Đánh giá hiện trạng & đề xuất giải pháp quản lý nguồn phát thải Hydrocacbon (PAHs) trên địa bàn Tp.HCM

LÔØI CAÛM ÔN TOÙM TAÉT NOÄI DUNG CUÛA LUAÄN VAÊN MUÏC LUÏC DANH MUÏC TÖØ VIEÁT TAÉT DANH MUÏC BAÛNG DANH MUÏC HÌNH MÔÛ ÑAÀU Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi Muïc tieâu nghieân cöùu Noäi dung nghieân cöùu Phöông phaùp nghieân cöùu YÙ nghóa cuûa ñeà taøi TOÅNG QUAN VEÀ HÔÏP CHAÁT HÖÕU CÔ ÑA VOØNG THÔM (PAHs) TOÅNG QUAN VEÀ HÔÏP CHAÁT O NHIEÃM HÖÕU CÔ BEÀN (POPs) Khaùi nieäm Chaát oâ nhieãm höõu cô beàn (Persistant Organic Pollutions - POPs) laø nhöõng hôïp chaát hoùa hoïc coù nguoàn goác töø Cacbon, saûn sinh ra do caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp cuûa con ngöôøi. POPs beàn vöõng trong moâi tröôøng, coù khaû naêng tích tuï sinh hoïc qua chuoãi thöùc aên, löu tröõ trong thôøi gian daøi, coù khaû naêng phaùt taùn xa töø caùc nguoàn phaùt thaûi vaø taùc ñoäng xaáu ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø heä sinh thaùi. Theo coâng öôùc Stockholm, POPs goàm 12 hoaù chaát coù tính ñoäc haïi, toàn taïi beàn vöõng trong moâi tröôøng, phaùt taùn roäng vaø tích luõy trong heä sinh thaùi, gaây haïi cho söùc khoeû con ngöôøi. Möôøi hai loaïi hoaù chaát xeáp vaøo nhoùm POPs cuï theå laø: PCBs: laø moät loaïi hoaù chaát coâng nghieäp söû duïng trong nhöõng doøng chaát loûng trao ñoåi nhieät, chaát phuï gia cho ngaønh saûn xuaát sôn,giaáy khoâng chöùa cacbon, nhöïa vaø nhieàu öùng duïng coâng nghieäp khaùc. Noù ñöôïc xem laø moät saûn phaåm phuï sinh ra trong quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp. Noù ñaõ bò caám saûn xuaát vaø raát haïn cheá trong möùc ñoä söû duïng. Caùc hôïp chaát cuûa Dioxin: laø saûn phaåm phuï trong caùc hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp, bò haïn cheá khi söû duïng. Caùc hôïp chaát cuûa Furan: laø saûn phaåm phuï cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp, söû duïng raát haïn cheá. DDT: laø moät trong nhöõng loaïi thuoác tröø saâu duøng ñeå dieät coân truøng, baûo veä muøa maøng trong noâng nghieäp, ñaõ bò caám söû duïng nhöng ñeán nay noù vaãn toàn löu. Toxaphene: laø moät loaïi thuoác tröø saâu, duøng ñeå dieät coân truøng treân caây boâng vaûi, caây luùa, caây aên traùi, caùc loaïi ñaäu vaø rau quaû, thaäm chí coù theå dieät boï cheùt, coân truøng ôû caùc chuoàng traïi. Noù ñaõ bò caám söû duïng roäng raõi. Aldrin (Aldrex, Aldrite...): laø moät loaïi thuoác tröø saâu, ñöôïc duøng ñeå dieät coân truøng trong ñaát baûo veä muøa maøng, bò caám söû duïng roäng raõi. Dieldrin (Dieldrex, Dieldrite, Octalox…): laø moät loaïi thuoác tröø saâu, duøng ñeå kieåm soaùt coân truøng vaø caùc taùc nhaân gaây beänh. Raát haïn cheá söû duïng. Eldrin (Hexadrin…):laø loaïi thuoác tröø saâu, söû duïng trong caùc vuï muøa vaø kieåm soaùt loaøi ñoäng vaät gaëm nhaám, bò caám söû duïng roäng raõi. Heptachlor (Drimex, Heptamul, Heptox…): laø moät trong nhöõng loaïi thuoác tröø saâu duøng ñeå dieät coân truøng vaø ñieät moái, bò caám söû duïng roäng raõi. Mirex: laø moät trong nhöõng loaïi thuoác tröø saâu caám söû duïng roäng raõi. Hexachlorobenzen (HCB): thuoäc nhoùm thuoác tröø saâu vaø caùc saûn phaåm phuï phaùt thaûi trong coâng nghieäp khi saûn xuaát nhöïa,bò caám söû duïng roäng raõi. Chlordane (Chlorotox, Octachlor, Pentichlor...): naèm trong danh saùch thuoác tröø saâu bò caám söû duïng roäng raõi. Noù ñöôïc söû duïng nhö moät loaïi hoaù chaát ñeå dieät coân truøng vaø moái. Taát caû nhöõng hôïp chaát höõu cô naøy ñeàu beàn vöõng, toàn taïi laâu daøi trong moâi tröôøng (hay coøn goïi laø caùc hôïp chaát höõu cô beàn, goïi taét laø POPs), coù khaû naêng tích luõy sinh hoïc trong noâng saûn, thöïc phaåm vaø nguoàn nöôùc gaây ra haøng loaït beänh nguy hieåm ñoái vôùi con ngöôøi, vaø caàn chuù yù ñeán nhieàu nhaát laø beänh ung thö. Ñaëc bieät, trong 12 loaïi hoaù chaát keå treân, coù 4 loaïi hoaù chaát goàm PCBs, DDT, Dioxin vaø Furans laø nhöõng loaïi hoaù chaát ñöôïc ñaëc bieät chuù yù vaø nghieân cöùu saâu vì möùc ñoä ñoäc tính cao, taùc haïi ñoái vôùi con ngöôøi vaø moâi tröôøng nghieâm troïng. Bảng 1 - Naêm caám saûn xuaát vaø söû duïng cuûa caùc chaát oâ nhieãm höõu cô beàn STT Hoaù chaát Naêm caám saûn xuaát vaø söû duïng 1 Polyaromatichydrocacbon (PAHs) Chöa xaùc ñònh 2 Dioxin vaø Furan (PCDD, PCDFs) Chöa xaùc ñònh 3 Dichlordiphenyl Trichloretan (DDT) 1984 4 Polychlorinatedbiphenyl (PCBs) Chöa xaùc ñònh 5 Aldrin 1989 6 Hexachlorbenzen 1975 7 Chlardane 1992 8 Deildrin 1989 9 Endrin 1984 10 Mirex Chöa xaùc ñònh 11 Heptachlor 1981 12 Toxaphane Chöa xaùc ñònh Nguoàn goác phaùt sinh POPs Nhoùm 1 - Nhoùm ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát vaø cheá taïo Ngaønh naøy bao goàm coâng nghieäp saûn xuaát vaø cheá taïo caùc loaïi hoùa chaát, caùc saûn phaåm coù söû duïng nguoàn nguyeân lieäu ñaàu vaøo chöùa POPs, ñieån hình nhö coâng nghieäp deät nhuoäm. Nguoàn POPs phaùt thaûi töø caùc loaïi hình coâng nghieäp naøy chuû yeáu laø döôùi daïng chaát thaûi raén hoaëc qua vieäc thaûi boû buøn laéng, nöôùc thaûi. Bảng 2 - Nguoàn thaûi POP phaùt sinh do nhoùm ngaønh CN saûn xuaát vaø cheá taïo Quaù trình saûn xuaát hay saûn phaåm söû duïng Chæ thò Loaïi POPs phaùt thaûi Saûn xuaát caùc hoùa chaát chöùa clo höõu cô Caùc chaát thôm chöùa clo (phenols, benzene), dung moâi chöùa chlorine,oxychlorinators PCDD/ PCDF, PCB, HCB Saûn xuaát Cl2 söû duïng ñieän cöïc graphite Caùc chaát thôm chöùa clo, dung moâi chöùa chlorine PCDD/ PCDF, HCB Coâng nghieäp loïc daàu vaø Saûn xuaát chaát xuùc taùc Caùc chaát thôm chöùa clo PCDD/PCDF, PCB, HCB Saûn xuaát giaáy, boät giaáy Taåy traéng baèng clo PCDD/PCDF Nhoùm naøy coù möùc ñoä phaùt thaûi POPs ñöôïc xeáp vaøo loaïi trung bình. Ñoái vôùi 2 ngaønh ñaàu (saûn xuaát caùc hoùa chaát chöùa clo höõu cô vaø saûn xuaát clo söû duïng ñieän cöïc graphite) ñöôïc xem nhö thuoäc ngaønh coâng nghieäp hoùa chaát. Nhieàu naêm tröôùc noù laø ñoái töôïng saûn xuaát quan troïng trong caùc doanh nghieäp thuoäc Coâng ty Hoùa chaát Cô Baûn Mieàn Nam (caùc doanh nghieäp nhö nhaø naùy hoùa chaát Taân Bình, nhaø maùy hoùa chaát Bieân Hoøa…), vaø clo saûn xuaát ra chuû yeáu laø phuïc vuï vieäc cung caáp cho caùc ngaønh saûn xuaát caùc chaát khöû truøng, coâng nghieäp saûn xuaát giaáy (taåy traéng) vaø qui trình saûn xuaát caùc hoùa chaát coâng nghieäp khaùc. Tuy nhieân caùc doanh nghieäp naøy ñaõ ngöøng saûn xuaát caùc dung moâi höõu cô chöùa clo töø naêm 1990 ñeán nay, coøn vieäc saûn xuaát clo tuy vaãn coøn duy trì nhöng trong quaù trình saûn xuaát khoâng coøn söû duïng ñieän cöïc graphite. Noùi toùm laïi möùc phaùt thaûi ra caùc dioxin vaø furan cuûa hai ngaønh naøy neáu coøn cuõng laø raát nhoû. Rieâng ñoái vôùi hai ngaønh coøn laïi laø coâng nghieäp saûn xuaát vaø cheá bieán caùc saûn phaåm daàu khí (loïc daàu vaø chaát xuùc taùc) vaø coâng nghieäp saûn xuaát giaáy thì vaãn coøn duy trì vaø phaùt trieån khaù maïnh trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Coù theå khaúng ñònh laø ñaây vaãn laø nguoàn phaùt thaûi POPs (dioxin vaø furan) quan troïng vaøo moâi tröôøng thaønh phoá. Tuy vaäy haàu heát caùc khí ñoäc POP naøy ñeàu phaùt sinh ra döôùi daïng hôi töø caùc coâng ñoaïn saûn xuaát coù gia nhieät (ôû nhieät ñoä cao clo keát hôïp vôùi caùc dung moâi höõu cô taïo thaønh caùc chaát keå treân), laø qui trình phoå bieán coù maët trong caû hai ngaønh naøy. Theo caùc taøi lieäu nghieân cöùu cuûa nöôùc ngoaøi thì löôïng POP hình thaønh naøy chieám moät con soá raát nhoû, vaø hôn nöõa raát khoù kieåm soaùt. Xeùt ñeán thôøi ñieåm hieän taïi, trong nöôùc cuõng chöa coù moät nghieân cöùu phaân tích naøo xaùc ñònh ñöôïng löôïng toàn taïi cuûa POPs trong doøng phaùt thaûi naøy. Coù theå noùi, ñoái vôùi ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát giaáy vôùi möùc ñoä tyû leä söû duïng clo cho coâng ñoaïn taåy traéng vaãn coøn khaù nhieàu vaø phoå bieán, ñaëc bieät laø taïi caùc cô sôû cheá bieán giaáy taùi cheá tieåu thuû coâng nghieäp (con soá naøy chæ tính treân ñòa baøn TPHCM ñaõ leân ñeán con soá gaàn 100 doanh nghieäp). Ñaây seõ coøn laø moät chuû ñeà nghieân cöùu caàn ñöôïc quan taâm trong thôøi gian tôùi. Nhoùm 2 – Nhoùm söû duïng vaø öùng duïng saûn phaåm Nhoùm naøy bao goàm caùc haøng hoùa tieâu thuï, caùc quaù trình hay saûn phaåm trong saûn xuaát coâng nghieäp, hay söï toàn löu (löu giöõ cuûa caùc hoùa chaát). Bảng 3 - Nguoàn thaûi POP phaùt sinh do nhoùm söû duïng vaø öùng duïng saûn phaåm Quaù trình saûn xuaát hay saûn phaåm söû duïng Chæ thò Loaïi POPs phaùt thaûi Söû duïng thuoác tröø saâu, thuoác dieät coû 2,4,5-T, Pentachlorophenol (PCP) PCDD/PCDF HCB Coâng nghieäp deät nhuoäm vaûi – sôïi – len (coù khaâu hoaøn taát) Söû duïng chloranil, trích ly alkaline PCDD/PCDF Quaù trình taåy traéng coâng nghieäp Söû duïng chlorine PCDD/PCDF Söû duïng caùc maùy bieán theá vaø caùc thieát bò ñieän Daàu chöùa PCB PCB Söï söû duïng caùc dung moâi Taåy daàu nhôùt, saáy khoâ – röûa saïch PCDD/PCDF PCB, HCB Söû duïng caùc loaïi sôn coù chöùa PCB hay PCP Chuû yeáu töø vieäc löu giöõ PCB Coù theå khaúng ñònh ñaây laø moät nhoùm ngaønh quan troïng ñoùng goùp vaøo vieäc phaùt sinh POPs treân ñòa baøn thaønh phoá hieän nay. Caùc daàu chöùa PCB trong caùc tuï ñieän vaø maùy bieán theá laø nguoàn quan troïng nhaát. Caùc ngaønh coøn laïi trong nhoùm ngaønh naøy thì POP haàu heát toàn taïi ôû daïng coøn toàn löu vì Nhaø nöôùc ñaõ caám nhaäp khaåu cuõng nhö söû duïng caùc loaïi hoùa chaát naêm trong danh muïc POP töø laâu (noäi dung cuõng seõ ñöôïc phaân tích cuï theå hôn ôû phaàn sau cuûa chöông naøy). Ñoái vôùi caùc nguoàn khaùc thì böùc tranh phaùt thaûi POP laø khaù phöùc taïp vaø thaät söï khoù kieåm soaùt. Trong coâng nghieäp deät nhuoäm, moät ngaønh töông ñoái phaùt trieån ôû khu vöïc TPHCM (ôû caû qui moâ vöøa vaø nhoû vaø qui moâ trung bình – lôùn) vieäc nhaäp khaåu vaø söû duïng caùc loaïi thuoác nhuoäm vaø raát khoù kieåm soaùt do chuûng loaïi caùc maët haøng deät nhuoäm (coù coâng ñoaïn hoaøn taát) ñang troâi noåi treân thò tröôøng laø khaù ña daïng. Caùc loaïi thuoác nhuoäm ña soá coù chöùa caùc nhoùm chöùc höõu cô khaù beàn vöõng vaø khi caùc coâng ngheä deät nhuoäm coù keøm coâng ñoaïn taåy traéng luùc hoaøn taát coù lieân quan ñeán vieäc söû duïng caùc hôïp chaát chöùa clo, vaø caùc hôïp chaát POP coù goác dioxin vaø caùc hôïp chaát höõu cô beàn vöõng vaø deã bay hôi khaùc (trong ñoù chuû yeáu laø caùc hôïp chaát thôm coù voøng benzen) seõ ñöôïc hình thaønh döôùi daïng ban ñaàu laø caùc hôïp chaát hoøa tan, sau ñoù coäng vôùi quaù trình gia nhieät (taåy vaø nhuoäm trong beà maët kim loaïi kín vôùi nhieät ñoä 100 ñeán 140oC) vaø caùc khí ñoäc naøy seõ phaùt taùn vaøo khoâng khí döôùi daïng hôi. Maëc duø theo caùc nghieân cöùu ôû nöôùc ngoaøi cho thaáy noàng ñoä POP trong caùc doøng hôi phaùt taùn naøy khoâng cao nhöng vôùi soá löôïng cô sôû deät nhuoäm treân ñòa baøn nghieân cöùu laø khaù lôùn, theo öôùc tính leân ñeán con soá gaàn 200 cô sôû xí nghieäp, thì ñaây laø moät nguoàn phaùt thaûi ñaùng keå. Cho ñeán nay cuõng vaãn chöa coù moät nghieân cöùu naøo ñöôïc thöïc hieän trong nöôùc ñeå xaùc ñònh noàng ñoä haøm löôïng caùc hôïp chaát POP khaùc nhau coù maët trong caùc doøng thaûi naøy. Vieäc söû duïng caùc dung moâi vaø caùc loaïi sôn trong caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc nhau (bao goàm caû ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát ra caùc saûn phaåm sôn naøy) cuõng khaù ña daïng. Tuy nhieân theo yù kieán cuûa caùc chuyeân gia trong nöôùc thì khoâng coù moät hôïp chaát POP naøo trong danh muïc 12 loaïi POP ñaõ ñeà caäp coù maët trong caùc saûn phaåm cuûa ngaønh. Xeùt theo quan ñieåm ñònh nghóa veà khaùi nieäm POP nhö Luaän Vaên ñaõ ñeà caäp thì nhieàu hôïp chaát höõu cô khaù beàn vaø coù theå gaây nguy hieåm cho moâi tröôøng phaùt sinh töø ngaønh naøy,ñaây cuõng ñöôïc xem laø moät nguoàn phaùt sinh ñaùng keå cuûa POP vaøo moâi tröôøng treân ñòa baøn nghieân cöùu. Nhoùm 3-Nhoùm caùc quaù trình taùi cheá Bảng 4 - Nguoàn thaûi POP phaùt sinh ra nhoùm ngaønh coù caùc quaù trình taùi cheá Quaù trình saûn xuaát hay saûn phaåm söû duïng Chæ thò Loaïi POPs phaùt thaûi Taùi cheá kim loaïi Caùc saûn phaåm phuï, saûn phaåm thöøa (maûnh kim loaïi vuïn, daàu thaûi, pheá lieäu töø duïng cuï ñieän) PCDD/PCDF PCB HCB Taùi cheá giaáy Buøn laéng coù chöùa hoùa chaát khöû möïc in PCDD/PCDF Buøn laéng keânh raïch, buøn töø heä thoáng thoaùt nöôùc söû duïng laïi (laøm loùt neàn, laøm phaân boùn…) Noâng nghieäp, phaân compost PCDD/PCDF PCB Söï thu hoài dung moâi Buøn dö HCB Söï thu hoài daàu thaûi PCB Taùi cheá nhöïa Doøng thaûi ra PCDD/PCDF Taùi cheá xæ kim loaïi Doøng thaûi ra PCDD/PCDF Nhoùm ngaønh naøy coù theå xem nhö moät nhoùm ngaønh phaùt sinh POP khaù quan troïng treân ñòa baøn, vaø ñieàu ñaëc bieät nguy hieåm laø chuùng ñöôïc phaùt thaûi theo moät phöông caùch khoù kieåm soaùt so vôùi caùc nhoùm ngaønh khaùc trong caùc phaân tích ôû phaàn naøy. Ñaàu tieân coù theå keå ñeán ngaønh coâng nghieäp taùi cheá chaát thaûi caùc loaïi, nhaát laø taùi cheá giaáy vaø taùi cheá kim loaïi, laø nhöõng ngaønh ñaõ toàn taïi nhieàu thaäp nieân qua taïi Tp. HCM. Caùc cô sôû taùi cheá naøy (coù soá löôïng gaàn 300 doanh nghieäp, maø treân 90% trong soá naøy laø caùc cô sôû taùi cheá pheá lieäu qui moâ nhoû) laø nguoàn gaây ra oâ nhieãm moâi tröôøng ñaùng keå ôû caû hai phöông dieän khí thaûi vaø nöôùc thaûi. Khí thaûi phaùt sinh ra chuû yeáu töø nhöõng quaù trình gia nhieät, trong ñoù ñaëc bieät nguy hieåm laø quaù trình naáu kim loaïi pheá lieäu (nhö caùc loø naáu gang, ñoàng, nhoâm,…) vaø caùc loø naáu thuyû tinh. ÔÛ caùc loø naáu naøy nguoàn phaùt sinh PCDD laø khoâng theå traùnh khoûi vì haàu heát ñaây laø caùc loø naáu thuû coâng töï cheá taïo, nhieät ñoä khoâng ñuû lôùn seõ taïo ra caùc quaù trình chaùy khoâng hoøan toaøn vaø haäu quaû laø laøm phaùt sinh khaù nhieàu caùc saûn phaåm phuï vaø ñaëc bieät laø caùc khí dioxin. Ñieàu ñaëc bieät nguy hieåm laø haàu heát caùc cô sôû naøy ñaõ vaø ñang saûn xuaát trong nhöõng naêm qua ñeàu naèm xen laãn vaøo caùc khu daân cö neân vieäc caám hoaït ñoäng, thay ñoåi coâng ngheä môùi, di dôøi vò trí cuõng nhö laép ñaët caùc heä thoáng nhaèm xöû lyù trieät ñeå caùc nguoàn thaûi gaây oâ nhieãm taïi caùc cô sôû gaây oâ nhieãm naøy laø moät chuû tröông ñuùng ñaén cuûa thaønh phoá trong thôøi gian gaàn ñaây. Vaán ñeà quan troïng khaùc cuõng caàn baøn ñoái vôùi nhoùm ngaønh naøy laø caùc buøn laéng tích tuï treân caùc keânh raïch ñaõ quaù oâ nhieãm cuûa thaønh phoá, gaàn ñaây ñaõ coù khaù nhieàu nghieân cöùu veà söï hieän dieän cuûa caùc dioxin cuøng caùc chaát thaûi nguy haïi trong buøn laéng keânh raïch TP. HCM, ñieån hình laø caùc nghieân cöùu cuûa Vieän Moâi Tröôøng vaø Taøi Nguyeân (Ñoà Hoàng Lan Chi, Mai Tuaán Anh vaø coäng söï), cuûa Trung taâm Dòch vuï Phaân tích thí nghieäm (Chu Phaïm Ngoïc Sôn vaø coäng söï), co thaáy ñaây thöïc söï laø moät moái hieåm nguy thöôøng tröïc cho ngöôøi daân thaønh phoá HCM, nhaát laø caùc cö daân soáng xung quanh caùc keânh raïch cuûa thaønh phoá. Nhoùm 4 –Nhoùm quaù trình nhieät Trong thöïc teá vì lieân quan ñeán vieäc söû duïng nguoàn nhieät ñoä khaù cao neân caùc quaù trình ñoát coù theå ñöôïc xem nhö moät nguoàn phaùt thaûi quan troïng cuûa caùc chaát POP. Caùc ñaëc thuø cuûa quaù trình ñoát nhö: loaïi nhieân lieäu söû duïng, hieäu xuaát cuûa quaù trình ñoát, cô cheá kieåm soaùt oâ nhieãm laø nhöõng chæ tieâu quan troïng quyeát ñònh löôïng POPs phaùt thaûi ra. Quaù trình naøy ñöôïc chia ra thaønh 2 nhoùm, goïi laø: quaù trình ñoát coù kieåm soaùt vaø ñoát khoâng kieåm soaùt. Bảng 5 - Nguoàn thaûi POP phaùt sinh do nhoùm ngaønh coù quaù trình nhieät Quaù trình saûn xuaát hay saûn phaåm söû duïng Chæ thò Loaïi POPs phaùt thaûi Nung quaëng saét trong loø nung cao Tro buïi phaùt taùn quay voøng PCDD/PCDF Luyeän naáu chaûy sô caáp ñoàng kim loaïi PCDD/PCDF Saûn xuaát kim loaïi pheá lieäu (theùp, nhoâm, thieác, keõm, ñoàng…) Ñoát daây, thu hoài kim loaïi töø buïi tro… PCDD/PCDF PCB Saûn xuaát than coác Söû duïng than non/than naâu PCB, HCB PCDD/PCDF Loø nung ximaêng Söû duïng CTNH chöùa haloâgien nhö laø nguoàn nhieân lieäu ñoát PCDD/PCDF PCB, HCB Saûn xuaát khoùang chaát (voâi, goám söù, thuyû tinh, gaïch) Qui moâ nhoû, khoâng kieåm soaùt PCDD/PCDF Ñoát chaát thaûi ñoâ thò (coâng ngheä) Cuõ, kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí – khoâng trang bò PCDD/PCDF Ñoát chaát thaûi coâng nghieäp Cuõ, kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí – khoâng trang bò PCDD/PCDF Ñoát goã thaûi Goã ñaõ xöû lyù PCDD/PCDF Ñoát chaát thaûi nguy haïi Loø ñoát cuõ, khoâng kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí PCDD/PCDF Ñoát buøn (coâng ngheä) Cuõ, kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí – khoâng trang bò, loø ñoát thuû coâng PCDD/PCDF Ñoát chaát thaûi beänh vieän Cuõ, kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí – khoâng trang bò, loø ñoát thuû coâng PCDD/PCDF Loø hoûa taùng (ngöôøi) vaø loø ñoát xaùc xuùc vaät Cuõ, kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí– khoâng trang bò PCDD/PCDF Ñoát goã vaø ñoát sinh khoái Khoái löôïng lôùn, chöùa muoái PCDD/PCDF Khí thaûi baõi raùc / ñoát khí sinh hoïc (biogas) kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí– khoâng trang bò PCDD/PCDF Ñoát than (coâng ngheä) Than naâu /non, cuõ, nhoû PCB Ñoäng cô ñoát trong (VD: xe maùy vaø moâ tô tónh) Khí ñoát coù chöùa Chì PCDD/PCDF PCB Ñoát sinh khoái (coá yù, khoâng kieåm soaùt ñöôïc) Phaàn coøn laïi cuûa röøng, buïi caây, noâng nghieäp (nhö rôm) PCB PCDD/PCDF Chaùy töø caùc tai naïn ngaãu nhieân (khoâng coá yù, khoâng kieåm soaùt) Caùc khu CN, caùc kho haøng, cöûa haøng, nhaø daân… PCDD/PCDF PCB Löûa chaùy töø baõi raùc Quaù trình chaùy hoaøn toaøn khoâng kieåm soaùt PCDD/PCDF PCB Ñoát nhöïa plastic (thuøng, tuùi…) Nhöïa chöùa Halogen PCDD/PCDF Caùc chaát thaûi khaùc (cao su, trang söùc phuï nöõ, day caùp, baûng ñieän… PCB Ñaây coù theå coi laø nhoùm ngaønh phaùt thaûi Dioxin, Furan vaø PCB roõ raøng nhaát vaø quan troïng nhaát treân ñòa baøn TPHCM hieän nay. Taát caû caùc nguoàn vaø nguyeân nhaân gaây ra oâ nhieãm ñeàu taäp trung xung quanh caùc loø ñoát, loø nung vì vaán ñeà veà caáu truùc cuûa loø ñoát, nhieät ñoä caùc buoàng ñoát vaø nguoàn nguyeân lieäu ñoát söû duïng, cuï theå: Caùc loø nung, naáu chaûy söû duïng trong taùi cheá kim loaïi vaø saûn xuaát taùi cheá kim loaïi pheá lieäu ñaõ ñeà phaân tích vaø ñeà caäp trong nhoùm ngaønh tröôùc. Caùc loø ñoát chaát thaûi caùc loaïi khaùc (chaát thaûi coâng nghieäp, chaát thaûi ñoâ thò, chaát thaûi y teá, chaát thaûi nguy haïi…) tuy soá löôïng hieän nay chöa thaät nhieàu neáu so saùnh vôùi caùc nöôùc phaùt trieån khaùc, nhöng do caáu truùc thieát keá cuûa caùc loø nhö ñaõ ñeà caäp, löôïng chaát thaûi ñöa vaøo ñoát khaù ña daïng vaø khoâng phaân loïai tröôùc hay kieåm soaùt (ñieån hình nhö chaát thaûi y teá coù raát nhieàu nhöïa plastic), coâng ngheä kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng trieät ñeå… laø caùc nguyeân nhaân chính daãn ñeán söï phaùt thaûi ñieån hình cuûa caùc chaát POP. Tình traïng töông töï xaûy ra ñoái vôùi caùc loø nung goám söù vaø moät soá caùc loø nung nhoû trong ngaønh saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng. Nguoàn khoù kieåm soaùt nhaát trong nhoùm ngaønh naøy chính laø caùc quaù trình ñoát khaùc ñang khaù troâi noåi trong thaønh phoá nhö: ñoát baát hôïp phaùp caùc chaát thaûi khaù phoå bieán (nhaát laø taïi caùc cô sôû TTCN thuoäc caùc ngaønh nhöïa, cao su, giaáy,…), ñoát raùc taïi caùc baõi chöùa raùc hay traïm taäp keát raùc loä thieân,… ñöôøng nhieân caùc quaù trình ñoát naøy hoaøn toaøn khoâng coù kieåm soaùt vaø xöû lyù khí thaûi, thaønh phaàn caùc chaát coù theå chaùy ñöôïc raát ña daïng vaø söï phaùt sinh POPs trong khoùi töø nhöõng nôùi naøy laø ñieàu taát yeáu. Ngoaøi ra vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng do caùc khí thaûi töø baõi chöùa vaø choân laáp raùc cuõng ñaõ ñöôïc nhieàu taùc giaû ñeà caäp ñeán trong thôøi gian gaàn ñaây. Cuoái cuøng coù theå keå ñeán laø nguoàn phaùt thaûi töø caùc quaù trình chaùy do tai naïn vaø töø caùc phöông tieän vaän chuyeån coù söû duïng caùc ñoäng cô ñaõ cuõ kyõ vaø xuoáng caáp. Ñaây roõ raøng laø caùc nguoàn gaây oâ nhieãm khaù quan troïng nhöng coù theå phoøng traùnh ñöôïc, phuï thuoäc raát nhieàu vaøo caùc giaûi phaùp quaûn lyù thích hôïp. Nhoùm 5 - Löu giöõ vaø thaûi boû chaát thaûi Bảng 6 - Nguoàn POPs phaùt sinh do nhoùm ngaønh löu giöõ vaø thaûi boû chaát thaûi Quaù trình saûn xuaát hay söû duïng saûn phaåm Chæ thò Loaïi POPs phaùt thaûi Caùc baõi choân laáp vaø caùc chaát (nöôùc, khí) roø ræ töø chuùng Buøn, tro buïi bay, tro kim loaïi PCB HCB Choân laáp chaát thaûi ôû bieån Chaát thaûi caùc loaïi (raén, loûng,khí) PCDD/PCDF Söï söû duïng vaø toàn löu cuûa maùy bieán theá Daàu coù chöùa PCB PCB PCP trong goã ñaõ cheá bieán Thanh taø veït treân ñöôøng xe löûa, truï ñieän thoaïi baèng goã… PCB Töø caùch phaân loaïi theo nhoùm ngaønh coù theå noùi raèng ñaëc tröng cuûa nhoùm ngaønh naøy laø caùc POP haàu heát toàn taïi ôû traïng thaùi ñang ñöôïc löu giöõ trong caùc kho chöùa (nhö maùy bieán theá, tuï ñieän hö cuõ), caùc thieát bò ñang ñöôïc söû duïng vaø troâi noåi treân thò tröôøng (nhö maùy bieán theá, tuï ñieän chöùa PCB vaãn ñang ñöôïc söû duïng), hay ñaõ xaâm nhaäp vaø tích tuï vaøo moâi tröôøng taïi moät ñòa ñieåm naøo ñoù (nhö chaát ñoäc tích tuï trong ñaát taïi caùc baõi choân laáp raùc thaûi), hoaëc vaät duïng khaùc (nhö thanh taø veït chaúng haïn). Caùc phaân tích ñaõ ñöôïc ñeà caäp gioáng nhö cho caùc nhoùm ngaønh khaùc. Phaân loaïi POPs Hieän taïi coù nhieàu caùch phaân loaïi POPs. Döïa treân con ñöôøng POPs ñi vaøo moâi tröôøng laø moät trong nhöõng caùch phaân loaïi POPs, tuy nhieân caùch phaân loaïi naøy khoâng phaûi laø duy nhaát. Treân cô sôû caên cöù vaøo con ñöôøng POPs ñi vaøo moâi tröôøng, coù theå phaân chia POPs thaønh ba loaïi nhö sau: Nhoùm 1 - Caùc hoaù chaát baûo veä thöïc vaät Hoaù chaát baûo veä thöïc vaät coù theå hieåu moät caùch ñôn giaûn laø nhöõng hoaù chaát duøng ñeå dieät tröø nhöõng loaøi coù haïi vaø cuõng vì theá chuùng ñi vaøo moâi tröôøng, coù aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng, ñeán nhöõng ñoái töôïng tieáp xuùc tröïc hoaëc giaùn tieáp. Thuoác baûo veä thöïc vaät (TBVTV) laø loaïi hoaù chaát baûo veä caây troàng hoaëc nhöõng saûn phaåm baûo veä muøa maøng, laø nhöõng chaát ñöôïc taïo ra ñeå choáng laïi vaø tieâu dieät loaøi gaây haïi hoaëc caùc vaät mang maàm beänh virut hoaëc vi khuaån. Chuùng cuõng goàm caùc chaát ñeå ñaáu tranh vôùi caùc loaïi soáng caïnh tranh vôùi caây troàng cuõng nhö naám beänh caây. Thuaät ngöõ hoaù chaát baûo veä thöïc vaät thöôøng coù nghóa laø caùc chaát toång hôïp goàm nhieàu loaïi vaø ñöôïc aùp duïng cho nhöõng muïc ñích cuï theå trong noâng nghieäp. Nhoùm 2 – Caùc hoùa chaát söû duïng trong coâng nghieäp POPs phaùt taùn vaøo moâi tröôøng phoå bieán vaø ñöôïc chuù yù nhieàu nhaát trong nhoùm 2 laø caùc hoaù chaát trong daàu nhôùt vaøcaùc loaïi hoaù chaát söû duïng cho caùc quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp hoaëc nhöõng saûn phaåm cuûa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp, ñieån hình laø PCBs. PCBs ñöôïc söû duïng trong caùc ngaønh saûn xuaát coâng nghieäp treân 50 naêm nay do coù tính caùch nhieät cao vaø khoâng chaùy vaø öùng duïng chuû yeáu trong caùc ngaønh coâng nghieäp ñieän (maùy bieán theá, acquy, boùng ñeøn huyønh quang, daàu chòu nhieät, daàu bieán theá) chaát laøm maùt trong truyeàn nhieät, trong caùc dung moâi cheá taïo möïc in, ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát sôn…Ñaëc bieät hôn, PCBs ñöôïc hình thaønh trong quaù trình saûn xuaát cuûa nhieàu ngaønh coâng nghieäp, ñoâi luùc noù laø saûn phaåm phuï khoâng mong muoán cuûa nhieàu ngaønh coâng nghieäp vaø caùc quaù trình thieâu ñoát, nguoàn naøy cuõng laø moät trong nhöõng nguoàn saûn sinh ra Dioxin. Bảng 7 - Möùc ñoä phaùt thaûi PCBs vaøo moâi tröôøng Nguoàn phaùt thaûi (kg/naêm) 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Naêng löôïng coâng coäng 89 88 82 68 55 53 48 46 44 38 Naêng löôïng trong loø ñoát chaát thaûi raén 2 2 2 3 5 5 4 5 5 5 Nhaø maùy tö nhaân 23 25 22 24 20 15 15 16 16 17 Nung saét, theùp 38 37 37 36 37 37 38 39 39 40 Caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc 6.231 5.727 5.223 4.719 4.215 3.710 3.205 2.701 2.196 1.692 Quy trình saûn xuaát saét, theùp 491 419 438 458 428 394 373 387 400 243 Baõi choân laáp chaát thaûi raén 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Loø ñoát chaát thaûi 12 12 12 11 8 7 6 2 2 1 Xöû lyù vaø choân laáp caùc chaát thaûi khaùc 80 81 78 81 73 64 55 46 38 29 Noâng nghieäp 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 Chuyeån ñoåi trong caùc quaù trình ñoát 4 1 4 4 4 4 4 4 4 4 Khi phaân loaïi PCB theo phaïm vi öùng duïng, noù ñöôïc phaân thaønh ba loaïi sau: PCBs trong caùc duïng cuï kín Caùc öùng duïng cuûa PCBs trong caùc duïng cuï ñieän kín nhö caùc loaïi maùy bieán theá, caùc loaïi acquy, tuï dieän cuûa boùng ñeøn huyønh quang. Trong caùc thieát bò ñieän naøy, daàu chöùa PCB ñöôïc haøn kín, khoâng cho chaûy hoaëc roø ræ trong quaù trình saûn xuaát, vaän chuyeån, baûo quaûn vaø söû duïng, thaäm chí trong caùc söï coá nhö hoaûn hoaïn, va chaïm cô hoïc. Daàu PCB khoâng roø ræ vì theá khaù an toaøn trong thôøi gian söû duïng PCBs trong caùc duïng cuï nöûa kín (kín töøng phaàn) Caùc loaïi daàu chöùa PCBs ñöôïc söû duïng nhö caùc chaát loûng truyeàn taûi nhieät, daàu khoaùng söû duïng trong caùc thieát bò thuûy löïc vaø trong caùc loaïi bôm. Trong taát caùc caùc thieát bò keå treân do söû duïng nhö chaát loûng chuyeån ñoäng trong caùc thieát bò vôùi caùc loaïi nhôùt neân raát deã roø ræ trong quaù trình saûn xuaát, söû duïng vaø baûo quaûn. PCBs trong caùc duïng cuï hôû Caùc loaïi daàu khoaùng chöùa PCBs ñöôïc söû duïng nhö caùc chaát boâi trôn, caùc loaïi sôn phuû, caùc loaïi möïc in. Trong caùc loaïi vaät lieäu naøy, PCBs ñöôïc phaân taùn vôùi soá löôïng nhoû vaø cöïc kyø mòn vaø vì theá heát söùc khoù khaên trong vieäc xöû lyù. Cho ñeán nay, khoâng coù coâng ngheä vaø thieát bò xöû lyù naøo xöû lyù caùc loaïi vaät lieäu chöùa PCBs naøy. Bieän phaùp duy nhaát laø ngöôøi saûn xuaát phaûi ñaàu tö nghieân cöùu vaø phaùt trieån caùc loaïi vaät lieäu môùi khoâng chöùa PCBs. Nhoùm 3 – Caùc saûn phaåm phuï khoâng mong muoán (unwanted by-products) phaùt sinh ra töø quaù trình ñoát chaùy Caùch phaân loaïi trong nhoùm 3 laø nhöõng saûn phaåm phuï cuûa nhieàu quaù trình saûn xuaát khaùc nhau hoaëc quaù trình ñoát chaùy. Nguoàn phaùt sinh Dioxin chuû yeáu töø caùc nhaø maùy saûn xuaát hoaù chaát, quaù trình ñoát caùc saûn phaåm chaùy coù chöùa clo, quaù trình taåy traéng boät giaáy, caùc chaát oâ nhieãm tích tuï trong chuoãi thöùc aên, trong caùc phoøng thí nghieäm nghieân cöùu veà chaát thaûi nguy haïi vaø trong caùc loø ñoát chaát thaûi, cuï theå nhö Hexachlorobenzene (HCB), Polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs), Dioxins vaø Furans. Trong moät phaïm vi giôùi haïn, nhöõng hoãn hôïp naøy coù theå ñöôïc hình thaønh do quaù trình töï nhieân nhöng theo thôøi gian chuùng seõ maát daàn ñi tính beàn vöõng trong moâi tröôøng. Söï nguy hieåm cuûa nhoùm POPs naøy laø sau khi ñaõ giaûi phoùng vaøo moâi tröôøng chuùng tích tuï laïi vaø sau ñoù khuyeách ñaïi trong chuoãi thöïc phaåm, trong moâ môõ. Maëc duø Dioxin khoâng laøm phaù vôõ ADN nhöng chuùng seõ hoaït hoaù ADN ñaõ bò suy thoaùi bôûi nhöõng chaát khaùc neân gaây nhieàu beänh hieåm ngheøo cho con ngöôøi, coù theå thaáy nhieàu nhaát laø beänh ung thö, hoûng chöùc naêng heä thaàn kinh phoâi thai vaø quaùi thai. Bảng 8 - Möùc ñoä phaùt thaûi PCDD/ PCDFs vaøo moâi tröôøng ôû Chaâu AÂu Nguoàn phaùt thaûi (kg/naêm) 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Naêng löôïng 35 35 32 27 25 24 22 18 18 16 Naêng löôïng trong loø ñoát chaát thaûi raén 101 102 125 173 242 199 98 12 4 3 Nhaø maùy tö nhaân 74 75 73 74 71 67 68 66 66 67 Nung saét, theùp 50 49 48 48 48 48 48 49 47 45 Nung kim loaïi khoâng chöùa saét 25 22 23 24 23 22 23 22 21 21 Saûn xuaát thuyû tinh 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc 68 70 72 69 68 64 61 58 56 59 Saûn xuaát saét, theùp 31 26 28 29 29 30 28 30 26 17 Baõi choân laáp chaát thaûi raén 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 Loø ñoát chaát thaûi 581 579 556 508 357 285 160 49 53 54 Ñoát chaùy ñoäng cô 6 6 6 6 7 7 7 7 7 7 Quaù trình ñoát 29 26 23 20 18 16 14 11 8 5 Noâng nghieäp 57 49 36 1 0 0 0 0 0 0 Trong töï nhieân 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 Toång coäng 1.142 1.123 1.098 1.049 953 819 589 384 361 346 Bảng 9 - Möùc ñoä phaùt thaûi HCB vaøo moâi tröôøng Nguoàn phaùt thaûi 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Ñoát trong coâng nghieäp 0,1 0,1 0,12 0,12 0,1 0,11 0,11 0,11 0,11 0,00 Saûn xuaát Pentachlorphenol 0,03 0,03 0,03 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 Saûn xuaát Picloram 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Saûn xuaát Tetrachlorcacbon 0,36 0,36 0,36 0,36 0,36 0,36 0,14 0,14 0,14 0,13 Saûn xuaát Tetrachloretylen 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,03 0,03 0,03 Saûn xuaát Trichloretylen 0,14 0,14 0,14 0,14 0,14 0,14 0,05 0,05 0,05 0,04 Chaát thaûi 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 Thuoác tröø saâu (Chlorthalonil) 0,47 0,47 0,47 0,47 0,47 0,47 0,47 0,47 0,47 0,47 Thuoác tröø saâu 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 Thuoác tröø saâu 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Toång coäng 1,27 1,26 1,28 1,26 1,24 1,25 1,24 0,89 0,89 0,85 Bảng 10 - Möùc ñoä phaùt thaûi PAHs vaøo moâi tröôøng Nguoàn phaùt thaûi (taán/ naêm) 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Nhaø maùy loïc daàu 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 Söû duïng dung moâi 103 103 103 103 103 103 103 103 103 103 Quùa trình ñoát 267 262 253 232 214 193 175 156 135 114 SX coâng nghieäp 106 98 90 84 86 86 86 85 85 80 Naêng löôïng 5 5 5 4 4 3 3 3 2 2 Noâng nghieäp 933 800 582 12 0 0 0 0 0 0 Chaát thaûi 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 Trong töï nhieân 95 95 95 95 95 95 95 95 95 95 Nhaø maùy tö nhaân 797 818 760 739 591 464 485 471 486 540 Nung saét, theùp 24 24 23 23 22 22 23 23 23 22 Caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc 367 418 497 415 396 326 251 22 143 166 Saûn xuaát kim loaïi khoâng chöùa saét 3.490 3.354 3.219 3.083 2.947 2.307 735 432 394 277 Quaù trình chuyeån ñoåi khaùc 9 9 9 9 9 8 7 6 5 4 Toång coäng 6.243 6.030 5.667 4.829 4.492 3.629 1.985 1.617 1.485 1.414 Tính chaát cuûa POPs Tính._. chaát vaät lyù Tính chaát vaät lyù chung cuûa POPs Trong thaønh phaàn coù chöùa nhoùm Halogen. Tan nhieàu trong môõ, ít tan trong nöôùc. Beàn vôùi nhieät, aùnh saùng vaø caùc quaù trình phaân huyû hoaù hoïc, sinh hoïc. Deã bay hôi, khaû naêng phaùt taùn xa. Tính chaát vaät lyù cuûa nhoùm 1 - Caùc thuoác baûo veä thöïc vaät Nhoùm thuoác baûo veä thöïc vaät cuûa POPs ôû traïng thaùi tinh khieát laø daïng boät traéng, khoâng muøi, ñoâi luùc coù maøu traéng ngaø, hoaëc maøu xaùm nhaït, khoâng tan trong nöôùc, tan nhieàu trong caùc dung moâi höõu cô. Döôùi daïng boät khí hoaëc dung moâi caùc hôïp chaát naøy coù theå haáp thuï qua ñöôøng mieäng vaø ñöôøng hoâ haáp. ÔÛ daïng dung dòch caùc loaïi hoaù chaát trong nhoùm moät coù theå haáp thuï qua da. Trong nhoùm, moät hoaù chaát xeùt ñeán nhieàu nhaát laø DDT. DDT kyõ ngheä laø moät hoãn hôïp nhieàu ñoàng phaân, trong ñoù ñoàng phaân para coù ñoä ñoäc cao nhaát ñoái vôùi coân truøng. Saûn phaåm coâng nghieäp cuûa noù ôû theå raén, maøu traéng ngaø vaø coù muøi hoâi. Tính chaát vaät lyù cuûa nhoùm 2 - Caùc hoaù chaát coâng nghieäp Veà maët vaät lyù PCB laø chaát loûng maøu vaøng nhaït trong suoát ñeán ñaëc quaùnh, tính ñaëc taêng leân theo möùc ñoä clo hoaù. Ñoä soâi töø 325oC – 366,11oC. Tyû troïng töø 1,3 – 1,9. Hoãn hôïp PCBs thöông phaåm coù chöùa nhieàu taïp chaát trong ñoù coù caû dibenzofuran vaø naphtalen. Beàn vôùi nhieät ñoä, aùnh saùng vaø caùc quaù trình phaân huûy sinh hoïc, hoùa hoïc. Deã bay hôi, khaû naêng phaùt taùn xa. Phaù vôõ caùc tuyeán noäi tieát trong cô theå sinh vaät. Aûnh höôûng ñeán khaû naêng sinh saûn vaø heä mieãn dòch. Gaây roái loaïn heä thaàn kinh vaø laø taùc nhaân gaây ung thö. Khi cho PCBs vaøo nguoàn nöôùc do tính khoâng tan, tyû troïng lôùn vaø kî nöôùc noù seõ tích tuï trong buøn laéng cuûa soâng vaø aûnh höôûng ñeán chaát löôïng nguoàn nöôùc. Tính chaát vaät lyù cuûa nhoùm 3 – Caùc saûn phaåm chaùy Ñaïi ñieän cho nhoùm naøy laø caùc saûn phaåm chaùy sinh ra trong quaù trình ñoát caùc loaïi chaát thaûi nguy haïi vaø moät phaàn khaùc laø caùc loaïi hoaù chaát ñoäc haïi ñöôïc saûn xuaát do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau. Ñoái vôùi TCCD coù aùp suaát hôi raát thaáp, ôû 25oC chæ khoaûng 1,7x10-6mmHg. Ñieåm noùng chaûy cuûa noù cao, khoaûng 305oC, ñoä hoaø tan trong nöôùc thaûi laø 0,2mg/ l. Noù beàn nhieät ñeán 700oC, coù ñoä beàn hoaù hoïc raát cao vaø raát ít phaân huyû sinh hoïc, ñoäc haïi ñoái vôùi moät soá ñoäng vaät. PCDD/ PCDFs raát ít tan trong nöôùc nhöng tan voâ haïn trong chaát beùo, ñoä tan cuûa 2,3,7,8– TCDD ôû 20oC laø 19,3ppt. Ñoä tan cuûa 2,3,7,8–TCDF laø 419ppt. Ñoä tan cuûa 1,2,3,4,6,7,8– PCDF laø 1,35ppt. Ñoä tan cuûa PCDFs seõ giaûm khi soá nguyeân töû Clo trong phaân töû taêng leân. Taát caû caùc chaát PCDD/ PCDFs ñeàu raát khoù bay hôi ôû ñieàu kieän nhieät ñoä bình thöôøng, aùp suaát bay hôi theå hieän trong baûng sau: Bảng 11 - AÙp suaát bay hôi cuûa Dioxin STT Teân goïi AÙp suaát bay hôi 01 TCDD 1,5x10-9 – 4,8x10-8 02 PeCDD 4,4x10-10 – 6,6x10-10 03 HxCDD 3,6x10-11 – 5,1x10-11 04 HpCDD 5,6x10-12 05 OCDD 8,2x10-13 06 TCDF 1,5x10-9 – 4x10-8 07 PeCDF 1,5x10-9 – 4,3x10-9 08 HxCDF 1,8x10-10 – 5,7x10-10 09 HpCDF 3,53x10-11 – 5,8x10-11 (Nguoàn: Tính chaát hoaù hoïc Tính chaát hoaù hoïc chung cuûa POPs POPs laø nhöõng hôïp chaát höõu cô beàn, trong coâng thöùc phaân töû coù chöùa halogen,laø nhöõng hôïp chaát hydrocacbon thôm coù nhieàu ñoàng phaân (ñoâi luùc leân ñeán 209 ñoàng phaân) vaø laø nhoùm hôïp chaát höõu cô ñoäc nhaát trong hoaù chaát höõu cô ñoäc haïi maø con ngöôøi bieát ñeán. Chuùng raát beàn ôû ñieàu kieän nhieät ñoä thöôøng, beàn vôùi taùc ñoäng cuûa aùnh saùng vaø coù khaû naêng bò phaân huyû trong moâi tröôøng axit, kieàm. Bảng 12 - Tính chaát hoaù cuûa caùc chaát oâ nhieãm höõu cô beàn Chaát oâ nhieãm Coâng thöùc phaân töû Tyû troïng (g/ cm3) Ñoä hoaø tan (mg/ l H2O) Aùp suaát bay hôi (Pa) DDT C14H9Cl5 0,98 – 0,99 1,25 – 5,5 2,1x10-5 Aldrin C12H8Cl6 1,6 1,7 - 180 0,01 HCB C6H6Cl6 2,044 40 1,5x10-3 Dioxin C12O2H7Cl , C12O2Cl8 (210 ñoàng phaân) 417 7x10-5 10-3 73 PCBs C12H9Cl , C12Cl10 (209 ñoàng phaân) 5,5 - 0 2,5 - 0 (Nguoàn: Tính chaát hoaù hoïc cuûa nhoùm 1 - Thuoác baûo veä thöïc vaät Tính chaát hoaù hoïc nhoùm cuûa POPs thuoäc nhoùm thuoác baûo veä thöïc vaät laø caùc hôïp chaát hydrocacbon trong phaân töû coù moät soá nguyeân töû hidro ñaõ bò thay theá baèng nguyeân töû clo. Hieäu öùng gaây ñoäc cuûa POPs nhoùm 1 raát nghieâm troïng vì noù ñöôïc söû duïng roäng raõi vaø toàn löu trong moâi tröôøng. Chuùng raát beàn vöõng ôû nhieät ñoä bình thöôøng nhöng deã bò kieàm thuyû phaân thaønh DDE. Chuùng khoâng bò phaân huyû sinh hoïc, tích tuï nhieàu trong caùc moâ môõ vaø khuyeách ñaïi sinh hoïc trong chuoãi thöùc aên sinh hoïc töø phieâu sinh vaät ñeán caùc loaøi chim noàng ñoä taêng leân 10trieäu laàn. Chuùng ñöôïc söû duïng baèng caùch phun döôùi daïng söông muø hay buïi neân tröïc tieáp ñi vaøo ñaát, töø ñaát chuùng ñi vaøo khí quyeån vaø nöôùc roài toàn löu. Tính chaát hoaù hoïc cuûa nhoùm 2 – Caùc hoùa chaát coâng nghieäp Do coâng thöùc phaân töû cuûa PCBs coù theå thay theá 1 ñeán 10 nguyeân töû Hidro baèng nguyeân töû Clo trong caáu truùc voøng thôm cuûa Biphenyl ôû beân traùi vaø chính söï thay theá laøm cho PCBs coù ñeán 209 ñoàng phaân vaø haàu nhö taát caû caùc ñoàng phaân naøy ñeàu khoâng tan trong nöôùc. Caùc hôïp chaát cuûa PCB laø nguoàn gaây oâ nhieãm nghieâm troïng trong heä sinh thaùi vì chuùng oån ñònh, tích tuï trong chuoãi dinh döôõng, trong moâi tröôøng, ñaëc bieät laø caùc loaøi ñoäng vaät coù xöông soáng treân caïn. Tính chaát hoaù hoïc nhoùm 3 - Caùc saûn phaåm chaùy POPs thuoäc nhoùm saûn phaåm chaùy sinh ra töø quaù trình ñoát caùc saûn phaåm coù chöùa clo, chaát thaûi coù chöùa clo, quaù trình taåy traéng boät giaáy, trong caùc quy trình saûn xuaát thuoác dieät coû, nhöïa PVC hoaëc töø nhieàu hydrocacbua coù chöùa clo. Dioxin vaø Furan laø nhöõng hôïp chaát cuûa hidrocacbon maø trong ñoù moät soá nguyeân töû Hydro bò theá bôûi Clo. Dioxin coù 210 ñoàng phaân khaùc nhau, thöôøng gaëp nhaát laø TCDD vaø TCDF, chuùng raát nguy hieåm ngay caû ôû noàng ñoä raát thaáp (ppb). Bảng 13 - Caùc ñoàng phaân cuûa Dioxin STT PCDD PCDFs Ñoàng phaân cuûa Dioxin Soá hôïp chaát Ñoàng phaân cuûa Furan Soá hôïp chaát 01 Monochlorine - Cl1 - PCDD 2 Monochlorine - Cl1 - PCDF 4 02 Dichlorine - Cl2 - PCDD 10 Dichlorine - Cl2 - PCDF 16 03 Trichlorine – Cl3 - PCDD 14 Trichlorine – Cl3 - PCDF 28 04 Tetrachlorine – Cl4 - PCDD 22 Tetrachlorine – Cl4 - PCDF 38 05 Pentachlorine – Cl5 - PCDD 14 Pentachlorine – Cl5 - PCDF 28 06 Hexachlorine – Cl6 - PCDD 10 Hexachlorine – Cl6 - PCDF 16 07 Heptachlorine – Cl7 - PCDD 2 Heptachlorine – Cl7 - PCDF 4 08 Octachlorine – Cl8 - PCDD 1 Octachlorine – Cl8 - PCDF 1 (Nguoàn: TOÅNG QUAN VEÀ HÔÏP CHAÁT HÖÕU CÔ ÑA VOØNG THÔM (PAHs) Giôùi thieäu PAHs phaùt thaûi vaøo khoâng khí töø quaù trình ñoát chaùy khoâng hoaøn toaøn caùc hôïp chaát höõu cô nhö loø ñoát goã, ñoát raùc thaûi noâng nghieäp, chaùy röøng, khí thaûi cuûa ñoäng cô söû duïng xaêng vaø Diesel, huùt thuoác laù, loø ñoát chaát thaûi, nhöïa ñöôøng,…. PAHs laø nhöõng hôïp chaát oâ nhieãm khaù ñaëc bieät, phoå bieán trong moâi tröôøng vaø ña soá caùc hôïp chaát naøy ñeàu bò nghi ngôø laø taùc nhaân gaây ung thö, trong ñoù, benzo(a)pyrene (5 voøng thôm) laø moät ñieån hình vì coù khaû naêng gaây ung thö cao. Noàng ñoä cuûa chuùng phuï thuoäc vaøo loaïi nguoàn thaûi vaø ñieàu kieän khí haäu nhö nhieät ñoä, höôùng gioù, böùc xaï maët trôøi. PAHs toàn taïi trong khoâng khí ôû 2 daïng laø daïng khí vaø daïng haït. Thoâng thöôøng, caùc PAHs coù 2-4 voøng thôm ñöôïc phaùt hieän ôû caû 2 daïng treân coøn caùc PAHs coù 5-7 voøng thôm thì chæ ñöôïc phaùt hieän ôû daïng haït. Döïa vaøo khoái löôïng phaân töû vaø ñoä bay hôi, PAHs ñöôïc chia thaønh 2 nhoùm nhö sau: PAHs nheï: coù 2-4 voøng thôm vaø khoái löôïng phaân töû <= 228 nhö naphthalene (2), fluorene (3), chrysene (4), pyrene (4), fluoranthene (4),…. PAHs naëng: coù 5-7 voøng thôm vaø khoái löôïng phaân töû >= 252 nhö benzo(b)fluoranthene (5), benzo(a)pyrene (5), indenol(1,2,3-cd)pyrene (6), benzo(ghi)perylene (6), coronene,…. Ngoaøi ra, caùc hôïp chaát PAHs coøn ñöôïc phaân loaïi thaønh 6 nhoùm döïa vaøo soá voøng thôm coù trong phaân töû: 2 voøng thôm: naphthalene; benzo(b)thiophene; 1-,2-methylnaphthalene; biphenyl; 2,6-,2,7-,1,3-,1,4-,2,3-,1,5-,1,2-dimethylnaphthalene vaø 2,3,5-trimethylnphthalene; 3 voøng thôm: acenaphthylene; biphenylene; acenephthene; fluorene; 9,10-dihydrophenanthracene; 9,10-dihydrophenanthrene; dibenzothiophene; phenanthrene; anthracene; 1-,2-phenylnaphthalene; o-,m-,p-terphenyl; 1-,2-,3-,4-,9-methylphenanthrene; 2-,9-methylanthracene; 3,6-dimethylphenanthrene vaø 9,10-dimethylanthracene; 4 voøng thôm: 1,2,3,4-tetrahydrofluoranthene; 4H-cyclopenta(def)phenanthrene (4H-CdefP); pyrene; fluoranthene; benzo(b)fluorthene; 1,1-binaphthyl; 9-phenyanthracene; benzo(a)anthracene (BaA); triphenylene; chrysene; naphthracene vaø 7-methylbenzo(a)anthracene (7-MeBaA); 5 voøng thôm: benzo(b)fluoranthene (BbF); benzo(j)fluoranthene (BjF); benzo(k)fluoranthene (BkF); benzo(e)pyrene (BeP); benzo(a)pyrene (BaP); perylene; 3-methylcholantyhrene; 7-methylbenzo(a)pyrene (7-MeBaP); 9,10-diphenylanthracene vaø dibenzo(a,h)anthracene; 6 voøng thôm: indenol(1,2,3-cd)pyrene (IncdP); benzo(ghi)perylene (BghiP); anthanthrene; naphtho(2,3-a)pyrene vaø 3,4,8,9-dibenzopyrene; 7 voøng thôm: coronene. HÌNH Hình 1 - Caáu truùc phaân töû cuûa moät soá hôïp chaát PAHs ñieån hình Töø naêm 1992, heä thoáng traéc chaát löôïng khoâng khí rieâng taïi khu vöïc thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ ñöôïc hình thaønh vaø ñaõ tieán haønh khaûo saùt caùc thoâng soá phoå bieán nhö toång chaát raén lô löûng, CO2, SO2, O3, NOx… nhöng laïi khoâng chuù yù ñeán nhöõng hôïp chaát ñoäc haïi vaø coù khaû naêng gaây ñoät bieán, aûnh höôûng ñeán söùc khoûe con ngöôøi nhö PAHs vì chuùng ñoøi hoûi nhöõng phöông phaùp phaân tích phöùc taïp vaø chi phí cao. Vì vaäy, nguoàn thoâng tin vaø döõ lieäu veà nhöõng hôïp chaát naøy vaãn coøn khan hieám vaø khoâng ñöôïc baùo caùo roäng raõi, nhaát laø ôû nöôùc ta; tuy nhieân, treân theá giôùi, soá löôïng caùc nghieân cöùu veà PAHs ñaõ taêng leân raát nhanh, ñaõ phaùt hieän vaø ñònh löôïng nhieàu hôïp chaát PAHs trong caùc maãu buøn thaûi, nöôùc thaûi, ñaát, khoâng khí vaø töø nhieàu phaùt thaûi tröïc tieáp nhö ñoát raùc sinh hoaït, ñoát nhieân lieäu trong daân duïng, huùt thuoác laù, ñoäng cô söû duïng nhieân lieäu vaø daàu Diesel,…. Beân caïnh ñoù, noàng ñoä phaùt thaûi, tích luõy vaøo moâi tröôøng cuõng nhö khaû naêng gaây ñoäc cho con ngöôøi vaø caùc loaïi ñoäng thöïc vaät cuûa PAHs luoân coù söï khaùc bieät giöõa caùc khu vöïc, giöõa thaønh thò vaø noâng thoân, giöõa muøa khoâ vaø muøa möa, ñoàng thôøi coøn phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá khí haäu nhö nhieät ñoä, ñoä aåm, soá giôø naéng trong naêm,… vaø cuoái cuøng, tính chaát cuûa caùc hôïp chaát PAHs laø moät vaán ñeà caàn ñöôïc tìm hieåu, phaân tích vaø ñaùnh giaù moät caùch kyõ löôõng, khoâng ngoaøi muïc ñích cuoái cuøng laø ñeà xuaát nhöõng giaûi phaùp thích hôïp nhaèm baûo veä moâi tröôøng soáng. Tính chaát cuûa PAHs Lyù tính PAHs laø moät hoï hydrocacbon ñaëc bieät, coù ñaëc tính laø caáu truùc coù hai hoaëc nhieàu voøng benzen (voøng thôm). Nhö vaäy, chuùng coù nhieàu lieân keát ñoâi cacbon – cacbon vôùi vaân ñaïo . Nhöõng heä thoáng noái lieân hôïp naøy aûnh höôûng ñaùng keå ñeán tính chaát vaät lyù cuõng nhö phoå phaân töû cuûa chuùng. Caùc vaân ñaïo lieân keát coù naêng löôïng cao vaø vaân ñaïo nghòch noái töông öùng coù naêng löôïng thaáp laøm chuùng coù khaû naêng haáp thu caùc böùc xaï töû ngoïai (Ultraviolet – UV), roài chuyeån dôøi ñieän töû töø vaân ñaïo sang . Tính chaát naøy ñöôïc öùng duïng ñeå phaân tích PAHs. Nhöõng PAHs coù troïng löôïng phaân töû cao vaø khoâng coù nhoùm theá phaân cöïc thì khoù hoøa tan trong nöôùc. Bảng 14 - Ñoä hoøa tan trong nöôùc cuûa moät soá PAHs Hôïp chaát Ñoä hoøa tan (µg/ml) Napthalene 30.200 – 31.700 Acenaphthene 3.930 Fluorene 1.980 Phenanthene 1.290 Anthracene 73 Pyrene 135 Fluoranthene 260 Chrysene 2,0 Benzo(a)anthracene 14 Benzo(a)pyrene 0,01 – 0,05 Benzo(g.h.i)perylene 0,3 (Nguồn: M. L. Lee và ctv, K. D. Bartle, 1981) Ñoä hoøa tan giaûm daàn theo höôùng troïng löôïng taêng. Caáu truùc cuõng ñoùng vai troø quan troïng ñeán ñoä hoøa tan, PAHs daïng thaúng ít tan hôn ñoàng phaân daïng goùc cuûa chuùng. Do tính chaát ít tan trong nöôùc, quaù trình trích ly PAHs phaûi söû duïng dung moâi höõu cô. Nhieät ñoä cuõng aûnh höôûng ñeán ñoä hoøa tan cuûa PAHs. Tuy nhieân, söï taïo thaønh caùc haït mixen töø caùc chaát taåy röûa vaø caùc hôïp chaát höõu cô lô löûng khaùc nhö caø pheâ ôû noàng ñoä chæ 10 – 50 * 10-3 g/l coù theå laøm taêng ñoä hoøa tan cuûa PAHs ñeán 10 laàn. Caùc chaát taåy röûa daïng khoâng coù ion laø taùc nhaân hoøa tan toát hôn chaát daïng ion. Thoâng thöôøng noàng ñoä chaát taåy röûa trong nöôùc thaûi coâng nghieäp chöa ñeán ngöôõng taïo thaønh mixen nhöng caùc chaát oâ nhieãm höõu cô trong nöôùc ñuû laøm taêng ñaùng keå ñoä hoøa tan cuûa PAHs, ñaëc bieät khi ôû daïng nhuõ hoùa. Ngoaøi ra, PAHs haáp phuï caên lô löûng nhö chaát khoaùng, buøn laéng vaø ñaát trong nöôùc maët laøm noàng ñoä cao hôn raát roõ. Hoùa tính PAHs laø moät hôïp chaát khaù trô, nhöng khi phaûn öùng, PAHs coù khuynh höôùng giöõ laïi heä thoáng voøng lieân hôïp cuûa chuùng baèng caùch hình thaønh moät daãn xuaát vôùi nhoùm theá thaân ñieän töû nhieàu hôn laø phaûn öùng coäng. Phaûn öùng oxy hoùa bôûi oxy khoâng khí vôùi xuùc taùc bôûi aùnh saùng maët trôøi xaûy ra chaäm. Söï oxy hoùa baèng aùnh saùng laø moät phaûn öùng quan troïng trong quaù trình phaân huûy PAHs. Nhöõng phaûn öùng naøy gaây ra bôûi caùc oxygen ñôn hoïat nguyeân töû (O ), goác OH, ozon vaø nhöõng chaát töông töï trong moâi tröôøng. Hai taùc nhaân oxy hoùa chính trong moâi tröôøng khoâng khí ñoâ thò laø goác hydroxyl (OH) vaø ozon, ngöôïc laïi oxygen ñôn nguyeân töû trôû neân chieám öu theá hôn trong tieán trình hoùa hoïc phaân huûy PAHs trong moâi tröôøng nöôùc. Söï quang hoùa cuûa caùc loïai PAHs haáp phuï leân treân cellulose trong ñieàu kieän khoâng khí moâ phoûng theo traät töï ñoäng hoïc vaø chu kyø baùn phaân huûy ñöôïc trình baøy trong baûng sau, cho thaáy raèng ñoä nhaïy quang hoùa cuûa caùc PAHs khaùc nhau coù söï thay ñoåi ñaùng keå: Bảng 15 - Chu kyø baùn huûy (giôø) cuûa PAHs phaân quang trong ñieàu kieän khoâng khí moâ phoûng PAHs Aùnh naéng maët trôøi Aùnh naéng + ozon (0,2ppm) Toái + ozon (0,2 ppm) Anthracene 0,2 0,15 1,23 Benzo(a)anthracene 4,2 1,35 2,88 Dibenzo(a,h)anthracene 9,6 4,8 2,71 Dibenzo(a,c)anthracene 9,2 4,6 3,82 Pyrene 4,2 2,75 15,72 Benzo(a)pyrene 5,3 0,58 0,62 Benzo(c)pyrene 21,1 5,38 7,6 Benzo(b)fluoranthene 8,7 4,2 52,7 Benzo(k)fluoranthene 14,1 3,9 34,9 (Nguồn: Katz và ctv, 1979) Nhieàu PAHs bieán ñoåi trong nöôùc do aûnh höôûng cuûa aùnh saùng nhöng oxygen ñôn nguyeân töû cuõng ñoùng vai troø quan troïng trong nhöõng phaûn öùng naøy. Saûn phaåm cuûa phaûn öùng ozon hoùa trong dung dòch nöôùc cuõng coù theå ñöôïc ñaëc bieät quan taâm do vieäc söû duïng ozon laøm saïch nöôùc thaûi. Thôøi gian tieáp xuùc ngaén cuõng ñuû loaïi boû moät phaàn ñaùng keå PAHs hieän dieän trong dung dòch. Do söï tham gia cuûa phaûn öùng quang hoùa, caàn thieát phaûi baûo quaûn maãu khoûi aùnh saùng, caùc phaûn öùng hình thaønh daãn xuaát vôùi NOx taïo thaønh Nitro – PAHs seõ nguy hieåm hôn. Nguoàn goác phaùt sinh PAHs trong moâi tröôøng Nguoàn töï nhieân PAHs coù trong thaønh phaàn töï nhieân cuûa daàu thoâ, daàu tinh luyeän vaø than ñaù. Haøm löôïng trung bình cuûa PAHs trong daàu thoâ laø 2,8%. Nhöõng vuï traøn daàu vaø caùc hoaït ñoäng khai thaùc, cheá bieán daàu moû laø nguoàn chuû yeáu phaùt sinh PAHs trong moâi tröôøng nöôùc. Theo caùc nghieân cöùu, haøm löôïng PAHs trong daàu thoâ phuï thuoäc vaøo söï hình thaønh cuûa chuùng vaø thoâng thöôøng thay ñoåi töø 0,62 – 3,8 % (theo khoái löôïng). Bảng 16- Haøm löôïng moät soá loaïi PAHs trong daàu PAHs Daàu Miocene Daàu Jurassic Fluoranthene 0,4 – 1,9 % 0,1 – 2,8 % Methylfluoranthene 0,3 – 5,1 % 0,3 – 5,4 % Benzofluoranthene 0,2 – 0,4 % 0,3 – 0,9 % Chrysene 0,6 – 1,4 % 0,4 – 1,5 % (Nguoàn: Babarykina T.A. vaø ctv,1999) Quaù trình ñoát chaùy caùc chaát höõu cô taïo ra PAHs vaø phaùt taùn vaøo moâi tröôøng qua buïi thaûi hoaëc caën dö. PAHs coøn coù theå ñöôïc hình thaønh töï nhieân baèng nhieàu hình thöùc: nhieät phaân caùc chaát höõu cô ôû nhieät ñoä cao, söï traàm tích caùc chaát höõu cô ôû nhieät ñoä vöøa vaø thaáp ñeå hình thaønh nhieân lieäu, quaù trình toång hôïp sinh hoïc tröïc tieáp töø vi khuaån vaø thöïc vaät. PAHs coù theå ñöôïc toång hôïp töø sinh vaät, nhieàu hôïp chaát daïng naøy töông töï nhö PAHs vì chuùng coù chöùa nhöõng nhoùm theá oxygen, nitrogen, löu huyønh. Theo nghieân cöùu, toång löôïng PAHs sinh ra do phieâu sinh thöïc vaät bieån leân ñeán 2.700 taán/naêm. Nguoàn nhaân taïo Hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi laøm PAHs sinh ra ñaùng keå, bao goàm caùc hoaït ñoäng sau: Coâng ngheä cracking daàu coù xuùc taùc. Saûn xuaát cacbon ñen, haéc ín, nhöïa ñöôøng. Nhaø maùy saûn xuaát giaáy, goã, nhoâm, maùy moùc coâng nghieäp, chaát noå, chaát boâi trôn, thuoác tröø saâu, thuoác baûo veä thöïc vaät, thuoác nhuoäm, chaát deûo…. Ñoát chaát thaûi sinh hoaït, y teá, coâng nghieäp vaø noâng nghieäp. Söû duïng goã vaø than ñaù laøm nhieân lieäu ñoát trong sinh hoaït. Caùc ñoäng cô ñoát chaùy nhieân lieäu trong giao thoâng. … Phaùt taùn PAHs trong moâi tröôøng Haàu heát PAHs hieän dieän trong moâi tröôøng ñöôïc hình thaønh töø quaù trình ñoát chaùy caùc hôïp chaát höõu cô khoâng hoaøn toaøn ôû nhieät ñoä cao. Hoaït ñoäng sinh hoaït vaø coâng nghieäp lieân quan ñeán quaù trình hình thaønh PAHs. PAHs thöôøng khoâng toàn taïi rieâng leû trong khoâng khí maø ñöôïc haáp phuï treân caùc haït buïi lô löûng coù kích thöôùc trung bình nhoû hôn 10 µm, trong ñoù ñeán 70 – 90 % PAHs keát hôïp vôùi buïi ôû kích thöôùc hoâ haáp (<5µm). Trong moâi tröôøng nöôùc, PAHs phaùt taùn qua caùc con ñöôøng chính sau: toång hôïp sinh hoïc, traøn hoaëc roø ró nhieân lieäu, xaû nöôùc thaûi sinh hoaït vaø coâng nghieäp, trong ñoù traøn daàu laø nguyeân nhaân chuû yeáu daãn ñeán oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc do PAHs. Khoùi thaûi töø caùc hoïat ñoäng sinh hoïat vaø coâng nghieäp thöôøng coù chöùa PAHs. Vì tính chaát khoâng öa nöôùc vaø ñoä hoøa tan trong nöôùc thaáp, PAHs haáp phuï treân buïi vaø treân beà maët chaát raén. Ñieàu naøy giaûi thích taïi sao löôïng PAHs phaùt taùn vaøo moâi tröôøng phuï thuoäc vaøo khoûang caùch nguoàn. Haàu heát PAHs ñi vaøo moâi tröôøng nöôùc ñöôïc khoanh vuøng ôû soâng, cöûa soâng hoaëc vuøng bieån duyeân haûi. Vì khaû naêng PAHs bò quang hoùa trong nöôùc thaáp hôn trong khoâng khí neân khaû naêng toàn taïi nhieàu hôn. Khi vaøo moâi tröôøng nöôùc, PAHs nhanh choùng bò haáp phuï leân caùc haït vaät chaát vaø tích luõy trong buøn ñaùy. PAHs khaù oån ñònh vaø toàn taïi laâu moät khi ñaõ keát hôïp vôùi buøn laéng – moâi tröôøng yeám khí, ngheøo oxy, do noàng ñoä PAHs thöôøng cao trong buøn laéng. Haøm löôïng PAHs ñöôïc xem nhö moät chæ thò ñeå ñaùnh giaù söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi. Noàng ñoä PAHs trong buøn laéng cuõng thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc vaø buøn laéng. Quaù trình bay hôi nöôùc maët, quang hoùa, oxy hoùa hoùa hoïc, söï trao ñoåi chaát cuûa vi khuaån … coù theå goùp phaàn loaïi boû PAHs ra khoûi moâi tröôøng nöôùc. AÛnh höôûng cuûa PAHs ñeán con ngöôøi vaø caùc heä sinh thaùi Ñoäc tính ñoái vôùi con ngöôøi PAHs haáp thu, phaân boá vaø baøi tieát qua da, heä hoâ haáp vaø heä tieâu hoùa. Haáp thu qua ñöôøng tieâu hoùa: thoâng thöôøng, PAHs haáp thu deã daøng qua daï daøy vaø ruoät. Sau ñoù, nhanh choùng ñöôïc phaân boá ñeán caùc moâ ngoïai vi nhôø maùu, taïi caùc moâ naøy,chuùng seõ ñöôïc trao ñoåi chaát hoaëc tích tuï. Söï tích luõy naøy xaûy ra chuû yeáu trong caùc moâ môõ vaø caùc moâ tuyeán nhöng ôû phaïm vi ít hôn. Vì thôøi gian qua heä tieâu hoùa ngaén, moät phaàn töông ñoái lôùn PAHs khoâng chuyeån hoùa ñöôïc seõ vaøo caùc moâ khaùc. Ñieàu naøy coù nghóa laø aûnh höôûng leân cô theå vaø caùc aûnh höôûng cuïc boä raát quan troïng. Haáp thu qua ñöôøng hoâ haáp: PAHs haáp thu vaø seõ bò haáp phuï laïi ôû phoåi. Neáu hít phaûi PAHs tinh chaát (khoâng phaûi daïng bò haáp phuï), moät phaàn PAHs seõ vaøo trong muõi hoïng hoaëc nhanh choùng ñi vaøo trong daï daøy, chæ moät phaàn nhoû ñöôïc giöõ laïi vaø chuyeån hoùa trong phoåi. Khaû naêng haáp thu tuøy thuoäc vaøo töøng PAHs khaùc nhau. Khaû naêng löu laïi trong phoåi cuûa daïng PAHs lieân keát vôùi buïi phuï thuoäc vaøo kích thöôùc haït buïi nhöng luoân cao hôn daïng khí. Nhöõng haït buïi nhoû xaâm nhaäp saâu hôn trong phoåi vaø löu laïi ñoù moät thôøi gian daøi. Nhöõng haït buïi lôùn hôn löu laïi ôû ñöôøng hoâ haáp treân vaø chuùng nhanh choùng bò thaûi ra ngoaøi. Haáp thu qua da: nhieàu PAHs coù theå thaám qua da nhöng thôøi gian caàn thieát ñeå ñi vaøo heä thoáng tuaàn hoøan daøi hôn qua ñöôøng mieäng. Con ñöôøng haáp thu naøy thöôøng ít quan troïng baèng söï xaâm nhaäp PAHs qua heä tieâu hoùa vaø heä hoâ haáp. Ñoäc tính caáp vaø aûnh höôûng ñeán sinh saûn PAHs lieân keát choïn loïc vôùi beà maët maøng nhaày huyeát thanh laøm gia taêng khaû naêng thaám qua maøng, aûnh höôûng ñeán chöùc naêng teá baøo. Ñoäc tính: ñoäc tính caáp cuûa PAHs thaáp. Gía trò LD50 (qua ñöôøng mieäng) thay ñoåi töø 490mg/kg troïng löôïng cô theå (ñoái vôùi napthalene qua chuoät) ñeán 18.000mg/kg (ñoái vôùi anthracene qua chuoät). LD50 (ñoái vôùi chuoät) qua tónh maïch thay ñoåi töø 56mg/kg (phenanthene) ñeán 100mg/kg (napthalene vaø fluoranthene). Lieàu löôïng naphthalene thaáp nhaát coù theå gaây cheát ngöôøi caáp tính laø 2g. Tieáp xuùc noàng ñoä cao PAHs qua ñöôøng mieäng, da vaø qua hoâ haáp hay haáp thu ñeàu coù theå gaây aûnh höôûng ñeán heä thaàn kinh cuûa con ngöôøi, nhaát laø ho ra maùu vaø thieáu maùu caáp. Naphthalene vaø anthracene ñeàu laø chaát kích thích sô caáp, gaây aûnh höôûng cho da, maét, maøng nhaày vaø ñöôøng hoâ haáp. Aûnh höôûng ñeán khaû naêng sinh saûn vaø ñoäc tính ñoái vôùi baøo thai: benzo(a)pyrene coù khaû naêng gaây u phoåi vaø gan tuøy thuoäc vaøo söï caûm öùng cuûa caùc enzym P-450 trong ngöôøi meï vaø thai, naphthalene coù khaû naêng truyeàn qua cuoáng nhau. AÛnh höôûng cuûa PAHs ñeán khaû naêng sinh saûn vaø phaùt trieån cuûa thai nhi raát ít ñöôïc bieát ñeán, coù theå cho raèng nhöõng aûnh höôûng naøy chuû yeáu xaûy ra ôû noàng ñoä gaây ung thö hoaëc töông ñöông. Khaû naêng gaây ung thö PAHs coù theå coù taùc ñoäng vaät lyù leân nhöõng vò trí kò nöôùc cuûa teá baøo, gaây bieán daïng phaân töû. Chuyeån hoùa cuûa PAHs coù theå daãn ñeán söï lieân keát ñoàng hoùa trò vôùi ñaïi phaân töû teá baøo, nhö protein, ADN…, laøm toån haïi teá baøo, bieán ñoåi gen, dò daïng gen vaø ung thö. Baûn thaân PAHs khoâng gaây ung thö, tính gaây ung thö cuûa PAHs laø do nhöõng chaát chuyeån hoùa cuûa chuùng nhö caùc daãn xuùaât hydroxyl, dihydroxyl, dihydrodiol vaø quinon. Khaû naêng gaây ung thö cuûa töøng PAHs: PAHs coù phaân töû nhoû nhö naphthalene, phenanthene… ñöôïc xem laø khoâng gaây ung thö. Ngöôïc laïi, caùc PAHs coù phaân töû lôùn nhö benzo(a)pyrene, benzo(a)anthracene vaø benzo(c)phenanthene coù theå ñöôïc xem laø chaát gaây ung thö. Tính gaây ung thö chuû yeáu laø do aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa PAHs leân ADN. Caáu truùc ADN bò thay ñoåi laøm aûnh höôûng ñeán gen vaø coù khaû naêng gaây ung thö. Khaû naêng gaây bieán daïng gen: caùc baèng chöùng veà söï bieán daïng vaø caùc cuoäc thöû nghieäm ñaõ giôùi haïn PAHs, chæ coù benzo(a)pyrene vaø benzo(a)anthracene laø chaát gaây ñoät bieán gen. Trong ñoù, khaû naêng gaây ung thö cuûa benzo(a)pyrene cao hôn caùc PAHs khaùc, caùc PAHs gaây ung thö khaùc coù hieäu löïc chæ baèng 3-9% so vôùi benzo(a)pyrene. Noàng ñoä tieáp xuùc ñöôïc ñònh nghóa laø noàng ñoä trung bình moät ngöôøi phaûi tieáp xuùc trong caû cuoäc ñôøi. Baèng phöông phaùp thoáng keâ, ngöôøi ta tính ñöôïc xaùc suaát ñeå gaây ung thö khi tieáp xuùc vôùi noàng ñoä 0,01ng/m3 laø 1/1.000.000. Töø ñoù, tính ñöôïc noàng ñoä tieáp xuùc cho pheùp toái ña cuûa benzo(a)pyrene laø 1ng/m3. Theo keát quaû phaân tích, noàng ñoä trung bình cuûa benzo(a)pyren taïi caùc nuùt giao thoâng laø 13,62ng/m3. Töø ñoù, tính ñöôïc noàng ñoä tieáp xuùc cuûa benzo(a)pyren cho caûnh saùt giao thoâng, nhöõng ngöôøi coù thôøi gian tieáp xuùc cao nhaát taïi caùc truïc giao thoâng chính nhö sau: Giaù trò noàng ñoä PAHs trung bình haøng naêm trong khoâng khí (laáy giaù trò trung bình xaùc ñònh ñöôïc taïi caùc nuùt giao thoâng): 13,62ng/m3. Thôøi gian laøm vieäc: 8 giôø/ngaøy, 6 ngaøy/tuaàn vaø 50 tuaàn/naêm. Thôøi gian laøm vieäc trung bình: 30 naêm. Khoaûng thôøi gian soáng trung bình: 70 tuoåi. à noàng ñoä tieáp xuùc ñöôïc tính nhö sau: (8/24 * 6/7 * 50 * 30) / (70 * 52) * 13,62 = 1,6 ng/m3 Nhö vaäy, caûnh saùt giao thoâng laø ñoái töôïng phaûi chòu ñöïng thöôøng xuyeân benzo(a)pyren vôùi noàng ñoä tieáp xuùc 1,6ng/m3. Nguy cô bò ung thö phoåi ôû ñoái töôïng naøy cao hôn 1,6 laàn so vôùi möùc toái ña cho pheùp vaø gaáp 160 laàn so vôùi ngöôøi xem nhö khoâng bò tieáp xuùc vôùi benzo(a)pyren (0,01ng/m3). Thöïc teá, nguy cô naøy seõ cao hôn nhieàu do söï hieän dieän ñoàng thôøi cuûa nhieàu hôïp chaát PAHs khaùc trong moâi tröôøng khoâng khí. Hieän nay, chöa coù soá lieäu thoáng keâ naøo veà beänh ung thö cuûa caûnh saùt giao thoâng, tuy nhieân, so vôùi caùc ngaønh ngheà khaùc thì nguy cô nhieãm moät soá beänh nhö tai muõi hoïng, lao phoåi… cuûa caûnh saùt giao thoâng laø khaù cao. Bảng 17 - Tæ leä beänh ngheà nghieäp cuûa caûnh saùt vaø moät soá ngaønh ngheà (%) Ngheà nghieäp Tai muõi hoïng Lao phoåi Caûnh saùt giao thoâng 76 2,9 Caûnh saùt traät töï 27 2,4 Caûnh saùt ñöôøng thuûy 61,8 3,3 Coâng nhaân boâng 46,8 - Coâng nhaân deät 45,6 - Coâng nhaân cao su 32,9 - Coâng nhaân nhöïa 57,8 - Coâng nhaân xay xaùt 20,4 - Coâng nhaân thuoác laù 27,3 - Trung bình - 0,075 (Nguoàn: Phaân vieän baûo hoä lao ñoäng) Nhö vaäy, tyû leä maéc beänh tai muõi hoïng cuûa caûnh saùt giao thoâng cao hôn caùc ngaønh ngheà khaùc, trong khi ñoù, coâng nhaân deät chæ chieám 47,6%, coâng nhaân xay xaùt chieám 20,4% vaø coâng nhaân nhöïa chieám 57,8%. Tyû leä beänh lao phoåi cuûa caûnh saùt khaù cao, cao gaàn 39 laàn so vôùi tyû leä maéc beänh lao phoåi cuûa caû nöôùc. Ñieàu naøy chöùng toû aûnh höôûng cuûa oâ nhieãm khoâng khí ñeán nhöõng ngöôøi thöôøng xuyeân tieáp xuùc vôùi chuùng laø raát ñaùng keå vaø trong ñoù coù caùc hôïp chaát PAHs. Ñoäc tính ñoái vôùi heä sinh thaùi Sinh vaät nöôùc Haáp thu vaø tích tuï bôûi caùc thuûy sinh: Caùc thuûy sinh coù khaû naêng tích tuï PAHs töø moâi tröôøng xung quanh, thöùc aên vaø buøn laéng. PAHs phoùng thích töø caùc moâ cuûa nhöõng sinh vaät bò oâ nhieãm coù theå ôû daïng chuû ñoäng hoaëc bò ñoäng. Caùc vi taûo nhanh choùng tích tuï PAHs ôû noàng ñoä cao, nhieàu nhaát laø haáp thu qua beà maët teá baøo. Tuy nhieân, quaù trình phoùng thích PAHs trôû laïi moâi tröôøng nöôùc laø ñaùng keå. Ñoäng vaät thaân meàm tích tuï PAHs töø moâi tröôøng nöôùc nhieàu hôn vaø giöõ laïi laâu hôn caùc ñoäng vaät bieån khaùc do khaû naêng chuyeån hoùa PAHs thieáu vaø thaáp. Haàu heát caùc loïai caù coù theå chuyeån hoùa vaø baøi tieát PAHs, nhieàu hôn loøai giaùp xaùc, loøai ñöôïc xem laø coù khaû naêng haáp thu vaø phoùng thích khaù nhanh. ÔÛ caù, hôn moät nöõa löôïng PAHs vaøo heä thoáng tieâu hoùa bò giöõ laïi, haàu heát löôïng ñöa vaøo ñöôïc tích tuï trong gan, caùc chaát chuyeån hoùa qua maùu, ñeán caùc cô quan khaùc roài tích tuï trong môõ vaø caùc moâ. Caùc nhaân toá sinh hoïc noäi sinh nhö kích thöôùc, möùc dinh döôõng, thaønh phaàn cô theå, tuoåi,ø giôùi… cuøng vôùi caùc yeáu toá vaät lyù ngoïai sinh nhö nhieät ñoä, ñoä maën… coù theå aûnh höôûng ñeán khaû naêng thu nhaän vaø thaûi hoài PAHs cuûa caùc thuûy sinh. Raát nhieàu PAHs ñi vaøo nöôùc vaø laéng trong buøn ñaùy, caùc sinh vaät ñaùy seõ haáp thu PAHs vaø ñoù laø con ñöôøng ñeå PAHs taùch ra khoûi buøn vaøo chuoãi thöùc aên. Söï tích luyõ sinh hoïc cuûa caùc sinh vaät bieån coù theå gaây haïi ñeán nhöõng loøai aên sinh vaät ñaùy vaø aûnh höôûng ñeán söùc khoûe cuûa con ngöôøi. Ñoäc tính: Ñoäc tính cuûa caùc hydrocacbon coù lieân quan ñeán caùc tính chaát nhö ñoä hoøa tan nöôùc,…, ñoäc tính caáp cuûa caùc hydrocacbon thôm ñoái vôùi thuûy sinh gia taêng theo troïng löôïng phaân töû, maëc duø moái lieân heä ñoù khoâng hoøan toaøn tuyeät ñoái. PAHs laø chaát ñoäc caáp ñoái vôùi sinh vaät bieån ôû noàng ñoä 0,2-10ppm theo troïng löôïng cô theå. Noàng ñoä cao hôn, haàu heát caùc PAHs laø ñoäc chaát caáp ñoái vôùi thöïc vaät nöôùc. PAHs vöøa kích thích laïi vöøa kieàm cheá söï phaùt trieån vaø phaân chia teá baøo cuûa vi khuaån vaø thöïc vaät nöôùc. Sinh vaät treân caïn Thöïc vaät: Haáp thu vaø tích luõy: söï haáp thu PAHs bôûi thöïc vaät coù theå xaûy ra töø khoâng khí qua caùc choài non vaø töø ñaát qua reã caây. Caùc nghieân cöùu cho thaáy raèng thöïc vaät haáp thu PAHs töø khoâng khí ñaùng keå hôn töø ñaát, PAHs haáp thu töø reã coù theå bò caûn trôû bôûi ñoä hoøa tan thaáp trong nöôùc. Vieäc söû duïng dung moâi höõu cô coù theå laøm aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa caây vaø gaây baát lôïi cho söï haáp thu cuûa caây troàng. Taùc ñoäng ñeán thöïc vaät: caùc PAHs coù khaû naêng kích thích söï sinh tröôûng cuõng nhö öùc cheá söï sinh tröôûng cuûa caùc loøai thöïc vaät khaùc nhau ôû noàng ñoä vöôït qua ngöôõng hoøa tan trong nöôùc. Ñoäng vaät: coù raát ít thoâng tin veà aûnh höôûng cuûa PAHs ñoái vôùi ñoäng vaät treân caïn, nhieàu hoïat ñoäng nghieân cöùu trong phoøng thí nghieäm vaø ngoøai thöïc teá ñaõ vaø ñang ñöôïc thöïc hi._.aát vaû vaø nguy haïi cho söùc khoûe cuûa coâng nhaân; Nguoàn cung caáp pheá lieäu vaø thò tröôøng tieâu thuï saûn phaåm cuûa ngaønh khoâng chæ taäp trung ôû thaønh phoá maø hoaït ñoäng khaép caùc tænh laân caän; Saûn phaåm taùi cheá coù moät vò trí nhaát ñònh trong nhu caàu sinh hoaït hieän nay cuûa xaõ hoäi; Haàu heát caùc cô sôû hoaït ñoäng taùi cheá pheá lieäu ñeàu gaây oâ nhieãm cho moâi tröôøng xung quanh töø veä sinh, tieáng oàn, nöôùc thaûi, khí thaûi vaø raùc thaûi…. Ngoaøi ra, caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán thu hoài, taùi cheá, taùi söû duïng chaát thaûi raén ôû Tp HCM coøn ñang vöôùng phaûi nhieàu vaán ñeà sau: Chöa coù söï quan taâm ñuùng möùc cuûa Nhaø nöôùc vaø caùc ban ngaønh chöùc traùch, vì vaäy chöa khuyeán khích ñöôïc phaân loaïi raùc taïi nguoàn, laøm giaûm ñaùng keå ñeán khaû naêng taùi cheá cuûa chaát thaûi; Khaû naêng taùi cheá chaát thaûi raén laø khaù cao ñoái vôùi phaàn lôùn caùc ngaønh coâng nghieäp, tuy nhieân tyû leä chaát thaûi raén ñöôïc thu hoài ñeå taùi cheá, taùi söû duïng chæ vaøo khoaûng 20%. Trong ñoù, chaát thaûi ñöôïc thu hoài chuû yeáu do nhöõng ngöôøi chuyeân bôùi raùc ñeå thu nhaët caùc pheá lieäu thaûi nhö bao bì nylon, bìa carton, kim loaïi, thuûy tinh vaø do caùc nguoàn thu mua ve chai…. Caùc hoaït ñoäng naøy laø hoaøn toaøn töï phaùt, khoâng ñöôïc toå chöùc vaø quaûn lyù; Caùc cô sôû taùi cheá coù quy moâ vöøa vaø nhoû, chieám ña phaàn laø caùc hoä saûn xuaát caù theå vôùi coâng ngheä vaø daây chuyeàn saûn xuaát taùi cheá laïc haäu, trang thieát bò thoâ sô, thuû coâng. Do ñoù, hieäu suaát taùi cheá cuõng nhö chaát löôïng saûn phaåm chöa ñöôïc cao, vaán ñeà an toaøn lao ñoäng cho coâng nhaân cuõng nhö an toaøn cho nhaø xöôûng chöa ñaûm baûo. Vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng cuõng laø moät moái lo ngaïi ñoái vôùi caùc cô sôû naøy. Moät soá cô sôû taùi cheá vôùi coâng ngheä laïc haäu coù theå taïo neân nhöõng chaát gaây ñoäc haïi ñoái vôùi moâi tröôøng nhö caùc cô sôû taùi cheá nhöïa töø nylon pheá thaûi, neáu nhieät ñoä khoâng thích hôïp coù theå taïo ra Dioxin; Chöa phaùt trieån ñöôïc kyõ thuaät saûn xuaát phaân compost, do ñoù, moät löôïng lôùn raùc thöïc phaåm chöùa haøm löôïng höõu cô cao laïi choân laáp xuoáng baõi raùc…. Beân caïnh nhöõng khuyeát ñieåm treân, vieäc taùi cheá pheá lieäu cuõng ñaõ mang laïi khaù nhieàu maët tích cöïc nhö: Tieát kieäm taøi nguyeân thieân nhieân bôûi vieäc söû duïng vaät lieäu taùi cheá thay cho vaät lieäu goác. Ñoái vôùi nhaø saûn xuaát, vieäc taùi cheá pheá lieäu seõ giuùp ñem laïi lôïi nhuaän töø vieäc baùn pheá lieäu, tieát kieäm ñöôïc moät löôïng kinh phí ñaùng keå trong vieäc nhaäp nguyeân lieäu cuõng nhö giaûm caùc chi phí khi thaûi boû chaát thaûi; Giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm cho moät soá löôïng lôùn lao ñoäng ñang thaát nghieäp; Giaûm löôïng raùc thaûi cuõng nhö giaûm chi phí ñoå thaûi, giaûm taùc ñoäng moâi tröôøng do ñoå thaûi gaây ra, tieát kieäm dieän tích choân laáp…. Caùc ngaønh coâng nghieäp phaùt sinh chaát thaûi coù khaû naêng taùi cheá: CN sôïi - deät - nhuoäm, CN hoaù chaát, CN ñieän töû, CN saûn xuaát giaøy da, CN saûn xuaát sôn, CN thöïc phaåm - ñoà hoäp - thuoác laù, CN saûn xuaát vaên hoaù phaåm, CN luyeän kim, ngaønh saûn xuaát thuûy tinh, ngaønh giaáy vaø boät giaáy, ngaønh cheá bieán goã, ngaønh cô khí - luyeän kim, nhöïa – plasic, cao su… vaø moãi ngaønh ngheà coù tyû leä % khaû naêng taùi cheá rieâng, noù phuï thuoäc vaøo nguoàn nguyeân lieäu söû duïng trong quaù trình saûn xuaát, thieát bò vaän haønh, thaønh phaàn chaát thaûi ñaàu ra,…. Tuy nhieân, vaán ñeà caàn quan taâm ôû ñaây laø phaûi vaän duïng ñöôïc toái ña löôïng pheá thaûi thaûi ra, thöïc hieän caùc bieän phaùp taùi cheá thích hôïp cho moãi loaïi chaát thaûi nhaèm ñaït ñöôïc hieäu quaû cao nhaát cuûanhaø saûn xuaát. Vieäc löïa choïn coâng ngheä taùi cheá chaát thaûi phaûi phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá, xaõ hoäi, tính hieän ñaïi, tính kinh teá vaø ñaëc ñieåm cuûa chaát thaûi. Caùc coâng ngheä ñöa ra phaûi coù tính khaû thi cao, maùy moùc thieát bò phaûi ñôn giaûn, deã vaän haønh, ñaûm baûo khaû naêng phuø hôïp vôùi trình ñoä daân trí vaø möùc kinh teá taïi khu vöïc. Baûng 53 - Ñaùnh giaù tyû leä % khaû naêng taùi cheá chaát thaûi cuûa töøng ngaønh saûn xuaát coâng nghieäp STT Ngaønh coâng nghieäp Khaû naêng taùi cheá (%) 1 Cheá bieán thöïc phaåm 60 – 80 2 Deät nhuoäm, may maëc 80 – 90 3 Thuyû tinh 100 4 Giaáy, boät giaáy 100 5 Goã 80 – 95 6 Cô khí 90 – 100 7 Hoaù chaát – xi maï 30 8 Luyeän kim 70 – 90 9 Nhöïa – plastic 100 10 Ñieän töû 50 - 80 Tính toaùn taûi löôïng phaùt thaûi Taùi cheá Phieáu khaûo saùt Bảng 54 - Danh saùch moät soá cô sôû taùi cheá kim loaïi treân ñòa baøn TPHCM STT Teân cô sôû saûn xuaát Ñòa chæ Ngaønh ngheà Saûn phaåm - coâng suaát - lao ñoäng Nguyeân lieäu chính Nhieân lieäu 1 NAÁU CHÌ H.CUÛ CHI Naáu ñuùc chì Chì6 taán/naêm11 coâng nhaân Chì pheá lieäu200 kg/ngaøy Than ñaù50 kg/ngaøyXaêng10 l/ngaøy 2 TIA SAÙNG Q.7 Naáu ñuùc chì Taám laéc bình acquy6 taán/naêm Chì11,5 kg/ngaøyAcid H2SO40,5 l/ngaøy Than ñaù10 kg/ngaøyCuûi0,5 m3/ngaøy 3 HUYØNH CÖ Q.TAÂN BÌNH Naáu ñuùc chì Taám laéc bình acquy100.000 sp/naêm20 coâng nhaân Chì thoûi400 kg/ngaøyAcid H2SO4 40%7 l/ngaøy Than ñaù20 kg/ngaøy 4 ÑOÀNG TAÂM Q.GOØ VAÁP Naáu ñuùc gang Saûn phaåm gang ñuùc3 taán/thaùng6 coâng nhaân Gang thoûi vaø pheá lieäu6 taán/thaùng Than ñaù2 taán/thaùng 5 VÓNH SANH Q.TAÂN BÌNH Naáu ñuùc gang Chaûo gang48 sp/ngaøy13 coâng nhaân Gang pheá lieäu500 kg/ngaøy Than ñaù300 kg/ngaøy 6 PHÖÔÙC LONG Q.THUÛ ÑÖÙC Naáu ñuùc gang Phuï tuøng maùy4 taán/thaùng8 coâng nhaân Gang pheá lieäu150 kg/ngaøy Than ñaù50 kg/ngaøyDaàu FO20 l/ngaøy 7 PHAÏM VAÊN CHÍN H.HOÙC MOÂN Naáu ñuùc gang Noøng xilanh vaø maùy noå2.000 kg/thaùng12 coâng nhaân Gang pheá lieäu2.000 kg/thaùng Than ñaù1 taán/thaùng 8 HIEÄP PHAÙT Q.THUÛ ÑÖÙC Naáu ñuùc gang ñoàng Phuï tuøng oáng nöôùc baèng gang, ñoàng200 taán/naêm40 coâng nhaân Gang ñoàng pheá lieäu1,2 taán/thaùng Than ñaù0,6 taán/ngaøy 9 AN BÌNH Q.THUÛ ÑÖÙC Naáu ñuùc gang ñoàng Chaân vòt ghe baèng ñoàng, gang12 coâng nhaân Ñoàng, gang thoûi vaø pheá lieäu2 taán/thaùng Than ñaù2 taán/thaùngDaàu FO500 l/thaùng 10 THUAÄN HOØA Q.TAÂN BÌNH Naáu ñuùc nhoâm Nhoâm gia duïng4-5 taán/thaùng10 coâng nhaân Nhoâm pheá lieäu200-450 kg/ngaøy Daàu FO50 l/ngaøyThan ñaù18 kg/ngaøy 11 VÓNH THÒNH H. BÌNH CHAÙNH Naáu ñuùc nhoâm Nhoâm thoûi2 taán/thaùng7 coâng nhaân Nhoâm pheá lieäu Than ñaù20 kg/ngaøy 12 QUANG THAÛO Q.11 Naáu ñuùc nhoâm Tay naém tuû300 kg/thaùng4 coâng nhaân Nhoâm pheá lieäu31 kg/ngaøy Than ñaù15 kg/ngaøy 13 THUAÄT KHOAÙ Q.9 Naáu ñuùc saét Phoâi theùp, theùp xaây döïng 20 coâng nhaân Saét, theùp pheá lieäu 4-5 taán/ngaøy Than ñaù0,5 taán/ngaøy 14 TUAÁN MAÏNH H.HOÙC MOÂN Naáu ñuùc saét Theùp xaây döïng 15 taán/ngaøy 45 coâng nhaân Saét pheá lieäu 20 taán/ngaøy Than ñaù65 taán/thaùng 15 MINH THAÉNG H.HOÙC MOÂN Naáu ñuùc saét Phoâi theùp 13 taán/ngaøy 60 coâng nhaân Saét pheá lieäu 15 taán/ngaøy Than ñaù45 taán/thaùng gfhdnjdsh Bảng 55 - Taûi löôïng phaùt thaûi PAHs töø than ñaù taïi caùc cô sôû taùi cheá kim loaïi STT Teân cô sôû saûn xuaát Löôïng than ñaù söû duïng (taán/ngaøy) Taûi löôïng phaùt thaûi (mg/ngaøy) 1 NAÁU CHÌ 0,05 72,1 2 TIA SAÙNG 0,01 14,4 3 HUYØNH CÖ 0,02 28,8 4 ÑOÀNG TAÂM 0,067 96,6 5 VÓNH SANH 0,3 432,5 6 PHÖÔÙC LONG 0,05 72,1 7 PHAÏM VAÊN CHÍN 0,033 47,6 8 HIEÄP PHAÙT 0,6 864,9 9 AN BÌNH 0,067 96,6 10 THUAÄN HOØA 0,018 26 11 VÓNH THÒNH 0,02 28,8 12 QUANG THAÛO 0,015 21,6 13 THUAÄT KHOAÙ 0,5 720,8 14 TUAÁN MAÏNH 2,167 3.123,7 15 MINH THAÉNG 1,5 2.162,3 Toång coäng 5,417 7.808,8 grevgtrhtr Bảng 56 - Danh saùch moät soá cô sôû taùi cheá khaùc treân ñòa baøn TPHCM STT Teân cô sôû saûn xuaát Ñòa chæ Ngaønh ngheà Saûn phaåm - coâng suaát - lao ñoäng Nguyeân lieäu chính Nhieân lieäu 1 TRUNG NAM H.HOÙC MOÂN Taùi cheá giaáy Giaáy cuoän 350 taán/thaùng 40 coâng nhaân Giaáy, bìa carton pheá lieäu Than ñaù 70 taán/thaùng 2 TAÂN HOØA HIEÄP H.HOÙC MOÂN Taùi cheá giaáy Giaáy cuoän 208 taán/thaùng 25 coâng nhaân Giaáy, bìa carton pheá lieäu Than ñaù 40 taán/thaùng 3 LOÄC HÖNG THÒNH Q.GOØ VAÁP Taùi cheá giaáy Giaáy cuoän 12 taán/ngaøy Giaáy veä sinh 2-3 taán/ngaøy 50 coâng nhaân Giaáy, bìa carton pheá lieäu Than ñaù 85 taán/thaùng 4 VIEÄT HUØNG Q.9 Taùi cheá nhöïa Sôïi daây nhöïa 2 taán/ngaøy 26 coâng nhaân Bao bì nhöïa, tuùi nylon pheá lieäu 2,5 taán/ngaøy Daàu FO450 l/thaùng Than ñaù 45 taán/thaùng 5 TAÂN TRUNG Q.6 Taùi cheá thuûy tinh Ly uoáng nöôùc 1 taán/ngaøy 20 coâng nhaân Thuûy tinh vôõ, chai loï pheá lieäu 2,5 taán/ngaøy Daàu FO600 l/thaùng Than ñaù 75 taán/thaùng htrjgerklg Bảng 57 - Taûi löôïng phaùt thaûi PAHs töø than ñaù taïi caùc cô sôû taùi cheá khaùc STT Teân cô sôû saûn xuaát Löôïng than ñaù söû duïng (taán/ngaøy) Taûi löôïng phaùt thaûi (mg/ngaøy) 1 TRUNG NAM 2,333 3.363 2 TAÂN HOØA HIEÄP 1,333 1.921,5 3 LOÄC HÖNG THÒNH 2,833 4.083,8 4 VIEÄT HUØNG 1,5 2.162,3 5 TAÂN TRUNG 2,5 3.603,8 Toång 10,499 15.134,4 gjhgjhjkk Saûn xuaát gaïch ÑEÀ XUAÁT GIAÛI PHAÙP GIAÛM THIEÅU NGUOÀN PHAÙT THAÛI PAHs VAØO MOÂI TRÖÔØNG PAHs Giaûi phaùp giaûm thieåu trong giao thoâng PAHs Coâng taùc toå chöùc vaø quaûn lyù haønh chính Quy hoaïch vaø ñaàu tö xaây döïng heä thoáng cô sôû haï taàng Caùc giao loä coù maät ñoä xe cao: môû roäng ñöôøng, söû duïng khoâng gian döôùi ñaát vaø treân maët ñaát (haàm ngaàm, caàu vöôït) Haïn cheá löôïng xe löu thoâng Ñieàu tröôùc tieân laø can ngaên caûn tæ leä xe gia taêng trong töông lai . Caùc bieän phaùp kinh teá , kó thuaät , haïn cheá vaät chaát , phaùt trieån vaän taûi haønh khaùch coâng coäng vaø nhöõng chính saùch quaûn lí choïn loïc , moãi phöông phaùp ñoùng vai troø nhaát ñònh . Caùc bieän phaùp khaû thi trong giai ñoaïn töø nay ñeán 2010 coù theå laø: Taän duïng naêng löïc taûi cuûa xe coä baèng caùch aùp duïng giôø baét ñaàu laøm vieäc khaùc nhau cho caùc loaïi coâng vieäc khaùc nhau ; taïo ñieàu kieän cho caùc xe ñöa röôùc coâng nhaân , ñöa röôùc hoïc sinh tham gia vaän taûi coâng coäng vaøo giôø raûnh hoaëc chieàu ngöôïc laïi ; taïo cô cheá thueá thích hôïp ñeå khuyeán khích vieäc hôïp ñoàng chôû thueâ theo giôø , haïn cheá xe naèm khoâng . Caàn xeùt ñeán vieäc quy ñònh luoàng tuyeán öu tieân cho caùc phöông tieän vaän taûi haønh khaùch coâng coäng hoaëc cho caû caùc xe chôû nay . Quy ñònh luoâng öu tieân ngöôïc chieàu treân nhöõng con ñöôøng moät chieàu nhö Ñieän Bieân Phuû vaø Voõ Thò Saùu coù theå laø moät thí ñieåm khôûi ñaàu toát . Song song vôùi vieäc môû roäng maïng löôùi phuïc vuï cuûa xe coâng coäng caàn taêng söï thuaän lôïi cuûa söû duïng xe coâng coäng so vôùi xe caù nhaân baèng nhieàu hình thöùc nhö xaùc laäp nhöõng khu vöïc haïn cheá xe caù nhaân löu thoâng , baùn veù ñieàu tieát löu thoâng ôû khu vöïc trung taâm thaønh phoá . Thu phí giao thoâng , phí ñaäu xe, phí löu haønh , phí baûo hieåm … thích hôïp nhaèm haïn cheá vieäc mua xe caù nhaân , nhaát laø nhöõng tröôøng hôïp xe ít söû duïng . Aùp duïng kó thuaät thoâng tin lieân laic nhö moät bieän phaùp laøm giaûm soá löôïng caùc haønh trình phaùt sinh baèng caùch taïo ñieàu kieän phaùt trieån cho caùc hình thöùc laøm vieäc , hoïc haønh ,mua saém, khaùm chöõa beänh … töø xa Söû duïng nhieân lieäu/naêng löôïng saïch hôn 3.6.1 khí thieân nhieân (KTN) KTN ñöôïc söû duïng roäng raõi ôû chaâu AÂu, chaâu Myõ. Theo soá lieäu thoáng keâ name 1990, chaâu AÂu söû duïng khoaûng 2 trieäu ñaàu xe oâ toâ duøng khí thieân nhieân , trong ñoù nhieàu nhaát laø Italya- gaàn 1 trieäu xe, Haø Lan –gaàn 700.000 xe. Noù thöôøng ñöôïc söû duïng ôû daïng khí neùn aùp löïc cao hoaëc khí hoaù loûng . Tuyø vaøo nguoàn goác maø KTN coù thaønh phaàn khaùc nhau . Tuy nhieân nhöõng thaønh phaàn cô baûn cuûa KTN vaãn laø CH, CH, CH,CH,CH, CO, N… trong ñoù khí meâtan CH luoân chieám tyû leä cao nhaát (82-99,2% veà theå tích ). Do thaønh phaàn khaùc nhau maø nhieät trò cuûa KTN cuõng thay ñoåi trong khoaûng 31,8-51,2 MJ/kg. KTN ñöôïc söû duïng cho caû ñoäng cô xaêng vaø ñoäng cô diesel vôùi muïc ñích ñeå laøm giaûm oâ nhieãm moâi tröôøng. Ñoä ñoäc thaáp cuûa khí xaû ñoäng cô laøm vieäc vôùi KTN laø do vieäc hoaø troän toát hôn cuûa noù vôùi khoâng khí vaø chaùy hoaøn toaøn hôn , cuõng nhö do ñaõ taùch ñöôïc khoûi khí caùc taïp chaát cô hoïc , löu huyønh vaø caùc hôïp chaát cuûa noù . Khi laøm vieäc vôùi khí thieân nhieân , ñoä khoùi giaûm ñaùng keå vaø caùc muùi khoù chòu cuûa khí thaûi ñoäng cô diesel cuõng ít hôn . Khí thaûi cuûa ñoäng cô duøng KTN thöïc teá khoâng coù muøi vaø khoâng coù muoäi . Moät keát quaû nöõa trong lónh vöïc söû duïng khí thieân nhieân laø söû duïng noù keát hôïp vôùi xaêng vôùi tæ leä hoãn hôïp 15% meâtan vaø 85% xaêng , ñoäng cô thí nghieäm ñaõ cho haøm löôïng CO giaûm 70%, CH giaûm 35% so vôùi bình thöôøng . Maët khaùc caùc chæ tieâu coâng suaát vaø kinh teá cuûa ñoäng cô cuõng ñöôïc caûi thieän . Vôùi hoãn hôïp nhieân lieäu naøy ,ñaêc tính coâng suaát ñoäng cô taêng 40% vaø ñaëc tính momen taêng 10% treân toaøn daûi vaän toác ñoäng cô . söû duïng hoãn hôïp xaêng vaø khí thieân nhieân ôû treân caùc ñoäng cô ñaõ cho keát quaû töông töï ,tieát kieäm gaàn 50% xaêng vaø ñoä ñoäc giaûm trung bình töø 30-50%. Khí hoùa loûng (LPG - Liquid Petroleum Gas): thay theá xaêng daàu nhaèm giaûm thieåu oâ nhieãm, tröõ löôïng trong daàu moû raát lôùn, goàm 2 thaønh phaàn chính laø butane vaø propane, trong thaønh phaàn khoâng chöùa POPs, Pb vaø raát ít S (<0,02%), laø nhieân lieäu coù khaû naêng chaùy hoaøn toaøn. 3.6.2. Söû duïng röôïu Nghieân cöùu veà söû duïng röôïu cho caùc ñoäng cô oâ toâ baét ñaàu töø nhöõng name cuoái theá kyû 19 vaø ñaàu theá kyû 20 . Moät ñoäng cô cacbuaratô thoâng thöôøng coù theå laøm vieäc ñöôïc vôùi röôïu nguyeân chaát . Khi ñoù caùc ñaëc tính cô baûn cuûa noù coù khaùc vôùi khi duøng xaêng . Ñeå chaùy röôïu can ít khoâng khí hôn vì trong röôïu coù oxy . Naêng löôïng toaû ra cuõng ít hôn . Rieâng ñeå bay hôi röôïu cuõng can löôïng nhieät boán laàn lôùn hôn xaêng . Vì lí do treân , röôïu thöôøng ñöôïc söû duïng keát hôïp vôùi xaêng . Trong soá löôïng khí ñoäc do caùc xe söû duïng xaêng pha chì coù caùc hôïp chaát chì . Coù hai con ñöôøng ñeå laøm giaûm hoaëc loaïi tröø hoaøn toaøn caùc hôïp chaát chì coù trong xaêng. Thöù nhaát laø söû duïng xaêng coù trò soá octan cao . Thöù hai ñöa vaøo xaêng caùc chaát toång hôïp coù trò soá octan cao . Trong soá naøy thì metannol coù hieäu quaû hôn caû .Ñaây laø yù nghóa cô baûn cuûa vieäc duøng röôïu cho ñoäng cô . Veà maët naêng löôïng thì haøm löôïng hôïp lí cuûa röôïu vaøo khoaûng 15-20%. 3.6.3 Söû duïng daàu thöïc vaät YÙ nghóa chính cuûa vieäc söû duïng daàu thöïc vaät laïi ôû khía caïnh khaùc . Ngaøy nay treân theá giôùi ngöôøi ta quan taâm vieäc haïn cheá vaø kieåm soaùt löôïng khí thaûi COvaøo khí quyeån . Söû duïng daàu thöïc vaät ñeå chaïy ñoäng cô chuùng ta seõ coù moat chu trình kín giöõa ñoäng cô vaø caây coù daàu vôùi yù nghóa veà maët moâi tröôøng : caây coù daàu cung caáp oxy vaø daàu thöïc vaät cho ñoäng cô . Ñeán löôït mình caùc thaønh chính cuûa khí xaû ñoäng cô laø CO vaø HO laïi laø caùc thaønh phaàn khoâng theå thieáu cho caây xanh trong quaù trình quang hôïp . Nhö vaäy söû duïng daàu thöïc vaät thì löôïng phaùt taùn thöïc teá CO vaøo khí quyeån seõ giaûm ñi . 3.6.4 Naêng löôïng ñieän , ñieän hoaù (aéc quy) Phöông tieän giao thoâng söû duïng naêng löôïng ñieän , ñieän khí hoaù coù öu ñieåm hôn haún caùc phöông tieän söû duïng ñoäng cô ñoát trong . chuùng khoâng coù khí thaûi , khoâng gaây oàn nhieàu . Maët khaùc ôû toác ñoä thaáp , moment xoaén cuûa ñoäng cô ñieän ñaït ñöôïc vaøi laàn lôùn hôn so vôùi moment cuûa ñoäng cô ñoát trong sinh ra . Coù theå thaáy hieän nay phöông tieän giao thoâng söû duïng ñieän chuû yeáu laø caùc phöông tieän giao thoâng coâng coäng . Ñoái vôùi giao thoâng trong thaønh phoá thì nay laø oâ toâ ñieän , coøn trong giao thoâng giöõa caùc thaønh phoá thì laø caùc ñaàu maùy söû duïng ñieän . Ñieän khí hoaù caùc phöông tieän GTCC veà moat khía caïnh naøo ñoù cuõng coù theå coi laø moät giaûi phaùp kó thuaät nhaèm aûnh höôûng xaáu cuûa phöông tieän giao thoâng ñeán con ngöôøi vaø moâi tröôøng. Taïi thôøi ñieåm hieän nay , oâ toâ söû duïng aéc qui ñöôïc theá giôùi cho raèng noù seõ laø phöông tieän giao thoâng coù trieån voïng nhaát trong töông lai. Ñieåm yeáu duy nhaát cuûa oâ toâ söû duïng aéc qui laø döï tröõ naêng löôïng ít. 3.6.5 Naêng löôïng maët trôøi O toâ söû duïng naêng löôïng maët trôøi phuï thuoäc chuû yeáu vaøo coâng ngheä cheá taïo caùc pin maët trôøi. Vôùi giaù thaønh quaù cao trong khi hieäu suaát söû duïng naêng löôïng maët trôøi coøn thaáp , oâ toâ söû duïng naêng löôïng maët trôøi coøn chöa ñöôïc chuù yù nhieàu. Khaùc vôùi thieát bò tónh taïi , heä thoáng pin maët trôøi can ñöôïc gaén treân xe thoâng qua caùc moái noái toát coù khaû naêng chòu ñöïng ñöôïc caùc va chaïm hoaëc chaán ñoäng cuûa xe khi chuyeån ñoäng . Naêng löôïng maët trôøi raát coù khaû naêng phaùt trieån roäng raõi trong töông lai vaø neáu nhö vaäy thì nay laø nguoàn naêng löôïng saïch nhaát , khoâng chæ cho caùc phöông tieän vaän taûi . 3.6.6 khí Hydro Hydro (H ) laø loaïi nhieân lieäu lí töôûng . Neáu nhö chaát oxy hoaù laø oxy thì thöïc teá saûn phaåm duy nhaát cuûa quaù trình chaùy laø nöôùc . Khi söû duïng khoâng khí laø chaát oxy hoaù thì saûn phaåm chaáy seû coù theâm oxit nitô . Theâm Hydro khoaûng töø 5-15% veà khoái löôïng so vôùi xaêng vaø duøng hoãn hôïp naøy laøm nhieân lieäu cho ñoäng cô xaêng thì ñoäng cô coù theå laøm vieäc vôùi heä soá dö khoâng khí =2 . Luùc naøy ñoä ñoäc khí xaû ñoäng cô giaûm thieåu nhieàu vaø tính kinh teá ñöôïc naâng cao . Nhöôïc ñieåm cuûa Hydro laø ñaét hôn xaêng.Ñeå söû duïng roäng raõi H laøm nhieân lieäu cho caùc phöông tieän giao thoâng can phaûi coù thôøi gian ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà saûn xuaát vaø baûo quaûn hydro trong ñieàu kieän vaän haønh . 6.3.2.2 Naâng daàn tieâu chuaån chaát löôïng xaêng daàu XAÊNG: Kinh nghieäm trieån khai xaêng khoâng chì ôû caùc nöôùc , caùc nghieân cöùu veà taùc haïi cuûa chì ôû noàng ñoä thaáp vaø nhaát laø caùc soá lieäu quan traéc veà haøm löôïng chì trong khoâng khí taïi thaønh phoá buoäc chuùng ta phaûi nghæ ñeán vieäc töøng böôùc trieån khai xaêng khoâng chì . Caùc tieán boä kó thuaät ñaõ aùp duïng trong cheá taïo ñoäng cô xe töø naêm 1980 ñeán nay vaø caùc tieán boä trong kó thuaät pha cheá nhieân lieäu hieän nay ñaõ laøm cho vieäc trieån khai xaêng khoâng chì , khoâng coøn laø moät vaán ñeà quaù toán keùm nhö caûm nhaän ban ñaàu . Ña soá ñoäng cô saûn xuaát töø sau naêm 1980 ñaõ laø loaïi ñoäng cô coù theå söû duïng xaêng khoâng chì maø khoâng caàn coù söï thay ñoåi naøo khaùc , ñoái vôùi nhöõng ñoäng cô khoâng thích hôïp cho söû duïng xaêng khoâng chì thì thöïc ra chuùng ñaõ qua cuõ vaø thöôøng gaëp vaán ñeà veà hieäu suaát söû duïng naêng löôïng . Thöïc ra chi phí chuyeån ñoåi neáu caàn cuõng chæ laø vieäc thay ñoåi moät soá chi tieát trong ñoäng cô nhö van vaø beä van, khoâng phaûi laø thay toaøn boä ñoäng cô vaø caøng khoâng phaûi laø thay xe hoaëc thieát bò môùi . Vaán ñeà seõ caøng deã daøng hôn khi coù moät lich trình veà trieån khai xaêng khoâng chì ñöôïc coâng boá tröôùc töø nhieàu naêm ñeå caùc nhaø kinh doanh vaø ngöôøi tieâu thu coù ñònh höôùng toát ngay töø bay giôø . Ngoaøi ra söû duïng xaêng khoâng pha chì coøn laø yeâu caàu baét buoäc khi muoán söû duïng caùc thieát bò xuùc taùc ñeå xöû lí khoùi thaûi cuûa xe coä trong töông lai xa hôn Ñoä bay hôi xaêng laø yeáu toá quan troïng cuûa söï phaùt thaûi hydrocacbon bay hôi ( chieám khoaûng nöûa toång soá phaùt thaûi hydrocacbon) , nhöõng tính chaát khaùc cuûa xaêng nhö haøm löôïng löu huyønh , tính chaát chöng caát, haøm löôïng oxy cuõng quan troïng ñoái vôùi vieäc giaûm phaùt thaûi oâ nhieãm . Nhöõng yeáu toá treân caàn ñöôïc quan taâm ñoái vôùi chaát löôïng xaêng treân thò tröôøng . Khoù khaên thöïc söï laø vieäc giaûi quyeát caàn ñöôïc hoaïch ñònh töø phía nhaø nöôùc DAÀU DO: Nhö ñaõ phaân tích, ñeå giaûm phaùt thaûi ôû caùc xe ñang duøng, bat hay ñoåi trong thaønh phaàn cuûa daàu D.O ñöôïc chuù yù nhaát hieän nay laø giaûm haøm löôïng löu huyønh, giaûm tyû leä hydrocarbon thôm vaø giaûm nhieät ñoä chöng caát Söï giaûm haøm löôïng löu huyønh seõ laøm taêng giaù daàu DO neân söï aùp duïng laø chöa khaû thi trong ñieàu kieän hieän nay . Ngöôïc laïi , söï giaûm haøm löôïng hydrocarbon thôm vaø giaûm nhieät ñoä chöng caát khoâng laøm taêng giaù thaønh maø coøn giuùp caûi tieân chaát löôïng ñaùnh löûa cuûa nhieân lieäu, deã khôûi ñoäng nguoäi vaø laøm giaûm oàn ñoäng cô. Nhöõng keát quaû döï baùo cho thaáy chöa coù söùc eùp ñoái vôùi vieäc thay ñoåi thaønh phaàn daàu D.O , nhö vaäy vieäc giaûm haøm löôïng hydrocarbon thôm vaø giaûm ä chöng caát cuûa daàu DO coù leõ laø moät trong nhöõng bieän phaùp khoáng cheá oâ nhieãm ít toán keùm nhaát vaø raát neân ñöôïc nghieân cöùu trieån khai aùp duïng .Maët traùi cuûa söï thay ñoåi treân laø laøm nhieân lieäu deã ñoâng vì taêng haøm löôïng parafin , tuy nhieân nay roõ raøng khoâng phaûi laø vaán ñeà vôùi ñieàu kieän khí haäu nhö ôû thaønh phoá Öu ñieåm chính cuûa daàu DO: haøm löôïng löu huyønh thaáp (<1,0%) so vôùi than ñaù vaø FO, saûn phaåm chaùy ít gaây oâ nhieãm do khoáng cheá ñöôïc löôïng khí thaûi giaù thaønh reû hôn so vôùi khí ñoát vaø ñöôïc nhaø nöôùc trôï giaù chaùy deã daøng vaø deã khoáng cheá quaù trình chaùy, thieát bò ñoát nhieân lieäu vaø heä thoáng cung caáp nhieân lieäu ñôn giaûn vaø chi phí thaáp, deã cô khí hoùa vaø töï ñoäng hoùa quaù trình saûn xuaát Kieåm soaùt chaát löôïng xe 6.3.2.3 kieåm soaùt phaùt thaûi xe coä Kieåm soaùt phaùt thaûi xe (chöông trình I/M- Inspection and Maintenen) laø moät trong nhöõng bieän phaùp then choát trong muïc tieâu khoáng cheá oâ nhieãm khoâng khí trong giao thoâng ñöôøng boä. Söï thieáu kieåm soaùt phaùt thaûi seõ laøm xe coä khoâng ñöôïc chuù yù baûo trì hôïp lí vaø laøm cho möùc phaùt thaûi oâ nhieãm trung bình cuûa xe löu haønh bò nay leân raát cao . Vieäc kieåm soaùt phaùt thaûi cuûa oâ toâ hieän nay ñaõ ñöa vaøo moät trong nhöõng noâi dung kieåm ñònh ñònh kì ñeå xeùt caáp giaáy pheùp löu haønh cho oâ toâ . Nhö ñaõ phaân tích ôû caùc chöông tröôùc , vieäc kieåm soaùt phaùt thaûi cuûa xe coä hieän nay laø chöa ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu khoáng cheá oâ nhieãm khoâng khí trong giao thoâng ñöôøng boä cuûa thaønh phoá Hoà Chí Minh ; caùc bieän phaùp sau ñöôïc ñeà nghò nhaèm caûi thieän tình hình : Khoâng nhaát thieát phaûi kieåm soaùt phaùt thaûi ñoái vôùi taát caû caùc oâ toâ , nhöng chæ nhöõng xe ñaõ qua kieåm soaùt môùi ñöôïc pheùp ñi vaøo trung taâm thaønh phoá. Hai loaïi xe seõ ñöôïc phaân bieät baèng tem kieåm ñònh coù maøu khaùc nhau hoaëc baèng moät tem phuû . Vieäc daùn tem phuï seõ laø caàn thieát ñeå coù theå kieåm soaùt coâng baèng caû ñoái vôùi xe ñaêng kí taïi thaønh phoá vaø caû ñoái vôùi xe töø caùc ñòa phöông khaùc khi chöa coù quyeát ñònh veà thay ñoåi maøu tem treân caû nöôùc. Vieäc quy ñònh nhö treân taïo ñieàu kieän cho caùc chuû xe coù theå coù söï löïa choïn hôïp lí vaø ngöôïc laïi seõ giuùp coâng taùc kieåm soaùt phaùt thaûi ñöôïc thöïc hieän nghieâm tuùc hôn hieän nay. Vieäc phaân loaïi kieåm soaùt coøn giuùp vieäc naâng cao tieâu chuaån kieåm soaùt ñöôïc deã daøng vaø phuø hôïp hôn. Caàn môû roäng vieäc kieåm soaùt khí thaûi cho caû xe cô giôùi 2 vaø 3 baùnh; coù theå khôûi ñaàu töø vieäc kieåm tra khi mua baùn sang teân xe ,sau moät soá naêm trieån khai coù theå môû roäng kieåm soaùt baèng vieäc quy ñònh nhöõng baõi giöõ xe ôû khu trung taâm thaønh phoá chæ ñöôïc giöõ nhöõng xe coù daùn tem kieåm soaùt oâ nhieãm. Coù caùc ñeà taøi nghieân cöùu veà nhöõng heä thoáng tieâu chuaån kieåm soaùt phaùt thaûi oâ nhieãm xe coä phuø hôïp vôùi töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa thaønh phoá ñeå kòp thôøi ñeà xuaát vôùi nhaø nöôùc . Ñeà xuaát vôùi nhaø nöôùc veà vieäc kieåm ñònh coâng ngheä saûn xuaát vaø chaát löôïng xe nhaäp khaåu , xaây döïng hôïp lí coâng taùc kieåm ñònh xe ñeå vöøa giaûm nheï chi ngaân saùch vöøa deã coät traùch nhieäm cuûa vieäc kieåm ñònh vôùi chaát löôïng moâi tröôøng. Trôï giaù ñeå thay daàn caùc loaïi xe vaän taûi coâng coäng quaù cuõ baèng caùc loaïi xe ít gaây oâ nhieãm hôn . Taêng cöôøng coâng taùc xöû phaït treân ñöôøng phoá ñoái vôùi caùc xe gaây oâ nhieãm 2 thieát bò giaûm thieåu oâ nhieãm: gaén taïi vò trí xaû cuûa ñoäng cô vôùi söï tham gia cuûa chaát xuùc taùc: vieân oxit nhoâm ñöôïc maï moät lôùp platin vaø palañi, ñaù ceramic coù caáu truùc nhö ñaù toå ong: chuyeån hoùa chaát ñoäc haïi thaønh ít ñoäc haïi hôn vaø giaûm oàn. Phaùt trieån heä thoáng giao thoâng coâng coäng 3.7.5. Caûi thieän giao thoâng coâng coäng Bieän phaùp naøy ñöôïc aùp duïng töø tröôùc ñeán nay ôû haàu heát caùc nöôùc ñeå phuïc vuï soá ñoâng daân cö ñi laïi nhaèm giaûm soá löôïng oâ toâ con vaø caùc phöông tieän giao thoâng khaùc trong khu vöïc ñoâng daân , nhieàu coâng vieäc vaø du loch, nhö caùc thaønh phoá . Bieän phaùp naøy caøng toû ra thích hôïp hôn khi can phaûi giaûm söï oâ nhieãm khoâng khí do khí thaûi oâ toâ Coù nhieàu caùch caûi thieän vaän taûi coâng coäng nhö : Caáu taïo tuyeán ñöôøng hieäu quaû hôn Thôøi gian haønh trình ngaén nhaát Caùc thay ñoåi ít hôn ( bean ñoã, giôø ñi xe..) Caùc dòch vuï phuïc vuï nhieàu hôn vaø thöôøng xuyeân hôn Thuaän tieän hôn nhieàu Ñoaïn ñi boä ngaén hôn Baûo veä tröôùc thôøi tieát toát hôn Giaù veù thaáp hôn Caùc dòch vuï theo yeâu caàu (taxi, xe bus..) Thoâng tin toát hôn Caùc phöông tieän cho ngöôøi taøn taät Tieän nghi treân xe toát hôn Maïng löôùi giao thoâng lieân hoaøn hôïp lí Bieän phaùp naøy thöôøng ñöôïc nhaø nöôùc buø loã ñeå ñaït ñöôïc lôïi ích laâu gaøi vì ñeå laøm cho vaän taûi coâng coäng trôû neân haáp daãn hôn vaø thuaän tieän gaàn gioáng nhö coù xe rieâng laø moät coâng vieäc raát khoù khaên Giaùm saùt chaát löôïng moâi tröôøng Giaûi phaùp giaûm thieåu trong ngaønh saûn xuaát Nhoâm Giaûi phaùp giaûm thieåu töø nhieân lieäu ñoát (than ñaù, goã) Giaûi phaùp giaùo duïc coäng ñoàng 3.7.7 Giaùo duïc coâng daân -Tieán haønh kieân trì vaø thöôøng xuyeân caùc hình thöùc giaùo duïc coäng ñoàng Môû cuoäc thaêm doø yù kieán ,ñieän thoaïi vaø nhöõng kó thuaät thaêm doø coâng chuùng khaùc nhau ñeå tìm hieåu yù kieán cuûa coâng chuùng veà oâ nhieãm giao thoâng -Caàn coù nhöõng chöông trình daøi haïn truyeàn baù thoâng tin veà nhöõng taùc ñoäng cuûa oâ nhieõm giao thoâng ñeán söùc khoe cuûa coäng ñoàng -Toå chöùc thoâng tin noùng vaø deå hieåu veà dieãn bieán chaát löôïng khoâng khí ven ñöôøng , keát quaû kieåm soaùt phaùt thaûi oâ nhieãm do xe coä , keát quaû xöû phaït caùc tröôøng hôïp gaây oâ nhieãm giao thoâng ….treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng. -Phoå bieán caùc thoâng tin kó thuaät veà söï phaùt thaûi oâ nhieãm do caùc loaïi xe coä , caùc kyõ thuaät kieåm soaùt phaùt thaûi , caùc bieän phaùp haïn cheá oâ nhieãm khi vaän haønh ….Qua ñoù khuyeán khích vieäc baûo döôõng xe ñuùng caùch , xoaù caùc quan nieäm sai laàm nhö söû duïng xaêng maéc tieàn laø toát , pha nhieàu nhôùt trong xaêng cho maùt maùy. -Tuyeân truyeàn vaän ñoäng quaàn chuùng uûng hoä caùc daïng naêng löôïng saïch , xe saïch , uûng hoä caùc chöông trình khoáng cheá oâ nhieãm giao thoâng , söû duïng vaän taûi coâng coäng , khoâng söû duïng xe cô giôùi ôû caùc loä trình ngaén… -Cuøng vôùi vieäc giaùo duïc chaáp haønh luaät leä giao thoâng laø giaùo duïc boû qua caùc thoùi quen gaây oâ nhieãm nhö nhaán coøi khoâng caàn thieát, roà ga luùc döøng xe… 6.4 BIEÄN PHAÙP GIAÙO DUÏC COÄNG ÑOÀNG Söï höôûng öùng cuûa coäng ñoàng vaø ñoù cuõng coù ngiaõ laø söï quan taâm cuûa caùc caáp laõnh ñaïo giöõ vai troø quyeát ñònh cho söï laøm taêng cao caùc yeâu caàu veà trieån khai kieåm soaùt oâ nhieãm giao thoâng vaø seõ giuùp cho quaù trình chuyeån chính saùch thaønh haønh ñoäng ñöôïc ruùt ngaén, ñaûm baûo thaønh coâng cuûa caùc bieän phaùp khoáng cheá oâ nhieãm nhö ñaõ ñeà xuaát. Moät soá ñeà nghò ñoái vôùi coâng taùc giaùo duïc coäng ñoàng : Môû cuoäc thaêm doø yù kieán, ñieän thoaïi vaø nhöõng kó thuaät thaêm doø coâng chuùng khaùc nhau ñeå tìm hieåu yù kieán coâng chuùng veà oâ nhieãm giao thoâng . Caàn coù nhöõng chöông trình daøi haïn truyeàn baù thoâng tin veà nhöõng taùc ñoäng cuûa oâ nhieãm giao thoâng ñeán söùc khoeû vaø moâi tröôøng. -Toå chöùc thoâng tin noùng vaø deå hieåu veà dieãn bieán chaát löôïng khoâng khí ven ñöôøng , keát quaû kieåm soaùt phaùt thaûi oâ nhieãm do xe coä , keát quaû xöû phaït caùc tröôøng hôïp gaây oâ nhieãm giao thoâng ….treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng. -Phoå bieán caùc thoâng tin kó thuaät veà söï phaùt thaûi oâ nhieãm do caùc loaïi xe coä , caùc kyõ thuaät kieåm soaùt phaùt thaûi , caùc bieän phaùp haïn cheá oâ nhieãm khi vaän haønh ….Qua ñoù khuyeán khích vieäc baûo döôõng xe ñuùng caùch , xoaù caùc quan nieäm sai laàm nhö söû duïng xaêng maéc tieàn laø toát , pha nhieàu nhôùt trong xaêng cho maùt maùy. -Tuyeân truyeàn vaän ñoäng quaàn chuùng uûng hoä caùc daïng naêng löôïng saïch , xe saïch , uûng hoä caùc chöông trình khoáng cheá oâ nhieãm giao thoâng , söû duïng vaän taûi coâng coäng , khoâng söû duïng xe cô giôùi ôû caùc loä trình ngaén… -Cuøng vôùi vieäc giaùo duïc chaáp haønh luaät leä giao thoâng laø giaùo duïc boû qua caùc thoùi quen gaây oâ nhieãm nhö nhaán coøi khoâng caàn thieát, roà ga luùc döøng xe… Veà hình thöùc toå chöùc thì caøng ña daïng , caøng nhieàu ban ngaønh tham gia caøng toát , coát loõi laø coâng taùc giaùo duïc coäng ñoàng phaûi ñöôïc tieán haønh kieân trì thöôøng xuyeâ . Vieäc taïo cô hoäi cho caùc nhaø cung caáp nhieân lieäu vaø caùc naøh saûn xuaát xe cuøng ñoùng goùp noã löïc cuõng raát yù nghóa. KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ TAØI LIEÄU THAM KHAÛO PHUÏ LUÏC ._.