Đánh giá hiện trạng và đề xuất các giải pháp phát triển hệ thống cây trồng trên đất vàn cao tại huyện Hiệp Hoà, tỉnh Bắc Giang

Tài liệu Đánh giá hiện trạng và đề xuất các giải pháp phát triển hệ thống cây trồng trên đất vàn cao tại huyện Hiệp Hoà, tỉnh Bắc Giang: ... Ebook Đánh giá hiện trạng và đề xuất các giải pháp phát triển hệ thống cây trồng trên đất vàn cao tại huyện Hiệp Hoà, tỉnh Bắc Giang

doc134 trang | Chia sẻ: huyen82 | Lượt xem: 1493 | Lượt tải: 0download
Tóm tắt tài liệu Đánh giá hiện trạng và đề xuất các giải pháp phát triển hệ thống cây trồng trên đất vàn cao tại huyện Hiệp Hoà, tỉnh Bắc Giang, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr­êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi ----------eêf---------- Ph¹m duy trung §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng c©y trång trªn ®Êt vµn cao t¹i huyÖn HiÖp Hoµ, tØnh B¾c Giang LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ngµnh: trång trät M· sè: 60.62.01 Ng­êi h­íng dÉn khoa häc: pgs.ts. ®oµn v¨n ®iÕm Hµ Néi - 2009 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan, sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu tr×nh bµy trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ ch­a ®­îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. T«i xin cam ®oan, mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®· ®­îc c¸m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®· ®­îc chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ Ph¹m Duy Trung Lêi c¶m ¬n T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS.TS. §oµn V¨n §iÕm, ng­êi ®· tËn t×nh gióp ®ì, h­íng dÉn t«i trong suèt thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi, còng nh­ trong qu¸ tr×nh hoµn chØnh luËn v¨n tèt nghiÖp. T«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o ViÖn Sau §¹i häc; Khoa N«ng häc, ®Æc biÖt lµ c¸c thÇy c« trong Bé m«n HÖ thèng n«ng nghiÖp (Tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi); HuyÖn ñy, Héi ®ång nh©n d©n, Uû ban nh©n d©n, Phßng N«ng NghiÖp, phßng Thèng kª, Phßng Tµi nguyªn M«i tr­êng, Phßng Lao ®éng – TBXH, Tr¹m KhÝ t­îng – Thuû v¨n, Trung t©m nghiªn cøu ®Êt vµ ph©n bãn vïng Trung du ®ãng trªn ®Þa bµn huyÖn HiÖp Hoµ, tØnh B¾c Giang; UBND c¸c x·, thÞ trÊn vµ bµ con n«ng d©n huyÖn HiÖp Hoµ (tØnh B¾c Giang); c¸c b¹n bÌ, ®ång nghiÖp, gia ®×nh vµ ng­êi th©n ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì t«i trong thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn chØnh luËn v¨n tèt nghiÖp. T¸c gi¶ Ph¹m Duy Trung Môc lôc Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t GTSX CN Gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp GTSX TM-DV Gi¸ trÞ s¶n xuÊt th­¬ng m¹i - dÞch vô GTSX Gi¸ trÞ s¶n xuÊt GTSXNN Gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp HTCT HÖ thèng c©y trång CCCT C¬ cÊu c©y trång HQ HiÖu qu¶ HQKT HiÖu qu¶ kinh tÕ HQL§ HiÖu qu¶ lao ®éng T.tr T¨ng tr­ëng CPVC Chi phÝ vËt chÊt Tr.® TriÖu ®ång Kg Kilogam Ha HÐcta NXB Nhµ xuÊt b¶n Danh môc c¸c b¶ng 4.1. Mét sè chØ tiªu khÝ hËu huyÖn HiÖp Hoµ, B¾c Giang 53 4.2 HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ®ai cña huyÖn HiÖp Hßa n¨m 2008 55 4.3 §éng th¸i t¨ng tr­ëng gi¸ trÞ s¶n xuÊt giai ®o¹n 2003 – 2008 57 4.4 Tû träng vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña n«ng nghiÖp 58 4.5 DiÖn tÝch c¸c lo¹i c©y trång hµng n¨m cña huyÖn HiÖp Hoµ 59 4.6 Ph¸t triÓn ch¨n nu«i huyÖn HiÖp Hoµ giai ®o¹n 2004-2008 61 4.7 C¸c lo¹i ®Êt chÝnh cña huyÖn HiÖp Hßa, tØnh B¾c Giang 67 4.8 DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trång c¸c lo¹i c©y hµng n¨m 67 4.9 Mét sè chØ tiªu khÝ hËu ë HiÖp Hßa, B¾c Giang 69 4.10 TÇn suÊt c¸c møc kh« h¹n theo chØ sè Èm (MI) vô Xu©n 71 4.11 TÇn suÊt c¸c møc kh« h¹n theo chØ sè Èm (MI) vô §«ng 72 4.12 C¬ cÊu c©y trång hµng n¨m trªn ®Êt vµn cao 72 413 C¬ cÊu c©y trång hµng n¨m trªn ®Êt vµn cao qua c¸c vô n¨m 2008 74 4.14 C¬ cÊu diÖn tÝch c¸c c«ng thøc lu©n canh trªn ®Êt vµn cao 75 4.15 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y ng« ®«ng (2008) 77 4.16 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y l¹c (2008) 77 4.17 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y ®Ëu t­¬ng hÌ (2008) 78 4.18 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y khoai t©y ®«ng (2008) 80 4.19 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y s¾n (2008) 81 4.20 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña hÖ thèng canh t¸c rau c¸c lo¹i 82 4.21 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c«ng thøc lu©n canh trªn ®Êt vµn cao 83 4.22 Mét sè chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ x· héi vµ hiÖu qu¶ m«i tr­êng cña cña c¸c c«ng thøc lu©n canh 85 4.23 C¬ cÊu c¸c c«ng thøc lu©n canh ®Ò xuÊt cho ®Êt vµn cao 86 4.24 DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l­îng dù kiÕn cña c©y trång theo c¬ cÊu míi 88 4.25 §Ò xuÊt c¬ cÊu gièng cho HTCT trªn ch©n vµn cao 88 4.26 C¸c chØ tiªu sinh tr­ëng cña c©y l¹c trong c¸c c«ng thøc 90 4.27 YÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt cña l¹c thö nghiÖm 92 4.28 §é Èm ®Êt ë c¸c thêi kú cña c¸c c«ng thøc thùc nghiÖm 94 4.29 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y l¹c trong c¸c c«ng thøc thùc nghiÖm 95 4.30 Mét sè chØ tiªu sinh tr­ëng cña s¾n ë c¸c c«ng thøc 97 4.31 C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt cña s¾n 97 4.32 §é che phñ cña c©y trång ë c¸c c«ng thøc thùc nghiÖm (%) 99 4.33 ¶nh h­ëng cña trång xen tíi ®é Èm ®Êt (%) cña c¸c c«ng thøc 100 4.34 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c«ng thøc thùc nghiÖm 101 Danh môc c¸c h×nh H×nh 4.1. B¶n ®å hµnh chÝnh huyÖn HiÖp Hoµ, tØnh B¾c Giang 52 H×nh 4.2. DiÔn biÕn mét sè yÕu tè khÝ hËu ë HiÖp Hoµ, B¾c Giang 54 H×nh 4.3. C¬ cÊu sö dông ®Êt huyÖn HiÖp Hoµ n¨m 2008 56 H×nh 4.4. §éng th¸i t¨ng tr­ëng gi¸ trÞ s¶n xuÊt giai ®o¹n 2003 - 2008 57 H×nh 4.5. . §éng th¸i t¨ng tr­ëng gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh n«ng nghiÖp 58 H×nh 4.6. C¬ cÊu diÖn tÝch c¸c lo¹i c©y trång hµng n¨m 60 H×nh 4.7. C¬ cÊu lao ®éng ph©n theo ngµnh kinh tÕ 63 H×nh 4.8 C¬ cÊu diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trång c¸c lo¹i c©y trång hµng n¨m 68 H×nh 4.9. C¬ cÊu c©y trång hµng n¨m trªn ®Êt vµn cao 73 H×nh 4.10. Thêi vô cña c¸c c«ng thøc lu©n canh trªn ®Êt vµn cao 76 1. më ®Çu 1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi HiÖp Hoµ lµ mét huyÖn n«ng nghiÖp thuéc vïng trung du B¾c Bé, n»m ë phÝa T©y nam tØnh B¾c Giang; phÝa B¾c gi¸p huyÖn Phó B×nh (Th¸i Nguyªn), phÝa §«ng gi¸p huyÖn T©n Yªn vµ ViÖt Yªn (B¾c Giang), phÝa Nam gi¸p huyÖn Yªn Phong (B¾c Ninh), phÝa T©y gi¸p huyÖn Sãc S¬n (Hµ Néi) vµ huyÖn Phæ Yªn (Th¸i Nguyªn). HuyÖn HiÖp Hoµ cã ®Þa h×nh ®Æc tr­ng lµ ®åi thÊp, xen kÏ c¸c ®ång b»ng l­în sãng thÊp dÇn tõ §«ng B¾c xuèng T©y Nam. §Êt ®ai cña huyÖn phÇn lín cã ®é dèc d­íi 80. KhÝ hËu huyÖn HiÖp Hoµ «n hoµ, Ýt chÞu ¶nh h­ëng cña giã b·o. NhiÖt ®é trung b×nh n¨m 24,10C, tæng l­îng m­a trung b×nh ®¹t 1.748,1 mm vµ tËp trung chñ yÕu vµo c¸c th¸ng mïa h¹ (tõ nh÷ng th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9), h­íng giã chñ yÕu lµ h­íng §«ng – Nam. KhÝ hËu vµ ®Êt ®ai ë ®©y thuËn lîi cho ph¸t triÓn c¸c c©y l­¬ng thùc, thùc phÈm, c©y c«ng nghiÖp, mét sè c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi nh­ v¶i thiÒu, nh·n, na, b­ëi… DiÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña HiÖp Hoµ lµ 20.112 ha, d©n sè 221.843 ng­êi, cã thÓ nãi HiÖp Hoµ lµ huyÖn “®Êt chËt, ng­êi ®«ng”. DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trång c©y hµng n¨m lµ 11.140,82 ha, chia lµm c¸c ch©n ®Êt: ®Êt cao, ®Êt vµn cao, ®Êt vµn, ®Êt vµn thÊp, ®Êt tròng. Trong ®ã diÖn tÝch ®Êt vµn cao lµ 3.776 ha chiÕm 33,89% diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trång c©y hµng n¨m. Trªn ch©n ®Êt nµy gÇn nh­ kh«ng chñ ®éng t­íi tiªu nªn kh«ng thÓ trång lóa n­íc mµ chñ yÕu trång c¸c lo¹i c©y trång nh­ c©y ng«, l¹c, khoai lang, khoai t©y, ®ç t­¬ng, rau, …N¨ng suÊt c©y trång ch­a cao vµ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c cßn ch­a hîp lý. Trong xu thÕ biÕn ®æi khÝ hËu toµn cÇu, ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n­íc bÞ ¶nh h­ëng rÊt nÆng nÒ, c¸c hiÖn t­îng thiªn tai nh­ b·o, lôt, h¹n h¸n, giã kh« nãng … th­êng x¶y ra. N»m ë vïng trung du B¾c Bé nªn Hiªp Hoµ hÇu nh­ n¨m nµo còng x¶y ra t×nh tr¹ng h¹n h¸n trªn diÖn réng, ®Æc biÖt lµ trªn ch©n ®Êt vµn cao. HiÖn n¨ng lùc øng phã víi thiªn tai, ®Æc biÖt ®èi víi h¹n h¸n cßn hÕt søc h¹n chÕ. NhiÒu n¨m gÇn ®©y, ng­êi n«ng d©n th­êng ®­a vµo trång c¸c lo¹i gièng c©y trång míi cã yªu cÇu cao vÒ n­íc vµ dinh d­ìng, ... nªn kh«ng chÞu ®­îc h¹n, s©u bÖnh ph¸t triÓn m¹nh, ... ¶nh h­ëng ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ m«i tr­êng. V× vËy viÖc ®iÒu tra, kh¶o s¸t hiÖn tr¹ng hÖ thèng c©y trång, ®­a ra gi¶i ph¸p c¶i tiÕn hÖ thèng c©y trång trªn ch©n ®Êt vµn cao huyÖn HiÖp Hoµ tØnh B¾c Giang lµ hÕt søc cÇn thiÕt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i. XuÊt ph¸t trõ nh÷ng lý do trªn, ®­îc sù ®ång ý cña Bé m«n HÖ thèng n«ng nghiÖp, d­íi sù h­íng dÉn cña PGS.TS §oµn V¨n §iÕm, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng c©y trång trªn ®Êt vµn cao t¹i huyÖn HiÖp Hoµ, tØnh B¾c Giang” 1.2 Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi 1.2.1 Môc ®Ých §iÒu tra, nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång trªn ®Þa bµn huyÖn HiÖp Hoµ; x¸c ®Þnh ­u ®iÓm, h¹n chÕ cña hÖ thèng c©y trång hiÖn t¹i ®Ó chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång míi cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao trªn ®Êt vµn cao cña huyÖn. 1.2.2 Yªu cÇu §iÒu tra ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi cña huyÖn. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng hÖ thèng c©y trång vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, x· héi, m«i tr­êng trªn ®Êt vµn cao trong huyÖn. §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p c¶i tiÕn hÖ thèng c©y trång trªn ®Êt vµn cao nh»m thu ®­îc hiÖu qu¶ kinh tÕ cao phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i. 1.3 ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi: 1.3.1 ý nghÜa khoa häc KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi gãp phÇn bæ sung ph­¬ng ph¸p luËn vÒ hÖ thèng canh t¸c, c¬ cÊu c©y trång, hiÖu qu¶ sö dông ®Êt vµ ®Þnh h­íng cho viÖc x©y dùng m« h×nh lu©n canh c©y trång phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña huyÖn HiÖp Hoµ. 1.3.2 ý nghÜa thùc tiÕn - Lµm c¬ së khoa häc ®Ó ®Þnh h­íng quy ho¹ch c¬ cÊu c©y trång phï hîp víi tõng vïng theo h­íng s¶n xuÊt bÒn v÷ng, gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng hiÖu qu¶ trªn vïng ®Êt vµn cao, c¶i thiÖn vµ n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n trong huyÖn. - H¹n chÕ t×nh tr¹ng bá hoang ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. - §Ò xuÊt gi¶i ph¸p sö dông c¬ cÊu c©y trång hîp lý, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao - Lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh, qu¶n lý, kü thuËt chØ ®¹o s¶n xuÊt vµ bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao ®¶m b¶o ph¸t triÓn n«ng - l©m nghiÖp bÒn v÷ng. - KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, n©ng cao møc sèng cña ng­êi d©n trong huyÖn HiÖp Hoµ, tØnh B¾c Giang. 2. tæng quan tµi liÖu 2.1 Tæng quan vÒ hÖ thèng c©y trång 2.1.1 Lý thuyÕt hÖ thèng c©y trång Theo §µo ThÕ TuÊn, (1984)[48], HTCT lµ thµnh phÇn c¸c gièng vµ loµi c©y ®­îc bè trÝ trong kh«ng gian vµ thêi gian cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp nh»m tËn dông hîp lý nhÊt c¸c nguån lîi tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi. Theo t¸c gi¶, c¬ cÊu c©y trång (CCCT) lµ néi dung chÝnh cña hÖ thèng c©y trång. Bè trÝ c©y trång hîp lý lµ biÖn ph¸p kü thuËt tæng hîp nh»m s¾p xÕp l¹i ho¹t ®éng cña hÖ sinh th¸i. Mét CCCT hîp lý chØ khi nã lîi dông tèt nhÊt c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ nÐ tr¸nh thiªn tai, lîi dông c¸c ®Æc tÝnh sinh häc cña c©y trång, tr¸nh s©u bÖnh, cá d¹i, ®¶m b¶o s¶n l­îng cao vµ tû lÖ hµng ho¸ lín, ®¶m b¶o ph¸t triÓn tèt ch¨n nu«i vµ c¸c ngµnh kinh tÕ hç trî, sö dông hîp lý lao ®éng, vËt t­, ph­¬ng tiÖn. Theo Zandstra vµ ctv, (1981)[65], HTCT lµ c¸c h×nh thøc ®a canh bao gåm: trång xen, trång gèi, trång lu©n canh, trång thµnh b¨ng, canh t¸c phèi hîp, v­ên hçn hîp, C«ng thøc lu©n canh lµ tæ hîp trong kh«ng gian vµ thêi gian cña c¸c c©y trång trªn mét m¶nh ®Êt vµ c¸c biÖn ph¸p canh t¸c dïng ®Ó s¶n xuÊt chóng. Theo NguyÔn Duy TÝnh, (1995)[44], HTCT lµ mét thÓ thèng nhÊt trong mèi quan hÖ t­¬ng t¸c gi÷a c¸c loµi c©y trång, gièng c©y trång ®­îc bè trÝ hîp lý trong kh«ng gian vµ thêi gian. Do ®Æc tÝnh sinh häc cña c©y trång vµ m«i tr­êng lu«n biÕn ®æi nªn HTCT mang ®Æc tÝnh ®éng. V× vËy nghiªn cøu HTCT kh«ng thÓ dõng l¹i ë mét kh«ng gian vµ thêi gian råi kÕt thóc mµ lµ viÖc lµm th­êng xuyªn ®Ó t×m ra xu thÕ ph¸t triÓn, yÕu tè h¹n chÕ vµ nh÷ng gi¶i ph¸p kh¾c phôc ®Ó chuyÓn ®æi HTCT nh»m môc ®Ých khai th¸c ngµy cµng cã hiÖu qu¶ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi phôc vô cuéc sèng con ng­êi (§µo ThÕ TuÊn, 1984)[48]. C¸c nghiªn cøu trong viÖc hoµn thiÖn hÖ thèng canh t¸c, hÖ thèng c©y trång cÇn dïng ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng ®Ó t×m ra ®iÓm hÑp hay chç th¾t l¹i cña hÖ thèng. §ã lµ chç cã ¶nh h­ëng kh«ng tèt ®Õn ho¹t ®éng cña hÖ thèng cÇn ®­îc t¸c ®éng söa ch÷a, khai th«ng ®Ó hÖ thèng hoµn thiÖn h¬n, cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n (§µo Ch©u Thu, 2004)[42]. Hoµn thiÖn hÖ thèng hoÆc ph¸t triÓn HTCT míi, trªn thùc tÕ lµ sù tæ hîp l¹i c¸c c«ng thøc lu©n canh, tæ hîp l¹i c¸c thµnh phÇn c©y trång vµ gièng c©y trång, ®¶m b¶o c¸c thµnh phÇn trong hÖ thèng cã mèi quan hÖ t­¬ng t¸c víi nhau, thóc ®Èy lÉn nhau, nh»m khai th¸c tèt nhÊt lîi thÕ vÒ ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, t¹o cho hÖ thèng cã søc s¶n xuÊt cao, b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i (Lª Duy Th­íc, 1991)[36]. Nghiªn cøu ®Ó x©y dùng mét hÖ thèng míi ®ßi hái mét tr×nh ®é cao h¬n, trong ®ã cÇn cã sù tÝnh to¸n c©n ®èi kü cµng, tæ chøc s¾p xÕp sao cho mçi bé phËn cña hÖ thèng dù kiÕn n»m ®óng vÞ trÝ trong mèi quan hÖ t­¬ng t¸c cña c¸c phÇn tö trong hÖ thèng, cã thø tù ­u tiªn ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu cña hÖ thèng mét c¸ch tèt nhÊt (§µo Ch©u Thu, 2004)[42]. §Ó cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cña mét vïng hay mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt, viÖc ®Çu tiªn ph¶i ®Ò cËp ®Õn lµ lo¹i c©y, diÖn tÝch, lo¹i gièng, lo¹i ®Êt, sè vô trong n¨m, ®Ó cuèi cïng cã mét tæng s¶n l­îng cao nhÊt trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ x· héi nhÊt ®Þnh cã tr­íc (Phïng §¨ng Chinh, Lý Nh¹c, 1987)[25]. 2.1.2 Kh¸i niÖm vÒ c¬ cÊu c©y trång. C¬ cÊu c©y trång lµ thµnh phÇn c¸c gièng vµ loµi c©y trång cã trong mét vïng ë mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, nã liªn quan tíi c¬ cÊu c©y trång n«ng nghiÖp, nã ph¶n ¸nh sù ph©n c«ng lao ®éng trong néi bé ngµnh n«ng nghiÖp, phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi cña mçi vïng, nh»m cung cÊp ®­îc nhiÒu nhÊt nh÷ng s¶n phÈm phôc vô cho nhu cÇu cña con ng­êi (§µo ThÕ TuÊn,1984) [48]; (Cao Liªm, TrÇn §øc Viªn, 1990) [22]. C¬ cÊu c©y trång lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña mét hÖ thèng biÖn ph¸p kü thuËt gäi lµ chÕ ®é canh t¸c. Ngoµi c¬ cÊu c©y trång, chÕ ®é canh t¸c bao gåm chÕ ®é lu©n canh, lµm ®Êt, bãn ph©n, ch¨m sãc, phßng trõ s©u bÖnh vµ cá d¹i. C¬ cÊu c©y trång lµ yÕu tè c¬ b¶n nhÊt cña chÕ ®é canh t¸c, v× chÝnh nã quyÕt ®Þnh néi dung cña c¸c biÖn ph¸p kh¸c (§µo ThÕ TuÊn, 1984) [49]. C¬ cÊu c©y trång cßn lµ thµnh phÇn cña mét néi dung réng h¬n gäi lµ c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh­ trªn ®· nãi bao gåm nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt nh­ trång trät, ch¨n nu«i, chÕ biÕn n«ng s¶n (§µo ThÕ TuÊn, 1978) [47]. X¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång cßn lµ néi dung ph©n vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Muèn lµm c«ng t¸c ph©n vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tr­íc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý nhÊt ®èi víi mçi vïng. §©y lµ mét c«ng viÖc kh«ng thÓ thiÕu ®­îc nÕu chóng ta x©y dùng mét nÒn n«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng hãa lín (§µo ThÕ TuÊn, 1962) [46]. 2.1.2.1 Kh¸i niÖm vÒ c¬ cÊu c©y trång hîp lý C¬ cÊu c©y trång hîp lý lµ sù ®Þnh h×nh vÒ mÆt tæ chøc c©y trång trªn ®ång ruéng vÒ sè l­îng, tû lÖ, chñng lo¹i, vÞ trÝ vµ thêi ®iÓm, cã tÝnh chÊt x¸c ®Þnh lÉn nhau, nh»m t¹o ra sù céng h­ëng c¸c mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a c¸c lo¹i c©y trång víi nhau ®Ó khai th¸c vµ sö dông mét c¸ch tiÕt kiÖm vµ hîp lý nhÊt c¸c nguån tµi nguyªn cho c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi (§µo ThÕ TuÊn, 1978) [47]. Theo §µo ThÕ TuÊn (1989) [51], Phïng §¨ng Chinh vµ CTV (1987) [25], c¬ cÊu c©y trång hîp lý lµ c¬ cÊu c©y trång phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn kinh tÕ - x· héi cña vïng. C¬ cÊu c©y trång hîp lý cßn thÓ hiÖn tÝnh hiÖu qu¶ cña mèi quan hÖ gi÷a c©y trång ®­îc bè trÝ trªn ®ång ruéng, lµm cho s¶n xuÊt ngµnh trång trät ph¸t triÓn toµn diÖn, m¹nh mÏ v÷ng ch¾c theo h­íng s¶n xuÊt th©m canh g¾n víi ®a canh, s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. C¬ cÊu c©y trång lµ mét thùc tÕ kh¸ch quan, nã ®­îc h×nh thµnh tõ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi cô thÓ vµ vËn ®éng theo thêi gian. C¬ cÊu c©y trång hîp lý cßn biÓu hiÖn lµ viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng c©y trång míi trªn c¬ së c¶i biÕn hÖ thèng c©y trång cò hoÆc ph¸t triÓn hÖ thèng c©y trång míi, trªn c¬ së tæ hîp l¹i c¸c c«ng thøc lu©n canh, tæ hîp l¹i c¸c thµnh phÇn c©y trång vµ gièng c©y trång, ®¶m b¶o c¸c thµnh phÇn trong hÖ thèng cã mèi quan hÖ t­¬ng t¸c víi nhau, thóc ®Èy lÉn nhau, nh»m khai th¸c tèt nhÊt lîi thÕ vÒ ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, t¹o cho hÖ thèng cã søc s¶n xuÊt cao, b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i (Lª Duy Th­íc, 1991) [36]. Dùa trªn quan ®iÓm sinh häc §µo ThÕ TuÊn (1978) [47] cho r»ng, bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý lµ chän mét cÊu tróc c©y trång trong hÖ sinh th¸i nh©n t¹o, lµm thÕ nµo ®Ó ®¹t n¨ng suÊt s¬ cÊp cao nhÊt. VÒ mÆt kinh tÕ, c¬ cÊu c©y trång hîp lý cÇn tháa m·n yªu cÇu chuyªn canh vµ tû lÖ s¶n phÈm hµng hãa cao, b¶o ®¶m viÖc hç trî cho ngµnh s¶n xuÊt chÝnh vµ ph¸t triÓn ch¨n nu«i, tËn dông nguån lîi tù nhiªn, ngoµi ra cßn ph¶i ®¶m b¶o viÖc ®Çu t­ lao ®éng vµ vËt t­ kü thuËt cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. X¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý ngoµi viÖc gi¶i quyÕt tèt mèi liªn hÖ gi÷a c©y trång víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi, cÇn ph¶i dùa trªn ph­¬ng h­íng s¶n xuÊt cña vïng. Ph­¬ng h­íng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh c¬ cÊu c©y trång, nh­ng c¬ cÊu c©y trång l¹i lµ c¬ së hîp lý cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng s¶n xuÊt (Ph¹m ChÝ Thµnh vµ CTV, 1996) [34], (§µo ThÕ TuÊn,1984) [48], [49]. 2.1.2.2 Kh¸i niÖm vÒ chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång lµ sù thay ®æi theo tû lÖ % cña diÖn tÝch gieo trång, nhãm c©y trång, cña c©y trång trong nhãm hoÆc trong tæng thÓ vµ nã chÞu sù t¸c ®éng, thay ®æi cña yÕu tè tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn b­íc chuyÓn tõ hiÖn tr¹ng c¬ cÊu c©y trång cò sang c¬ cÊu c©y trång míi (§µo ThÕ TuÊn,1978) [47 ]. NguyÔn Duy TÝnh (1995) [54] cho r»ng, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång lµ c¶i tiÕn hiÖn tr¹ng c¬ cÊu c©y trång cã tr­íc sang c¬ cÊu c©y trång míi nh»m ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña s¶n xuÊt. Thùc chÊt cña chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång lµ thùc hiÖn hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p (kinh tÕ, kü thuËt, chÝnh s¸ch x· héi) nh»m thóc ®Èy c¬ cÊu c©y trång ph¸t triÓn, ®¸p øng nh÷ng môc tiªu cña x· héi. C¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång lµ rÊt quan träng trong ®iÒu kiÖn mµ ë ®ã kinh tÕ thÞ tr­êng cã nhiÒu t¸c ®éng ¶nh h­ëng ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång chÝnh lµ ph¸ vì thÕ ®éc canh trong trång trät nãi riªng vµ trong n«ng nghiÖp nãi chung, ®Ó h×nh thµnh mét c¬ cÊu c©y trång míi phï hîp vµ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, dùa vµo ®Æc tÝnh sinh häc cña tõng lo¹i c©y trång vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng vïng (Lª Duy Th­íc, 1997) [37]. ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång ph¶i ®­îc b¾t ®Çu b»ng viÖc ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c truyÒn thèng. ChÝnh tõ kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña c©y trång t¹i khu vùc nghiªn cøu míi t×m ra c¸c h¹n chÕ vµ lîi thÕ, so s¸nh ®Ó ®Ò xuÊt c¬ cÊu c©y trång hîp lý. Khi thùc hiÖn chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång cÇn ph¶i ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau: - Ph¶i c¨n cø vµo yªu cÇu thÞ tr­êng. - Ph¶i khai th¸c hiÖu qu¶ c¸c tiÒm n¨ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña mçi vïng. - Bè trÝ c¬ cÊu c©y trång ph¶i biÕt lîi dông triÖt ®Ó nh÷ng ®Æc tÝnh sinh häc cña mçi lo¹i c©y trång, ®Ó bè trÝ c©y trång phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh, nh»m gi¶m tèi ®a sù ph¸ ho¹i cña dÞch bÖnh vµ c¸c ®iÒu kiÖn thiªn tai kh¾c nghiÖt g©y ra. - ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång ph¶i tÝnh ®Õn sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt vµ viÖc ¸p dông c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. - VÒ mÆt kinh tÕ, viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång ph¶i ®¶m b¶o cã hiÖu qu¶ kinh tÕ, s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm hµng hãa cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. Nghiªn cøu c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång lµ t×m ra c¸c biÖn ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng n«ng s¶n b»ng c¸ch ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt vµo hÖ thèng c©y trång hiÖn t¹i hoÆc ®­a ra nh÷ng hÖ thèng c©y trång míi. H­íng vµo c¸c hîp phÇn tù nhiªn, sinh häc, kü thuËt, lao ®éng, qu¶n lý, thÞ tr­êng, ®Ó ph¸t triÓn c¬ cÊu c©y trång trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt (Lª Minh To¸n, 1998) [44]. Nghiªn cøu c¶i tiÕn c¬ cÊu c¬ cÊu c©y trång ph¶i ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång phï hîp víi thùc tÕ ph¸t triÓn c¶ vÒ ®Þnh l­îng vµ ®Þnh tÝnh, dù b¸o ®­îc m« h×nh s¶n xuÊt trong t­¬ng lai; ph¶i kÕ thõa nh÷ng c¬ cÊu c©y trång truyÒn thèng vµ xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc tÕ, h­íng tíi t­¬ng lai ®Ó kÕt hîp c¸c yÕu tè tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi (Lª Träng Cóc vµ CTV, 1995) [5], (Tr­¬ng §Ých, 1995) [14]. Nghiªn cøu c¬ cÊu c©y trång lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p kinh tÕ kü thuËt nh»m môc ®Ých sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn, n©ng cao n¨ng suÊt c©y trång vµ chÊt l­îng s¶n phÈm, (NguyÔn Duy TÝnh, 1995) [54]. 2.1.3 Nh÷ng yÕu tè chi phèi sù lùa chän c¬ cÊu c©y trång * KhÝ hËu vµ c¬ cÊu c©y trång: Cã thÓ nãi trong c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh th× yÕu tè khÝ hËu cã t¸c ®éng m¹nh mÏ nhÊt ®Õn c©y trång vµ c¬ cÊu c©y trång, ®Æc biÖt lµ yÕu tè nhiÖt ®é vµ ®é Èm. - NhiÖt ®é vµ c¬ cÊu c©y trång: Tõng lo¹i c©y trång, bé phËn cña c©y (rÔ, th©n, hoa, l¸…), c¸c qu¸ tr×nh sinh lý cña c©y (quang hîp, hót n­íc, hót kho¸ng…) sÏ ph¸t triÓn tèt ë nhiÖt ®é thÝch hîp vµ chØ an toµn ë mét nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh. ViÖn sÜ N«ng nghiÖp §µo thÕ TuÊn ®· nªu ra: cÇn ph©n biÖt c©y ­a nãng vµ c©y ­a l¹nh vµ cÇn n¾m ®­îc t×nh h×nh nhiÖt ®é c¸c th¸ng trong n¨m; thêi gian nãng bè trÝ c©y ­a nãng, thêi gian l¹nh bè trÝ c©y ­a l¹nh. Ph©n lo¹i c©y trång theo yªu cÇu nhiÖt ®é cã thÓ lÊy mèc 20oC ®Ó ph©n biÖt c©y ­a nãng vµ c©y ­a l¹nh. C©y ­a nãng lµ nh÷ng c©y sinh tr­ëng tèt vµ ra hoa, kÕt qu¶ tèt ë nhiÖt ®é trªn 20oC nh­ c¸c c©y lóa, l¹c, mÝa…, c©y ­a l¹nh lµ nh÷ng c©y sinh tr­ëng tèt vµ ra hoa, kÕt qu¶ tèt ë nhiÖt ®é d­íi 20oC nh­ khoai t©y, su hµo, b¾p c¶i…nh÷ng c©y trung gian lµ nh÷ng c©y sinh tr­ëng, ra hoa vµ kÕt qu¶ tèt ë nhiÖt ®é xung quanh 20oC (Lý Nh¹c vµ CTV, 1987) [25]. §Ó hoµn thµnh chu kú sinh tr­ëng, mçi c©y trång cÇn ®¹t ®­îc tæng tÝch «n nhÊt ®Þnh. Tæng tÝch «n nµy phô thuéc vµo thêi gian sinh tr­ëng vµ yªu cÇu nhiÖt ®é cao hay thÊp cña mçi c©y. - L­îng m­a, Èm ®é kh«ng khÝ vµ c¬ cÊu c©y trång: N­íc cÇn cho sù sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c©y, n­íc m­a cung cÊp phÇn lín l­îng n­íc mµ c©y yªu cÇu, ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng vïng kh«ng cã hÖ thèng thuû lîi, n­íc m­a ¶nh h­ëng ®Õn c¸c qu¸ tr×nh canh t¸c nh­ lµm ®Êt, thu ho¹ch. V× vËy, khi x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång ph¶i chó ý ®Õn l­îng n­íc m­a (TrÇn §øc H¹nh, 1997) [16] CÇn n¾m ®­îc l­îng n­íc c©y cÇn cho mét chu kú sinh tr­ëng, ®ång thêi kh¶ n¨ng cung cÊp n­íc hµng n¨m vµ l­îng n­íc cung cÊp hµng th¸ng cña m­a ®Ó bè trÝ c¬ cÊu c©y trång. Tuy nhiªn ®Ó bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý cÇn n¾m ®­îc t×nh h×nh diÔn biÕn Èm ®é trong n¨m, v× Èm ®é kh«ng khÝ cã ¶nh h­ëng ®Õn sinh tr­ëng, ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt c©y trång. - ¸nh s¸ng vµ c¬ cÊu c©y trång: ¸nh s¸ng cung cÊp n¨ng l­îng cho qu¸ tr×nh tæng hîp chÊt h÷u c¬ cña c©y, ¸nh s¸ng lµ yÕu tè biÕn ®éng ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng suÊt. CÇn ph©n biÖt c©y trång theo yªu cÇu vÒ c­êng ®é chiÕu s¸ng vµ kh¶ n¨ng cung cÊp ¸nh s¸ng tõng thêi gian trong n¨m ®Ó bè trÝ c¬ cÊu c©y trång cho phï hîp. C¨n cø vµo diÔn biÕn cña c¸c yÕu tè khÝ hËu trong n¨m hoÆc trong mét thêi kú, ®ång thêi c¨n cø vµo yªu cÇu vÒ nhiÖt ®é, Èm ®é, l­îng m­a, ¸nh ¸ng cña tõng lo¹i c©y trång ®Ó bè trÝ c¬ cÊu mïa vô, c¬ cÊu c©y trång thÝch hîp nh»m nÐ tr¸nh ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn bÊt thuËn, ph¸t huy ®­îc tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cña c©y (TrÇn §øc H¹nh, 1997) [16] *§Êt ®ai vµ c¬ cÊu c©y trång §Êt ®ai lµ nguån lîi tù nhiªn cung cÊp n¨ng l­îng vµ vËt chÊt cho c©y trång vµ con ng­êi, ®Êt ®ai lµ t­ liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §Êt vµ khÝ hËu hîp thµnh phøc hÖ t¸c ®éng vµo c©y trång. Do vËy cÇn ph¶i n¾m ®­îc ®Æc ®iÓm mèi quan hÖ gi÷a c©y trång víi ®Êt th× míi x¸c ®Þnh ®­îc c¬ cÊu c©y trång hîp lý. VÒ mÆt c¬ cÊu c©y trång ng­êi ta ®Ò cËp ®Õn tÝnh thÝch øng vµ tÝnh biÕn ®éng n¨ng suÊt cña c©y trång. C¸c tÝnh thÝch øng quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng sèng cña c©y trång ®èi víi c¸c møc (®é mÆn, ®é chua, ngËp n­íc hay Èm…). Khi c©y ®· cã ®ñ ®iÒu kiÖn thÝch øng th× n¨ng suÊt ®­îc quyÕt ®Þnh bëi chÕ ®é n­íc vµ hµm l­îng chÊt dinh d­ìng trong ®Êt. Tuú thuéc vµo ®Þa h×nh, thµnh phÇn c¬ giíi, chÕ ®é n­íc, tÝnh chÊt lý ho¸ tÝnh cña ®Êt ®Ó bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý. * C©y trång vµ c¬ cÊu c©y trång Gièng c©y trång lµ mét nhãm c©y trång cã ®Æc ®iÓm kinh tÕ, sinh häc vµ c¸c tÝnh tr¹ng h×nh th¸i gièng nhau, cho n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng tèt ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau vµ ®iÒu kiÖn kü thuËt phï hîp. V× vËy, gièng c©y trång ph¶i mang tÝnh khu vùc ho¸, tÝnh di truyÒn ®ång nhÊt vµ kh«ng ngõng tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng­êi (NguyÔn V¨n HiÓn, 2000) [18] C©y trång lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. Néi dung cña viÖc bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý lµ chän lo¹i c©y trång nµo ®Ó lîi dông ®­îc tèt nhÊt c¸c ®iÒu kiÖn vÒ khÝ hËu vµ ®Êt ®ai. MÆt kh¸c, c©y trång lµ nh÷ng nguån lîi tù nhiªn sèng, nhiÖm vô cña n«ng nghiÖp lµ ph¶i sö dông nguån lîi tù nhiªn Êy mét c¸ch tèt nhÊt, nghÜa lµ giµnh cho chóng c¸c ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai vµ khÝ hËu thÝch hîp nhÊt. Muèn bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý chóng ta cÇn ph¶i n¾m v÷ng yªu cÇu cña c¸c loµi vµ gièng c©y trång ®èi víi c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai vµ kh¶ n¨ng cña chóng sö dông c¸c ®iÒu kiÖn Êy ( Lý Nh¹c, Phïng §¨ng Chinh (1987) [25] . * QuÇn thÓ sinh vËt vµ c¬ cÊu c©y trång X©y dùng c¬ cÊu c©y trång lµ x©y dùng hÖ sinh th¸i nh©n t¹o, ngoµi thµnh phÇn sèng chñ yÕu lµ c©y trång, cßn cã c¸c thµnh phÇn kh¸c nh­ cá d¹i, s©u, bÖnh, c¸c vi sinh vËt, c¸c ®éng vËt… c¸c thµnh phÇn sèng nµy cïng víi c©y trång t¹o nªn mét quÇn thÓ sinh vËt, chóng chi phèi sù sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c©y trång. Theo c¸c t¸c gi¶ Lý Nh¹c, Phïng §¨ng Chinh (1987) [25] th× khi bè trÝ c¬ cÊu c©y trång cÇn chó ý ®Õn c¸c mèi quan hÖ theo nguyªn t¾c: - Lîi dông mèi quan hÖ tèt gi÷a c¸c sinh vËt víi c©y trång. - Kh¾c phôc, phßng tr¸nh hoÆc tiªu diÖt mÇm mèng t¸c h¹i ®èi víi c©y trång do c¸c vi sinh vËt g©y nªn. Trong quÇn thÓ c©y trång, quÇn thÓ chñ ®¹o cña c¬ cÊu c©y trång cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau: - MËt ®é cña quÇn thÓ do con ng­êi quy ®Þnh tr­íc tõ lóc gieo trång. - Sù sinh s¶n, tö vong vµ ph¸t t¸n kh«ng x¶y ra mét c¸ch tù ph¸t mµ chÞu sù ®iÒu khiÓn cña con ng­êi. - Sù ph©n bè kh«ng gian t­¬ng ®èi ®ång ®Òu v× do con ng­êi ®iÒu khiÓn. - §é tuæi cña quÇn thÓ còng ®ång ®Òu v× cã sù t¸c ®éng cña con ng­êi. Trong c¬ cÊu c©y trång còng x¶y ra sù c¹nh tranh cïng loµi hoÆc kh¸c loµi. Khi gieo trång mét lo¹i c©y trång th× vÊn ®Ò c¹nh tranh cïng loµi rÊt quan träng. CÇn x¸c ®Þnh mËt ®é gieo trång vµ c¸c biÖn ph¸p ®iÒu chØnh quÇn thÓ ®Ó gi¶m sù c¹nh tranh trong loµi. Sù c¹nh tranh kh¸c loµi còng x¶y ra khi ta trång xen hoÆc gi÷a c©y trång víi cá d¹i. V× vËy khi x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång cÇn chó ý c¸c vÊn ®Ò sau: - X¸c ®Þnh thµnh phÇn c©y trång vµ gièng c©y trång thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña c¬ së s¶n xuÊt. - Bè trÝ c©y trång theo thêi vô tèt còng tr¸nh t¸c h¹i cña cá d¹i, s©u, bÖnh, DÞch s©u bÖnh h¹i ph¸t triÓn theo løa vµ theo mïa, t¸c h¹i cña chóng x¶y ra nghiªm träng trong thêi kú sinh tr­ëng, ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña c©y trång. Do vËy x¸c ®Þnh thêi vô tèt còng cã kh¶ n¨ng nÐ tr¸nh ®­îc t¸c h¹i cña s©u bÖnh. * HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¬ cÊu c©y trång Sau khi x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång cÇn tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh tÕ. C¬ cÊu c©y trång míi cÇn ph¶i ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n c¬ cÊu c©y trång cò. §Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao th× c¸c lo¹i c©y trång trong c¬ cÊu c©y trång ®Òu ph¶i ®¹t n¨ng suÊt cao. §Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ ph¶i s¶n xuÊt ®a d¹ng, ngoµi c©y trång chñ yÕu, cÇn bè trÝ c©y trång bæ sung ®Ó tËn dông ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x· héi cña vïng vµ cña c¬ së s¶n xuÊt. VÒ mÆt kinh tÕ c¬ cÊu c©y trång cÇn ph¶i ®¹t ®­îc c¸c yªu cÇu sau ®©y: - B¶o ®¶m yªu cÇu chuyªn canh vµ tû lÖ s¶n phÈm hµng ho¸ cao. - §¶m b¶o viÖc hç trî cho ngµnh s¶n xuÊt chÝnh vµ ph¸t triÓn ch¨n nu«i, tËn dông c¸c nguån lîi tù nhiªn. - §¶m b¶o viÖc ®Çu t­ lao ®éng vµ vËt t­ kü thuËt cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. - §¶m b¶o gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ cao h¬n c¬ cÊu c©y trång cò. ViÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¬ cÊu c©y trång cã thÓ dùa vµo mét sè chØ tiªu n¨ng suÊt, gi¸ thµnh, thu nhËp (gi¸ trÞ b¸n s¶n phÈm sau khi ®· trõ ®i chi phÝ ®Çu t­) vµ møc l·i (% cña thu nhËp so víi ®Çu t­). Khi ®¸nh gi¸ trÞ kinh tÕ cña c¬ cÊu c©y trång cÇn dùa vµo n¨ng suÊt b×nh qu©n cña c©y trång vµ gi¸ c¶ thu mua cña thÞ tr­êng. Tuy nhiªn, còng cÇn chó ý ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn ¶nh h­ëng ®Õn gi¸ thµnh s¶n phÈm nh­ khÝ hËu, thêi tiÕt, vÞ trÝ ®Þa lý vµ c¸c ®iÒu kiÖn x· héi kh¸c (Lý Nh¹c, Phïng §¨ng Chinh, 1987) [25] * N«ng hé vµ c¬ cÊu c©y trång Theo ViÖn sÜ §µo ThÕ TuÊn (1997) [52] n«ng hé lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ vµ ®· gãp phÇn to lín vµo sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña n­íc ta trong nh÷ng n¨m qua. TÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n chñ yÕu ®­îc thùc hiÖn th«ng qua n«ng hé. Do vËy, qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång thùc chÊt lµ sù c¶i tiÕn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë c¸c hé n«ng d©n. Do ®ã n«ng d©n lµ ®èi t­îng nghiªn cøu chñ yÕu cña khoa häc n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. Kinh tÕ n«ng hé lµ kinh tÕ cña hé n«ng nghiÖp sèng ë n«ng th«n, bao gåm c¶ thu nhËp tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp. Hé n«ng d©n lµ c¸c hé gia ®×nh cã t­ liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu lµ ruéng ®Êt, sö dông chñ yÕu lao ®éng gia ®×nh trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, n»m trong mét hÖ thèng kinh tÕ réng h¬n, nh­ng vÒ c¬ b¶n ®­îc ®Æc tr­ng b»ng viÖc tham gia ho¹t ®éng trong thÞ tr­êng víi mét tr×nh ®é Ýt hoµn chØnh. Hé n«ng d©n cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau: - Hé n«ng d©n lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, võa lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt, võa lµ mét ®¬n vÞ tiªu dïng. - Quan hÖ gi÷a tiªu dïng vµ s¶n xuÊt biÓu hiÖn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cña hé tõ tù cÊp hoµn toµn ®Õn s¶n xuÊt hµng ho¸ hoµn toµn. Tr×nh ®é nµy quyÕt ®Þnh ®Õn quan hÖ gi÷a n«ng hé víi thÞ tr­êng. - C¸c hé n«ng d©n ngoµi ho¹t ®éng n«ng nghiÖp cßn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp víi møc ®é kh¸c nhau, nªn khã giíi h¹n ®­îc thÕ nµo lµ mét hé n«ng d©n thuÇn tuý. V× vËy, hé n«ng d©n t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n nhê vµo ruéng ®Êt th«ng qua c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång, nhê ®ã mµ t¸i s¶n xuÊt më réng trong n«ng nghiÖp, phôc vô lîi Ých chung cña x· héi nªn cÇn thiÕt ph¶i cã chÝnh s¸ch x· héi ®Çu t­ thÝch hîp. Hé n«ng d©n kh«ng ph¶i lµ mét h×nh th¸i s¶n xuÊt ®ång nhÊt mµ lµ tËp hîp c¸c kiÓu n«ng hé kh¸c nhau, cã môc ®Ých vµ c¬ chÕ h¹t ®éng kh¸c nhau. C¨n cø vµo môc ®Ých vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña n«ng hé ®Ó ph©n biÖt c¸c kiÓu hé n«ng d©n kh¸c nhau. - KiÓu n«ng hé hoµn toµn tù cÊp: ë kiÓu hé nµy, ng­êi n«ng d©n Ýt cã ph¶n øng víi thÞ tr­êng, nhÊt lµ thÞ tr­êng lao ®éng vµ vËt t­. - KiÓu n«ng hé chñ yÕu tù cÊp, cã trao ®æi mét phÇn n«ng s¶n lÊy hµng tiªu dïng, cã ph¶n øng Ýt nhiÒu víi gi¸ c¶ (chñ yÕu gi¸ vËt t­). - KiÓu n«ng hé b¸n phÇn lín s¶n phÈm n«ng s¶n, cã ph¶n øng nhiÒu víi thÞ tr­êng. - KiÓu n«ng hé hoµn toµn s¶n xuÊt hµng ho¸, cã môc ®Ých thu lîi nhuËn. Môc tiªu s¶n xuÊt cña c¸c hé quyÕt ®Þnh sù lùa chän s¶n phÈm kinh doanh, c¬ cÊu c©y trång, quyÕt ®Þnh møc ®Çu t­, ph¶n øng víi gi¸ c¶ vËt t­, lao ®éng vµ s¶n phÈm cña thÞ tr­êng. Còng theo ViÖn sÜ §µo ThÕ TuÊn, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c hé n«ng d©n tr¶i qua c¸c giai ®o¹n tõ thu nhËp thÊp ®Õn thu nhËp cao. - Giai ®o¹n n«ng nghiÖp tù cÊp: N«ng d©n trång mét c©y hay mét vµi c©y l­¬ng thùc chñ yÕu, Ýt ®Çu t­ th©m canh, n¨ng suÊt thÊp, gÆp nhiÒu rñi ro. - Giai ®o¹n kinh doanh tæng hîp vµ ®a d¹ng: Khi míi chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸, n«ng d©n b¾t ®Çu s¶n xuÊt nh÷ng lo¹i c©y trång phôc vô cho nhu cÇu cña thÞ tr­êng, thÞ tr­êng cÇn lo¹i n«ng s¶n g× th× s¶n xuÊt c©y trång ®ã; s¶n xuÊt ®a canh nªn gi¶m bít rñi ro._.. Tãm l¹i, hé n«ng d©n chuyÓn tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tù cÊp, tù tóc sang s¶n xuÊt hµng ho¸ g¾n víi thÞ tr­êng tiªu thô ë c¸c møc ®é kh¸c nhau thuú thuéc vµo tr×nh ®é, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi vµ c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ nhµ n­íc hç trî, thóc ®Èy n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hiÖn nay, ®Ó ¸p dông thµnh c«ng mét tiÕn bé kü thuËt míi hay mét ph­¬ng thøc canh t¸c míi… vµo s¶n xuÊt nh»m n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng n«ng s¶n vµ gi¸ trÞ thu nhËp/®¬n vÞ diÖn tÝch canh t¸c th× cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch ®Çu t­, hç trî, trî gi¸ cña nhµ n­íc. * ChÝnh s¸ch vµ c¬ cÊu c©y trång §Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång mét c¸c cã c¨n cø khoa häc, phï hîp víi nhu cÇu cña thùc tiÔn vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña x· héi cÇn cã chÝnh s¸ch vÒ khoa häc - c«ng nghÖ ®Ó th«ng qua nghiªn cøu, nh»m thiÕt lËp ngay trªn ®ång ruéng cña ng­êi n«ng d©n nh÷ng m« h×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång cã hiÖu qu¶; ®ång thêi chuyÓn giao c¸c tiÕn bé kü thuËt cho n«ng d©n nh»m nh©n réng m« h×nh. Bªn c¹nh ®ã còng cÇn cã nh÷ng c¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ tµi chÝnh ®Ó hç trî cho ng­êi n«ng khi míi b¾t ®Çu thùc hiÖn viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång còng nh­ chÝnh s¸ch khen th­ëng ®Ó khuyÕn khÝch nh÷ng hé, ®Þa ph­¬ng chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång thµnh c«ng, cã hiÖu qu¶. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ sÏ dÉn ®Õn møc ®é ph©n ho¸ giµu nghÌo ngµy cµnh m¹nh, cã sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ, ®Ó h¹n chÕ t×nh tr¹ng nµy cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn c«ng nghiÖp n«ng th«n, th©m canh, t¨ng vô ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸. §a d¹ng c©y trång ®Ó ®a d¹ng ho¸ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp lµ qu¸ tr×nh chñ yÕu ®Ó c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr­êng n«ng s¶n ngµy cµng t¨ng. Qu¸ tr×nh ®a d¹ng ho¸ c©y trång lµ do sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hé quyÕt ®Þnh vµ cßn tuú thuéc vµo tõng vïng, nh­ng vÊn ®Ò khã kh¨n vÒ vèn ®Çu t­ cho s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh c¬ b¶n. C¸c hé nghÌo kinh doanh rÊt ®a d¹ng, chØ khi hä giµu lªn míi tËp trung vµo mét sè ngµnh nghÒ nhÊt ®Þnh. Nh­ vËy, chuyªn m«n ho¸ chØ cã thÓ x¶y ra khi tr×nh ®é s¶n xuÊt hµng ho¸ ®· ph¸t triÓn ®Õn møc cao (§µo ThÕ TuÊn, 1997) [52] Mét khã kh¨n kh¸c lµm cho n«ng d©n ngÇn ng¹i kh«ng d¸m ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt vµ chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång lµ thiÕu thÞ tr­êng tiªu thô n«ng s¶n. Do ®ã, ®Ó t×m kiÕm, më réng thÞ tr­êng, nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch ®Ó t¹o m«i tr­êng lµnh m¹nh, sßng ph¼ng trong ph¸t triÓn thÞ tr­êng vµ ®Çu t­ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng nh­ ®­êng giao th«ng, m¹ng l­íi ®iÖn vµ th«ng tin… Sù ph©n ho¸ cña n«ng hé vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt chªnh lÖch cña c¸c kiÓu n«ng hé ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång. C¸c kiÓu n«ng hé kh¸c nhau cã tr×nh ®é tiÕp thu vµ ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt ë møc ®é kh¸c nhau. Tr×nh ®é lµ yÕu tè quan träng trong viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång cña c¸c n«ng hé trong giai ®o¹n ®Çu cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng ho¸, khi kü thuËt ¸p dông ch­a ph¶i cÇn nhiÒu vèn th× viÖc ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt lµ mét xu thÕ cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn. * ThÞ tr­êng vµ c¬ cÊu c©y trång Theo Robert S. Pindyck, Daniel L. Rubingeld (Kinh tÕ häc vÜ m«, NXB Thèng kª, Hµ Néi, 1999) (dÉn Hå GÊm, 2003) [15] th× thÞ tr­êng lµ tËp hîp nh÷ng ng­êi mua vµ ng­êi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau dÉn ®Õn kh¶ n¨ng trao ®æi. ThÞ tr­êng lµ trung t©m cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. ThÞ tr­êng c¹nh tranh hoµn h¶o lµ thÞ tr­êng cã nhiÒu ng­êi mua vµ ng­êi b¸n, kh«ng cã mét c¸ nh©n nµo cã ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ ®Õn ng­êi mua vµ ng­êi b¸n. Trong thÞ tr­êng c¹nh tranh hoµn h¶o th­êng phæ biÕn mét gi¸ duy nhÊt lµ gi¸ thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o lµ nh÷ng ng­êi b¸n kh¸c nhau cã thÓ ®Æt gi¸ kh¸c nhau cho cïng mét lo¹i s¶n phÈm, khi ®ã gi¸ thÞ tr­êng ®­îc hiÓu lµ gi¸ b×nh qu©n phæ biÕn. ThÞ tr­êng lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång hîp lý. Theo c¬ chÕ thÞ tr­êng th× c¬ cÊu c©y trång ph¶i lµm râ ®­îc c¸c vÊn ®Ò: trång c©y g×, ®èi t­îng phôc vô lµ ai. Th«ng qua sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng cã t¸c ®éng ®Þnh h­íng cho ng­êi s¶n xuÊt nªn trång c©y g×, víi sè l­îng chi phÝ nh­ thÕ nµo ®Ó ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña x· héi vµ thu ®­îc kÕt qu¶ cao. Th«ng qua thÞ tr­êng, ng­êi s¶n xuÊt ®iÒu chØnh quy m« s¶n xuÊt, c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång, thay ®æi gièng c©y trång, c¬ cÊu mïa vô cho phï hîp víi thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng cã t¸c dông ®iÒu chØnh c¬ cÊu c©y trång, chuyÓn dÞch theo h­íng ngµy cµng ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n. C¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång chÝnh lµ ®iÒu kiÖn, lµ yªu cÇu ®Ó më réng thÞ tr­êng. Khu vùc n«ng th«n lµ thÞ tr­êng cung cÊp n«ng s¶n hµng ho¸ cho toµn x· héi vµ lµ thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm cña ngµnh c«ng nghiÖp, cung cÊp n«ng s¶n cho ngµnh dÞch vô vµ ®ã còng lµ n¬i cung cÊp lao ®éng cho c¸c ngµnh nghÒ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Do vËy, thÞ tr­êng vµ sù c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. ThÞ tr­êng lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång, song nã cã mÆt h¹n chÕ lµ nÕu ®Ó cho ph¸t triÓn mét c¸ch tù ph¸t sÏ dÉn ®Õn sù mÊt c©n ®èi ë mét giai ®o¹n, mét thêi ®iÓm nµo ®ã. ChÝnh v× vËy cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña thÞ tr­êng. Kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra dïng ®Ó mua b¸n, trao ®æi trªn thÞ tr­êng, gi¸ trÞ cña s¶n phÈm hµng ho¸ ph¶i th«ng qua thÞ tr­êng vµ ®­îc thÞ tr­êng chÊp nhËn (dÉn theo Hå GÊm, 2003) [15] 2.2 Tæng quan vÒ biÖn ph¸p chèng h¹n ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp §Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña h¹n h¸n ®èi víi n¨ng suÊt c©y trång, William vµ Robertson ®· ®­a ra ph­¬ng ph¸p dù b¸o n¨ng suÊt mét sè c©y trång c¹n nh­ ng«, khoai t©y, lóa m× ë Canada theo ph­¬ng tr×nh bËc 2 cã d¹ng chung nh­ sau: Y = Co + C1X + C2X2 . Trong ®ã: X lµ ®é Èm h÷u hiÖu cña ®Êt, X còng lµ hµm sè cña ®é Èm kh«ng khÝ vµ l­îng m­a: X = b1Md1 + b2Md2 + b3Md3 + b4Md4 Md1: §é Èm tÝch luü vµo cuèi th¸ng 4, Md2, Md3, Md4: L­îng m­a th¸ng tõng vïng, Co, C1, C2, b1, b2, b3, b4 : c¸c hÖ sè [dÉn theo 12]. B¶ng 2.1. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng kh« h¹n ë c¸c khu vùc Khu vùc Mïa §«ng Mïa Xu©n Mïa HÌ Mïa Thu T©y B¾c D D B B §«ng B¾c D C A B §ång b»ng B¾c bé D B B B B¾c Trung bé C C D A Nam Trung bé C D D B Cùc Nam Trung bé E E B B T©y nguyªn E E B A Nam bé E E A A §Ëu t­¬ng lµ c©y ­a Èm, nhu cÇu vÒ n­íc thay ®æi tïy theo ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®iÒu kiÖn trång trät vµ thêi gian sinh tr­ëng. Nhu cÇu n­íc t¨ng dÇn khi c©y lín, ®é Èm thËt sù cÇn thiÕt vµo hai thêi kú ph¸t triÓn lµ thêi kú n¶y mÇm vµ thêi kú h×nh thµnh qu¶. N­íc ¶nh h­ëng ®Õn sinh tr­ëng cña c©y c¶ vÒ mÆt sinh lý, sinh hãa, h×nh th¸i vµ gi¶i phÉu cña c©y, dÉn ®Õn lµm gi¶m n¨ng suÊt. Trong thêi kú sinh tr­ëng, c©y ®Ëu t­¬ng chØ cÇn 300- 350 mm n­íc, ®é Èm thÝch hîp nhÊt ®èi víi c©y ®Ëu t­¬ng n»m trong kho¶ng 75-90% ®é Èm giíi h¹n ®ång ruéng. NÕu ®é Èm nhá h¬n 75% sÏ k×m h·m sù sinh tr­ëng cña c©y, tuy nhiªn møc ®é k×m h·m thay ®æi tïy ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é vµ giai ®o¹n sinh tr­ëng. Trong thêi kú sinh tr­ëng dinh d­ìng nÕu thiÕu n­íc sÏ dÊn ®Õn l­îng CO2 hÊp thô trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch l¸ gi¶m vµ diÖn tÝch quang hîp gi¶m do sù ph¸t triÓn cña l¸ kÐm, l¸ chãng tµn (Alberler, 1975 – 1977) [38]. ThiÕu n­íc vµo thêi kú ra hoa lµm gi¶m tû lÖ ®Ëu qu¶, h¹n vµo thêi kú qu¶ lµm gi¶m n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng lín nhÊt. Vµo thêi kú cao ®iÓm l­îng n­íc cÇn dïng lµ 7,6 mm/ngµy, hÖ sè sö dông n­íc tõ 1500-3500m3 cho viÖc h×nh thµnh mét tÊn h¹t. Tæng l­îng n­íc cÇn cho c¶ vô biÕn ®éng 3000-3500m3/ha. Nhu cÊu n­íc trong 1 vô cña c©y ®Ëu t­¬ng kho¶ng 450 – 750 mm. Nhu cÇu cao nhÊt lµ 7,5 mm/ngµy trong giai ®o¹n sinh tr­ëng m¹nh, në hoa vµ h×nh thµnh qu¶. C©y nh¹y c¶m víi óng ngËp vµ h¹n h¸n. H¹n h¸n trong giai ®o¹n në hoa - ph¸t triÓn qu¶ lµm qu¶ rông nhiÒu [24] N¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng bÞ ¶nh h­ëng nghiªm träng do sù c¨ng th¼ng vÒ ®é Èm ®Êt trong giai ®o¹n lµm h¹t vµ cã thÓ gi¶m n¨ng suÊt h¹t 20 – 50 % (Samui)[30]. Trong thêi kú sinh tr­ëng sinh thùc, c©y rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng bÊt lîi vÒ n­íc, phÇn lín sù biÕn ®æi vÒ n¨ng suÊt lµ do sù biÕn ®éng vÒ l­îng n­íc cho c©y trong thêi kú ra hoa, ®Ëu qu¶ (Thomson, 1970)[38]. ë ViÖt Nam, vÊn ®Ò x¸c ®Þnh c©n b»ng n­íc vµ nhu cÇu t­íi cña c©y trång c¹n còng ®· ®­îc nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m nghiªn cøu. Theo Hµ Häc Ng« (1977), suèt thêi gian sinh tr­ëng c©y ng« yªu cÇu ®é Èm ®Êt trong kho¶ng 70% - 85%. Ngoµi giíi h¹n ®é Èm ®Êt nµy sÏ lµm gi¶m n¨ng suÊt tõ 9% - 32%, nhÊt lµ thiÕu Èm vµo thêi kú 13 - 14 l¸. Theo Ng« §øc ThiÖu (1978) ®èi víi ng« thêi kú tõ 7 - 8 l¸ ®Õn thu ho¹ch ®é Èm ®Êt cÇn duy tr× tõ 70% - 80% ®é Èm tèi ®a ®ång ruéng lµ thÝch hîp cho ng« sinh tr­ëng, ph¸t triÓn [4]. Tuy lµ mét c©y trång c¹n song n­íc lµ nhu cÇu quan träng vµ lµ yÕu tè h¹n chÕ ®Õn s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng. Muèn t¹o ra mét gam chÊt kh« c©y ®Ëu t­¬ng cÇn 400-600g n­íc trong khi lóa cÇn 500-600, b«ng cÇn 465 gam, ng« cÇn 394 gam (Ph¹m V¨n ThiÒu, 1996)[38]. Sö dông chÊt gi÷ Èm chèng h¹n lµ mét tiÕn bé kü thuËt thuû lîi ®­îc øng dông ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®èi víi c¸c c©y trång ng¾n ngµy hoÆc dµi ngµy nh­ c©y l­¬ng thùc, c©y ¨n qu¶ vµ c©y c«ng nghiÖp. HiÖu qu¶ cña biÖn ph¸p ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh ë Mü, Canada, Trung Quèc, Israel víi viÖc lµm t¨ng n¨ng suÊt c©y trång ë nh÷ng vïng ®Êt h¹n, thiÕu nguån n­íc t­íi, kh«ng ®ñ chi phÝ ®Çu t­ x©y dùng hÖ thèng thuû lîi. ChÊt gi÷ Èm chèng h¹n cã thÓ sö dông víi nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau nh­ trén vµo h¹t gièng, trén víi ph©n bãn, bãn c¹nh gèc c©y hay phun lªn l¸ [12]. T­¬ng tù biÖn ph¸p sö dông chÊt gi÷ Èm, biÖn ph¸p che phñ ®Êt ®Ó lµm gi¶m bèc h¬i n­íc ®· ®­îc ¸p dông réng r·i trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi cho nhiÒu lo¹i c©y trång kh¸c nhau nh­: Ng«, ®Ëu t­¬ng, l¹c, c©y ¨n qu¶. B¶ng 2.2. ¶nh h­ëng cña chÊt gi÷ Èm ®èi víi ®é Èm ®Êt vµ n¨ng suÊt l¹c ChØ tiªu theo dâi §èi chøng Bãn ®Òu vµo ®Êt Bãn cïng h¹t gièng MA 500 B MA 500 MA 500B MA 500 1. ChiÒu cao c©y (cm) 32,50 37,50 41,80 38,30 33,30 2. Sè cµnh/c©y 3,33 6,66 7,33 6,66 4,66 3. N¨ng suÊt h¹t (g/chËu) 4,1 ± 0,4 6,1 ± 0,1 6,5 ± 0,6 4,7 ± 0,3 5,1 ± 0,5 4. §é Èm ®Êt sau trång 20 ngµy (%) 6,55 6,50 7,38 6,70 7,50 5. §é Èm ®Êt sau trång 50 ngµy (%) 5,32 5,88 6,05 5,88 5,46 Theo Barros (1987), n¨ng suÊt chÊt kh« cña ng« vµ ®Ëu ë ®Êt ®­îc che phñ cao h¬n ë ®Êt kh«ng ®­îc che phñ mÆc dï bèc tho¸t h¬i n­íc lµ gÇn nh­ nhau [dÉn theo 26]. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ §oµn V¨n §iÕm vµ Lª Minh (1999), sö dông chÊt gi÷ Èm MA500 (Mü) vµ MA500 B (Trung Quèc) cã ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu tíi ®é Èm ®Êt. §é Èm ®Êt biÕn ®æi theo chiÒu h­íng cã lîi cho sù sinh tr­ëng, ph¸t triÓn vµ lµm t¨ng n¨ng suÊt cña l¹c Sen lai 75/23 [12] . ¶nh h­ëng cña chÊt gi÷ Èm chèng h¹n ®Õn sinh tr­ëng, ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt cña l¹c Sen lai 75/23 nh­ ë b¶ng 2.2. T¹i S¬n La n¨m 2003, trªn n­¬ng ®­îc che phñ nilon n¨ng suÊt ng« t¨ng 8.8 tÊn/ha/vô. Lóa n­¬ng che phñ nilon n¨ng suÊt còng ®¹t 1.92 t¹/ha, t¨ng 100% so víi kh«ng che phñ [dÉn theo 26]. HiÖn nay, viÖc t¹o líp phñ thùc vËt vµ trång xen c¸c loµi hä ®Ëu vµo c¸c n­¬ng ng«, n­¬ng s¾n, v­ên c©y ¨n qu¶ còng ®· ®­îc ¸p dông réng r·i trong s¶n xuÊt, ®em l¹i nhiÒu kÕt qu¶ trong viÖc c¶i t¹o ®Êt, chèng sãi mßn vµ t¨ng n¨ng suÊt c©y trång. Theo kÕt qu¶ nghiªn cóu cña c¸c t¸c gi¶ TrÇn ThÞ ¢n, §oµn ThÞ Thanh Nhµn, Lª H÷u CÇn (2000 - 2002), vÒ t¸c dông cña viÖc che phñ nilon ®èi víi l¹c L14 cho thÊy sù sinh tr­ëng, ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt cña l¹c L14 t¨ng lªn râ rÖt so víi ®èi chøng kh«ng phñ nilon [2]. KÕt qu¶ cña biÖn ph¸p che phñ nilon víi sinh tr­ëng vµ n¨ng suÊt l¹c tr×nh bµy ë b¶ng 2.3. Qua b¶ng ta thÊy, trong ®iÒu kiÖn che phñ nilon, thêi gian sinh tr­ëng cña gièng l¹c L14 ë c¸c thêi vô ®· rót ng¾n 7 - 9 ngµy, n¨ng suÊt trung b×nh ®¹t 39.88 t¹/ha, t¨ng 26.7% so víi kh«ng che phñ nilon. B¶ng 2.3. T¸c dông che phñ nilon ®èi víi sinh tr­ëng vµ n¨ng suÊt l¹c ChØ tiªu theo dâi Kh«ng phñ nilon Phñ nilon Thêi gian sinh tr­ëng (ngµy) 127 119 ChiÒu cao c©y (cm) 40.9 43.9 Cµnh c©y cÊp I (cµnh) 3.7 4.1 N¨ng suÊt (t¹/ha) 31.6 39.9 N¨ng suÊt t¨ng (%) - 26.7 D­¬ng Hång Hiªn (1964) cho r»ng, trång xen trªn ®åi cã t¸c dông gi÷ ®Êt, gi÷ n­íc vµ gi÷ ®é Èm ®Êt do xen canh t¹o ra c¸c th¶m xanh che phñ. §oµn V¨n §iÕm, NguyÔn H÷u TÒ vµ céng sù (1992, 1995) ®Òu cho r»ng vô ®«ng lµ vô kh« h¹n nhÊt trong n¨m, biÖn ph¸p tñ gèc cho ®Ëu t­¬ng AK - 05, trång xen c©y phñ ®Êt cho ng« ®· mang l¹i hiÖu qu¶ t­¬ng ®­¬ng víi t­íi n­íc 2 lÇn cho c©y. Trång xen khoai lang lµm c©y che phñ ®Êt cho ng« cã t¸c dông gi÷ ®é Èm trong mïa kh«, n¨ng suÊt ng« t¨ng 1.7 t¹/ha [11] . 2.3 Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch hiÖu qu¶ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp 2.3.1 Ph©n tÝch hiÖu qu¶ kinh tÕ 2.3.1.1. Mét sè quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n - HiÖu qu¶ kinh tÕ lµ th­íc ®o hiÖu qu¶ sö dông c¸c nguån lùc khan hiÕm (®Çu vµo) kh«ng tÝnh ®Õn c¸c nguån lùc v« h¹n (n¨ng l­¬ng mÆt trêi, khÝ quyÓn..) - C¸c hÖ thèng n«ng nghiÖp tån t¹i vµ ph¸t triÓn d­íi sù chi phèi cña c¸c quy luËt kinh tÕ. * Mét sè quy luËt kinh tÕ quan träng: (1) Quy luËt cung - cÇu: - HiÖu qu¶ sinh häc kh«ng bÞ ¶nh h­ëng bëi quy luËt cung - cÇu, bëi ho¹t ®éng khoa häc n«ng nghiÖp kh«ng quan t©m ®Õn liÖu ng­êi ta cã thÝch s¶n phÈm t¹o ra hay kh«ng hoÆc cã ai mua nã hay kh«ng? - HiÖu qu¶ kinh tÕ th× bÞ khèng chÕ bëi quy luËt cung- cÇu, nÕu s¶n phÈm t¹o ra kh«ng cã ng­êi mua th× kh«ng cã thu nhËp vµ n«ng nghiÖp ph¶i ngõng trÖ. Tiªu thô s¶n phÈm lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña kinh tÕ n«ng nghiÖp. - Nhu cÇu kh«ng ph¶n ¸nh mét c¸ch ®¬n gi¶n sù cÇn thiÕt mµ nã ph¶n ¸nh c¸i mµ ng­êi tiªu thô muèn vµ c¸i mµ anh ta cã thÓ mua. Sù lùa chän cña kh¸ch hµng ®· dÉn ®Õn sù c¹nh tranh cña c¸c nhµ s¶n xuÊt. C¸c nhµ s¶n xuÊt ®· cã sù ®Çu t­ lín ®Ó n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm vµ h¹ gi¸ thµnh. NhiÒu nhµ s¶n xuÊt còng lµm nh­ vËy do ®ã xuÊt hiÖn d­ thõa vµ gi¸ ph¶i h¹ xuèng. Nhµ s¶n xuÊt thÊy nguy c¬ thua lç nªn ngõng s¶n xuÊt, ®iÒu ®ã l¹i dÉn ®Õn sù thiÕu hôt. D­ thõa vµ thiÕu hôt ®· trë thµnh chu kú cña mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng [39]. Khã cã thÓ ®o¸n tr­íc ®­îc nhu cÇu kinh tÕ ®èi víi mét lo¹i s¶n phÈm nµo ®ã v× nã cßn phô thuéc vµo c¸c s¶n phÈm kh¸c. - NÕu cÇu lín h¬n cung: dÉn tíi khan hiÕm hµng ho¸, gi¸ c¶ t¨ng vät, g©y thiÖt h¹i cho ng­êi tiªu dïng. -NÕu cung lín h¬n cÇu: dÉn tíi khñng ho¶ng thõa, s¶n phÈm rít gi¸, ø ®äng, kh«ng b¸n ®­îc, còng g©y thiÖt h¹i cho ng­êi s¶n xuÊt. Ngoµi ra gi¸ c¶ cßn phô thuéc vµo thêi tiÕt (®­îc mïa hay mÊt mïa). Do ®ã quan ®iÓm cña chóng ta lµ: + S¶n xuÊt ph¶i cã dù tr÷. + §iÒu hoµ gi÷a c¸c vïng (trong mét quèc gia), gi÷a c¸c khu vùc (trªn ph¹m vi toµn cÇu). - C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn cÇu: + Møc thu nhËp cña ng­êi d©n. + Gi¸ cña s¶n phÈm. + Së thÝch ng­êi tiªu dïng. + Gi¸ c¶ cña s¶n phÈm thay thÕ... - C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng tíi cung: + Sù c¹nh tranh cung cÊp s¶n phÈm, + Gi¸ s¶n phÈm. + TÝnh mïa vô cña c¸c n«ng s¶n, + TÝnh rñi ro cao trong n¨ng suÊt n«ng nghiÖp (dÞch bÖnh, thiªn tai...) LuËt vÒ cÇu: - CÇu c¸ nh©n: LuËt vÒ cÇu cho biÕt c¸c møc ®é mua cña ng­êi nµo ®ã t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. Khi tÊt c¶ nh÷ng c¸i kh¸c ®Òu nh­ nhau th× c¸c l­îng cÇu vÒ mét s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng gi¶m dÇn khi gi¸ t¨ng. Nãi c¸ch kh¸c l­îng cÇu vµ gi¸ biÕn ®æi ng­îc chiÒu nhau. - CÇu cña thÞ tr­êng: CÇu cña thÞ tr­êng lµ biÓu hiÖn cÇu cña toµn thÓ nh÷ng ng­êi mua cã mÆt trªn thÞ tr­êng. CÇu thÞ tr­êng x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a sè l­îng ®ßi hái theo gi¸ c¶, trong khi nh÷ng thø kh¸c ®Òu nh­ nhau. Sù gi¶m gi¸ cña s¶n phÈm dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ lµm t¨ng l­îng cÇu cña mçi c¸ nh©n trong sè nh÷ng ng­êi tiªu thô, nh­ng ngoµi ra sù gi¶m nµy cho phÐp tÊt c¶ nh÷ng ng­êi tr­íc ®©y ®· kh«ng tiªu thô s¶n phÈm do vÊn ®Ò gi¸ c¶ th× nay tham gia ®­îc vµo thÞ tr­êng (vµ ng­îc l¹i) [39]. LuËt vÒ cung: - Cung c¸ nh©n: LuËt vÒ cung chØ ra vµo mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh nh÷ng l­îng b¸n s½n cã cña mét ai ®ã. Khi tÊt c¶ nh÷ng thø kh¸c lµ nh­ nhau th× sè l­îng cung mét s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng sÏ t¨ng khi gi¸ t¨ng. Nãi mét c¸ch kh¸c, c¸c l­îng cung vµ gi¸ thay ®æi cïng chiÒu. - Cung cña thÞ tr­êng: Cung cña thÞ tr­êng lµ tæng cung cña c¸ nh©n tham gia vµo thÞ tr­êng. Nh­ vËy cung cña thÞ tr­êng thiÕt lËp mèi liªn hÖ gi÷a sè l­îng cung theo gi¸ trong khi tÊt c¶ nh÷ng thø kh¸c lµ kh«ng thay ®æi. Khi mµ gi¸ cña mét s¶n phÈm t¨ng, l­îng cung cña mçi ng­êi s¶n xuÊt trªn thÞ tr­êng cã xu h­íng t¨ng. Nh­ng ngoµi l­îng cung vÒ tæng thÓ t¨ng do nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt míi ­íc tÝnh kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong c¸c ®iÒu kiÖn míi cña thÞ tr­êng (vµ ng­îc l¹i) [39]. (2) Quy luËt hiÖu qu¶ gi¶m dÇn: N¨ng suÊt c©y trång t¨ng theo tû lÖ thuËn víi møc ®Çu t­ s¶n xuÊt ë giai ®o¹n ®Çu ®Õn mét lóc nµo ®ã th× møc ®Çu t­ t¨ng lªn nh­ng n¨ng suÊt c©y trång kh«ng t¨ng n÷a mµ thËm chÝ cã thÓ gi¶m ®i. C¸c nhµ sinh häc vµ c¸c nhµ kü thuËt cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc møc ®Çu t­ ®Ó ®¹t ®­îc n¨ng suÊt c©y trång tèi ®a th«ng qua c¸c thÝ nghiÖm ®ång ru«ng. V­ît qua møc ®ã sÏ kh«ng cßn phï hîp víi søc s¶n xuÊt cña c©y trång. C¸c nhµ kinh tÕ th«ng qua viÖc sö dông c¸c tÝnh to¸n sÏ x¸c ®Þnh ®­îc møc ®Çu t­ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ nhÊt. - Quy luËt hiÖu qu¶ gi¶m dÇn lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh møc ®Çu t­ cã hiÖu qu¶ nhÊt ®èi víi mét ®Çu vµo nµo ®ã (ph©n bãn, thuèc trõ s©u, t­íi n­íc..) cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi n¨ng suÊt v×: + N¨ng suÊt cña c©y trång, vËt nu«i vµ nguån lùc cña n«ng hé lµ cã giíi h¹n. + N«ng hé cã nhiÒu ho¹t ®éng s¶n xuÊt, nh­ng nguån lùc h¹n chÕ. + Quy luËt nµy chØ ®óng víi c¸c yÕu tè h¹n chÕ n¨ng suÊt. 2.3.1.2. Mét sè chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ (1) Chi phÝ s¶n xuÊt: Chi phÝ s¶n xuÊt thÓ hiÖn hoÆc b»ng hiÖn vËt hoÆc b»ng tiÒn, sè l­îng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®­îc ®­a vµo mét hay nhiÒu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong thùc tiÔn cña mét c¬ së s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ta cã thÓ ph©n biÖt c¸c kh¸i niÖm vÒ chi phÝ tæng sè, chi phÝ cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm, chi phÝ biªn vµ chi phÝ c¬ héi. Chi phÝ tæng sè: Chi phÝ tæng sè bao gåm toµn bé chi phÝ tù cã cña c¬ së s¶n xuÊt (phÇn kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn) vµ toµn bé c¸c phÇn chi phÝ kh¸c (phÇn ph¶i tr¶ tiÒn) ®Ó cã thÓ t¹o ra mét l­îng s¶n phÈm liªn quan víi thêi kú mét n¨m. Nã bao gåm c¸c phÇn sau: L­¬ng, phÇn ph¸t canh, ph©n bãn, thøc ¨n gia sóc, gièng, l·i suÊt vay, khÊu hao vµ c¸c chi phÝ chung. - L­¬ng bao gåm: + Sè tiÒn thùc tÕ tr¶ cho c¸c lo¹i c«ng nh©n, th­êng xuyªn hoÆc thêi vô, lao ®éng thuª theo ngµy hay theo c«ng viÖc, thï lao trî cÊp, lµm cho c¬ së s¶n xuÊt. + C¸c phÇn tr¶ b»ng hiÖn vËt nh­ thøc ¨n, chç ë, thuª nhµ hay thuª ®Êt ë miÔn phÝ cho nh÷ng ng­êi lµm ®ã. + PhÇn chñ s¶n xuÊt ph¶i ®ãng cho c¬ quan b¶o hiÓm x· héi ®Ó cho c¸c c«ng nh©n cña hä ®­îc h­ëng c¸c lîi Ých x· héi hîp ph¸p. Mäi yÕu tè ®ã thÓ hiÖn tiÒn l­¬ng ph¶i tr¶. + Thªm vµo ®ã lµ l­¬ng kh«ng ph¶i tr¶ ®­îc ­íc tÝnh theo chi phÝ c¬ héi, chÝnh lµ sè thï lao mµ lÏ ra chñ s¶n xuÊt vµ c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh nhËn ®­îc khi hä tham gia mét viÖc cã thï lao hîp víi n¨ng lùc cña hä, nh­ng hä l¹i kh«ng nhËn mµ g¸n vµo c¬ së s¶n xuÊt. - PhÇn chi phÝ ph¸t canh lµ phÇn chi tr¶ cña ®Êt : nã bao gåm: + C¸c chi tr¶ cho chñ ®Êt vÒ phÇn ®Êt ph¸t canh nµy. + Gi¸ trÞ cña c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp nép cho chñ ®Êt theo phÇn ®Êt ph¸t canh nµy (ph¸t canh theo s¶n phÈm). + C¸c chi tr¶ kh¸c (tÝnh ®Õn tµi s¶n cè ®Þnh, thuÕ tr¶ cho ®Êt lÊn biÓn hay cung cÊp n­íc...) ®Ó cho cã thÓ sö dông ®Êt vµo môc tiªu n«ng nghiÖp. C¸c yÕu tè trªn ®©y chÝnh lµ phÇn ph¸t canh ph¶i tr¶ tiÒn. Thªm vµo ®ã lµ phÇn chi phÝ ph¸t canh do chÝnh chñ ®Êt khai th¸c chÝnh phÇn ®Êt cña hä, v× khi khai th¸c ®Êt cho c¸ nh©n m×nh, chñ s¶n xuÊt ®· kh«ng nhËn tiÒn ph¸t canh nh­ nÕu cho ng­êi kh¸c thuª: ®ã chÝnh lµ phÇn chi phÝ ph¸t canh kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. - C¸c chi phÝ vÒ ph©n bãn: Bao gåm sè tiÒn thùc tÕ dïng mua ph©n v« c¬ trong mét n¨m bãn cho phÇn ®Êt ®ai cña c¬ së s¶n xuÊt ®ã. Nãi chung ë ®©y ®· kh«ng tÝnh ®Õn c¸c t¸c ®éng tån d­ ph©n do khã ­íc tÝnh. PhÇn ph©n bãn do c¬ së s¶n xuÊt tù cã (ph©n chuång,…) lµ mét s¶n phÈm phô cña ch¨n nu«i vµ thùc tÕ, ®ã lµ s¶n phÈm trung gian mµ chi phÝ cña nã ®· ®­îc ®Ò cËp ®Õn råi: chi phÝ ph¸t canh, l­¬ng, thøc ¨n gia sóc…; nh­ vËy nh÷ng c¸i ®ã kh«ng n»m trong tæng chi phÝ s¶n xuÊt. - Thøc ¨n gia sóc cã hai nguån chÝnh: Mét phÇn lµ thøc ¨n tù s¶n xuÊt t¹i c¬ së vµ mét phÇn kh¸c lµ thøc ¨n mua cña th­¬ng tr­êng hay mua cña nh÷ng n«ng d©n kh¸c. Nh÷ng lo¹i thøc ¨n tù s¶n xuÊt ®­îc chñ yÕu lµ c¸c s¶n phÈm trung gian ®­îc chÕ biÕn thµnh s¶n phÈm cuèi cïng vµ kh«ng n»m trong tæng chi phÝ s¶n xuÊt v× ®· tÝnh ®Õn trong phÇn chi phÝ ph¸t canh, l­¬ng, ph©n bãn… chØ cã phÇn thøc ¨n ph¶i mua lµ tÝnh vµo tæng chi phÝ s¶n xuÊt. - C©y gièng vµ h¹t gièng: Lµ phÇn chi thùc tÕ ®Ó mua c¸c c©y vµ h¹t gièng t¹i c¬ së th­¬ng m¹i. §èi víi c¸c c©y vµ h¹t gièng ®Ó l¹i tõ vô tr­íc th× kh¸c. NÕu nh­ viÖc gieo h¹t ®­îc tiÕn hµnh trong cïng n¨m s¶n xuÊt ra (lóa vô thu ®«ng), th× ta coi chóng n»m trong tæng chi phÝ s¶n xuÊt, víi ®iÒu kiÖn lµ coi chóng nh­ mét s¶n phÈm trung gian, th× ®­¬ng nhiªn sÏ kh«ng tÝnh vµo n¨ng suÊt th« mµ cïng kh«ng tÝnh vµo chi phÝ s¶n xuÊt. NÕu viÖc gieo h¹t diÔn ra vµo n¨m sau (lóa xu©n), th× chóng ph¶i ®­îc tÝnh vµo tæng chi phÝ s¶n xuÊt, víi danh nghÜa kh«ng cã thu. Nh­ng tÊt nhiªn chóng ®­îc tÝnh vµo n¨ng suÊt th« cña n¨ng tr­íc ®ã. - C¸c chi tr¶ l·i suÊt: Tr­íc hÕt lµ bao gåm sè tiÒn tr¶ cho ng­êi cho vay hay c¸c tæ chøc tÝn dông theo phÇn chi tr¶ cho vèn vay (l·i suÊt ph¶i tr¶). Ngoµi ra nã còng gåm c¶ phÇn l·i suÊt vèn mµ c¬ së s¶n xuÊt tù cã ®Çu t­ vµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. PhÇn vèn nµy lÏ ra nÕu nh­ c¬ së s¶n xuÊt kh«ng sö dông th× sÏ ®­îc göi vµo ®©u ®ã vµ ®­îc h­ëng mét phÇn l·i suÊt nhÊt ®Þnh (phÇn l·i suÊt kh«ng ph¶i tr¶). - C¸c phÇn khÊu hao: lµ phÇn gi¸ trÞ cña vèn bÞ mÊt ®i thùc tÕ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. PhÇn lín vèn chØ cã thÓ dïng trong mét sè l­îng nhÊt ®Þnh c¸c kh©u ho¹t ®éng s¶n xuÊt: nh­ vËy, b×nh th­êng lµ nã ®· ®­îc khÊu trõ vµo mét trong c¸c ho¹t ®éng nµy mét phÇn cña gi¸ trÞ vèn ®Ó khÊu hao nh­ lµ m¸y mãc, c¶i t¹o ®Êt ®ai, nhµ x­ëng c«ng cô… ViÖc ­íc tÝnh khÊu hao lµ rÊt mÖt v× rÊt khã dù kiÕn chÝnh x¸c sè kh©u s¶n xuÊt ngay tõ khi míi b¾t tay vµo sö dông nguån vèn nµy. Ngoµi ra còng khã mµ dù kiÕn ®­îc nhÞp ®é khÊu hao vèn. Cuèi cïng, sù tiÕn ho¸ nhanh cña kü thuËt vµ sù lªn gi¸ liªn tôc khiÕn cho viÖc tÝnh to¸n khÊu hao dùa trªn gi¸ cña nh÷ng c¸i ®· cã kh«ng ®ñ ®Ó mua l¹i ®­îc vËt liÖu míi hay m¸y mãc míi. - C¸c chi phÝ chung bao gåm toµn bé chi phÝ mµ chóng ta ch­a tÝnh vµo nh÷ng chi phÝ trªn. Chóng bao gåm mét nhãm c¸c chi phÝ cßn l¹i rÊt ®a d¹ng vÒ b¶n chÊt gép l¹i vÝ dô nh­: chi phÝ ®iÖn tho¹i, b¶o hiÓm, duy tr× b¶o d­ìng vµ söa ch÷a m¸y mãc, ®iÖn, chi phÝ ch¨m sãc ch÷a bÖnh chi gia sóc [40]. Chi phÝ cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm: Chi phÝ cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm lµ phÇn chi phÝ tÝnh cho mét s¶n phÈm thùc tÕ cña mçi ho¹t ®éng s¶n xuÊt. ViÖc ­íc tÝnh chØ tiªu nµy tr­íc hÕt lµ lÊy c¸c thµnh phÇn cña tæng chi phÝ chia cho c¸c s¶n phÈm kh¸c nhau. Nh­ vËy ta sÏ cã ®­îc tæng chi phÝ cho tõng lo¹i s¶n phÈm nhau. Tõ tæng chi phÝ nµy, nÕu cã, ta khÊu trõ gi¸ trÞ cña c¸c s¶n phÈm phô (nh­ r¬m, th©n l¸ c©y hä ®Ëu, ph©n chuång...)lµ phÇn ®­îc dïng cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kh¸c, vµ l¹i thªm vµo gi¸ trÞ c¸c s¶n phÈm phô nhËn ®­îc tõ c¸c s¶n phÈm nµy. Nh­ vËy tæng chi phÝ thu ®­îc sÏ chia cho sè l­îng s¶n phÈm cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt nµy: th­¬ng sè ®ã chÝnh lµ chi phÝ cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm [40]. Chi phÝ biªn vµ chi phÝ c¬ héi: Chi phÝ biªn lµ phÇn t¨ng lªn cña chi phÝ tæng khi ta s¶n xuÊt t¨ng thªm mét ®¬n vÞ s¶n phÈm n«ng nghiÖp nµo ®ã. Nh­ng thùc tÕ kh¸i niÖm nµy lµ rÊt khã ¸p dông trong c¬ së s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Theo lý thuyÕt kinh tÕ mét l­îng s¶n phÈm bæ xung trong mét thêi kú ng¾n cÇn ph¶i cã mét l­îng lín c¸c yÕu tè biÕn (c¸c yÕu tè s¶n xuÊt). Nh­ng chñ n«ng tr¹i kh«ng cã kh¶ n¨ng biÕt ®­îc chi phÝ biªn b»ng c¸ch thay ®æi sè l­îng c¸c yÕu tè biÕn: thùc tÕ anh ta tiÕn hµnh mét lo¹i s¶n xuÊt víi mét l­îng yÕu tè biªn nhÊt ®Þnh mµ dÜ nhiªn anh ta hy väng nã cµng gÇn cµng tèt víi sè l­îng hµm tèi ®a lîi nhuËn. MÆt kh¸c chñ n«ng tr¹i cã thÓ thu ®­îc mét sè l­îng s¶n phÈm bæ xung nµo ®Êy trong mét ®iÒu kiÖn kü thuËt nhÊt ®Þnh, b»ng c¸ch chÞu bá mét phÇn tiÒn tõ mét ho¹t ®éng s¶n xuÊt kh¸c. VÝ dô khi anh ta nu«i 20 con bß, anh ta cã thÓ nu«i thªm 1 con n÷a víi ®iÒu kiÖn dµnh ra mét phÇn diÖn tÝch mµ lÏ ra anh ta trång ng«... nh­ vËy chi phÝ thªm cho mét con bß thùc tÕ lµ t­¬ng ®­¬ng víi phÇn thu nhËp bÞ mÊt ®i khi chñ trang tr¹i dµnh phÇn ®ã ®Ó nu«i bß mµ kh«ng ®­îc dïng vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kh¸c: ®ã gäi lµ chi phÝ c¬ héi. Chi phÝ c¬ héi chÝnh lµ phÇn thu nhËp mÊt ®i do thùc hiÖn mét ho¹t ®éng s¶n xuÊt kh¸c. (2) Lîi nhuËn, thu nhËp vµ gi¸ trÞ gia t¨ng Lîi nhuËn: Lîi nhuËn chÝnh lµ phÇn chªnh lÖch gi÷a n¨ng suÊt th« vµ chi phÝ s¶n xuÊt. Nã ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: Lîi nhuËn = n¨ng suÊt th« - chi phÝ s¶n xuÊt (1) NÕu n¨ng suÊt th« nhá h¬n chi phÝ s¶n xuÊt, c«ng thøc (1) sÏ trë thµnh ©m vµ cã nghÜa lµ s¶n xuÊt bÞ lç vèn. Do chi phÝ gåm c¸c yÕu tè ph¶i tr¶ tiÒn vµ c¸c yÕu tè kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn: Chi phÝ s¶n xuÊt = c¸c yÕu tè ph¶i tr¶ tiÒn + c¸c yÕu tè kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn (2) Thu nhËp = n¨ng suÊt th« - c¸c yÕu tè ph¶i tr¶ tiÒn (3) Thu nhËp: lµ nh÷ng c¸i cßn l¹i cho chñ s¶n xuÊt tõ n¨ng suÊt th« sau khi ®· trõ ®i toµn bé c¸c chi phÝ s¶n xuÊt. Nh­ vËy ta cã: rót c«ng thøc (2) thay vµo c«ng thøc (3) ta cã: Thu nhËp = n¨ng suÊt th« - Chi phÝ s¶n xuÊt + yÕu tè kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn (4) Tõ c«ng thøc (1) ta viÕt l¹i c«ng thøc (4): Thu nhËp = Lîi nhuËn + c¸c yÕu tè kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn (4) Gi¸ trÞ gia t¨ng: Ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña mét c¬ së tèt nhÊt lµ ®­îc tÝnh theo gi¸ trÞ gia t¨ng: gi¸ trÞ gia t¨ng lµ phÇn chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng (n¨ng suÊt th«) vµ tæng l­îng tiÒn ®· sö dông cho viÖc mua b¸n nh÷ng thø kh¸c ®Ó phôc vô s¶n xuÊt nµy. Trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, gi¸ trÞ gia t¨ng lµ tæng c¸c gi¸ trÞ gia t¨ng cña c¬ së s¶n xuÊt kh¸c nhau cÊu thµnh nªn ngµnh s¶n xuÊt nµy [40]. 2.3.2 Ph©n tÝch hiÖu qu¶ x· héi vµ m«i tr­êng 2.3.2.1 Quan ®iÓm sö dông ®Êt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng TÝnh bÒn v÷ng cña mét nÒn n«ng nghiÖp ë ®©y ®­îc thÓ hiÖn trªn c¶ 3 mÆt: bÒn v÷ng kinh tÕ, sù chÊp nhËn cña x· héi vµ bÒn v÷ng m«i tr­êng sinh th¸i. Chóng ta thÊy râ rµng mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a hÖ thèng kinh tÕ vµ m«i tr­êng tù nhiªn. Con ng­êi víi ho¹t ®éng kinh tÕ cña minh lÊy ®i tõ m«i tr­êng thiªn nhiªn nh÷ng g× hä cÇn ®Ó n©ng cao møc sèng cña m×nh. Sau ®ã còng chÝnh con ng­êi l¹i th¶i ra m«i tr­êng nh÷ng chÊt lµm huû ho¹i m«i tr­êng. Trong lÞch sö canh t¸c ®· chØ cã 3 hÖ thèng ®­îc c«ng nh©n cã søc s¶n xuÊt æn ®Þnh (tuy møc hiÖu qu¶ lµ kh¸c nhau): - Sù du canh lu©n håi ; - HÖ ch¨n th¶ gia sóc lu©n phiªn; - HÖ canh t¸c lóa n­íc. C¸c hÖ thèng nµy tån t¹i kh¸ l©u trong ®iÒu kiÖn ®ßi hái møc ®Çu t­ thÊp, h­ëng lîi thÊp vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cßn dåi dµo. Nh­ng ngµy nay, víi nh÷ng biÕn ®æi lín lao trªn toµn cÇu, khu vùc, mçi quèc gia thËm chÝ ë tõng ®Þa ph­¬ng th× c¸c hÖ ®ã còng kh«ng thÓ tån t¹i bÒn v÷ng ë kh¾p n¬i nh­ x­a n÷a. Lý do: - §iÒu kiÖn tù nhiªn kh«ng cßn dåi dào. - D©n sè t¨ng. - Nhu cÇu vÒ ®êi sèng t¨ng Theo PGS, TS Lª §×nh Th¾ng (1998): Mét nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng ph¶i gi÷ v÷ng tèc ®é t¨ng tr­ëng æn ®Þnh, gi¶m tèi ®a vµ ®i ®Õn xo¸ bá ¸p lùc cña x· héi ®Õn huû ho¹i m«i tr­êng, cñng cè vµ x©y dùng hÖ sinh th¸i m«i tr­êng ngµy cµng hµi hoµ c©n ®èi, phôc håi l¹i nguån gien thùc vËt vµ ®éng vËt quý hiÕm [35]. Theo NguyÔn Tö Siªm, Th¸i Phiªn (1999): Mét hÖ canh t¸c lµ bÒn v÷ng khi nã kh«ng ngõng tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña n«ng d©n mµ kh«ng lµm tho¸i ho¸ nÒn dù tr÷ c¬ b¶n cña hä [28]. Do sù gia t¨ng d©n sè, nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ ®· g©y ¸p lùc rÊt lín ®èi víi ®Êt n«ng nghiÖp. Môc tiªu cña con ng­êi lµ sö dông ®Êt mét c¸ch khoa häc vµ hîp lý. Trong qu¸ tr×nh sö dông l©u dµi víi nhËn thøc cßn h¹n chÕ dÉn tíi nhiÒu vïng ®Êt ®ai ®ang bÞ tho¸i ho¸, ¶nh h­ëng tíi m«i tr­êng sèng cña con ng­êi. Nh÷ng diÖn tÝch ®Êt ®ai thÝch hîp cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ngµy cµng bÞ thu hÑp, do ®ã con ng­êi ph¶i më mang diÖn tÝch canh t¸c trªn c¸c vïng ®Êt kh«ng thÝch hîp, hËu qu¶ ®· g©y ra qu¸ tr×nh tho¸i ho¸, röa tr«i ®Êt mét c¸ch nghiªm träng. Tr­íc nh÷ng n¨m 1970, trong n«ng nghiÖp ng­êi ta nãi nhiÒu ®Õn gièng míi n¨ng suÊt cao vµ kü thuËt th©m canh cao. Tõ sau n¨m 1970 mét kh¸i niÖm míi xuÊt hiÖn vµ ngµy cµng cã tÝnh thuyÕt phôc lµ kh¸i niÖm vÒ tÝnh bÒn v÷ng vµ n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. Theo Lª V¨n Khoa [20], ®Ó ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng còng ph¶i lo¹i bá ý nghÜ ®¬n gi¶n r»ng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ sÏ ®Çu t­ tõ bªn ngoµi vµo. Ph¹m ChÝ Thµnh [33] cho r»ng, cã 3 ®iÒu kiÖn ®Ó t¹o ra nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng ®ã lµ c«ng nghÖ b¶o tån tµi nguyªn cã sù tham gia cña nh÷ng tæ chøc tõ bªn ngoµi vµ nh÷ng tæ chøc tõ ®Þa ph­¬ng. T¸c gi¶ cho r»ng xu thÕ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng ®­îc c¸c n­íc ph¸t triÓn khëi x­íng ®· trë thµnh ®èi t­îng ®Ó c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nghiªn cøu theo h­íng kÕ thõa, ch¾t läc c¸c tinh tuý cña c¸c nÒn n«ng nghiÖp, kh«ng ch¹y theo c¸i hiÖn ®¹i mµ b¸c bá nh÷ng c¸i truyÒn thèng. Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, vÊn ®Ò chän c©y g×, con g× trong mét hÖ sinh th¸i kh«ng thÓ ¸p ®Æt theo ý muèn chñ quan mµ ph¶i ®iÒu tra, nghiªn cøu ®Ó hiÓu biÕt thiªn nhiªn. Kh«ng cã ai hiÓu biÕt hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp ë mét vïng b»ng chÝnh nh÷ng con ng­êi ®· sinh ra vµ lín lªn ë ®ã. V× vËy, x©y dùng nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng cÇn ph¶i cã sù tham gia cña n«ng d©n trong vïng nghiªn cøu. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ viÖc qu¶n lý vµ b¶o tån tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®Þnh h­íng thay ®æi c¸c c«ng nghÖ vµ thÓ chÕ theo mét ph­¬ng thøc sao cho ®¹t ®Õn sù tho¶ m·n mét c¸ch liªn tôc nh÷ng nhu cÇu cña con ng­êi thÕ hÖ h«m nay vµ mai sau [60]. Fetry [60] cho r»ng, ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp chÝnh lµ sù b¶o tån ®Êt, n­íc, c¸c nguån ®éng vµ thùc vËt kh«ng bÞ suy tho¸i, kü thuËt thÝch hîp, sinh lîi kinh tÕ vµ chÊp nhËn ®­îc vÒ mÆt x· héi. FAO ®· ®­a ra c¸c chØ tiªu cô thÓ trong n«ng nghiÖp bÒn v÷ng lµ: - Tho¶ m·n nhu cÇu l­¬ng thùc c¬ b¶n cña c¸c thÕ hÖ hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng vµ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp kh¸c. - Cung cÊp l©u dµi viÖc lµm, thu nhËp vµ ®iÒu kiÖn sèng, ®iÒu kiÖn lµm viÖc tèt cho mäi ng­êi trùc tiÕp lµm n«ng nghiÖp. - Duy tr× vµ chç nµo cã thÓ, t¨ng c­êng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ kh¶ n¨ng t¸i s¶n xuÊt cñ._.®é Èm ®Êt. §· cã sù kh¸c biÖt lín vÒ Èm ®é ë 2 c«ng thøc thùc nghiÖm. ë c«ng thøc l¹c trång xen víi s¾n ®é Èm ®Êt ®¹t gi¸ trÞ 32,8% cao h¬n 12,4% so víi c«ng thøc s¾n trång thuÇn. Sau trång 4 th¸ng, lóc nµy ®é che phñ cña c©y l¹c ®¹t tèi ®a ®ång thêi l­îng m­a còng nhiÒu h¬n nªn ®é Èm thêi kú nµy ®¹t cao. ë c«ng thøc l¹c trång xen víi s¾n ®é Èm ®Êt ®¹t 33,4% cao h¬n 9,4% so víi c«ng thøc s¾n trång thuÇn (24%). 4.5.2.5 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c«ng thøc thùc nghiÖm §Ó tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c«ng thøc thùc nghiÖm, chóng t«i tiÕn hµnh x¸c ®Þnh s¶n l­îng thùc thu cña c¸c c©y trång trong tõng c«ng thøc, Qua theo dâi vµ tÝnh to¸n chi phÝ ®Çu vµo, tæng thu, hiÖu qu¶ mét ®ång vèn, hiÖu qu¶ lao ®éng cña c¸c c«ng thøc chóng t«i thu ®­îc kÕt qu¶ sau: B¶ng 4.34. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c«ng thøc thùc nghiÖm TT C«ng thøc §¬n vÞ tÝnh (tr,®/ha) HQL§ (®/ngµy c«ng) HQ vèn (®/®ång) GTSX CPTG GTGT 1 CT1 14,98 6,57 8,41 33.640 2,28 2 CT2 50,92 18,55 32,37 64.740 2,75 - S¾n 15,82 6,57 9,25 37.000 2,41 - L¹c 35,10 11,98 23,12 92.480 2,93 HiÖu qu¶ kinh tÕ: Gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng ®­îc tÝnh theo gi¸ t¹i thêi ®iÓm lµm thùc nghiÖm. Qua b¶ng 4.34 cho thÊy, thu nhËp thuÇn cña c«ng thøc l¹c trång xen víi s¾n lµ 32,37 triÖu ®ång/ha, cao gÊp 4 lÇn so víi c«ng thøc s¾n trång thuÇn (8,41 triÖu ®ång/ha). TÝnh trung b×nh ngµy c«ng lao ®éng cho 1 ha trång l¹c vµ 1 ha trång s¾n ®Òu lµ 250 ngµy c«ng th× hiÖu qu¶ ngµy c«ng lao ®éng cña c«ng thøc 2 lµ 64.740 ®/ngµy c«ng cao gÊp 1,92 lÇn so víi c«ng thøc 1 (33.640 ®/ngµy c«ng). HiÖu qu¶ mét ®ång vèn ®­îc tÝnh b»ng tæng thu nhËp chia cho tæng chi phÝ vËt chÊt. C«ng thøc 2 cã hiÖu qu¶ mét ®ång vèn ®¹t 2,75 cao h¬n 1,2 lÇn so víi c«ng thøc 1 (2,28) Tãm l¹i, qua kÕt qu¶ thùc nghiÖm chóng t«i nhËn thÊy, viÖc trång xen c©y l¹c víi c©y s¾n kh«ng nh÷ng lµm t¨ng ®é che phñ cho ®Êt, chèng xãi mßn, röa tr«i, gi÷ Èm cho ®Êt, … ®ång thêi mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n rÊt nhiÒu so víi viÖc trång thuÇn. Trªn ch©n ®Êt vµn cao, kh« h¹n, ®Êt ®ai b¹c mÇu, kh¶ n¨ng gi÷ n­íc kÐm cña huyÖn HiÖp Hoµ chóng t«i khuyÕn nghÞ ph¸t triÓn m« h×nh nµy. 4.6 C¸c gi¶i ph¸p gãp phÇn thùc thi c¬ cÊu c©y trång míi 4.6.1 Gi¶i ph¸p vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch Cã c¸c chÝnh s¸ch hç trî viÖc ®Çu t­ gieo trång nh÷ng gièng c©y trång míi cã n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng cao. Cã kÕ ho¹ch ­u tiªn ph¸t triÓn tõng lo¹i c©y trång cô thÓ trong tõng giai ®o¹n ®Ó cã biÖn ph¸p ®iÒu phèi, hç trî kÞp thêi theo ®Þnh h­íng chuyÓn ®æi, Giµnh mét tû lÖ ng©n s¸ch thÝch hîp phôc vô cho c«ng t¸c nghiªn cøu ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt míi trong s¶n xuÊt. Quy ho¹ch thµnh vïng s¶n xuÊt tËp trung, s¶n xuÊt mang tÝnh hµng ho¸ cao. UBND huyÖn HiÖp Hoµ cÇn xóc tiÕn nhanh viÖc dån ®iÒn ®æi vµ hoµn chØnh cÊp quyÒn sö dông ®Êt cho c¸c n«ng hé, c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh ®Ó ng­êi s¶n xuÊt yªn t©m ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt. 4.6.2 Gi¶i ph¸p vÒ khoa häc kü thuËt TiÕn bé kü thuËt vµ ®æi míi c«ng nghÖ lµ kh©u then chèt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. V× vËy cÇn ph¶i ®Èy m¹nh viÖc øng dông c¸c tiÕn bé kü thuËt tõ kh©u lµm ®Êt ®Õn kh©u nh©n gièng, ch¨m sãc vµ thu ho¹ch. KhuyÕn khÝch c¸c hé n«ng d©n sö dông c¸c gièng c©y trång míi, ®­a c¸c gièng c©y trång n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng tèt vµo trång phæ biÕn trªn ®Þa bµn, ®ång thêi g¾n víi c«ng nghÖ b¶o qu¶n sau thu ho¹ch. §Æc biÖt khuyÕn khÝch trång c¸c gièng l¹c chÞu h¹n, øng dông c¸c biÖn ph¸p che phñ polyetylen vµ che phñ r¬m r¹ ®Ó gi÷ Èm cho c©y l¹c. Ph¸t triÓn diÖn tÝch trång xen l¹c víi c©y s¾n ®Ó ph¸t huy kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®Êt, n©ng cao ®é che phñ, kh¶ n¨ng gi÷ Èm, chèng xãi mßn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ. Më réng c«ng t¸c khuyÕn n«ng, khuyÕn ng­ phæ biÕn réng r·i c¸c ph­¬ng ph¸p b¶o vÖ thùc vËt tiªn tiÕn (IPM) ¸p dông réng r·i c«ng nghÖ sinh häc vµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn. 4.6.3 Gi¶i ph¸p vÒ thÞ tr­êng Cñng cè m¹ng l­íi th­¬ng nghiÖp, ph¸t triÓn chî n«ng th«n. KhuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ tham gia tiªu thô hµng ho¸ s¶n xuÊt cña huyÖn. Më réng liªn kÕt víi c¸c tØnh, ®Þa ph­¬ng kh¸c ®Ó liªn kÕt tiªu thô s¶n phÈm cña nhau, nh»m t¹o thÞ tr­êng æn ®Þnh cho s¶n phÈm cña n«ng d©n trong huyÖn. KiÓm so¸t vµ t¹o lËp thÞ tr­êng n«ng s¶n n«ng th«n mét c¸ch b×nh ®¼ng vµ æn ®Þnh. H­íng n«ng d©n tËp trung s¶n xuÊt vµo nh÷ng s¶n phÈm ®· cã c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn trong huyÖn vµ vïng l©n cËn. Dù b¸o vµ ®iÒu tiÕt c¬ cÊu diÖn tÝch c©y trång theo sù biÕn ®éng gi¸ c¶ n«ng s¶n. §Çu t­ c¸c c«ng nghÖ thu ho¹ch ®Ó b¶o qu¶n vµ n©ng cao chÊt l­îng n«ng s¶n, gi¶m tiªu hao vµ thÊt tho¸t sau thu ho¹ch. 4.6.4 Gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc thùc hiÖn Cã sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a "4 nhµ": (1) Nhµ n­íc: UBND huyÖn tæ chøc quy ho¹ch thµnh vïng s¶n xuÊt tËp trung, cã c¸c c¬ chÕ hç trî ph¸t triÓn s¶n xuÊt. C¸c c¬ quan chuyªn m«n nh­ phßng N«ng nghiÖp, tr¹m KhuyÕn n«ng, tr¹m BVTV tæ chøc tËp huÊn kü thuËt, chØ ®¹o n«ng d©n thùc hiÖn s¶n xuÊt. (2) Nhµ khoa häc: nghiªn cøu vµ chuyÓn giao tiÕn bé khoa häc kü thuËt míi vÒ kü thuËt th©m canh, c¸c gièng c©y trång míi. (3) Nhµ doanh nghiÖp: thu mua n«ng s¶n cña c¸c hé n«ng d©n. (4) Nhµ n«ng: Cã tr¸ch nhiÖm trång c©y theo ®óng quy tr×nh kü thuËt ®· ®­îc tËp huÊn. 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 5.1 KÕt luËn 1. HiÖp Hoµ lµ huyÖn trung du, cã ®Þa h×nh ®Æc tr­ng lµ ®åi thÊp, xen kÏ c¸c ®ång b»ng l­în sãng thÊp dÇn tõ §«ng B¾c xuèng T©y Nam. §Êt ®ai phÇn lín cã ®é dèc d­íi 80, cã thÓ ph¸t triÓn c©y l­¬ng thùc, c©y ¨n qu¶, c©y c«ng nghiÖp, trång rõng, .. Tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lµ 20.112 ha, ®Êt n«ng nghiÖp chiÕm 61,20% (12.310,11 ha), phÇn lín lµ ®Êt b¹c mÇu, kh¶ n¨ng gi÷ n­íc vµ dinh d­ìng kÐm. Tæng d©n sè cña huyÖn lµ 219.229 ng­êi, lao ®éng ngµnh n«ng, l©m, thñy s¶n lµ 90.438 ng­êi (chiÕm 83,16% tæng sè lao ®éng toµn huyÖn). C¸c lo¹i c©y trång nh­ l¹c, ®Ëu t­¬ng vµ khoai t©y ®Òu lµ nh÷ng c©y cã gi¸ trÞ cao, cã triÓn väng trë thµnh n«ng s¶n hµng ho¸. 2. HiÖp Hßa cã 8 lo¹i chÝnh, trong ®ã c¸c lo¹i ®Êt b¹c mµu trªn phï sa cæ (B), ®Êt n©u vµng trªn phï sa cæ (Fp), ®Êt ®á vµng trªn ®¸ sÐt (Ps)vµ ®Êt phï sa kh«ng ®­îc båi (P) th­êng cã ®Þa h×nh cao vµ vµn cao, tæng diÖn tÝch lµ 4 076 ha, chiÕm 36,59%. Lo¹i ®Êt vµn cao th­êng kh«ng chñ ®éng n­íc t­íi trong mïa kh« h¹n (tõ th¸ng X ®Õn th¸ng IV n¨m sau), v× thÕ c©y trång vô xu©n vµ c©y trång vô ®«ng th­êng bÞ t¸c ®éng cña h¹n h¸n nghiªm träng, sinh tr­ëng ph¸t triÓn kÐm, lµm gi¶m n¨ng suÊt. 3. HÖ thèng c©y trång trªn ch©n vµn cao tån t¹i 8 c«ng thøc lu©n canh c¬ b¶n, mçi c«ng thøc lu©n canh cã diÖn tÝch tõ 300 – 550 ha, cho thu nhËp tõ 8,4 – 67 triÖu ®ång/ha/n¨m. C¸c c«ng thøc lu©n canh cho hiÖu qu¶ cao lµ: l¹c xu©n - khoai lang hÌ – khoai t©y ®«ng; Rau – khoai lang – khoai t©y ®«ng; L¹c xu©n - ®Ëu t­¬ng hÌ – rau ®«ng; L¹c xu©n - ®Ëu t­¬ng hÌ – l¹c thu cho thu nhËp thuÇn tõ 50 – 67 triÖu ®ång/ha/n¨m. C«ng thøc ®éc canh c©y s¾n cho thu nhËp thÊp nhÊt (8,4 triÖu ®ång/ha/n¨m). 4. KÕt qu¶ thùc nghiÖm mét sè biÖn ph¸p kü thuËt míi cho thÊy, trång l¹c cã che phñ (nilon, r¬m r¹), gióp c©y l¹c sinh tr­ëng ph¸t triÓn thuËn lîi, rót ng¾n thêi gian sinh tr­ëng, h¹n chÕ cá d¹i, s©u, bÖnh h¹i, gi÷ ®é Èm ®Êt, h¹n chÕ tho¸t h¬i n­íc vµ m­a xèi trùc tiÕp nªn b¶o vÖ ®Êt tèt. Trång xen c©y l¹c víi c©y s¾n gióp n©ng cao ®é Èm ®Êt, b¶o vÖ vµ c¶i t¹o ®Êt tèt nªn lµm t¨ng n¨ng suÊt s¾n, ®ång thêi t¨ng thu nhËp cho ng­êi n«ng d©n. T¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi d©n lóc n«ng nhµn. 5. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu thùc tr¹ng ®Êt ®ai, hÖ thèng c©y trång vµ kÕt qu¶ thùc nghiÖm, chóng t«i ®Ò xuÊt c¬ cÊu c©y trång míi trªn ch©n ®Êt vµn cao cÇn chó träng ph¸t triÓn diÖn tÝch c¸c lo¹i c©y trång cã hiÖu qu¶ cao. øng dông c¸c biÖn ph¸p che phñ r¬m r¹, nilon vµ trång xen l¹c vµo s¾n ®Ó gi÷ ®é Èm, c¶i t¹o ®Êt. Tû lÖ diÖn tÝch mét sè c©y trång dù kiÕn nh­ sau: L¹c 35,33%, §Ëu t­¬ng 15,02%, Khoai lang 15,24%, Khoai t©y 12,47%, Rau c¸c lo¹i 10,12%, ng« 7,2%, s¾n xen l¹c 4,62%. 5.2 §Ò nghÞ 1. §Þa ph­¬ng cÇn tËp trung ph¸t triÓn c¸c c©y trång võa mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao võa cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ vµ c¶i t¹o ®Êt ®Æc biÖt lµ c©y hä ®Ëu. 2. Cã c¬ chÕ hç trî ®Ó khuyÕn khÝch ng­êi n«ng d©n ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt míi vµo s¶n xuÊt nh­ gieo trång c¸c gièng chÞu h¹n, c¸c biÖn ph¸p che phñ, trång xen gi÷ Èm ®Êt... 3. §Æc biÖt, cÇn quan t©m ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng kü thuËt, ®Èy m¹nh c«ng t¸c khuyÕn n«ng, ph¸t triÓn thÞ tr­êng, ®Èy m¹nh ho¹t ®éng dÞch vô, chÕ biÕn n«ng s¶n. Më réng ®Çu t­ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp theo h­íng s¶n xuÊt hµng ho¸. Tµi liÖu tham kh¶o TiÕng viÖt 1. §ç ¸nh, Bïi §×nh Dinh (1992), “§Êt ph©n bãn vµ c©y trång”, Khoa häc ®Êt sè 2, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, Trang 35 – 44 2. TrÇn ThÞ ¢n, §oµn ThÞ Thanh Nhµn, Lª H÷u CÇn (2003), X¸c ®Þnh thêi vô thÝch hîp cho gièng l¹c L14 trong ®iÒu kiÖn phñ vµ kh«ng phñ nilon trªn ®Êt c¸t ven biÓn Thanh Ho¸ trong vô xu©n. T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ PTNT sè 12 3. Bill Mollison, Reny Mia Slay (1994), §¹i c­¬ng vÒ n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, ng­êi dÞch Hoµng V¨n §øc, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi 4. NguyÔn TÊt C¶nh (2001). Nghiªn cøu m« h×nh m« pháng ®éng th¸i ®é Èm ®Êt vµ chÈn ®o¸n nhu cÇu t­íi n­íc cho ng«. LuËn ¸n TS. Khoa häc n«ng nghiÖp 5. Lª Träng Cóc, TrÇn §øc Viªn (1995). Ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi 6. Lª Sinh Cóc (1995), N«ng nghiÖp viÖt nam, NXB Thèng kª, Hµ Néi 7. Lª Song D­, NguyÔn ThÕ C«n (1970), Gi¸o tr×nh c©y l¹c, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi 8. Lª Song D­, NguyÔn ThÕ C«n (1979), Gi¸o tr×nh c©y l¹c, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi 9. Bïi Huy §¸p (1977), C¬ së khoa häc cña c©y vô ®«ng, NXB Khoa häc kû thuËt, Hµ Néi 10. Ng« ThÕ D©n (1991), TiÕn bé kü thuËt trång l¹c vµ ®Ëu t­¬ng ë ViÖt Nam, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi 11. §oµn V¨n §iÕm, NguyÔn H÷u TÒ (1995), Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång hîp lý trªn ®Êt ®åi gß b¹c mµu huyÖn Sãc S¬n - Hµ Néi. KÕt qu¶ nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång trung du, miÒn nói vµ ®Êt c¹n ®ång b»ng, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi 12. §oµn V¨n §iÕm, Lª Minh (1999), “BiÖn ph¸p sö dông chÊt gi÷ Èm chèng h¹n trªn ®Êt b¹c mµu”. Th«ng b¸o khoa häc cña c¸c tr­êng §¹i häc 13. Duan Shufen, 1999, C©y l¹c ë Trung Quèc nh÷ng bÝ quyÕt thµnh c«ng, Tµi liÖu dÞch cña Ng« ThÕ D©n, Ph¹m ThÞ V­îng, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi 14. Tr­¬ng §Ých (1995). Kü thuËt trång c¸c gièng c©y trång míi n¨ng suÊt cao. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi. tr. 115-119 15. Hå GÊm (2003). Nghiªn cøu gãp phÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång theo h­íng s¶n xuÊt hµng ho¸ t¹i huyÖn Dak Mil. tØnh Dak Lak. LuËn v¨n Th¹c sü N«ng nghiÖp. §¹i häc N«ng nghiÖp I. Hµ Néi 16. TrÇn §øc H¹nh, §oµn V¨n §iÕm, NguyÔn V¨n ViÕt (1997), Lý thuyÕt vÒ khai th¸c hîp lý nguån tµi nguyªn khÝ hËu n«ng nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi 17. Ph¹m V¨n HiÓn (1998), Nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c vïng ®ång bµo d©n téc £®ª trång c©y cao su trong thêi kú kiÕn thiÕt c¬ b¶n trªn cao nguyªn Bu«n Mª Thuét, LuËn ¸n tiÕn sÜ n«ng nghiÖp, §¹i häc N«ng nghiÖp I, Hµ Néi 18. NguyÔn V¨n HiÓn (chñ biªn) (2000). Chän gièng c©y trång. NXB Gi¸o dôc. Hµ Néi 19. I.G Degeus (1978), H­íng dÉn thùc hµnh bãn ph©n cho c©y trång nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi, NXB Khoa häc kü thuËt, Hµ Néi 20. Lª V¨n Khoa (1993), “VÊn ®Ò sö dông ®Êt vµ b¶o vÖ m«i tr­êng ë vïng trung du phÝa b¾c ViÖt Nam”, T¹p chÝ Khoa häc ®Êt, th¸ng 3/1993 21. Hoµng Kim, Mai V¨n QuyÕn (1990), Trång xen ng« ®Ëu trong c¸c hÖ thèng c©y trång vïng §ång Nam Bé, NXB Thµnh Phè Hå ChÝ Minh 22. Cao Liªm, TrÇn §øc Viªn (1990). Sinh th¸i häc n«ng nghiÖp vµ b¶o vÖ m«i tr­êng. NXB §¹i häc vµ Gi¸o dôc chuyªn nghiÖp. Hµ Néi 23. TrÇn §×nh Long (1997), Chän läc gièng c©y trång, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi 24. §oµn ThÞ Thanh Nhµn (1997) Gi¸o tr×nh c©y c«ng nghiÖp. NXBNN 25. Lý Nh¹c, Phïng §¨ng Chinh, D­¬ng H÷u TuyÒn (1987). Canh t¸c häc. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi 26. Ng« V¨n NhuËn (1985), B­íc ®Çu ph©n chia c¸c tiÒm n¨ng ®Êt n«ng nghiÖp ë trung du, miÒn nói b¾c bé ViÖt Nam, LuËn ¸n Phã TiÕn sÜ, §¹i häc S­ ph¹m I, Hµ Néi 27. Ph¹m V¨n Phª, NguyÔn ThÞ Lan (2001), Sinh th¸i häc n«ng nghiÖp vµ b¶o vÖ m«i tr­êng, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi 28. Th¸i Phiªn, NguyÔn Tö Siªm (1998).C©y ph©n xanh phñ ®Êt víi chiÕm l­îc sö dông hiÖn qu¶ ®Êt dèc ViÖt Nam. Canh t¸c trªn ®Êt dèc ë ViÖt Nam, NXB N«ng nghiÖp, trang 166-173 29. Mai V¨n QuyÒn (1996), Th©m canh lóa ë ViÖt Nam, NXB N«ng nghiÖp, Thµnh Phè Hå ChÝ Minh 30. Samui T.S. (2001), Nhu cÇu khÝ hËu cña c©y trång. TuyÓn tËp Héi th¶o huÊn luyÖn khÝ t­îng n«ng nghiÖp 2001. ViÖn khÝ t­îng thuû v¨n 31. Suichi Yoshida (1985), Nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña khoa häc trång lóa, NXB, Hµ Néi, Tr 156 – 350 32. TrÇn Danh Th×n (2001), Vai trß cña c©y ®Ëu t­¬ng, c©y l¹c vµ mét sè biÖn ph¸p kû thuËt th©m canh ë mét sè tØnh trung du, miÒn nói phÝa B¾c, LuËn ¸n tiÕn sÜ N«ng nghiÖp, §¹i häc N«ng nghiÖp I, Hµ Néi 33. Ph¹m ChÝ Thµnh, TrÇn V¨n DiÔn vµ Céng sù (1993), HÖ thèng n«ng nghiÖp, Gi¸o tr×nh cao häc, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, tr. 47 - 52 34. Ph¹m ChÝ Thµnh, Ph¹m TiÕn Dòng, §µo Ch©u Thu, TrÇn §øc Viªn (1996). HÖ thèng n«ng nghiÖp (Bµi gi¶ng cao häc n«ng nghiÖp). Tr­êng §HNNI. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi 35. Lª §×nh Th¾ng. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n – nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÕn. NXB N«ng nghiÖp.1998 36. Lª Duy Th­íc (1991). “VÒ khÝ hËu ®Êt ®ai vµ vÊn ®Ò bè trÝ c©y trång ë miÒn B¾c ViÖt Nam”. T¹p chÝ Tæ quèc. (sè 297). tr. 17 37. Lª Duy Th­íc (1997). N«ng l©m kÕt hîp. Gi¸o tr×nh cao häc n«ng nghiÖp. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi 38. Ph¹m V¨n ThiÒu (1996). C©y ®Ëu t­¬ng - kü thuËt trång vµ chÕ biÕn s¶n phÈm. NXB N«ng nghiÖp. 39. Thonon Armand, Kinh tÕ s¶n xuÊt, Ng­êi dÞch : Vò §×nh T«n, 2000. 40. Thonon Armand,Th­¬ng m¹i ho¸ vµ ph©n phèi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, Ng­êi dÞch : Vò §×nh T«n, 2001 41. §µo Ch©u Thu, §ç Nguyªn H¶i (1990), §¸nh gi¸ tiÓu vïng sinh th¸i ®Êt b¹c mµu Hµ Néi - Tµi liÖu héi nghi hÖ thèng canh t¸c ViÖt Nam 42. §µo Ch©u Thu (2004). Bµi gi¶ng cao häc hÖ thèng n«ng nghiÖp 43. NguyÔn Ninh Thùc (1990), Nghiªn cøu øng dông biÖn ph¸p kü thuËt sö dông häp lý ®Êt b¹c mµu, Tµi liÖu Héi nghÞ hÖ thèng canh t¸c ViÖt Nam, tr 164 – 170 44. Lª Minh To¸n (1998). Nghiªn cøu chuyÓn ®æi hÖ thèng c©y trång theo h­íng s¶n xuÊt hµng hãa ë huyÖn An Nh¬n, tØnh B×nh §Þnh. LuËn v¨n Th¹c sü N«ng nghiÖp. §¹i häc N«ng nghiÖp I. Hµ Néi. 45. Tr­êng §¹i Häc Kinh TÕ Quèc D©n (1996), Ph©n tÝch chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp n«ng th«n, NXB N«ng nghiªp, Hµ Néi 46. §µo ThÕ TuÊn (1962). Bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý ë hîp t¸c x·. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi 47. §µo ThÕ TuÊn (1978). C¬ së khoa häc cña viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi 48. §µo ThÕ TuÊn (1984). HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi 49. §µo ThÕ TuÊn (1984). C¬ së khoa häc cña viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi 50. §µo ThÕ TuÊn (1986), ChiÕn l­îc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 51. §µo ThÕ TuÊn (1989). “HÖ thèng n«ng nghiÖp”. T¹p chÝ céng s¶n (6). tr. 4-9 52. §µo ThÕ TuÊn (1997). Kinh tÕ hé n«ng d©n. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi 53. D­¬ng H÷u TuyÒn (1990), C¸c hÖ thèng canh t¸c 3 vô, 4 vô n»m ë vïng trång lóa ®ång b»ng s«ng Hång, Tµi liÖu Héi nghÞ hÖ thèng canh t¸c ViÖt Nam, tr 143 54. NguyÔn Duy TÝnh (1995). Nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång vïng ®ång b»ng s«ng Hång vµ B¾c Trung bé. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi 55. TrÇn §øc Viªn (1993), V¨n minh lóa n­íc x­a nay, NXB Khoa häc x· héi, Hµ Néi 56. Bïi ThÞ X« (1994), “Bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý trªn c¸c vïng ®Êt n«ng nghiÖp ngo¹i thµnh Hµ Néi”, T¹p chÝ khoa häc n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp thùc phÈm, th¸ng 4/1994, Tr 152 – 154 57. Zandstra H.G (1982), Nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång cho n«ng d©n trång lóa Ch©u ¸ - IRRI, NXB N«ng nghiÖp TiÕng Anh 58. CIP (1992), Annual report propagation and crop management 1991 in review, CIP Lima, Peru, P 114 – 115 59. Conway .G.R (1986) Agroeco Systems Analysis for Research and Development, Winrock Internetional Institute, Bangkok 60. FAO (1976) Aframework for land evaluation, FAO – Rome 61. Kolar. JS, Grewal. HS (1989), Phosphorus management of a rice wheat cropping system, Fertilizer - Research, P 27-32 62. Smyth A.J and Dumanski J. (1993), FESLM an International Framework for evaluation Sustainable Land Management, Wold Soil Report 73, FAO–Rome, P 63. Tadol H.L.S. (1993), Soilfertility and fertilizer Use an Overview of Research for Increasing and Sustaining Crop Productivity, CASAFA – ISSS – TWA, Workshop on the Intergration of Natural and Man Made Chemicals in Sustianable Agriculture in Asia, New Delhy, Indial 64. Zandstra H.G.. F.C. Price. E.C.Litsinger J.A and Morris (1981). Methodology for on farm cropping system rescarch. IRRI. Philippinne. P.31-35 Phô lôc 1: mét sè h×nh ¶nh minh ho¹ L¹c che phñ nilon L¹c xen canh víi s¾n Phô lôc 2: KÕt qu¶ xö lý thèng kª sè liÖu 1. KÕt qu¶ xö lý n¨ng suÊt thùc thu cña thùc nghiÖm che phñ l¹c BALANCED ANOVA FOR VARIATE N.SUﾊT FILE CHE PHU 14/ 8/ 9 21:21 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 1 VARIATE V003 N.SUﾊT LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 CTHUC$ 2 76.7293 38.3647 25.18 0.000 3 2 NL 4 34.1933 8.54833 5.61 0.019 3 * RESIDUAL 8 12.1907 1.52383 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 14 123.113 8.79381 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE CHE PHU 14/ 8/ 9 21:21 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 2 MEANS FOR EFFECT CTHUC$ ------------------------------------------------------------------------------- CTHUC$ NOS N.SUAT CT1 5 33.2400 CT2 5 30.4600 CT3(D/c) 5 27.7000 SE(N= 5) 0.552057 5%LSD 8DF 1.80020 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT NL ------------------------------------------------------------------------------- NL NOS N.SUﾊT 1 3 32.3333 2 3 27.7333 3 3 31.1000 4 3 30.5000 5 3 30.6667 SE(N= 3) 0.712702 5%LSD 8DF 2.32405 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE CHE PHU 14/ 8/ 9 21:21 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 3 F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |CTHUC$ |NL | (N= 15) -------------------- SD/MEAN | | | NO. BASED ON BASED ON % | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | N.SUﾊT 15 30.467 2.9654 1.2344 4.1 0.0005 0.0193 2. KÕt qu¶ xö lý ®é Èm ®Êt cña thùc nghiÖm che phñ l¹c BALANCED ANOVA FOR VARIATE ｧ.ﾈMT1 FILE DO AM 22/ 8/ 9 22:17 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 1 VARIATE V003 ｧ.ﾈMT1 LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 NL 4 1.58933 .397333 1.06 0.436 3 2 CT$ 2 2.48133 1.24067 3.31 0.089 3 * RESIDUAL 8 2.99867 .374833 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 14 7.06933 .504952 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE ｧ.ﾈMT2 FILE DO AM 22/ 8/ 9 22:17 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 2 VARIATE V004 ｧ.ﾈMT2 LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 NL 4 1.72933 .432333 0.91 0.503 3 2 CT$ 2 10.2013 5.10066 10.74 0.006 3 * RESIDUAL 8 3.79867 .474834 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 14 15.7293 1.12352 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE ｧ.ﾈMT3 FILE DO AM 22/ 8/ 9 22:17 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 3 VARIATE V005 ｧ.ﾈMT3 LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 NL 4 .913331 .228333 0.23 0.911 3 2 CT$ 2 67.7333 33.8667 34.62 0.000 3 * RESIDUAL 8 7.82667 .978334 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 14 76.4733 5.46238 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE ｧ.ﾈMT4 FILE DO AM 22/ 8/ 9 22:17 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 4 VARIATE V006 ｧ.ﾈMT4 LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 NL 4 2.57333 .643333 1.25 0.363 3 2 CT$ 2 66.9000 33.4500 65.16 0.000 3 * RESIDUAL 8 4.10667 .513333 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 14 73.5800 5.25571 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE DO AM 22/ 8/ 9 22:17 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 5 MEANS FOR EFFECT NL ------------------------------------------------------------------------------- NL NOS ｧ.ﾈMT1 ｧ.ﾈMT2 ｧ.ﾈMT3 ｧ.ﾈMT4 1 3 18.0333 19.6667 33.2667 30.4333 2 3 18.6667 20.2000 33.7000 31.0667 3 3 18.0000 20.1000 33.6000 31.2000 4 3 18.0000 19.6333 33.0333 30.7333 5 3 17.6667 19.2667 33.2333 30.0667 SE(N= 3) 0.353475 0.397842 0.571062 0.413656 5%LSD 8DF 1.15265 1.29732 1.86217 1.34889 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT CT$ ------------------------------------------------------------------------------- CT$ NOS ｧ.ﾈMT1 ｧ.ﾈMT2 ｧ.ﾈMT3 ｧ.ﾈMT4 CT1 5 18.4000 20.5000 35.9000 33.0000 CT2 5 18.3200 20.2000 33.5000 31.2000 CT3 5 17.5000 18.6200 30.7000 27.9000 SE(N= 5) 0.273800 0.308167 0.442342 0.320416 5%LSD 8DF 0.892835 1.00490 1.44243 1.04485 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE DO AM 22/ 8/ 9 22:17 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 6 F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |NL | CT$ | (N= 15) -------------------- SD/MEAN | | | NO. BASED ON BASED ON % | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | ｧ.ﾈMT1 15 18.073 0.71060 0.61224 3.4 0.4359 0.0890 ｧ.ﾈMT2 15 19.773 1.0600 0.68908 3.5 0.5030 0.0057 ｧ.ﾈMT3 15 33.367 2.3372 0.98911 3.0 0.9107 0.0002 ｧ.ﾈMT4 15 30.700 2.2925 0.71647 2.3 0.3631 0.0000 3. KÕt qu¶ xö lý n¨ng suÊt cña s¾n trong thùc nghiÖm Kiểm định sự bằng nhau của 2 phương sai Giả thiết Ho: Hai phương sai bằng nhau Đối thiết H1: Hai phương sai khác nhau Kết quả kiểm định sự bằng nhau của 2 phương sai F-Test Two-Sample for Variances Sắn thuần Sắn xen lạc Mean 21.4 22.6 Variance 0.413333333 0.504444444 Observations 10 10 df 9 9 F 0.81938326 P(F<=f) one-tail 0.385754078 F Critical one-tail 0.314574906 Nhận xét: F = 0.819 F Critical one -tail = 0.314 nên chấp nhận Ho, bác bỏ H1 Kết luận: Hai phương sai bằng nhau So sánh hai mẫu độc lập khi hai phương sai bằng nhau Giả thiết Ho: m1=m2 Đối thiết H1: m1 ≠ m2 t-Test: Two-Sample Assuming Equal Variances Sắn xen lạc Sắn thuần Mean 22.6 21.4 Variance 0.504444444 0.413333333 Observations 10 10 Pooled Variance 0.458888889 Hypothesized Mean Difference 0 df 18 t Stat 3.961069633 P(T<=t) one-tail 0.000457954 t Critical one-tail 1.734063592 P(T<=t) two-tail 0.000915909 t Critical two-tail 2.100922037 Nhận xét: Giá trị t thực nghiệm = 3.96> t lý thuyết 1 phía (1.73) và t lý thuyết 2 phía (2.1) Giá trị P một phía và P hai phía đều nhỏ hơn 0.05, nên bác bỏ Ho, chấp nhận H1 Kết luận: Năng suất của cây sắn trồng xen và cây sắn trồng thuần là khác nhau ở mức ý nghĩa 95% 4. Kết quả xử lý độ ẩm đất 4.1 Độ ẩm đất sau trồng 2 tháng Kiểm định sự bằng nhau của 2 phương sai Giả thiết Ho: Hai phương sai bằng nhau Đối thiết H1: Hai phương sai khác nhau F-Test Two-Sample for Variances Sắn trồng xen Sắn trồng thuần Mean 17.3 18.5 Variance 0.228889 0.4844444 Observations 10 10 df 9 9 F 0.472477 P(F<=f) one-tail 0.139662 F Critical one-tail 0.314575 Nhận xét Giá trị thực F thực nghiệm = 0.47 giá trị F lý thuyết = 0.31 nên chấp nhận Ho, bác bỏ H1 Kết luận: Hai phương sai bằng nhau So sánh hai mẫu độc lập khi 2 phương sai bằng nhau Giả thiết Ho: m1=m2 Đối thiết H1: m1≠ m2 t-Test: Two-Sample Assuming Equal Variances Sắn trồng xen Sắn trồng thuần Mean 17.3 18.5 Variance 0.228889 0.4844444 Observations 10 10 Pooled Variance 0.356667 Hypothesized Mean Difference 0 df 18 t Stat -4.49299 P(T<=t) one-tail 0.000141 t Critical one-tail 1.734064 P(T<=t) two-tail 0.000281 t Critical two-tail 2.100922 Nhận xét: Giá trị t thực nghiệm> t lý thuyết 1 phía và 2 phía Giá trị P 1 phía và 2 phía đều nhỏ hơn 0,05 Nên bác bo Ho, chấp nhận H1 Kết luận: Độ ẩm của 2 công thức là khác nhau ở mức ý nghĩa 95% 4.2 Độ ẩm đất sau trồng 3 tháng Kiểm định sự bằng nhau của 2 phương sai Giả thiết Ho: Hai phương sai bằng nhau Đối thiết H1: Hai phương sai khác nhau F-Test Two-Sample for Variances Sắn trồng xen Sắn trồng thuần Mean 20.4 32.8 Variance 0.373333 0.286666667 Observations 10 10 df 9 9 F 1.302326 P(F<=f) one-tail 0.350173 F Critical one-tail 3.178893 Nhận xét: Giá trị F thực nghiêm >1 F thực nghiệm <F lý thuyết nên chấtp nhận Ho, bác bỏ H1 Kết luận: Hai phương sai bằng nhau So sánh 2 mẫu độc lập khi hai phương sai bằng nhau Giả thiết Ho: m1=m2 Đối thiết H1: m1≠ m2 t-Test: Two-Sample Assuming Equal Variances Sắn trồng xen 32.8 Mean 20.4 32.8 Variance 0.373333 0.3225 Observations 10 9 Pooled Variance 0.349412 Hypothesized Mean Difference 0 df 17 t Stat -45.6559 P(T<=t) one-tail 1.58E-19 t Critical one-tail 1.739607 P(T<=t) two-tail 3.16E-19 t Critical two-tail 2.109816 Nhận xét: Giá trị t thực nghiệm > t lý thuyết 1 phía và 2 phía Giá trị P 1 phía và 2 phía đều nhỏ hơn 0,05 Nên bác bỏ Ho, chấp nhận H1 Kết luận: Độ ẩm của 2 công thức là khác nhau ỏ mức ý nghĩa 95% 4.3 Độ ẩm đất sau trồng 4 tháng Kiểm định sự bằng nhau của 2 phương sai Giả thiết Ho: Hai phương sai bằng nhau Đối thiết H1: Hai phương sai khác nhau F-Test Two-Sample for Variances Sắn trồng xen Sắn trồng thuần Mean 24 33.4 Variance 0.362222 0.515556 Observations 10 10 df 9 9 F 0.702586 P(F<=f) one-tail 0.303725 F Critical one-tail 0.314575 Nhận xét Giá trị F thực nghiệm F lý thuyết nên chấp nhận Hô, bác bỏ H1 Kết luận: Hai phương sai bằng nhau So sánh 2 mẫu độc lập khi hai phương sai bằng nhau Giả thiết Ho: m1=m2 Đối thiết H1: m1≠ m2 t-Test: Two-Sample Assuming Equal Variances Sắn trồng xen Sắn trồng thuần Mean 24 33.4 Variance 0.362222 0.515556 Observations 10 10 Pooled Variance 0.438889 Hypothesized Mean Difference 0 df 18 t Stat -31.7275 P(T<=t) one-tail 1.49E-17 t Critical one-tail 1.734064 P(T<=t) two-tail 2.98E-17 t Critical two-tail 2.100922 Nhận xét Giá trị t thực nghiệm> t lý thuyết 1 phía và 2 phía Giá trị P 1 phía và P 2 phía đều nhỏ hơn 0,05 Nên bác bỏ Ho, chấp nhận H1 Kết luận: Độ ẩm của 2 công thức là khác nhau ỏ mức ý nghĩa 95% Phô lôc 3 phiÕu ®iÒu tra n«ng hé (HÖ thèng canh t¸c) Tªn ®Ò tµi :........................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Hä vµ tªn chñ hé :.........................................................tuæi................................. §Þa chØ : th«n......................................................x·............................................. Giíi tÝnh :................Chøc vô :.................................Tr×nh ®é häc vÊn :............... Sè nh©n khÈu :........Sè lao ®éng :................Sè lao ®éng chÝnh :.......................... Tæng diÖn tÝch canh t¸c :................................................................................sµo Tæng thu nhËp cña hé trong n¨m:…………………………………………®ång I. §Êt ®ai Thöa sè TPCG DT (m2) Ch©n ®Êt Lu©n canh Vô 1 Vô 2 Vô 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 II. C©y trång Thêi vô Lo¹i c©y trång Gièng c©y trång Chi phÝ (1000®/sµo) N¨ng suÊt (kg/sµo) DiÖn tÝch (sµo) Sè l­îng gièng (kg) Ph©n chuång Ph©n tæng hîp NPK §¹m L©n Kali BVTV Chi kh¸c Vô xu©n Vô mïa Vô ®«ng III. T×nh h×nh h¹n h¸n Møc ®é h¹n Vô xu©n Vô mïa Vô ®«ng Ghi chó DiÖn tÝch (m2) C©y trång DiÖn tÝch (m2) C©y trång DiÖn tÝch (m2) C©y trång H¹n nÆng H¹n nhÑ Èm Ghi chó: ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Ng­êi ®iÒu tra Ngµy......th¸ng..........n¨m 2008 Chñ hé ®iÒu tra ._.

Các file đính kèm theo tài liệu này:

  • docCHTT09041.doc
Tài liệu liên quan