Đánh giá hiện trạng và đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả CTRCN và CTNH tại khu công nghiệp Tân Bình

CHÖÔNG 2 TOÅNG QUAN VEÀ VAÁN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU 2.1 Caùc khaùi nieäm lieân quan ñeán Chaát thaûi raén coâng nghieäp vaø Chaát thaûi nguy haïi 2.1.1 Caùc khaùi nieäm Chaát thaûi raén coâng nghieäp Chaát thaûi raén coâng nghieäp (CTRCN) laø chaát ñöôïc loaïi ra trong quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp, tieåu thuû coâng nghieäp. CTRCN ñöôïc chia thaønh chaát thaûi coâng nghieäp khoâng ñoäc haïi, vaø chaát thaûi coâng nghieäp ñoäc haïi. Chaát thaûi nguy haïi Theo ñaùnh giaù cuûa Ngaân haøng Theá giôùi cho bieát, hieän nay taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, vaán ñeà nhaän thöùc möùc ñoä nguy haïi cuûa chaát thaûi haàu nhö chöa quan taâm. Vì taàm quan troïng ñoái vôùi söùc khoûe con ngöôøi vaø an toaøn moâi tröôøng neân chuùng ta seõ ñeà caäp veà khaùi nieäm cuûa CTNH theo quy cheá quaûn lí chaát thaûi nguy haïi ban haønh theo quyeát ñònh 155/1999/QÑ – TTg ngaøy 16/07/1999 nhö sau: “CTNH laø chaát thaûi coù chöùa caùc chaát hoaëc hôïp chaát coù moät trong caùc ñaëc tính gaây nguy haïi tröïc tieáp (deã chaùy, deã noå, laøm ngoä ñoäc, deã aên moøn, deã laây nhieãm vaø caùc ñaëc tính gaây nguy haïi khaùc), hoaëc töông taùc vôùi caùc chaát khaùc gaây haïi tôùi moâi tröôøng vaø söùc khoûe con ngöôøi”. Chaát thaûi coâng nghieäp khoâng nguy haïi Chaát thaûi khoâng nguy haïi: chaát thaûi khoâng coù tính chaát cuûa chaát thaûi nguy haïi, thöôøng laø caùc loaïi pheá phaåm coâng nghieäp coù theå ñöa vaøo taùi sinh, taùi cheá (giaáy, thuûy tinh, kim loaïi vuïn…) 2.1.2 Phaân loaïi Chaát thaûi raén coâng nghieäp Chaát thaûi coâng nghieäp phaùt sinh töø caùc nguoàn khaùc nhau nhöng coù theå qui veà 3 loaïi chính nhö sau: Chaát thaûi coù khaû naêng taùi sinh taùi cheá: goàm caùc chaát thaûi coù nguoàn goác töø nhöïa, cao su, plastic, giaáy, thuûy tinh, kim loaïi… Caùc chaát naøy coù khaû naêng taùi sinh taïi cuøng moät nhaø maùy ñeå taïo thaønh saûn phaåm thöù caáp, hoaëc coù theå taùi cheá ôû moät daây chuyeàn khaùc ñeå cho ra moât saûn phaåm khaùc. Chaát thaûi raén deã phaân huûy: goàm caùc loaïi chaát thaûi coù nguoàn goác töø chaát höõu cô deã phaân huûy nhö xaùc ñoäng vaät, caùc boâ phaän töø thöïc vaät. Caùc loaïi chaát thaûi naøy phaùt sinh töø caùc nhaø maùy cheá bieán thöïc phaåm, nöôùc giaûi khaùt, cheá bieán thuûy haûi saûn, cheá bieán noâng saûn, phaân höõu cô…. Chaát raén khoù phaân huûy: goàm caùc loaïi chaát thaûi coù nguoàn goác töø chaát höõu cô vaø voâ cô khoù phaân huûy nhö vaûi, simili, sôïi, goã, da, xô döøa.. Söï phaân loaïi naøy coù tính töông ñoái vaø taïm thôøi ñeå laøm cô sôû cho vieäc ñaùnh giaù, phaân loaïi, thu gom, vaän chuyeån vaø xöû lyù sau naøy. Chaát thaûi nguy haïi Muïc ñích cuûa vieäc phaân loaïi CTNH laø nhaèm phaân bieät giöõa caùc loaïi CTNH vôùi nhau vaø xaùc ñònh veà thaønh phaàn, tính chaát taûi löôïng cuûa CTNH. Hieän nay Vieät Nam chöa coù tieâu chí thoáng nhaát ñeå phaân loaïi chaát thaûi nguy haïi. Treân theá giôùi ngöôøi ta phaân loaïi CTNH theo nhieàu phöông phaùp khaùc nhau, tuyø thuoäc chuû yeáu vaøo muïc ñích quaûn lyù. Moät soá phöông phaùp phaân loaïi ñieån hình ñöôïc aùp duïng ôû caùc nöôùc phaùt trieån nhö : Phaân loaïi theo khaû naêng xöû lyù: ñeå coù theå aùp duïng caùc bieän phaùp xöû lyù CTNH coù hieäu quaû caàn coù nhöõng qui ñònh roõ ñoái vôùi töøng loaïi CTNH laø phaûi söû duïng caùc bieän phaùp naøo ñeå xöû lyù phuø hôïp. Ví duï chaát thaûi coù chöùa Cr+6 lôùn hôn 1% troïng löôïng, baét buoäc phaûi aùp duïng bieän phaùp hoùa hoïc-oxy hoùa khöû ñeå xöû lyù. Phaân loaïi theo tính chaát nguy haïi cuûa chaát thaûi: caùch phaân loaïi naøy nhaèm ñaûm baûo an toaøn khi vaän chuyeån, toàn tröõ chaát thaûi nguy haïi. Ví duï: nhöõng chaát thaûi coù khaû naêng gaây chaùy noå, laây nhieãm, bay hôi, thaêng hoa, aên moøn nhö dung moâi höõu cô, axit, kieàm, thuoác tröø saâu, beänh phaåm ñeàu phaûi ñöôïc phaân loaïi rieâng tröôùc khi vaän chuyeån vaø toàn tröõ. Vieäc phaân loaïi theo tính chaát cuûa CTNH coù theå hoã trôï vieäc söû duïng ñuùng, an toaøn caùc loaïi vaät lieäu duøng ñeå chöùa CTNH trong quaù trình vaän chuyeån. Roõ raøng chuùng ta khoâng theå duøng theùp thöôøng ñeå chöùa chaát thaûi coù tính axit trong quaù trình toàn tröõ, vaän chuyeån. Phaân loaïi theo möùc ñoä ñoäc haïi cuûa chaát thaûi nhaèm muïc ñích phoøng traùnh bò ngoä ñoäc trong khi tieáp xuùc vôùi chaát thaûi. Caùch phaân loaïi naøy ñaëc bieät quan troïng ñoái vôùi caùc loaïi chaát thaûi coù chöaù caùc hoùa chaát ñoäc caáp tính. Ví duï: caùc loaïi muoái cyanua, hôïp chaát clo maïch voøng, hôïp chaát cô kim cuûa photpho (P), thuûy ngaân (Hg). Ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä ñoäc haïi cuûa hoaù chaát thaûi, ngöôøi ta thöôøng söû duïng LD50 (mg/ Kg troïng löôïng cô theå) ñeå bieåu dieãn ñoä ñoäc haïi hay möùc ñoä gaây cheát 50% soá caùc cô theå sinh vaät duøng laøm thí nghieäm cuûa chaát ñoäc. Giaù trò cuûa LD50 cuûa moät chaát ñoäc caøng nhoû thì ñoä ñoäc cuûa chaát ñoù caøng cao. Phaân loaïi chaát thaûi döïa theo loaïi hình coâng nghieäp: caùch phaân loaïi naøy raát phoå bieán trong coâng taùc quaûn lí, vì chæ caàn xem xeùt quy trình coâng ngheä ngöôøi quaûn lí deã daøng nhaän ra ñöôïc CTNH ngay töø khaâu saûn xuaát. Ngoaøi ra, caùch phaân loaïi naøy ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc khaûo saùt thaønh phaàn vaø khoái löôïng CTNH theo töøng ngaønh ngheà ñeå döï baùo taûi löôïng chaát thaûi phaùt sinh ôû phaïm vi lôùn hôn. 2.2 Caùc cô sôû lyù thuyeát veà trao ñoåi chaát coâng nghieäp 2.2.1 Trao ñoåi chaát coâng nghieäp (Industrial Metabolism) Cô sôû cuûa STCN döïa teân hieän töôïng trao ñoåi chaát coâng nghieäp (TÑCCN) – laø quaù trình vaät lí chuyeån hoùa nguyeân lieäu, naêng löôïng vaø söùc lao ñoäng cuûa con ngöôøi thaønh saûn phaåm vaø chaát thaûi ôû ñieàu kieän oån ñònh – [1] [2]. Khaùi nieäm naøy giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc hoaït ñoäng cuûa heä coâng nghieäp, keát hôïp nhöõng hieåu bieát veà heä sinh thaùi, con ngöôøi coù theå “hieäu chænh hoaït ñoäng cuûa heä coâng nghieäp sao cho töông thích vôùi heä sinh thaùi (HST) töï nhieân – [3]. Baèng caùch nhö vaäy, caùc cô sôû saûn xuaát coâng nghieäp coù theå toå hôïp thaønh HSTCN. Trong HST töï nhieân, ñaùng chuù yù nhaát laø quaù trình trao ñoåi chaát sinh hoïc. Söï so saùnh giöõa quaù trình TÑC sinh hoïc vôùi quaù trình TÑC coâng nghieäp laø cô sôû xaây döïng heä STCN. Ñieåm gioáng nhau giöõa hai quaù trình naøy laø ‘caùc quaù trình TÑC coù theå ñöôïc chia thaønh 2 nhoùm chính: quaù trình ñoàng hoùa vaø quaù trình dò hoùa. HST CN toång hôïp vaät chaát gioáng nhö quaù trình ñoàng hoùa sinh hoïc vaø phaân huûy vaät chaát gioáng nhö quaù trình dò hoùa sinh hoïc – [6]. Trong moät heä sinh hoïc, quaù trình trao ñoåi chaát xaûy ra ôû töøng teá baøo ôû caùc cô quan rieâng bieät cuõng nhö toaøn boä cô theå sinh vaät. Töông töï nhö vaäy, quaù trình trao ñoåi chaát sinh hoïc coù theå xaûy ra ôû töøng cô sôû rieâng bieät trong töøng ngaønh coâng nghieäp ôû möùc toøan caàn –[3][6]. Ñieåm gioáng vaø khaùc nhau cô baûn giöõa quaù trình trao ñoåi chaát trong heä sinh thaùi töï nhieân vaø trong heä coâng nghieäp ñöôïc trình baøy nhö sau: Baûng 2.1 Ñaëc ñieåm quaù trình trao ñoåi chaát trong heä sinh thaùi töï nhieân vaø heä sinh thaùi coâng nghieäp Đặc tính Heä sinh thaùi töï nhieân Heä coâng nghieäp hieän taïi Đơn vị cơ bản Sinh vật Nhaø maùy Doøng vaät chaát Hệ kheùp kín Chủ yếu laø biến đñổi theo một chiều Taùi sử dụng Hầu như hoaøn toaøn Thường rất thấp Vật liệu Coù khuynh hướng coâ ñặc, chẳng hạn CO2 trong khoâng khí ñược chuyển hoùa thaønh sinh khối qua quaù trình quang hợp Hầu như ñược sử dụng một caùch phung phí đñể chế tạo ra vật liệu khaùc, vật liệu bị pha loăng quaù mức coù thể taùi sử dụng, nhưng lại bị coâ đñặc đñủ đñể gaây oâ nhiễm Quaù trình taùi tạo Một trong những chức năng chính của sinh vật laø sự tự sinh sản Sản xuất ra sản phẩm vaø cung cấp dịch vụ laø mục đñích chủ yếu của hệ coâng nghiệp nhưng taùi sản xuất khoâng phải laø bản chất của hệ coâng nghiệp (Nguoàn Manahan, 1999) Trong heä sinh thaùi töï nhieân, chu trình sinh hoïc cuûa vaät lieäu ñöôc duy trì bôûi ba nhoùm chính: saûn xuaát, tieâu thuï vaø phaân huûy. Nhoùm saûn xuaát coù theå laø thöïc vaät vaø moät soá vi khuaån coù khaû naêng töï taïo ra nguoàn thöùc aên caàn thieát cho baûn thaân chuùng nhôø quaù trình quang hôïp hoaëc ñeå cung caáp naêng löôïng vaø nguoàn protein caàn thieát cho cô theå chuùng. Nhoùm tieâu thuï laø ñoäng vaät. Nhoùm phaân huûy laø vi sinh vaät vaø naám. Nhoùm naøy coù khaû naêng chuyeån hoùa chaát höõu cô thaønh nguoàn thöùc aên caàn thieát cho nhoùm saûn xuaát. Do ñoù nhoùm phaân huûy cuõng ñoùng vai troø cuûa cô sôû taùi cheá. Vôùi ngöoàn naêng löôïng laø aùnh saùng maët trôøi, theá giôùi töï nhieân coù khaû naêng duy trì chu trình saûn xuaát- tieâu thuï- phaân huûy moät caùch voâ haïn. Hay noùi caùch khaùc, moät thöïc theå toàn taïi ñoäc laäp nhoû nhaát cuõng laø moät heä sinh thaùi. Töông töï vaäy, trong caùc heä coâng nghieäp, nhoùm saûn xuaát laø caùc cô sôû hoaït ñoäng saûn xuaát taïo ra saûn phaåm, taïo ra naêng löôïng. Nhoùm tieâu thuï saûn phaåm laø nhöõng nhaø maùy khaùc, con ngöôøi (thò tröôøng) vaø ñoäng vaät. Nhoùm phaân huûy bao goàm caùc quaù trình xöû lyù, thu hoài vaø taùi cheá chaát thaûi. Tuy nhieân khaùc vôùi heä sinh thaùi töï nhieân, heä coâng nghieäp khoâng theå döïa vaøo nhoùm phaân huûy ñeå taùi sinh toaøn boä vaät lieäu ñaõ söû duïng trong quaù trình saûn xuaát. Hieän taïi, heä coâng nghieäp vaãn thieáu nhoùm phaân huûy vaø taùi cheá hieäu quaû. Ñoù laø lyù do taïi sao nhöõng vaät lieäu khoâng mong muoán (keå caû chaát thaûi vaø pheá phaåm) ñöôïc thaûi ra moâi tröôøng xung quanh. Do ñoù, heä coâng nghieäp laø moät heä thoáng khoâng kheùp kín. Ñeå taïo ra heä coâng nghieäp töông töï nhö heä sinh thaùi töùc laø heä sinh thaùi coâng nghieäp, caùc pheá phaåm phuï vaø chaát thaûi phaûi ñöôïc taùi söû duïng vaø taùi cheá Trong quaù trình trao ñoåi chaát coâng nghieäp, hai yeáu toá quan troïng nhaát laø doøng vaät chaát vaø doøng naêng löôïng. Ñeå taïo neân heä sinh thaùi caàn taïo ra doøng vaät chaát vaø doøng naêng löôïng kheùp kín, coù nghóa laø phaûi taùi sinh, trao ñoåi vaät lieäu vaø naêng löôïng giöõa caùc cô sôû saûn xuaát. 2.2.2 Heä sinh thaùi coâng nghieäp (Industrial Eco-system) Naêm 1989, Robert vaø Nicolas Gallopardas ñöa ra khaùi nieäm veà Heä sinh thaùi coâng nghieäp theå hieän ôû söï chuyeån hoùa giöõa moâ hình coâng nghieäp truyeàn thoáng (trong ñoù nguyeân lieäu ñöa vaøo sau quaù trình saûn xuaát taïo ra saûn phaåm vaø chaát thaûi. Chaát thaûi naøy thaûi boû vaøo moâi tröôøng) sang moâ hình heä sinh thaùi coâng nghieäp. Trong heä sinh thaùi coâng nghieäp, möùc tieâu thuï naêng löôïng vaø nguyeân lieäu ñöôïc toái öu hoùa, chaát thaûi sinh ra ñöôïc giaûm toái ña, saûn phaåm phuï vaø pheá lieäu töø quaù trình saûn xuaát naøy seõ laøm nguyeân lieäu cho quaù trình saûn xuaát khaùc – [5]. Heä sinh thaùi coâng nghieäp aùp duïng nhöõng nguyeân lyù töï nhieân ñeå ñieàu khieån heä coâng nghieäp töông töï heä sinh thaùi. Heä sinh thaùi coâng nghieäp ñöôïc taïo thaønh töø taát caû caùc khaâu saûn xuaát, cheá bieán, tieâu thuï. Thaønh phaàn chính cuûa heä sinh thaùi coâng nghieäp bao goàm [1] Boä phaän saûn xuaát nguyeân lieäu vaø naêng löôïng ñaàu vaøo [2]Boä phaän cheá bieán/ saûn xuaát nguyeân lieäu vaø naêng löôïng [3] Boä phaän tieâu thuï saûn phaåm [4] Boä phaän taùi cheá, xöû lí chaát thaûi Hình 2.1 Thaønh phaàn chính cuûa heä sinh thaùi coâng nghieäp Năng lượng ban ñầu coù thể gồm một hoặc nhiều nhaø maùy cung cấp nguyeân liệu ổn ñịnh cho hệ STCN. Qua nhiều quaù trình chế biến, ví dụ trích ly, coâ ñặc, phaân loại, tinh cheá... caùc nguyeân liệu thoâ sẽ ñược chuyển hoùa thaønh nguyeân liệu cũng ñoùng vai troø quan trọng trong việc taùi sinh taùi chế (trong chính daây chuyền sản xuất hiện tại của nhaø maùy hoặc ở những nhaø maùy khaùc). Sản phẩm, phế phẩm, sản phẩm phuï... sẽ ược chuyển đñến người tieâu duøng. Trong tất cả caùc trường hợp, sản phẩm sau khi sử dụng sẽ đñược thải bỏ hoặc taùi chế. Cuối cuøng, nhaø maùy xử lí chất thải sẽ thực hiện coâng taùc thu gom, phaân loại vaø xử lyù caùc vật liệu coù khả năng taùi chế cũng như chất thải. 2.3 Khaùi nieäm veà kinh teá chaát thaûi 2.3.1 Khaùi nieäm Cho ñeán gaàn ñaây, caùc nhaø nghieân cöùu veà quaûn lyù, phaùt sinh vaø xöû lyù chaát thaûi ôû Vieät Nam vaãn chöa thu huùt ñöôïc nhieàu hoïc giaû vaø caùc nhaø chuyeân moân. Do moät thöïc teá laø khi kinh teá chaäm phaùt trieån, phaàn lôùn caùc chaát thaûi ñaõ ñöôïc taùi cheá vaø taùi söû duïng moät caùch hieäu quaû trong caùc ngaønh kinh teá “ truyeàn thoáng”, do ñoù haàu nhö khoù thaáy trong thöïc teá. Moái quan taâm veà chaát thaûi gaàn ñaây ôû Vieät Nam ñaõ ñöôïc khôi daäy khi vaán ñeà chaát thaûi trôû neân deã daøng hôn, ñaëc bieät laø ôû caùc thaønh phoá, bôûi vì heä thoáng taùi cheá ñaõ cuõ vaø mau choùng maát ñi, hoaëc ñaõ maát ñi hoaøn toaøn. Vaán ñeà caøng trôû neân roõ neùt hôn khi coù caùc yeáu toá khaùc ñang keùt hôp laøm taêng tính phöùc taïp cuûa vaán ñeà xöû lí chaát thaûi: söï taêng thu nhaäp theo ñaàu ngöoøi ôû caùc vuøng ñoâ thò, caùc ngaønh coâng nghieäp ñang phaùt trieån nhanh choùng, vieäc thay theá hoaøn toaøn phaân hoaù hoïc ñoái vôùi caùc chaát thaûi höõu cô. Vaäy toùm laïi: kinh teá chaát thaûi bao goàm taát caû caùc khía caïnh phaùt sinh, vaän chuyeån vaø xöû lí caùc chaát thaûi, ñöôïc sinh ra töø quaù trình khai thaùc, saûn xuaát vaø tieâu thuï caùc nguyeân lieäu vaø haøng hoùa. Quaûn lyù chaát thaûi phaûi ñöïôc hieåu trong kinh teá - xaõ hoäi 2.3.2 Caùc nguyeân lyù cô baûn cuûa kinh teá chaát thaûi Baát kì hoaït ñoäng kinh teá naøo cuõng taïo ra 2 ñaàu ra: ñaàu ra laø saûn phaåm (PO – Product output) vaø ñaàu ra khoâng phaûi laø saûn phaåm (NPO – Non-product Output) hay vaät lieäu thaûi, ñoâi khi coøn goïi laø ñaàu ra voâ duïng (UO – Unused Output). Nhöõng vaät lieäu thaûi ra döôùi baát kì hình thöùc naøo döôùi ñaây, ñöôïc goïi laø caùc nguoàn taøi nguyeân töø chaát thaûi (WDR – waste derived resourse), hay saûn phaåm thu ñöôïc töø chaát thaûi (WDP – waste derived product), neáu vaät lieäu thaûi ñoù ñöôïc taän duïng cuøng qui caùch theo 4 daïng sau Thu hoài vaät lieäu hoaëc naêng löôïng (WDR) Saûn xuaát caùc vaät lieäu phuï (WDR) Cheá bieán ñeå thu vaät lieäu duøng laøm ñaàu vaøo tieáp theo cho saûn xuaát, hoaëc chuyeån hoùa naêng löôïng (WDP); Taùi söû duïng ñoàng daïng (WDP) Caùc chaát thaûi phaùt taùn vaøo moâi tröôøng ñöôïc xem laø chaát dö thöøa. Caùc chaát dö thöøa taïi thôøi ñieåm naøy dieãn ra söï töông taùc sô caáp giöõa kinh teá vaø moâi tröôøng. Cho duø, moät vaät lieäu ñöôïc thaûi ra laø chaát dö thöøa hay thaûi theo 1 trong 4 luoàng thaûi khaùc nhau ñeå trôû thaønh taøi nguyeân chaát thaûi (WDR) hoaëc saûn phaåm thu ñöôïc töø chaát thaûi (WDP), tuøy thuoäc vaøo soá löôïng caùc yeáu toá kinh teá, kó thuaät vaø xaõ hoäi. Neáu giaù cuûa vaät lieäu thaûi ra treân thò tröôøng baèng 0 hoaëc nhoû hôn caùc chi phí bieán ñoåi cho vieäc thu gom vaø taùi cheá noù, hoaëc lôùn hôn giaù caùc vaät lieäu ñoàng daïng nguyeân khai, thì chaát thaûi ñoù bò boû ñi, hoaëc ñem choân laáp nhö laø moät chaát caën baõ. Söï chuyeån dòch veà giaù caû cuûa baát kì moät trong 2 yeáu toá treân coù theå laøm chuyeån dòch moät vaät lieäu thaûi cuï theå, trôû thaønh hoaëc khoâng thuoäc chuûng loaïi chaát caën baõ. Caàn phaûi löu yù laø caùc yeáu toá phi kinh teá coù theå aûnh höôûng ñeán vieäc xaùc ñònh nguoàn moät chaát thaûi, hay traïng thaùi cuûa chaát caën baõ. Ví duï neáu nhö khoâng coù coâng ngheä phuø hôïp ñeå taùi xöû lyù caùc saûn phaåm khaùc nhau cuûa tuùi nilon, thì sau ñoù caùc tuùi naøy seõ khoâng theå söû duïng ñöôïc, seõ bò thaûi boû nhö nhöõng chaát caën baõ. Töông töï nheáu nhö khoâng coù coâng ngheä phuø hôïp, thì khi taùi söû duïng moät soá chaát thaûi nhaát ñònh nhö: phaân ngöôøi laøm phaân boùn, hoaëc laøm thöùc aên cho caù, chuùng seõ trôõ thaønh chaát caën baõ gaây oâ nhieãm. Toùm laïi, duø moät vaät lieäu ñöôïc nhìn nhaän laø moät nguoàn taøi nguyeân, hay moät chaát thaûi thì noù khoâng coù tính coá höõu trong chính baûn thaân vaät lieäu ñoù, maø laø moät saûn phaåm coù tính vaên hoùa vaø ñaëc bieät coù tính phaùt trieån coâng ngheä vaø tuaân theo caùc quy luaät cung vaø caàu. Caàn nhaán maïnh laø “ kinh teá chaát thaûi” khoâng hoaït ñoäng rieâng bieät vôùi neàn kinh teá chung hoaëc vôùi moâi tröôøng. Neâuù naêng löïc ñoàng hoùa cuûa moâi tröôøng bò quaù taûi, hoaëc bò phaù huûy do phaùt taùn quaù möùc caùc chaát caën baõ thì haäu quaû laø caùc taùc ñoäng tieâu cöïc seõ laøm taêng chi phí, hoaëc huûy hoaïi ñeán caùc yeáu toá saûn xuaát trong moät neàn kinh teá, ñoàng thôøi xaõ hoäi buoäc phaûi traû nhieàu chi phí hôn cho saûn phaåm ñoù, hoaëc buoäc phaûi tieán haønh caùc böôùc ñeå giaûm thieåu caùc luoàng nhöõng chaát caën baõ ñoù – ñaây cuõng laø moät quy trình toán keùm. Vì vaäy baûn chaát cuûa “ kinh teá chaát thaûi” laø taän duïng toái ña hoaëc xöû lí trieät ñeå caùc luoàng chaát thaûi moät caùch coù hieäu quaû vaø khoâng ñeå laïi haäu quaû xaáu cho moâi tröôøng trong hieän taïi vaø töông lai, nhaèm tieát kieäm nguoàn lôïi kinh teá, ñoàng thôøi khoâng phaûi traû nhieàu chi phí cho vieäc xöû lí moâi tröôøng. Hình 2.2 Caùc nguyeân lyù cô baûn cuûa kinh teá chaát thaûi 2.4 Caùc qui ñònh phaùp luaät lieân quan ñeán vaán ñeà quaûn lyù CTRCN & CTNH trong KCN 2.4.1 Caùc vaên baûn phaùp quy Luaät Baûo veä moâi tröôøng 2005. Quyeát ñònh soá 155/1999/QÑ-TTg ngaøy 16 thaùng 07 naêm 1999 cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà vieäc ban haønh quy cheá quaûn lyù chaát thaûi nguy haïi. Quyeát ñònh soá 152/1999/QÑ-TTg cuûa Thuû töôùng Chính phuû ngaøy 10/7/1999 veà vieäc pheâ duyeät chieán löôïc quaûn lyù chaát thaûi raén taïi caùc ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp Vieät Nam ñeán naêm 2020. Quyeát ñònh soá 256/2003/ QÑ – TTg ngaøy 02/12/2003 cuûa Thuû töôùng Chính phuû ban haønh pheâ duyeät Chieán löôïc Baûo veä moâi tröôøng quoác gia ñeán naêm 2020. Vaên baûn coù hieäu löïc töø 24/12/2003. Keøm theo quyeát ñònh naøy laø danh muïc 36 chöông trình, keá hoaïch, ñeà aùn vaø döï aùn öu tieân caáp quoác gia veà baûo veä moâi tröôøng. Quyeát ñònh soá 64/2003/QÑ–TTg ngaøy 22 thaùng 4 naêm 2003 cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà vieäc pheâ duyeät "Keá hoaïch xöû lyù trieät ñeå caùc cô sôû gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng” Chæ thò 199/TTg ngaøy 03/04/1997 cuûa Thuû töôùng chính phuû veà caùc bieän phaùp caáp baùch quaûn lyù chaát thaûi raén trong caùc khu ñoâ thò vaø caùc khu coâng nghieäp. Chæ thò soá 23/2005/CT-TTg ngaøy 21/6/2005 cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà ñaåy maïnh coâng taùc quaûn lyù chaát thaûi raén taïi caùc KCN vaø ñoâ thò. Quy cheá quaûn lyù CTNH, ban haønh keøm theo quyeát ñònh soá 155/1999/QÑ-TTg ngaøy 16/07/1999 cuûa Thuû töôùng Chính phuû. Chieán löôïc quaûn lyù chaát thaûi raén taïi caùc ñoâ thò vaø KCN Vieät Nam ñeán 2020, pheâ duyeät quyeát ñònh soá 151/1999/QÑ-TTg ngaøy 10/7/1999 cuûa Thuû töôùng Chính phuû. Caùc tieâu chuaån ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng Tieâu chuaån Vieät Nam 6705 – 2000 veà chaát thaûi raén khoâng nguy haïi – Phaân loaïi; Tieâu chuaån Vieät Nam 6706– 2000 veà chaát thaûi raén nguy haïi – Phaân loaïi; Tieâu chuaån Vieät Nam 6707– 2000 veà chaát thaûi raén nguy haïi – Daáu hieäu caûnh baùo, phoøng ngöøa; Moät soá tieâu chuaån chöa ñöôïc qui ñònh taïi Vieät Nam : Tham khaûo tieâu chuaån cuûa Uûy ban Baûo veä Moâi tröôøng Myõ (EPA) veà chaát thaûi nguy haïi. 2.4.2 Caùc yeâu caàu cuûa Luaät laøm cô sôû thöïc hieän ñeà taøi Töø ngaøy 1-7-2006, Luaät Baûo veä Moâi tröôøng naêm 2005 coù hieäu löïc; ñaây laø cô sôû phaùp lyù quan troïng nhaát ñoái vôùi coâng taùc baûo veä moâi tröôøng noùi chung vaø coâng taùc quaûn 1í chaát thaûi raén coâng nghieäp vaø chaát thaûi nguy haïi trong KCN noùi rieâng. Trong Chöông IV, Ñieàu 36: Baûo veä moâi tröôøng ñoái vôùi khu saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï taäp trung, yeâu cầu KCN phải “Coù ñaày ñuû caùc thieát bò, duïng cuï thu gom, taäp trung chaát thaûi raén thoâng thöôøng, chaát thaûi raén nguy haïi vaø ñaùp öùng caùc îeâu caàu tieáp nhaän chaát thaûi ñaõ ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn töø caùc cô sôû kinh doanh, dòch vuï taäp trung” vaø Ñieàu 37 Baûo veä moâi tröôøng ñoái vôùi cô sôû saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï, “Quaûn lyù heä thoáng thu gom, taäp trung chaát thaûi raén thoâng thöôøng, chaát thaûi raén nguy haïi...”. Khoâng nhöõng theá, Nhaø nöôùc ñaõ coù qui ñònh cuï theå trong toaøn boä chöông VIII Quaûn lyù chaát thaûi, ñaëc bieät ñieàu 62: taùi cheá chaát thaûi “toå chöùc caù nhaân ñaàu tö xaây döïng cô sôû taùi cheá chaát thaûi ñöôïc Nhaø nöôùc öu ñaõi veà thueá, hoã trôï voán , ñaát ñai ñeå xaây döïng cô sôû taùi cheá chaát thaûi” Baét ñaàu töø naêm 1997, Thuû töôùng chính phuû ñaõ ban haønh chæ thò 199/TTg ngaøy 03/04/1997 veà caùc bieän phaùp caáp baùch quaûn lyù chaát thaûi raén trong caùc khu ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp. Chæ thò ñaõ qui ñònh roõ: “..toå chöùc thu gom kòp thôøi vaø trieät ñeå chaát thaûi, tieán haønh phaân loaïi chaát thaûi ngay taïi nguoàn thaûi ñeå thuaän tieän cho vieäc taùi söû duïng, taùi cheá vaø tieâu huûy. Khuyeán khích vieäc aùp duïng caùc coâng ngheä môùi trong thu gom, vaän chuyeån, xöû lí chaát thaûi..”. Ñeå naâng cao khaû naêng quaûn lí chaát thaûi raén coâng nghieäp, ngaøy 10/07/1999 Thuû töôùng chính phuû ra quyeát ñònh soá 152/1999/QÑ-TTg veà vieäc pheâ duyeät chieán löôïc quaûn lyù chaát thaûi raén taïi caùc ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp Vieät Nam ñeán 2020 “..aùp duïng giaûi phaùp thu hoài, taùi cheá chaát thaûi raén. Öu tieân ñaàu tö xaây döïng hai trung taâm xöû lyù chaát thaûi raén coâng nghieäp nguy haïi taïi hai khu vöïc troïng ñieåm phía Baéc vaø phía Nam…”. Beân caïnh ñoù, nhaèm ñaåy maïnh coâng taùc quaûn lyù chaát thaûi raén, giaûm taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa chaát thaûi ñeán moâi tröôøng, quyeát ñònh soá 64/2003/QÑ-TTg ngaøy 22/04/2003 cuûa Thuû töôùng chính phuû veà vieäc pheâ duyeät “ keá hoaïch xöû lí tieät ñeå caùc cô sôû gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng”. Baûn keá hoaïch ñaõ ñeà ra muïc tieâu ñeán naêm 2007 xöû lyù trieät ñeå 439 cô sôû gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng, trong ñoù 284 cô sôû saûn xuaát kinh doanh vôùi caùc hình thöùc nhö phaûi di chuyeån ñòa ñieåm, ñoùng cöûa, ñình chæ saûn xuaát, ñaàu tö ñoåi môùi coâng ngheä thaân thieän moâi tröôøng hay ñaàu tö xaây döïng heä thoáng xöû lyù chaát thaûi. Cuõng trong naêm 2003, Thuû töôùng chính phuû ra quyeát ñònh soá 256/2003/QÑ-TTg ngaøy 02/12/2003 ban haønh pheâ duyeät Chieán löôïc Baûo veä moâi tröôøng quoác gia ñeán naêm 2020. Vaên baûn coù hieäu löïc töø 24/12/2003. Ñieàu 1.2 “..hình thaønh vaø phaùt trieån coâng nghieäp taùi cheá chaát thaûi ñeå taùi söû duïng, phaán ñaáu 30% chaát thaûi thu gom taùi cheá..”. Hai naêm sau, vaøo ngaøy 21/6/2005 chæ thò soá 23/2005/CT-TTg cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà ñaåy maïnh coâng taùc quaûn lyù chaát thaûi raén taïi caùc KCN vaø ñoâ thò. Mục 1d “ thu gom, vận chuyển vaø xöû lí 90% toång löôïng chaát thaûi raén phaùt sinh taïi caùc ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp, trong ñoù öu tieân cho taùi söû duïng, taùi cheá chaát thaûi, haïn cheá toái ña khoái löôïng raùc choân laáp, ñaëc bieät ñoái vôùi caùc ñoâ thò thieáu quyõ ñaát laøm baõi choân laáp. Töø nhöõng daãn chöùng treân cho chuùng ta thaáy raèng vaán ñeà quaûn lí chaát thaûi raén coâng nghieäp vaø chaát thaûi raén nguy haïi trong Khu coâng nghieäp chaát ñaõ ñöôïc söï quan taâm cuûa Nhaø Nöôùc vaø ñaõ sôùm ñöôïc ñöa vaøo caùc vaên baûn Luaät baûo veä moâi tröôøng. Tuy nhieân, vaán ñeà naøy vaãn chöa ñöôïc aùp duïng cuï theå trong töøng khu coâng nghieäp vaø töøng doanh nghieäp. Neáu töøng nhaø maùy trong KCN aùp duïng theo ñuùng caùc qui ñònh cuûa Luaät phaùp thì khu coâng nghieäp seõ giaûm thieåu caùc nguy cô vaø taïo ra nhöõng lôïi theá trong vieäc söû duïng nhöõng saûn phaåm phuï hoaëc chaát thaûi. 2.5 Tình hình quaûn lí chung CTRCN & CTNH taïi caùc Khu Coâng Nghieäp thaønh phoá Hoà Chí Minh 2.5.1 Tình hình phaùt sinh CTRCN& CTNH taïi caùc KCN-KCX TP. HCM hieän coù 11 khu coâng nghieäp (KCN), 3 khu cheá xuaát ( KCX) vaø 1 khu coâng ngheä cao chính thöùc ñi vaøo hoaït ñoäng vôùi toång dieän tích ñaát quy hoaïch laø hôn 2.295,4 ha. Theo ñònh höôùng phaùt trieån ñeán naêm 2020, thaønh phoá Hoà Chí Minh coù 22 KCN taäp trung vôùi toång dieän tích khoaûng 7.032 ha vaø xaây döïng 24 cuïm coâng coâng nghieäp vaø tieåu thuû coâng nghieäp vôùi toång dieän tích khoaûng 7.032 ha vaø xaây döïng 24 cuïm coâng nghieäp vaø tieåu thuû coâng nghieäp vôùi toång dieän tích 1.900ha Coù theå noùi vieäc phaùt trieån caùc KCN taäp trung caàn ñi ñoâi vôùi vieäc xaây döïng caùc khu xöû lí chaát thaûi coâng nghieäp ñeå baûo veä moâi tröôøng. Treân ñòa baøn Thaønh Phoá Hoà Chí Minh moãi ngaøy thaûi ra haøng traêm nghìn taán CTCN vaø CTNH, döï baùo naêm 2010 löôïng CTCN vaø CTNH seõ laø 2.370 nghìn taán/naêm. Phaàn lôùn caùc loaïi chaát thaûi coâng nghieäp khoâng ñöôïc quaûn lyù vaø kieåm soaùt chaët cheõ, chaát thaûi nguy haïi phaùt sinh töø caùc nhaø maùy, coâng ty, xí nghieäp… haàu nhö khoâng ñöôïc phaân loaïi vaø khoâng coù bieän phaùp löu giöõ an toaøn. Haàu heát caùc loaïi chaát thaûi ñöôïc baùn cho caùc cô sôû, ñieåm thu mua pheá lieäu hoaëc mang ñi ñoå boû moät caùch tuyø tieän gaây thieät haïi nghieâm troïng cho moâi tröôøng, aûnh höôûng xaáu ñeán söùc khoûe con ngöôøi. Hieän nay, chaát thaûi coâng nghieäp phaùt sinh treân ñòa baøn TP.HCM khoaûng 600 taán/ ngaøy (Hoäi thaûo naâng cao naêng löïc quaûn lyù CTNH & CTRCN treân ñòa baøn Tp. HCM, thaùng 6/2006) trong ñoù CTNH laø 120 taán/ ngaøy (chieám khoaûng 20%) chuû yeáu phaùt sinh töø caùc KCN, KCX vaø caùc cô sôû vöøa vaø nhoû. Vôùi toác ñoä phaùt trieån coâng nghieäp trung bình khoaûng 8- 10% naêm thì löôïng CTRCN phaùt sinh haèng naêm cuõng taêng nhanh (ñöôïc trình baøy trong hình sau). Bảng 2.2 Toác ñoä phaùt sinh CTRCN vaø CTNH treân ñòa baøn TP.HCM NĂM CHAÁT THAÛI COÂNG NGHIEÄP (Taán/năm) CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI (Taán/năm) 2000 577.772 115.5544 2001 600.832 120.1664 2002 625.415 125.083 2003 651.605 130.321 2004 679.541 135.9082 2005 709.377 141.8754 2006 741.283 148.2566 2007 775.422 155.0844 2008 812.057 162.4114 2009 851.352 170.2704 2010 893.571 178.7142 (Nguoàn: Hoäi Thaûo Naâng Cao Naêng Löïc Quaûn Lyù CTRCN & CTRNH Treân Ñiaï Baøn TP, thaùng 6/2005) Hình 2.3 Toác ñoä phaùt sinh CTRCN vaø CTNH treân ñòa baøn TP.HCM CTCN vaø CTNH phaùt sinh chuû yeáu töø caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp, ñaây laø nguoàn phaùt sinh chaát thaûi mang tính thöôøng xuyeân vaø oån ñònh nhaát. Tuyø thuoäc vaøo loaïi hình hoaït ñoäng cuûa caùc nghaønh coâng nghieäp seõ coù nhöõng loaïi chaát thaûi phaùt sinh khaùc nhau ñöôïc lieät keâ nhö baûng sau: Baûng 2.3. Thaønh phaàn chaát thaûi cuûa caùc loaïi hình CN ñieån hình taïi TP HCM STT LOAÏI HÌNH COÂNG NGHIEÄP THAØNH PHAÀN CHAÁT THAÛI COÂNG NGHIEÄP 01 Coâng nghieäp hoùa chaát Xæ ngheøo chì töø saûn xuaát bình acquy Bao bì, thuøng phuy ñöïng hoùa chaát Caùc loaïi hoùa chaát heát haïn söû duïng Cao su pheá thaûi Buøn, caën laéng töø quaù trình saûn xuaát vaø töø heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi. Kim loaïi naëng töø coâng ngheä saûn xuaát sôn vaø keo daùn. Chaát hoaït ñoäng beà maët, döôïc phaåm hö, caùc pheá phaåm. 02 Coâng nghieäp deät nhuoäm, may maëc Bao bì, thuøng chöùa phaåm nhuoäm, buøn chöùa kim loaïi naëng vaø chaát höõu cô ñoäc haïi töø quaù trình xöû lyù chaát thaûi, thuoác nhuoäm heát thôøi haïn söû duïng, pheá phaåm caùc loaïi. 03 Coâng nghieäp nhöïa, da, chaát deûo, cao su Cao su, da, simili, boâng pheá thaûi. Bao bì, thuøng chöùa thuoác nhuoäm, chaát baûo quaûn da, thuøng ñöïng vecni, buøn thaûi cuûa coâng nghieäp da, buøn töø traïm xöû lyù nöôùc thaûi. 04 Coâng nghieäp cheá bieán goã vaø caùc saûn phaåm töø goã Hoùa chaát baûo quaûn goã heát haïn söû duïng, thuøng ñöïng dung moâi, vecni, bao bì chöùa hoùa chaát. 05 Coâng nghieäp giaáy vaø boät giaáy Bao bì, thuøng chöùa hoùa chaát, pheá phaåm, buøn chöùa lignin töø heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi. 06 Coâng nghieäp khai khoaùng, luyeän kim vaø vaät lieäu xaây döïng Buøn chöùa kim loaïi naëng töø saûn xuaát thanh nhoâm. Buøn saûn xuaát taám lôïp vaø vaät lieäu xaây döïng, caùc loaïi xæ voâ cô töø quaù trình luyeän caùn theùp, tinh cheá kim loaïi, chaát thaûi chöùa amiaêng. 08 Coâng nghieäp cheá taïo maùy Maûnh vuïn kim loaïi, chaát thaûi chöùa daàu Xæ haøn chì töø saûn xuaát linh kieän ñieän töû, xæ nhoâm, ñoàng töø saûn xuaát daây ñieän, caùc baûn maïch ñieän töû hö, buøn töø heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi, buøn töø heä thoáng xöû lyù khí thaûi, chaát thaûi coù chöùa polychlorinated biphinyl (PCB) töø coâng ngheä saûn xuaát maùy bieán theá, moáp xoáp thuûy tinh, pheá thaûi töø saûn xuaát boùng ñeøn… 09 Noâng nghieäp, coâng nghieäp cheá bieán löông thöïc, thöïc phaåm, thöùc aên gia suùc Caùc loaïi chaát thaûi coù khaû naêng laây nhieãm sinh hoïc, chuû yeáu töø caùc loø moå ñoäng vaät, thöïc phaåm, ñoà hoäp heát haïn söû duïng. (Nguoàn: Hoäi Thaûo Naâng Cao Naêng Löïc Quaûn Lyù CTRCN & CTRNH Treân Ñiaï Baøn TP, thaùng 6/2005) 2.5.2 Coâng taùc quaûn lí vaø xöû lí CTRCN & CTNH Coâng ngheä chuû yeáu söû duïng ñeå xöû lyù CTRCN taïi TP.HCM bao goàm: Taùi söû duïng, taùi sinh, taùi cheá; Löu tröõ taïi nhaø maùy; Ñoå chung vôùi chaát thaûi raén sinh hoaït; Hôïp ñoàng vôùi caùc nhaø maùy xöû lyù chaát thaûi coâng nghieäp. Taùi söû duïng vaø taùi sinh chaát thaûi: coâng ñoaïn naøy coù theå tieán haønh ngay taïi nôi phaùt sinh chaát thaûi hoaëc qua quaù trình phaân loaïi tuyeån löïa. Taùi söû duïng laø söû duïng nguyeân daïng chaát thaûi, khoâng qua taùi cheá (chaúng haïn taùi söû duïng chai, loï..); taùi sinh laø taùi söû duïng chaát thaûi laøm nguyeân lieäu ñeå saûn xuaát ra saûn phaåm khaùc (chaúng haïn taùi sinh nhöïa, taùi sinh kim loaïi…) Vieäc taùi söû duïng CTRCN & CTNH ñöôïc thöïc hieän chuû yeáu taïi ñôn vò saûn xuaát. Thöôøng laø caùc trang thieát bò, caùc coâng cuï duïng cuï söû duïng trong quaù trình saûn xuaát khoâng söû duïng trong coâng cuï naøy nhöng söû duïng ñöôïc trong coâng cuï khaùc. Taùi sinh vaø taùi cheá pheá lieäu coâng nghieäp (bao goàm caû pheá lieäu coâng nghieäp nguy haïi vaø khoâng nguy haïi) laø hoaït ñoäng saûn xuaát phaùt sinh sau saûn xuaát coâng nghieäp, do nhu caàu tieát kieäm chi phí cho nguyeân lieäu saûn xuaát nhaèm giaûm giaù thaønh. Ôû TP.HCM, hoaït ñoäng taùi sinh, taùi cheá hieän nay laø thò tröôøng töï phaùt, khoâng coù quy hoaïch vaø quaûn lyù chaët cheõ cuûa Nhaø Nöôùc. Do ñoù qui moâ coâng ngheä coøn laïc haäu, thaønh phaàn vaø soá löôïng chöa ñöôïc kieåm ._.