®oan r»ng c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®2 ®−îc chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ luËn v¨n Vò Anh TuÊn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ ii Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh luËn v¨n, t«i ®2 nhËn ®−îc sù gióp ®ì tËn t×nh, sù ®ãng gãp quý b¸u cña nhiÒu c¸ nh©n vµ tËp thÓ. Tr−íc hÕt, t«i xin tr©n träng c¶m ¬n TS. NguyÔn V¨n C−¬ng - Gi¶ng viªn khoa N«ng häc - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi ®2 tËn t×nh h−íng dÉn, chØ b¶o t«i trong suèt thêi gian t«i thùc hiÖn ®Ò tµi. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n sù gãp ý ch©n thµnh cña c¸c ThÇy, C« gi¸o Khoa N«ng häc, Khoa Sau ®¹i häc, ViÖn Nghiªn cøu lóa - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi ®2 t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i thùc hiÖn vµ hoµn thµnh ®Ò tµi. T«i xin c¶m ¬n ®Õn gia ®×nh, ng−êi th©n, c¸c c¸n bé ®ång nghiÖp vµ b¹n bÌ ®2 ®éng viªn, gióp ®ì, t¹o ®iÒu kiÖn vÒ mäi mÆt cho t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy. Mét lÇn n÷a t«i xin tr©n träng c¶m ¬n ! Hµ Néi - 2010 Vò Anh TuÊn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ iii Môc lôc Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc ch÷ viÕt t¾t v Danh môc b¶ng vi Danh môc h×nh viii 1. Më ®Çu i 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 1 1.2. Môc tiªu cña ®Ò tµi 3 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 3 2. Tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc 4 2.1 T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ nghiªn cøu ng« 4 2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu, chän t¹o gièng ng« nÕp trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam 9 2.3. C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi 14 2.4. ¦u thÕ lai vµ øng dông trong s¶n xuÊt 22 2.5. Kh¶ n¨ng kÕt hîp vµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp 26 3. VËt liÖu, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 29 3.1. VËt liÖu, ®Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu 29 3.2. Néi dung nghiªn cøu 30 3.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 30 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 38 4.1 KÕt qu¶ nghiªn cøu c¸c dßng ng« bè mÑ trong vô Thu §«ng 2009 38 4.1.1 §Æc ®iÓm sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña c¸c dßng ng« bè mÑ 38 4.1.2. Mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c dßng ng« 40 4.1.3. §Æc ®iÓm h×nh th¸i b¾p 42 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ iv 4.1.4. §Æc ®iÓm sinh lý cña c¸c dßng ng« bè mÑ 43 4.1.5. Møc ®é nhiÔm s©u bÖnh h¹i cña cña c¸c dßng ng« bè mÑ 47 4.1.6. N¨ng suÊt vµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña c¸c dßng ng« bè mÑ 48 4.2. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña c¸c THL trong ®iÒu kiÖn n−íc trêi (vô Xu©n 2010 t¹i Quúnh phô-Th¸i B×nh) 51 4.2.1. Sè liÖu khÝ t−îng ë vô Xu©n (2009 vµ 2010) t¹i Th¸i B×nh 51 4.2.2. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 54 4.2.3. §Æc ®iÓm h×nh th¸i c©y cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 56 4.2.4. C¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i b¾p cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 59 4.2.5. §éng th¸i t¨ng tr−ëng cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 62 4.2.6. Møc ®é nhiÔm s©u bÖnh h¹i chÝnh vµ kh¶ n¨ng chèng ®æ cña c¸c tæ hîp ng« nÕp lai vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 69 4.2.7. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÞu h¹n cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 71 4.2.8. C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt cña c¸c tæ hîp ng« nÕp lai vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 74 4.2.9. Mét sè chØ tiªu chÊt l−îng cña c¸c tæ hîp ng« nÕp lai vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn n−íc trêi 77 4.2.10. KÕt qu¶ x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng kÕt hîp trªn mét sè tÝnh tr¹ng vÒ n¨ng suÊt cña c¸c dßng ng« bè mÑ 77 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 83 5.1. KÕt luËn 83 5.2. §Ò nghÞ 84 Tµi liÖu tham kh¶o 85 Phô Lôc 90 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ v Danh môc ch÷ viÕt t¾t CIMMYT Trung t©m c¶i l−¬ng gièng ng« vµ lóa m× quèc tÕ CS Céng sù CV% HÖ sè biÕn ®éng DTL DiÖn tÝch l¸ KNKH Kh¶ n¨ng kÕt hîp LAI ChØ sè diÖn tÝch l¸ M1000 Khèi l−îng 1000 h¹t NSLT N¨ng suÊt lý thuyÕt NSTT N¨ng suÊt thùc thu TGST Thêi gian sinh tr−ëng THL Tæ hîp lai ¦TL ¦u thÕ lai Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ vi Danh môc b¶ng STT Tªn b¶ng Trang 2.1. Sản xuất ngô Việt Nam 1990 – 2007 7 2.2: Mét sè ®Æc tÝnh chÊt l−îng cña ng« nÕp so víi ng« th−êng 11 2.3: N¨ng suÊt sè tæ hîp ng« nÕp −u thÕ lai ®−îc nghiªn cøu ë Achentina giai ®o¹n 2001 – 2002 13 3.1: Nguồn gốc các dòng ngô thí nghiệm 29 3.2 : Danh sách vật liệu thí nghiệm vụ xuân 2010 31 4.1. Thêi gian sinh tr−ëng cña c¸c dßng ng« bè mÑ (vô Thu §«ng 2009 t¹i Gia L©m – Hµ Néi) 38 4.2: Mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c dßng ng« bè mÑ (vô Thu §«ng 2009 t¹i Gia L©m – Hµ Néi) 41 4.3. §Æc ®iÓm h×nh th¸i b¾p cña c¸c dßng ng« bè mÑ (vô Thu §«ng 2009 t¹i Gia L©m – Hµ Néi) 43 4.4. DiÖn tÝch l¸ vµ chØ sè diÖn tÝch l¸ c¸c dßng ng« bè mÑ (vô Thu §«ng 2009 t¹i Gia L©m – Hµ Néi) 44 4.5: Mét sè chØ tiªu b«ng cê, l−îng h¹t phÊn, kh¶ n¨ng phun r©u cña c¸c dßng ng« bè mÑ vô Thu §«ng 2009 t¹i Gia L©m – Hµ Néi 47 4.6. Møc ®é nhiÔm s©u bÖnh cña c¸c dßng ng« bè mÑ (vô Thu §«ng 2009 t¹i Gia L©m – Hµ Néi) 48 4.7. C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña c¸c dßng ng« bè mÑ vô Thu §«ng 2009 t¹i Gia L©m – Hµ Néi 49 4.8: So s¸nh sè liÖu khÝ t−îng 6 th¸ng ®Çu n¨m 2009 vµ 2010 t¹i Th¸i B×nh 52 4.8. C¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 55 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ vii 4.9 : C¸c ®Æc ®iÓm vÒ h×nh th¸i c©y cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 57 4.10: C¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i b¾p cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 60 4.11. §éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu cao c©y cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 63 4.12: §éng th¸i t¨ng tr−ëng sè l¸ cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 65 4.13: ChØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 67 4.14: Møc ®é nhiÔm s©u bÖnh h¹i cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 70 4.15: Tû lÖ khèi l−îng rÔ/th©n vµ l¸ theo khèi l−îng t−¬i vµ kh« ë thêi kú 6-7 l¸ trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 72 4.16: Mét sè tÝnh tr¹ng chÞu h¹n cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 73 4.17: C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp vô Xu©n 2010 trong ®iÒu kiÖn nhê n−íc trêi 75 4.16: B¶ng n¨ng suÊt ng« cña c¸c THL lu©n giao Vô xu©n 2010 (t¹/ha) 78 4.17: KÕt qu¶ ph©n tÝch ph−¬ng sai tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt h¹t 78 4.18: Gi¸ trÞ KNKH chung (ĝi), KNKH riªng (Sij) vµ ph−¬ng sai KNKH riªng (d2 Sij) cña c¸c dßng trong thÝ nghiÖm ng« lai lu©n giao 80 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ viii Danh môc h×NH STT Tªn b¶ng Trang 4.1: DiÖn tÝch l¸ cña mét sè dßng ng« qua c¸c thêi kú 45 4.2: ChØ sè diÖn tÝch l¸ cña mét sè dßng ng« qua c¸c thêi kú 45 4.3. N¨ng suÊt lý thuyÕt cña mét sè dßng ng« bè mÑ 50 4.4: §éng th¸i t¨ng tr−ëng CCC cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp 64 4.5: §éng th¸i t¨ng tr−ëng sè l¸ cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp 66 4.6: DiÖn tÝch l¸ cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp 68 4.7: ChØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp 68 4.8: N¨ng suÊt thùc thu cña c¸c tæ hîp lai ng« nÕp 76 4.9: §å thÞ gi¸ trÞ KNKH chung cña c¸c dßng 81 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 1 1. Më ®Çu 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi C©y ng« (Zea mays. L) lµ c©y l−¬ng thùc quan träng trong an ninh l−¬ng thùc cho mçi quèc gia vµ lµ mét trong nh÷ng nh©n tè ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn x2 héi bÒn v÷ng. Ngoµi ra, c©y ng« cßn lµ c©y trång th−êng ®−îc chän lµm ®èi t−îng nghiªn cøu, øng dông c¸c thµnh tùu khoa häc trong c¸c lÜnh vùc nh− di truyÒn häc, chän gièng, ho¸ häc, c¬ giíi ho¸,... Bªn c¹nh ®ã, ng« cßn ®−îc dïng lµm thøc ¨n gia sóc vµ nguån nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn (cån, tinh bét, b¸nh kÑo,... x¨ng sinh häc). Do nhu cÇu sö dông mµ sản xuất ngô thế giới liên tục t¨ng. Trước những năm 1960, năng suất ngô hầu như tăng rất ít, thậm chí nhiều năm không tăng. Nguyên nhân của sự chậm trễ này là do giống, trong thời gian ñó, các giống ñược trồng chủ yếu là các giống thụ phấn tự do năng suất trung bình chỉ ñạt từ 1,2 - 1,8 tấn/ha. Trong hơn 40 năm gần ñây (1961 – 2009), nhờ có công tác chọn tạo giống, từ viÖc sử dụng các giống ngô lai mà ngô trở thành cây trồng có tốc ñộ tăng trưởng về năng suất cao nhất trong các cây lương thực chủ yếu. Theo dự ñoán của Viện nghiên cứu Chương trình Lương thực Thế giới (IFPRI, 2000)[8] nhu cầu ngô toàn cầu vào năm 2020 sẽ vượt 50% so với năm 1995 (từ s¶n l−îng 558 triệu tấn (1995) ®¹t 837 triệu tấn vào năm 2020). ðây thực sự là thách thức lớn ñặc biệt các nước ñang phát triển, nơi ®«ng d©n vµ có tỷ lệ ®ãi nghèo cao. Theo thống kê, 70% sản lượng ngô trên thế giới ñược dùng vào chăn nuôi. Khi ñời sống của các nước ñang phát triển trong những thập kỷ tới ñược cải thiện, thì nhu cầu về ñạm sẽ tăng nhanh chóng, ñòi hỏi nguồn nguyên liệu thức ăn gia súc ngày một lớn. Trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam, ®2 cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ c©y ng« vµ chän t¹o gièng ng« ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu to lín, t¹o ra nh÷ng gièng ng« −u thÕ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 2 lai, cho n¨ng suÊt cao, cã −u thÕ ë vïng canh t¸c thuËn lîi. Tuy nhiªn, víi nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn khã kh¨n nh− ®Êt ®ai kh«ng mµu mì, thiÕu n−íc, ®Êt dèc, n«ng d©n nghÌo, c¸c nghiªn cøu chän t¹o gièng, ®Æc biÖt lµ gièng −u thÕ lai phï hîp cho ®iÒu kiÖn nµy cßn h¹n chÕ (Banzinger et al, 2000; Ng« H÷u T×nh, 1997). T¹i mét sè vïng vµ ®Þa ph−¬ng c©y ng« lµ l−¬ng thùc chÝnh th× nh÷ng gièng ng« −u thÕ lai n¨ng suÊt cao ph¶i cã chÊt l−îng phï hîp víi tËp qu¸n ¨n uèng cña ng−êi d©n míi ®−îc n«ng d©n chÊp nhËn ¸p dông trong s¶n xuÊt. Trong khi ®ã, c¸c gièng ng« ®Þa ph−¬ng ®¸p øng ®−îc ®Çy ®ñ c¸c yªu cÇu trªn nh− thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khã kh¨n, ®Çu t− thÊp, chÊt l−îng phï hîp víi tËp qu¸n ¨n uèng cña ng−êi d©n, ngo¹i trõ nh−îc ®iÓm lµ n¨ng suÊt thÊp. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhu cÇu tiªu thô c¸c lo¹i ng« thùc phÈm (ng« ®−êng, ng« nÕp, ng« rau) t¨ng nhanh nªn diÖn tÝch trång ngµy cµng më réng. Các giống ng« thực phẩm ngắn ngày mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao cho ng−êi n«ng d©n nhÊt lµ nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt c©y vô ®«ng v× có thể trồng gối vụ, rải vụ mµ không chịu áp lực lớn bởi thời vụ. HiÖn nay trong s¶n xuÊt cã nh÷ng gièng ng« nÕp ®−îc t¹o ra nh−: NÕp Nï, VN2, MX4, MX10 vµ NL sè 1...Tuy nhiên, bộ giống ngô nếp ưu thế lai trong nước còn Ýt, gi¸ thµnh h¹t gièng cao, chưa ñáp ứng ñược yêu cầu sản xuất. Ở một số vùng miền núi vẫn sử dụng những giống ngô nếp cũ của ñịa phương, năng suất thấp và có nhiều hạn chế. §ể khắc phục những hạn chế, môc ®Ých cña nghiªn cøu lµ c¶i thiÖn n¨ng suÊt c¸c gièng ng« ®Þa ph−¬ng thô phÊn tù do vµ t¹o vËt liÖu ph¸t triÓn gièng ng« −u thÕ lai trªn nÒn di truyÒn cña gièng ®Þa ph−¬ng. Nh»m t¹o gièng ng« n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tốt thích nghi rộng phù hîp cho ng−êi n«ng d©n vùng canh t¸c nhê n−íc trêi, chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi: “ §¸nh gi¸ sinh tr−ëng, n¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu cña mét sè tæ hîp lai ng« nÕp trong ®iÒu kiÖn canh t¸c nhê n−íc trêi”. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 3 1.2. Môc tiªu cña ®Ò tµi Kh¶o s¸t ®¸nh gi¸ c¸c dßng ng« tù phèi, xác ñịnh những dòng có khả năng kết hợp tèt, phục vụ chương trình tạo giống ngô nếp lai. §¸nh gi¸ sinh trëng, n¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu cña mét sè tæ hîp lai trong ®iÒu kiÖn nhê níc trêi. Trên cơ sở ñó tuyÓn chän ®îc c¸c THL cã triÓn väng phôc vô chän t¹o gièng ng« cho vïng canh t¸c khã kh¨n vÒ níc tíi. 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 1.3.1. ý nghÜa khoa häc cña ®Ò tµi ðề tài chứng minh ñược một số chỉ tiêu quan trọng liên quan ñến khả năng chịu hạn của cây ngô như chênh lệch thời gian, số bắp trên cây, trạng thái bắp, chiều dài ñuôi chuột, có ảnh hưởng gián tiếp ñến năng suất và tính ổn ñịnh của dòng từ ñó giúp cho việc loại bỏ các dòng có phổ thích ứng hẹp trong quá trình tạo dòng và ñánh giá dòng. ðề tài làm sáng tỏ trong ñiều kiện không tưới, các tổ hợp ngô nếp lai có tỷ lệ khối lượng rễ / thân và lá cao ít bị héo, khả năng phục hồi nhanh khi vượt qua thời kỳ hạn, lá xanh bền, chênh lệch thời gian ngắn, chỉ số chịu hạn cao. Trên cơ sở ñó chọn ra các tổ hợp lai và thử nghiệm trong ñiều kiện nhê n−íc trêi, ñể xác ñịnh tổ hợp lai cho năng suất cao vµ ổn ñịnh. 1.3.2. ý nghÜa thùc tiÔn KÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ ®−îc KNKH cña c¸c dßng ng« nếp ñịa phương, xác ñịnh ®−îc c¸c tæ hîp lai cã kh¶ n¨ng kÕt hîp cao, chÊt l−îng tèt làm bố mẹ phục vụ công tác chän tạo giống ngô nếp ưu thế lai. Trên cơ sở ñó ñánh giá khả năng chịu hạn của các dòng ngô nếp trong ñiều kiện nhờ nước trời và ñề xuất ñưa ra các tổ hợp lai có khả năng chịu hạn trong những vùng trồng ngô nhờ nước trời. Từ ñó có thể ñưa ra các tổ hợp ngô lai có khả năng chịu hạn vào thử nghiệm và ñưa ra trồng ñại trà. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 4 2. Tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc 2.1 T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ nghiªn cøu ng« 2.1.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt, tiªu thô ng« trªn thÕ giíi Ng« là c©y trång cã nÒn di truyÒn réng, thÝch øng víi nhiÒu vïng sinh th¸i kh¸c nhau, do ®ã ng« ®−îc trång ë nhiÒu n−íc. Theo sè liÖu cña FAO, n¨m 2007 trªn thÕ giíi cã kho¶ng 163 n−íc trång ng«, trong ®ã cã mét sè n−íc s¶n xuÊt ng« lín nh− Mü (331,175 triÖu tÊn, chiÕm 41,83% tæng s¶n l−îng ng« cña thÕ giíi); Trung Quèc (151,949 triÖu tÊn, chiÕm 19,19% tæng s¶n l−îng ng« thÕ giíi); Brazin ( 52,112 triÖu tÊn, chiÕm 6,58% tæng s¶n l−îng ng« thÕ giíi); Mªhic« (23,513 triÖu tÊn); Argentina (21,755 triÖu tÊn). Trong ®ã, hai n−íc cã diÖn tÝch ng« lín nhÊt thÕ giíi là Mü (35,015) triÖu hecta, chiÕm kho¶ng 22,16% diÖn tÝch ng« trªn toàn thÕ giíi) vµ Trung Quèc (29,479 triÖu hecta, chiÕm kho¶ng 18,66% diÖn tÝch ng« trªn toµn thÕ giíi). Cßn n¨ng suÊt ng«, n−íc ®¹t n¨ng suÊt b×nh qu©n cao nhÊt thÕ giíi lµ Kuwait (210 t¹/ha), Jardan (187,5 t¹/ha), Israel (154,97 t¹/ha). Cßn s¶n xuÊt ng« n−íc ta cã diÖn tÝch (1.069,1 ngµn ha) ®øng thø 26, n¨ng suÊt ®øng thø 53 (39,3 t¹/ha) vµ s¶n l−îng (4.303,2 ngµn tÊn) ®øng thø 17 trªn thÕ giíi. Nh− vËy, Mü vµ Trung Quèc lµ hai n−íc cã diÖn tÝch vµ s¶n l−îng ng« cao nhÊt thÕ giíi, tuy nhiªn n¨ng suÊt ng« cña Mü vµ Trung Quèc l¹i ch−a cao so víi mét sè n−íc kh¸c.
Những thách thức ñối với trồng ngô trên thế giới: Thách thức ñặt ra là làm thế nào ñể sản xuất thêm ñược 266 triệu tấn ngô ñáp ứng nhu cầu tiêu thụ khoảng 850 triệu tấn trên toàn cầu vào năm 2020. Lớn nhất là 80% nhu cầu ngô thế giới tăng (266 triệu tấn), lại tập trung ở các nước ñang phát triển. Hơn nữa chỉ khoảng 10% sản lượng ngô từ các nước công nghiệp có thể xuất sang các nước ñang phát triển. Vì vậy các nước ñang phát triển phải tự Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 5 ñáp ứng nhu cầu của mình trên diện tích ngô hầu như không tăng. Theo Bộ nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA): Năm 2008 Hoa Kỳ ñạt năng suất ngô 9,46 tấn/ha Lượng ngô xuất khẩu của Hoa Kỳ dự báo trong năm 2009 là 53 triệu tấn, 62,73% của 84,48 triệu tấn ngô xuất khẩu TG (USDA, 2009). Tuy nhiên, với ngô nếp về sản lượng, năng suất chưa tương xứng với tiềm năng của nó. Diện tích trồng ngô trắng và ngô nếp trên thế giới là 32 triệu ha và Châu Á là 6,9 triệu ha, năng suất trung bình mới chỉ ñạt 1,7 ha. Phần trăm diện tích trồng giống ngô ưu thế lai trong ñó có ngô nếp ở một số nước Mỹ là 100%, ðông Phi 24% còn các quốc gia khác. Ng« nÕp hiÖn nay ®−îc trång réng rãi ë Mü, phÇn lín diÖn tÝch n»m chñ yÕu ë gi÷a c¸c bang Illinois và Indiana, phÝa B¾c Iowa, nam Minnesota và Nebraska. DiÖn tÝch trång ng« nÕp hiÖn t¹i ®ang æn ®Þnh vào kho¶ng 500 ngh×n ha, nh−ng trong vài n¨m tíi cã thÓ t¨ng lªn kho¶ng 700 ngh×n ha [4]. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhu cÇu sö dông ng« lµm thùc phÈm (ng« ®−êng, ng« nÕp, ng« rau) ngµy cµng t¨ng. XuÊt khÈu h¹t gièng vµ c¸c s¶n phÈm, tõ ng« thùc phÈm ®2 mang l¹i thu nhËp kh¸ cao cho ng−êi s¶n xuÊt. Theo thèng kª cña FAO, n¨m 2006 c¸c n−íc trªn ThÕ giíi ®2 xuÊt khÈu 36,2 ngh×n tÊn ng« nÕp, thu kho¶ng 82,4 triÖu USD (FAO, 2009) [36]. Trªn thÞ tr−êng Chicago gi¸ ng« nÕp ë møc 10 – 15 ®«la/gi¹ (1 gi¹ = 36 lÝt) ®©y lµ møc gi¸ kh¸ cao so víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp kh¸c (Jackson, JD, Stinard, P, Zimmerman, 2002) [37]. Ng« nÕp ®−îc trång nhiÒu nhÊt ë Mü. HiÖn nay diÖn tÝch ng« cña Mü kho¶ng trªn 500 ngh×n ha vµ cã thÓ t¨ng lªn kho¶ng 700 ngh×n ha trong mét vµi n¨m tíi (NguyÔn ThÕ Hïng)[4], phÇn lín ng« nÕp ®−êng trång tËp trung ë miÒn trung Illios vµ Indiana, phÝa b¾c Lowa, phÝa nam Minnesota vµ Nebraska (U.Sand Council, 2001) [30]. Mü trång ®a sè lµ c¸c gièng nÕp vµng, gÇn ®©y cã mét phÇn diÖn tÝch ng« nÕp tr¾ng. N¨ng suÊt ng« nÕp ë Hoa Kú còng biÕn ®éng tïy thuéc vµo tõng lo¹i gièng, ®Êt trång vµ ®iÒu Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 6 kiÖn khÝ hËu...Mét sè gièng ng« nÕp lai ®iÓn h×nh cho n¨ng suÊt cao h¬n nh÷ng gièng ng« tÎ lai nh−ng n¨ng suÊt cña ng« nÕp th«ng th−êng ®¹t kho¶ng 65 – 75% so víi ng« tÎ. C¸c n−íc Ch©u ¸ nh− Hµn Quèc, Philippines, Th¸i Lan, Trung Quèc, ViÖt Nam, Lµo...l¹i trång phæ biÕn c¸c gièng ng« nÕp cã ®Æc tÝnh dÎo, th¬m, ngon (Lª QuÝ Kha, 2009) [6]. Ng« nÕp ®−îc dïng vµo c¸c môc ®Ých kh¸c nhau: ¨n t−¬i, ®ãng hép, chÕ biÕn tinh bét...ë Mü vµ c¸c n−íc ph¸t triÓn phÇn lín s¶n l−îng ng« nÕp ®−îc dïng vµo chÕ biÕn tinh bét. Tinh bét ng« nÕp ®−îc dïng phæ biÕn trong c«ng nghiÖp chÕ biÕn thøc, b¸nh kÑo, keo d¸n, c«ng nghiÖp giÊy, ngoµi ra nã cßn ®−îc sö dông nh− mét d¹ng s÷a ng« lµm ®å gia vÞ cho mãn ¨n salad. ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt Nam th× ng« nÕp ®−îc dïng lµm thùc phÈm, ¨n t−¬i lµ chÝnh. 2.2.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt, tiªu thô ng« ë ViÖt Nam ë ViÖt Nam, ng« lµ c©y l−¬ng thùc quan träng thø hai sau c©y lóa. Nh÷ng tiÕn bé vÒ s¶n xuÊt ng« ViÖt Nam thÓ hiÖn rÊt râ nÐt tõ n¨m 1990 – 2006, tû lÖ trång ng« lai tõ 0% t¨ng lªn h¬n 90%. §©y lµ tèc ®é ph¸t triÓn nhanh so víi c¸c n−íc cã nghÒ trång ng« trªn thÕ giíi [13]. Năm 1991, diện tích trồng giống lai chưa ñến 1% trên hơn 400 nghìn hecta trồng ngô, năm 2007 giống lai ñã chiếm khoảng 95% trong số hơn 1 triệu hecta. Năng suất ngô nước ta tăng nhanh liên tục với tốc ñộ cao hơn trung bình thế giới trong suốt hơn 20 năm qua. Năm 1980, năng suất ngô nước ta chỉ bằng 34% so với trung bình thế giới (11/32 tạ/ha); năm 1990 bằng 42% (15,5/37 tạ/ha); năm 2000 bằng 60% (25/42 tạ/ha); năm 2005 bằng 73% (36/49 tạ/ha) và năm 2007 ñã ñạt 81,0% (39,6/49 tạ/ha). Năm 1994, sản lượng ngô Việt Nam vượt ngưỡng 1 triệu tấn, năm 2000 vượt ngưỡng 2 triệu tấn, và năm 2007 chúng ta ñạt diện tích, năng suất và sản lượng cao nhất từ trước ñến nay: diện tích là 1.072.800 ha, năng suất 39,6 tạ/ha, sản lượng vượt ngưỡng 4 triệu tấn - 4.250.900 tấn. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 7 Bảng 2.1. Sản xuất ngô Việt Nam 1990 – 2007 Năm 1990 1994 2000 2005 2007 Diện tích (1000 ha) 432 534,6 730,2 1.052,6 1.072,8 Sản lượng (1000 tấn) 671 1.143,9 2.005,9 3.787,1 4.250,9 Năng suất (tạ/ha) 15,5 21,4 25,1 36,0 39,6 Nguồn: Tổng cục thống kê ( ñến 2005), Bộ NN&PTNT (2007) Như vậy, sản xuất ngô ở Việt Nam, tuy ñã có nhiều tiến bộ về tốc ñộ tăng năng suất và sản lượng so với các nước trong khu vực ðông Nam Á. Tuy nhiên, còn phải phấn ñấu rất nhiều mới ñạt ñược mức như các nước như Trung Quốc, Mỹ và các nước tiên tiến khác.
Những thách thức ñối với sản xuất ngô Việt Nam Mặc dầu ñã ñạt ñược những kết quả rất quan trọng, nhưng sản xuất ngô nước ta vẫn còn nhiều vấn ñề ñặt ra: 1) Năng suất vẫn thấp so với trung bình thế giới (khoảng 82%), và rất thấp so với năng suất thí nghiệm; 2) Giá thành sản xuất còn cao; 3) Sản lượng chưa ñáp ứng ñủ nhu cầu trong nước ñang tăng lên rất nhanh, những năm gần ñây phải nhập từ 500-700 nghìn tấn ngô hạt ñể làm thức ăn chăn nuôi (Theo số liệu của Cục Chăn nuôi, năm 2006 theo con ñường chính thức nhập 564.488 tấn ngô, năm 2007 là 585.221 tấn). Song ñây cũng là một thông tin vui, vì ñời sống của nhân dân ta ñang không ngừng ñược cải thiện, khi ta biết rằng, năm 1996 nước ta còn xuất khẩu gần 300 nghìn tấn ngô khi mà sản lượng mới chỉ ñạt 1,4 triệu tấn), Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 8 4) Sản phẩm từ ngô còn ñơn ñiệu; 5) Công nghệ sau thu hoạch chưa ñược chú ý ñúng mức... Nhiều vấn ñề ñặt ra cho ngành sản xuất ngô thế giới nói chung và nước ta nói riêng: khí hậu toàn cầu ñang biến ñổi phức tạp, ñặc biệt là hạn hán, lũ lụt ngày càng nặng nề hơn, nhiều sâu bệnh hại mới xuất hiện, sản xuất ngô ở nhiều nơi ñang gây nên tình trạng xói mòn, rửa trôi ñất; giá nhân công ngày càng cao; cạnh tranh gay gắt giữa ngô và các cây trồng khác. Với công tác tạo giống, bộ giống ngô thực sự chịu hạn và các ñiều kiện bất thuận khác như ñất xấu, chua phèn, kháng sâu bệnh, có thời gian sinh trưởng ngắn ñồng thời cho năng suất cao ổn ñịnh... nhằm nâng cao năng suất và hiệu quả cho người sản xuất vẫn chưa nhiều. ðặc biệt, các biện pháp kỹ thuật canh tác, mặc dầu ñã ñược cải thiện nhiều song vẫn chưa ñáp ứng ñược ñòi hỏi của giống mới. Trong ñó, một số vấn ñề ñáng chú ý như khoảng cách, mật ñộ, phân bón, thời vụ, phòng trừ sâu bệnh và cỏ dại, bảo quản sau thu hoạch chưa ñược quan tâm ñúng mức như với công tác chọn tạo giống
Nhiều cơ hội ñang ñến với ngành ngô + Về ñầu ra: nhu cầu về ngô ñang tăng nhanh ở qui mô toàn cầu, do ngô không chỉ ñược dùng làm thức ăn chăn nuôi và lương thực cho người mà hiện nay lượng ngô ñể chế biến nhiên liệu sinh học (ethanol) ñang ngày một tăng nhanh. Mậu dịch ngô thế giới tăng liên tục những năm gần ñây. Nếu vào năm 1990, lượng ngô xuất nhập khẩu trên thế giới là trên 66 triệu tấn, ñến năm 2000 ñã tăng lên 90 triệu tấn và ñạt trên 100 triệu tấn vào 2005. (Faostat, 2005). Giá ngô thế giới cũng tăng vọt so với mấy năm trước, nếu như giai ñoạn 2002 – 2003, giá ngô vàng số 2 của Mỹ là 88 USD/tấn, thì hiện nay ñã tăng gần gấp ñôi - với 150,6 USD/tấn, giá ngô ở ta ñã xấp xỉ 300 USD/tấn. + Về công nghệ chọn tạo giống: cùng với phương pháp chọn tạo giống Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 9 truyền thống ngày càng hiệu quả hơn thì việc ứng dụng công nghệ sinh học ñể tạo ra các giống có khả năng chống chịu với ñiều kiện bất thuận sinh học và phi sinh học ñã ñạt ñược những kết quả quan trọng, trong ñó ñáng chú ý nhất là cây ngô biến ñổi gen kháng thuốc trừ cỏ, kháng sâu ñục thân, kháng virus. Không chỉ Bắc Mỹ mà nhiều nước ở châu Âu, châu Á, Mỹ latinh, Úc, và ở gần ta là Philippine cũng ñã trồng ngô chuyển gen. Việt Nam cũng ñã khởi ñộng chương trình này và theo thông tin ñược biết, tháng 3/2008 sẽ ban hành quyết ñịnh cho phép trồng thử nghiệm cây trồng chuyển gen tại nước ta. Nếu theo ñúng tiến ñộ, ñến năm 2009 sẽ có giống ngô chuyển gen do ta chọn tạo ñược thử nghiệm tại Viện Nghiên cứu Ngô. + Về kỹ thuật canh tác: Từ những năm 1950 việc áp dụng cơ giới hoá, phân hoá học, thuốc trừ cỏ, thuốc phòng trừ sâu bệnh bắt ñầu ñược phổ biến ở Mỹ và ñến nay ñã ñược ứng dụng rộng rãi trên thế giới. Hiện nay nhiều nước trồng ngô tiên tiến còn ứng dụng cả công nghệ tự ñộng hoá trong canh tác cây ngô do vậy ñã khai thác triệt ñể tiềm năng năng suất của giống và giá thành sản xuất rất rẻ (Theo thông tin của CIMMYT, năm 1999 tại Hà Lan, chưa phải là nước có nền sản xuất ngô cao nhất thế giới mà một ngày công lao ñộng ñã làm ra 5.000 kg ngô hạt vàng và 1.463 kg ngô hạt trắng). 2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu, chän t¹o gièng ng« nÕp trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam Cây ngô nếp ñem lại hiệu quả cao cho sản xuất vì có thể làm lương thực, làm ngô quà do vậy cần ưu tiên phát triển các giống ng« thực phẩm ngắn ngày, cho thu nhập cao nh− ng« nÕp, ng« ngät, ng« rau. ðây cũng là loại cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế cao, có thể trồng gối vụ, rải vụ và không chịu áp lực lớn bởi thời vụ, hiệu quả cao và phục vụ phát triển chăn nuôi. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 10 2.2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu, chän t¹o gièng ng« nÕp trªn thÕ giíi 2.2.1.1 Mét sè nghiªn cøu vÒ nguån gèc, ph©n lo¹i vµ ®Æc ®iÓm cña ng« nÕp. Ng« nÕp cã tªn khoa häc lµ Zea mays L.subsp. Cerafina Kulesh. Theo Porcher Michel H vµ céng sù ng« nÕp ®2 ®−îc ph¸t triÓn ë Trung Quèc tõ 1909. C©y nµy biÓu hiÖn nh÷ng tÝnh tr¹ng kh¸c th−êng vµ ®−îc c¸c nhµ t¹o gièng ë Mü sö dông c¸c tÝnh tr¹ng nµy lµm chØ thÞ c¸c gen Èn trong c¸c ch−¬ng tr×nh chän t¹o gièng ng«. N¨m 1922, c¸c nhµ nghiªn cøu ®2 ph¸t hiÖn néi nhò cña ng« nÕp chØ chøa amylopectin vµ kh«ng cã amylose. §Õn tËn ®¹i chiÕn ThÕ Giíi thø II nguån amylopectin chÝnh lµ tõ s¾n nh−ng khi ng−êi NhËt cung cÊp cµng nhiÒu dßng ng« nÕp th× amylopectin ®−îc sö dông chñ yÕu tõ ng« nÕp [40]. Mét sè nghiªn cøu ®2 cho r»ng ng« nÕp lµ d¹ng ng« th−êng do biÕn ®æi tinh bét mµ thµnh. §Æc tÝnh ng« nÕp ®−îc qui ®Þnh bëi ®¬n gen lÆn, ®ã lµ gen wx. Gen wx lµ gen lÊn ¸t gen kh¸c ®Ó t¹o tinh bét d¹ng nhá. C¸c nhµ khoa häc ë §¹i häc tæng hîp Ohio – Hoa Kú, cßn ®−a ra tiªu chuÈn dinh d−ìng cña ng« nÕp so víi mét sè lo¹i ng« kh¸c (B¶ng 2.3), trong ®ã % Protein cao t−¬ng ®−¬ng víi ng« giµu Protein. C¸c nhµ nghiªn cøu còng chØ ra r»ng ng« nÕp cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt víi ng« th−êng nh−: nh÷ng ®Æc ®iÓm cÊu tróc ®Ó ng¨n c¶n sù kh« r©u ng« do giã trong thêi kú trç, tËp tÝnh sinh tr−ëng cña 4 hoÆc 5 l¸ trªn cïng xuÊt hiÖn trªn cïng mét bªn cña th©n chÝnh, c¸c l¸ mäc th¼ng lªn tõ ®èt trong khi c¸c l¸ thÊp h¬n b¶n l¸ réng vµ cong...Tinh bét cña ng« nÕp chøa 100% amylopectin trong khi ng« th−êng chØ chøa kho¶ng 75% amylopectin vµ 25% amylose. Amylopectin lµ d¹ng cña tinh bét cã cÊu tróc ph©n tö gluco kh«ng ph©n nh¸nh. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 11 B¶ng 2.2: Mét sè ®Æc tÝnh chÊt l−îng cña ng« nÕp so víi ng« th−êng Lo¹i ng« % DÇu % Protein % Tinh bét N¨ng l−îng (kcal/kg) Th−êng (R¨ng ngùa) 4,2 – 4,8 7,7 – 8,2 71,3 – 73,4 1777 - 1795 Hµm l−îng dÇu cao 7,2 – 8,2 8,0 – 9,0 66,2 – 67,9 1851 - 1869 Giµu Lysine 4,0 – 4,8 7,3 – 8,5 70,5 – 72,2 1770 - 1785 NÕp 3,2 – 3,6 8,9 – 10,1 73,1 – 73,3 1747 - 1758 Khi nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm n«ng häc vµ kü thuËt canh t¸c cña ng« nÕp c¸c nhµ khoa häc thuéc tr−êng §¹i häc Pennsylvania State University cho r»ng. Trång ng« cã tinh bét hoµn toµn lµ amylopectin kh«ng dÔ dµng v× gen s¸p lÆn, do ®ã yªu cÇu vïng trång ng« nÕp c¸ch ly víi ng« th−êng Ýt nhÊt lµ 500m. NÕu chØ lÉn mét sè c©y ng« th−êng trªn ruéng hoÆc khu s¶n xuÊt cã thÓ lµm thay ®æi phÈm chÊt h¹t. Trong chän läc h¹t gieo còng cÇn lo¹i bá tÊt c¸c h¹t ng« th−êng lÉn trong l« h¹t hoÆc h¹t ng« nÕp ®2 thay ®æi do tr«i d¹t di truyÒn [30]. 2.2.1.2 Mét sè nghiªn cøu chon t¹o gièng ng« nÕp trªn thÕ giíi. §2 tõ l©u c¸c nhµ chän gièng nghiªn cøu vÒ gièng ng« −u thÕ lai thÊy r»ng mét sè l−îng lín khi lai c¸c dßng hoÆc c¸c gièng kh¸c nhau vÒ di truyÒn ®2 cho −u thÕ lai ë thÕ hÖ F1. Con lai F1 cã søc sèng vµ n¨ng suÊt cao h¬n bè mÑ cña chóng. HiÖn t−îng nµy ®2 ®−îc khai th¸c trong s¶n xuÊt th−¬ng m¹i, ®Æc biÖt ®èi víi c©y thô phÊn chÐo th× viÖc duy tr× sù ®ång nhÊt vµ æn ®Þnh lµ t−¬ng ®èi khã kh¨n. ¦u thÕ lai cã thÓ coi tr¹ng th¸i dÞ hîp tèi ®a vµ ®iÒu nµy cã ®−îc khi lai hai dßng tù phèi víi nhau. Ph¸t triÓn vµ sö dông −u thÕ lai kh¸ phøc t¹p vµ tr¶i qua c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 12 1) Lùa vËt liÖu cho dßng tù phèi. 2) Ph¸t triÓn dßng tù phèi. 3) Thö kh¶ n¨ng kÕt hîp. 4) Nghiªn cøu nh©n dßng tù phèi vµ s¶n xuÊt h¹t lai. ¦u thÕ lai kh«ng ph¶i lµ mét kÕt qu¶ bÊt biÕn khi lai gi÷a hai dßng tù phèi bëi v× c¸c dßng tù phèi cã thÓ gièng nhau vÒ di truyÒn, gi¸ trÞ dßng tù phèi ®−îc ®¸nh gi¸ trªn c¬ së møc ®é −u thÕ lai nhËn ®−îc khi tæ hîp víi mét dßng kh¸c. Mét sè nhµ khoa häc ®2 ®Ò xuÊt kh¶ n¨ng phèi hîp chung lµ dïng mét vËt liÖu thö (tester) chung ®Ó thö víi c¸c dßng tù phèi. Tester cã thÓ lµ mét dßng, gièng, mét gièng lai nh−ng ph¶i cã nhiÒu tÝnh tr¹ng tèt vµ nÒn di truyÒn réng [41]. §Ó phôc vô cho c«ng t¸c chän t¹o gièng, mét tËp hîp nh÷ng dßng tù phèi ng« nÕp ®2 ®−îc ph¸t triÓn. Mét sè nhµ khoa häc cho r»ng: lai ng« nÕp víi nh÷ng dßng −u tó cña ng« ®¸ råi lai trë l¹i cho kÕt qu¶ rÊt nhanh vµ hÇu nh− c¸c kÕt qu¶ d−¬ng. Tuy nhiªn nh÷ng gièng ng« nÕp −u thÕ lai ®−îc t¹o ra theo ph−¬ng ph¸p nµy míi chØ ngang b»ng hoÆc kh«ng v−ît qua ®−îc nguån vËt liÖu (S.R Wessler, 1985) [42]. Ng−êi ta cho r»ng ng« nÕp −u thÕ lai còng nh− ng« chÊt l−îng protein cao, n¨ng suÊt gi¶m ®i so víi ng« −u thÕ lai b×nh th−êng lµ do sù tÝch lòy mËt ®é h¹t tinh bét thÊp, néi nhò mÒm vµ khèi l−îng h¹t thÊp h¬n. N¨m 1990, ch−¬ng tr×nh t¹o gièng ng« nÕp −u thÕ lai vµ ng« cã chÊt l−îng protein cao cña Achentina ®−îc b¾t ®Çu. Sau ®ã cã mét vµi dßng thuÇn ®−îc ph¸t triÓn vµ thö kh¶ n¨ng kÕt hîp. §Õn vô ng« n¨m 2001/2002 mét sè tæ hîp lai ®¬n ®2 ®−îc thö nghiÖm. Sè tæ hîp ph©n thµnh 3 nhãm lµ: - Ng« nÕp −u thÕ lai - Ng« chÊt l−îng Protein cao - Tæ hîp lai kÐp c¶i thiÖn tinh bét cña ng« chÊt l−îng Protein cao ThÝ nghiÖm ®−îc bè trÝ theo khèi ngÉu nhiªn ®Çy ®ñ (RCB) víi 3 lÇn lÆp l¹i._., mËt ®é 71.500 c©y/ha. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, n¨ng suÊt thu ®−îc Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 13 trong ph¹m vi 8,9 – 20,9 tÊn/ha, khèi l−îng 1000 h¹t thÊp vµ rÊt biÕn ®éng, b¾p nhá, sè b¾p trªn c©y Ýt h¬n. ThÝ nghiÖm còng chØ ra r»ng, c¸c dßng tù phèi bè mÑ ®−îc chän ®Ó ph¸t triÓn tæ hîp lai ®¬n ph¶i cã tÝnh ®a d¹ng di truyÒn, cã kh¶ n¨ng kÕt hîp cao (Corcuera, V and Naranjo, C. 2003) [41]. Nh÷ng thÝ nghiÖm míi ®−îc thùc hiÖn ë nhiÒu ®iÓm ®2 nhËn ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ ng¹c nhiªn víi nh÷ng tæ hîp lai ®¬n míi trªn c¬ së lùa chän dßng bè mÑ tù phèi thuÇn nh− trªn ®2 cho n¨ng suÊt cao, c¶i thiÖn tinh bét, chÊt l−îng Protein vµ thÝch nghi tèt. B¶ng 2.3: N¨ng suÊt sè tæ hîp ng« nÕp −u thÕ lai ®−îc nghiªn cøu ë Achentina giai ®o¹n 2001 – 2002 Tæ hîp Sè hµng Sè b¾p/hµng Sè h¹t/b¾p P1000 (gam) Sè b¾p/C©y TiÒm n¨ng, n¨ng suÊt (tÊn/ha) 3166 16 17 330,0 134,7 1,7 16,0 3170 16 33 350,0 147,1 1,6 15,8 3176 16 34 340,0 170,2 1,8 20,9 ë c¸c n−íc ph¸t triÓn nh− NhËt, Mü, Trung Quèc chuyªn tËp trung chän t¹o gièng ng« nÕp −u thÕ lai. Trong ®ã ®øng ®Çu vÉn lµ Mü, gÇn ®©y Trung Quèc, NhËt còng ®2 t¹o ra nhiÒu gièng ng« nÕp lai cho n¨ng suÊt cao vµ chÊt l−îng tèt nh− gièng nÕp lai ®¬n mµu tr¾ng JYE 101, cho n¨ng suÊt b¾p t−¬i kho¶ng 15 tÊn/ha, gièng nÕp lai ®¬n tÝm Jingkenou 218 (12 tÊn/ha); gièng nÕp tÝm tr¾ng Jingtianzihuanuo vµ gièng nÕp tr¾ng lai ®¬n Yahejin 2006 cho n¨ng suÊt b×nh qu©n tíi 20 tÊn b¾p t−¬i/ha (B¸o c¸o t¹i héi nghÞ ng« Ch©u ¸ lÇn thø 9, B¾c Kinh 09/2005) [49]. 2.3.2. T×nh h×nh nghiªn cøu, chän t¹o gièng ng« nÕp ë ViÖt Nam Trong thời gian qua, các nghiên cứu về ngô ở Việt Nam chủ yếu tập trung vào ngô tẻ, công tác nghiên cứu chọn tạo các giống ngô nếp và ñường Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 14 ñã ñược tiến hành khá lâu nhưng chủ yếu là thu thập, bảo tồn các giống nếp ñịa phương và chọn tạo giống thụ phấn tự do (Lê Quí Kha, 2009)[6]. Duy trì bảo tồn những giống ngô nếp ñịa phương chất lượng cao ñược nhiều cơ quan nghiên cứu trong nước và các nhà khoa học quan tâm (PGS.TS Trần Văn Minh, 2006) ñã phục tráng và bảo tồn thành công giống ngô nếp Cồn Hến của Thừa Thiên Huế nhằm bảo vệ giống ngô nếp quý hiếm của miền Trung nước ta, sau 5 năm nghiên cứu, tác giả và các ñồng nghiệp ñã phục tráng ñược giống ngô nếp Cồn Hến, giữ lại ñặc ñiểm bản chất quý hiếm của nó. Giai ñoạn 2001 – 2005, các nhà khoa học Viện NC Ngô ñã tiến hành thu thập ñược 79 nguồn gen có nguồn gốc khác nhau, tron ñó có 22 nguồn ngô nếp (7 nguồn tím, 15 nguồn trắng) (Phan Xuân Hào, 2006)[5]. Hiện nay, Viện NC Ngô ñang lưu giữ 148 mẫu ngô nếp ñịa phương, trong ñó có 111 nguồn nếp trắng, 15 nguồn nếp vàng và 22 nguồn nếp tím, nâu ñỏ. Từ các nguồn có khả năng chống chịu tốt nhất, bằng phương pháp truyền thống ñã tạo ñược một số dòng ngô nếp có ñộ thuần cao, trong ñó có 30 dòng ngô nếp ñã ñược phân tích ña dạng di truyền bằng chỉ thị phân tử SSR và phân nhóm ưu thế lai. Một số dòng có khả năng kết hợp tốt và hàng chục tổ hợp lai cho năng suất cao, ñộ ñồng ñều khá ñang ñược tiếp tục thử nghiệm, phục vụ cho công tác lai tạo giống ngô nếp mới (Lê Quí Kha, 2009)[6]. 2.3. C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi 2.3.1.Khái nim chung v hn Hạn là một hiện tượng khí hậu thường xẩy ra theo chu kỳ, gần như ở mọi nơi trên thế giới, tùy mức ñộ từng vùng khác nhau. Do ñó hạn ñược ñịnh nghĩa là hiện tượng thiếu mưa xẩy ra trong một thời gian nhất ñịnh, dẫn ñến thiếu nước cho các hoạt ñộng sống của sinh vật và môi trường. Hạn khác với khô, hạn xẩy ra tạm thời, còn khô là trạng thái hạn xẩy ra lâu dài, nhiều năm trong vùng với lượng mưa thấp. Hạn liên quan ñến phân bố lượng mưa, thời Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 15 gian phân bố mưa, liên quan ñến các yếu tố khí hậu như nhiệt ñộ cao, ñộ ẩm không khí thấp, gió mạnh... 2.3.1.1.Khái niệm hạn ñối với cây ngô Ba khái niệm cụ thể dựa trên lượng mưa ñối với cây ngô ñược nhiều nhà khoa học CYMMYT nêu như sau: 1) Thiếu nước nếu lượng mưa cả vụ ở vùng nhiệt ñới thấp < 500mm và ở vùng cao (Highland) là từ 300 – 350mm (Heisey và Edmeades, 1999) [19]. 2) Theo quan ñiểm cây ngô mẫn cảm với hạn: khoảng 4 tuần trong thời gian ngô trỗ cờ kết hạt, nếu ở vùng cao có lượng mưa < 100mm ñược coi là vùng không phù hợp, > 200mm ñược coi là vùng phù hợp và trong khoảng 100 – 200mm ñược coi là vùng thiếu nước ñối với sản xuất ngô (Chapman và Barreto, 1996)[14]. 3) Khái niệm khác: Dựa trên tỷ lệ giữa lượng mưa (P) và khả năng thoát hơi nước của ñất (PE). Ví dụ một vùng ngô nếu tất cả các tháng (n) trong suốt một vụ có P/PE > 0,5 ñược coi là thuận lợi, nếu n – 1 tháng có P/PE > 0,5 ñược coi là thiếu mưa ñối với sản xuất ngô (Khái niệm này không ñề cập ñến việc gieo trồng sớm ñể tránh hạn) ((Heisey và Edmeades, 1999)[19]. Như vậy ngay cả ở Mỹ, ¼ diện tích ngô ở vùng thuận lợi cũng bị thiếu mưa ở mức ñộ vừa phải (Reeder, 1997)[21]. Tại Việt Nam, trong những năm có hiện tượng El Nino, lượng mưa ñã giảm tới 20,4% một năm (Nguyễn Xuân Tiệp, 1999)[1]. Nạn tàn phá rừng do chiến tranh, do khai thác không ñược kiểm soát trong hơn nửa thế kỷ qua cùng với sự canh tác không hợp lý (trên vùng ñất ñốc phía Bắc) làm cho sông suối chảy mạnh hơn vào mùa mưa lũ nhưng lại yếu hơn vào mùa khô dẫn ñến thiếu nguồn nước cho sông suối và các công trình thủy nông (Nguyễn Xuân Tiệp, 1999)[1]. Vì vậy hậu quả của những tác ñộng nêu trên ñã dẫn tới Việt Nam ngày càng gặp nhiều biến ñộng thất thường, nhiều ñợt hạn hán và lũ úng (Nguyễn Văn Viết et al., 1999)[2]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 16 2.3.1.2.Cơ sở sinh lý của tính chịu hạn ở cây ngô Các nhà sinh lý thực vật cho rằng trong từng loài thực vật thì biến ñộng về ñặc tính chống chịu thiếu nước tồn tại ở các dạng: 1) Thực vật né tránh ñược hạn bằng cách ñiều chỉnh các thời kỳ sinh trưởng phát triển cho phù hợp với ñiều kiện ñất ñai, khí hậu (Turner, 1986)[22]. Ví dụ bằng cách trỗ hoa sớm hơn ñể tránh hạn cuối vụ. 2) Thực vật có thể tránh hạn bằng cách biến ñổi sinh lý. Các biến ñổi diễn ra theo 3 cơ chế sau ñây (Blum, 1989; Blum và Pnuel, 1990)[23], [25]. + Cây duy trì trạng thái nước cao trong ñiều kiện hạn và trì hoãn ñược các triệu chứng thiếu nước như héo. Các chỉ tiêu cần xác ñịnh là: Thế nước (WP), sức trương (TP), hàm lượng nước tương ñối (RWC), khả năng ñiều chỉnh áp suất thẩm thấu (OA). + Cây duy trì ñược các hoạt ñộng sinh lý trong tình trạng thiếu nước. Các chỉ tiêu ñược sử dụng là: ñộng thái tăng trưởng (theo khối lượng khô) hay tốc ñộ kéo dài của các bộ phận ở cùng trạng thái nước thiếu hụt như nhau. + Cây có khả năng phục hồi và hoạt ñộng trở lại sau khi vượt qua tình trạng thiếu nước (gần như khô hạn), tức là có khả năng sống sót. Cách theo dõi chủ yếu dựa trên thang ñiểm ñánh giá bằng mắt thường: khi bắt ñầu hạn, ñỉnh cao của hạn và còn sống hay chết sau 7 ngày gây hạn rồi tưới trở lại. Như vậy cách xác ñịnh về chức năng sinh lý khác với phương pháp xác ñịnh về tình trạng nước của cây khi ñánh giá tính chống chịu hạn. Khi ñánh giá các chức năng sinh lý cần thí nghiệm tất cả các vật liệu ở cùng trạng thái nước như nhau (Banzinger et al., 2000)[28]. Hạn ảnh hưởng ñối với cây ngô từ mức ñộ tế bào, toàn cây và năng suất hạt ñược CYMMYT (banzinger et al., 2000)[28] công bố như sau. Hạn ảnh hưởng ñến các ñặc tính sinh lý của cây ngô ở mức ñộ tế bào Khi gặp hạn, axit absisic (ABA) ñược sinh ra chủ yếu ở phần rễ rồi vận Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 17 chuyển lên lá. Ở lá, nếu nồng ñộ ABA quá giới hạn gây nên hiện tượng héo lá, ñóng khí khổng và ñẩy nhanh tốc ñộ già hóa. Hiện tượng này thậm chí xẩy ra trước khi mức ñộ trương của tế bào lá bị giảm (Zhang et al., 1987)[24]. Dường như ABA là tín hiệu từ bộ rễ báo cho cây ñể hạn chế mất nước. Vì vậy ABA là chất ñiều hòa sinh trưởng giúp cây sống sót qua ñiều kiện khô hạn nhưng nó không ñóng góp cho việc tăng năng suất trong ñiều kiện hạn. Nếu hàm lượng ABA ñược chuyển tới hạn trong quá trình ñẫy hạn làm hạt bị lép. Trong ñiều kiện hạn nặng, tế bào không phân chia, không phát triển, sau khi ñược tưới trở lại các bộ phận vẫn bị ảnh hưởng, nhiều tế bào, mô khó trở lại bình thường, nhất là mô phân sinh và các mạch dẫn. Hệ quả dẫn ñến bộ lá không tăng trưởng, sau ñó râu ngô ngừng sinh trưởng, không phun râu và khi mức ñộ hạn trở lên nghiêm trọng bộ rễ không phát triển ñược. Sự ñiều chỉnh áp suất thẩm thấu khi cây có khả năng tạo ra chất tan Betan trong không bào và nguyên sinh chất ñể ñiều chỉnh áp suất thẩm thấu, cho phép cây có thể tận dụng nước, duy trì sức trương và các chức năng của tế bào trong ñiều kiện hạn. Sự ñiều chỉnh áp suất thẩm thấu rất rõ ở cao lương, lúa mì, lúa nước nhưng ở ngô thì không rõ ràng (tăng ít hơn từ 0,3 lên – 0,5MPa) (Bolanos và Edmeades, 1991)[26]. Tăng tích lũy proline xảy ra trong ñiều kiện hạn nặng. Proline ñóng vai trò như một chất ñiều hòa áp suất thẩm thấu, có tác dụng như protein bảo vệ cấu trúc khi sức trương của tế bào giảm mạnh. Quang oxy hóa khử diệp lục xuất hiện khi hạn làm ảnh hưởng ñến hệ thống quang photphoril hóa thứ hai. Hệ thống quang photphoril hóa thứ hai hoạt ñộng mạnh dẫn ñến thừa electron tự do không liên kết, năng lượng cao ở trong lá. Sự vận chuyển ñến các electron làm ñẩy nhanh quá trình oxy hóa khử diệp lục và mất khả năng quang hợp của lá. Hiện tượng rõ nhất là khi hạn nặng và nắng to làm phiến lá bị cháy nắng. Hoạt ñộng của enzim thường bị Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 18 giảm trong ñiều kiện hạn. Ví dụ quá trình biến ñổi ñường saccaroza thành tinh bột của hạt bị giảm vì hoạt hóa của enzim biến ñổi saccaroza thành ñường hexoza bị trở ngại (Westgate, 1997)[27]. Hạn ảnh hưởng ñến toàn cây ngô Nếu sự thay ñổi ở mức ñộ tế bào ñược biểu hiện trên toàn cây, ta có thể thấy ñược các phản ứng như sau (Banzinger et al., 2000)[22]: Hạn xảy ra ngay sau khi trận mưa ñầu vụ, gieo hạt xuống có thể mọc mầm ñược nhưng ñất ñóng váng khô dần, dẫn ñến ngô mọc kém, không ñồng ñều hoặc hạt không nảy mầm làm mất mật ñộ. Hạn ảnh hưởng mạnh nhất ñến sinh trưởng của lá, tiếp ñến là râu, thân, rễ cuối cùng là kích thước hạt. Hạn trước trỗ làm cho lá bị già hóa, giảm mức ñộ che phủ ñất, giảm diện tích bộ phận hấp thu ánh sáng mặt trời. Hạn ảnh hưởng ñến tình trạng ñóng khí khổng, giảm quang hợp dẫn ñến tế bào ở ñỉnh sinh trưởng không phân hóa hoặc ảnh hưởng nặng tới quá trình phân hóa bắp và cờ dẫn tới giảm năng suất. Hạn nặng trong quá trình thụ phấn – kết hạt làm giảm sự vận chuyển các chất ñồng hóa về cơ quan sinh trưởng của râu gây nên tình trạng chậm hoặc không phun râu ñược, làm tăng sự chênh lệch thời gian giữa phun râu và tung phấn. Nặng hơn là xẩy ra tình trạng cây không có bắp, bắp không hạt hoặc ít hạt. Hạn nặng còn làm cho cấu trúc sinh sản hoa cái bị ảnh hưởng nhiều hơn bông cờ. Nhiệt ñộ vượt quá 380c gây ra hiện tượng “cháy” bông cờ. Trong giai ñoạn trỗ cờ - phun râu nếu gặp hạn, nhiệt ñộ không khí > 350c, ñộ ẩm không khí < 70% thì hạt phấn bị chết dẫn ñến ngô không hạt. Hiện tượng này xảy ra nhiều ở Việt Nam. Khi hạn xẩy ra ở thời kỳ trước trỗ, tỷ lệ khèi l−îng rễ/thân vµ lá tăng lên. Khi hạn nặng hơn thì tỷ lệ này bị giảm và giảm mạnh tốc ñộ hấp thu dinh dưỡng từ ñất. Khi ñó xảy ra sự phân bố lại các chất dự trữ trong thân, nếu hạn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 19 xảy ra trùng với thời kỳ tích lũy chất khô vào hạt sẽ xảy ra tình trạng ngô bị chín ép, cây ñổ non, hạt lép. Tóm lại hạn có thể ảnh hưởng ñến mật ñộ cây nếu xảy ra ở thời kỳ cây con thì bị giảm diện tích lá và tốc ñộ quang hợp ở thời kỳ trước trỗ, giảm ñộ lớn của bắp và khả năng kết hạt nếu xẩy ra trước trỗ và sau trỗ 2 tuần, giảm quang hợp – tăng tốc ñộ già hóa bộ lá trong khi tích lũy chất khô về hạt (Banzinger et al., 2000)[28]. Ảnh hưởng khác nếu hạn xảy ra khi cây huy ñộng năng lượng và dinh dưỡng về việc phát triển bộ rễ. Hạn ảnh hưởng ñến năng suất ngô ở các giai ñoạn sinh trưởng khác nhau. Hạn có thể ảnh hưởng tới năng suất hạt ở bất kỳ giai ñoạn nào của cây ngô. Giống như các cây cốc khác, hạn gây ảnh hưởng nặng nhất vào thời kỳ ngô ra hoa (Edmeades et al., 1997; Edmeades, 1993; Heisey và Edmeades, 1999)[29], [30], [19]. Năm 1960, Denmead và Shaw tiến hành thí nghiệm rút bớt lượng nước tưới ñến trạng thái héo trước trỗ, trong khi thụ phấn và sau thụ phấn ñã có kết luận hạn làm giảm năng suất tương ứng từ 25,50 và 21% [31]. Tiếp theo ñó lại quan sát thấy hạn ảnh hưởng ñến mức héo trước phun râu (Classen, 1970)[32], khi phun râu và sau 3 tuần sau thụ phấn ñã gây thiệt hại năng suất tương ứng là 15, 53 và 30%. Shaw ñã tổng kết rằng hạn từ 7 ngày trước trỗ và 15 ngày sau thụ phấn làm giảm năng suất gấp 2 – 3 lần so với hạn ở các thời kỳ sinh trưởng khác. Thời kỳ cây ngô mẫn cảm nhất ñối với hạn ñược tác giả khác (Grant, 1989)[33] chỉ ra là từ 2 – 22 ngày sau khi phun râu, ñỉnh cao là 7 ngày sau khi phun râu, khi ñó số lượng hạt bị giảm tới 45% so với ñối chứng tưới ñầy ñủ, thí nghiệm này cũng công bố kết quả khối lượng hạt giảm tới 51% so với ñối chứng ở thời kỳ 12 – 16 ngày sau phun râu. Một số tác giả (Heisey và Edmeades, 1999); Nesmith, 1992)[19], [34] còn theo dõi ñược thiệt hại tới 90% năng suất và số bắp hữu hiệu giảm tới 70% khi ngô gặp hạn vào thời kỳ từ chuẩn bị trỗ cờ ñến bắt ñầu ñẫy hạt. Ngô mẫn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 20 cảm với hạn nhất vào giai ñoạn trỗ cờ - kết hạt. Khi gặp ñiều kiện khô hạn xảy ra tình trạng phấn tung rồi nhưng râu chưa phun hay nói cách khác chênh lệch TP – PR kéo dài ra làm ảnh hưởng xấu ñến thụ phấn thụ tinh dẫn ñến số hạt trên cây bị giảm mạnh (Bolanos và Edmeades, 1996; Edmeades, 1993)[35], [30]. 2.3.1.3 Cơ sở di truyền của tính chịu hạn ở cây ngô Một số tác giả (Hsiao, 1993; Ludlow và Muchow, 1990; Turner, 1986)[47], [48], [22]ñã ñề nghị nhiều tính trạng gián tiếp nên ñược sử dụng trong chọn lọc chịu hạn. Nhưng CYMYT ñã ñúc kết: chỉ một số tính trạng là có hiệu quả (Edmeades et al., 2000)[28], nhưng muốn dùng ñược phải ñạt những yêu cầu sau: 1) Có tương quan di truyền (Genetic correlation) với năng suất hạt trong ñiều kiện hạn; 2) Có hệ số di truyền cao (Heritability); 3) Có biến thiên di truyền (Genatic variability); 4) Dễ ño ñếm và ít chi phí; 5) Ổn ñịnh trong suốt thời gian theo dõi; 6) Không liên quan ñến sự giảm năng suất trong ñiều kiện thuận lợi; 7) Có thể quan sát ñược khi trỗ hoặc trước trỗ ñể không tiến hành lai giữa các bố mẹ không mong muốn; 8) Có thể làm chỉ tiêu ñánh giá tiềm năng năng suất trước khi thu hoạch. Trong chọn lọc các vật liệu ngô chịu hạn vào giai ñoạn trỗ, một số chỉ tiêu gián tiếp (Secondary traits) có tương quan với năng suất trong ñiều kiện hạn ñược một số nhà khoa học tổng kết (Bolanos và Edmeades, 1996; Edmeades et al., 1997)[35], [29]. Mỗi tính trạng ñược cho ñiểm như sau (Bolanos và Edmeades, 1996)[35]: Năng suất (ry) – tối ña là 40 ñiểm; ðộ di truyền (H) – tối ña 20 ñiểm; Chi phí (Cost) – tối ña là 10 ñiểm; Quan sát ñược khi trỗ hoặc trước khi trỗ (OABF) – tối ña 5 ñiểm; Ước lượng ñược tiềm năng năng suất trước thu hoạch (YEPH) – tối ña 5 ñiểm. ðiểm càng cao biểu thị tính trạng càng ñược quan tâm. Kết quả dựa trên số liệu từ các dòng từ ñời S1 rút từ các quần thể trong Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 21 ñiều kiện hạn ở Mêhico. Các dòng có ñời tự phối cao khi mới nhập nội vào Việt Nam, chúng phản ứng như thế nào trong ñiều kiện thiếu nước thì chưa thấy tài liệu nào công bố. 2.3.2. Kh¶ n¨ng øng dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu chÞu h¹n trong chän t¹o gièng ng« ë ViÖt Nam Víi sù biÕn ®æi khÝ hËu toµn cÇu, trong ®ã mét phÇn do kÕt qu¶ ho¹t ®éng sèng cña con ng−êi g©y ra, hiÖn nay còng nh− trong t−¬ng lai viÖc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã thÓ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n míi, mét trong nh÷ng khã kh¨n ®ã lµ ph¶i th−êng xuyªn t¹o ra nh÷ng gièng c©y trång míi thÝch nghi tèt h¬n víi c¸c thay ®æi cña m«i tr−êng. Trong ®ã, h¹n h¸n lµ mét trong nh÷ng yÕu tè m«i tr−êng bÊt lîi nhÊt. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi ®2 kÕt hîp ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng víi c«ng nghÖ sinh häc hiÖn ®¹i ®Ó chän läc c¸c gièng ngò cèc, trong ®ã cã c©y ng«, thÝch nghi tèt h¬n víi c¸c bÊt thuËn cña m«i tr−êng. Trong c¸c ph−¬ng ph¸p cña c«ng nghÖ sinh häc hiÖn ®¹i th× c«ng nghÖ ADN t¸i tæ hîp ®−îc øng dông nhiÒu trong lËp b¶n ®å c¸c gen chÞu h¹n, x¸c ®Þnh vµ ph©n lËp c¸c gen chÞu h¹n, cuèi cïng lµ chän gièng chÞu h¹n. ë ViÖt Nam, nh÷ng néi dung nghiªn cøu trªn ®−îc ®Ò cËp trong nh÷ng thËp niªn gÇn ®©y. ViÖc sö dông c«ng nghÖ ADN t¸i tæ hîp ®Ó nhËn biÕt hÖ thèng c¸c gen chÞu h¹n ë c©y ng« lµ t−¬ng ®èi míi. Tuy nhiªn, còng ®2 cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Ò cËp tíi néi dung trªn song míi chØ mang tÝnh chÊt khëi ®Çu. Trong hÖ thèng c¸c gen liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng chÞu h¹n th× gen Dhn cã vai trß hÕt søc quan träng nh− ®2 tr×nh bµy ë trªn. NÕu chóng ta x¸c ®Þnh, ph©n lËp, so s¸nh cÊu tróc, x©y dùng ®−îc mèi quan hÖ gi÷a cÊu tróc víi kh¶ n¨ng chÞu h¹n sÏ n©ng cao hiÖu qu¶ chän läc c¸c gièng ng« chÞu h¹n nh−: nhanh chãng x¸c ®Þnh ®−îc c¸c vËt liÖu chÞu h¹n, ñ¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÞu h¹n cña con lai, më réng ph¹m vi øng dông cña gièng. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 22 2.4. ¦u thÕ lai vµ øng dông trong s¶n xuÊt 2.4.1. Kh¸i niÖm vÒ dßng thuÇn vµ −u thÕ lai Dßng thuÇn lµ dßng cã kiÓu gen ®ång hîp tö ë nhiÒu ®Æc tr−ng di truyÒn, ®©y lµ kh¸i niÖm t−¬ng ®èi ®Ó chØ c¸c dßng tù phèi ®2 ®¹t tíi ®é ®ång ®Òu vµ æn ®Þnh cao ë nhiÒu tÝnh tr¹ng nh−; cao c©y, cao ®ãng b¾p, n¨ng suÊt vµ mµu h¹t. C¸c nghiªn cøu cña Shull (1908, 1909) [37], [40] ®2 chØ ra r»ng; khi tiÕn hµnh qu¸ tr×nh tù thô ë ng« ®Ó t¹o dßng thuÇn th× x¶y ra sù suy gi¶m søc sèng vµ n¨ng suÊt, nh−ng sù suy gi¶m nµy ®−îc phôc håi hoµn toµn khi lai hai dßng víi nhau. VÒ sau ph−¬ng ph¸p nµy ®2 trë thµnh ph−¬ng ph¸p chuÈn trong ch−¬ng tr×nh t¹o gièng ng« lai (Crow, 1998) [43]. HiÖn nay, ph−¬ng ph¸p tù phèi lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p chñ yÕu ®−îc rÊt nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi sö dông v× c¸c dßng t¹o ra ®−îc lai thµnh nh÷ng gièng ng« lai cho n¨ng suÊt cao h¬n c¸c gièng hiÖn trång. MÆt kh¸c, c¸c dßng thuÇn cã kh¶ n¨ng kÕt hîp cao ñược tạo ra nhiều h¬n so víi c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c. * Ph−¬ng ph¸p t¹o dßng thuÇn Trong qu¸ tr×nh t¹o gièng ng« lai viÖc t¹o dßng thuÇn cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi c¸c nhµ chän t¹o gièng. Dßng thuÇn lµ c«ng viÖc ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh chän t¹o gièng ng« ph¶i tr¶i qua 3 giai ®o¹n: (1) chän t¹o dßng thuÇn, (2) ®¸nh gi¸ KNKH ®ång thêi chän c¸c tæ hîp lai −u tó vµ (3) thö nghiÖm c¸c tæ hîp lai −u tó. Ng« lµ c©y giao phÊn ®iÓn h×nh, b¶n th©n c©y ng« lµ mét thÓ dÞ hîp tö mang kiÓu gen dÞ hîp, ë kiÓu gen dÞ hîp tö c©y ng« ®2 biÓu hiÖn −u thÕ lai. MÆt kh¸c muèn cã −u thÕ lai cao h¬n n÷a ph¶i t¹o c¸c dßng thuÇn cã kiÓu gen ®ång hîp tö ®Ó t¹o con lai mang kiÓu gen di hîp. P: AABBccDD... xaabbCCdd... F1: AaBbCcDd.. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 23 Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p t¹o dßng thuÇn: t¹o dßng thuÇn b»ng ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng (tù phèi c−ìng bøc - inbreeding), ®©y lµ ph−¬ng ph¸p ®ang ®−îc ¸p dông phæ biÕn. Ph−¬ng ph¸p cËn huyÕt ®ång m¸u (fullsib), nöa m¸u (halfsid) hoÆc sib hçn dßng, cã thÓ t¹o ra nh÷ng dßng cã søc sèng vµ n¨ng suÊt tèt h¬n dßng rót ra tõ con ®−êng tù phèi nh−ng thêi gian ®¹t tíi ®é ®ång hîp tö dµi h¬n vµ kh«ng t¹o ra nh÷ng dßng cã KNKH ®ét xuÊt cao h¬n, kÐo dµi thêi gian chän läc dßng (Ng« H÷u T×nh, 2003) [8]. Bªn c¹nh nh÷ng ph−¬ng ph¸p trªn, cßn cã mét sè ph−¬ng ph¸p t¹o dßng nhanh nh− nu«i cÊy bao phÊn hoÆc no2n ch−a thô tinh (Goodsell, 1961). Cho tíi nay ph−¬ng ph¸p tù phèi lµ ph−¬ng ph¸p chñ yÕu v× tù phèi t¹o ra c−êng ®é ph©n ly m¹nh nªn nhanh ®¹t tíi kiÓu gen ®ång hîp tö ë nhiÒu tÝnh tr¹ng vµ cho nh÷ng dßng thuÇn cã KNKH cao mµ c¸c ph−¬ng ph¸p kh«ng t¹o ®−îc. * ¦u thÕ lai ¦u thÕ lai lµ hiÖn t−îng t¨ng søc sèng m¹nh h¬n, sinh tr−ëng ph¸t triÓn nhanh, t¨ng n¨ng suÊt chÊt l−îng vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu cao h¬n so víi bè mÑ chóng. ¦u thÕ lai biÓu hiÖn ë tæ hîp lai trªn c¸c tÝnh tr¹ng cã thÓ chia thµnh c¸c d¹ng biÓu hiÖn chÝnh sau: - ¦u thÕ lai vÒ h×nh th¸i: BiÓu hiÖn qua søc m¹nh ph¸t triÓn trong thêi gian sinh tr−ëng nh− tÇm vãc cña c©y - ¦u thÕ lai vÒ n¨ng suÊt: §−îc biÓu hiÖn th«ng qua c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt nh− khèi l−îng h¹t, sè h¹t trªn b¾p, tû lÖ h¹t trªn b¾p. - ¦u thÕ lai vÒ tÝnh thÝch øng: BiÓu hiÖn qua kh¶ n¨ng chèng chÞu víi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng bÊt thuËn nh− : s©u, bÖnh, kh¶ n¨ng chÞu h¹n... - ¦u thÕ lai vÒ tÝnh chÝn sím: ThÓ hiÖn th«ng qua con lai chÝn sím h¬n bè mÑ do sù biÕn ®æi qu¸ tr×nh sinh lý, sinh ho¸, trao ®æi trong c¬ thÓ. MÆc dÇu cho ®Õn nay, cã kh¸ nhiÒu gi¶ thuyÕt ®−a ra nh»m gi¶i thÝch hiÖn t−îng ¦TL, song ch−a cã gi¶ thuyÕt nµo gi¶i thÝch ®−îc toµn diÖn c¸c mÆt cña hiÖn t−îng nµy. Hai gi¶ thuyÕt ®−îc chÊp nhËn réng nhÊt lµ thuyÕt tréi vµ thuyÕt siªu tréi. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 24 + Gi¶ thuyÕt vÒ tÝnh tréi: C¸c tÝnh tr¹ng tréi h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña sinh vËt ®Ó phï hîp víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. Nh÷ng gen t¸c ®éng cã lîi cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cã thÓ trë thµnh gen tréi hoÆc b¸n tréi, cßn nh÷ng gen g©y t¸c ®éng bÊt lîi cã thÓ trë thµnh c¸c gen lÆn. C¸c gen tréi cã thÓ k×m h2m t¸c ®éng g©y h¹i cña c¸c alen t−¬ng øng cïng locus trªn nhiÔm s¾c thÓ t−¬ng ®ång hoÆc t−¬ng t¸c bæ trî gi÷a c¸c gen tréi ®Ó h×nh thµnh tÝnh tr¹ng biÓu hiÖn ¦TL. + ThuyÕt siªu tréi: Gi¶i thÝch hiÖn t−îng ¦TL b»ng t−¬ng t¸c cña c¸c alen cïng mét locus trong tr¹ng th¸i dÞ hîp tö. Trong tr¹ng th¸i dÞ hîp tö, con lai cã søc sèng m¹nh vµ n¨ng suÊt cao h¬n c¸c d¹ng ®ång hîp tö tréi vµ lÆn cña nã: AA aa. 2.4.2. øng dông −u thÕ lai trong s¶n xuÊt ng« ¦u thÕ lai ®ãng vai trß to lín trong s¶n xuÊt nãi chung vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi riªng. N¨m 1670, hiÖn t−îng søc sèng cña con lai h¬n bè mÑ ®−îc Koelreuter I.G ph¸t hiÖn khi thÝ nghiÖm lai và mô tả số lượng lớn con lai F1 giữa hai loài thuốc lá N.tabacum vµ N rutista. N¨m 1876, Charles Darwin lµ ng−êi ®Çu tiªn ®−a ra lý thuyÕt vÒ −u thÕ lai nh−ng ®Õn n¨m 1909, H. Shull míi b¾t ®Çu c«ng t¸c chän t¹o gièng ng« lai. N¨m 1917 khi Jones ®2 ®−a ra ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt h¹t lai kÐp nh»m h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ ngay n¨m thö nghiÖm ®Çu tiªn (n¨m 1920) ®2 ®−îc nhanh chãng chÊp nhËn. MÆt kh¸c trong c¸c lo¹i gièng c©y trång, ng« lµ mét trong nh÷ng c©y thuéc nhãm cho −u thÕ lai cao nhÊt. C¸c gièng lai ®¬n ®Çu tiªn ®−îc thö nghiÖm n¨m 1960 ®2 chinh phôc loµi ng−êi bëi n¨ng suÊt cao vµ ®é ®ßng ®Òu mÆc dï gi¸ thµnh h¹t gièng ®¾t. Song song víi quá trình ph¸t triÓn ng« trªn thÕ giíi vµ c¸c n−íc trong khu vùc, ng« lai ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®2 ph¸t triÓn kh«ng ngõng. N¨m 1990 diÖn tÝch trång ng« lai ban ®Çu chØ chiÕm 5 ha nh−ng ®Õn n¨m 2003 lµ 909,80 ha (Tæng côc thèng kª, 2003) [9]. Ngoµi viÖc t¨ng vÒ diÖn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 25 tÝch th× ng« lai ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ −u thÕ lai ®2 thÓ hiÖn hÇu hÕt c¸c tÝnh tr¹ng cña tæ hîp lai trong ®ã tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt thÓ hiÖn râ rÖt. Nãi vÒ t¨ng n¨ng suÊt, so víi n¨ng suÊt ng« 1990 th× n¨ng suÊt ng« n¨m 1996 t¨ng 40% vµ 73% ë n¨m 2002 (Niªn gi¸n thèng kª, 2002) [10]. V× v©y, ViÖt Nam trë thµnh n−íc cã tèc ®é ph¸t triÓn rÊt nhanh trong lÞch sö ng« lai thÕ giíi. S¶n xuÊt ng« cña ViÖt Nam hiÖn nay chñ yÕu lµ gieo trång c¸c gièng ng« lai LVN 10, CP888, CP999, B9698, LVN4… [3]. Trong s¶n xuÊt hiÖn nay th−êng gÆp 2 gièng ng« lai quy −íc vµ ng« lai kh«ng quy −íc. * Ng« lai kh«ng quy −íc (Non-conventional hybrid) Lµ gièng ng« lai ®−îc t¹o ra trong ®ã Ýt nhÊt mét thµnh phÇn bè mÑ kh«ng ph¶i lµ dßng thuÇn. C¸c gièng lai kh«ng quy −íc th−êng lµ: - Gièng x gièng: Kh¶ n¨ng lai gi÷a c¸c gièng th−êng cho n¨ng suÊt cao h¬n tõ 15 - 18% so víi gièng thô phÊn tù do cã cïng thêi gian sinh tr−ëng. - Dßng x gièng hoÆc gièng x dßng (lai ®Ønh): C¸c tæ hîp lai ®Ønh cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao h¬n 25 - 30% so víi gièng thô phÊn tù do cã cïng thêi gian sinh tr−ëng. - Lai ®¬n x gièng (lai ®Ønh kÐp): Tæ hîp lai ®Ønh kÐp cho n¨ng suÊt cao h¬n 20 - 30% so víi gièng thô phÊn tù do cïng thêi gian sinh tr−ëng. - Gia ®×nh x gia ®×nh: Gièng lai kh«ng quy −íc cã −u ®iÓm lµ cã nÒn di truyÒn réng, kh¶ n¨ng chèng chÞu tèt, n¨ng suÊt, ®Æc ®iÓm n«ng sinh häc tèt h¬n c¸c gièng thô phÊn tù do, gÝa h¹t gièng thÊp. ë møc ®é th©m canh võa ph¶i, c¸c gièng ng« lo¹i nµy cho n¨ng suÊt cao, hiÖu qu¶ kinh tÕ kh¸ nh−ng tiÒm n¨ng n¨ng suÊt kh«ng cao b»ng gièng lai quy −íc. *Ng« lai quy −íc Lµ gièng ng« lai gi÷a c¸c dßng thuÇn víi nhau. ViÖc t¹o ra c¸c gièng ng« lai quy −íc ®−îc coi lµ thµnh tùu lín nhÊt cña khoa häc n«ng nghiÖp thÕ giíi trong mÊy chôc n¨m qua [17]. §©y lµ ph−¬ng thøc sö dông cã hiÖu qu¶ cña Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 26 hiÖn t−îng −u thÕ lai do hiÖu øng tréi vµ siªu tréi khi lai c¸c dßng tù phèi ®êi cao víi nhau. Dùa vµo sè dßng tham gia t¹o gièng, gièng lai quy −íc ®−îc ph©n thµnh: - Lai ®¬n: c«ng thøc lai: A x B Trong ®ã: A, B lµ dßng thuÇn (inbred line) - Lai ®¬n c¶i tiÕn: (A x A’) x B hoÆc (A x A’) x (B x B’) víi A, B lµ dßng thuÇn. A, A’ vµ B, B’ lµ c¸c dßng chÞ em (sister line) - Lai ba (A x B) x C víi A, B, C lµ c¸c dßng thuÇn. - Lai ba c¶i tiÕn: (A x B) x (C x C’) víi A, B, C, C’ lµ dßng thuÇn C, C’ lµ dßng chÞ em. - Lai kÐp: (A x B) x (C x D) trong ®ã A, B, C, D lµ c¸c dßng thuÇn. C¸c gièng ng« lai quy −íc cho n¨ng suÊt cao tõ 8-14 tÊn/ha, ®é ®ång ®Òu cao, c©y sinh tr−ëng m¹nh, phÈm chÊt h¹t ®¸p øng yªu cÇu thÞ tr−êng. Gièng ng« lai quy −íc yªu cÇu th©m canh cao míi ph¸t huy hÕt −u thÕ lai vµ cho n¨ng suÊt cao. 2.5. Kh¶ n¨ng kÕt hîp vµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp 2.5.1. Kh¸i niÖm vÒ KNKH Kh¶ n¨ng kÕt hîp lµ kh¶ n¨ng cña mét dßng (gièng) khi lai víi dßng hoÆc gièng kh¸c cho con lai cã −u thÕ lai cao. Trong c«ng t¸c chän t¹o gièng c©y trång nãi chung vµ c©y ng« nãi riªng, con ng−êi lu«n mong muèn t×m ®−îc nh÷ng nguån gen cã gi¸ trÞ ®Ó t¹o ra nh÷ng gièng ng« tèt phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn gièng ng« lai. V× vËy ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ KNKH cña dßng lµ kh©u quan träng ®Ó t¹o c¸c gièng ng« lai tõ nh÷ng dßng tù phèi. KNKH lµ sù biÓu hiÖn c¸c tÝnh tr¹ng cña dßng trong tæ hîp lai ®−îc Sprague vµ Tatum (1942), Griffing (1956), Ng« H÷u T×nh vµ NguyÔn §×nh HiÒn (1996)[12] chia thµnh hai lo¹i: KNKH chung (General combining ability- GCA) vµ KNKH riªng (Special combining ability - SCA) GCA lµ biÓu hiÖn gi¸ trÞ trung b×nh cña tÊt c¶ c¸c cÆp lai vµ ®−îc x¸c ®Þnh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 27 bëi yÕu tè di truyÒn céng nªn chóng æn ®Þnh h¬n d−íi t¸c ®éng cña m«i tr−êng. SCA thÓ hiÖn ®é lÖch so víi gi¸ trÞ trung b×nh cña mét cÆp lai cô thÓ, ®−îc x¸c ®Þnh bëi yÕu tè øc chÕ, yÕu tè tÝnh tréi, siªu tréi vµ ®iÒu kiÖn m«i tr−êng. D−íi t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn m«i tr−êng sù biÓu hiÖn GCA ®Þnh h¬n cßn sù biÓu hiÖn cña SCA biÕn ®éng h¬n (Sprague và Tatum, 1942) [44]. §Ó ®¸nh gi¸ KNKH cña dßng hoÆc gièng c¸c nhµ nghiªn cøu th−êng sö dông hai ph−¬ng ph¸p chÝnh: lai ®Ønh (Topcross) vµ lai lu©n giao (Diallen cross) 2.5.2. §¸nh gi¸ KNKH b»ng ph−¬ng ph¸p lai ®Ønh Lai ®Ønh lµ ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng kÕt hîp chung do Davis ®Ò xuÊt 1927, ®−îc Jenkins vµ Bruce ph¸t triÓn hoµn thiÖn n¨m 1932 (Hallauer vµ CS, 1986) [45]. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc ¸p dông nhiÒu ë giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh t¹o dßng. ¸p dông KNKH chung khi mµ sè l−îng dßng ban ®Çu qu¸ lín, nh»m lo¹i bít nh÷ng dßng cã KNKH kh«ng cao ®Ó chän ra c¸c dßng tèt ®Ó lai lu©n phiªn. PhÇn lín c¸c t¸c gi¶ nhËn ®Þnh r»ng, ®Ó ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ mong muèn trong lai ®Ønh viÖc chän ®óng c©y thö lµ rÊt quan träng, nã phô thuéc lín vµo môc ®Ých cña c¸c nhµ t¹o gièng. C©y thö ph¶i ®¹t ®−îc yªu cÇu: Qua lai thö c¸c dßng ph¶i ph©n biÖt ®−îc gi÷a chóng víi nhau th«ng qua KNKH. Mét sè nhµ nghiªn cøu ®2 ®−a ra mét sè yªu cÇu vÒ chän c©y thö. * Chän c©y thö. C©y thö tèt lµ c©y thö khi lai víi c¸c dßng ®em thö th× c¸c dßng nµy cã thÓ ®−îc ph©n biÖt gi÷a chóng víi nhau (Rawlings vµ Thompson, 1962) [46]. C©y thö thÝch hîp lµ c©y thö cung cÊp chÝnh x¸c gi¸ trÞ cña tõng dßng ®em thö vµ ®¹t ®−îc gi¸ trÞ di truyÒn lín nhÊt. HÇu hÕt c¸c t¸c gi¶ thèng nhÊt trong lai ®Ønh c©y thö ph¶i cã −u thÕ lai kh¸c víi vËt liÖu ®em thö. C©y thö ph¶i kh¸c víi nguån, dßng ®Þnh thö ®Ó n©ng cao ®é chÝnh x¸c nªn sö dông nhiÒu c©y thö cã nÒn di truyÒn kh¸c nhau. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 28 2.5.3. §¸nh gi¸ KNKH b»ng ph−¬ng ph¸p lu©n giao Lu©n giao lµ ®em c¸c dßng cã KNKH chung cao ®−îc chän ®em lai lu©n giao trùc tiÕp víi nhau. Trong lai lu©n giao c¸c dßng võa lµ c©y thö cña dßng kh¸c võa lµ c©y thö cña chÝnh nã. Ph−¬ng ph¸p lai lu©n giao x¸c ®Þnh ®−îc b¶n chÊt vµ gi¸ trÞ di truyÒn cña c¸c tÝnh tr¹ng còng nh− KNKH chung vµ riªng cña c¸c vËt liÖu tham gia. Ph©n tÝch lu©n giao ®−îc thÓ hiÖn theo hai ph−¬ng ph¸p chÝnh: ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Hayman vµ ph−¬ng ph¸p Griffing. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Hayman: Gióp x¸c ®Þnh ®−îc tham sè di truyÒn cña bè mÑ còng nh− ë c¸c tæ hîp lai. Tuy nhiªn, viÖc ._.an sinh tr−ëng thuéc nhãm chÝn sím 90- 100 ngµy, mét sè tæ hîp cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n <95 ngµy nh− DH2, DH5, DH8, DH12, DH13, DH16...thÝch hîp cho viÖc lu©n canh t¨ng vô, sö dông cho nh÷ng vïng gieo trång c©y vô ®«ng. - ChiÒu cao c©y cña c¸c tæ hîp ng« nÕp lai biÕn ®éng tõ 150 – 198cm, tæng sè l¸ ®¹t 15 – 18 l¸. DiÖn tÝch l¸ vµ chØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c THL ®¹t cao nhÊt lµ giai ®o¹n chÝn s÷a LAI= 1,07 ®Õn 2,20 m2 l¸/m2 ®Êt. - THL cã n¨ng suÊt v−ît h¬n h¼n ®èi chøng MX4 ë ®é tin cËy 95% nh− DH2, DH5, DH16, DH17, DH23, DH30, DH31, DH33, DH35.. ®¹t trung bình tõ 41,0 – 48,0 t¹/ha. - Trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt vô Xu©n 2010 víi l−îng m−a trung b×nh thÊp Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 84 (402,8mml), sè giê n¾ng trong ngµy nhiÒu trung b×nh (5- 8h/ngµy, kÕt qu¶ cho thÊy mét sè tæ hîp ng« nÕp lai nh− DH5, DH16, DH30, DH31sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, ®ång ®Òu vµ cho n¨ng suÊt cao, kh¶ n¨ng thÝch øng vµ chÞu h¹n kh¸ (®iÓm 1). 5.2. §Ò nghÞ 1. §Ò nghÞ ®−a c¸c tæ hîp ng« nÕp lai tèt, cã n¨ng suÊt cao, ®Æc ®iÓm h×nh th¸i ®Ñp, s¹ch s©u bÖnh, ®Æc biÖt cã kh¶ n¨ng sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt trong ®iÒu kiÖn canh t¸c thÊp (nh÷ng vïng nhê n−íc trêi) nh− THL; DH2, DH5, DH16, DH17, DH23, DH30, DH31, DH33, DH35 vµo ch−¬ng tr×nh kh¶o nghiÖm gièng ng« nÕp lai míi gãp phÇn phong phó cho bé gièng ng« nÕp cña ViÖt Nam. 2. TiÕp tôc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ c¸c THL tèt trªn ë c¸c vô tiÕp theo ®Ó t×m hiÓu thªm ®Æc tÝnh di truyÒn, kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u, bÖnh h¹i, yªu cÇu sinh th¸i phï hîp víi c¸c tæ hîp lai nµy. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 85 Tµi liÖu tham kh¶o Tµi liÖu trong n−íc 1. NguyÔn Xu©n TiÖp (1999), “Sö dông vµ qu¶n lý n−íc cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam”, Th«ng tin chuyªn ®Ò – Khoa häc – C«ng nghÖ – Kinh tÕ: N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n., Sè 1/1999, Trang 8-9. 2. NguyÔn V¨n ViÕt, Ng« Sü Giai, Lª Nguyªn T−êng, NguyÔn V¨n Liªm, D−¬ng V¨n Kh¶m, NguyÔn TiÕn DÜnh vµ §Æng Quang Vinh (1999), B¸o c¸o ®Ò tµi: X©y dùng vµ ¸p dông thö nghiÖm m« h×nh phôc vô th«ng tin khÝ t−îng n«ng nghiÖp cho mét sè c¬ së s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, Tæng côc khÝ t−îng Thñy v¨n Hµ Néi, 30. 3. Tæng côc thèng kª 2007, Niªn gi¸m thèng kª, NXB thèng kª. 4. NguyÔn ThÕ Hïng, 2006, B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tài: “chän t¹o c¸c gièng ng« ®−êng, ng« nÕp phôc vô s¶n xuÊt”, Hà Néi 2004-2005. 5. Phan Xu©n Hào (2006), B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ giai ®o¹n 2001 – 2005. 6. Lª Quý Kha (2009), Nghiªn cøu chän t¹o c¸c gièng ng« thùc phÈm (ng« thô phÊn tù do vµ ng« lai) phôc vô s¶n xuÊt. B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi giai ®oan 2006 – 2008 7. Ng« H÷u T×nh (2008), Chän t¹o dßng t−¬ng ®ång thÕ hÖ míi ë ng«, T¹p chÝ n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n sè 121 n¨m 2008, trang 3 – 5 8. Ng« H÷u T×nh (2003), C©y ng«, NXB NghÖ An. 9. Tæng côc thèng kª 2003 (2004), Niªn gi¸m thèng kª, NXB thèng kª. 10. Tæng côc thèng kª 2002 (2003), Niªn gi¸m thèng kª, NXB thèng kª 11. Ng« H÷u T×nh (1997), C©y ng« (Gi¸o tr×nh Cao häc N«ng nghiÖp), NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi 126 tr. 12. Ng« H÷u T×nh vµ NguyÔn §×nh HiÒn (1996), C¸c ph−¬ng ph¸p lai thö vµ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 86 ph©n tÝch kh¶ n¨ng kÕt hîp trong c¸c thÝ nghiÖm vÒ −u thÕ lai, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 68 tr. 13. Bïi M¹nh C−êng (2007), C«ng nghÖ Sinh häc trong chän t¹o gièng Ng«, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi, tr. 20-30. Tµi liÖu n−íc ngoµi 14. IFPRI (2000), 2020 Projections, Washington, D. C, 15. McCalla, A. F. (2000), Agriculture in the 21th Century, CIMMYT, Mexico, D. F. CIMMYT, 28. 16. Drought Definition (2003) What is Drought [Online], Available by The USA National Drought Mitigation Center. 17. Xiu Sheng Yang (2003), What is drought , Connecticut State Climattologist Dept. Naturul Resource Management and Engineering College of agriculture and Natural Resource University of Connecticut. 18. National Drought Mitigation Center (2003) Drought [Online], Available by 19. Heisey, P. W., and G.O. Edmeades (1999), “Maize Production in Drought Stressed Environments: Technical Options and Research Resource Allocation.” In CIMMYT 1997/1998 World Maize Facts and Trends, CIMMYT, Mexico D. F., 1-36. 20. Chapman, S . C., and H. J. Barreto (1996), “Using simulation models and spatial database to improre the efficiency of plant breeding programs” In plant Adaptation and Crop Improrement., CABI, ICRISAT and IRRI., Wallingford, U. K., 563-590. 21. Reeder, L. (1997), “Breeding for yield stability in a commercial program in the USA.” In Developing Drought and Low – N Tolerant Maize, Proceedings of a Symposium, G.O. Edmeades, M. Banziger, H. R. Mickelson and C. B. Pena – Valdivia (eds) (ed), CIMMYT, Mexico, CIMMYT, El Batan, 566pp. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 87 22. Turner, N. C. (1986), “ Crop water deficits: a decade of progress.” Advances in Agronomy, 39, 1 – 51. 23. Blum, A. (1989), “Breeding methods for drought resistsnce”, In Plants under Stress, Cambridge Univ. Press 197- 215. 24. Zhang, J., H. T. Nuyen, and A. Blum (1999), “Control of stomatal behaviour by abscisic acid which apparently originates in the roots.” Journal of Experimemtal Botany, 38, 1174-1181. 25. Blum, A., and Y. Pnuel (1990), “Physiological attributes associated with drought resistance of wheat cultivars in a Mediterranean environment”, Aust. J. Agric. Res., 41, 799-810. 26. Bolanos, J., and G.O. Edmeades (1991), “Value of selection for osmotic potential in tropical naize”, Agronomy Journal, 83, 948-956. 27. Westgate, M. E. (1997), “Physiology of flowering in maize: Identifying avenues to improve kernel set during drought.” In Developing Drought and Low N- Tolerant Maize. Proceedings of a Symposium, G. O. Edmeades, M. Banziger, H. R. Mickelson, and C. B. Pena-Vanldivia (eds.), Mexico, D. F: CIMMYT, March 25-29, 1996, acimmyt, El Batan, Mexico, 136-141. 28. Banzinger, M., G. O. Edmeades, D. Beck, and M. Bellon (2000), Breeding for Drought and Nitrogen Stress Tolerance in Maize. From Theory to Practice, CIMMYT., Mexico, D. F., 66. 29. Edmeades, G.O., J. Bolanos, M. Banziger, S. C. Chapman, A. Ortega, C. H. R. Lafitte, K. S. Fischer, and S. Pandey (1997), “Recurrent selection under managed drought stress improves grain yields in tropical maize”, In Developing Drought and Low N-Tolerant Maize. Proceedings of a Pena- Valdivia (eds.), Mexico, D. F.: CIMMYT, March 25-29, 1996, CIMMYT, El Batan, Mexico, 415-425. 30. Edmeades, G. O., J. Bloanos, M. Hernandez and S. Bello (1993), “Causes for silk delay in a lowland tropical maize population”, Crop Science, 23, 1029-1035. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 88 31. Denmead, O. T., and R. H. Shaw (1960), “The effects of soil muisture stress at different stages of growth on the development and yield of corn.” Agronomy Journal, 52, 272-274. 32. Classen, M. M., D. L. Fjell, and HK. L. Roozeboom (2002), “ Dryland Corn. II. Grain components”, Agronomy Journal, 62, 652-655. 33. Grant, R. F., B. S. Jackson, J. R. Kiniry and G. F. Arkin (1989), “Water deficit timing effects on yield components in maize”, Australian Journal, 81, 61-65. 34. Nesmith, D. S. a. R., J. T (1992), “Short - and long – term responnses of corn to a pre – anthesis soil water deficit”, Agron, J, 84, 107-113. 35. Bolanos, J., and G. O. Edmeades (1993), “The importance of the anthesis- silking interval in breeding for drought tolerance in tropical maize”, Field Crops Research, 48, 65-80. 36. FAOSTAT, 2006 37. Mock J.J /USA (1979), Photosynthetic, grain yield and stalk quality ofearly manuring maize. Proceedings of the tenth meeting of the maize and sorghum section of EUCARPIA. Varna, p 83-97 38. Porcher Michel H. et al. 1995 - 2020, Sorting Zea Names. Multilingual Multiscript Plant Name Database - A Work in Progress. School of Agriculture and Food Systems. Faculty of Land & Food Resources. The University of Melbourne. Australia. 39. The Pennsylvania State University, 2006, Agronomy Guide 2005-2006 40. Porcher Michel H. et al. 1995 - 2020, Sorting Zea Names. Multilingual Multiscript Plant Name Database - A Work in Progress. School of Agriculture and Food Systems. Faculty of Land & Food Resources. The University of Melbourne. Australia. 41. Corcuera, V and Naranjo, C. 2003, Phytosanitary behaviour of waxy and high quality protein maize hybrids developed in Argentina, Maize Genetics Cooperation Newsletter, Volume 77, 2003 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 89 42. S R Wessler and M J Varagona, Proc Natl Acad Sci U S A > v.82(12); Jun 1985, Molecular basis of mutations at the waxy locus of maize:correlation with the fine structure genetic map 43. Crow, F.J. (1998), 90 years ago: “The beginning of hybrid maize”. Genetics 148 p 923 - 928. 44. Sprague, G. F and Tatum, L. A (1942), "General and specific combining ability in single cross of corn",Journal of the American Society of Agronomy 34, p 928 - 932. 45. Hallauer, A. R. and Miranda Fo, J. B. (1986), Quantitative genetics in Maizebreeding, Lowa State University Prees, Ames, Edition, 468p. 46. Rawlings, J. O and Thompson, D. L (1962), “Performance level as criterion forthe choice of maize testers”, Crop Science 2, p217 - 220. 47. Hsiao, T.C. (1993), “Growth and productivity of crops in relation to water status” In International Symposium on Irrigation of Horticultural Crops, (ed.), Acta Hortic.Spain, Wageningen, Almeria, November 23-27, 137-148 48. Ludlow, M. M., and R.C. Muchow (1990), “A critical evaluation of traits for improving crop yields in water – limited environments” Advances in Agronomy, 43, 107-153. 49. Beijing Maize Research Centre, Beijing Academy of Agriculture & Foresty Sciences (2005), New Maize Hybrids, Report Nine th Asian Regional Maize Workshop, Beijing Sep, 2005 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 90 Phô Lôc Mét sè h×nh ¶nh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 91 xö lý sè liÖu thèng kª BALANCED ANOVA FOR VARIATE CCC FILE CCC T 20/ 8/10 0:48 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 1 VARIATE V003 CCC LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 36 13907.7 386.326 9.03 0.000 3 2 R 2 148.785 74.3927 1.74 0.181 3 * RESIDUAL 72 3081.51 42.7988 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 110 17138.0 155.800 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE CC§B FILE CCC T 20/ 8/10 0:48 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 2 VARIATE V004 CC§B LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 36 11369.4 315.817 50.00 0.000 3 2 R 2 56.6725 28.3362 4.49 0.014 3 * RESIDUAL 72 454.808 6.31677 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 110 11880.9 108.008 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE CCC T 20/ 8/10 0:48 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 3 MEANS FOR EFFECT GIONG$ ------------------------------------------------------------------------------- GIONG$ NOS CCC CC§B DH1 3 182.982 85.9000 DH2 3 193.560 95.5000 DH3 3 159.060 59.4000 DH4 3 165.182 76.5000 DH5 3 184.565 73.6000 DH6 3 178.748 81.5000 DH7 3 172.843 82.1000 DH8 3 166.725 78.9000 DH9 3 160.232 74.3000 DH10 3 150.223 64.7000 DH11 3 170.640 76.7000 DH12 3 177.832 82.6000 DH13 3 181.990 80.9000 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 92 DH14 3 188.488 79.5000 DH15 3 177.785 82.1000 DH16 3 188.222 78.3000 DH17 3 195.708 93.9000 DH18 3 196.887 90.2000 DH19 3 177.800 81.7000 DH20 3 182.467 57.7000 DH21 3 181.667 62.9000 DH22 3 192.650 73.4000 DH23 3 182.117 61.5000 DH24 3 184.150 68.9000 DH25 3 186.250 68.4000 DH26 3 186.600 67.8000 DH27 3 193.500 74.1000 DH28 3 177.483 69.4000 DH29 3 201.900 62.5000 DH30 3 190.400 74.0000 DH31 3 183.717 55.7000 DH32 3 194.783 51.4000 DH33 3 180.983 73.7000 DH34 3 173.783 65.2000 DH35 3 180.000 71.3000 DH36 3 192.187 73.6000 MX4(®/c) 3 191.200 81.0000 SE(N= 3) 3.77707 1.45107 5%LSD 72DF 5.6473 4.09044 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT R ------------------------------------------------------------------------------- R NOS CCC CC§B 1 37 182.416 72.8270 2 37 182.741 74.5135 3 37 180.138 74.0757 SE(N= 37) 1.07551 0.413187 5%LSD 72DF 3.03178 1.16474 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE CCC T 20/ 8/10 0:48 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 4 F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |GIONG$ |R | (N= 111) -------------------- SD/MEAN | | | NO. BASED ON BASED ON % | | | Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 93 OBS. TOTAL SS RESID SS | | | CCC 111 181.77 12.482 6.5421 3.6 0.0000 0.1811 CC§B 111 73.805 10.393 2.5133 3.4 0.0000 0.0145 BALANCED ANOVA FOR VARIATE NSTT FILE NST 20/ 8/10 14:18 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 1 VARIATE V003 NSTT LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 36 4032.17 112.005 59.56 0.000 3 2 R 2 9.85784 4.92892 2.62 0.078 3 * RESIDUAL 72 135.402 1.88059 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 110 4177.43 37.9766 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE TLBHH FILE NST 20/ 8/10 14:18 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 2 VARIATE V004 TLBHH LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 36 2704.50 75.1249 42.22 0.000 3 2 R 2 1.14216 .571080 0.32 0.731 3 * RESIDUAL 72 128.118 1.77942 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 110 2833.76 25.7614 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE H/H FILE NST 20/ 8/10 14:18 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 3 VARIATE V005 H/H LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 36 1090.77 30.2992 10.88 0.000 3 2 R 2 44.8416 22.4208 8.05 0.001 3 * RESIDUAL 72 200.458 2.78414 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 110 1336.07 12.1461 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE M1000 FILE NST 20/ 8/10 14:18 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 4 VARIATE V006 M1000 LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 94 ============================================================================= 1 GIONG$ 36 55868.1 1551.89 245.68 0.000 3 2 R 2 133.792 66.8962 10.59 0.000 3 * RESIDUAL 72 454.809 6.31679 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 110 56456.7 513.243 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE NST 20/ 8/10 14:18 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 5 MEANS FOR EFFECT GIONG$ ------------------------------------------------------------------------------- GIONG$ NOS NSTT TLBHH H/H M1000 DH1 3 33.3000 83.0000 26.7000 217.200 DH2 3 44.8000 94.5000 21.6000 161.300 DH3 3 32.3000 93.2000 23.5000 205.200 DH4 3 38.9000 93.4000 20.4000 219.300 DH5 3 43.4000 95.0000 22.2000 207.400 DH6 3 30.0000 85.2000 19.6000 184.700 DH7 3 32.3000 93.1000 22.0000 169.000 DH8 3 34.1000 86.9000 16.5000 197.100 DH9 3 36.9000 93.1000 19.3000 217.200 DH10 3 37.6000 85.4000 19.3000 224.400 DH11 3 34.4000 83.0000 17.1000 182.600 DH12 3 30.7000 89.3000 15.7000 175.400 DH13 3 41.9000 89.0000 21.4000 180.300 DH14 3 34.3000 83.2000 17.5000 187.100 DH15 3 37.6000 84.8000 20.9000 216.500 DH16 3 44.7000 95.4000 28.1000 235.200 DH17 3 45.3000 90.8000 24.9000 182.700 DH18 3 34.0000 95.2000 24.3000 185.400 DH19 3 33.0000 83.4000 21.9000 190.700 DH20 3 31.1000 86.6000 23.0000 187.400 DH21 3 37.0000 83.4000 19.0000 173.800 DH22 3 35.7000 93.4000 20.0000 208.500 DH23 3 45.0000 87.4000 14.5000 201.800 DH24 3 37.2000 90.5000 22.4000 217.100 DH25 3 21.8000 95.5000 15.6000 157.200 DH26 3 31.0000 83.4000 24.2000 200.500 DH27 3 37.6000 95.3000 24.3000 173.200 DH28 3 38.6000 83.4000 22.0000 192.300 DH29 3 35.7000 95.3000 18.6000 201.900 DH30 3 48.3000 97.4000 19.8000 237.300 DH31 3 47.4000 95.3000 24.1000 228.000 DH32 3 29.0000 85.1000 21.2000 175.400 DH33 3 44.8000 95.5000 18.2000 140.500 DH34 3 26.1000 85.9000 23.6000 221.800 DH35 3 41.1000 82.1000 22.9000 205.500 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 95 DH36 3 31.7000 91.7000 17.9000 188.100 MX4(®/c) 3 36.3000 95.0000 24.4000 172.100 SE(N= 3) 0.791747 0.770155 0.963353 1.45107 5%LSD 72DF 2.23187 2.17101 2.71561 4.09045 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT R ------------------------------------------------------------------------------- R NOS NSTT TLBHH H/H M1000 1 37 36.9892 89.8487 20.2297 193.787 2 37 36.6081 89.6270 21.7811 196.473 3 37 36.2595 89.6405 21.1189 195.235 SE(N= 37) 0.225448 0.219300 0.274312 0.413188 5%LSD 72DF 0.635520 0.618188 0.773264 1.16474 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE NST 20/ 8/10 14:18 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 6 F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |GIONG$ |R | (N= 111) -------------------- SD/MEAN | | | NO. BASED ON BASED ON % | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | NSTT 111 36.619 6.1625 1.3713 3.7 0.0000 0.0778 TLBHH 111 89.705 5.0756 1.3339 1.5 0.0000 0.7310 H/H 111 21.043 3.4851 1.6686 7.9 0.0000 0.0008 M1000 111 195.16 22.655 2.5133 1.3 0.0000 0.0001 PHAN TICH DIALEN THEO GRIFFING 4 Version 2.0 NGUYEN DINH HIEN Thi nghiem ngo nep lai Xuan 2010 QP-TB BANG PHAN TICH PHUONG SAI I ------------------------------------------------------------ nguon bien Dong Tong BF Bac tu Do Trung Binh Ftn ------------------------------------------------------------- Toan bo 4166.27 107 38.94 giong 3997.97 35 114.23 4.69 lap lai 247,43 2 123,71 6.43 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 96 Ngau nhien 161.68 70 12,60 -------------------------------------------------------------- BANG PHAN TICH PHUONG SAI II --------------------------------------------------------- nguon bien Dong Tong BF Bac tu Do Trung Binh Ftn ---------------------------------------------------------- Toan bo 1388.76 107 12.979 giong 1332.66 35 38.076 6.485 To hop chung 550.21 8 68.776 8.933 To hop rieng 782.45 27 28.980 3.764 Ngau nhien 53.893 70 4.199 ---------------------------------------------------------------- MO HINH CO DINH --------------------------------------------------------------- BANG CAC TO HOP RIENG ------------------------------------------------------------------------ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 -1.950 6.821 -2.436 -0.093 4.550 -6.479 3.436 -3.850 2 -0.726 3.217 -4.307 -7.798 5.774 5.788 0.002 3 6.588 3.864 -7.226 -5.855 -0.140 -3.326 4 -3.693 7.017 1.588 -6.198 -6.083 5 -4.707 -1.336 3.379 6.893 6 7.674 -3.112 3.602 7 -3.640 2.274 8 0.488 9 ------------------------------------------------------------------------ Bang P * P Dialen ------------------------------------------------------------------------ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 33.300 44.800 32.300 38.967 43.400 30.000 32.300 34.100 2 36.900 37.600 34.400 30.700 41.900 34.300 37.600 3 43.700 45.300 34.000 33.000 31.100 37.000 4 34.500 45.000 37.200 21.800 31.000 5 37.600 38.600 35.700 48.300 6 47.400 29.000 44.800 7 26.100 41.100 8 31.700 9 ------------------------------------------------------------------------ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 97 Phan tich ve To hop chung --------------------------------- Gia tri To hop chung Dong1 Dong2 Dong3 Dong4 Dong5 Dong6 Dong7 Dong8 Dong9 -0.483 -0.835 1.893 -1.350 2.974 2.765 0.393 -7.221 1.865 Bien Dong cua To hop chung 0.136 0.600 3.486 1.724 8.747 7.545 0.057 12.047 3.379 Bien Dong cua TO HOP RIENG ------------------------------------ Dong1 Dong2 Dong3 Dong4 Dong5 Dong6 Dong7 Dong8 Dong9 20.137 22.322 28.336 27.982 17.911 30.292 26.655 16.244 17.739 Phg sai Do lech T(0.05) LSD(0.05) LSD(0.01) ------------------------------------------------ GI 0.098 0.313 2.000 0.625 0.832 GI - GJ 0.220 0.469 2.000 0.938 1.248 SIJ 0.577 0.760 2.000 1.520 2.021 SIJ -SIK 1.320 1.149 2.000 2.298 3.056 SIJ -SKL 1.100 1.049 2.000 2.097 4.515 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 98 B¶ng sè liÖu khÝ t−îng 6 th¸ng ®Çu n¨m 2010 Ngµy/th¸ng T max T min Ttb Giê n¾ng L.ma Èm ®étb 01/01/2010 19.0 17.1 17.9 - 1.4 97 02/01/2010 18.4 16.9 17.5 - 0.9 96 03/01/2010 21.0 16.1 17.8 - 1.6 93 04/01/2010 22.0 17.5 19.3 0.5 - 96 05/01/2010 23.1 19.4 21.0 - - 96 06/01/2010 21.6 17.5 19.1 - 25.2 98 07/01/2010 17.6 15.9 16.2 - 0.2 95 08/01/2010 16.5 12.6 14.7 - 1.7 87 09/01/2010 21.0 13.4 16.8 0.9 - 92 10/01/2010 23.4 17.7 19.8 - - 95 11/01/2010 20.2 15.4 16.1 - 1.9 99 12/01/2010 15.7 11.5 12.9 - 2.3 81 13/01/2010 15.7 11.9 13.6 - - 69 14/01/2010 17.3 12.8 14.4 - - 75 15/01/2010 19.6 13.0 16.2 - - 86 16/01/2010 17.7 13.7 15.4 - 0.4 87 17/01/2010 21.3 11.8 15.5 5.3 - 87 18/01/2010 22.0 11.6 16.4 7.9 - 85 19/01/2010 23.3 13.9 17.8 5.7 - 89 20/01/2010 22.1 17.8 19.7 - - 93 21/01/2010 21.0 19.5 20.2 - 20.1 98 22/01/2010 20.6 19.3 19.7 - 17.2 100 23/01/2010 18.8 12.8 13.9 - 62.6 98 24/01/2010 16.8 13.0 14.8 - 0.2 95 25/01/2010 17.5 16.0 16.4 - 0.3 97 26/01/2010 17.2 15.2 16.0 - 0.2 90 27/01/2010 22.0 14.5 17.2 1.6 - 92 28/01/2010 22.7 17.5 19.1 0.1 - 94 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 99 29/01/2010 22.8 19.2 20.2 - - 92 30/01/2010 25.3 19.2 21.4 3.6 - 93 31/01/2010 25.5 21.6 23.2 4.9 - 87 01/02/2010 24.8 21.3 22.5 3.2 - 94 02/02/2010 25.6 21.3 22.8 2.8 - 90 03/02/2010 24.7 21.7 22.6 1.6 0.4 94 04/02/2010 24.0 20.9 21.8 - - 95 05/02/2010 21.3 19.5 20.6 - 0.1 99 06/02/2010 24.8 20.8 23.1 - 2.2 97 07/02/2010 27.1 22.0 23.8 5.1 0.1 92 08/02/2010 27.0 22.7 24.2 6.1 0.4 91 09/02/2010 26.0 22.9 24.3 4.1 - 92 10/02/2010 27.0 22.0 24.2 9.8 - 90 11/02/2010 28.5 22.5 24.6 10.0 - 89 12/02/2010 25.0 17.0 19.5 - 0.2 93 13/02/2010 17.7 14.2 15.3 - - 88 14/02/2010 16.5 14.8 15.6 - 0.5 100 15/02/2010 15.3 12.6 13.4 - 2.6 100 16/02/2010 13.3 10.3 12.0 - 2.5 94 17/02/2010 14.0 10.3 12.6 - - 84 18/02/2010 14.4 11.8 13.4 - - 72 19/02/2010 14.6 9.2 12.5 1.4 2.0 72 20/02/2010 17.6 13.3 15.2 - - 77 21/02/2010 17.6 14.4 15.9 - - 93 22/02/2010 20.7 15.5 17.9 - 0.1 90 23/02/2010 22.1 17.7 19.5 0.2 - 90 24/02/2010 25.5 19.2 21.1 3.8 0.1 96 25/02/2010 34.0 19.3 24.3 8.7 0.2 78 26/02/2010 34.6 20.4 25.0 9.7 - 71 27/02/2010 29.2 21.8 24.1 8.7 - 89 28/02/2010 26.0 22.6 23.8 - - 95 01/03/2010 25.6 22.8 24.0 1.0 - 95 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 100 02/03/2010 27.9 22.0 24.5 6.9 - 91 03/03/2010 28.5 22.4 24.6 8.3 - 87 04/03/2010 25.6 23.3 24.1 - - 94 05/03/2010 28.1 22.7 24.9 7.0 - 89 06/03/2010 28.9 22.4 24.7 8.3 - 90 07/03/2010 24.4 19.0 20.2 - - 87 08/03/2010 19.1 16.2 17.5 - 1.3 97 09/03/2010 16.2 13.0 14.2 - 0.9 76 10/03/2010 17.0 13.6 14.9 - - 58 11/03/2010 19.0 14.2 16.1 - - 68 12/03/2010 20.6 14.8 17.6 - - 92 13/03/2010 23.5 18.5 20.4 - - 98 14/03/2010 25.5 21.2 23.3 - - 96 15/03/2010 25.5 22.0 23.7 - - 92 16/03/2010 24.5 17.0 20.1 - - 86 17/03/2010 22.0 16.5 18.9 - 0.2 92 18/03/2010 22.3 19.0 20.2 - - 92 19/03/2010 24.2 18.1 20.4 0.9 - 93 20/03/2010 26.4 20.2 22.3 1.5 92 21/03/2010 23.0 21.4 21.9 94 22/03/2010 26.5 20.5 23.0 0.0 95 23/03/2010 26.4 22.4 23.8 0.6 0.1 96 24/03/2010 26.0 23.6 24.3 0.1 96 25/03/2010 24.6 16.0 19.2 0.5 13.4 73 26/03/2010 20.6 16.3 18.2 5.4 73 27/03/2010 19.5 15.5 17.5 88 28/03/2010 22.0 17.5 19.5 83 29/03/2010 22.5 18.7 20.3 87 30/03/2010 24.0 19.3 20.9 0.7 97 31/03/2010 26.3 19.9 21.8 2.9 97 01/04/2010 27.0 22.2 23.6 0.8 96 02/04/2010 24.3 19.5 21.9 0.4 96 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 101 03/04/2010 20.8 19.0 19.8 2.8 99 04/04/2010 23.5 19.5 21.1 1.1 99 05/04/2010 23.5 21.3 22.6 1.1 100 06/04/2010 24.6 22.6 23.8 1.5 100 07/04/2010 24.6 21.4 22.8 0.4 93 08/04/2010 24.5 19.4 20.8 1.4 17.2 92 09/04/2010 22.0 19.3 20.5 94 10/04/2010 25.8 20.3 23.1 1.2 98 11/04/2010 28.5 23.5 25.3 5.5 - 93 12/04/2010 28.5 22.5 25.4 6.2 - 94 13/04/2010 25.9 24.0 24.8 - 0.0 96 14/04/2010 26.5 22.5 23.6 - 1.5 96 15/04/2010 23.7 15.3 18.6 - 2.8 97 16/04/2010 16.0 14.4 15.3 - 6.1 98 17/04/2010 20.6 15.8 18.3 - 0.6 97 18/04/2010 25.2 19.0 21.3 - - 93 19/04/2010 26.9 20.9 23.0 6.4 0.9 95 20/04/2010 28.0 23.0 25.1 5.2 0.2 93 21/04/2010 29.4 23.5 25.8 0.6 0.2 91 22/04/2010 29.5 23.0 25.2 5.0 0.6 90 23/04/2010 23.6 19.4 20.8 0.1 1.0 83 24/04/2010 25.5 19.1 21.4 2.9 - 89 25/04/2010 26.0 21.0 22.8 1.0 - 92 26/04/2010 28.3 21.0 23.7 1.6 3.1 95 27/04/2010 25.4 19.5 22.0 2.9 0.6 86 28/04/2010 26.0 20.1 22.2 2.1 - 93 29/04/2010 28.0 21.6 24.0 4.3 - 92 30/04/2010 25.5 22.4 23.3 - - 94 01/05/2010 24.8 21.9 22.9 - - 96 02/05/2010 26.4 22.2 23.9 1.6 - 94 03/05/2010 28.3 22.5 24.5 7.1 - 95 04/05/2010 28.5 24.0 26.0 3.9 - 95 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 102 05/05/2010 31.4 24.5 27.3 8.5 - 88 06/05/2010 32.3 25.2 28.3 10.3 - 87 07/05/2010 29.1 26.0 27.4 1.4 - 92 08/05/2010 25.8 27.7 4.7 - 94 09/05/2010 31.5 26.3 28.2 9.5 - 91 10/05/2010 28.2 22.0 25.3 1.3 58.6 97 11/05/2010 27.0 22.8 24.3 0.1 - 92 12/05/2010 30.2 24.0 26.4 6.1 - 94 13/05/2010 30.0 26.0 27.5 8.0 - 92 14/05/2010 30.9 27.2 28.3 4.6 - 92 15/05/2010 28.0 22.0 26.4 2.4 14.3 93 16/05/2010 30.2 24.6 27.6 8.2 - 93 17/05/2010 30.7 27.0 28.4 5.6 - 93 18/05/2010 30.6 26.9 28.2 3.3 - 91 19/05/2010 33.7 26.0 29.1 9.4 - 88 20/05/2010 34.2 26.8 29.6 8.9 - 84 21/05/2010 35.0 27.5 29.8 9.7 - 82 22/05/2010 34.5 27.0 30.1 9.7 0.4 82 23/05/2010 30.2 25.8 27.6 1.5 1.2 88 24/05/2010 29.5 24.7 26.4 - 0.1 88 25/05/2010 30.2 24.9 26.5 2.9 - 93 26/05/2010 31.5 26.0 28.1 4.2 - 90 27/05/2010 31.5 27.5 29.0 2.3 - 88 28/05/2010 34.5 27.2 29.3 6.6 - 86 29/05/2010 30.2 25.4 27.8 4.0 - 89 30/05/2010 30.6 26.6 28.0 3.8 - 90 31/05/2010 34.5 26.8 29.4 7.5 88 01/06/2010 35.9 28.0 30.9 10.7 0.3 80 02/06/2010 30.9 25.6 26.6 - 2.7 88 03/06/2010 29.5 24.0 26.1 3.7 0.2 78 04/06/2010 30.6 24.6 26.6 1.9 - 84 05/06/2010 30.7 23.7 26.9 4.3 - 82 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 103 06/06/2010 31.4 24.0 27.1 4.1 - 93 07/06/2010 31.3 25.1 27.8 4.6 22.9 91 08/06/2010 33.0 26.0 29.8 9.9 - 85 09/06/2010 36.5 27.7 31.0 7.6 - 74 10/06/2010 35.5 28.4 30.8 7.4 - 81 11/06/2010 34.0 26.0 28.7 4.3 0.2 90 12/06/2010 33.0 25.4 28.9 3.1 12.4 90 13/06/2010 36.7 27.5 31.3 5.8 - 78 14/06/2010 37.0 27.4 31.2 5.6 - 72 15/06/2010 37.7 28.9 32.0 6.2 - 74 16/06/2010 38.3 28.9 32.7 9.9 - 70 17/06/2010 38.2 29.5 32.9 10.8 - 72 18/06/2010 35.2 29.6 31.8 5.8 - 79 19/06/2010 37.2 29.6 32.4 9.5 - 75 20/06/2010 34.9 29.5 31.4 2.1 - 82 21/06/2010 32.0 23.0 28.4 2.9 38.5 86 22/06/2010 31.8 26.4 27.8 - 28.8 92 23/06/2010 30.6 26.5 28.7 - - 87 24/06/2010 34.0 28.2 30.9 10.1 - 76 25/06/2010 35.5 27.0 32.0 1.4 1.3 75 26/06/2010 35.7 28.0 31.2 4.7 - 79 27/06/2010 36.4 29.2 32.2 7.9 - 76 28/06/2010 35.2 27.0 31.5 6.3 2.0 78 29/06/2010 33.5 29.7 31.2 3.7 - 81 30/06/2010 32.7 27.3 30.6 3.5 - 83 ._.