Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn Huyện Lương Tài-Tỉnh Bắc Ninh

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi ----------
---------- nguyÔn xu©n gi¸p §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp TR£N §ÞA BµN huyÖn L−¬ng Tµi, tØnh B¾c Ninh LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ngµnh : Qu¶n lý ®Êt ®ai M· sè : 60.62.16 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: pgs.ts. ®oµn v¨n ®iÕm Hµ Néi - 2009 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… i Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan r»ng, sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t«i trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ ch−a hÒ ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. T«i còng cam ®oan r»ng, c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®4 ®−îc chØ râ nguån gèc vµ mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®4 ®−îc c¶m ¬n. T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn Xu©n Gi¸p Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… ii Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi t«i ®4 nhËn ®−îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh vµ sù chØ b¶o ©n cÇn cña c¸c ThÇy, C« gi¸o trong khoa Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi, c¸c thÇy, c« ®4 t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó t«i hoµn thµnh b¸o c¸o tèt nghiÖp nµy. Tr−íc hÕt t«i xin c¶m ¬n ch©n thµnh nhÊt tíi thÇy gi¸o – PGS.TS §oµn V¨n §iÕm ®4 gióp ®ì tËn t×nh vµ trùc tiÕp h−íng dÉn t«i trong suèt thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù d¹y dç, chØ b¶o ©n cÇn cña c¸c ThÇy, C« gi¸o trong khoa Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi trong suèt thêi gian t«i häc tËp t¹i tr−êng. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Së Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng tØnh B¾c Ninh, Phßng Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, Phßng N«ng NghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, Phßng Thèng kª vµ c¸c phßng ban cña huyÖn L−¬ng Tµi, lµ nh÷ng ®¬n vÞ ®4 trùc tiÕp gióp ®ì t«i trong thêi gian nghiªn cøu t¹i ®Þa ph−¬ng. T«i xin kÝnh chóc c¸c ThÇy, C« gi¸o vµ c¸c C«, Chó lu«n m¹nh khoÎ, h¹nh phóc! Hµ Néi, ngµy th¸ng n¨m 2009 Häc viªn NguyÔn Xu©n Gi¸p Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… iii Môc lôc Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh Môc ViÕt T¾t v Danh môc b¶ng vi Danh môc h×nh vii 1 Më ®Çu i 1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 1 1.2 Môc ®Ých nghiªn cøu 4 1.3 Yªu cÇu cña ®Ò tµi 4 2 Tæng quan tµi liÖu 5 2.1 VÊn ®Ò hiÖu qu¶ vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt 5 2.2 §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 15 2.3 T×nh h×nh nghiªn cøu n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 23 3 Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 29 3.1 §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 29 3.2 Néi dung nghiªn cøu 29 3.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 30 4 KÕt qu¶ nghiªn cøu 34 4.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn huyÖn L−¬ng Tµi, B¾c Ninh 34 4.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý 34 4.1.2 §Þa h×nh, ®Þa chÊt 34 4.1.3 §Æc ®iÓm khÝ hËu, thñy v¨n 35 4.1.4 Tµi nguyªn ®Êt 37 4.2 §iÒu kiÖn kinh tÕ – x4 héi huyÖn L−¬ng Tµi 42 4.2.1 §Æc ®iÓm nh©n v¨n 42 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… iv 4.2.2 D©n sè vµ lao ®éng 42 4.2.3 Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng 44 4.3 T×nh h×nh sö dông ®Êt cña huyÖn L−¬ng Tµi 46 4.3.1 HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ®ai 46 4.3.2 Thùc tr¹ng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 48 4.3.3 C¸c tiÓu vïng kinh tÕ sinh th¸i cña huyÖn L−¬ng Tµi 49 4.3.4 Gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña huyÖn 51 4.4 §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 52 4.4.1 C¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 52 4.4.2 HiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c c©y trång chÝnh trong huyÖn 55 4.4.3 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt 60 4.4.4 HiÖu qu¶ x4 héi c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt 71 4.4.5 HiÖu qu¶ m«i tr−êng c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt 73 4.5 Quan ®iÓm sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë huyÖn L−¬ng Tµi 79 4.5.1 Quan ®iÓm sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë huyÖn L−¬ng Tµi 79 4.5.2 §Þnh h−íng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp tõ 5 – 10 n¨m tíi 80 4.6 C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 82 4.6.1 Gi¶i ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt 82 4.6.2 Gi¶i ph¸p kÜ thuËt 83 4.6.3 Gi¶i ph¸p vÒ chÝnh s¸ch vµ vèn 84 5 KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 85 5.1 KÕt luËn 85 5.2 §Ò nghÞ 86 Tµi liÖu tham kh¶o 87 Phô lôc 90 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… v Danh Môc ViÕt T¾t BVTV B¶o vÖ thùc vËt CPTG Chi phÝ trung gian CPL§ Chi phÝ lao ®éng CNKT C«ng nh©n kü thuËt DT DiÖn tÝch FAO Food Agricultural Organization (Tæ chøc n«ng l−¬ng Quèc tÕ) GTSX Gi¸ trÞ s¶n xuÊt GTGT Gi¸ trÞ gia t¨ng IRRI International Rice Research Institute (ViÖn lóa Quèc tÕ) KT-XH Kinh tÕ x4 héi L§ Lao ®éng LUT Land Use Type (Lo¹i h×nh sö dông ®Êt) NS N¨ng xuÊt TNHH Thu nhËp hçn hîp THCN Trung häc chuyªn nghiÖp UNDP Tæ chøc ph¸t triÓn Liªn hîp quèc UNEP Ch−¬ng tr×nh B¶o vÖ m«i tr−êng cña Liªn hîp quèc VAC V−ên ao chuång Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… vi Danh môc b¶ng STT Tªn b¶ng Trang 4.1 Mét sè chØ tiªu khÝ hËu ë B¾c Ninh 36 4.2 C¸c nhãm ®Êt chÝnh ë huyÖn L−¬ng Tµi, tØnh B¾c Ninh 38 4.3 T×nh h×nh biÕn ®éng d©n sè huyÖn L−¬ng Tµi 43 4.4 HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ®ai huyÖn L−¬ng Tµi n¨m 2008 47 4.5 C¬ cÊu diÖn tÝch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 49 4.6 BiÕn ®éng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp 2005 – 2008 (ha) 49 4.7 Ph©n vïng kinh tÕ sinh th¸i theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh 50 4.8 Gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña huyÖn 52 4.9 C¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt chÝnh huyÖn L−¬ng Tµi 53 4.11 HiÖu qu¶ kinh tÕ trªn 1ha mét sè c©y trång chÝnh vïng 2 58 4.12 HiÖu qu¶ kinh tÕ trªn 1ha mét sè c©y trång chÝnh vïng 3 59 4.13 HiÖu qu¶ kinh tÕ trªn 1ha cña c¸c c«ng thøc lu©n canh vïng 1 61 4.14 HiÖu qu¶ kinh tÕ trªn 1ha cña c«ng thøc lu©n canh vïng 2 62 4.15 HiÖu qu¶ kinh tÕ trªn 1ha c¸c c«ng thøc lu©n canh vïng 3 64 4.16 §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña lo¹i h×nh sö dông ®Êt 66 4.17 Kh¶ n¨ng thu hót lao ®éng cña lo¹i h×nh sö dông ®Êt 72 4.18 So s¸nh møc ph©n bãn cña n«ng hé víi quy tr×nh kü thuËt 75 4.19 L−îng thuèc BVTV thùc tÕ vµ khuyÕn c¸o trªn c©y trång 76 4.20 Lu©n canh vµ møc ®é phï hîp cña kiÓu sö dông ®Êt 78 4.21 §Ò xuÊt c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 81 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… vii Danh môc h×nh STT Tªn h×nh Trang 4.1 BiÓu ®å diÔn biÔn mét sè chØ tiªu khÝ hËu ë B¾c Ninh 35 4.2 BiÓu ®å c¬ cÊu sö dông c¸c lo¹i ®Êt 48 4.3 Trång lóa ë x4 Phó Hßa 68 4.4 Trång c©y cµ rèt trong ®ång t¹i x4 Minh T©n 68 4.5 Trång cµ rèt ngoµi b4i t¹i x4 Lai H¹ 69 4.6 NiÒm vui cña ng−êi n«ng d©n thu ho¹ch cµ rèt 69 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 1 1. Më ®Çu 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi §Êt ®ai lµ tµi nguyªn quèc gia v« cïng quý gi¸, lµ t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt, lµ nguån néi lùc, nguån vèn to lín cña ®Êt n−íc, lµ thµnh phÇn quan träng cña m«i tr−êng sèng, lµ ®Þa bµn ph©n bè cña c¸c khu d©n c−, x©y dùng c¸c c¬ së kinh tÕ, v¨n ho¸, x4 héi, an ninh, quèc phßng. Chóng ta biÕt r»ng kh«ng cã ®Êt th× kh«ng thÓ s¶n xuÊt, còng kh«ng cã sù tån t¹i cña con ng−êi vµ ®Êt lµ vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. N«ng nghiÖp lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt cæ nhÊt vµ c¬ b¶n nhÊt cña loµi ng−êi [4] . HÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi ®Òu ph¶i x©y dùng mét nÒn kinh tÕ trªn c¬ së ph¸t triÓn n«ng nghiÖp dùa vµo khai th¸c tiÒm n¨ng cña ®Êt, lÊy ®ã lµm bµn ®¹p cho viÖc ph¸t triÓn c¸c ngµnh kh¸c. V× vËy, tæ chøc sö dông nguån tµi nguyªn ®Êt ®ai hîp lý cã hiÖu qu¶ cao theo quan ®iÓm sinh th¸i vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®ang trë thµnh vÊn ®Ò mang tÝnh toµn cÇu. §iÒu mµ c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi quan t©m lµ lµm thÕ nµo ®Ó s¶n xuÊt ra nhiÒu l−¬ng thùc, thùc phÈm ®¸p øng cho nh÷ng ai cã nhu cÇu, trong khu«n khæ x4 héi vµ kinh tÕ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc. Môc ®Ých cña sö dông ®Êt lµ lµm thÕ nµo ®Ó b¾t nguån t− liÖu cã h¹n nµy cho ®−îc hiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu qu¶ sinh th¸i, hiÖu qu¶ x4 héi cao nhÊt, ®¶m b¶o lîi Ých tr−íc m¾t vµ l©u dµi [9]. Nãi c¸ch kh¸c môc tiªu hiÖn nay cña loµi ng−êi lµ phÊn ®Êu x©y dùng mét nÒn n«ng nghiÖp toµn diÖn vÒ kinh tÕ, x4 héi, m«i tr−êng mét c¸ch bÒn v÷ng. §Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn cÇn b¾t ®Çu tõ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt trong n«ng nghiÖp mét c¸ch toµn diÖn, nh− G.S Bïi Huy §¸p ®4 viÕt “Ph¶i b¶o vÖ mét c¸ch kh«n ngoan tµi nguyªn ®Êt cßn l¹i cho mét nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng” [21]. Theo P. Buringh, toµn bé ®Êt cã kh¶ n¨ng n«ng nghiÖp cña thÕ giíi chõng 3,3 tû ha. §Êt trång trät toµn thÕ giíi ®¹t 1,5 tû ha (chiÕm 10,8% tæng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 2 sè ®Êt ®ai vµ 46% ®Êt cã kh¶ n¨ng n«ng nghiÖp). Theo FAO (tæ chøc l−¬ng thùc n«ng nghiÖp thÕ giíi cña Liªn hiÖp quèc), mét sè kÕt qu¶ ®¹t ®−îc cña qu¸ tr×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp nh−: n¨ng suÊt lóa mú 18 t¹/ha; n¨ng suÊt lóa n−íc b×nh qu©n ®¹t 27,7 t¹/ha; n¨ng suÊt ng« b×nh qu©n ®¹t 30 t¹ /ha. Tuy nhiªn, hµng n¨m thÕ giíi thiÕu kho¶ng 150 -200 triÖu tÊn l−¬ng thùc. Thªm vµo ®ã, hµng n¨m cã kho¶ng 5-6 triÖu ha ®Êt n«ng nghiÖp bÞ mÊt ®i do t×nh tr¹ng tho¸i ho¸ hoÆc bÞ huû ho¹i v× sö dông kh«ng ®óng møc [29]. X4 héi ngµy cµng ph¸t triÓn, tr×nh ®é khoa häc kü thuËt ngµy cµng cao, con ng−êi t×m ra nhiÒu ph−¬ng thøc sö dông ®Êt cã hiÖu qu¶ h¬n. Tuy nhiªn, do cã sù kh¸c nhau vÒ chÊt l−îng, mçi lo¹i ®Êt bao gåm nh÷ng yÕu tè thuËn lîi vµ h¹n chÕ cho viÖc khai th¸c sö dông (chÊt l−îng ®Êt thÓ hiÖn ë yÕu tè tù nhiªn vèn cã cña ®Êt nh− ®Þa h×nh, thµnh phÇn c¬ giíi, hµm l−îng c¸c chÊt dinh d−ìng, chÕ ®é n−íc, ®é chua, ®é mÆn…), nªn ph−¬ng thøc sö dông ®Êt còng kh¸c nhau ë mçi vïng, mçi khu vùc, mçi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x4 héi cô thÓ. Ngµy 28/02/2007, Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng ®4 phª duyÖt c«ng bè diÖn tÝch ®Êt ®ai n¨m 2007 cña c¶ n−íc ViÖt Nam víi tæng diÖn tÝch tù nhiªn lµ 33.121.159 ha, trong ®ã ®Êt n«ng nghiÖp chØ cã 24.822.560 ha; d©n sè lµ 80.902,4 triÖu ng−êi, b×nh qu©n ®Êt tù nhiªn trªn ®Çu ng−êi lµ 4.093,9 m2 b»ng 1/7 møc b×nh qu©n thÕ giíi, b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp lµ 3068 m2/ng−êi (Theo b¸o c¸o cña Tæng Côc thèng kª n¨m 2005). So s¸nh víi 10 n−íc khu vùc §«ng Nam ¸, tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña ViÖt Nam xÕp thø 2, b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn trªn ®Çu ng−êi cña ViÖt Nam ®øng vÞ trÝ thø 9 trong khu vùc. V× vËy, viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt nh»m tho¶ m4n nhu cÇu cho x4 héi vÒ n«ng s¶n phÈm ®ang trë thµnh mét trong c¸c mèi quan t©m lín nhÊt cña ng−êi qu¶n lý vµ sö dông ®Êt. Thùc tÕ, trong nh÷ng n¨m qua, ®4 cã nhiÒu biÖn ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ nh− tiÕn hµnh giao quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi æn ®Þnh cho ng−êi sö Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 3 dông ®Êt, hoµn thiÖn hÖ thèng thuû lîi, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, ®−a c¸c gièng c©y tèt n¨ng suÊt cao vµo s¶n xuÊt, nhê ®ã mµ n¨ng suÊt c©y trång, hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ®−îc n©ng lªn. Trong ®ã, viÖc thay ®æi c¬ cÊu c©y trång, sö dông gièng míi víi n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao, ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt, cã biÓu hiÖn ¶nh h−ëng râ rÖt ®Õn hiÖu qu¶ sö dông ®Êt. Khai th¸c tiÒm n¨ng ®Êt ®ai sao cho ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt lµ viÖc lµm hÕt søc quan träng vµ cÇn thiÕt, ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng nh− cña sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc. CÇn ph¶i cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, nh»m ph¸t hiÖn ra c¸c yÕu tè tÝch cùc vµ h¹n chÕ, tõ ®ã lµm c¬ së ®Ó ®Þnh h−íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, thiÕt lËp c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. L−¬ng Tµi thuéc phÝa nam cña tØnh B¾c Ninh, s¶n phÈm n«ng nghiÖp lµ mét nguån thu chÝnh cña nh©n d©n trong huyÖn. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n tuy cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn míi song nh×n chung vÉn cßn l¹c hËu, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp manh món, nhá lÎ, c«ng cô s¶n xuÊt phÇn ®a lµ thñ c«ng, n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ ch−a cao. HiÖn nay, mÆc dï ®4 qua nhiÒu n¨m ®æi míi, song ng−êi n«ng d©n vÉn cßn cã t− t−ëng bao cÊp, nhËn thøc cña nh©n d©n vÒ s¶n xuÊt hµng ho¸ trong c¬ chÕ thÞ tr−êng cßn rÊt h¹n chÕ, trong khi ®ã nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt cßn ®ang bÊt cËp, kh«ng ®ång bé. V× vËy, ®Ó gióp huyÖn L−¬ng Tµi cã h−íng ®i ®óng trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, gióp ng−êi d©n lùa chän ®−îc ph−¬ng thøc s¶n xuÊt phï hîp trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña huyÖn, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng lµ viÖc lµm hÕt søc quan träng vµ cÇn thiÕt. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 4 XuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nh− trªn, chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi: “§¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn huyÖn L−¬ng Tµi, tØnh B¾c Ninh”. 1.2. Môc ®Ých nghiªn cøu §¸nh gi¸ thùc tr¹ng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp vµ x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë huyÖn L−¬ng Tµi. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p sö dông ®Êt nh»m ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. 1.3. Yªu cÇu cña ®Ò tµi - Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt (tù nhiªn, kinh tÕ, x4 héi) vµ thùc tr¹ng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cña huyÖn L−¬ng Tµi, tØnh B¾c Ninh. - §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ, x4 héi vµ m«i tr−êng, ph¸t hiÖn −u, nh−îc ®iÓm cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt ®ang ®−îc ¸p dông trªn ®Þa bµn huyÖn. - §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p sö dông hîp lý nguån tµi nguyªn ®Êt n«ng nghiÖp hiÖn cã . Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 5 2. Tæng quan tµi liÖu 2.1. VÊn ®Ò hiÖu qu¶ vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt 2.1.1. Nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ hiÖu qu¶ vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt Sö dông c¸c nguån tµi nguyªn cã hiÖu qu¶ cao trong s¶n xuÊt ®Ó ®¶m b¶o ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng lµ xu thÕ tÊt yÕu ®èi víi c¸c n−íc trªn thÕ giíi. KÕt qu¶, mµ lµ kÕt qu¶ h÷u Ých, lµ mét ®¹i l−îng vËt chÊt t¹o ra do môc ®Ých cña con ng−êi, ®−îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng chØ tiªu do tÝnh chÊt m©u thuÉn gi÷a nguån tµi nguyªn h÷u h¹n víi nhu cÇu t¨ng lªn cña con ng−êi mµ ta ph¶i xem xÐt kÕt qu¶ ®ã ®−îc t¹o ra nh− thÕ nµo? Chi phÝ bá ra lµ bao nhiªu? Cã ®em l¹i kÕt qu¶ h÷u Ých hay kh«ng? ChÝnh v× thÕ, khi ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ mµ cßn ph¶i ®¸nh gi¸ chÊt l−îng c«ng t¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh t¹o ra s¶n phÈm ®ã [13]. §¸nh gi¸ chÊt l−îng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lµ néi dung ®¸nh gi¸ cña hiÖu qu¶. Trªn ph¹m vi toµn x4 héi, c¸c chi phÝ bá ra ®Ó thu ®−îc kÕt qu¶ ph¶i lµ chi phÝ lao ®éng x4 héi. V× thÕ, b¶n chÊt cña hiÖu qu¶ chÝnh lµ hiÖu qu¶ lao ®éng x4 héi vµ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng t−¬ng quan so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ h÷u Ých thu ®−îc víi l−îng hao phÝ lao ®éng x4 héi. Tiªu chuÈn cña hiÖu qu¶ lµ sù tèi ®a ho¸ kÕt qu¶ vµ tèi thiÓu ho¸ chi phÝ trong ®iÒu kiÖn tµi nguyªn thiªn nhiªn h÷u h¹n [29]. Sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cã hiÖu qu¶ cao th«ng qua viÖc bè trÝ c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc hiÖn nay cña hÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Nã kh«ng chØ thu hót sù quan t©m cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c nhµ kinh doanh n«ng nghiÖp mµ cßn lµ sù mong muèn cña n«ng d©n, nh÷ng ng−êi trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp [23]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 6 Sö dông ®Êt ®ai cã hiÖu qu¶ lµ hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p nh»m ®iÒu hoµ mèi quan hÖ ng−êi - ®Êt trong tæ hîp víi c¸c nguån tµi nguyªn kh¸c vµ m«i tr- −êng. C¨n cø vµo nhu cÇu cña thÞ tr−êng, thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ c©y trång vËt nu«i trªn c¬ së lùa chän c¸c s¶n phÈm cã −u thÕ ë tõng ®Þa ph−¬ng, tõ ®ã nghiªn cøu ¸p dông c«ng nghÖ míi nh»m lµm cho s¶n phÈm cã tÝnh c¹nh tranh cao, ®ã lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ph¸t triÓn ®−îc nÒn n«ng nghiÖp h−íng vÒ xuÊt khÈu cã tÝnh æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng ®ång thêi ph¸t huy tèi ®a c«ng dông cña ®Êt nh»m ®¹t tíi hiÖu qu¶ kinh tÕ, x4 héi, m«i tr−êng cao nhÊt [13]. * C¸c néi dung vµ nhiÖm vô sö dông ®Êt ®−îc thÓ hiÖn ë: - Sö dông hîp lý vÒ kh«ng gian ®Ó h×nh thµnh hiÖu qu¶ kinh tÕ kh«ng gian sö dông ®Êt. - Ph©n phèi hîp lý c¬ cÊu ®Êt ®ai trªn diÖn tÝch ®Êt ®−îc sö dông, h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ sö dông ®Êt. - Quy m« sö dông ®Êt cÇn cã sù tËp trung thÝch hîp h×nh thµnh quy m« kinh tÕ sö dông ®Êt. - Gi÷ mËt ®é sö dông ®Êt thÝch hîp h×nh thµnh viÖc sö dông ®Êt mét c¸ch kinh tÕ, tËp trung th©m canh. ViÖc sö dông ®Êt phô thuéc rÊt nhiÒu c¸c yÕu tè liªn quan. V× vËy, viÖc x¸c ®Þnh b¶n chÊt vµ kh¸i niÖm hiÖu qu¶ dông ®Êt ph¶i xuÊt ph¸t tõ luËn ®iÓm triÕt häc cña M¸c vµ nh÷ng nhËn thøc lý luËn cña lý thuyÕt hÖ thèng (§µo Ch©u Thu, NguyÔn Khang, 1998)[ 23 ](NguyÔn ThÞ Vßng, 2001)[ 3 ] .NghÜa lµ hiÖu qu¶ ph¶i ®−îc xem xÐt trªn 3 mÆt: hiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu qu¶ x4 héi, hiÖu qu¶ m«i tr−êng; - Ph¶i xem xÐt ®Õn lîi Ých tr−íc m¾t vµ l©u dµi. - Ph¶i xem xÐt c¶ lîi Ých riªng cña ng−êi sö dông ®Êt vµ lîi Ých cña c¶ céng ®ång. - Ph¶i xem xÐt gi÷a hiÖu qu¶ sö dông ®Êt vµ hiÖu qu¶ sö dông c¸c nguån lùc kh¸c. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 7 - §¶m b¶o sù ph¸t triÓn thèng nhÊt gi÷a c¸c ngµnh. Khi ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ng−êi ta th−êng ®¸nh gi¸ trªn ba khÝa c¹nh: hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ sö dông ®Êt, hiÖu qu¶ vÒ mÆt x4 héi vµ hiÖu qu¶ vÒ mÆt m«i tr−êng. * HiÖu qu¶ kinh tÕ HiÖu qu¶ lµ mét ph¹m trï kinh tÕ ph¶n ¸nh mÆt chÊt l−îng cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Môc ®Ých cña s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, x4 héi lµ ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña toµn x4 héi, khi nguån lùc s¶n xuÊt cña x4 héi ngµy cµng trë nªn khan hiÕm, viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan cña mäi nÒn s¶n xuÊt x4 héi [13]. Theo C.M¸c (1962)[16] th× quy luËt kinh tÕ ®Çu tiªn trªn c¬ së s¶n xuÊt tæng thÓ lµ quy luËt tiÕt kiÖm thêi gian vµ ph©n phèi mét c¸ch cã kÕ ho¹ch thêi gian lao ®éng theo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. Trªn c¬ së thùc hiÖn vÊn ®Ò “ TiÕt kiÖm vµ ph©n phèi mét c¸ch hîp lý thêi gian lao ®éng (vËt ho¸ vµ lao ®éng sèng) gi÷a c¸c ngµnh”. Theo quan ®iÓm cña C. M¸c ®ã lµ qui luËt “ TiÕt kiÖm ”, lµ “ T¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x4 héi ”, hay ®ã lµ “t¨ng hiÖu qu¶”. ¤ng cho r»ng: “ N©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng v−ît qu¸ nhu cÇu c¸ nh©n cña ng−êi lao ®éng lµ c¬ së cña hÕt th¶y mäi x4 héi “. Nh− vËy, theo quan ®iÓm cña M¸c t¨ng hiÖu qu¶ ph¶i ®−îc hiÓu réng vµ nã bao hµm c¶ viÖc t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ x4 héi. C¸c nhµ khoa häc kinh tÕ Samuel – Nordhuas [16] cho r»ng: “ HiÖu qu¶ cã nghÜa lµ kh«ng l4ng phÝ. Nghiªn cøu hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ph¶i xÐt ®Õn chi phÝ c¬ héi. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt diÔn ra khi x4 héi kh«ng thÓ t¨ng s¶n l−îng mét lo¹i hµng ho¸ nµy mµ kh«ng c¾t gi¶m s¶n l−îng mét lo¹i hµng ho¸ kh¸c. Mäi nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶ n»m trªn ®−êng giíi h¹n kh¶ n¨ng n¨ng suÊt cña nã".(DÉn theo Vò Ph−¬ng Thuþ-[16]). Theo L.M Canirop [16]" HiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt ®−îc tÝnh to¸n vµ kÕ ho¹ch ho¸ trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c chung cña nÒn kinh tÕ quèc d©n b»ng c¸ch so s¸nh kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt víi chi phÝ hoÆc nguån lùc ®4 sö dông". Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 8 T¸c gi¶ §ç Kh¾c ThÞnh [18] cho r»ng: “Th«ng th−êng hiÖu qu¶ ®−îc hiÓu nh− mét hiÖu sè gi÷a kÕt qu¶ vµ chi phÝ, tuy nhiªn trong thùc tÕ ®4 cã tr−êng hîp kh«ng thùc hiÖn ®−îc phÐp trõ hoÆc phÐp trõ kh«ng cã ý nghÜa”. Do vËy, nãi mét c¸ch linh ho¹t h¬n nªn hiÓu hiÖu qu¶ lµ mét kÕt qu¶ tèt phï hîp mong muèn vµ hiÖu qu¶ cã nghÜa lµ kh«ng l4ng phÝ. Tãm l¹i, cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ nh−ng ®Òu thèng nhÊt ë b¶n chÊt cña nã. Ng−êi s¶n xuÊt muèn thu ®−îc kÕt qu¶ ph¶i bá ra nh÷ng chi phÝ nhÊt ®Þnh, nh÷ng chi phÝ ®ã lµ nh©n lùc, vËt lùc, vèn. So s¸nh kÕt qu¶ ®¹t ®−îc víi chi phÝ bá ra ®Ó ®¹t ®−îc kÕt qu¶ ®ã sÏ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ. Tiªu chuÈn cña hiÖu qu¶ lµ sù tèi ®a ho¸ kÕt qu¶ víi mét l−îng chi phÝ ®Þnh tr−íc hoÆc tèi thiÓu ho¸ chi phÝ ®Ó ®¹t ®−îc mét kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. HiÖu qu¶ kinh tÕ lµ ph¹m trï chung nhÊt, nã liªn quan trùc tiÕp tíi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ víi tÊt c¶ c¸c ph¹m trï vµ c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c. V× thÕ hiÖu qu¶ kinh tÕ ph¶i ®¸p øng ®−îc ba vÊn ®Ò: Mét lµ: mäi ho¹t ®éng cña con ng−êi ®Òu tu©n theo quy luËt “tiÕt kiÖm thêi gian”, nã lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn v¨n minh x4 héi vµ n©ng cao ®êi sèng con ng−êi qua mäi thêi ®¹i. Hai lµ: hiÖu qu¶ kinh tÕ ph¶i ®−îc xem xÐt trªn quan ®iÓm cña lý thuyÕt hÖ thèng. Quan ®iÓm cña lý thuyÕt hÖ thèng cho r»ng nÒn s¶n xuÊt x4 héi lµ mét hÖ thèng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ c¸c quan hÖ vËt chÊt h×nh thµnh gi÷a con ng−êi víi con ng−êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ... HÖ thèng lµ mét tËp hîp c¸c phÇn tö cã quan hÖ víi nhau t¹o nªn mét chØnh thÓ thèng nhÊt vµ lu«n vËn ®éng. Theo nguyªn lý ®ã, khi nhiÒu phÇn tö kÕt hîp thµnh mét hÖ thèng sÏ ph¸t sinh nhiÒu tÝnh chÊt míi mµ tõng phÇn tö ®Òu kh«ng cã, t¹o ra hiÖu qu¶ lín h¬n tæng hiÖu qu¶ c¸c phÇn tö riªng lÎ. Do vËy viÖc tËn dông khai th¸c c¸c ®iÒu kiÖn s½n cã, hay gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ phï hîp gi÷a c¸c bé phËn cña mét hÖ thèng víi yÕu tè m«i tr−êng bªn ngoµi ®Ó ®¹t ®−îc khèi l−îng s¶n phÈm tèi ®a lµ môc tiªu cña tõng hÖ thèng. §ã chÝnh lµ môc tiªu ®Æt ra ®èi víi mçi vïng kinh tÕ, mçi chñ thÓ s¶n xuÊt trong mäi x4 héi. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 9 Ba lµ: hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ mét ph¹m trï ph¶n ¸nh mÆt chÊt l−îng cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ b»ng qu¸ tr×nh t¨ng c−êng c¸c nguån lùc s½n cã phôc vô cho lîi Ých cña con ng−êi. Do nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt cña con ng−êi ngµy cµng t¨ng, v× thÕ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan cña mäi nÒn s¶n xuÊt x4 héi. C¸c nhµ s¶n xuÊt vµ qu¶n lý kinh tÕ cÇn ph¶i n©ng cao chÊt l−îng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nh»m ®¹t môc tiªu víi mét l−îng tµi nguyªn nhÊt ®Þnh t¹o ra mét khèi l−îng s¶n phÈm lín nhÊt hoÆc t¹o ra mét khèi l−îng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh víi chi phÝ tµi nguyªn Ýt nhÊt. HiÖu qu¶ kinh tÕ ®−îc hiÓu lµ mèi t−¬ng quan so s¸nh gi÷a l−îng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc vµ l−îng chi phÝ bá ra trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. KÕt qu¶ ®¹t ®−îc lµ phÇn gi¸ trÞ thu ®−îc cña s¶n phÈm ®Çu ra, l−îng chi phÝ bá ra lµ phÇn gi¸ trÞ cña c¸c nguån lùc ®Çu vµo. Mèi t−¬ng quan ®ã cÇn xÐt c¶ vÒ phÇn so s¸nh tuyÖt ®èi vµ t−¬ng ®èi còng nh− xem xÐt mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a hai ®¹i l−îng ®ã. Mét ph−¬ng ¸n ®óng hoÆc mét gi¶i ph¸p kinh tÕ kü thuËt cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao lµ ®¹t ®−îc t−¬ng quan tèi −u gi÷a kÕt qu¶ thu ®- −îc vµ chi phÝ nguån lùc ®Çu t−. V× vËy, b¶n chÊt cña ph¹m trï kinh tÕ sö dông ®Êt lµ: víi mét diÖn tÝch ®Êt ®ai nhÊt ®Þnh s¶n xuÊt ra mét khèi l−îng cña c¶i vËt chÊt nhiÒu nhÊt víi mét l−îng ®Çu t− chi phÝ vÒ vËt chÊt vµ lao ®éng thÊp nhÊt nh»m ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng vÒ vËt chÊt cña x4 héi. * HiÖu qu¶ x; héi HiÖu qu¶ x4 héi lµ ph¹m trï cã liªn quan mËt thiÕt víi hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ thÓ hiÖn môc tiªu ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng−êi, viÖc l−îng ho¸ c¸c chØ tiªu biÓu hiÖn hiÖu qu¶ x4 héi cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n mµ chñ yÕu ph¶n ¸nh b»ng c¸c chØ tiªu mang tÝnh ®Þnh tÝnh nh− t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho lao ®éng, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®Þnh canh, ®Þnh c−, c«ng b»ng x4 héi, n©ng cao møc sèng cña toµn d©n. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 10 Trong sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, hiÖu qu¶ vÒ mÆt x4 héi chñ yÕu ®−îc x¸c ®Þnh b»ng kh¶ n¨ng t¹o viÖc lµm trªn mét diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp. HiÖn nay, viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ x4 héi cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp lµ vÊn ®Ò ®ang ®−îc nhiÒu nhµ khoa häc quan t©m. * HiÖu qu¶ m«i tr−êng M«i tr−êng lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh toµn cÇu, hiÖu qu¶ m«i tr−êng ®−îc c¸c nhµ m«i tr−êng häc rÊt quan t©m trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. Mét ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®−îc coi lµ cã hiÖu qu¶ khi ho¹t ®éng ®ã kh«ng g©y tæn h¹i hay cã nh÷ng t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr−êng nh− ®Êt, n−íc, kh«ng khÝ vµ hÖ sinh häc, lµ hiÖu qu¶ ®¹t ®−îc khi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh diÔn ra kh«ng lµm cho m«i tr−êng xÊu ®i mµ ng−îc l¹i qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®ã lµm cho m«i tr−êng tèt h¬n, mang l¹i mét m«i tr−êng xanh, s¹ch, ®Ñp h¬n tr−íc. Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, hiÖu qu¶ m«i tr−êng lµ hiÖu qu¶ mang tÝnh l©u dµi, võa ®¶m b¶o lîi Ých hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm ¶nh h−ëng xÊu ®Õn t−¬ng lai, nã g¾n chÆt víi qu¸ tr×nh khai th¸c, sö dông vµ b¶o vÖ tµi nguyªn ®Êt vµ m«i tr−êng sinh th¸i. Sö dông ®Êt hîp lý, hiÖu qu¶ cao vµ bÒn v÷ng ph¶i quan t©m tíi c¶ ba hiÖu qu¶ trªn, trong ®ã hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ träng t©m, kh«ng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ th× kh«ng cã ®iÒu kiÖn nguån lùc ®Ó thùc thi hiÖu qu¶ x4 héi vµ m«i tr−êng, ng−îc l¹i, kh«ng cã hiÖu qu¶ x4 héi vµ m«i tr−êng th× hiÖu qu¶ kinh tÕ sÏ kh«ng bÒn v÷ng . 2.1.2. C¸c quan ®iÓm sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 2.1.2.1. Kh¸i qu¸t vÒ ®Êt n«ng nghiÖp Theo b¸o c¸o cña World Bank (1995)[27] hµng n¨m møc s¶n xuÊt so víi yªu cÇu sö dông l−¬ng thùc vÉn thiÕu hôt tõ 150 - 200 triÖu tÊn, trong khi ®ã vÉn cã tõ 6 - 7 triÖu ha ®Êt n«ng nghiÖp bÞ lo¹i bá do xãi mßn. Trong 1200 triÖu ha ®Êt bÞ tho¸i ho¸ cã tíi 544 triÖu ha ®Êt canh t¸c bÞ mÊt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt do sö dông kh«ng hîp lý. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 11 LuËt ®Êt ®ai 2003 ph©n lo¹i ®Êt thµnh 3 nhãm theo môc ®Ých sö dông, ®ã lµ: Nhãm ®Êt n«ng nghiÖp, nhãm ®Êt phi n«ng nghiÖp vµ nhãm ®Êt ch−a sö dông. §Êt n«ng nghiÖp lµ ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu ®Ó sö dông vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh− ®Êt trång c©y hµng n¨m, ®Êt trång c©y l©u n¨m, ®Êt rõng s¶n xuÊt, rõng phßng hé, rõng ®Æc dông, ®Êt rõng trång, nu«i trång thuû s¶n, ®Êt lµm muèi hoÆc nghiªn cøu thÝ nghiÖm vÒ n«ng nghiÖp. §Êt n«ng nghiÖp ®ãng vai trß v« cïng quan träng trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia. §Êt n«ng nghiÖp tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lµm ra s¶n phÈm cÇn thiÕt nu«i sèng x4 héi [10]. §Êt ®ai lµ s¶n phÈm cña thiªn nhiªn, ®Êt ®ai cã nh÷ng tÝnh chÊt ®Æc tr−ng riªng khiÕn nã kh«ng gièng bÊt kú mét t− liÖu s¶n xuÊt nµo kh¸c, ®ã lµ: ®Êt cã ®é ph×, giíi h¹n vÒ diÖn tÝch, cã vÞ trÝ cè ®Þnh trong kh«ng gian vµ vÜnh cöu víi thêi gian nÕu biÕt sö dông ®óng. NhËn thøc ®óng ®−îc c¸c vÊn ®Ò trªn sÏ gióp ng−êi sö dông ®Êt cã c¸c ®Þnh h−íng sö dông tèt h¬n ®èi víi ®Êt n«ng nghiÖp, khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c tiÒm n¨ng tù nhiªn cña ®Êt ®ång thêi kh«ng ngõng b¶o vÖ ®Êt vµ m«i tr−êng sinh th¸i. XÐt cho cïng, ®Êt chØ cã gi¸ trÞ th«ng qua qu¸ tr×nh sö dông cña con ng−êi, gi¸ trÞ ®ã tuú thuéc vµo sù ®Çu t− trÝ tuÖ vµ c¸c yÕu tè ®Çu vµo kh¸c trong s¶n xuÊt. HiÖu qu¶ cña viÖc ®Çu t− nµy sÏ phô thuéc rÊt lín vµo nh÷ng lîi thÕ cña quü ®Êt ®ai hiÖn cã vµ c¸c ®iÒu kiÖn KT-XH cô thÓ. 2.1.2.2. Nguyªn t¾c vµ quan ®iÓm sö dông ®Êt n«ng nghiÖp * Nguyªn t¾c sö dông ®Êt n«ng nghiÖp §Êt ®ai lµ nguån tµi nguyªn cã h¹n trong khi ®ã nhu cÇu cña con ng−êi lÊy tõ ®Êt ngµy cµng t¨ng, mÆt kh¸c ®Êt n«ng nghiÖp ngµy cµng bÞ thu hÑp do bÞ tr−ng dông sang c¸c môc ®Ých kh¸c. V× vËy, sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë n−íc ta víi môc tiªu n©ng cao hiÖu qu¶ KT-XH trªn c¬ së ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc, thùc phÈm, t¨ng c−êng nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp vµ h−íng tíi Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 12 xuÊt khÈu. Sö dông ®Êt n«ng nghiÖp trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trªn c¬ së c©n nh¾c nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn KT-XH, tËn dông ®−îc tèi ®a lîi thÕ so s¸nh vÒ ®iÒu kiÖn sinh th¸i vµ kh«ng lµm ¶nh h−íng xÊu ®Õn m«i tr−êng lµ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vµ cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o cho khai th¸c sö dông bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn ®Êt. Do ®ã, ®Êt n«ng nghiÖp cÇn ®−îc sö dông theo nguyªn t¾c “®Çy ®ñ vµ hîp lý”, ph¶i cã c¸c quan ®iÓm ®óng ®¾n theo xu h−íng tiÕn bé phï hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cô thÓ, lµm c¬ së thùc hiÖn viÖc sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Thùc hiÖn sö dông ®Êt n«ng nghiÖp “®Çy ®ñ vµ hîp lý” lµ cÇn thiÕt v×: - Sö dông ®Êt n«ng nghiÖp hîp lý sÏ lµm t¨ng nhanh khèi l−îng n«ng s¶n trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch, x©y dùng c¬ cÊu c©y trång, chÕ ®é bãn ph©n hîp lý gãp phÇn b¶o vÖ ®é ph× ®Êt. - Sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ®Çy ®ñ vµ hîp lý lµ tiÒn ®Ò ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ cao c¸c nguån tµi nguyªn kh¸c, tõ ®ã n©ng cao ®êi sèng cña n«ng d©n. - Sö dông ®Çy ®ñ vµ hîp lý ®Êt n«ng nghiÖp trong c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng cÇn ph¶i xÐt ®Õn tÝnh quy luËt cña nã, g¾n víi c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng [3]. * Quan ®iÓm n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp - TËn dông triÖt ®Ó c¸c nguån lùc thuËn lîi, khai th¸c lîi thÕ so s¸nh vÒ khoa häc- kü thuËt, ®Êt ®ai, lao ®éng qua liªn kÕt trao ®æi ®Ó ph¸t triÓn c©y trång, vËt nu«i cã tØ suÊt hµng ho¸ cao, t¨ng søc c¹nh tranh vµ h−íng tíi xuÊt khÈu. - Trªn quan ®iÓm ph¸t triÓn hÖ thèng n«ng nghiÖp, thùc hiÖn sö dông ®Êt n«ng nghiÖp theo h−íng tËp trung chuyªn m«n ho¸, s¶n xuÊt hµng ho¸ theo h−íng ngµnh hµng, nhãm s¶n phÈm, thùc hiÖn th©m canh toµn diÖn vµ liªn tôc. Th©m canh c©y trång vËt nu«i võa ®Ó ®¶m b¶o n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp võa ®¶m b¶o ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp æn ®Þnh [3] [5] . Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 13 - N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp trªn c¬ së thùc hiÖn “®a d¹ng ho¸” h×nh thøc së h÷u, tæ chøc sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, ®a d¹ng ho¸ c©y trång vËt nu«i, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i phï hîp víi sinh th¸i vµ b¶o vÖ m«i tr−êng [1]. - N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp g¾n liÒn víi chuyÓn dÞch c¬ cÊu sö dông ®Êt vµ qu¸ tr×nh tËp trung ruéng ®Êt nh»m gi¶i phãng bít lao ®éng sang c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp kh¸c [1] [7]. - C¸c quan ®iÓm sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cô thÓ lµ: + Quan ®iÓm ph¶i khai th¸c triÖt ®Ó, hîp lý cã hiÖu qu¶ quü ®Êt n«ng nghiÖp + Quan ®iÓm chuyÓn môc ®Ých sö dông phï hîp. + Quan ®iÓm duy tr× vµ b¶o vÖ ®Êt n«ng nghiÖp. + Quan ®iÓm tiÕt kiÖm, lµm giµu ®Êt n«ng nghiÖp. + Quan ®iÓm b¶o vÖ m«i tr−êng ®Êt ®Ó sö dông l©u dµi. [DÉn theo 21] 2.1.3. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 2.1.3.1. Nhãm yÕu tè ®iÒu kiÖn tù nhiªn §iÒu kiÖn tù nhiªn (®Êt, n−íc, khÝ hËu, thêi tiÕt, ®Þa h×nh, thæ nh−ìng...) cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn s¶n xuÊt n«ng._. nghiÖp, c¸c yÕu tè nµy lµ tµi nguyªn ®Ó sinh vËt t¹o nªn sinh khèi. V× vËy, khi x¸c ®Þnh vïng n«ng nghiÖp ho¸ cÇn ®¸nh gi¸ ®óng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, trªn c¬ së ®ã x¸c ®Þnh c©y trång vËt nu«i chñ lùc phï hîp, ®Þnh h−íng ®Çu t− th©m canh ®óng. Theo C.M¸c, ®iÒu kiÖn tù nhiªn lµ c¬ së h×nh thµnh ®Þa t« chªnh lÖch I. Theo N.Borlang [14] ng−êi ®−îc gi¶i Nobel vÒ gi¶i quyÕt l−¬ng thùc cho c¸c n−íc ph¸t triÓn cho r»ng: yÕu tè duy nhÊt, quan träng nhÊt, h¹n chÕ n¨ng suÊt c©y trång ë tÇm cì thÕ giíi trong c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, ®Æc biÖt ®èi víi n«ng d©n thiÕu vèn lµ ®é ph× ®Êt. 2.1.3.2. Nhãm c¸c yÕu tè kinh tÕ, kü thuËt BiÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c lµ c¸c t¸c ®éng cña con ng−êi vµo ®Êt ®ai, Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 14 c©y trång, vËt nu«i nh»m t¹o nªn sù hµi hoµ gi÷a c¸c yÕu tè cña c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó h×nh thµnh, ph©n bè vµ tÝch luü n¨ng suÊt kinh tÕ. §©y lµ nh÷ng t¸c ®éng thÓ hiÖn sù hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ ®èi t−îng s¶n xuÊt, vÒ thêi tiÕt, vÒ ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ thÓ hiÖn nh÷ng dù b¸o th«ng minh vµ s¾c s¶o. Lùa chän c¸c t¸c ®éng kü thuËt, lùa chän chñng lo¹i vµ c¸ch sö dông c¸c ®Çu vµo nh»m ®¹t c¸c môc tiªu sö dông ®Êt ®Ò ra. Theo Frank Ellis vµ Douglass C.North [14], ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, khi cã t¸c ®éng tÝch cùc cña kü thuËt, gièng míi, thuû lîi, ph©n bãn t−íi tiªu hiÖu qu¶ th× còng ®Æt ra yªu cÇu míi ®èi víi tæ chøc sö dông ®Êt. Cã nghÜa lµ øng dông c«ng nghiÖp s¶n xuÊt tiÕn bé lµ mét ®¶m b¶o vËt chÊt cho kinh tÕ n«ng nghiÖp t¨ng tr−ëng nhanh. Cho ®Õn gi÷a thÕ kû 21, quy tr×nh kü thuËt cã thÓ gãp phÇn ®Õn 30% cña n¨ng suÊt kinh tÕ, trong nÒn n«ng nghiÖp n−íc ta. Nh− vËy, nhãm c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®Æc biÖt cã ý nghÜa quan träng trong qu¸ tr×nh khai th¸c ®Êt ®ai theo chiÒu s©u vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. 2.1.3.3. Nhãm c¸c yÕu tè tæ chøc Nhãm yÕu tè nµy bao gåm: - C«ng t¸c quy ho¹ch vµ bè trÝ s¶n xuÊt Thùc hiÖn ph©n vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp dùa vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn (khÝ hËu, ®é cao tuyÖt ®èi cña ®Þa h×nh, tÝnh chÊt ®Êt, kh¶ n¨ng thÝch hîp cña c©y trång ®èi víi ®Êt, nguån n−íc vµ thùc vËt) lµm c¬ së ®Ó ph¸t triÓn hÖ thèng c©y trång vËt nu«i hîp lý, nh»m khai th¸c ®Êt mét c¸ch ®Çy ®ñ, hîp lý, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ®Çu t− th©m canh vµ tiÕn hµnh tËp trung hãa, chuyªn m«n ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp [6]. - H×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt CÇn ph¸t huy thÕ m¹nh cña c¸c lo¹i h×nh tæ chøc sö dông ®Êt trong tõng c¬ së s¶n xuÊt, thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc hîp t¸c trong n«ng nghiÖp, x¸c lËp mét hÖ thèng tæ chøc s¶n xuÊt phï hîp vµ gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a c¸c h×nh thøc ®ã [21]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 15 2.1.3.4. Nhãm c¸c yÕu tè x0 héi Nhãm yÕu tè nµy bao gåm : - HÖ thèng thÞ tr−êng vµ sù h×nh thµnh thÞ tr−êng ®Êt n«ng nghiÖp, thÞ tr−êng n«ng s¶n phÈm. Ba yÕu tè chñ yÕu ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông ®Êt lµ : n¨ng suÊt c©y trång, hÖ sè quay vßng ®Êt vµ thÞ tr−êng cung cÊp ®Çu vµo vµ tiªu thô s¶n phÈm ®Çu ra. (NguyÔn Duy TÝnh, 1995)[18]. - HÖ thèng chÝnh s¸ch. - Sù æn ®Þnh chÝnh trÞ- x4 héi vµ c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t− ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña Nhµ n−íc. - Nh÷ng kinh nghiÖm, tËp qu¸n s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tr×nh ®é n¨ng lùc cña c¸c chñ thÓ kinh doanh, tr×nh ®é ®Çu t−. 2.2. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 2.2.1. Nh÷ng ®iÓm cÇn l−u ý khi ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt DiÖn tÝch ®Êt cã h¹n, d©n sè ngµy cµng t¨ng, nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc thùc phÈm còng t¨ng. V× vËy, viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp lµ rÊt cÇn thiÕt, cÇn xem xÐt ë c¸c khÝa c¹nh sau: - Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trªn ®Êt n«ng nghiÖp ph¶i sö dông nhiÒu yÕu tè ®Çu vµo kinh tÕ vµ kh«ng kinh tÕ (¸nh s¸ng, nhiÖt ®é, kh«ng khÝ...). ChÝnh v× vËy, khi ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp tr−íc tiªn ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh b»ng kÕt qu¶ thu ®−îc trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch cô thÓ, th−êng lµ 1 ha, tÝnh trªn 1 ®ång chi phÝ, 1 lao ®éng ®Çu t− [13]. - Trªn ®Êt n«ng nghiÖp cã thÓ bè trÝ c¸c c©y trång, c¸c hÖ thèng lu©n canh, do ®ã cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña tõng c©y trång, tõng hÖ thèng lu©n canh trªn mçi vïng ®Êt. - Th©m canh lµ mét biÖn ph¸p sö dông ®Êt n«ng nghiÖp theo chiÒu s©u, t¸c ®éng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp tr−íc m¾t vµ l©u dµi. V× thÕ, cÇn ph¶i nghiªn cøu hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u, nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña viÖc t¨ng ®Çu t− th©m canh ®Õn qu¸ tr×nh sö dông ®Êt (m«i tr−êng ®Êt, n−íc) [3]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 16 - §èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, m«i tr−êng võa lµ tµi nguyªn võa lµ ®èi t−îng lao ®éng, võa lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn n«ng nghiÖp. MÆt kh¸c, n«ng nghiÖp th−êng t¸c ®éng m¹nh mÏ lªn m«i tr−êng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ë nhiÒu giai ®o¹n ph¶n øng cña m«i tr−êng th−êng t¹o ra nh÷ng trë ng¹i to lín, cã khi kh«ng thÓ v−ît qua ®−îc. Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp chØ cã thÓ thÝch hîp ®−îc khi con ng−êi biÕt c¸ch lµm cho m«i tr−êng kh«ng bÞ ph¸ huû g©y t¸c h¹i ®Õn ®êi sèng x4 héi. §ång thêi, cÇn t¹o ra m«i tr−êng thiªn nhiªn vµ x4 héi thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë giai ®o¹n hiÖn t¹i vµ më ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn trong t−¬ng lai. Do ®ã, khi ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cÇn quan t©m ®Õn ¶nh h−ëng cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp víi m«i tr−êng xung quanh. Cô thÓ lµ kh¶ n¨ng thÝch hîp cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cã phï hîp víi ®Êt ®ai hay kh«ng? ViÖc sö dông ho¸ chÊt trong n«ng nghiÖp cã ®Ó l¹i tån d− hay kh«ng? - LÞch sö n«ng nghiÖp lµ mét qu4ng ®−êng dµi thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi thiªn nhiªn. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mang tÝnh x4 héi rÊt s©u s¾c. Nãi ®Õn n«ng nghiÖp kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn n«ng d©n, ®Õn c¸c quan hÖ s¶n xuÊt trong n«ng th«n. V× vËy, khi ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cÇn quan t©m ®Õn nh÷ng t¸c ®éng cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Õn c¸c vÊn ®Ò x4 héi nh−: gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng thu nhËp, n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ trong n«ng th«n ...[4] 2.2.2. Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ViÖc n©ng cao hiÖu qu¶ lµ môc tiªu chung, chñ yÕu xuyªn suèt mäi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña x4 héi. Tuú theo néi dung cña hiÖu qu¶ mµ cã nh÷ng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kh¸c nhau ë mçi thêi kú ph¸t triÓn KT-XH kh¸c nhau. Tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p vµ cã nhiÒu ý kiÕn ch−a thèng nhÊt. Tuy nhiªn, ®a sè c¸c nhµ kinh tÕ ®Òu cho r»ng tiªu chuÈn c¬ b¶n vµ tæng qu¸t khi ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ lµ møc ®é ®¸p øng nhu cÇu x4 héi vµ sù tiÕt kiÖm lín nhÊt vÒ chi phÝ vµ tiªu hao c¸c nguån tµi nguyªn, sù æn ®Þnh l©u dµi cña hiÖu qu¶. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 17 Trªn c¬ së ®ã, tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cã thÓ xem xÐt ë c¸c mÆt sau: + Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ®èi víi toµn x4 héi lµ kh¶ n¨ng tho¶ m4n nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cho x4 héi b»ng cña c¶i vËt chÊt s¶n xuÊt ra. §èi víi n«ng nghiÖp, tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ lµ møc ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu KT-XH, m«i tr−êng do x4 héi ®Æt ra nh− t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, vËt nu«i, t¨ng chÊt l−îng vµ tæng s¶n phÈm, tho¶ m4n tèt nhu cÇu n«ng s¶n cho thÞ tr−- êng trong n−íc vµ t¨ng xuÊt khÈu, ®ång thêi ®¸p øng yªu cÇu vÒ b¶o vÖ hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp bÒn v÷ng [22]. + §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cã ®Æc thï riªng, trªn 1 ®¬n vÞ ®Êt n«ng nghiÖp nhÊt ®Þnh cã thÓ s¶n xuÊt ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ cao nhÊt víi chi phÝ bá ra Ýt nhÊt, ¶nh h−ëng m«i tr−êng Ýt nhÊt. §ã lµ ph¶n ¸nh kÕt qu¶ qu¸ tr×nh ®Çu t− sö dông c¸c nguån lùc th«ng qua ®Êt, c©y trång, thùc hiÖn qu¸ tr×nh sinh häc ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr−êng x4 héi víi hiÖu qu¶ cao [22]. + C¸c tiªu chuÈn ®−îc xem xÐt víi viÖc øng dông lý thuyÕt s¶n xuÊt c¬ b¶n theo nguyªn t¾c tèi −u ho¸. Sö dông ®Êt ph¶i ®¶m b¶o cùc tiÓu ho¸ chi phÝ c¸c yÕu tè ®Çu vµo, theo nguyªn t¾c tiÕt kiÖm khi cÇn s¶n xuÊt ra mét l−îng n«ng s¶n nhÊt ®Þnh, hoÆc thùc hiÖn cùc ®¹i ho¸ l−îng n«ng s¶n khi cã mét l- −îng nhÊt ®Þnh ®Êt n«ng nghiÖp vµ c¸c yÕu tè ®Çu vµo kh¸c [DÉn theo 11]. + HiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cã ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ngµnh n«ng nghiÖp, ®Õn hÖ thèng m«i tr−êng sinh th¸i n«ng nghiÖp, ®Õn nh÷ng ng−êi sèng b»ng n«ng nghiÖp. V× vËy, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ph¶i theo quan ®iÓm sö dông ®Êt bÒn v÷ng h−íng vµo 3 tiªu chuÈn chung nh− sau: * BÒn v÷ng vÒ mÆt kinh tÕ. Lo¹i c©y trång nµo cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, ph¸t triÓn æn ®Þnh th× ®−îc thÞ tr−êng chÊp nhËn. Do ®ã, ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ thùc hiÖn tËp trung, chuyªn canh kÕt hîp víi ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 18 HÖ thèng sö dông ®Êt ph¶i cã møc n¨ng suÊt sinh häc cao trªn møc b×nh qu©n vïng cã cïng ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai. N¨ng suÊt sinh häc bao gåm c¸c s¶n phÈm chÝnh vµ phô (®èi víi c©y trång lµ gç, cñi, h¹t, cñ, qu¶,... vµ tµn d− ®Ó l¹i). Mét hÖ thèng n«ng nghiÖp bÒn v÷ng ph¶i cã n¨ng suÊt trªn møc b×nh qu©n vïng, nÕu kh«ng sÏ kh«ng c¹nh tranh ®−îc trong c¬ chÕ thÞ tr−êng. MÆt kh¸c, chÊt l−îng s¶n phÈm ph¶i ®¹t tiªu chuÈn tiªu thô t¹i ®Þa ph−¬ng, trong n−íc vµ h−íng tíi xuÊt khÈu tuú theo môc tiªu cña tõng vïng. Tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch lµ th−íc ®o quan träng nhÊt cña hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi víi mét hÖ thèng sö dông ®Êt. Tæng gi¸ trÞ trong mét giai ®o¹n hay c¶ chu kú ph¶i trªn møc b×nh qu©n cña vïng, nÕu d−íi møc cña vïng th× nguy c¬ ng−êi sö dông ®Êt sÏ kh«ng cã l4i, hiÖu qu¶ vèn ®Çu t− ph¶i lín h¬n l4i suÊt tiÒn vay vèn ng©n hµng. * B¶o vÖ vÒ m«i tr−êng: Lo¹i h×nh sö dông ®Êt ph¶i b¶o vÖ ®−îc ®é ph× ®Êt, ng¨n ngõa sù tho¸i ho¸ ®Êt b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i. §é ph× nhiªu cña ®Êt t¨ng dÇn lµ yªu cÇu b¾t buéc ®èi víi viÖc qu¶n lý vµ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. §é che phñ ph¶i ®¹t ng−ìng an toµn sinh th¸i (>35%). §a d¹ng sinh häc biÓu hiÖn qua thµnh phÇn loµi (®a canh bÒn v÷ng h¬n ®éc canh,...). * BÒn v÷ng vÒ mÆt x· héi: Thu hót ®−îc nguån lao ®éng trong n«ng nghiÖp, t¨ng thu nhËp, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, ®¶m b¶o ®êi sèng x4 héi. §¸p øng ®−îc c¸c nhu cÇu cña n«ng hé lµ ®iÒu cÇn quan t©m tr−íc tiªn nÕu muèn hä quan t©m ®Õn lîi Ých l©u dµi (b¶o vÖ ®Êt, m«i tr−êng...). S¶n phÈm thu ®−îc ph¶i tháa m4n c¸i ¨n, c¸i mÆc vµ nhu cÇu hµng ngµy cña ng−êi n«ng d©n. + Tiªu chuÈn ®¶m b¶o hîp t¸c trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm, trong cung cÊp t− liÖu s¶n xuÊt, xö lý chÊt th¶i cã hiÖu qu¶. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 19 2.2.3. HÖ thèng c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh víi chØ tiªu ®¸nh gi¸ ®óng sÏ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh phï hîp ®Ó t¨ng nhanh hiÖu qu¶. - C¬ së ®Ó lùa chän hÖ thèng c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp: + Môc tiªu vµ ph¹m vi ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. + Nhu cÇu cña ®Þa ph−¬ng vÒ ph¸t triÓn hoÆc thay ®æi lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. + C¸c kh¶ n¨ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, KT-XH vµ c¸c tiÕn bé kü thuËt míi ®−îc ®Ò xuÊt cho c¸c thay ®æi sö dông ®Êt ®ã. - Nguyªn t¾c khi lùa chän c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp [DÉn theo 18]: + HÖ thèng chØ tiªu ph¶i cã tÝnh thèng nhÊt, tÝnh toµn diÖn vµ tÝnh hÖ thèng. C¸c chØ tiªu cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, ph¶i ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh cã thang bËc. + §Ó ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c, toµn diÖn cÇn ph¶i x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu chÝnh, c¸c chØ tiªu c¬ b¶n, biÓu hiÖn mÆt cèt yÕu cña hiÖu qu¶ theo quan ®iÓm vµ tiªu chuÈn ®4 chän, c¸c chØ tiªu bæ sung ®Ó hiÖu chØnh chØ tiªu chÝnh, lµm cho néi dung kinh tÕ biÓu hiÖn ®Çy ®ñ h¬n, cô thÓ h¬n [22]. + HÖ thèng chØ tiªu biÓu hiÖn hiÖu qu¶ mét c¸ch kh¸ch quan, ch©n thËt vµ ®óng ®¾n nhÊt theo tiªu chuÈn vµ quan ®iÓm ®4 v¹ch ra ë trªn ®Ó soi s¸ng sù lùa chän c¸c gi¶i ph¸p tèi −u vµ ph¶i g¾n víi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, phï hîp víi ®Æc ®iÓm vµ tr×nh ®é hiÖn t¹i cña nÒn kinh tÕ [14]. + C¸c chØ tiªu ph¶i phï hîp víi ®Æc ®iÓm vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë n−íc ta, ®ång thêi cã kh¶ n¨ng so s¸nh quèc tÕ trong quan hÖ ®èi ngo¹i nhÊt lµ nh÷ng s¶n phÈm cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu. + Ph¶i cã t¸c dông kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Dùa trªn c¬ së khoa häc cña hiÖu qu¶, yªu cÇu nghiªn cøu hiÖu qu¶ sö Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 20 dông ®Êt n«ng nghiÖp, trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi chóng t«i lùa chän c¸c chØ tiªu sau: 2.2.3.1. HÖ thèng chØ tiªu trong tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh tÕ Cã hai c¸ch tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ sö dông ®Êt biÓu hiÖn b»ng hai hÖ thèng chØ tiªu sau: - C¸ch thø nhÊt: ®Ó tÝnh ®−îc hiÖu qu¶ kinh tÕ sö dông ®Êt ph¶i tÝnh ®−îc c¸c chØ tiªu. + Gi¸ trÞ s¶n xuÊt : GO (Gross Outpu); lµ gi¸ trÞ toµn bé s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong kú sö dông ®Êt (mét vô, mét n¨m, tÝnh cho tõng c©y trång vµ cã thÓ tÝnh cho c¶ c«ng thøc lu©n canh hay hÖ thèng sö dông ®Êt) + Chi phÝ trung gian : IC (Intermediate Cost); Lµ toµn bé chi phÝ vËt chÊt vµ dÞch vô s¶n xuÊt qui ra tiÒn sö dông trùc tiÕp cho qu¸ tr×nh sö dông ®Êt (gièng, ph©n bãn, thuèc ho¸ häc, dông cô, nhiªn liÖu, nguyªn liÖu). ChØ tiªu ph¶n ¸nh hiÖu qu¶: + Gi¸ trÞ gia t¨ng : VA (Value Added); Lµ gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt míi t¹o ra trong qóa tr×nh s¶n xuÊt, trong mét n¨m hoÆc mét chu kú s¶n xuÊt, ®−îc x¸c ®Þnh b»ng: gi¸ trÞ s¶n xuÊt trõ chi phÝ trung gian. VA = GO – IC Th−êng tÝnh to¸n ë 3 gãc ®é hiÖu qu¶ : VA/ 1ha ®Êt VA/ 1 ®¬n vÞ chi phÝ (1VN§, 1USD) VA/ 1 c«ng lao ®éng + Thu nhËp hçn hîp : MI (Mixed Income) ; Lµ thu nhËp sau khi ®4 trõ c¸c kho¶n chi phÝ trung gian, thuÕ hoÆc tiÒn thuª ®Êt, khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh, chi phÝ lao ®éng thuª ngoµi. MI = VA – T (thuÕ) – A (khÊu hao) – L (chi c«ng lao ®éng). Th−êng tÝnh trªn 3 gãc ®é hiÖu qu¶: MI/ 1ha ®Êt Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 21 MI/ 1 ®¬n vÞ chi phÝ (1VN§, 1USD) MI/ 1 c«ng lao ®éng - C¸ch tÝnh thø hai: C¸c chØ tiªu tÝnh to¸n ®Ó tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ sö dông ®Êt: + Gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GO) + Chi phÝ biÕn ®æi (VC) hay chi phÝ kh¶ biÕn, lµ chi phÝ thay ®æi khi qui m« n¨ng suÊt vµ khèi l−îng ®Çu ra thay ®æi ChØ tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ : + L4i th« (GM) lµ phÇn d«i ra khi so s¸nh gi¸ trÞ s¶n xuÊt víi chi phÝ biÕn ®æi. GM = GO – VC Thêng tÝnh trªn 3 gãc ®é hiÖu qu¶. GM/ 1ha ®Êt. GM/ 1 ®¬n vÞ chi phÝ biÕn ®æi (1VN§, 1USD.) GM/ 1 c«ng lao ®éng. + Chi phÝ cè ®Þnh (FC) hay chi phÝ bÊt biÕn lµ chi phÝ kh«ng thay ®æi khi quy m« n¨ng suÊt vµ l−îng ®Çu ra thay ®æi. ChØ tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ : + L4i rßng (NI) cßn gäi lµ l4i tinh hay l4i thuÇn lµ phÇn l4i cßn l¹i sau khi trõ toµn bé chi phÝ biÕn ®æi vµ chi phÝ cè ®Þnh. NI = GM – FC Th−êng tÝnh trªn 3 gãc ®é hiÖu qu¶. NI/ 1ha ®Êt NI/ 1 ®¬n vÞ tiÒn tÖ chi phÝ (1VN§, 1USD…) NI/ 1 c«ng lao ®éng Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi chóng t«i lùa chän c¸ch tÝnh thø nhÊt v× c¸ch tÝnh nµy th−êng ¸p dông tÝnh cho c¸c hé n«ng d©n, c¸c trang tr¹i qui m« nhá mµ chia bãc t¸ch ®−îc chi phÝ lao ®éng. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 22 2.2.3.2. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ x0 héi: HiÖu qu¶ x4 héi chÝnh lµ mèi t−¬ng quan so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ x4 héi (kÕt qu¶ xÐt vÒ mÆt x4 héi) vµ tæng chi phÝ bá ra. C¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ x4 héi thÓ hiÖn cô thÓ: - Møc thu hót lao ®éng, møc ®é sö dông lao ®éng, t¹o viÖc lµm, t¨ng thu nhËp. - Tr×nh ®é d©n trÝ, tr×nh ®é hiÓu biÕt khoa häc. 2.2.3.3. C¸c chØ tiªu vÒ hiÖu qu¶ m«i tr−êng: HiÖu qu¶ m«i tr−êng sinh th¸i cã thÓ ph©n tÝch th«ng qua c¸c chØ tiªu sau: - §¸nh gi¸ tÝnh thÝch hîp cña c¸c c©y trång ®èi víi ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai hiÖn t¹i th«ng qua c¸c chØ tiªu cô thÓ: + Møc ®é ®Çu t− ph©n bãn. + Møc ®é sö dông thuèc BVTV. - HÖ sè sö dông ®Êt, biÖn ph¸p lu©n canh c¶i t¹o ®Êt. - TØ lÖ diÖn tÝch ®Êt ®ai ®−îc b¶o vÖ vµ c¶i t¹o, bÞ « nhiÔm hay tho¸i ho¸. - Møc ®é b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i trong vïng (®Êt, n−íc, kh«ng khÝ, ®éng, thùc vËt.) - Sù thÝch hîp víi m«i tr−êng ®Êt khi thay ®æi kiÓu sö dông ®Êt. M«i tr−êng trong n«ng nghiÖp bao gåm c¸c biÖn ph¸p lµm ®Êt, bãn ph©n, t−íi tiªu n−íc. NÕu nh− sù phèi hîp c¸c kh©u nµy trong canh t¸c kh«ng hîp lý sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng « nhiÔm ®Êt bëi c¸c chÊt ho¸ häc, ®Êt bÞ chua, mÆn hoÆc laterit ho¸, lµm gi¶m ®é ph× nhiªu cña ®Êt, ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn n¨ng suÊt, phÈm chÊt n«ng s¶n vµ lµm suy tho¸i m«i tr−êng. ViÖc x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ vÒ mÆt m«i tr−êng cña qu¸ tr×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp lµ rÊt phøc t¹p, rÊt khã ®Þnh l−îng, ®ßi hái ph¶i ®−îc nghiªn cøu, ph©n tÝch trong mét thêi gian dµi. V× vËy, ®Ò tµi nghiªn cøu chóng t«i chØ dõng l¹i ë viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ m«i tr−êng th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ thÝch hîp cña c¸c c©y trång ®èi víi ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai hiÖn t¹i, th«ng qua kÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 23 ®Çu t− ph©n bãn, thuèc b¶o vÖ thùc vËt vµ kÕt qu¶ pháng vÊn hé n«ng d©n vÒ nhËn xÐt cña hä ®èi víi c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt hiÖn t¹i. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt cÇn kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a ba hÖ thèng chØ tiªu kinh tÕ-x4 héi vµ m«i tr−êng trong mét thÓ thèng nhÊt. Tuy nhiªn, tuú tõng ®iÒu kiÖn cô thÓ mµ ta cã thÓ nhÊn m¹nh tõng hÖ thèng chØ tiªu ë møc ®é kh¸c nhau [13]. 2.3. T×nh h×nh nghiªn cøu n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 2.3.1. Nh÷ng nghiªn cøu trªn ThÕ giíi DiÖn tÝch ®Êt ®ai cã h¹n trong khi d©n sè ngµy cµng t¨ng, viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tr−íc m¾t vµ l©u dµi lµ vÊn ®Ò quan träng, thu hót sù quan t©m cña nhiÒu nhµ khoa häc trªn thÕ giíi. C¸c ph−¬ng ph¸p ®4 ®−îc nghiªn cøu, ¸p dông dïng ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ®−îc tiÕn hµnh ë c¸c n−íc §«ng Nam ¸ nh−: ph−¬ng ph¸p chuyªn kh¶o, ph−¬ng ph¸p m« pháng, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch chuyªn gia... B»ng nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®ã, c¸c nhµ khoa häc ®4 tËp trung nghiªn cøu vµo viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ®èi víi tõng lo¹i c©y trång, tõng gièng c©y trång trªn mçi lo¹i ®Êt, ®Ó tõ ®ã cã thÓ s¾p xÕp, bè trÝ l¹i c¬ cÊu c©y trång phï hîp nh»m khai th¸c tèt h¬n lîi thÕ so s¸nh cña tõng vïng. Hµng n¨m, c¸c ViÖn nghiªn cøu n«ng nghiÖp ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi còng ®4 ®−a ra nhiÒu gièng c©y trång míi, nh÷ng c«ng thøc lu©n canh míi gióp cho viÖc t¹o thµnh mét sè h×nh thøc sö dông ®Êt míi ngµy cµng cã hiÖu qu¶ cao h¬n. ViÖn Lóa quèc tÕ IRRI ®4 cã nhiÒu thµnh tùu vÒ lÜnh vùc gièng lóa vµ hÖ thèng c©y trång trªn ®Êt canh t¸c. T¹p chÝ “Farming Japan” cña NhËt ra hµng th¸ng ®4 giíi thiÖu nhiÒu c«ng tr×nh ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi vÒ c¸c h×nh thøc sö dông ®Êt ®ai, ®Æc biÖt lµ cña NhËt [5]. C¸c nhµ khoa häc NhËt B¶n cho r»ng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hÖ thèng n«ng nghiÖp nãi chung vµ hÖ thèng c©y trång nãi riªng lµ sù ph¸t triÓn ®ång Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 24 ruéng ®i tõ ®Êt cao ®Õn ®Êt thÊp. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ hÖ thèng c©y trång ®4 ph¸t triÓn trªn ®Êt cao tr−íc, sau ®ã míi ®Õn ®Êt thÊp. §ã lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh cña sinh th¸i ®ång ruéng. Nhµ khoa häc Otak Tanakad ®4 nªu lªn nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ sù h×nh thµnh cña sinh th¸i ®ång ruéng vµ tõ ®ã cho r»ng yÕu tè quyÕt ®Þnh cña hÖ thèng n«ng nghiÖp lµ sù thay ®æi vÒ kü thuËt, KT-XH. C¸c nhµ khoa häc NhËt B¶n ®4 hÖ thèng tiªu chuÈn hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ®ai qua hÖ thèng c©y trång trªn ®Êt canh t¸c: lµ sù phèi hîp gi÷a c¸c c©y trång vµ gia sóc, c¸c ph−¬ng ph¸p trång trät vµ ch¨n nu«i. C−êng ®é lao ®éng, vèn ®Çu t−, tæ chøc s¶n xuÊt, s¶n phÈm lµm ra, tÝnh chÊt hµng ho¸ cña s¶n phÈm [18]. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc cho thÊy, viÖc khai th¸c vµ sö dông ®Êt ®ai lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x4 héi n«ng th«n toµn diÖn. ChÝnh phñ Trung Quèc ®4 ®−a ra c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai, æn ®Þnh chÕ ®é së h÷u, giao ®Êt cho n«ng d©n sö dông, thiÕt lËp hÖ thèng tr¸ch nhiÖm vµ tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña n«ng d©n trong s¶n xuÊt. Thùc hiÖn chñ tr−¬ng “ly n«ng bÊt ly h−¬ng” (Hoµng §¹t,1995)[12], ®4 thóc ®Èy ph¸t triÓn KT-XH n«ng th«n ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. ë Th¸i Lan, Uû ban chÝnh s¸ch Quèc gia ®4 cã nhiÒu quy chÕ míi ngoµi hîp ®ång cho t− nh©n thuª ®Êt dµi h¹n, cÊm trång nh÷ng c©y kh«ng thÝch hîp trªn tõng lo¹i ®Êt nh»m qu¶n lý viÖc sö dông vµ b¶o vÖ ®Êt tèt h¬n [11]. Mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch tËp trung vµo hç trî ph¸t triÓn n«ng nghiÖp quan träng nhÊt lµ ®Çu t− vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ë Mü tæng sè tiÒn trî cÊp lµ 66,2 tØ USD (chiÕm 28,3% tæng thu nhËp n«ng nghiÖp), Cana®a lµ 5,7 tØ USD (chiÕm 39,1%), Oxtraylia lµ 1,7 tØ USD (chiÕm 14,5%), Céng ®ång ch©u ¢u lµ 67,2 tØ USD (chiÕm 42,1%), NhËt B¶n lµ 42,3 tØ USD (68,9%). Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp cña c¸c n−íc ®4 g¾n ph−¬ng thøc sö dông ®Êt truyÒn thèng víi ph−¬ng thøc hiÖn ®¹i vµ chuyÓn dÞch theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n. C¸c n−íc ch©u ¸ ®4 rÊt chó träng trong viÖc ®Èy m¹nh c«ng t¸c thuû lîi, øng dông tiÕn bé kü thuËt vÒ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 25 gièng, ph©n bãn, c¸c c«ng thøc lu©n canh ®Ó ngµy cµng n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. Mét mÆt ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n, g¾n sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp víi b¶o vÖ m«i sinh, m«i tr−êng. 2.3.2. Nghiªn cøu n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ë trong n−íc ViÖt Nam n»m trong vïng nhiÖt ®íi Èm ch©u ¸, cã nhiÒu thuËn lîi cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, nguån tµi nguyªn ®Êt cã h¹n, d©n sè l¹i ®«ng, b×nh qu©n ®Êt tù nhiªn/ng−êi lµ 4.093,9m2, chØ b»ng 1/7 møc b×nh qu©n cña thÕ giíi. B×nh qu©n ®Êt n«ng nghiÖp trªn ®Çu ng−êi lµ 3.068,2m2 b»ng 1/3 møc b×nh qu©n thÕ giíi. MÆt kh¸c, d©n sè t¨ng nhanh lµm cho b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt trªn ®Çu ng−êi ngµy cµng gi¶m. Theo dù kiÕn nÕu tèc ®é t¨ng d©n sè lµ 1,2% n¨m th× d©n sè ViÖt Nam sÏ lµ 100,8 triÖu ng−êi vµo n¨m 2015. V× thÕ, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp lµ yªu cÇu cÇn thiÕt ®èi víi ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi. Trong nh÷ng n¨m qua, n−íc ta ®4 quan t©m gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò kü thuËt vµ kinh tÕ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cÊp quèc gia ®4 ®−îc tiÕn hµnh, viÖc nghiªn cøu vµ øng dông ®−îc tËp trung vµ ngµy cµng ph¸t huy hiÖu qu¶ c¸c vÊn ®Ò nh−: lai t¹o c¸c gièng c©y trång míi cã n¨ng suÊt cao, bè trÝ lu©n canh c©y trång vËt nu«i víi tõng lo¹i ®Êt, thùc hiÖn th©m canh toµn diÖn, liªn tôc trªn c¬ së øng dông tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt. Ngay tõ nh÷ng n¨m 1960, GS. Bïi Huy §¸p ®4 nghiªn cøu ®−a c©y lóa xu©n gièng ng¾n ngµy vµ c©y vô ®«ng vµo s¶n xuÊt, do ®ã ®4 t¹o ra sù chuyÕn biÕn râ nÐt trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vïng ®ång b»ng s«ng Hång [5]. VÊn ®Ò lu©n canh bè trÝ hÖ thèng c©y trång ®Ó t¨ng vô, gèi vô, trång xen ®Ó sö dông tèt h¬n nguån lùc ®Êt ®ai, khÝ hËu ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn nh−: Bïi Huy §¸p (1979), Ng« ThÕ D©n (1982), Vò Tuyªn Hoµng (1987)[11]. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ch−¬ng tr×nh quy ho¹ch tæng thÓ vïng ®ång b»ng s«ng Hång (VIE/89/032) ®4 nghiªn cøu ®Ò xuÊt dù ¸n ph¸t triÓn ®a d¹ng ho¸ n«ng nghiÖp ®ång b»ng s«ng Hång. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 26 C«ng tr×nh nghiªn cøu ph©n vïng sinh th¸i, hÖ thèng c©y trång vïng ®ång b»ng s«ng Hång do GS.VS §µo ThÕ TuÊn chñ tr× vµ hÖ thèng c©y trång ®ång b»ng s«ng Cöu Long do GS.VS NguyÔn V¨n LuËt chñ tr× còng ®−a ra mét sè kÕt luËn vÒ ph©n vïng sinh th¸i vµ h−íng ¸p dông nh÷ng gièng c©y trång trªn nh÷ng vïng sinh th¸i kh¸c nhau nh»m khai th¸c sö dông ®Êt mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao [23]. Ch−¬ng tr×nh b¶n ®å canh t¸c (1988-1990) do Uû ban khoa häc Nhµ n−íc chñ tr×, còng ®4 ®−a ra nh÷ng quy tr×nh h−íng dÉn sö dông gièng vµ ph©n bãn cã hiÖu qu¶ trªn c¸c ch©n ruéng vïng óng tròng ®ång b»ng s«ng Hång gãp phÇn lµm t¨ng n¨ng suÊt s¶n l−îng c©y trång c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau. C¸c ®Ò tµi nghiªn cøu trong ch−¬ng tr×nh KN-01 (1991-1995) do Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n chñ tr× ®4 tiÕn hµnh nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång trªn c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau nh− vïng nói vµ trung du phÝa B¾c, vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long... nh»m ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña c¸c hÖ thèng c©y trång trªn tõng vïng ®Êt ®ã. Bªn c¹nh ®ã, vÊn ®Ò lu©n canh t¨ng vô, trång gèi, trång xen nh»m sö dông nguån lùc ®Êt ®ai, khÝ hËu, ®Ó bè trÝ c©y trång, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt còng ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ ®Ò cËp. §Ò tµi ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ mét sè m« h×nh ®a d¹ng ho¸ c©y trång vïng ®ång b»ng s«ng Hång cña Vò N¨ng Dòng - 1997, cho thÊy ë vïng nµy ®4 xuÊt hiÖn nhiÒu m« h×nh lu©n canh 3 - 4 vô/1 n¨m ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. §Æc biÖt ë c¸c vïng ven ®«, vïng t−íi tiªu chñ ®éng ®4 cã nh÷ng ®iÓn h×nh vÒ sö dông ®Êt ®ai ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ rÊt cao. NhiÒu lo¹i c©y trång cã gi¸ trÞ kinh tÕ lín ®4 ®−îc bè trÝ trong c¸c ph−¬ng thøc lu©n canh: c©y ¨n qu¶, hoa, c©y thùc phÈm cao cÊp ... ë vïng ®ång b»ng B¾c bé ®4 xuÊt hiÖn nhiÒu m« h×nh lu©n canh c©y trång 3- 4 vô mét n¨m ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, ®Æc biÖt ë c¸c vïng sinh th¸i Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 27 gÇn ven ®«, t−íi tiªu chñ ®éng ®4 cã nh÷ng ®iÓn h×nh vÒ chuyÓn ®æi hÖ thèng c©y trång, trong viÖc bè trÝ l¹i vµ ®−a vµo nh÷ng c©y trång cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh−: hoa, c©y thùc phÈm cao cÊp ®¹t gi¸ trÞ s¶n l−îng b×nh qu©n tõ 30-35 triÖu ®ång/n¨m . Nh−ng nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu còng nh− thùc tiÔn s¶n xuÊt míi chØ gi¶i quyÕt ®−îc phÇn nµo nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra trong viÖc sö dông ®Êt ®ai hiÖn nay. Cã nh÷ng m« h×nh cho n¨ng suÊt c©y trång cao, b¶o vÖ m«i tr−êng nh−ng hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp, cã m« h×nh ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao tr−íc m¾t, song ch−a cã g× ®¶m b¶o cho viÖc khai th¸c l©u dµi, æn ®Þnh, ®Æc biÖt cã n¬i cßn lµm huû ho¹i m«i tr−êng, ph¸ huû ®Êt.V× vËy cÇn cã sù nghiªn cøu c¸c gi¶i ph¸p thÝch hîp h−íng tíi mét nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn toµn diÖn vµ bÒn v÷ng. 2.3.3. Nghiªn cøu hiÖu qu¶ sö dông ®Êt huyÖn L−¬ng Tµi S¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x4 héi lµ nh»m ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng vÒ mÆt vËt chÊt, tinh thÇn cña toµn x4 héi. Khi nguån lùc s¶n xuÊt x4 héi ngµy cµng trë nªn khan hiÕm. ViÖc n©ng cao hiÖu qu¶ lµ ®ßi hái kh¸ch quan cña mäi nÒn s¶n xuÊt. Ngµy nay, sö dông cã hiÖu qu¶ cao c¸c nguån tµi nguyªn trong s¶n xuÊt ®Ó ®¶m b¶o ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn bÒn v÷ng còng lµ xu thÕ tÊt yÕu ®èi víi c¸c quèc gia, c¸c vïng. V× vËy, ®Êt ®ai hay bÊt cø nguån lùc nµo còng cÇn ®−îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶, ®Çy ®ñ vµ hîp lý. Trªn thùc tÕ, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta còng ý thøc ®−îc vai trß vµ tÇm quan träng cña viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n. T¹i B¾c Ninh, nh÷ng nghiªn cøu vÒ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp trªn quan ®iÓm bÒn v÷ng hay theo h−íng s¶n xuÊt hµng ho¸ cßn ch−a nhiÒu. L−¬ng Tµi lµ mét vïng sinh th¸i ®a d¹ng, ®iÒu kiÖn KT-XH cã nhiÒu lîi thÕ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n c¬ së h¹ tÇng cßn h¹n chÕ tr×nh ®é d©n trÝ ch−a ®¸p øng víi yªu cÇu thùc tÕ s¶n xuÊt, tµi nguyªn ®Êt ®ai vµ nh©n lùc ch−a ®−îc khai th¸c ®Çy ®ñ. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 28 N«ng nghiÖp huyÖn L−¬ng Tµi cã vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, x4 héi cña huyÖn theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n. NÒn n«ng nghiÖp cña huyÖn trong nh÷ng n¨m qua nhÊt lµ trong thêi kú ®æi míi ®4 ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu quan träng. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, thuû s¶n trªn ®Þa bµn n¨m 2008 ®¹t 782,001 tû ®ång, t¨ng 122,71% so víi n¨m 2007, s¶n l−îng l−¬ng thùc cã h¹t lµ 58.010 tÊn, c¬ cÊu n«ng nghiÖp ®4 b¾t ®Çu cã sù chuyÓn ®æi theo h−íng tÝch cùc. Ngµnh n«ng nghiÖp cña huyÖn L−¬ng Tµi ®4 gi¶i quyÕt ®−îc c¨n b¶n l−- ¬ng thùc cho nhu cÇu tiªu dïng trong huyÖn vµ mét phÇn cung cÊp cho thÞ tr- −êng, l−¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng−êi n¨m 2008 ®¹t 538,13 kg/ng−êi/n¨m. Tû träng c©y thùc phÈm, c©y ¨n qu¶, hoa, c¸c lo¹i c©y c¶nh hµng ho¸ ®4 b¾t ®Çu cã sù chuyÓn biÕn tÝch cùc. Ch¨n nu«i ph¸t triÓn ®Òu vµ cã tèc ®é cao. Tuy nhiªn, tõ tr−íc ®Õn nay, ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc nµo cã quy m« lín vµ cã ý nghÜa thùc tiÔn vÒ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt. ViÖc n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cña huyÖn lµ hÕt søc cÇn thiÕt nh»m ph¸t triÓn nhanh h¬n vµ bÒn v÷ng h¬n nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp cña huyÖn. V× vËy, L−¬ng Tµi cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ triÓn khai cã hiÖu qu¶ c¸c gi¶i ph¸p ®Êt ®ai phï hîp, thiÕt thùc víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña huyÖn, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt c¶ tr−íc m¾t vµ l©u dµi. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 29 3. Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 3.1.1. §èi t−îng nghiªn cøu Nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt. §èi t−îng nghiªn cøu trùc tiÕp cña ®Ò tµi lµ quü ®Êt n«ng nghiÖp, c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn cña huyÖn. 3.1.2. Ph¹m vi nghiªn cøu Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp huyÖn L−¬ng Tµi, TØnh B¾c Ninh. 3.2 Néi dung nghiªn cøu 3.2.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn huyÖn L−¬ng Tµi, B¾c Ninh. * §iÒu kiÖn tù nhiªn - VÞ trÝ ®Þa lý: X¸c ®Þnh vÞ trÝ vïng nghiªn cøu. - §iÒu tra ®Êt ®ai : n«ng ho¸ thæ nh−ìng, ®Þa h×nh. - §iÒu kiÖn khÝ hËu, thuû v¨n: ¶nh h−ëng cña khÝ hËu ®Õn c¬ cÊu mïa vô, n¨ng suÊt c©y trång,... 3.2.2. §iÒu kiÖn kinh tÕ- x; héi huyÖn L−¬ng Tµi, B¾c Ninh. * §iÒu kiÖn kinh tÕ x0 héi: - D©n sè, lao ®éng._.¸ c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt hiÖn t¹i, lùa chän c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt thÝch hîp cho ®Þa bµn nghiªn cøu, tõ ®ã cã nh÷ng gi¶i ph¸p cho viÖc sö dông ®Êt hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ cao. Ph¶i ®¸p øng ®−îc yªu cÇu sö dông ®Êt cña c¸c LUT, tøc lµ ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn vÒ ®Êt ®ai, khÝ hËu, ®Þa h×nh cña vïng, ®¶m b¶o tÝnh thÝch nghi cao cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt ®−îc lùa chän. C¸c LUT ®−îc lùa chän ph¶i ®¶m b¶o vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Trong ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶, ng−êi ta th−êng lùa chän c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt ®¹t c¸c chØ tiªu ë møc cao, tuy nhiªn cßn tïy thuéc vµo môc tiªu ®Ò ra, Ýt khi ng−êi ta lùa chän mét LUT míi mµ lîi nhuËn thu ®−îc thÊp h¬n LUT tr−íc ®ã. Trõ khi ®Ó ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh cho mét lo¹i s¶n phÈm nµo ®ã mµ ph¶i gi÷ l¹i mét sè LUT nhÊt ®Þnh khi biÕt r»ng hiÖu qu¶ kinh tÕ cña LUT ®ã ch−a ph¶i lµ cao nhÊt. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 78 B¶ng 4.20. Lu©n canh vµ møc ®é phï hîp cña kiÓu sö dông ®Êt Møc ®é phï hîp LUT KiÓu sö dông ®Êt V1 V2 V3 HÖ sè sö dông 1. Chuyªn lóa Lóa xu©n - Lóa mïa a a a 2 2. Lóa – mµu LX - LM - Ng« a a c 3 LX - LM - §. t−¬ng a - c 3 LX - LM - K. Lang a a a 3 LX - LM – K. t©y a - b 3 LX - LM - BÝ a a b 3 LX - LM - C chua b a c 3 LX - LM - C¶i b¾p a a a 3 LX - LM - Su hµo - - a 3 LX - LM - Hµnh tái - a b 3 LX - LM - D chuét a a b 3 LX - LM - §ç qu¶ - a a 3 LX – LM - Sóp l¬ a - - 3 LX – LM - L¹c c a a LX – LM – ít - - b 3 3. Rau mµu Cµ chua – D−a chuét C chua - BÝ - D chuét a b b 3 R muèng – Su hµo a c c 3 R muèng – Sóp l¬ a c c 3 R muèng – B¾p c¶i a a b 2 C chua – BÝ xanh a a c 2 §ç qu¶ – BÝ xanh b a b 2 Ng« - Cµ rèt - - a 2 § t−¬ng – cµ rèt - - a 2 L¹c – Cµ rèt - - a 2 4. Trång riÒng Chuyªn riÒng - - a 1 5. Chuyªn c¸ Chuyªn c¸ c a a 1 Nguån: Tæng hîp tõ sè liÖu ®iÒu tra (2008) Ghi chó: A: rÊt phï hîp; B: phï hîp; C: Ýt phï hîp; D: kh«ng phï hîp. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 79 C¸c LUT ®−îc lùa chän ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng, hÖ thèng giao th«ng, thñy lîi... cña vïng, ®ång thêi gi÷ ®−îc b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc, ph¸t huy ®−îc kinh nghiÖm s¶n xuÊt cña n«ng d©n. Ngoµi ra, LUT ®ã cßn ph¶i ®¶m b¶o ®−îc hiÖu qu¶ vÒ m«i tr−êng, b¶o vÖ vµ c¶i t¹o ®Êt ®ai, gi÷ ®−îc tÝnh ®a d¹ng sinh häc, b¶o vÖ nguån n−íc, ®©y lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu quan träng trong chiÕn l−îc sö dông ®Êt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. 4.5. Quan ®iÓm sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë huyÖn L−¬ng Tµi 4.5.1. Quan ®iÓm sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë huyÖn L−¬ng Tµi Trong giai ®o¹n tíi, huyÖn L−¬ng Tµi cã tèc ®é ®« thi ho¸ vµ c«ng nghiÖp ho¸ sÏ diÔn ra nhanh vµ m¹nh, diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp cña huyÖn sÏ tiÕp tôc bÞ thu hÑp. Do ®ã, viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i trong giai ®o¹n nµy cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ c¸c quan ®iÓm ph¸t triÓn nh− sau: - Sö dông ®Êt ph¶i g¾n liÒn víi ®Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ x4 héi, tËp trung khai th¸c thÕ m¹nh cña huyÖn trong ph¸t triÓn kinh tÕ lµ quy ho¹ch c¸c trung t©m kinh tÕ, x¸c ®Þnh c¸c tiÒm n¨ng vÒ ®Êt ®ai... tiÕp tôc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng x4 héi chñ nghÜa. §Èy m¹nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ g¾n liÒn víi ph¸t triÓn x4 héi. V× vËy, quan ®iÓm khai th¸c, sö dông ®Êt n«ng nghiÖp lu«n g¾n liÒn víi ®Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ x4 héi trong tõng vïng cô thÓ. - Sö dông ®Êt ph¶i ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ kinh tÕ, x4 héi vµ m«i tr−êng, sö dông tèi ®a diÖn tÝch ®Êt hiÖn cã, n©ng cao thu nhËp trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, æn ®Þnh ®êi sèng cho ng−êi lao ®éng, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, b¶o vÖ, c¶i t¹o ®Êt, t¨ng tû lÖ che phñ ®Êt. - Sö dông ®Êt n«ng nghiÖp g¾n liÒn víi chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸, ph¸t triÓn theo h−íng tËp trung ®Çu t− th©m canh, t¨ng c−êng ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt míi vµo s¶n xuÊt. - Ph−¬ng h−íng sö dông ®Êt ph¶i dùa trªn c¬ së kinh tÕ n«ng hé vµ n«ng tr¹i lµ con ®−êng c¬ b¶n vµ l©u dµi, nh»m khuyÕn khÝch c¸c n«ng hé khai th¸c tèi ®a tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, lao ®éng vµ vèn cña chÝnh hä. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 80 4.5.2. §Þnh h−íng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp tõ 5 – 10 n¨m tíi §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu trªn trong khi xu h−íng ®Êt n«ng nghiÖp sÏ bÞ chuyÓn dÇn sang ®Êt phi n«ng nghiÖp ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, dÞch vô, do vËy, ®Þnh h−íng ph¸t triÓn ®Êt n«ng nghiÖp cña huyÖn trong thêi kú nµy nh− sau: - §Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp : ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, th©m canh t¨ng vô, t¨ng diÖn tÝch gieo trång, ®¶m b¶o ®¹t kho¶ng trªn 5.500 ha, n©ng cao hÖ sè sö dông ®Êt nh»m n©ng cao gi¸ trÞ s¶n l−îng trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt canh t¸c. - §Êt nu«i trång thuû s¶n : ChuyÓn ®æi diÖn tÝch ®Êt lóa cã n¨ng suÊt thÊp sang nu«i trång thuû s¶n vµ nu«i trång thuû s¶n kÕt hîp víi lóa, ®−a diÖn tÝch ®Êt nu«i trång thuû s¶n lªn 1 500 ha. C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tù nhiªn, ph¸t huy lîi thÕ khai th¸c tiÒm n¨ng vèn cã ®Ó ph¸t triÓn toµn diÖn vµ bÒn v÷ng kinh tÕ x4 héi, ®¶m b¶o an toµn l−¬ng thùc trªn ®Þa bµn, ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng vÒ rau qu¶, c¸c lo¹i thùc phÈm s¹ch vµ chÊt l−îng cao cho nh©n d©n trong huyÖn, phôc vô cho thÞ tr−êng thµnh phè B¾c Ninh vµ c¸c vïng phô cËn. H−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ lÊy n«ng nghiÖp lµm ngµnh chñ ®¹o ®ång thêi ph¸t triÓn m¹nh c«ng nghiÖp - x©y dùng, du lÞch vµ c¸c ngµnh dÞch vô. Trong n«ng nghiÖp, tØ träng ngµnh trång trät lµ 45%, ch¨n nu«i 44,5% vµ nu«i trång thuû s¶n 10.5%. Ngµnh trång trät ph¸t triÓn m¹nh theo chiÒu s©u, ®Çu t− th©m canh ®Ó ®¹t gi¸ trÞ s¶n xuÊt b×nh qu©n 70 - 85 triÖu ®ång/ha ®Êt canh t¸c vµo n¨m 2015, diÖn tÝch gieo trång lóa ®¹t 5000 ha vµ s¶n l−îng lóa ®¹t 35.000 tÊn, tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh trång trät ®¹t trªn 250 tû ®ång. §èi víi thuû s¶n, ®Çu t− th©m canh 1329.76 ha diÖn tÝch ®Êt chuyªn nu«i trång thuû s¶n hiÖn cã, c¶i t¹o gÇn 400 ha mÆt n−íc chuyªn dïng vµ ch−a sö dông, chuyÓn ®Êt khai th¸c vËt liÖu x©y dùng, vïng tròng khã canh t¸c sang nu«i trång thuû s¶n, s¶n l−îng ngµnh thuû s¶n ®¹t 2 500 tÊn vµo n¨m 2015 vµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®¹t 375 tû ®ång . Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 81 Sau khi nghiªn cøu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, c¨n cø vµo môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ x4 héi cña huyÖn nãi chung vµ môc tiªu ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi riªng, chóng t«i dù kiÕn viÖc bè trÝ lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp trªn c¸c vïng nh− sau: B¶ng 4.21. §Ò xuÊt c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp DiÖn tÝch (ha) LUT KiÓu sö dông ®Êt Thùc tr¹ng §Ò xuÊt 1.Chuyªn lóa Lóa xu©n- Lóa mïa 5119.9 5119,9 2. Lóa – mµu 995.8 1065.8 LX - LM - K.Lang HQ Kh¸ Gi÷ nguyªn LX - LM - §.t−¬ng HQ Kh¸ Gi¶m LX - LM – Ng« HQ ThÊp Gi¶m LX - LM - K.T©y HQ Kh¸ T¨ng LX - LM - BÝ HQ Kh¸ T¨ng LX - LM - Su hµo HQ Kh¸ Gi÷ nguyªn LX - LM – B¾p c¶i HQ Cao T¨ng LX - LM - Sóp l¬ HQ Cao T¨ng LX - LM - D chuét HQ Kh¸ T¨ng LX - LM – C chua HQ Cao T¨ng LX - LM - Hµnh HQ Kh¸ Gi÷ nguyªn LX - LM - Tái HQ ThÊp Gi¶m LX - LM - § qu¶ HQ Kh¸ Gi÷ nguyªn LX - LM - ít HQ Kh¸ T¨ng LX - LM - L¹c HQ ThÊp Gi¶m 3. Rau - mµu 562,1 650,0 C chua - D−a chuét HQ Cao T¨ng C chua - BÝ HQ Cao T¨ng Ng« - Cµ rèt HQ Cao T¨ng § T−¬ng/l¹c – Cµ rèt HQ Cao T¨ng R muèng – Su hµo HQ Cao Gi÷ nguyªn R muèng – Sóp l¬/ B¾p c¶i HQ Cao T¨ng 4.Trång riÒng Chuyªn riÒng 120,0 180,0 5. Chuyªn c¸ Chuyªn c¸ 1329,7 1800,0 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 82 Vïng 1 : Do cã giao th«ng thuËn tiÖn, cã thÓ tËp trung ph¸t triÓn c¸c LUT mang l¹i hiÖu kinh tÕ vµ m«i tr−êng cao nh− c¸c LUT 3 vô lóa – rau mµu hoÆc 3 vô chuyªn rau mµu (Lóa xu©n-Lóa mïa- Cµ chua, Lóa xu©n-Lóa mïa- Khoai t©y, Cµ chua–bÝ xanh, Lóa xu©n-Lóa mïa - Chuét...) vµ víi thÕ m¹nh lµ c¸c lo¹i rau vô ®«ng nh− sóp l¬, su hµo, do ®ã diÖn tÝch c¸c LUT trªn ®−îc më réng s¶n xuÊt so víi hiÖn tr¹ng. Mét sè lo¹i c©y cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cÇn ®−îc bæ sung nh− : Sa l¸t xuÊt khÈu, d−a bao tö xuÊt khÈu vµ c¸c lo¹i hoa truyÒn thèng hoÆc 3 vô chuyªn rau mµu (Lóa xu©n-Lóa mïa- Cµ chua, Lóa xu©n-Lóa mïa-Khoai t©y, Cµ chua–bÝ xanh, Lóa xu©n-Lóa mïa - Chuét...) vµ víi thÕ m¹nh lµ c¸c lo¹i rau vô ®«ng nh− sóp l¬, su hµo, do ®ã diÖn tÝch c¸c LUT trªn ®−îc më réng s¶n xuÊt so víi hiÖn tr¹ng. Mét sè lo¹i c©y cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cÇn ®−îc bæ sung nh− : Sa l¸t xuÊt khÈu, d−a bao tö xuÊt khÈu vµ c¸c lo¹i hoa truyÒn thèng. Vïng 2 : TËp trung n©ng cao kü thuËt ®Ó t¨ng n¨ng suÊt, më réng diÖn tÝch c¸c lo¹i c©y ®−îc coi lµ c©y trång chñ ®¹o cña vïng nh− : ít, hµnh, tái. Ngoµi ra cung lªn gi¶m diÖn tÝch mét sè lo¹i c©y kh«ng cßn gi¸ trÞ kinh tÕ nh− khoai lang, ng« ®Ó thay thÕ b»ng mét sã c©y míi ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhø bÝ xanh, cµ chua, sa l¸t, d−a bao tö...TËp trung cho c¸c vïng cã ®Þa h×nh thÊp chuyÓn dÞch sang nu«i trång thuû s¶n. Vïng 3 : §Þa h×nh thÊp, b»ng ph¼ng nªn cÇn tËp trung s¶n xuÊt 2 vô lóa, hoÆc 3 vô, lóa - mµu, më réng diÖn tÝch c¸c lo¹i c©y ®Æc thï cña vïng lµ c©y cµ rèt, riÒng. DiÖn tÝch c©y l¹c, ng« ë c¸c b4i ngoµi s«ng còng cÇn më réng ®Ó tËn dông diÖn tÝch ch−a sö dông vµ phï sa. 4.6. C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp 4.6.1 Gi¶i ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt + X©y dùng vµ hoµn chØnh quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x4 phï hîp víi quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x4 héi vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp huyÖn, g¾n quy ho¹ch sö dông ®Êt víi quy ho¹ch ph©n vïng c©y trång, vËt nu«i phï hîp víi thÕ m¹nh cña tõng vïng theo h−íng s¶n xuÊt hµng ho¸. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 83 + Nhanh chãng hoµn thiÖn c«ng t¸c quy ho¹ch n«ng nghiÖp phôc vô c«ng t¸c ®æi ®iÒn dån thöa, cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, h¹n chÕ sù manh món cña ®Êt ®ai, gióp cho viÖc sö dông ®Êt cã hiÖu qu¶ h¬n. 4.6.2. Gi¶i ph¸p kÜ thuËt + CÇn m¹nh d¹n chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång ®−a thªm nhiÒu c©y trång míi vµo vô ®«ng nh− ng« ngät, d−a chuét bao tö, D−a chuét xuÊt khÈu, c¸c lo¹i rau s¹ch… t¹o ra gi¸ trÞ hµng hãa xuÊt khÈu vµ tiªu dïng cã gi¸ trÞ cao. + ChuyÓn vïng ®Êt cao 2 vô lóa hiÖu qu¶ thÊp sang 1 vô lóa – 1 vô mµu, ®Æc biÖt lµ trång c¸c lo¹i c©y mµu cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao (l¹c, rau mµu, ®Ëu). + §−a c¸c gièng lóa cã chÊt l−îng cao vµo gieo cÊy (LT2, LT3, Thiªn H−¬ng, B¾c th¬m…) trªn c¸c ch©n ®Êt chuyªn lóa hoÆc 1 vô lóa – 1 vô mµu. + ChuyÓn ®æi ruéng tròng cÊy lóa kÐm hiÖu qu¶ sang s¶n xuÊt theo ph−¬ng thøc lóa - c¸, V.A.C, ®Æc biÖt cÇn ph¸t triÓn m¹nh ë mét sè n¬i t¹i c¸c x4 Phó Hoµ, Trung ChÝnh + Víi ph−¬ng ch©m sö dông ®iÒu kiÖn s½n cã ë c¸c c¬ së nghiªn cøu vÒ gièng c©y trång, vËt nu«i t¹i ®Þa ph−¬ng, øng dông c¸c thµnh tùu khoa häc vÒ gièng, lùa chän gièng phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña tõng vïng vµ yªu cÇu cña thÞ tr−êng. + TiÕp tôc thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh cÊp 1 ho¸ gièng lóa trong s¶n xuÊt ®¹i trµ trªn c¬ së rót kinh nghiÖm vµ ph¸t huy kÕt qu¶ ®4 ®¹t ®−îc trªn c¸c m« h×nh tr×nh diÔn th©m canh. + §−a c¸c gièng ng«, ®Ëu t−¬ng cã n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt, chÞu ®−îc nhiÖt ®é thÊp trong vô ®«ng ®Ó thay thÕ bé gièng cò. + Chän vµ t¹o ra gièng lóa chÞu chua vµ chÞô óng ®Ó ®−a vµo s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng tròng cña huyÖn (Vïng 2, 3). + Chän gièng rau cã chÊt l−îng cao, kÕt hîp ®Çu t− s¶n xuÊt rau gièng, chuyÓn giao c«ng nghÖ gieo trång cho n«ng d©n. Më réng diÖn tÝch rau tr¸i vô, rau an toµn ®Ó cung cÊp cho thÞ tr−êng trong huyÖn vµ Thµnh phè B¾c Ninh, h−íng tíi xuÊt khÈu. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 84 + §−a kü thuËt c¶i t¹o ®Êt chua ë vïng 2, khoanh vïng bê bao ë vïng 3 ®Ó ng¨n óng lôt. Chñ ®éng thuû lîi, t−íi tiªu hîp lý, cÇn x©y dùng thªm hÖ thèng kªnh m−¬ng, tr¹m b¬m ®Çu nguån. + Thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng, khuyÕn ng−, ®Èy m¹nh chuyÓn giao øng dông tiÕn bé khoa häc vÒ gièng c©y trång, vËt nu«i cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng cao vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng vïng. Tæ chøc nh©n gièng c©y trång, vËt nu«i vµ kiÓm so¸t chÆt chÏ viÖc s¶n xuÊt vµ cung cÊp c¸c nguån gièng ®ã. + T¨ng c−êng liªn kÕt víi c¸c c¬ quan nghiªn cøu, c¸c tr−êng ®¹i häc trong n−íc, øng dông tiÕn bé c«ng nghÖ c¸c ngµnh nh− chÕ biÕn n«ng s¶n, kinh tÕ trang tr¹i… phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña tõng vïng. + CÇn cã c¬ chÕ qu¶n lý sö dông thuèc BVTV, ®−a ch−¬ng tr×nh IPM vµo s¶n xuÊt ®¶m b¶o m«i tr−êng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Chi côc BVTV, Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng… cÇn tham gia tÝch cùc trong ho¹t ®éng qu¶n lý, s¶n xuÊt, l−u th«ng vµ sö dông thuèc BVTV, ph©n ho¸ häc trong s¶n xuÊt rau mµu cña ng−êi d©n. 4.6.3 Gi¶i ph¸p vÒ chÝnh s¸ch vµ vèn + Cã chÕ ®é ®4i ngé ®èi víi nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c chuyÓn giao tiÕn bé khoa häc kü thuËt, khuyÕn khÝch c¸n bé cã tr×nh ®é vÒ ®Þa ph−¬ng c«ng t¸c. + Cñng cè vµ n©ng cao chÊt l−îng ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc dÞch vô n«ng nghiÖp, nhÊt lµ c¸c dÞch vô vÒ vËt t−, gièng, thuû lîi, b¶o vÖ thùc vËt, c«ng t¸c thó y, m¹ng l−íi khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m..., nh»m ®−a tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt cña n«ng hé. + KhuyÕn khÝch, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong vµ ngoµi n−íc tham gia vµo c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ chÕ biÕn n«ng s¶n, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng, th−¬ng m¹i vµ dÞch vô,... + X©y dùng quü tÝn dông nh©n d©n, më réng tÝn dông Nhµ n−íc, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc vay vèn ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, −u tiªn c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp gi¶i quyÕt viÖc lµm cho lao ®éng n«ng th«n. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 85 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 5.1 KÕt luËn 1. L−¬ng Tµi lµ mét huyÖn ®ång b»ng cña tØnh B¾c Ninh, ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, ®Þa h×nh t−¬ng ®èi thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. L−¬ng Tµi cã nguån lao ®éng dåi dµo nh−ng ch−a ®−îc sö dông hîp lý vµ triÖt ®Ó. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp cßn ch−a ®−îc chó träng, thiÕu vèn ®Çu t−, øng dông khoa häc kü thuËt cßn chËm. Trong c¬ cÊu kinh tÕ, n«ng nghiÖp chiÕm tû träng lín nh−ng nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ, x4 héi vµ tèc ®é ®« thÞ ho¸ ®ang t¹o ra ¸p lùc lín ®èi víi quü ®Êt n«ng nghiÖp. 2. HuyÖn L−¬ng Tµi cã 4 lo¹i h×nh sö dông ®Êt chÝnh víi 27 kiÓu sö dông ®Êt. C¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao lµ c¸c LUT rau- mµu cã gi¸ trÞ s¶n xuÊt trung b×nh lµ 183 294 ngh×n ®ång/ha, LUT lóa- mµu lµ 100 631.2 ngh×n ®ång/ha vµ chuyªn c¸ 140 630 ngh×n ®ång/ha. C¸c LUT rau- mµu cóng cã hiÖu qu¶ x4 héi cao v× thu hót ®−îc nhiÒu c«ng lao ®éng vµ gi¸ trÞ ngµy c«ng lao ®éng cao (548 ngh×n ®ång/ha). Tuy nhiªn, c¸c kiÓu sö dông ®Êt ®Òu cã nguy c¬ g©y « nhiÔm m«i tr−êng cao do sö dông nhiÒu ph©n ho¸ häc, thuèc BVTV. 3. Mét sè lo¹i h×nh sö dông ®Êt phï hîp víi c¸c vïng kinh tÕ, sinh th¸i cña huyÖn, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ, x4 héi vµ m«i tr−êng cao nh− lóa xu©n – lóa mïa – b¾p c¶i/sup l¬/bÝ xanh/d−a chuét/hµnh/®Ëu qu¶/ít vµ ®Ëu t−¬ng – cµ rèt; rau muèng – b¾p c¶i... cÇn ph¸t triÓn më réng. Gi¶m diÖn tÝch c©y khoai lang, ng«, l¹c... v× c¸c kiÓu sö dông ®Êt trång c¸c lo¹i c©y nµy cã hiÖu qu¶ kinh tÕ, x4 héi kh«ng cao. 4. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp chóng t«i ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ, x4 héi, b¶o vÖ m«i tr−êng cho huyÖn L−¬ng Tµi lµ chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, øng dông tèt c¸c tiÕn bé kü thuËt vÒ gièng, kü thuËt canh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 86 t¸c, t¨ng c−êng c«ng t¸c khuyÕn n«ng, qu¶n lý tèt viÖc bãn ph©n hãa häc vµ thuèc trõ s©u bÖnh.... 5.2 §Ò nghÞ §Ò tµi cÇn ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu s©u h¬n n÷a ®Ó bæ sung thªm c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ x4 héi vµ hiÖu qu¶ m«i tr−êng. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi sím ®−îc ®−a vµo thùc hiÖn trªn ®Þa bµn huyÖn L−¬ng Tµi vµ ë nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn t−¬ng tù. T¨ng c−êng hç trî, ®Çu t− cho c«ng t¸c nghiªn cøu, chuyÓn giao tiÕn bé khoa häc kü thuËt vÒ gièng c©y trång, vËt nu«i cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng cao, phï hîp ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña huyÖn. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 87 Tµi liÖu tham kh¶o I. TiÕng ViÖt 1.Lª V¨n B¸ (2001), "Tæ chøc l¹i viÖc sö dông ruéng ®Êt nh»m thóc ®Èy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng ho¸", T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Dù b¸o, (6), trang 8 - 10. 2. NguyÔn V¨n Bé (2000), Bãn ph©n c©n ®èi vµ hîp lý cho c©y trång, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 3. Ng« ThÕ D©n (2001), "Mét sè vÊn ®Ò khoa häc c«ng nghÖ n«ng nghiÖp trong thêi kú CNH - H§H n«ng nghiÖp ", T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, (1), trang 3 - 4. 4. §−êng Hång DËt vµ c¸c céng sù (1994), LÞch sö n«ng nghiÖp ViÖt Nam, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 5.Vò N¨ng Dòng (1997), §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ mét sè m« h×nh ®a d¹ng ho¸ c©y trång vïng ®ång b»ng s«ng Hång, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 6. Dù ¸n quy ho¹ch tæng thÓ ®ång b»ng s«ng Hång (1994), B¸o c¸o nÒn sè 9, Hµ Néi. 7. Ph¹m Duy §o¸n (2004), Hái vµ ®¸p vÒ luËt ®Êt ®ai n¨m 2003, Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia. 8. B¶n ®å thæ nh−ìng tØnh B¾c Ninh n¨m 2003 9. NguyÔn §iÒn (2001), "Ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ViÖt Nam trong 10 n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI", T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ , (275), trang 50 - 54. 10. NguyÔn Nh− Hµ (2000), Ph©n bãn cho lóa ng¾n ngµy trªn ®Êt phï sa s«ng Hång, LuËn ¸n tiÕn sü n«ng nghiÖp, Tr−êng ®¹i häc N«ng nghiÖp I,. Hµ Néi. 11. §ç Nguyªn H¶i (2001), §¸nh gi¸ ®Êt vµ h−íng sö dông ®Êt ®ai bÒn v÷ng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña huyÖn Tiªn S¬n - B¾c Ninh, LuËn ¸n tiÕn sü n«ng nghiÖp, tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I, Hµ Néi. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 88 12. Vò Kh¾c Hoµ (1996), §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ sö dông ®Êt canh t¸c trªn ®Þa bµn huyÖn ThuËn Thµnh - TØnh Hµ B¾c, LuËn v¨n th¹c sü, tr−êng ®¹i häc N«ng nghiÖp I, Hµ Néi. 13. NguyÔn §×nh Hîi (1993), Kinh tÕ tæ chøc vµ Qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh n«ng nghiÖp , NXB Thèng kª, Hµ Néi. 14. Lª Héi (1996), "Mét sè ph−¬ng ph¸p luËn trong viÖc qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai", T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ, (193), Hµ Néi. 15. §Æng H÷u (2000), "Khoa häc vµ c«ng nghÖ phôc vô c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n", T¹p chÝ Céng s¶n, (17), trang 32. 16. Do4n Kh¸nh (2000), " XuÊt khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam 10 n¨m qua", t¹p chÝ céng s¶n, (17), trang 41. 17. Cao Liªm, §µo Ch©u Thu, TrÇn ThÞ Tó Ngµ (1990), Ph©n vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp §BSH, §Ò tµi 52D.0202, Hµ Néi. 18. Ph©n SÜ MÉn, NguyÔn ViÖt Anh (2001), "§Þnh h−íng vµ tæ chøc ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸", T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ, (273), trang 21 - 29. 19. Niªn gi¸m thèng kª tØnh B¾c Ninh n¨m 2008 20. TrÇn An Phong (1995), §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt theo quan ®iÓm sinh th¸i vµ ph¸t triÓn l©u bÒn, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 21. Phßng Thèng kª huyÖn L−¬ng Tµi (2008), Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2005- 2008 22. §ç ThÞ T¸m (2001), §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp theo h−íng s¶n xuÊt hµng hãa huyÖn V¨n Giang, TØnh H−ng Yªn, LuËn v¨n th¹c sü, Tr−êng §¹i Häc N«ng NghiÖp I, Hµ Néi 23. Bïi V¨n Ten (2000), “ChØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt, kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp n«ng nghiÖp nhµ n−íc”, T¹p chÝ n«ng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 89 nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, (4), trang 199 - 200 24. §µo Ch©u Thu (1999), §¸nh gi¸ ®Êt, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 25. NguyÔn Duy TÝnh (1995), Nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång vïng §BSH vµ B¾c Trung Bé, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 26. UBND huyÖn L−¬ng Tµi (2008), B¸o c¸o thuyÕt minh sè liÖu kiÓm kª ®Êt ®ai n¨m 2008. 27. UBND huyÖn L−¬ng Tµi (2005), B¸o c¸o quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai huyÖn L−¬ng Tµi - TØnh B¾c Ninh thêi kú 2005 - 2010. 28. NguyÔn ThÞ Vßng vµ c¸c céng sù (2001), Nghiªn cøu vµ x©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt th«ng qua chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, §Ò tµi nghiªn cøu cÊp Tæng côc, Hµ Néi. II. TiÕng Anh 29. FAO (1990), Land evaluation and farming system anylysis for land use planning, Working document, Rome. 30. Thomas Petermann (1996) Environmental Appraisals for Agricultural and Irrigated land Development, Zschortau. 31. W.B. World Development Report (1995), Development and the environment, World Bank Washington. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 90 PHô LôC Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 91 Ngày ñiều tra:……………. Người ñiều tra:…………… PHIẾU ðIỀU TRA NÔNG HỘ Tỉnh:………………… Huyện:……………………... Xã:…………………………. Thôn:………………………. PHẦN I: ðIỀU TRA THÔNG TIN CHUNG VỀ HỘ 1. Họ tên chủ hộ:………………………Tuổi:……………..Dân tộc:……… 2. Trình ñộ văn hóa:……………………. 3. Giới tính: Nam/ Nữ 4. Loại hộ: Khá Trung bình Nghèo 5. Nhân khẩu và lao ñộng trong hộ TT Tên Năm sinh Trình ðộ Ngành nghề lao ñộng (nông nghiệp-1, ngành khác-2) - Số lao ñộng chính:……... Số lao ñộng phụ:………….. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 92 PHẦN II: TÌNH HÌNH SẢN XUẤT CỦA NÔNG HỘ 2.1. Diện tích ñất canh tác hộ ñang sử dụng năm 2008 ðất hộ có sử dụng Loại ñất Số mảnh Tổng diện tích (sào) Ruộng khoán ðấu thầu ðất thuê Tổng diện tích (sào) 1. ðất trồng cây hàng năm - ðất trồng lúa 3 vụ - ðất trồng lúa 2 vụ - ðất trồng lúa 1 vụ - ðất trồng màu và cây CN ngắn ngày - ðất chuyên rau 2. ðất trồng cây lâu năm - ðất trồng cây CN lâu năm - ðất trồng cây ăn quả - Cây lâu năm khác 3. ðất nuôi trồng thủy sản 4. ðất thổ cư, thổ canh - Vườn - Ao - Nhà ở 2.2. Loại hình sử dụng ñất trong nông hộ Loại hình sử dụng ñất Số mảnh Tổng diện tích ðịa hình 1-vàn cao 2- vàn 3- vàn thấp 4- Trũng 5- ñất ñồi Hình thức sản xuất 1- luân canh 2- xen canh 3 - trang trại I. 1 vụ lúa Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 93 II. 2 vụ lúa III. 3 vụ 1. 2 lúa + cây vụ ñông, 1 lúa - 2 màu (ghi rõ từng loại cây vụ ñông) 2. Chuyên màu-rau - cây CN ngắn ngày (ghi rõ từng loại cây tương ứng với thời gian sản xuất) IV.Cây ăn quả (ghi rõ từng cây và năm trồng) V.Nuôi trồng thủy sản (ghi rõ nuôi loại gì) VI. Trang trại (ghi rõ mô hình sản xuất trong trang trại) Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 94 2.3. ðiều tra hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng ñất 2.3.1. Hiệu quả kinh tế của cây trồng hàng năm Hạng mục ðVT Lúa xuân Lúa mùa I. Sản xuất - Diện tích - Năng suất - Sản lượng - số năm trồng II. Chi phí 1.Chi phí vật chất - Giống - Phân hữu cơ - Phân vô cơ + ðạm + Lân + Kali + NPK + Vôi - Thuốc trừ sâu - Nhiên liệu 2. Lao ñộng - Lao ñộng nhà - Lao ñộng thuê 3. Dịch vụ phí - Thủy lợi phí - Quản lý phí - Dịch vụ khác Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 95 4. Các khoản thuế phải nộp và chi phí khác - Thuế nông nghiệp - Phúc lợi - Nộp khác III. Tiêu thụ 1. Gia ñình sử dụng 2. Bán - Số lượng - Giá bán - Nơi bán + Chợ + Tư nhân + Công ty Nhà nước Hạng mục ðVT I. Sản xuất - Diện tích - Năng suất - Sản lượng - số năm trồng II. Chi phí 1.Chi phí vật chất - Giống - Phân hữu cơ - Phân vô cơ + ðạm + Lân Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 96 + Kali + NPK + Vôi - Thuốc trừ sâu - Nhiên liệu 2. Lao ñộng - Lao ñộng nhà - Lao ñộng thuê 3. Dịch vụ phí - Thủy lợi phí - Quản lý phí - Dịch vụ khác 4. Các khoản thuế phải nộp và chi phí khác - Thuế nông nghiệp - Phúc lợi - Nộp khác III. Tiêu thụ 1. Gia ñình sử dụng 2. Bán - Số lượng - Giá bán - Nơi bán + Chợ + Tư nhân + Công ty Nhà nước Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 97 2.3.2. Hiệu quả kinh tế cây lâu năm và cây ăn quả Hạng mục ðVT I. Sản xuất - Diện tích - Năng suất - Sản lượng - số năm trồng II. Chi phí 1.Chi phí vật chất - Giống - Phân hữu cơ - Phân vô cơ + ðạm + Lân + Kali + NPK + Vôi - Thuốc trừ sâu - Nhiên liệu 2. Lao ñộng - Lao ñộng nhà - Lao ñộng thuê 3. Dịch vụ phí - Thủy lợi phí - Quản lý phí - Dịch vụ khác Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 98 4. Các khoản thuế phải nộp và chi phí khác - Thuế nông nghiệp - Phúc lợi - Nộp khác III. Tiêu thụ 1. Gia ñình sử dụng 2. Bán - Số lượng - Giá bán - Nơi bán + Chợ + Tư nhân + Công ty Nhà nước 2.3.3. Hiệu quả của nuôi trồng thủy sản Hạng mục ðVT - Diện tích - Năng suất - Sản lượng - Thời vụ II. Chi phí 1.Giống 2. Thức ăn 3. Công chăm sóc 4. Công vận chuyển 5. ðầu tư xây dựng tu bổ ao Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 99 6. Các khoản chi phí khác II. Tổng thu - Bán thịt - Bán con giống III. Tiêu thụ 1. Gia ñình sử dụng 2. Bán - Số lượng - Giá bán - Nơi bán + Chợ + Tư nhân + Công ty Nhà nước 2.3.4.ðiều tra hiệu quả kinh tế chăn nuôi gia súc, gia cầm Hạng mục ðVT Lợn Gà Vịt - Số lượng - Sản lượng I. Chi phí 1. giống 2. Thức ăn (sử dụng thức ăn gì) 3. Thuốc thú y 4. Công Chăm sóc 5. Công vận chuyển 6. ðầu tư ban ñầu xây dựng chuồng trại Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 100 7. Các khoản chi khác II. Tổng thu - Bán thịt - Bán con giống - Bán sữa III. Tiêu thụ 1. Gia ñình sử dụng 2. Bán - Số lượng - Giá bán - Nơi bán + Chợ + Tư nhân + Công ty Nhà nước 2.3.5. Hiệu quả kinh tế của trang trại Hạng mục ðVT I. Sản xuât - Diện tích - Các mô hình sản xuất (cây gì?con gì?) - Mức thu nhập hàng năm của từng mô hình trong trang trại II. Chi phí 1. Giống 2. ðầu tư cơ sở ban ñầu 3. Chi phí tu bổ hàng năm 4. Công chăm sóc 5.Công thu hoạch 6. Các khoản chi khác Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 101 III. Tiêu thụ 1. Gia ñình sử dụng 2. Bán - Số lượng - Giá bán - Nơi bán + Chợ + Tư nhân + Công ty Nhà nước 2.3.6. Hiệu quả kinh tế của ngành nghề phụ Hạng mục ðVT Số lượng ðơn giá (ñồng) Thành tiền (1000ñ) Ghi chú I. Tổng thu - Loại sản phẩm Tổng II. Tổng chi a. Chi phí vật chất b. Chi phí lao ñộng c. thuế d. Chi phí khác Tổng số III. Thu nhập thuần Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 102 2.3.7. Lịch thời vụ của các loại hình sử dụng ñất Loại hình sử dụng ñất T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 2.3.8. Xin hỏi gia ñình một số thông tin về thị trường giá cả nông sản và vật tư, chi phí vận chuyển Giá (1000ñ) TT Hạng mục ðVT Tại ruộng Tại chợ ñịa phương 1 Thóc 2 Gạo 3 Ngô hạt 4 Khoai tây 5 Lạc vỏ 6 Lạc nhân 7 8 9 2.3.9. Xin hỏi gia trên ñịa bàn huyện có cơ quan cá nhân có khả năng thu mua sản phẩm a. Chế biến lương thực/thực phẩm/hoa quả Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 103 b. Phân phối sản phẩm c. Buôn bán (ñại lý) 2.4. Xin hỏi gia ñình một số vấn ñề liên quan ñến sử dụng ñất. a. Theo ông/ bà việc sử dụng cây trồng hiện tại có phù hợp với ñất không? Rất phù hợp Phù hợp trung bình Không có ý kiến Kém phù hợp Không phù hợp b. Việc bón phân, sử dụng thuốc BVTV như hiện nay có ảnh hưởng tới ñất không? Ảnh hưởng nhiều Ảnh hưởng it Không ảnh hưởng Tốt cho ñất Rất tốt cho ñất c. Nếu có: Biện pháp khắc phục ảnh hưởng của ông/ bà là gì? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 104 d. Việc tiêu thụ nông sản của gia ñình như thế nào Thuận lợi Thất thường Khó khăn 5.3. Hộ ông/ bà có ý ñịnh chuyển ñổi cơ cấu cây trồng không? - Không Vì sao? - Có Chuyển sang cây nào? Vì sao? 5.4. Ý kiến của ông/bà về chủ trương dồn ñổi ruộng ñất, chuyển ñổi cơ cấu cây trồng của huyện trong thời gian tới? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… PHẦN III CÂU HỎI PHỎNG VẤN LIÊN QUAN ðẾN VẤN ðỀ Xà HỘI 1. Gia ñình có ñủ gạo, lương thực ñể ăn không? - ðủ - Thiếu + Thường xuyên + Thời vụ 2. Nếu thiếu - Số lượng: (kg) - Số tháng: (tháng/năm) Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 105 3. Phương thức giải quyết thiếu lương thực - Mua từ hàng xóm - Mua ngoài chợ - Vay hàng xóm - Vay họ hàng - Vay nóng - Trao ñổi hàng hóa - Hình thức khác 4. Gia ñình có ñược Nhà nước, tỉnh huyện trợ cấp không? - Có - Không 5. Nếu có - Thường xuyên - Không thường xuyên Số tháng: (tháng) Số lượng: (kg) 6. Gia ñình có vay vốn ngân hàng không? - Có - Không 7. Nếu có - Số tiền vay: (ñ) - Lãi suất: (%) - Thời hạn trả: - Hình thức trả: 8. Nếu không - Không có nhu cầu - Có nhu càu nhưng ngân hàng không giải Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 106 quyết 9. Gia ñình có áp dụng kỹ thuật mới trong sản xuất không? - Có - Không 10. Quan ñiểm của gia ñình về áp dụng kỹ thuật mới - Tốt - Không tốt 11. Nguồn chuyển giao kỹ thuật -Dự án - Huyện - Xã - Nông dân 12. Tiềm năng và nguyện vọng của gia ñình a. Tiềm năng - ðất - Vốn - Lao ñộng - Ngành nghề b. nguyện vọng của gia ñình - Cây trồng Cây gì? Giống gì? - Chăn nuôi Con gì? Giống gì? - Ngành nghề Ngành nghề gì? - Dịch vụ Loại nào? Chủ hộ (ký tên) ._.