Đánh giá giá trị kinh tế vườn quốc gia Xuân Thuỷ - Tỉnh Nam Định nhằm hướng tới phát triển bền vững

môc lôc Trang Lêi c¶m ¬n 3 Lêi cam ®oan 5 Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t 6 Lêi nãi ®Çu 7 Ch­¬ng I Tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña vïng ®Êt ngËp n­íc vµ quan ®iÓm PTBV 11 I. Tæng quan vÒ §NN 11 1. §Þnh nghÜa §NN 11 2. §NN ven biÓn 12 3. TÇm quan träng cña §NNVB 13 II. C¸ch tiÕp cËn trong viÖc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña §NN 15 1. C¸c gi¸ trÞ kinh tÕ cña §NN 15 2. C¸c b­íc thùc hiÖn cho l­îng gi¸ kinh tÕ §NN 20 III. PTBV cho mét khu §NN 25 1. Tiªu chÝ kinh tÕ lùa chän 25 2. Tiªu chÝ m«i tr­êng lùa chän 26 3. Tiªu chÝ x· héi lùa chän 27 4. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng 27 IV. Liªn kÕt gi÷a tæng gi¸ trÞ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng 28 Ch­¬ng II HiÖn tr¹ng khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn ë V­ên quèc gia Xu©n Thuû - tØnh Nam §Þnh 30 I. Tæng quan vÒ VQG Xu©n Thuû 30 1. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn 30 2. §Æc ®iÓm tù nhiªn 30 3. §Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi 32 4. Tµi nguyªn thiªn nhiªn VQGXT 33 5. Vai trß cña VQGXT 36 II. Thùc tr¹ng qu¶n lý, khai th¸c vµ sö dông nguån TNTN t¹i VQGXT 37 1. Thùc tr¹ng vÒ qu¶n lý 37 2. Thùc tr¹ng khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn 38 3. §¸nh gi¸ t×nh h×nh khai th¸c vµ sö dông TNTN ë VQGXT 40 Ch­¬ng III §¸nh gi¸ tæng gi¸ trÞ kinh tÕ vµ ®Ò xuÊt quan ®iÓm, gi¶i ph¸p cho PTBV VQGXT - tØnh Nam §Þnh 45 I. §¸nh gi¸ tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña VQGXT 45 1. Gi¸ trÞ sö dông 45 1.1. Gi¸ trÞ sö dông trùc tiÕp 45 1.2. Gi¸ trÞ sö dông gi¸n tiÕp 52 1.3. Gi¸ trÞ lùa chän 58 2. Gi¸ trÞ phi sö dông 67 2.1. Gi¸ trÞ ®Ó l¹i 67 2.2. Gi¸ trÞ tån t¹i 71 3. Tæng hîp tæng gi¸ trÞ kinh tÕ VQGXT 74 II. Quan ®iÓm, môc tiªu vµ gi¶i ph¸p cho PTBV VQGXT 75 1. Quan ®iÓm 75 2. Môc tiªu 76 3. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p 76 4. KiÕn nghÞ 81 KÕt luËn 83 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 85 Phô lôc 87 Lêi c¶m ¬n §Ò tµi ®­îc hoµn thµnh víi sù gióp ®ì tËn t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c c¸n bé, cña gia ®×nh vµ b¹n bÌ. Lêi ®Çu tiªn em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c nhÊt tíi thÇy gi¸o PGS – TS NguyÔn ThÕ Chinh, thÇy ®· gióp em h×nh thµnh nªn nh÷ng ý t­ëng ban ®Çu cho chuyªn ®Ò cña m×nh, thÇy ®· t¹o cho em niÒm tin vµ h­íng ®i ®óng ®¾n ®Ó hoµn thµnh tèt ý t­ëng ®ã. Qua sù h­íng dÉn vµ chØ b¶o t©m huyÕt cña thÇy, em ®· t×m ®­îc nh÷ng tµi liÖu hay vµ quý b¸u ®Ó ®äc tham kh¶o, ®iÒu ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho ®Ò tµi ®­îc hoµn thµnh. Em còng xin göi lêi c¶m ¬n tíi c« gi¸o Th.S. Vò ThÞ Hoµi Thu ®· gióp ®ì em trong suèt qu¸ tr×nh viÕt chuyªn ®Ò, c« ®· gi¶i ®¸p kÞp thêi nh÷ng th¾c m¾c vµ t¹o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho em hoµn thµnh ®Ò tµi cña m×nh. Em xin göi lêi c¶m ¬n tíi c¸c thÇy c« gi¸o tr­êng kinh tÕ quèc d©n nãi chung, c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Kinh tÕ qu¶n lý tµi nguyªn m«i tr­êng vµ ®« thÞ nãi riªng ®· truyÒn ®¹t cho em nh÷ng kiÕn thøc vµ n¨ng lùc nhÊt ®Þnh ®Ó hoµn thµnh ®Ò tµi. Em xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi TS. TrÇn Ngäc C­êng cïng toµn thÓ c¸n bé phßng B¶o tån thiªn nhiªn còng nh­ c¸c c¸n bé Côc b¶o vÖ m«i tr­êng ®· t¹o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho em hoµn thµnh ®ît thùc tËp cña m×nh vµ ®· gióp em t×m ®äc c¸c tµi liÖu cã liªn quan tíi ®Ò tµi. Em còng xin göi lêi c¶m ¬n tíi chó NguyÔn ViÕt C¸ch – Gi¸m ®èc VQGXT ®· tËn t×nh chØ b¶o vµ gióp ®ì em trong suèt qu¸ tr×nh ®iÒu tra thu thËp sè liÖu vµ t×m hiÓu thùc tÕ t¹i VQG. Cuèi cïng, em xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi gia ®×nh, ng­êi th©n cïng b¹n bÌ ®· bªn c¹nh ®éng viªn vµ t¹o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt ®Ó em hoµn thµnh chuyªn ®Ò thùc tËp lÇn nµy. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Sinh viªn Tr­¬ng ThÞ Minh Hµ Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan luËn v¨n nµy do t«i tù nghiªn cøu, nÕu sai t«i xin hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc mäi sù kû luËt cña nhµ tr­êng. Sinh viªn Tr­¬ng ThÞ Minh Hµ Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t BVMT : B¶o vÖ m«i tr­êng BQL : Ban qu¶n lý §NN: §Êt ngËp n­íc §NNVB : §Êt ngËp n­íc ven biÓn §VHD : §éng vËt hoang d· DLST : Du lÞch sinh th¸i §DSH : §a d¹ng sinh häc GDMT : Gi¸o dôc m«i tr­êng KT - XH: Kinh tÕ - x· héi NLTS : Nguån lîi thuû s¶n PTBV : Ph¸t triÓn bÒn v÷ng RNM : Rõng ngËp mÆn TNTN : Tµi nguyªn thiªn nhiªn TN - MT : Tµi nguyªn m«i tr­êng UNESCO : Tổ chức Văn hoá, Giáo dục, Khoa học Liên hiệp quốc VQG : V­ên quèc gia VQGXT : V­ên quèc gia Xu©n Thuû Lêi nãi ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Trong lịch sử phát triển của nhân loại, cùng với sự gia tăng dân số vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh chóng đòi hỏi con người phải khai thác ngày càng nhiều tài nguyên thiên nhiên nhằm đáp ứng sự gia tăng đó. Tuy nhiªn không có hành động sai lầm nào mµ không phải trả giá. Ngày nay chúng ta phải đối mặt với rất nhiều hậu quả nặng nề, đặc biệt là hậu quả về môi trường nh­ hạn hán, lũ lụt, sự cố môi trường, thảm họa thiên nhiên…ngày càng diễn biến phức tạp và khó dự đoán. Trước thực tế đó, toàn xã hội nói chung, các cơ quan chức năng nói riêng phải quan tâm nghiên cứu để tìm ra các giải pháp, các chủ trương, chính sách hợp lý cho phát triển kinh tế và BVMT, trong đó có vấn đề bảo vệ và sử dụng khôn khÐo các vùng đất ngập nước. VQG Xu©n Thñy cã tiÒm n¨ng rÊt phong phó vÒ kinh tÕ vµ ®a d¹ng sinh häc. §©y lµ vïng cöa s«ng ven biÓn tiªu biÓu cho mÉu chuÈn cña hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n­íc ®iÓn h×nh ë miÒn B¾c ViÖt Nam. Víi diÖn tÝch vïng b¶o tån réng 7.100 ha vµ vïng ®Öm réng 8.000 ha, trong ®ã cã gÇn 3.000 ha rõng ngËp mÆn vµ nhiÒu loµi thuû sinh cã gi¸ trÞ cao, ®· t¹o nªn sù trï phó cña vïng ®Êt míi nµy. ChÝnh v× thÕ, tõ th¸ng 1/1989, UNESCO ®· chÝnh thøc c«ng nhËn vïng ®Êt nµy lµ thµnh viªn thø 50 cña c«ng ­íc Ramsar. Ngµy 2/1/2003 Thñ t­íng ChÝnh phñ ®· ký quyÕt ®Þnh sè 01/2003 /Q§ - TTg chuÈn y viÖc " ChuyÓn Khu b¶o tån thiªn nhiªn ®Êt ngËp n­íc Xu©n Thuû thµnh V­ên quèc gia Xu©n Thuû " víi nhiÖm vô chÝnh lµ b¶o vÖ vµ qu¶n lý c¸c nguån tµi nguyªn cã gi¸ trÞ t¹i ®©y. Nh÷ng nguån tµi nguyªn nµy kh«ng chØ cã gi¸ trÞ vÒ BVMT sinh th¸i mµ cßn cã gi¸ trÞ kinh tÕ, v¨n hãa, khoa häc, du lÞch. MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng nh­ng viÖc qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyªn m«i tr­êng ë VQG vÉn cßn tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p. Do d©n sè qu¸ ®«ng, thiÕu c«ng ¨n viÖc lµm vµ kh«ng cã ph­¬ng ph¸p sö dông tµi nguyªn bÒn v÷ng nªn søc Ðp vÒ khai th¸c nguån lîi tù nhiªn cña céng ®ång d©n c­ vïng ®Öm lªn vïng lâi kh¸ gay g¾t. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh lµ gi¸ trÞ tµi nguyªn cña VQG míi chØ ®­îc ng­êi d©n nhËn thøc ®­îc mét phÇn th«ng qua c¸c lîi Ých thu ®­îc tr­íc m¾t, cßn rÊt nhiÒu gi¸ trÞ kh«ng sö dông kh¸c vÉn ch­a ®­îc quan t©m ®Çy ®ñ. §· cã nhiÒu t¸c gi¶ tiÕn hµnh nghiªn cøu l­îng gi¸ kinh tÕ cho vïng ®Êt ngËp n­íc nµy nh­ng ®ã míi chØ lµ c¸c ®¸nh gi¸ nhanh, cßn rÊt nhiÒu gi¸ trÞ chøc n¨ng cña VQG ch­a ®­îc ®Ò cËp tíi. Víi mong muèn ®ãng gãp mét phÇn vµo viÖc hoµn thiÖn c¸c nghiªn cøu tr­íc ®©y, t«i lùa chän ®Ò tµi : “ §¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña V­ên quèc gia Xu©n Thñy – tØnh Nam §Þnh nh»m h­íng tíi ph¸t triÓn bÒn v÷ng ”. Së dÜ t«i lùa chän ®Ò tµi nµy v× 2 lý do chÝnh: + XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tiÔn, ®ã lµ xu thÕ b¶o tån vµ ph¸t triÓn ®Êt ngËp n­íc ®· ®­îc nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi chÊp thuËn vµ tù nguyÖn thùc hiÖn. ë ViÖt Nam quan ®iÓm nµy ®· ®­îc thÓ chÕ hãa b»ng viÖc ban hµnh NghÞ ®Þnh 109/2003/N§ - CP ngµy 23/9/2003 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc b¶o tån vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c vïng ®Êt ngËp n­íc. VQG Xu©n Thñy lµ ®Þa ®iÓm ®Çu tiªn cña ViÖt Nam tham gia c«ng ­íc Ramsar nªn ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu l­îng gi¸ ®Ó ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ c¸c gi¸ trÞ cña nã nh»m khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn mét c¸ch bÒn v÷ng. + B¶n th©n lµ mét sinh viªn theo häc chuyªn ngµnh Kinh tÕ qu¶n lý tµi nguyªn vµ m«i tr­êng, ®­îc ®µo t¹o chÝnh quy, t«i muèn ®­îc vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· ®­îc häc vµo thùc tiÔn nh»m ®ãng gãp mét phÇn c«ng søc cña m×nh trong nç lùc BVMT nh»m h­íng tíi ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu Môc ®Ých cña ®Ò tµi lµ tÝnh to¸n tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña VQG Xu©n Thñy nh»m ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ mäi lîi Ých x· héi cña hÖ sinh th¸i tù nhiªn nµy vµ biÓu thÞ mét c¸ch chÝnh x¸c nh÷ng nguån lîi tµi nguyªn b»ng ng«n ng÷ kinh tÕ. MÆc dï l­îng gi¸ kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ yÕu tè duy nhÊt cho mäi quyÕt ®Þnh nh­ng nã lµ mét yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cïng víi nh÷ng c©n nh¾c quan träng vÒ chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi vµ nh÷ng nh©n tè kh¸c. Môc ®Ých cña nghiªn cøu nµy lµ nh»m t¨ng c­êng ®Çu vµo cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nh»m x¸c ®Þnh ®­îc con ®­êng tèt nhÊt tiÕn tíi mét t­¬ng lai bÒn v÷ng. 3. Ph¹m vi nghiªn cøu VÒ mÆt khoa häc, ®Ò tµi thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña mét khu tµi nguyªn ®Êt ngËp n­íc dùa trªn quan ®iÓm kinh tÕ häc m«i tr­êng. VÒ mÆt kh«ng gian, ®Ò tµi nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ toµn bé vïng ®Êt ngËp n­íc cña VQG Xu©n Thñy vµ vïng ®Öm më réng gåm 5 x· Giao ThiÖn, Giao An, Giao L¹c, Giao Xu©n, Giao H¶i. VÒ mÆt thêi gian, ®Ò tµi tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ trÞ kinh tÕ cña VQGXT trong n¨m 2005. 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ò tµi chän ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ lµ ph­¬ng ph¸p tÝnh tæng gi¸ trÞ kinh tÕ (TEV). §Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých nghiªn cøu, ®Ò tµi cÇn thu thËp c¸c th«ng tin vÒ t×nh h×nh khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn cña con ng­êi t¹i VQG, c¸c th«ng tin cã liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cã thÓ ®­îc hç trî hay ®­îc b¶o vÖ trùc tiÕp còng nh­ gi¸n tiÕp bëi c¸c chøc n¨ng cña hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n­íc. §Ó cã ®­îc c¸c sè liÖu cÇn thiÕt, c¸c ph­¬ng ph¸p ®­îc lùa chän sö dông nh­ ph­¬ng ph¸p pháng vÊn, ph­¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu thèng kª tõ c¸c c¬ quan Nhµ n­íc, ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch th«ng tin s½n cã, ph­¬ng ph¸p kh¶o s¸t ®iÒu tra, t×m hiÓu thùc tÕ. 5. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi lêi nãi ®Çu vµ kÕt luËn, luËn v¨n gåm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng I Tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña vïng ®Êt ngËp n­íc vµ quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng Ch­¬ng II HiÖn tr¹ng khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn ë V­ên quèc gia Xu©n Thñy – tØnh Nam §Þnh Ch­¬ng III §¸nh gi¸ tæng gi¸ trÞ kinh tÕ vµ ®Ò xuÊt quan ®iÓm, gi¶i ph¸p cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng V­ên quèc gia Xu©n Thñy – tØnh Nam §Þnh Ch­¬ng I Tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña vïng ®Êt ngËp n­íc vµ quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng I. Tæng quan vÒ ®Êt ngËp n­íc 1. §Þnh nghÜa ®Êt ngËp n­íc §Êt ngËp n­íc lµ nh÷ng n¬i “®Êt” vµ “n­íc” gÆp nhau, t¹o lËp hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n­íc, lµ mét trong nh÷ng m«i tr­êng giµu tÝnh ®a d¹ng sinh häc nhÊt trªn tr¸i ®Êt. ĐNN có mặt khắp mọi nơi và là cấu thành quan trọng của các cảnh quan trên mọi miền của thế giới. Hàng thế kỷ nay, con người và các nền văn hoá nhân loại được hình thành và phát triển dọc theo các triền sông hoặc ngay trên các vùng ĐNN. §NN ®· g¾n liÒn víi d©n téc ViÖt Nam trong suèt hµng ngµn n¨m lÞch sö víi nÒn v¨n minh lóa n­íc. Tuú vµo môc ®Ých nghiªn cøu mµ mçi c¸ nh©n, mçi tæ chøc l¹i cã c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau vÒ §NN. V× thÕ, cho ®Õn nay §NN cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau. Tuy nhiªn cã thÓ hiÓu, §NN th­êng bao gåm c¸c khu vùc chuyÓn tiÕp gi÷a c¸c m«i tr­êng ngËp n­íc vÜnh viÔn vµ m«i tr­êng kh«. Mét trong nh÷ng ®Þnh nghÜa ®­îc chÊp nhËn réng r·i nhÊt hiÖn nay vÒ §NN lµ ®Þnh nghÜa ®­îc thÓ hiÖn trong C«ng ­íc Ramsar ( C«ng ­íc vÒ c¸c vïng §NN cã tÇm quan träng quèc tÕ, 1971). Theo ®iÒu 1.1 cña C«ng ­íc, §NN ®­îc ®Þnh nghÜa lµ: “Vïng ®Çm lÇy, b·i lÇy, ®Êt than bïn hoÆc vïng n­íc, dï tù nhiªn hay nh©n t¹o, vÜnh cöu hoÆc t¹m thêi, cã n­íc ®øng yªn hay ®ang ch¶y, n­íc ngät, n­íc lî hoÆc n­íc mÆn, kÓ c¶ vïng n­íc biÓn cã ®é s©u kh«ng qu¸ 6 mÐt ë møc thñy triÒu thÊp”. Ngoµi ra, theo ®iÒu 1.2 cña C«ng ­íc còng quy ®Þnh r»ng c¸c vïng ®Êt ngËp n­íc: “cã thÓ g¾n kÕt c¸c vïng ven biÓn hoÆc ven s«ng kÒ s¸t vïng ®Êt ngËp n­íc, vµ c¸c ®¶o hoÆc c¸c vïng n»m trong vïng ®Êt ngËp n­íc cã ®é s©u kh«ng qu¸ 6 mÐt ë møc thñy triÒu thÊp”. KÕt qu¶ cña c¸c ®iÒu kho¶n nµy lµ C«ng ­íc më réng ®Þnh nghÜa cho nhiÒu lo¹i vïng c­ tró kh¸c nhau, bao gåm c¶ s«ng, vïng n­íc n«ng ven bê vµ thËm chÝ c¸c r¹n san h« nh­ng kh«ng ph¶i lµ vïng biÓn s©u. Theo ®Þnh nghÜa Ramsar, Scott (1989) ®· x¸c ®Þnh 30 nhãm §NN tù nhiªn vµ 9 nhãm nh©n t¹o. Tuy nhiªn ®Ó ®¬n gi¶n ng­êi ta x¸c ®Þnh 5 hÖ §NN kh¸i qu¸t sau: * Vïng cöa s«ng – n¬i s«ng gÆp biÓn vµ cã ®é mÆn n»m gi÷a n­íc mÆn vµ n­íc ngät nh­ c¸c vïng ch©u thæ, c¸c ®Çm lÇy n­íc mÆn… * Vïng biÓn – kh«ng bÞ ¶nh h­ëng bëi dßng ch¶y cöa s«ng vÝ dô nh­ vïng ngËp ven biÓn vµ c¸c r¹n san h«… * Ven s«ng – vïng ®Êt bÞ ngËp n­íc theo chu kú do mùc n­íc s«ng cao h¬n nh­ b·i cá n­íc, rõng ngËp n­íc, vïng tr©u ®Çm… * §Çm lÇy – m«i tr­êng lÇy cã cá mäc, ë ®ã kh«ng Ýt th× nhiÒu th­êng xuyªn cã n­íc. * Vïng hå – khu vùc cã n­íc th­êng xuyªn liªn quan ®Õn dßng ch¶y nhá nh­ ao, hå… 2. §Êt ngËp n­íc ven biÓn Theo HÖ thèng ph©n lo¹i ®Êt ngËp n­íc cña C«ng ­íc Ramsar, nh÷ng lo¹i d­íi ®©y ®­îc liÖt kª trong phÇn §NNVB: a – C¸c vïng biÓn n«ng ngËp n­íc th­êng xuyªn ë ®é s©u d­íi 6 mÐt khi triÒu xuèng; bao gåm c¸c vÞnh vµ eo biÓn. b – C¸c th¶m thùc vËt d­íi triÒu; bao gåm c¸c b·i t¶o bÑ, c¸c b·i cá biÓn, c¸c b·i cá biÓn nhiÖt ®íi. c – C¸c r¹n san h«. d – C¸c bê ®¸ biÓn; kÓ c¶ c¸c ®¶o ®¸ ngoµi kh¬i, v¸ch ®¸ biÓn. e – C¸c bê c¸t, b·i cuéi hay sái; bao gåm c¸c roi c¸t, mòi ®Êt vµ c¸c ®¶o c¸t; kÓ c¶ c¸c hÖ cån c¸t. f – C¸c vïng cöa s«ng; n­íc th­êng trùc cña c¸c vïng cöa s«ng vµ c¸c hÖ thèng cöa s«ng cña c¸c ch©u thæ. g – C¸c b·i bïn gian triÒu, c¸c b·i c¸t hay c¸c b·i muèi. h – C¸c ®Çm n­íc gian triÒu; kÓ c¶ c¸c ®Çm n­íc mÆn, c¸c b·i cá n­íc mÆn, c¸c b·i kÕt muèi, c¸c ®Çm n­íc mÆn d©ng; bao gåm c¸c ®Çm n­íc ngät vµ lî thñy triÒu. i – C¸c vïng ®Êt ngËp n­íc cã rõng gian triÒu; bao gåm c¸c ®Çm ®­íc, c¸c ®Çm dõa n­íc vµ c¸c rõng ®Çm n­íc ngät. j – C¸c ph¸ n­íc lî/ mÆn ven biÓn; c¸c ph¸ n­íc lî ®Õn n­íc mÆn Ýt nhÊt cã mét dßng t­¬ng ®èi nhá nèi víi biÓn. k – C¸c ph¸ n­íc ngät ven biÓn; bao gåm c¸c ph¸ ch©u thæ n­íc ngät. m – C¸c hÖ thèng thñy v¨n/c¸ct¬ ngÇm biÓn/ven biÓn. 3. TÇm quan träng cña ®Êt ngËp n­íc ven biÓn 3.1. Chức năng nạp, tiết nước ngầm Vµo mïa mưa, khi dư lượng nước mặt lớn, các vùng ĐNN có tác dụng như một bể chứa nước để sau đó nước ngấm dần vào lòng đất trong mùa khô. Quá trình này diễn ra liên tục nhằm bổ sung lượng nước cho các tầng nước ngầm. Mặt khác, quá trình nạp và tiết nước liên tục giữa vùng ĐNN với các tầng nước ngầm cũng góp phần thấm lọc, làm cho các tầng nước ngầm trở nên sạch hơn. 3.2. Chức năng lắng đọng trầm tích, độc tố Các vùng đất ngập nước ven biển có tác dụng như là các bể lắng giữ lại trầm tích, các chất ô nhiễm, độc hại và chất thải nói chung, góp phần làm sạch nước và hạn chế ô nhiễm môi trường nước biển. 3.3. Chức năng tích lũy chất dinh dưỡng ĐNNVB giữ lại các chất dinh dưỡng nh­ nitơ, photpho, các nguyên tố vi lượng... cho vi sinh vật, phát triển nguồn lợi thủy sản và lâm nghiệp, hạn chế bớt hiện tượng phú dưỡng. Khi dòng chảy mạnh thì ĐNNVB trở thành nguồn dinh dưỡng cho các hệ sinh thái khác. 3.4. Chức năng điều hòa vi khí hậu ĐNNVB đặc biệt là những nơi có cỏ biển, có rừng ngập mặn hay các rạn san hô góp phần cân bằng O2 và CO2 trong khí quyển, điều hoà khí hậu địa phương và giảm hiệu ứng nhà kính. 3.5. Chức năng hạn chế lũ lụt ĐNNVB có thể đóng vai trò như bồn chứa lưu giữ, điều hoà lượng nước mưa và dòng chảy mặt, góp phần giảm lưu lượng dòng chảy lũ và hạn chế lũ lụt ở các vùng lân cận. 3.6. Chức năng sản xuất sinh khối Các vùng ĐNNVB là nơi sản xuất sinh khối lớn, tạo nguồn thức ăn cho các loại thuỷ sản, gia súc, động vật hoang dã hoặc vật nuôi. Ngoài ra, một phần các chất dinh dưỡng này có từ các động thực vật đã chết sẽ được các dòng chảy bề mặt chuyển đến các vùng hạ lưu và các vùng nước ven biển, làm giàu nguồn thức ăn cho những vùng đó. 3.7. Chức năng duy trì đa dạng sinh học Nhiều vùng ĐNNVB, đặc biệt là các vùng ĐNN có rừng ngập mặn, rạn san hô, cỏ biển, là môi trường thích hợp cho việc cư trú, đẻ trứng, sinh sống và phát triển của nhiều loại động, thực vật hoang dã. ĐNNVB là nơi duy trì nhiều nguồn gen, trong đó có nhiều loài gen quý hiếm. 3.8. Chức năng chắn sóng, chắn gió bão ổn định bờ biển, chống xói lở Nhờ có thảm thực vật, đặc biệt thảm thực vật RNM, thảm cỏ biển, ĐNNVB có chức năng bảo vệ bờ biển khỏi bị tác động của sóng, thuỷ triều, xói lở. Ngoài ra các vùng ĐNNVB tạo ra môi trường thuận lợi cho việc lắng đọng phù sa, góp phần ổn định và mở rộng bãi bồi. Các rạn san hô rộng lớn đã giảm cường độ sóng tác động đến bờ biển, các vùng ven biển trong thời kỳ dông bão. 3.9. Các chức năng khác ĐNNVB đóng vai trò quan trọng tạo môi trường thuận lợi cho hoạt động kinh tế của nhiều ngành khác nhau, chẳng hạn như: - Ngành thủy sản: ĐNNVB là nguồn cung cấp thức ăn, môi trường sống cho các loài thuỷ sản. NhiÒu diÖn tÝch §NNVB cã rõng, t¶o biÓn vµ c¸c loµi thùc vËt kh¸c cã thÓ dïng lµm thøc ¨n cho ng­êi vµ gia sóc, lµm d­îc liÖu... Do ®ã §NNVB là nơi đánh bắt và nuôi trồng thuỷ sản quan trọng. - Ngành lâm nghiệp: ĐNNVB là nơi cung cấp một số sản phẩm quan trọng như cây có nhựa, cây có dầu, dược liệu (tanin, tinh dầu...). Các sản phẩm này cũng có thể được khai thác và chế biến thành những sản phẩm tiêu dùng có giá trị. - Ngành giao thông thủy: ĐNNVB là yếu tố rất quan trọng trong việc hình thành các mạng lưới giao thông thuỷ bao gồm đường biển, đường pha sông biển. - Ngành du lịch: ĐNNVB với hệ sinh thái đa dạng, phong phú, có nhiều cảnh quan thiên nhiên đẹp, có vai trò to lớn trong việc phát triển các hình thức du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái. II. c¸ch tiÕp cËn trong viÖc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña ®Êt ngËp n­íc 1. C¸c gi¸ trÞ kinh tÕ cña ®Êt ngËp n­íc Trªn quan ®iÓm ®¸nh gi¸ tæng hîp, tøc lµ xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn tÊt c¶ c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn gi¸ trÞ kinh tÕ cña §NN. LuËn v¨n sö dông c¸ch tiÕp cËn vÒ tæng gi¸ trÞ kinh tÕ (TEV). Thùc tÕ ®· cho thÊy r»ng ®©y lµ c¸ch tiÕp cËn phï hîp nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña §NN, bëi v× vai trß vµ chøc n¨ng cña c¸c vïng §NN chøng tá gi¸ trÞ cña chóng lín h¬n nhiÒu so víi nh÷ng g× chóng ta nhËn thøc hiÖn nay. ViÖc ®¸nh gi¸ tæng gi¸ kinh tÕ ®­îc ph©n biÖt gi÷a c¸c gi¸ trÞ sö dông vµ c¸c gi¸ trÞ phi sö dông. S¬ ®å 1 Ph©n lo¹i tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña ®Êt ngËp n­íc Tæng gi¸ trÞ kinh tÕ Gi¸ trÞ sö dông gi¸ trÞ phi sö dông Gi¸ trÞ sö dông gi¸ trÞ sö dông gi¸ trÞ lùa chän Gi¸ trÞ ®Ó l¹i gi¸ trÞ tån t¹i trùc tiÕp gi¸n tiÕp C¸c s¶n phÈm Lîi Ých tõ c¸c Gi¸ trÞ trùc tiÕp Gi¸ trÞ sö dông Gi¸ trÞ tõ nhËn cã thÓ ®­îc chøc n¨ng vµ gi¸n tiÕp vµ kh«ng sö thøc sù tån t¹i tiªu dïng sinh th¸i t­¬ng lai dông cho t­¬ng cña tµi nguyªn. trùc tiÕp lai Thùc phÈm KiÓm so¸t lò §a d¹ng sinh häc N¬i c­ tró HÖ sinh th¸i Sinh khèi L­u gi÷ dinh d­ìng N¬i c­ tró c¸c loµi sinh vËt C¸c loµi bÞ Gi¶i trÝ Bæ sung n­íc ngÇm ®e däa N¨ng l­îng Hç trî hÖ sinh th¸i kh¸c §V hoang d· æn ®Þnh tiÓu khÝ hËu TÝnh h÷u h×nh gi¶m dÇn Nguån: Theo Munasinghe (1992), Barbier (1993,1994). Qua s¬ ®å trªn ta thÊy, tæng gi¸ trÞ kinh tÕ (TEV- Total Economic Value) cña mét vïng ®Êt ngËp n­íc ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua gi¸ trÞ sö dông (UV- Use Value) vµ gi¸ trÞ kh«ng sö dông (NUV- Non Use Value) Trong ®ã : + Gi¸ trÞ sö dông bao gåm: Gi¸ trÞ sö dông trùc tiÕp (DUV- Direct Use Value), gi¸ trÞ sö dông gi¸n tiÕp (IUV- Indirect Use Value), gi¸ trÞ lùa chän (OV- Option value) + Gi¸ trÞ kh«ng sö dông bao gåm: Gi¸ trÞ ®Ó l¹i (BV – Bequest value), gi¸ trÞ tån t¹i (EV – Existence value). Ta cã c«ng thøc tÝnh TEV nh­ sau: TEV = UV + NUV = DUV + IUV + OV + BV + EV. 1.1. Gi¸ trÞ sö dông - Kh¸i niÖm: Gi¸ trÞ sö dông ®­îc h×nh thµnh tõ viÖc thùc sù sö dông m«i tr­êng, lµ nh÷ng gi¸ trÞ nh»m tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng­êi trong viÖc sö dông chóng. - Ph©n lo¹i + Giá trị sử dụng trực tiếp lµ các giá trị có từ việc sử dụng trực tiếp các nguồn tài nguyên của ĐNN. Các ví dụ về giá trị sử dụng trực tiếp rất phong phú nh­ gỗ từ RNM được sử dụng làm nhiên liệu đốt hay cho các mục đích xây dựng, cá và cua bắt được trong các dòng chảy qua các rừng ngập mặn, lá dừa nước dùng trong xây dựng (lợp mái và tường), các loại thuốc chữa bệnh dân gian có từ các loại cây và các loài tìm thấy trong hệ sinh thái đất ngập nước. C«ng thøc tÝnh to¸n: X = F {(Q1P1 +.....+ QnPn) x S } Trong ®ã: X: Tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña tõng UV theo ®¬n vÞ tÝnh cña thµnh tè gi¸ trÞ sö dông. F: Hàm gi¸ trÞ quan hÖ Q: Khèi l­îng s¶n phÈm, khèi l­îng lîi Ých... P: Gi¸ thÞ tr­êng cña c¸c s¶n phÈm thu ®­îc S: DiÖn tÝch vïng ®Êt ngËp n­íc ®­îc tÝnh to¸n. + Giá trị sử dụng gián tiếp ®­îc hiÓu lµ c¸c chøc n¨ng sinh th¸i, thñy v¨n, duy tr× vµ b¶o vÖ c¸c qu¸ tr×nh, c¸c hÖ thèng tù nhiªn hay nh©n t¹o, chóng ®­îc t¹o ra kh«ng cã sù can thiÖp trùc tiÕp cña con ng­êi trong hÖ sinh th¸i §NN. Một ví dụ đặc trưng cho giá trị sử dụng gián tiếp của hệ sinh thái §NN lµ t¸c dông của nó đối với đánh bắt thủy sản nằm ngoài điểm đất ngập nước thông qua chức năng nuôi dưỡng các nguồn thủy sản đó. Một ví dụ khác đó là chức năng bảo vệ sự tàn phá do thiªn tai gây ra để bảo vệ các hoạt động nh­ nuôi trồng thủy sản, nông nghiệp và bảo vệ các tài sản khác như nhà cửa, cơ sở hạ tầng trong đất liền. Để tính toán các giá trị gián tiếp này có rất nhiều phương pháp khác nhau như chi phí thay thế, chi phí thiệt hại tránh được do có vùng ĐNN, chi phí phòng ngừa, hay phương pháp thay đổi sản lượng. Giả sử lợi ích bảo tồn RNM có thể được tính thông qua giá trị thiệt h¹i tăng thêm do khả năng phòng chống thiên tai bị giảm sút trong trường hợp không có RNM. Phần giá trị này cũng có thể được xác định bằng cách so sánh vùng khác ít bị thiệt hại hơn do có RNM. Khi đất đai, nhà cửa, đê biển, đường sá, bờ sông... bị xói lở, hư hỏng thì giá trị thiệt hại được tính bằng chi phí để phục hồi chúng trở lại nguyên trạng ban đầu. T¨ng c­êng kh¶ n¨ng phßng chèng b·o Thay ®æi CLMT Khu d©n c­ ph­¬ng ph¸p chi phÝ thay thÕ hoÆc chi phÝ phßng chèng Lîi Ých = CF kh¾c phôc thiÖt h¹i ®­îc gi¶m thiÓu + CF phôc håi ®Êt ®ai, nhµ cöa, c¬ së h¹ tÇng ®­îc gi¶m thiÓu + CF kh¾c phôc c¸c thiÖt h¹i kh¸c ®­îc gi¶m thiÓu. + Giá trị lựa chọn: Trên thực tế, giá trị lựa chọn khó có thể được đánh giá một cách riêng lẻ, nó là sự sẵn sàng chi trả (WTP –Willing To Pay) của một cá nhân để bảo tồn sự lựa chọn trong việc sử dụng một loại hàng hóa nào đó trong tương lai. Gi¸ trÞ nµy rÊt khã l­îng ho¸ ®­îc b»ng tiÒn mét c¸ch chÝnh x¸c v× nã phô thuéc vµo ý kiÕn chñ quan cña tõng ng­êi. Tuy nhiªn ta cã thÓ sö dông ph­¬ng ph¸p CVM ( ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ngÉu nhiªn ) ®Ó x¸c ®Þnh nã b»ng c¸ch lËp phiÕu hái xem c­ d©n vµ du kh¸ch trong vïng s½n sµng chi tr¶ (WTP) bao nhiªu cho viÖc b¶o tån vïng §NN. Tæng WTP trong vïng cã thÓ coi lµ gi¸ trÞ lùa chän cña vïng §NN. Tuy nhiªn, phÇn lín ng­êi d©n trong vïng s½n sµng chi tr¶ mét kho¶n tiÒn nhá h¬n cho viÖc b¶o tån nµy. Th«ng th­êng ng­êi ta sö dông 3 d¹ng c©u hái kh¸c nhau nh»m t×m hiÓu møc s½n sµng chi tr¶ ®Ó duy tr× nguån TNTN ë tr¹ng th¸i hiÖn t¹i cña nã. Mét kü thuËt liªn quan tíi mét d¹ng c©u hái më, ®¬n gi¶n chØ hái c¸c c¸ nh©n r»ng hä cã s½n sµng ®ãng gãp tiÒn hµng n¨m ®Ó b¶o tån khu ®Êt ngËp n­íc. D¹ng c©u hái thø hai sö dông gi¶i ph¸p thÇu lÆp l¹i, nghÜa lµ hái c¸c c¸ nh©n xem hä cã s½n sµng tr¶ mét kho¶n tiÒn nµo ®ã cho viÖc b¶o tån khu §NN hay kh«ng. NÕu c©u tr¶ lêi lµ “cã”, c©u hái trªn sÏ ®­îc lÆp l¹i víi møc tiÒn cao h¬n, cho ®Õn khi nhËn ®­îc c©u tr¶ lêi “kh«ng” th× kÕt thóc. Gi¸ trÞ nhËn ®­îc tr­íc c©u tr¶ lêi “kh«ng” ®­îc hiÓu lµ WTP lín nhÊt. NÕu c©u tr¶ lêi lµ “kh«ng”, c©u hái trªn lÆp l¹i víi møc tiÒn thÊp h¬n, cho ®Õn khi nhËn ®­îc c©u tr¶ lêi “cã”. Gi¸ trÞ nhËn ®­îc tr­íc c©u tr¶ lêi cã ®­îc hiÓu lµ WTP lín nhÊt. Kü thuËt thø ba ®­îc xem nh­ lµ mét d¹ng c©u hái hai chän mét bëi nã liªn quan tíi c©u tr¶ lêi lµ cã hay kh«ng cho mét ®iÒu ®­îc x¸c ®Þnh tr­íc, mµ cã thÓ thay ®æi theo tõng ng­êi. Th«ng tin nµy sau ®ã ®­îc dïng ®Ó ph©n tÝch møc ®é tin cËy cña c©u tr¶ lêi nhËn ®­îc. Khi cã WTP trung b×nh cña ng­êi tr¶ lêi pháng vÊn th× gi¸ trÞ lùa chän ®­îc tÝnh to¸n nh­ sau: Gi¸ trÞ lùa chän = Møc WTP b×nh qu©n cña c¸c hé d©n trong vïng x Tæng sè hé d©n trong vïng + Møc WTP trung b×nh cña du kh¸ch x Tæng sè du kh¸ch 1.2. Gi¸ trÞ phi sö dông - Kh¸i niÖm: Gi¸ trÞ phi sö dông thÓ hiÖn c¸c gi¸ trÞ phi ph­¬ng tiÖn n»m trong b¶n chÊt cña sù vËt, nh­ng nã kh«ng liªn quan ®Õn viÖc sö dông thùc tÕ, thËm chÝ c¶ viÖc chän lùa sö dông sù vËt nµy. - Ph©n lo¹i: + Gi¸ trÞ ®Ó l¹i lµ gi¸ trÞ cã ®­îc tõ viÖc c¸c c¸ nh©n ®Æt ra mét gi¸ trÞ nµo ®ã cho viÖc b¶o tån c¸c vïng ®Êt ngËp n­íc ®Ó cho c¸c thÕ hÖ t­¬ng lai sö dông, lµ gi¸ trÞ sö dông hay kh«ng sö dông trong t­¬ng lai nh­ n¬i c­ tró, c¸c loµi sinh vËt… ViÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ nµy t­¬ng ®èi phøc t¹p, ph­¬ng ph¸p th­êng ®­îc sö dông lµ CVM, th«ng qua b¶ng hái nh»m ­íc tÝnh ®­îc gi¸ trÞ mµ c¸c c¸ nh©n s½n lßng chi tr¶ ®Ó b¶o vÖ c¸c vïng §NN cho con ch¸u hä. Do ®ã, c¸c kü thuËt ®Ó ®­a ra b¶ng hái còng t­¬ng tù nh­ ®· tr×nh bµy trªn ®©y. Sau khi thu ®­îc kÕt qu¶ vÒ WTP b×nh qu©n cña ng­êi ®­îc pháng vÊn, gi¸ trÞ ®Ó l¹i ®­îc tÝnh to¸n theo c«ng thøc sau: Gi¸ trÞ ®Ó l¹i = Møc WTP b×nh qu©n cña c¸c hé d©n trong vïng x Tæng sè hé d©n trong vïng + Møc WTP trung b×nh cña du kh¸ch x Tæng sè du kh¸ch + Gi¸ trÞ tån t¹i: Khi cá nhân sẵn sàng đóng góp tiền của để bảo tồn một nguồn tài nguyên nào đó mà họ tin rằng nó có giá trị và cần được bảo tồn ngay cả khi họ không nhận được một lợi ích mang tính cá nhân nào từ việc bảo tồn này. §©y lµ gi¸ trÞ rÊt khã ®o l­êng, v× c¸c gi¸ trÞ tån t¹i bao gåm c¸c ®¸nh gi¸ mang tÝnh chñ quan cña mçi c¸ nh©n. Sù ®o l­êng theo kinh nghiÖm th­êng ®­îc x¸c ®Þnh dùa trªn viÖc viÖn trî cña c¸c tæ chøc b¶o tån thiªn nhiªn trong vµ ngoµi n­íc. 2. C¸c b­íc thùc hiÖn l­îng gi¸ kinh tÕ ®Êt ngËp n­íc PhÇn tr×nh bµy trªn ®©y ®· gióp chóng ta nhËn diÖn ®­îc s¬ bé c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ cña ®Êt ngËp n­íc. ViÖc nhËn diÖn ®Çy ®ñ c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ cña §NN lµ mét vÊn ®Ò t­¬ng ®èi phøc t¹p, song viÖc ®¸nh gi¸ ®óng vµ quy ®æi c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ ®ã ra thµnh mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ ®Ó tÝnh to¸n cho viÖc lËp kÕ ho¹ch cßn khã kh¨n h¬n rÊt nhiÒu. Theo ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng khi ®¸nh gi¸ kinh tÕ cña c¸c dù ¸n sö dông tµi nguyªn tr­íc khi ®­a ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ sö dông chóng, ng­êi ta th­êng dïng ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch chi phÝ – lîi Ých. Tuy nhiªn, theo thêi gian ph­¬ng ph¸p nµy tá ra kh«ng phï hîp do tÝnh ®Æc thï cña c¸c nguån tµi nguyªn lu«n bÞ h¹n chÕ vÒ c¸c th«ng tin cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh ®Þnh gi¸. Còng xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm ®ã, khi ®Þnh gi¸ gi¸ trÞ cña §NN th× sÏ kh«ng cã mét c«ng cô hay m« h×nh kinh tÕ nµo cã kh¶ n¨ng tÝnh to¸n ®­îc ®Çy ®ñ tÊt c¶ c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ cña nã. Tõ ®ã ®ßi hái mét ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn míi - ph­¬ng ph¸p liªn ngµnh trong ®ã cã sù phèi hîp cña c¶ c¸c nhµ kinh tÕ lÉn m«i tr­êng. S¬ ®å 2 Khu«n mÉu ®¸nh gi¸ ®èi víi l­îng gi¸ kinh tÕ §NN X¸c ®Þnh vÊn ®Ò Chän ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ Giai ®o¹n1 §Þnh gi¸ tæng thÓ §Þnh gi¸ bé phËn Ph©n tÝch t¸c ®éng X¸c ®Þnh lo¹i hÖ thèng quy m« vµ ranh giíi X¸c ®Þnh lo¹i hÖ thèng quy m« vµ ranh giíi X¸c ®Þnh lo¹i hÖ thèng quy m« vµ ranh giíi Lùa chon c¸c ph­¬ng ph¸p thÈm ®Þnh vµ kü thuËt l­îng gi¸ Lùa chän c¸c ph­¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu X¸c ®Þnh nh÷ng h¹n chÕ vÒ nguån lùc Giai ®o¹n 2 LiÖt kª c¸c gi¸ trÞ LiÖt kª c¸c gi¸ trÞ LiÖt kª c¸c gi¸ trÞ XÕp lo¹i theo tÇm quan träng cña t¸c ®éng XÕp lo¹i theo tÇm quan träng cña t¸c ®éng XÕp lo¹i theo tÇm quan träng cña t¸c ®éng X¸c ®Þnh nhu cÇu th«ng tin Giai ®o¹n 3 Nguån: Söa tõ IIED (1994) Khung thÈm ®Þnh 3 giai ®o¹n nµy cã thÓ chia nhá h¬n thµnh 7 b­íc, c¸c b­íc nµy thÓ hiÖn trong Hép 1. Hép 1 – 7 b­íc thùc hiÖn mét nghiªn cøu l­îng gi¸ Giai ®o¹n 1 1. Chän ph­¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ thÝch hîp (ph©n tÝch t¸c ®éng, ®Þnh gi¸ tõng phÇn, ®¸nh gi¸ tæng gi¸ trÞ kinh tÕ); Giai ®o¹n 2 2. X¸c ®Þnh vïng §NN vµ cô thÓ ho¸ ranh giíi gi÷a vïng §NN víi khu vùc xung quanh; 3. X¸c ®Þnh c¸c thµnh tè, c¸c chøc n¨ng vµ thuéc tÝnh cña hÖ sinh th¸i ngËp n­íc råi s¾p xÕp chóng theo møc ®é quan träng; 4. Ph©n nhãm c¸c thµnh tè, c¸c chøc n¨ng vµ thuéc tÝnh theo gi¸ trÞ sö dông (gi¸ trÞ sö dông trùc tiÕp, sö dông gi¸n tiÕp hoÆc phi sö dông); 5. X¸c ®Þnh th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó ®¸nh gi¸ mçi lo¹i cã thÓ sö dông hoÆc kh«ng sö dông ®­îc vµ c¸ch thu thËp sè liÖu; Giai ®o¹n 3 6. Sö dông th«ng tin cã s½n ®Ó x¸c ®Þnh c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ; 7. Thùc hiÖn ph­¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ ®· lùa chän; B­íc 1: Chän ph­¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ thÝch hîp Cã 3 ph­¬ng ph¸p lµ ph©n tÝch t¸c ®éng, ®Þnh gi¸ tõng phÇn vµ ®Þnh gi¸ tæng gi¸ trÞ kinh tÕ. Tuú vµo môc ®Ých nghiªn cøu mµ cã sù lùa chän ph­¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ cho phï hîp. B­íc 2: X¸c ®Þnh diÖn tÝch vïng §NN Ranh giíi cña vïng ®Êt ngËp n­íc cã thÓ ®­îc x¸c ®Þnh cho nh÷ng môc ®Ých chÝnh trÞ vÝ dô nh­ trë thµnh mét khu v­ên quèc gia hay mét ®iÓm Ramsar. ViÖc x¸c ®Þnh ranh giíi cña mét khu §NN nµo ®ã ph¶i phô thuéc vµo b¶n ®å hµnh chÝnh, b¶n ®å thæ nh­ìng… B­íc 3: X¸c ®Þnh vµ ph©n cÊp c¸c thµnh tè, c¸c chøc n¨ng vµ thuéc tÝnh Trong b­íc nµy cÇn ph¶i sö dông nhiÒu nguån d÷ liÖu kh¸c nhau tõ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc, c¸c b¶n b¸o c¸o cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®Ó ®­a ra mét danh s¸ch cô thÓ c¸c thµnh phÇn, chøc n¨ng vµ thuéc tÝnh cña chóng trong vïng ®Êt ngËp n­íc sau ®ã s¾p xÕp theo møc ®é quan träng. Cã thÓ s¾p xÕp theo thø tù tõ 1 ®Õn 10 hoÆc theo møc ®é quan träng tõ cao ®Õn thÊp. B­íc 4: Ph©n nhãm c¸c thµnh tè, c¸c chøc n¨ng vµ thuéc tÝnh víi gi¸ trÞ sö dông B­íc 4 ®­îc tiÕn hµnh ®Ó x¸c ®Þnh thµnh tè, chøc n¨ng hay thuéc tÝnh nµo lµ gi¸ trÞ sö dông trùc tiÕp, gi¸ trÞ sö dông gi¸n tiÕp, gi¸ trÞ phi sö dông. §Ó tÝnh to¸n gi¸ trÞ sö dông trùc tiÕp cÇn pháng vÊn d©n c­ ®Þa ph­¬ng, ®iÒu tra d©n sè vµ c¸c b¸o c¸o tham vÊn. §iÒu tra khoa häc chi tiÕt h¬n th­êng ®­îc dïng ®Ó t×m hiÓu nh÷ng gi¸ trÞ cho sö dông gi¸n tiÕp, tËp trung vµo c¸c liªn kÕt vËt chÊt vïng ®Êt ngËp n­íc vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cã liªn quan. §èi víi mét vµi yÕu tè trõu t­îng h¬n nh­ sù lùa chän vµ c¸c gi¸ trÞ ®ang tån t¹i th× khã x¸c ®Þnh h¬n nªn ph¶i chän ®­îc c¸ch ®¸nh gi¸ tèt nhÊt vµ thÝch hîp nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh chóng. B­íc 5 X¸c ®Þnh vµ thu thËp th«ng tin cÇn cho viÖc ®Þnh gi¸ Muèn ®Þnh gi¸ ph¶i cã th«ng tin vÒ viÖc con ng­êi sö dông vïng ®Êt ngËp n­íc nh­ thÕ nµo. C¸c sè liÖu thu ®­îc rÊt ®a d¹ng bao gåm c¶ thu ho¹ch n«ng nghiÖp, ®¸nh b¾t c¸, kinh doanh du lÞch hay gi¶m thiÖt h¹i do b·o lôt hµng n¨m. CÇn ph¶i cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin tõ c¸c nguån kh¸c nhau. VÝ dô khi thu thËp th«ng tin vÒ n«ng nghiÖp vµ ®¸nh b¾t c¸ th× cÇn pháng vÊn n«ng d©n vµ ng­ d©n, thu thËp th«ng tin tõ c¸c c¬ quan chÝnh phñ vµ th©m nhËp thÞ tr­êng. C¸c h·ng du lÞch hay c¸c c«ng ty l÷ hµnh hoÆc BQL t¹i ®Þa ®iÓm nghiªn cøu cã thÓ cung cÊp c¸c sè liÖu vÒ du lÞch nh­ sè l­îng kh¸ch du lÞch, doanh thu tõ du lÞch. ViÖc thu thËp th«ng tin ®Ó ®Þnh gi¸ c¸c gi¸ trÞ lùa chän, gi¸ trÞ ®Ó l¹i lµ rÊt khã vµ cÇn ph¶i cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cô thÓ ®Ó dù ®o¸n kh¶ n¨ng chi tr¶. NÕu viÖc nghiªn ._.cøu ®ã kh«ng n»m trong ph¹m vi nghiªn cøu th× viÖc ®Þnh gi¸ c¸c gi¸ trÞ cã thÓ dõng l¹i ë viÖc ®Þnh tÝnh. Nghiªn cøu cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh qua pháng vÊn d©n ®Þa ph­¬ng vµ nh÷ng ng­êi bªn ngoµi khu vùc vµ cã quan hÖ víi nã. B­íc 6: Lùa chän vµ thùc hiÖn nh÷ng kü thuËt ®Þnh gi¸ thÝch hîp Víi c¸c gi¸ trÞ dÔ nhËn biÕt, dÔ ®Þnh l­îng kü thuËt tá ra ­u viÖt h¬n c¶ lµ gi¸ trÞ tr­êng. Víi c¸c gi¸ trÞ khã ®Þnh l­îng h¬n c¸c kü thuËt cã thÓ sö dông nh­ kü thuËt l­îng gi¸ dù phßng, kü thuËt l­îng gi¸ gi¶i trÝ, chi phÝ thay thÕ... Nh÷ng ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc sö dông ®Ó ®Þnh gi¸ c¸c chøc n¨ng, c¸c thuéc tÝnh cña vïng §NN. Tuy nhiªn nh÷ng ph­¬ng ph¸p nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng thÝch hîp víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn do møc ®é chÝnh x¸c cña c¸c th«ng tin ch­a cao vµ ch­a ®Çy ®ñ. S¬ ®å 3 Nh÷ng kü thuËt ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ ®Êt ngËp n­íc Gi¸ trÞ tån t¹i Gi¸ trÞ thõa kÕ Ph©n tÝch thÞ tr­êng; TCM; CVM; gi¸ h­ëng l¹c; chi phÝ c¬ héi gi¸n tiÕp; chi phÝ thay thÕ;… Chi phÝ thiÖt h¹i tr¸nh ®­îc; chi phÝ phßng ngõa; thay ®æi n¨ng suÊt;… Gi¸ trÞ sö dông trùc tiÕp Tæng gi¸ trÞ Kinh tÕ Gi¸ trÞ sö dông Gi¸ trÞ sö dông gi¸n tiÕp Gi¸ trÞ lùa chän ICM,CVI,CVM CVM Gi¸ trÞ phi sö dông Nguån theo Barbier (1989 a) B­íc 7: Thùc hiÖn ph­¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ thÝch hîp Trong b­íc cuèi cïng, ph©n tÝch kinh tÕ §NN cÇn ®­îc ®Æt trong khu«n khæ thÝch hîp nh­ ®· ®­îc lùa chän trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch nghiªn cøu. Víi môc ®Ých ®· lùa chän ban ®Çu lµ tÝnh tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña mét vïng §NN th× c«ng viÖc trong phÇn nµy lµ tæng hîp tÊt c¶ c¸c gi¸ trÞ trùc tiÕp, c¸c gi¸ trÞ chøc n¨ng vµ c¸c thuéc tÝnh cña khu vùc nghiªn cøu. Sau ®ã so s¸nh víi gi¸ trÞ c¸c vïng §NN kh¸c vµ nhËn xÐt gi¸ trÞ mµ nã mang l¹i cho toµn x· héi ®Ó tõ ®ã ®­a ra ph­¬ng thøc qu¶n lý vµ sö dông hîp lý nguån tµi nguyªn nµy. III. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho mét khu ®Êt ngËp n­íc 1. Tiªu chÝ kinh tÕ lùa chän §øng trªn gãc ®é cña c¸c nhµ kinh tÕ th× môc ®Ých chÝnh cña ph¸t triÓn kinh tÕ lµ t¹o nªn sù dåi dµo vÒ cña c¶i vËt chÊt phôc vô cuéc sèng cña con ng­êi. Theo ®ã th× ph¸t triÓn kinh tÕ ®­îc ®Æt lªn hµng ®Çu, lÊn ¸t tÊt c¶ c¸c yÕu tè kh¸c cña sù ph¸t triÓn nh­: x· héi, v¨n hãa, m«i tr­êng… §Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ, con ng­êi t×m mäi c¸ch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp, môc tiªu mµ kinh tÕ theo ®uæi lµ tèc ®é t¨ng tr­ëng, tèc ®é t¨ng cña c¸c hµng hãa vµ dÞch vô. ThËm chÝ khuynh h­íng “ph¸t triÓn víi bÊt cø gi¸ nµo” ®· cã giai ®o¹n ®­îc h­ëng øng réng r·i trong lÞch sö ph¸t triÓn cña loµi ng­êi. Ch¼ng h¹n trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c n­íc ®Òu ®· coi t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ sè mét. Quan ®iÓm kh¸ phæ biÕn vµo thêi kú ®ã lµ “t¹m thêi” hi sinh tÝnh c«ng b»ng x· héi vµ m«i tr­êng ®Ó cã ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng nhanh. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ph¶i chÊp nhËn mét sù bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi vµ sù suy tho¸i vÒ m«i tr­êng nµo ®ã. Sau khi ®¹t ®­îc tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, lóc bÊy giê sÏ cã ®iÒu kiÖn ®Ó kh¾c phôc dÇn bÊt b×nh ®¼ng vÒ ph©n phèi thu nhËp trong x· héi vµ lµm trong s¹ch l¹i m«i tr­êng. Theo ®ã th× tiªu chÝ kinh tÕ lùa chän liªn quan ®Õn §NN lµ: + Doanh thu tõ nguån lîi thuû h¶i s¶n ngµy cµng t¨ng, t¨ng víi tèc ®é cµng cao cµng tèt. §Ó phôc vô môc ®Ých nµy, con ng­êi sÏ sö dông nhiÒu ph­¬ng ph¸p ®¸nh b¾t míi ®Ó t¨ng c«ng suÊt ®¸nh b¾t. Hä ®¸nh b¾t mang tÝnh chÊt huû diÖt hµng lo¹t kÓ c¶ nh÷ng con gièng nhá, kÓ c¶ trong mïa sinh s¶n, nh÷ng loµi cÇn ®­îc b¶o vÖ. + T¨ng doanh thu tõ khai th¸c tù nhiªn t¹i vïng §NN b»ng c¸ch t¨ng thêi gian khai th¸c vµ t¨ng sè ng­êi vµo khai th¸c. + T¨ng doanh thu b»ng c¸ch ®­a c¸c biÖn ph¸p nu«i trång tr­íc m¾t cho n¨ng suÊt cao nh­ng l¹i g©y ¶nh h­ëng kh«ng tèt ®Õn m«i tr­êng vµ vÒ l©u dµi sÏ g©y ra nh÷ng tæn thÊt cho x· héi. 2. Tiªu chÝ m«i tr­êng lùa chän Cuéc ch¹y ®ua ph¸t triÓn gi÷a c¸c quèc gia, gi÷a c¸c khu vùc kinh tÕ cña thÕ giíi nãi trªn ®· dÉn tíi hËu qu¶ rÊt nghiªm träng. ë nhiÒu n­íc, c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh ®ã, vÒ mÆt x· héi lµ sù nghÌo ®ãi cña mét bé phËn ®«ng ®¶o d©n c­, lµ sù thÊt häc cña trÎ em, lµ sù gia t¨ng c¸c khu nhµ æ chuét ë ®« thÞ, lµ tØ lÖ thÊt nghiÖp kinh niªn vµ t¹m thêi lu«n lu«n cao. Cßn c¸i gi¸ vÒ mÆt m«i tr­êng ®ã lµ sù hoang m¹c ho¸ c¸c vïng ®Êt tr­íc ®©y lµ rõng nguyªn sinh hay má kho¸ng s¶n, lµ c¸c dßng s«ng « nhiÔm v× n­íc th¶i, vµ bÇu khÝ quyÓn mÊt dÇn sù trong lµnh vèn cã v× khãi bôi c«ng nghiÖp. Tõ ®ã xuÊt hiÖn khuynh h­íng “t¨ng tr­ëng b»ng kh«ng” ®Ó b¶o vÖ c¸c nguån tµi nguyªn, hä cho r»ng c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn kh«ng ®­îc can thiÖp vµo c¸c nguån tµi nguyªn sinh häc ®Ó b¶o vÖ chóng. V× thÕ môc tiªu mµ m«i tr­êng theo ®uæi lµ b¶o ®¶m m«i tr­êng sèng trong lµnh cho con ng­êi, cho c¸c loµi ®éng thùc vËt, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, b¶o tån c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm nµy, tiªu chÝ m«i tr­êng ®Æt ra ®èi víi khu §NN lµ: + §¶m b¶o ®Ó c¸c nguån lîi thuû h¶i s¶n ®­îc sinh s«i n¶y në tù nhiªn, cÊm mäi ho¹t ®éng khai th¸c tõ bªn ngoµi. + B¶o vÖ c¸c loµi ®éng thùc vËt sinh sèng trong khu §NN khái sù t¸c ®éng tõ bªn ngoµi, b¶o tån n¬i c­ tró cho c¸c hÖ sinh th¸i, b¶o tån §DSH. + B¶o vÖ m«i tr­êng ®Êt, m«i tr­êng n­íc, m«i tr­êng kh«ng khÝ t¹i vïng §NN theo ®óng nguyªn tr¹ng ban ®Çu, kh«ng ®Ó bÊt kú mét hµnh vi tiªu cùc nµo t¸c ®éng vµo lµm suy gi¶m chÊt l­îng vèn cã cña nã. 3. Tiªu chÝ x· héi lùa chän Bªn c¹nh c¸c tiªu chÝ vÒ kinh tÕ vµ m«i tr­êng th× x· héi còng ®Æt ra cho m×nh nh÷ng tiªu chÝ riªng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. X· héi theo ®uæi môc ®Ých chÝnh lµ t¹o nªn phÈm chÊt tèt ®Ñp cña tõng con ng­êi vµ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa cho toµn x· héi. Trong ®ã ph¸t triÓn gi¸o dôc, y tÕ, v¨n hãa, c¶i tiÕn qu¶n lý hµnh chÝnh chÝnh trÞ, t¨ng c­êng phóc lîi x· héi lµ nh÷ng tiªu chÝ quan träng mµ x· héi lùa chän. §èi víi c¸c vïng §NN, tiªu chÝ mµ x· héi ®Æt ra lµ cã ®­îc nh÷ng c¬ chÕ qu¶n lý phï hîp ®Ó lµm t¨ng tèi ®a phóc lîi x· héi th«ng qua c¸c ho¹t ®éng khai th¸c tµi nguyªn. Tõ ®ã n©ng cao møc sèng, t¨ng thu nhËp, t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm tõ khu §NN, gi÷ ®­îc nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng. 4. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng §Õn nay thuËt ng÷ “ph¸t triÓn bÒn v÷ng” kh«ng cßn xa l¹, xuÊt hiÖn trªn c¬ së ®óc rót kinh nghiÖm ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, ph¶n ¸nh xu thÕ cña thêi ®¹i vµ ®Þnh h­íng t­¬ng lai cña loµi ng­êi. N¨m 1987, trong b¸o c¸o cña Uû ban thÕ giíi vÒ M«i tr­êng vµ Ph¸t triÓn nhan ®Ò “T­¬ng lai chung cña chóng ta”, côm tõ “ph¸t triÓn bÒn v÷ng” lÇn ®Çu tiªn ®­îc sö dông mét c¸ch chÝnh thøc trªn quy m« quèc tÕ vµ ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ sau: “Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ sù ph¸t triÓn ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu cña c¸c thÕ hÖ t­¬ng lai”. Nh­ vËy kh¸i niÖm PTBV bao hµm nh÷ng yªu cÇu vÒ sù phèi hîp, lång ghÐp Ýt nhÊt ba mÆt: t¨ng tr­ëng kinh tÕ, c«ng b»ng x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr­êng. §©y lµ mét h­íng tiÕp cËn lµnh m¹nh ®èi víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn khi coi c¸c vÊn ®Ò t¨ng tr­ëng kinh tÕ, c«ng b»ng x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr­êng lµ cã mèi quan hÖ phô thuéc vµo nhau, thóc ®Èy lÉn nhau. Sù ph¸t triÓn l©u dµi vµ æn ®Þnh chØ cã thÓ ®¹t ®­îc dùa trªn mét sù c©n b»ng nhÊt ®Þnh cña ba mÆt ®ã. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a kinh tÕ, x· héi, m«i tr­êng ®­îc hai nhµ m«i tr­êng häc ng­êi Canada lµ Jacobs vµ Sadler tr×nh bµy trong h×nh 1 d­íi ®©y: H×nh 1 Mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vµ m«i tr­êng PTBV = A b c Nguån: Gi¸o tr×nh kinh tÕ & qu¶n lý m«i tr­êng Tãm l¹i, ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho mét khu §NN chÝnh lµ t×m c¸ch sö dông kh«n khÐo nguån tµi nguyªn nµy ®¶m b¶o c©n b»ng cho c¶ ba cùc kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr­êng. §©y lµ c¸ch tiÕp cËn phï hîp víi quy luËt ph¸t triÓn cña thêi ®¹i. C¸c vïng §NN kh«ng thÓ ph¸t triÓn theo quan ®iÓm kinh tÕ v× nguån TNTN t¹i ®©y lµ cã h¹n, nÕu khai th¸c b»ng mäi c¸ch ®Ó ®¶m b¶o møc thu nhËp cao th× ch¼ng mÊy chèc chóng sÏ c¹n kiÖt. Nh­ng §NN còng kh«ng thÓ ph¸t triÓn trªn quan ®iÓm m«i tr­êng, tøc lµ cÊm mäi ho¹t ®éng khai th¸c nh»m b¶o tån c¸c nguån TNTN, ®iÒu nµy sÏ dÉn tíi tæn thÊt cho x· héi v× nÕu chóng ta khai th¸c trong giíi h¹n cho phÐp vÉn ®¶m b¶o chÊt l­îng m«i tr­êng mµ l¹i thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ. IV. Liªn kÕt gi÷a tæng gi¸ trÞ kinh tÕ víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng Tæng gi¸ trÞ kinh tÕ ®· xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn c¸c lîi Ých x· héi còng nh­ c¸c chøc n¨ng m«i tr­êng mµ hÖ sinh th¸i mang l¹i. ViÖc tÝnh to¸n ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn gi¸ trÞ kinh tÕ cña §NN lµ quan ®iÓm ®¸nh gi¸ tæng hîp ®¸p øng ®­îc 3 tiªu chÝ vÒ kinh tÕ, m«i tr­êng vµ x· héi. Nh­ vËy th× viÖc tÝnh to¸n tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña mét vïng §NN cã mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi PTBV nguån tµi nguyªn nµy. Bëi v× xem xÐt tæng gi¸ trÞ kinh tÕ sÏ ®Þnh h­íng tèt cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng, ng­îc l¹i thùc hiÖn ph¸t triÓn bÒn v÷ng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thu ®­îc gi¸ trÞ kinh tÕ lín trong t­¬ng lai. §ång thêi th«ng qua viÖc tÝnh to¸n TEV chóng ta ®· chØ ra cho céng ®ång ®Þa ph­¬ng nãi riªng, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nãi chung tÇm quan träng cña §NN. Qua ®ã c¸c nhµ qu¶n lý ®­a ra c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp nh»m khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt c¸c nguån lîi cña §NN ®ång thêi ®­a ra c¸c biÖn ph¸p nh»m n©ng cao nhËn thøc cña ng­êi d©n vÒ nguån tµi nguyªn §NN, thay ®æi c¸c tËp qu¸n canh t¸c truyÒn thèng cña hä ®¶m b¶o cho ph¸t triÓn kinh tÕ ®Þa ph­¬ng, b¶o vÖ m«i tr­êng vµ t¹o nhiÒu phóc lîi x· héi. Ch­¬ng II HiÖn tr¹ng khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn ë V­ên quèc gia Xu©n Thñy – tØnh Nam §Þnh I. Tæng quan vÒ V­ên quèc gia Xu©n Thñy 1. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn Ngµy 2 th¸ng 10 n¨m 1989, UNESCO ®· chÝnh thøc c«ng nhËn khu b·i båi cöa s«ng Hång (huyÖn Xu©n Thuû) ra nhËp c«ng ­íc quèc tÕ Ramsar. §©y lµ ®iÓm Ramsar thø 50 cña thÕ giíi, vµ lµ ®iÓm Ramsar ®Çu tiªn cña khu vùc Asean. §Õn cuèi n¨m 1989 ®Çu n¨m 1990 UBND huyÖn Xu©n Thuû ®· thµnh lËp Ban qu¶n lý m«i tr­êng cña huyÖn nh»m ®Æt nÒn mãng c¬ b¶n cho viÖc h×nh thµnh khu B¶o tån thiªn nhiªn. QuyÕt ®Þnh sè 01/2003/Q§-TTg, ngµy 02/1/2003 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ " ChuyÓn Khu b¶o tån thiªn nhiªn ®Êt ngËp n­íc Xu©n Thuû thµnh V­ên Quèc gia Xu©n Thuû ”. 2. §Æc ®iÓm tù nhiªn 2.1. VÞ trÝ ®Þa lý - Tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña VQGXT lµ 7100 ha, trong ®ã ®Êt næi 3.100 ha, ®Êt ngËp n­íc 4.000 ha, c¸ch thµnh phè Nam §Þnh kho¶ng 65 km vµ c¸ch Hµ Néi 155 km vÒ phÝa §«ng Nam. - Gi¸p giíi vµ to¹ ®é ®Þa lý: + PhÝa §«ng B¾c gi¸p s«ng Hång, phÝa T©y B¾c gi¸p c¸c x· Giao ThiÖn, Giao An, Giao L¹c, Giao Xu©n vµ Giao H¶i, phÝa Nam gi¸p VÞnh B¾c Bé. + To¹ ®é ®Þa lý :+ Tõ 200 10' ®Õn 200 15' VÜ ®é B¾c + Tõ 1060 20 ' ®Õn 1060 32' Kinh ®é §«ng. 2.2. §Þa h×nh Khu vùc VQGXT cã ®Þa h×nh kh¸ b»ng ph¼ng, dèc tõ B¾c xuèng Nam, lµ kiÓu b·i triÒu båi tô m¹nh. §é cao trung b×nh tõ 0,5m ®Õn 0,9m, ®Æc biÖt ë Cån Lu cã n¬i cao tíi 1,2m ®Õn 1,5m. §Þa h×nh vïng b·i triÒu bÞ ph©n c¾t bëi S«ng Väp vµ S«ng Trµ. §Þa h×nh c¸c Cån ch¾n cöa s«ng nh­ Cån Lu, Cån Ng¹n, Cån Mê (Cån Xanh) cã d¹ng ®¶o nhá h×nh c¸nh cung quay l­ng ra biÓn. §Þa h×nh c¸c b·i triÒu lÇy RNM thÊp, réng vµ tho¶i, ph©n bè gi÷a hai thÕ hÖ cån c¸t. §Þa h×nh b·i triÒu VQG ph©n ho¸ thµnh 3 kiÓu chÝnh: - §Þa h×nh d­¬ng kh«ng ngËp triÒu cã ®é cao trung b×nh tõ 1,2-1,5 m. - §Þa h×nh ngËp n­íc th­êng xuyªn cã ®é cao trung b×nh tõ 0,5-1 m. - §Þa h×nh ngËp n­íc theo chu kú cã ®é cao trung b×nh tõ 0,5-0,9 m. 2.3. KhÝ hËu VQGXT n»m trong khu vùc vÞnh B¾c Bé, chÞu ¶nh h­ëng cña khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, mét n¨m cã 4 mïa. Mïa hÌ kÐo dµi tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 9 víi khÝ hËu nãng Èm vµ th­êng chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c c¬n b·o hoÆc ¸p thÊp nhiÖt ®íi. Mïa ®«ng l¹nh b¾t ®Çu tõ th¸ng 11 n¨m tr­íc ®Õn th¸ng 3 n¨m sau. Vµo ®Çu mïa §«ng kh«ng khÝ l¹nh, kh« nh­ng cuèi mïa ®«ng kh«ng khÝ l¹nh vµ Èm. NhiÖt ®é trung b×nh n¨m kho¶ng 240C, l­îng m­a trung b×nh n¨m ®¹t 1.175 mm. 2.4. Thuû v¨n V­ên quèc gia n»m trong khu vùc b·i triÒu nªn chÞu ¶nh h­ëng cña chÕ ®é thuû v¨n trong s«ng vµ chÕ ®é thuû triÒu VÞnh B¾c Bé. - Thuû triÒu: Thuû triÒu ë khu vùc VQG thuéc chÕ ®é nhËt triÒu víi chu kú 25 giê. Thuû triÒu t­¬ng ®èi yÕu, biªn ®é triÒu trung b×nh trong mét ngµy tõ 150-180 cm. Thuû triÒu lín nhÊt ®¹t 3,8m, nhá nhÊt ®¹t 0,25m. - Thuû v¨n: HÖ thèng s«ng Hång lµ nguån cung cÊp n­íc ngät chñ yÕu cho VQG. V­ên quèc gia hiÖn ®ang bÞ chia c¾t bëi 2 nh¸nh s«ng chÝnh lµ s«ng Väp vµ s«ng Trµ. 3. §Æc ®iÓm kinh tÕ – x· héi 3.1. §Æc ®iÓm vÒ x· héi - D©n sè vµ mËt ®é d©n sè: N¨m x· vïng ®Öm VQG cã 46.177 ng­êi, 11.464 hé víi tæng diÖn tÝch tù nhiªn lµ 38,66 km2 (theo sè liÖu thèng kª cña c¸c x· n¨m 2004). MËt ®é d©n c­ c¸c x· t­¬ng ®èi ®ång ®Òu, trung b×nh 1194 ng­êi/km2. X· cã mËt ®é cao nhÊt lµ Giao L¹c 1331 ng­êi/km2, x· cã mËt ®é thÊp nhÊt lµ Giao ThiÖn 1023 ng­êi/km2 . - Tû lÖ t¨ng d©n sè: tû lÖ t¨ng d©n sè b×nh qu©n qua c¸c n¨m lµ 1,2%. - C¬ cÊu lao ®éng: Sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng ë c¸c x· vïng ®Öm lµ 23.412 ng­êi, chiÕm 50,7% d©n sè. Trong ®ã lao ®éng n÷ lµ 12.046 ng­êi (chiÕm 51,5%). Trung b×nh mçi hé cã 2 ng­êi ë trong ®é tuæi lao ®éng. - C¬ cÊu ngµnh nghÒ : c¬ cÊu lao ®éng n«ng nghiÖp chiÕm 78,6% tæng sè lao ®éng, cßn l¹i lµ c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nh­: th­¬ng m¹i dÞch vô 2%, c«ng nghÖp - tiÓu thñ c«ng nghiÖp, x©y dùng 3,2%, thuû s¶n chiÕm 16,2% sè lao ®éng. Nguån lao ®éng trÎ, tuæi ®êi tõ 16-44 tuæi chiÕm 42,9 % tæng d©n sè, trong ®ã cã kho¶ng 52% lµ lao ®éng n÷. 3.2. §Æc ®iÓm kinh tÕ S¶n xuÊt n«ng nghiÖp: N«ng nghiÖp lµ ngµnh träng t©m trong c¬ cÊu ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c x· vïng ®Öm VQGXT, víi 2 ngµnh chÝnh lµ: - Trång trät: HiÖn nay, diÖn tÝch trång lóa ®¹t 2.598 ha, chiÕm 85,7% ®Êt canh t¸c, ®Êt trång c©y mµu vµ c©y c«ng nghiÖp kh¸c chiÕm 14,3% diÖn tÝch gieo trång. S¶n l­îng quy thãc ®¹t 27.966 tÊn/n¨m,b×nh qu©n l­¬ng thùc ®¹t 623 kg/ ng­êi/n¨m. - Ch¨n nu«i : Ch¨n nu«i gia sóc vµ gia cÇm c¸c lo¹i ®· ®­îc chó ý ph¸t triÓn c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng. B×nh qu©n mçi hé cã tõ 3-4 con lîn; 10-15 con gia cÇm c¸c lo¹i. So víi nh÷ng n¨m tr­íc ®©y th× ®µn lîn, ®µn gia cÇm cã xu h­íng t¨ng nhanh h¬n, ®µn tr©u bß cã xu h­íng gi¶m. Ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn : Trong nh÷ng n¨m g©n ®©y, viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn ®· ®­îc x¸c ®Þnh lµ ngµnh kinh tÕ mòi nhän trong nÒn kinh tÕ cña khu vùc. Tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t 15-20%, chiÕm tû träng tõ 20-25% trong nhãm n«ng l©m thuû s¶n. Toµn bé c¸c x· vïng ®Öm ®Òu ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc trong lÜnh vùc nu«i trång, khai th¸c tù nhiªn vµ dÞch vô. Trong ®ã ngµnh nu«i trång chiÕm 51,5%, khai th¸c tù nhiªn chiÕm 48,5%. Th­¬ng m¹i vµ dÞch vô: Trong khu vùc ngµnh th­¬ng m¹i dÞch vô quèc doanh hÇu nh­ kh«ng cã, trong khi ®ã ho¹t ®éng cña th­¬ng m¹i ngoµi quèc doanh trong nh÷ng n¨m qua ë khu vùc ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn kh¶ quan. Tuy lµ ngµnh míi ®­îc ®­a vµo trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt cña c¸c x· vïng ®Öm, song m¹ng l­íi th­¬ng m¹i cña c¸c x· vïng ®Öm ph¸t triÓn c¶ vÒ quy m« lÉn lo¹i h×nh kinh doanh. Ph­¬ng thøc ho¹t ®éng còng kh¸ ®a d¹ng nh­ trao ®æi, vËn chuyÓn hµng ho¸, mua b¸n c¸c vËt dông cÇn thiÕt phôc vô nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. C«ng nhiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp: Ngµnh c«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp ch­a ph¸t triÓn, c¬ së vËt chÊt cßn yÕu kÐm, tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ cßn l¹c hËu, s¶n phÈm lµm ra cã hµm l­îng nhá chØ ®ñ phôc vô cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¹i chç, tû träng trong c¬ cÊu kinh tÕ cßn qu¸ thÊp, míi chØ ®¹t 5%. Tuy nhiªn còng ®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, thu hót lao ®éng vµ khai th¸c tèt c¸c nguån lùc t¹i chç cña ®Þa ph­¬ng. 4. Tµi nguyªn thiªn nhiªn V­ên quèc gia Xu©n Thñy 4.1 HÖ thùc vËt Thµnh phÇn thùc vËt trong VQG t­¬ng ®èi nghÌo so víi rõng nhiÖt ®íi Èm trªn vïng ®åi nói, chØ cã 2 ngµnh thùc vËt ë ®©y lµ ngµnh khuyÕt thùc vËt vµ ngµnh thùc vËt h¹t kÝn. Thµnh phÇn hä vµ chi thùc vËt rÊt ®a d¹ng so víi tæng sè loµi. MÆc dï chØ víi 116 loµi nh­ng trong ®ã gåm 42 hä, 99 chi thùc vËt. (xem phô lôc 1) Rõng ngËp mÆn cã hai hÖ sinh th¸i chÝnh lµ RNM trªn ®Êt lÇy thôt vµ rõng phi lao trªn giång c¸t. Hä chiÕm ®a sè lµ «r« víi loµi «r« biÓn ph¸t triÓn m¹nh vµ xuÊt hiÖn ë tÇng d­íi rõng ngËp mÆn; hä §¬n nem víi loµi Só mäc thuÇn loµi thµnh diÖn tÝch rõng réng lín thø hai; hä §­íc víi loµi Trang mäc thuÇn loµi cã diÖn tÝch lín nhÊt VQG. B¶ng 2.1 DiÖn tÝch c¸c lo¹i rõng vµ b·i båi ë VQGXT §¬n vÞ tÝnh : ha H¹ng môc B·i båi DiÖn tÝch ®Çm t«m Rõng Rõng Tæng DT Khu vùc cån c¸t trèng Cã RNM Kh«ng rõng Tæng ngËp mÆn phi lao kh«ng kÓ ®Êt kh¸c B·i trong 187 36 812 848 808 6,0 1849 Cån ng¹n 340 960 80 1040 556 1936 Cån lu 639 67 67 1051 93,0 1850 Cån Xanh 124 124 Tæng DT 1290 1063 892 1955 2415 99,0 5759 Nguån Quy ho¹ch qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn VQGXT 2004 – 2010. * NhËn xÐt vÒ gi¸ trÞ tµi nguyªn thùc vËt - RNM cña VQG chøa mét tËp ®oµn c©y ngËp mÆn phong phó, ®a d¹ng. Hµng n¨m gi¸ trÞ thu ®­îc tõ thùc vËt rõng lµ rÊt lín, ®ã lµ c¸c gi¸ trÞ trùc tiÕp nh­ gç, cñi. Ngoµi ra RNM cßn chøa rÊt nhiÒu loµi c©y cá, c©y lµm thuèc cã gi¸ trÞ nh­: døa d¹i, sµi hå, s©m ®Êt, cñ gÊu... RNM ®· h×nh thµnh, lµ nh©n tè c¬ b¶n t¹o nªn c¶nh quan hïng vÜ vµ t­¬i ®Ñp cña toµn vïng. Th¶m thùc vËt do cã c¸c diÖp lôc tè ®· t¹o ra s¶n phÈm sinh häc s¬ cÊp ®Çu tiªn cña hÖ sinh th¸i, trong qu¸ tr×nh ph©n huû thùc vËt ®· cung cÊp thøc ¨n cho c¸c m¾t xÝch thøc ¨n ë cÊp cao h¬n. Th¶m thùc vËt còng t¹o nªn khu c­ tró vµ kiÕm ¨n cho c¸c loµi ®éng vËt. - RNM ë ®©y kh«ng cã c¸c c©y cao lín nh­ ë Nam Bé nh­ng l¹i cã t¸c dông cè ®Þnh phï sa nhanh h¬n. Bªn c¹nh ®ã RNM cßn cã chøc n¨ng rÊt quan träng lµ gi÷ ®Êt båi l¾ng cöa s«ng ven biÓn h×nh thµnh nªn c¸c vïng ®Êt míi, b¶o vÖ ch©n ®ª, gi¶m c­êng ®é giã b·o b·o... 4.2. HÖ ®éng vËt Khu hÖ ®éng vËt ë VQG ®­îc ®Æc tr­ng bëi khu hÖ ®éng vËt ®ång b»ng vµ khu hÖ ®éng vËt vïng §NNVB víi sù phong phó cña c¸c loµi chim n­íc vµ chim di c­ ng­îc l¹i khu hÖ thó, bß s¸t vµ Õch nh¸i nghÌo vÒ thµnh phÇn vµ sè l­îng loµi ( xem thªm phô lôc 2). * NhËn xÐt vÒ gi¸ trÞ tµi nguyªn ®éng vËt: - HÖ thó: Thµnh phÇn nghÌo, chñ yÕu lµ loµi gÆm nhÊm, ®· thèng kª ®­îc 9 loµi vµ 2 loµi ch­a kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n lµ c¸ heo vµ c¸ §Çu «ng s­. Trong ®ã, loµi R¸i c¸ ®­îc ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam møc ®é V(Vulnerable- loµi s¾p bÞ ®e do¹ nghiªm träng). - HÖ chim: Hµng n¨m vµo mïa ®«ng (tõ th¸ng 11, 12) chim di c­ tr¸nh rÐt tõ phÝa B¾c (Xiberi, Hµn Quèc...) xuèng phÝa Nam (Australia, Malayxia, Indonexia...) ®Õn mïa xu©n Êm ¸p (kho¶ng th¸ng 3, 4) chim l¹i bay ng­îc trë vÒ n¬i sinh s¶n. N¨m 1994, ­íc tÝnh kho¶ng 120.000 chim biÓn dõng ch©n ë vïng bê biÓn ch©u thæ s«ng Hång trong thêi gian di c­. HiÖn nay, vµo thêi ®iÓm di c­ cã thÓ gÆp 30 ®Õn 40 ngh×n con. Cã tíi 11 loµi chim quý hiÕm ®­îc ghi vµo s¸ch ®á cña quèc tÕ ( xem thªm phô lôc 3), trong ®ã cã hai loµi ®Æc biÖt quý hiÕm lµ cß th×a vµ choi choi má th×a. §iÒu nµy t¹o nªn sù hÊp dÉn rÊt lín ®èi víi kh¸ch du lÞch, c¸c nhµ khoa häc vµ ®Æc biÖt cã ý nghÜa quan träng trong c«ng t¸c b¶o tån. - C¸: cã 107 loµi thuéc 12 bé, 44 hä, cã trªn 40 loµi c¸ cã gi¸ trÞ kinh tÕ, s¶n l­îng c¸ ®¹t kho¶ng 4000tÊn/n¨m. Mét sè loµi cã gi¸ trÞ cao nh­: C¸ v­îc, c¸ bíp, c¸ ®èi, c¸ d­a, c¸ nhÖch, c¸ tr¸p ...VÒ mÆt sè l­îng c¸c loµi c¸ trªn chiÕm tû lÖ kh¸ lín. Tuy nhiªn thêi gian gÇn ®©y bÞ suy gi¶m do bÞ khai th¸c qu¸ møc. - §éng vËt ®¸y: Thµnh phÇn ®éng vËt ®¸y t­¬ng ®èi phong phó, ®· ph¸t hiÖn 154 loµi, trong ®ã cã mét sè loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh­: ngao, cua rÌm, cua bïn, ghÑ, t«m he, t«m r¶o, t«m vµng. GÇn ®©y t«m só ®· ®­îc ®­a vµo nu«i vµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ kh¸ cao, bæ sung cho c¬ cÊu loµi h¶i ®Æc s¶n cña vïng . - §éng vËt næi: bao gåm 165 loµi cña víi 14 nhãm, sù ph©n bè c¸ thÓ ®éng vËt næi chÞu sù chi phèi cña ®é muèi. VÒ mïa kh« mËt ®é c¸ thÓ ®¹t møc hµng chôc ngµn con/m3 n­íc. VÒ mïa m­a mËt ®é c¸ thÓ gi¶m xuèng d­íi 1000 con/m3. Dï lµ mïa kh« hay mïa m­a, gi¸p x¸c ch©n chÌo vÉn lµ nhãm cã sè l­îng c¸ thÓ cao nhÊt, t¹o nªn sinh khèi lín, lµm nguån thøc ¨n phong phó cho c¸c loµi ®éng vËt kh¸c trong vïng. 5. Vai trß cña VQG Xu©n Thñy - §èi víi quèc tÕ : VQGXT lµ “ga” chim quan träng ®èi víi dßng chim di tró quèc tÕ. NhiÒu loµi chim quÝ hiÕm nh­ : Cß th×a, Mßng bÓ má ng¾n, RÏ má th×a… n»m trong s¸ch ®á quèc tÕ th­êng xuyªn ®­îc ghi nhËn ë ®©y. Cã nh÷ng loµi ®· ë l¹i ®©y kh¸ dµi nh­ Cß th×a (tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 4 n¨m sau). Th¸ng 10/2004, UNESCO c«ng nhËn VQGXT lµ vïng lâi sè mét cña Khu dù tr÷ sinh quyÓn ven biÓn B¾c Bé, ®iÒu ®ã ®· kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ quèc tÕ ®Æc biÖt cña VQG XT. - §èi víi quèc gia : VQG kh«ng chØ lµ s©n “ga” cña nhiÒu loµi chim di tró quý hiÕm trªn thÕ giíi mµ cßn lµ ®Þa ®iÓm lý t­ëng cña nhiÒu loµi chim ®Þnh c­, chÝnh v× vËy khu vùc nµy cã ý nghÜa rÊt lín trong b¶o tån c¸c loµi chim. VQGXT n»m trong hÖ thèng c¸c V­ên quèc gia cña ViÖt Nam, tiªu biÓu cho hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n­íc cöa s«ng ven biÓn ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Hång. VQGXT còng lµ VQG cã gi¸ trÞ cao vÒ nhiÒu mÆt, gãp phÇn t¹o nªn bøc tranh toµn c¶nh sinh ®éng vµ phong phó trong hÖ thèng VQG ViÖt Nam. - §èi víi ®Þa ph­¬ng: VQGXT lµ khu dù tr÷ thiªn nhiªn quan träng cung cÊp thøc ¨n, t¹o ra m«i sinh yªn lµnh, lµ v­ên ­¬m lý t­ëng cho c¸c loµi ®éng, thùc vËt thuû sinh ph¸t triÓn, b¶o vÖ bê biÓn kh«ng bÞ xãi lë, h¹n chÕ ¶nh h­ëng cña sãng biÓn ®Õn khu vùc phÝa trong. Hµng n¨m vïng b·i båi ë VQGXT mang l¹i thu nhËp cho ng­êi d©n tíi hµng chôc tû ®ång tõ viÖc nu«i trång vµ khai th¸c nguån lîi thuû s¶n. C¶nh quan thiªn nhiªn hoang d· cña VQGXT lµm nÒn t¶ng c¬ b¶n cho viÖc ph¸t triÓn m« h×nh du lÞch sinh th¸i høa hÑn rÊt nhiÒu tiÒm n¨ng. II. Thùc tr¹ng qu¶n lý, khai th¸c vµ sö dông nguån tntn t¹i VQG 1.Thùc tr¹ng vÒ qu¶n lý * C¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý S¬ ®å tæ chøc Ban qu¶n lý VQGXT hiÖn nay nh­ sau: L·nh §¹o (1 tr­ëng ban-1 phã ban) Tµi vô- hµnh chÝnh (1 kÕ to¸n-1nh©n viªn) Bé phËn B¶o vÖ (4 kiÓm l©m viªn) Bé phËn kü thuËt ( 2 kü s­) L·nh ®¹o trùc tiÕp Quan hÖ qua l¹i * C¬ së vËt chÊt cho qu¶n lý - Giao th«ng ®­êng thuû: Trong VQG cã c¸c 2 hÖ thèng s«ng chÝnh lµ s«ng Trµ, s«ng Väp ngoµi ra cßn cã s«ng vµ kªnh nhá, sö dông thuyÒn nhá cã thÓ ®i vµo c¸c dßng ch¶y ®Ó quan s¸t c¶nh quan, ®éng vËt VQG. - Giao th«ng ®­êng bé: HiÖn t¹i VQG ®· cã hÖ thèng giao th«ng ®­êng bé ®Õn ®ª quèc gia- khu tiÕp gi¸p ranh giíi VQG. Trong ph¹m vi khu vùc cã 1 trôc ®­êng Cån Ng¹n dµi kho¶ng 4 km lµ trôc ®­êng chÝnh. HÖ thèng ®ª Vµnh L­îc phÝa T©y B¾c ®ång thêi còng lµ ranh giíi gi÷a vïng lâi vµ vïng ®Öm lµ tuyÕn ®­êng bé duy nhÊt dïng ®Ó tuÇn tra b¶o vÖ vµ phôc vô kh¸ch th¨m quan, du lÞch. 2. Thùc tr¹ng khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn ­u ®·i nªn nguån lîi vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn trong VQGXT rÊt phong phó, ®Æc biÖt lµ nguån lîi thuû s¶n. ChÝnh v× vËy, tõ l©u ng­êi d©n ®· khai th¸c sö dông nguån tµi nguyªn nµy th«ng qua c¸c h×nh thøc chñ yÕu nh­: - HÖ thèng ®Çm t«m: Trong khu vùc b¾t ®Çu tõ cuèi n¨m 1980, vïng ®Öm cã trªn 2000 ha ®Çm t«m, trong ranh giíi cña VQGXT cã 19 ®Çm t«m víi diÖn tÝch 217ha, phÇn lín ký hîp ®ång hÕt n¨m 2010, trong ®ã cã 4 ®Çm ®· hÕt h¹n vµo th¸ng 3/2004. HiÖn nay diÖn tÝch ®Çm t«m lµ 211 ha tËp trung chñ yÕu ë phÝa B¾c vµ mét Ýt ë trung t©m Cån Lu. HiÖn tr¹ng qu¶n lý khai th¸c vµ sö dông cña hÖ thèng ®Çm t«m t­¬ng ®èi æn ®Þnh. Ng­êi d©n chñ yÕu canh t¸c theo m« h×nh qu¶ng canh nghÜa lµ chñ ®Çm dïng thøc ¨n vµ con gièng tù nhiªn lµ chÝnh. HiÖu qu¶ nu«i trång ch­a cao, tuy nhiªn t­¬ng ®èi æn ®Þnh b×nh qu©n mét ha thu ®­îc trªn 100kg t«m/n¨m. - B·i V¹ng: §©y lµ h×nh thøc nu«i trång thuû s¶n tù ph¸t do d©n c­ hai x· Giao L¹c vµ Giao Xu©n khëi x­íng tõ nh÷ng n¨m 1990. HiÖn nay, c¸c b·i v¹ng ®­îc chia nhá tõ 2-5 ha ®Ó nu«i vµ khai th¸c. Nguån lîi tõ b·i V¹ng nµy rÊt lín, nÕu thêi tiÕt thuËn lîi vµ c¸c chñ nu«i v¹ng kh«ng gÆp rñi ro vÒ con gièng th× lîi nhuËn th­êng gÊp tõ 8 ®Õn 10 lÇn sè vèn bá ra ®Çu t­ ban ®Çu. Bªn c¹nh ®ã, c¸c chñ v©y v¹ng th­êng kÕt hîp lµm ®¨ng c¸ gÇn ®ã còng t¹o ra nguån thu nhËp hµng ngµy. - M« h×nh nu«i trång rau c©u: Rong c©u chØ vµng lµ nguyªn liÖu chÝnh cho chÕ biÕn aga xuÊt khÈu, nh÷ng ®Çm cã diÖn tÝch mÆt tho¸ng réng, chÕ ®é n­íc phï hîp míi cã thÓ nu«i trång hiÖu qu¶ loµi nµy. Nh÷ng n¨m qua loµi rong c©u chØ vµng lu«n cho gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao, víi s¶n l­îng trung b×nh lµ 500 tÊn/n¨m. - Khai th¸c thñ c«ng c¸c nguån lîi tù nhiªn ë khu vùc: Do søc hÊp dÉn cña thÞ tr­êng c¸c mÆt hµng thuû s¶n, nªn ®· l«i kÐo hÇu hÕt c¸c lao ®éng n«ng nhµn trong c¸c x· vïng ®Öm vµ mét sè x· l©n cËn vµo ho¹t ®éng nµy. C¸c s¶n phÈm tù nhiªn chñ yÕu gåm: Cua bÓ, C¸ Bíp, Don, D¾t, V¹ng gièng, T«m r¶o, c¸ c¸c lo¹i... H×nh thøc khai th¸c gåm: kÐo chµi, th¶ l­íi, c©u, mß mãc, cuèc… ®· ®em l¹i thu nhËp ®¸ng kÓ cho c¸c hé d©n, c¶i thiÖn ®êi sèng cho d©n c­. - Ch¨n th¶ gia sóc: MÆc dï cã nhiÒu quy ®Þnh ®­îc ®­a ra nh»m h¹n chÕ sè l­îng gia sóc ch¨n th¶ tù do trong khu vùc cÇn b¶o vÖ cña VQG thÕ nh­ng hiÖn nay vÉn cßn trªn 500 con tr©u bß dª cña bé ®éi biªn phßng vµ ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng t×m nguån thøc ¨n tõ VQG mçi ngµy. - Du lÞch: VQGXT lµ mét ®Þa ®iÓm du lÞch kh¸ ®éc ®¸o. N¬i ®©y võa cã rõng, võa cã biÓn; khÝ hËu m¸t mÎ trong lµnh quanh n¨m. VÒ mïa chim di tró, du kh¸ch cã thÓ trùc tiÕp chiªm ng­ìng nhiÒu loµi chim quý hiÕm sèng theo bÇy ®µn ®«ng ®óc. Nguån lîi thuû s¶n phong phó còng gãp phÇn t¹o nªn ®iÓm nhÊn cña tour du lÞch. Du kh¸ch ®Õn víi VQGXT sÏ cã dÞp ®­îc th­ëng thøc v¨n ho¸ Èm thùc nång nµn h­¬ng biÓn. KÕt hîp trªn tuyÕn du lÞch lµ nh÷ng ®iÓm th¨m quan c¸c danh th¾ng næi tiÕng cña mét miÒn quª v¨n hiÕn nh­: ®Òn Tøc M¹c - phñ Thiªn Tr­êng; lµng hoa c©y c¶nh VÞ Khª - §iÒn X¸, chïa Keo - Cæ LÔ; toµ th¸nh Phó Nhai - Bïi Chu; khu nghØ m¸t t¾m biÓn QuÊt L©m …. TÊt c¶ c¸c gi¸ trÞ c¶ vÒ v¨n ho¸ vËt thÓ vµ phi vËt thÓ ë ®©y lµm nÒn t¶ng cÊu thµnh nªn mét tour du lÞch khÐp kÝn mang mét s¾c th¸i riªng, kÕt hîp hµi hoµ gi÷a sinh th¸i vµ nh©n v¨n. MÆc dï tiÒm n¨ng du lÞch dåi dµo lµ vËy nh­ng trong nh÷ng n¨m qua du lÞch n¬i ®©y vÉn ch­a ph¸t triÓn. 3. §¸nh gi¸ t×nh h×nh khai th¸c vµ sö dông TNTN ë VQGXT - §èi víi viÖc lµm ®Çm t«m qu¶ng canh: §©y lµ ph­¬ng thøc hoµn toµn phô thuéc vµo tù nhiªn, tuy hiÖu qu¶ kh«ng cao nh­ng t­¬ng ®èi æn ®Þnh vµ Ýt t¸c ®éng ®Õn m«i tr­êng. MÆc dï vËy ho¹t ®éng nµy vÉn cßn tån t¹i nh÷ng bÊt cËp: Thø nhÊt, c¸c loµi ®­îc ®­a vµo nu«i chñ yÕu lµ cua bÓ vµ t«m só. Cua bÓ ®­îc ng­êi d©n mß, mãc tõ tù nhiªn sau ®ã b¸n l¹i cho c¸c chñ ®Çm th¶ nªn tØ lÖ cua thµnh phÈm trªn sè l­îng cua gièng bÞ thÊt tho¸t kh¸ lín. Cua gièng bÞ mua ®i b¸n l¹i vµ bÞ th­¬ng m¹i ho¸ nªn chÊt l­îng suy gi¶m. H¬n n÷a, v× ch¹y theo lîi nhuËn nªn thêi gian gÇn ®©y ®· xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng b¾t, b¸n c¶ nh÷ng con cua gièng cã kÝch th­íc qu¸ nhá b»ng ®Ìn soi ®· gãp phÇn lµm c¹n kiÖt nhanh chãng nguån lîi tù nhiªn nµy. Thø hai, cho ®Õn nay vÉn ch­a cã mét m« h×nh nu«i t«m mÉu, ®¶m b¶o quy tr×nh ®Ó ng­êi d©n häc tËp vµ lµm theo. C¸c chñ ®Çm t«m chØ dùa vµo kinh nghiÖm thùc tiÔn lµ chñ yÕu nªn n¨ng suÊt kh«ng ®­îc c¶i thiÖn nhiÒu mµ lu«n ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro rÊt lín. Thø ba, trong qu¸ tr×nh nu«i t«m c¸c chñ ®Çm ®· tØa th­a rõng xuèng d­íi 50% mµ c¸c ®Çm t«m l¹i lµ sinh c¶nh cña mét sè loµi chim, khi sinh c¶nh bÞ thu hÑp vµ bÞ t¸c ®éng sÏ g©y x¸o trén tËp tÝnh cña nhiÒu loµi chim lµm cho sè l­îng chim vÒ ®©y ngµy cµng gi¶m. - §èi víi khai th¸c tù nhiªn: §a sè hé d©n ë vïng ®Öm cã ®Êt ®ai ®Ó canh t¸c n«ng nghiÖp nh­ng thuÇn n«ng chØ ®ñ ¨n hoÆc ë møc nghÌo. Muèn kinh tÕ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn hä ph¶i h­íng ra b·i båi ven biÓn. Cã trªn 2000 ha ®Êt b·i båi ®· ®­îc chuyÓn ®æi lµm ®Çm t«m vµ trªn 500 ha v©y v¹ng, nh­ng chØ nh÷ng ng­êi kh¸ gi¶ míi cã kh¶ n¨ng lµm chñ ®Çm t«m vµ chñ v©y v¹ng. Ng­êi nghÌo buéc ph¶i ®i xa h¬n ®Ó kiÕm sèng ë khu vùc b·i båi thuéc vïng lâi cña VQGXT. Ngoµi lùc l­îng d©n ë vïng ®Öm cßn rÊt nhiÒu ng­êi ë c¸c vïng phô cËn kiÕm kÕ sinh nhai b»ng c¸ch khai th¸c NLTS tù nhiªn ë vïng lâi cña VQG. Thêi gian n«ng nhµn kh¸ dµi, thu nhËp tõ n«ng nghiÖp thÊp nªn sinh kÕ ë VQG nhiÒu khi trë thµnh nguån sèng chÝnh cña ng­êi nghÌo. Tõ nh÷ng nguyªn do thóc b¸ch trªn mµ hµng ngµy cã hµng tr¨m l­ît ng­êi tíi ®©y, hä dïng mäi c¸ch ®Ó cã ®­îc thu nhËp. Nguy hiÓm nhÊt lµ vµo mïa cua gièng, hµng tr¨m ®Ìn soi rµ quÐt trªn b·i, còng lµ n¬i ¨n nghØ cña chim di tró ®· t¹o ra sù nhiÔu lo¹n, lµm thay ®æi c¶ tËp tÝnh cña c¸c loµi ®éng vËt hoang d·. §µn gia sóc ®­îc ch¨n th¶ tù do hµng ngµy trong VQG ®· tµn ph¸ rõng vµ lµm mÊt mü quan cña khu vùc, ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn sinh c¶nh cña c¸c loµi §VHD kh¸c. Ngoµi ra t×nh tr¹ng tù do dùng lÒu l¸n ®Ó tr«ng coi ®Çm t«m vµ v©y v¹ng còng ®· g©y ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn c¶nh quan m«i tr­êng trong khu vùc. - §èi víi c¸c b·i v¹ng: M« h×nh nu«i ngao v¹ng hoµn toµn qu¶ng canh, chñ yÕu dùa vµo tù nhiªn. ViÖc ph¸t sinh dÞch bÖnh vµ mÊt v¹ng hµng lo¹t ch­a cã ph­¬ng thøc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó. N¹n « nhiÔm m«i tr­êng do dÞch bÖnh vµ hiÖn t­îng tho¸i ho¸ ®Êt do nu«i v¹ng vÉn ch­a cã gi¶i ph¸p tho¶ ®¸ng. §Çu ra cña s¶n phÈm l¹i hoµn toµn phô thuéc vµo viÖc xuÊt khÈu tiÓu ng¹ch sang Trung Quèc vµ §µi Loan nªn hÕt søc bÊp bªnh. MÆt kh¸c, c¸c b·i v¹ng chÝnh lµ sinh c¶nh quan träng cña chim n­íc, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c loµi di c­ quÝ hiÕm ®ang bÞ ®e do¹ ë møc toµn cÇu.T×nh h×nh qu¶n lý b·i v¹ng kh«ng æn ®Þnh, phÇn lín diÖn tÝch do ng­êi d©n tù lÊn chiÕm vµ b¸n trao tay cho c¸c chñ v©y kh¸c. ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ VQGXT ch­a thùc sù kiÓm so¸t ®­îc hiÖn tr¹ng nu«i trång vµ khai th¸c ngao v¹ng ë ®©y. T×nh h×nh an ninh còng kh¸ phøc t¹p, ®· ph¸t sinh nhiÒu m©u thuÉn kh¸ gay g¾t gi÷a c¸c ®èi t­îng nu«i trång víi ng­êi khai th¸c tù do vµ víi c¸c cÊp qu¶n lý. NÕu kh«ng cã c¬ chÕ qu¶n lý thÝch hîp sÏ lµm mÊt ®i sinh c¶nh quan träng cña chim di tró ë khu vùc, ®ång thêi lµm tiªu tan mét nghÒ nu«i trång vµ khai th¸c ngao v¹ng giµu tiÒm n¨ng ë khu vùc. Do ®ã, ph¶i ¸p dông hµng lo¹t gi¶i ph¸p kinh tÕ – kü thuËt nh»m x¸c lËp quy tr×nh nu«i trång loµi v¹ng æn ®Þnh, ®¶m b¶o t¨ng tr­ëng kinh tÕ nh­ng vÉn b¶o vÖ tèt m«i sinh, m«i tr­êng. Bµi to¸n kinh tÕ – m«i tr­êng ®èi víi m« h×nh nu«i ngao cÇn ph¶i ®­îc gi¶i ®¸p mét c¸ch nghiªm tóc, nh»m thóc ®Èy kinh tÕ - x· héi vïng ®Öm nh­ng kh«ng ¶nh h­ëng tíi m«i tr­êng. Qua sù ph©n tÝch trªn, cã thÓ kh¼ng ®Þnh VQGXT lµ mét vïng ®Êt giµu cã vÒ §DSH, t­¬i ®Ñp._.TPBV t¨ng 893 ®ång. Cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu nµy lµ do cµng nhiÒu tuæi ng­êi d©n cµng hiÓu râ tÇm quan träng cña nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ cµng mong muèn chóng ®­îc b¶o tån, duy tr× cho con ch¸u sö dông, do ®ã sù s½n sµng chi tr¶ cña hä cho quü b¶o tån nµy còng cao h¬n. ¶nh h­ëng cña sè ng­êi trong gia ®×nh tíi WTPBV: Víi 4 = 4.612 > 0, p-value = 0.021 < . Nh­ vËy, 4 cã ý nghÜa thèng kª tøc lµ cã ¶nh h­ëng tíi WTPBV vµ ®©y lµ ¶nh h­ëng thuËn. NÕu sè ng­êi trong 1 gia ®×nh t¨ng thªm 1 ng­êi víi ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi th× WTPBV sÏ t¨ng 4.612 ®ång. KÕt qu¶ nµy hoµn toµn kh«ng tr¸i ng­îc so víi thùc tÕ, do t©m lý ng­êi ViÖt Nam lu«n yªu th­¬ng vµ muèn dµnh nh÷ng g× tèt ®Ñp nhÊt cho con, ch¸u cña hä. V× thÕ kh«ng cã mét gia ®×nh nµo tham gia tr¶ lêi pháng vÊn cã møc WTPBV = 0, mµ møc WTPBV thÊp nhÊt lµ 10.000 ®ång. Do ®ã, nh÷ng gia ®×nh nhiÒu ng­êi h¬n phÇn lín lµ gia ®×nh cã ®«ng con h¬n nªn sù chi tr¶ cña hä cho quü b¶o tån nµy còng cao h¬n víi mong muèn nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn sÏ ®­îc duy tr× ®Ó con ch¸u hä cã thÓ tiÕp tôc sö dông nguån tµi s¶n quý gi¸ mµ hä ®Ó l¹i. ¶nh h­ëng cu¶ häc vÊn tíi WTPBV: th«ng th­êng trong c¸c cuéc nghiªn cøu nãi chung, häc vÊn cµng cao th× WTP cµng cao, ®iÒu nµy ®­îc lý gi¶i lµ do häc vÊn cao h¬n ®ång nghÜa víi nhËn thøc cao h¬n nªn hä sÏ s½n sµng chi tr¶ cao h¬n cho hµng ho¸ chÊt l­îng m«i tr­êng. Trong nghiªn cøu nµy, khi c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi, nÕu häc vÊn cña ng­êi ®­îc pháng vÊn cao h¬n 1 bËc th× WTPBV sÏ cao h¬n 3.910 ®ång. Tuy nhiªn kÕt luËn nµy ch­a cã c¬ së v× p-value cña hÖ sè 5 = 0.169 > nªn ch­a thÓ kh¼ng ®Þnh biÕn häc vÊn cã thùc sù ¶nh h­ëng tíi WTPBV hay kh«ng. ¶nh h­ëng cña nghÒ nghiÖp tíi WTPEV: nghÒ nghiÖp tØ lÖ thuËn víi WTPBV, trung b×nh 1 ng­êi lµm viÖc trong lÜnh vùc liªn quan ®Õn viÖc khai th¸c, sö dông nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn t¹i VQG sÏ s½n sµng chi tr¶ cho quü 2 cao h¬n ng­êi lµm viÖc trong nh÷ng lÜnh vùc kh«ng liªn quan ®Õn tµi nguyªn VQG lµ 9.307 ®ång. §iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch cho gi¶ thiÕt r»ng ng­êi lµm viÖc trong lÜnh vùc kinh tÕ biÓn hiÓu râ gi¸ trÞ cña tµi nguyªn thiªn nhiªn víi cuéc sèng cña hä còng nh­ cña con ch¸u m×nh nªn sÏ s½n sµng chi tr¶ cao h¬n cho nguån tµi nguyªn quý gi¸ nµy. Thùc tÕ ®· cho hä thÊy tµi nguyªn thiªn nhiªn gãp phÇn lµm thay ®æi chÊt l­îng cuéc sèng cña hä. V× thÕ, hä mong muèn nã ®­îc b¶o tån ®Ó con ch¸u hä tiÕp tôc ®­îc khai th¸c, sö dông còng nh­ chiªm ng­ìng chóng. ¶nh h­ëng cña thu nhËp ®Õn WTPBV:7 = 0.055, p-value = 0.000 < nªn hÖ sè håi quy 7 cã ý nghÜa thèng kª. Trong ®iÒu kiÖn c¸c nh©n tè kh¸c kh«ng ®æi nÕu thu nhËp cña ng­êi pháng vÊn t¨ng thªm 1.000 ®ång th× møc WTPBV t¨ng 55 ®ång. §iÒu nµy ®­îc gi¶i thÝch bëi c¸c lý do nh­ ng­êi cã thu nhËp cao cã cuéc sèng sung tóc h¬n vµ còng cã ®iÒu kiÖn ch¨m lo cho con ch¸u h¬n do ®ã hä s½n sµng chi tr¶ nhiÒu h¬n ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých cña m×nh. MÆt kh¸c, ng­êi cã thu nhËp cao h¬n sÏ cã kho¶n chi tiªu cho c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh nhiÒu h¬n. * NhËn xÐt chung vÒ kÕt qu¶ ®iÒu tra Do h¹n chÕ vÒ mÆt thêi gian vµ kü thuËt nªn cì mÉu ®iÒu tra cã thÓ ch­a ®ñ lín, do ®ã sai sè trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra kh«ng thÓ tr¸nh khái. §èi t­îng ®iÒu tra míi chØ lµ d©n c­ trong vïng mµ ch­a më réng ®Õn ®èi t­îng kh¸ch du lÞch nªn cã thÓ ®· lµm gi¶m gi¸ trÞ lùa chän vµ gi¸ trÞ ®Ó l¹i cña vïng §NN nµy. M« h×nh håi quy ®· dù ®o¸n vµ ®­a vµo ph©n tÝch c¸c nh©n tè cã thÓ ¶nh h­ëng tíi c©u tr¶ lêi cña ®èi t­îng ®­îc pháng vÊn, tuy nhiªn ®ã míi chØ lµ mét sè biÕn ®¹i diÖn cho ®Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi cña ng­êi ®­îc pháng vÊn chø ch­a ph¶n ¸nh ®­îc hÕt tÊt c¶ c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c. Tuy cuéc ®iÒu tra cßn tån t¹i mét sè h¹n chÕ, nh­ng kÕt qu¶ thu ®­îc tõ m« h×nh håi quy lµ ®¸ng tin cËy, hÖ sè R2 ë c¶ hai m« h×nh ®Òu lín h¬n 90% vµ kÕt qu¶ nµy còng ®· ph¶n ¸nh ®­îc mét phÇn møc s½n sµng chi tr¶ cña ng­êi d©n ®èi víi viÖc b¶o tån, duy tr× vµ ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ë VQGXT. 2.2. Gi¸ trÞ tån t¹i Nh­ ®· tr×nh bµy trong ch­¬ng I, gi¸ trÞ nµy ®­îc x¸c ®Þnh dùa trªn tæng c¸c luång vèn ®Çu t­ trung b×nh trong vµ ngoµi n­íc/n¨m. Theo b¸o c¸o cña VQG c¸c nguån tµi trî cña c¸c tæ chøc vµ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi lµ kh¸ lín, cô thÓ: - N¨m 1998, §¹i sø Hµ Lan tµi trî 33.000$ ®Ó thùc hiÖn dù ¸n: " T¨ng c­êng n¨ng lùc cho khu Ramsar Xu©n Thuû". - N¨m 1999 - 2000. Quü m«i tr­êng toµn cÇu - ch­¬ng tr×nh tµi trî c¸c dù ¸n nhá (GEF/SGP) tµi trî cho Héi n«ng d©n vµ KBT dù ¸n: "N©ng cao nhËn thøc vµ hç trî céng ®ång vïng ®Öm gãp phÇn b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc ë Khu Ramsar Xu©n Thuû ( trÞ gi¸ : 18.000 $.) - N¨m 2001 Quü B¶o tån tµi nguyªn NhËt B¶n tµi trî 1 triÖu Yªn (8.000$) ®Ó BQLKBT cïng Birdlife thùc hiÖn dù ¸n: " Gi¸m s¸t sinh th¸i ë KBT XT". - Tõ n¨m 1995 ®Õn nay víi sù hç trî cña ch­¬ng tr×nh 327 & 661 cña tØnh Nam §Þnh, Ban qu¶n lý Khu b¶o tån TN§NN Xu©n Thuû ®· ®­îc ®Çu t­ trång míi hµng tr¨m ha rõng, kho¸n b¶o vÖ 500 ha rõng ë n¬i xung yÕu, ®Çu t­ trang thiÕt bÞ phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ nh­ : M¸y thuû, ®iÖn tho¹i vi ba vµ söa ch÷a n©ng cÊp 1,8 km ®­êng c«ng vô (®­êng trôc I Cån Ng¹n)... B¶ng 3.11 Tæng hîp vèn ®Çu t­ cho VQGXT th«ng qua c¸c nguån vèn giai ®o¹n 1996 – 2002 §VT : TriÖu ®ång §Çu t­ Khu b¶o tån Vïng ®Öm Tæng céng N¨m DA 327,661 DA Quèc tÕ DA 327,661 DA Quèc tÕ DA 327,661 DA Quèc tÕ Céng 1996 65.9 65.9 65.9 1997 106.9 106.9 106.9 1998 10.0 238 181,5 210 191.5 448 639.5 1999 56.5 200 56.5 200 256.5 2000 24.5 52 24.5 52 76.5 2001 40.2 120 40.2 120 160.2 2002 44.8 75 44.8 75 119.8 Céng 348.8 358 181.5 537 530.3 895 1425,3 Nguån Quy ho¹ch qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn VQGXT 2004 – 2010. - N¨m 2003, VQG ®­îc Héi b¶o vÖ c¸c sinh vËt biÓn thÕ giíi ®Çu t­ 100 ngh×n USD t­¬ng ®­¬ng 1.550 triÖu ®Ó b¶o vÖ c¸c ®éng thùc vËt hoang d· quý hiÕm t¹i ®©y. - N¨m 2004, Bé khoa häc c«ng nghÖ ®Çu t­ 3 tû VN§ ®Çu t­ x©y dùng c¸c c¬ së vËt chÊt cÇn thiÕt cho c«ng viÖc qu¶n lý. Nh­ vËy c¸c dßng tiÒn quy vÒ thêi ®iÓm tÝnh to¸n lµ: Ftæng = 65,9 x ( 1 + 0,075)9 + 106,9 x (1+0,075)8 + 639,5 x ( 1+0,075)7 + 256,5 x (1+0,075)6 + 76,5 x (1+ 0,075)5 + 160,2 x (1+ 0,075)4 + 119,8 x (1+0,075)3 + 1.550 x (1+0,075)2 + 3.000 x (1+ 0,075) = 65,9 x 1,92 + 106,9 x 1,78 + 639,5 x 1,66 + 256,5 x 1,54 + 76,5 x 1,44 + 160,2 x 1,34 + 119,8 x 1,24 + 1.550 x 1,15 + 3.000 x 1,075 = 7.254,27 triÖu ®ång. Gäi tæng c¸c nguån vèn ®Çu t­ trung b×nh mçi n¨m lµ A ta cã: Ftæng = A x A = Ftæng x VËy tæng vèn ®Çu t­ trung b×nh hµng n¨m cho VQG lµ: A = 7.254,27 x = 7.254,27 x 0,082 = 594.850.000 (®ång) 3. Tæng hîp tæng gi¸ trÞ kinh tÕ VQGXT n¨m 2005 B¶ng 3.12 Tæng gi¸ trÞ kinh tÕ VQGXT STT C¸c s¶n phÈm/chøc n¨ng Gi¸ trÞ (VND) Gi¸ trÞ (USD) C¸c gi¸ trÞ sö dông trùc tiÕp 1 Gç 312.000.000 19622,6 2 Cñi 110.413.333 6944,23 3 L©m s¶n ngoµi gç 30.000.000 1886,79 4 Thuû s¶n 39.304.750.000 2471997,0 5 Khai th¸c tù nhiªn 6.750.000.000 424528,0 6 Du lÞch 438.500.000 27578,6 7 MËt ong 480.000.000 30188,7 8 Thøc ¨n cho gia sóc 540.000.000 33962,3 C¸c gi¸ trÞ sö dông gi¸n tiÕp 9 B¶o vÖ ®ª biÓn, ch¾n sãng vµ giã b·o 82.684.000.000 5.200.251,57 10 HÊp thô cacbon A A/15.900 Gi¸ trÞ lùa chän 363.648.744 22.871,0 Gi¸ trÞ phi sö dông 13 Gi¸ trÞ ®Ó l¹i 383.910.698 24.145,3 14 Gi¸ trÞ tån t¹i 594.850.000 37.411,95 Tæng céng 131.992.072.000 + A 8.301.388,0 Gi¸ trÞ kinh tÕ cña 1ha RNM 43.997.357,3 + A/3000 2.767,12+A/15900x3000 Nh­ vËy, gi¸ trÞ kinh tÕ tèi thiÓu hµng n¨m cña VQGXT ®­îc ­íc tÝnh vµo kho¶ng 132 tû ®ång ( thêi gi¸ n¨m 2005), lîi Ých nµy ph¶n ¸nh c¸c gi¸ trÞ sö dông trùc tiÕp (c¸c s¶n phÈm) vµ c¸c gi¸ trÞ sö dông gi¸n tiÕp (c¸c chøc n¨ng, dÞch vô cña §NN). Tuy nhiªn con sè trªn ch­a ph¶i lµ gi¸ trÞ thùc v× nghiªn cøu nµy cßn ch­a tÝnh ®Õn mét sè gi¸ trÞ tiÒm tµng nh­ c¸c gi¸ trÞ vÒ duy tr× §DSH, c¸c gi¸ trÞ phi sö dông cã tÝnh v¨n ho¸ tÝn ng­ìng. Do ®ã ta cã thÓ thÊy tæng lîi Ých mµ VQG ®em l¹i hµng n¨m lµ rÊt lín vµo kho¶ng 44 triÖu ®ång/ha. Theo kÕt qu¶ l­îng gi¸ s¬ bé gi¸ trÞ kinh tÕ cña mét sè vïng §NN ven biÓn cña GS. Mai Träng NhuËn vµ c¸c ®ång nghiÖp th× gi¸ trÞ kinh tÕ cña 1 ha §NN ë mét sè ®Þa ph­¬ng nh­ sau: cöa s«ng B¹ch §»ng lµ 7.704.600 ®ång/1ha, cöa s«ng V¨n óc lµ 11.336.650 ®ång/1ha, §NN cöa §¸y (b·i chiÒu Kim S¬n) lµ 16.882.500 ®ång/1ha, §NN cöa s«ng TiÒn lµ 47.420.200 ®ång/1ha, §NN vïng b·i triÒu T©y Nam Cµ Mau lµ 70.286.800 ®ång/1ha. So s¸nh c¸c con sè nµy víi gi¸ trÞ kinh tÕ VQGXT cho thÊy gi¸ trÞ kinh tÕ cña VQGXT lµ kh¸ lín so víi c¸c vïng §NN kh¸c ë miÒn B¾c. HiÓu ®­îc tÇm quan träng cña §NN ®Ó chóng ta cã thÓ ®­a ra ®­îc c¸c chÝnh s¸ch hîp lý nh»m h­íng tíi PTBV. Khi cã ®­îc c¸c chÝnh s¸ch phï hîp sö dông kh«n khÐo c¸c vïng §NN sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. NÕu ph¸t triÓn VQGXT theo h­íng bÒn v÷ng th× tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña vïng sÏ ngµy cµng t¨ng lªn do c¸c nguån lîi tù nhiªn ®­îc khai th¸c trong giíi h¹n sÏ tiÕp tôc s¶n xuÊt sinh khèi lín h¬n, t¹o n¨ng suÊt cao h¬n phôc vô ngµy cµng tèt h¬n lîi Ých cña con ng­êi. II. Quan ®iÓm, môc tiªu vµ gi¶i ph¸p cho PTBV VQG Xu©n Thuû 1. Quan ®iÓm Quan ®iÓm qu¶n lý vµ b¶o tån VQGXT lµ quan ®iÓm qu¶n lý tæng hîp, nh»m sö dông kh«n khÐo vµ bÒn v÷ng tµi nguyªn §NN vµ gi¶i quyÕt hµi hoµ c¸c mèi quan hÖ vÒ lîi Ých gi÷a c¸c bªn liªn quan, ®ång thêi ph¸t huy hÕt nh÷ng mÆt m¹nh cña hÖ sinh th¸i, ®¸p øng nhu cÇu th­êng nhËt cña con ng­êi nh­ng vÉn tho¶ m·n c¸c tiªu chÝ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 2. Môc tiªu Víi quan ®iÓm qu¶n lý, b¶o tån VQGXT theo h­íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng môc tiªu bao trïm lµ b¶o tån tèt vïng lâi cña VQGXT v× vïng lâi ®ãng vai trß trung t©m, ®Þnh h­íng cho tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kh¸c. NÕu b¶o tån tèt vïng lâi cña VQGXT sÏ lµ ®¶m b¶o v÷ng ch¾c cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña toµn khu vùc. Tõ ®ã cã thÓ x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ®a d¹ng vÒ sö dông TN - MT cho ®êi sèng hiÖn t¹i vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cu¶ c¸c thÕ hÖ t­¬ng lai. 3. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p 3.1. Gi¶i ph¸p cho vïng lâi a. Gi¶i ph¸p vÒ kinh tÕ Tµi nguyªn thiªn nhiªn cña VQG hiÖn nay vÉn bÞ khai th¸c bÊt hîp lý v× thÕ cÇn x©y dùng mét quü b¶o tån vµ ph¸t triÓn §NN cã sù s½n sµng ®ãng gãp cña ng­êi d©n v× theo nghiªn cøu trªn ®©y sù s½n sµng ®ãng gãp cña c¸c hé d©n trong vïng lµ t­¬ng ®èi lín. Khi quü nµy ®­îc thµnh lËp, cÇn cã mét c¬ chÕ qu¶n lý vµ sö dông hiÖu qu¶ ®Ó h¹n chÕ nh÷ng hµnh ®éng x©m h¹i tíi TNTN cña VQG ®ång thêi khi quü ho¹t ®éng hiÖu qu¶ sÏ t¨ng thªm lßng tin cña nh÷ng ng­êi ®ãng gãp, cña c¶ kh¸ch du lÞch vµ nh÷ng ng­êi quan t©m tíi VQGXT b. Gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý * Hoµn thiÖn bé m¸y qu¶n lý phôc vô cho c«ng t¸c qu¶n lý VQG Thùc tr¹ng qu¶n lý cña VQG ch­a t­¬ng xøng víi yªu cÇu thùc tiÔn ®Æt ra. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, VQG chÞu sù qu¶n lý trùc tiÕp cña Së NN & PTNT do ®ã rÊt nhiÒu vô vi ph¹m vÒ m«i tr­êng ¶nh h­ëng nghiªm träng tíi sù ph¸t triÓn cña ®éng thùc vËt VQG, lµm suy gi¶m nguån tµi nguyªn nhanh chãng. V× thÕ nhiÖm vô cÊp b¸ch hµng ®Çu lµ ph¶i x©y dùng vµ kiÖn toµn bé m¸y qu¶n lý tõ Trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng cho VQG, t¸c gi¶ xin m¹nh d¹n ®Ò xuÊt c¬ cÊu tæ chøc BQL cho VQG nh­ sau: Bé TNMT BQLVQG XT Phßng KH - KT Trung t©m DLST Së TNMT Phßng tæng hîp Phßng QLý vµ BVÖ * Bªn c¹nh ®ã cÇn ph¶i ®Çu t­ trang thiÕt bÞ, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng ®Ó phôc vô cho c¸c môc tiªu l©u dµi nh­: dÞch vô du lÞch, nghiªn cøu khoa häc, x©y dùng v­ên ­¬m; x©y dùng tr×nh diÔn c¸c m« h×nh v­ên thùc vËt hay tr¹m cøu hé ®éng vËt. * Cuèi cïng ph¶i n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý b»ng - Néi dung ®µo t¹o gåm : chuyªn m«n nghiÖp vô, ngo¹i ng÷, c¸c kü n¨ng qu¶n lý b¶o tån §DSH, ph¸t triÓn DLST vµ ph¸t triÓn céng ®ång. - H×nh thøc ®µo t¹o: cã thÓ ®µo t¹o tËp trung hoÆc t¹i chøc, c¶ dµi h¹n vµ ng¾n h¹n, ®µo t¹o ë trong n­íc vµ quèc tÕ. b. Gi¶i ph¸p b¶o tån tµi nguyªn thùc vËt, chim vµ §VHD * Qu¶n lý tµi nguyªn RNM: Ban qu¶n lý ph¶i x©y dùng kÕ ho¹ch qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyªn rõng ®ång thêi xö lý nghiªm minh c¸c vi ph¹m ph¸p luËt rõng, tuyªn truyÒn gi¸c ngé nh©n d©n b¶o vÖ rõng. * Qu¶n lý d­îc liÖu vµ ch¨n th¶ gia sóc + Nghiªm cÊm tuyÖt ®èi viÖc ®èt cñ gÊu vµ ch¨n th¶ gia sóc ë khu vùc, tõng b­íc vËn ®éng tuyªn truyÒn vµ xö lý triÖt ®Ó ®µn gia sóc ®ang ®­îc c¸c ®èi t­îng ch¨n th¶ tù do ë vïng lâi cña VQG. + Ban qu¶n lý cã thÓ ¸p dông biÖn ph¸p cÊp giÊy phÐp cho nh÷ng ng­êi vµo khu vùc thu h¸i d­îc liÖu. Trong giÊy phÐp ghi râ thêi h¹n, ®Þa ®iÓm, sè l­îng vµ ph­¬ng tiÖn thùc hiÖn. §ång thêi BQL ph¶i tæ chøc phæ biÕn quy chÕ vµ kiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn cña d©n. *Qu¶n lý b¶o vÖ chim thó vµ §VHD §©y lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p, kh«ng thÓ chØ gi¶i quyÕt trong néi vi cña VQG mµ cÇn ph¶i thùc thi gi¶i ph¸p tæng thÓ, ®ång bé, mang tÝnh phæ cËp réng r·i ®Õn toµn thÓ céng ®ång, cô thÓ : - Quy ho¹ch vµ b¶o vÖ nghiªm ngÆt nh÷ng b·i ¨n nghØ vµ c¸c sinh c¶nh quan träng cña chim vµ §VHD. - T¨ng c­êng c«ng t¸c tuÇn tra vµ b¾t gi÷, xö lý kiªn quyÕt c¸c hµnh vi x©m h¹i chim vµ §VHD. - Liªn kÕt víi c¸c ®iÓm ®Êt ngËp n­íc l©n cËn ®Ó cïng phèi hîp hµnh ®éng b¶o vÖ chim di tró. c. Gi¶i ph¸p b¶o vÖ nguån lîi thuû s¶n - Tæ chøc cÊp giÊy phÐp khai th¸c NLTS, x¸c ®Þnh râ ®èi t­îng ®­îc phÐp, thêi gian, ®Þa ®iÓm, ph­¬ng tiÖn khai th¸c, sè l­îng vµ chÊt l­îng loµi thuû s¶n ®­îc phÐp khai th¸c... Tr­íc khi nhËn ®­îc giÊy phÐp ng­êi d©n ph¶i ký cam kÕt thùc hiÖn nghiªm tóc quy chÕ qu¶n lý, trong ®ã cã c¸c ®iÒu kiÖn b¾t buéc nh­: chØ ®­îc lµm nh÷ng viÖc theo quy ®Þnh ë giÊy phÐp, kh«ng ®­îc khai th¸c NLTS mang tÝnh huû diÖt, kh«ng ®­îc s¨n bÉy chim thó vµ chÆt ph¸ c©y rõng, kh«ng ®­îc cã hµnh vi g©y « nhiÔm vµ lµm thay ®æi c¶nh quan m«i tr­êng... - Tæ chøc kiÓm tra vµ xö lý vi ph¹m ®èi víi mäi ®èi t­îng. Ng­êi kh«ng cã giÊy phÐp kh«ng ®­îc vµo khai th¸c, ng­êi cã giÊy phÐp mµ vi ph¹m tuú theo lçi nÆng nhÑ cã thÓ bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh hoÆc tÞch thu giÊy phÐp, nÕu vi ph¹m nhiÒu lÇn hoÆc vi ph¹m lçi nÆng cã thÓ bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. - Riªng hÖ thèng ®Çm t«m vµ v©y v¹ng: CÇn ph¶i ®ãng mèc giíi cè ®Þnh ®Ó khoanh b¶o vÖ chÆt chÏ vïng nu«i, x¸c lËp quy chÕ qu¶n lý, chó träng c¸c yªu cÇu vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng. 3.2. Gi¶i ph¸p cho vïng ®Öm a. Ho¹t ®éng tuyªn truyÒn GDMT VÒ ph¹m vi: C¸c ho¹t ®éng tuyªn truyÒn gi¸o dôc kh«ng chØ ®­îc thùc hiÖn trong ph¹m vi vïng ®Öm, c¸c x·, huyÖn l©n cËn mµ nªn më réng tíi c¶ kh¸ch du lÞch.. VÒ gi¶i ph¸p tuyªn truyÒn gi¸o dôc: - Phèi hîp víi c¸c c¬ quan nghiªn cøu khoa häc, c¸c viÖn c¸c Së cã liªn quan so¹n th¶o c¸c tµi liÖu giíi thiÖu vÒ VQG; tµi liÖu vÒ rõng vµ m«i tr­êng cho häc sinh phæ th«ng; tµi liÖu vÒ ph¸p luËt liªn quan ®Õn §NN… - X©y dùng, ph¸t triÓn vµ tæ chøc ho¹t ®éng cho c¸c c©u l¹c bé xanh ë mçi th«n xãm. - X©y dùng, giíi thiÖu phim, ¶nh vÒ BVMT vµ tµi nguyªn rõng ë VQG. - Phèi hîp víi Së chñ qu¶n, c¸c tr­êng häc cña tØnh, huyÖn vµ c¸c tæ chøc, ®oµn thÓ tæ chøc c¸c ho¹t ®éng thi t×m hiÓu vÒ VQG, vÒ m«i tr­êng biÓn… Ban qu¶n lý cÇn cã sù hç trî më réng vµ sö dông tèi ®a m¹ng l­íi tuyªn truyÒn viªn cña c¸c ®¬n vÞ ho¹t ®éng x· héi tõ cÊp huyÖn ®Õn x·. b. Ho¹t ®éng hç trî kü thuËt Trang bÞ cho céng ®ång nh÷ng kiÕn thøc kü thuËt míi vÒ th©m canh vµ trau dåi kü n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh gióp cho ®a sè ng­êi d©n ë vïng ®Öm cã ®­îc thu nhËp thay thÕ æn ®Þnh tõ ngay m«i tr­êng canh t¸c ë vïng ®Öm, tõng b­íc gi¶m søc Ðp vÒ khai th¸c tµi nguyªn tù nhiªn tõ vïng ®Öm lªn vïng lâi cña VQGXT. C¸c ho¹t ®éng cô thÓ: - TËp huÊn kü thuËt: ChuyÓn giao c¸c tiÕn bé kü thuËt th©m canh c©y lóa, VAC, nu«i trång thuû s¶n, ngµnh nghÒ phô truyÒn thèng, ngµnh nghÒ míi ... §Æc biÖt quan t©m chuyÓn giao nh÷ng c«ng nghÖ th©n thiÖn víi m«i tr­êng nh­: nu«i ong, sinh vËt c¶nh ... - Cö c¸c chuyªn gia kü thuËt h­íng dÉn vµ gióp ®ì céng ®ång trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. Th­êng xuyªn cung cÊp th«ng tin, kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt th©m canh trªn nhiÒu kªnh th«ng tin cho céng ®ång nh»m ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt . c. Ho¹t ®éng hç trî tµi chÝnh Hç trî mét phÇn tµi chÝnh cho céng ®ång gióp hä cã ®­îc thu nhËp thay thÕ míi, ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña céng ®ång (c¸c hç trî nµy chñ yÕu nh»m vµo c¸c ®èi t­îng ®ang cã ho¹t ®éng khai th¸c tµi nguyªn ë VQG). Cô thÓ trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, chuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖp sang NTTS, hç trî gièng c©y ¨n qu¶, x©y dùng m« h×nh VAC, ph¸t triÓn ch¨n nu«i b»ng c¸ch cho vay vèn ­u ®·i, hç trî c«ng t¸c thó y vµ b¶o vÖ thùc vËt, hç trî m« h×nh nu«i ong vµ trång nÊm. §èi víi c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng: ®µo t¹o c¸c nghÒ thªu ren, m©y tre ®an xuÊt khÈu, nghÒ méc… 3.3. Gi¶i ph¸p cho ph¸t triÓn DLST - §µo t¹o c¸n bé qu¶n lý du lÞch thÝch hîp víi m« h×nh DLST - §µo t¹o h­íng dÉn viªn, tiÕp viªn, nh©n viªn phôc vô kh¸c, chó ý båi d­ìng nghiÖp vô du lÞch vµ ph¸t triÓn kü n¨ng ngo¹i ng÷. - T¨ng c­êng sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph­¬ng: + Quy ho¹ch qu¶n lý c¸c dÞch vô cho ng­êi d©n tham gia gåm: nhµ nghØ, ph­¬ng tiÖn ®­a ®ãn kh¸ch, b¸n hµng l­u niÖm vµ c¸c s¶n phÈm truyÒn thèng cña ®Þa ph­¬ng. + Ng­êi d©n cïng tham gia gi¸m s¸t ho¹t ®éng du lÞch cña du kh¸ch nh»m ph¸t hiÖn vµ ng¨n chÆn kÞp thêi c¸c hµnh vi ph¸ ho¹i m«i tr­êng. - TiÕp thÞ qu¶ng b¸ m« h×nh DLST cho VQGXT: + T¨ng c­êng Marketing trªn c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng d­íi nhiÒu h×nh thøc phæ biÕn nh­: in tê r¬i, trang Web, khuyÕn m·i DLST, tæ chøc mïa du lÞch ë VQGXT... + Liªn kÕt c¸c Tour vµ c¸c C«ng ty l÷ hµnh ®Ó më mang ph¸t triÓn m« h×nh ra ngoµi ph¹m vi tØnh. 4. KiÕn nghÞ * KiÕn nghÞ ®èi víi c¬ quan qu¶n lý cÊp trung ­¬ng + Ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chiÕn l­îc qu¶n lý l©u dµi nh»m sö dông kh«n khÐo c¸c nguån tµi nguyªn §NN cña quèc gia. + Hµng n¨m cÇn ph¶i cã sù ®Çu t­ kinh phÝ cao h¬n n÷a vµ hç trî kü thuËt cho c¸c vïng §NN, ®Æc biÖt lµ c¸c vïng ®Êt cã tÇm quan träng quèc tÕ th× ®iÒu nµy lµ v« cïng cÇn thiÕt. * KiÕn nghÞ víi c¬ quan qu¶n lý cÊp ®Þa ph­¬ng + C¸c c¬ quan cÊp tØnh cÇn ph¶i phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c c¬ quan qu¶n lý cÊp trung ­¬ng nh»m thùc hiÖn tèt chiÕn l­îc qu¶n lý vµ sö dông bÒn v÷ng c¸c vïng §NN t¹i ®Þa ph­¬ng m×nh. + Ban hµnh c¸c v¨n b¶n d­íi luËt phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña ®Þa ph­¬ng m×nh nh»m ph¸t huy tèt nhÊt tiÒm n¨ng vµ lîi thÕ cña vïng. + CÇn cã c¸c ho¹t ®éng thiÕt thùc ®Ó ®­a chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ nhµ n­íc ®i vµo ®êi sèng, gióp hä nhËn thøc mét c¸ch ®Çy ®ñ tr¸ch nhiÖm ®èi víi §NN. * KiÕn nghÞ ®èi víi céng ®ång c¸c x· vïng ®Öm + NÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn tiÒm n¨ng nu«i trång vµ khai th¸c nguån lîi thuû s¶n lµ nguån sèng quan träng cña céng ®ång d©n c­ vïng ®Öm. NÒn s¶n xuÊt nµy phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn, muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, con ng­êi ph¶i lùa chän gi¶i ph¸p “chung sèng hµi hoµ víi thiªn nhiªn”. NÕu con ng­êi tµn ph¸ hoÆc tµn ph¸ thiªn nhiªn qu¸ møc sÏ ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ. V× thÕ, céng ®ång ®Þa ph­¬ng cÇn hiÓu ®­îc r»ng thùc hiÖn môc tiªu b¶o tån còng chÝnh lµ ph¸t huy tiÒm n¨ng kinh tÕ ®Þa ph­¬ng g¾n liÒn víi nhiÖm vô BVMT nh»m tho¶ m·n lîi Ých mäi mÆt c¶ tr­íc m¾t vµ l©u dµi cña céng ®ång. + Kh«ng ngõng n©ng cao, trau dåi kiÕn thøc vÒ tÇm quan träng cña §NN ®èi víi cuéc sèng cña céng ®ång. Tõ ®ã, tù gi¸c thùc hiÖn nghiªm tóc c¸c quy ®Þnh cña c¸c cÊp qu¶n lý, tÝch cùc tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ nguån tµi nguyªn phong phó nµy. KÕt LuËn V­ên quèc gia Xu©n Thuû cã vai trß v« cïng quan träng trong viÖc b¶o vÖ c¶nh quan vµ nguån gen quý hiÕm, b¶o vÖ c¸c gi¸ trÞ lÞch sö v¨n ho¸, ®ång thêi ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ phong phó cña hÖ sinh th¸i §NN, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña céng ®ång ®Þa ph­¬ng. Tuy nhiªn, ®©y còng lµ hÖ sinh th¸i rÊt nh¹y c¶m, nÕu kh«ng cã gi¶i ph¸p qu¶n lý ®óng ®¾n th× nguån tµi nguyªn nµy rÊt dÔ bÞ suy tho¸i. §Ò tµi “ §¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña V­ên quèc gia Xu©n Thñy – tØnh Nam §Þnh nh»m h­íng tíi ph¸t triÓn bÒn v÷ng ” bao gåm 3 ch­¬ng chÝnh: Ch­¬ng I Tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña vïng ®Êt ngËp n­íc vµ quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng nh»m cung cÊp nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n nhÊt liªn quan ®Õn §NN, §NNVB, tæng gi¸ trÞ kinh tÕ vµ c¸c cÊu phÇn cña nã ®ång thêi ®­a ra quy tr×nh chung ®Ó thùc hiÖn mét nghiªn cøu l­îng gi¸ kinh tÕ §NN. Ngoµi ra trong ch­¬ng nµy t¸c gi¶ còng ®Ò cËp ®Õn kh¸i niÖm ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ mèi liªn hÖ gi÷a ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ tæng gi¸ trÞ kinh tÕ. Ch­¬ng II HiÖn tr¹ng khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn ë V­ên quèc gia Xu©n Thñy – tØnh Nam §Þnh. Ch­¬ng nµy nh»m ®em l¹i h×nh ¶nh tæng quan nhÊt vÒ VQGXT bao gåm vÞ trÝ ®Þa lý, khÝ hËu, ®Þa h×nh, tiÒm n¨ng trï phó cña hÖ sinh th¸i n¬i ®©y, hiÖn tr¹ng khai th¸c vµ sö dông TNTN. PhÇn cuèi cña ch­¬ng, t¸c gi¶ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña c¸c h×nh thøc khai th¸c trªn ®èi víi môc tiªu b¶o tån cña VQG vµ ph©n tÝch c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù suy gi¶m TNTN trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Ch­¬ng III §¸nh gi¸ tæng gi¸ trÞ kinh tÕ vµ ®Ò xuÊt quan ®iÓm, gi¶i ph¸p cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng V­ên quèc gia Xu©n Thñy – tØnh Nam §Þnh. Trong ch­¬ng nµy, t¸c gi¶ tiÕn hµnh tÝnh to¸n tæng gi¸ trÞ kinh tÕ cña VQGXT bao gåm c¸c gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ phi sö dông. Víi c¸c gi¸ trÞ dÔ l­îng ho¸, ®Ò tµi sö dông c¸c sè liÖu thu thËp ®­îc vµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng ®Ó quy ®æi. Víi c¸c gi¸ trÞ khã l­îng ho¸ h¬n, t¸c gi¶ ¸p dông ph­¬ng ph¸p chi phÝ thay thÕ hay c¸c thiÖt h¹i phßng tr¸nh ®­îc hµng n¨m. Víi c¸c gi¸ trÞ ®Æc biÖt khã l­îng ho¸ lµ gi¸ trÞ lùa chän vµ gi¸ trÞ ®Ó l¹i, ®Ò tµi dïng ph­¬ng ph¸p CVM ®Ó tÝnh to¸n b»ng c¸ch lËp phiÕu hái, sau ®ã xö lý th«ng tin thu ®­îc b»ng phÇn mÒm MFIT3. §Ò tµi ®· ®¸nh gi¸ t­¬ng ®èi toµn diÖn c¸c gi¸ trÞ cña VQGXT, trong ®ã cã c¶ c¸c gi¸ trÞ chøc n¨ng vµ c¸c gi¸ trÞ kh«ng sö dông nªn ®· kh¾c phôc ®­îc h¹n chÕ cña c¸c nghiªn cøu tr­íc ®©y. Dùa vµo kÕt qu¶ tÝnh to¸n ®­îc, trong phÇn cuèi cïng cña ®Ò tµi t¸c gi¶ ®­a ra mét sè kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p tr­íc m¾t còng nh­ l©u dµi nh»m gióp ®Þa ph­¬ng qu¶n lý vµ b¶o vÖ tèt h¬n nguån tµi nguyªn rÊt cã gi¸ trÞ ë ®©y ®ång thêi ph¸t huy tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña DLST. Bªn c¹nh c¸c kÕt qu¶ ®¹t ®­îc, ®Ò tµi vÉn cßn mét sè h¹n chÕ nh­ cì mÉu ®iÒu tra cã thÓ vÉn ch­a ®ñ lín nªn kh«ng tr¸nh khái sai sè trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch, qu¸ tr×nh ®iÒu tra thu thËp sè liÖu trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh nªn míi chØ ph¶n ¸nh ®­îc phÇn nµo gi¸ trÞ thùc tÕ t¹i ®Þa ®iÓm nghiªn cøu. NÕu ®Ò tµi ®­îc tiÕp tôc ph¸t triÓn trong t­¬ng lai, c¸c h¹n chÕ trªn cã thÓ ®­îc kh¾c phôc vµ ®em l¹i kÕt qu¶ tèt h¬n. MÆc dï ®· cè g¾ng hÕt søc nh­ng ch¾c ch¾n ®Ò tµi cßn rÊt nhiÒu thiÕu sãt. Em rÊt mong c¸c thÇy c« vµ b¹n bÌ ®ãng gãp ý kiÕn còng nh­ gióp ®ì em hoµn thiÖn nh÷ng kü n¨ng vµ kiÕn thøc cÇn thiÕt ®Ó t«i cã thÓ ph¸t triÓn ®Ò tµi cña m×nh sau nµy. danh môc Tµi liÖu tham kh¶o A. Tµi liÖu tiÕng ViÖt 1. Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n & VQGXT (2004) Quy ho¹ch qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn VQGXT 2004 – 2010. 2. Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, tr­êng §HKTQD (2003), Gi¸o tr×nh Du lÞch sinh th¸i. 3. Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr­êng (2003) B¶o tån vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c vïng ®Êt ngËp n­íc ViÖt Nam. 4. Bé tµi nguyªn m«i tr­êng, Côc B¶o vÖ m«i tr­êng (1996) H­íng dÉn c«ng ­íc vÒ c¸c vïng ®Êt ngËp n­íc Ramsar, Iran 1971. 5. Bé tµi nguyªn m«i tr­êng, Côc B¶o vÖ m«i tr­êng (2003) L­îng gi¸ kinh tÕ ®Êt ngËp n­íc. 6. PGS.TS. NguyÔn ThÕ Chinh (chñ biªn) (2003), Gi¸o tr×nh kinh tÕ vµ qu¶n lý m«i tr­êng, §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, NXB Thèng kª, Hµ Néi. 7. TS. NguyÔn Quang Dong (2003), Bµi gi¶ng Kinh tÕ l­îng, §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, NXB Thèng kª, Hµ Néi. 8. §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, Khoa kinh tÕ – qu¶n lý MT & §« thÞ (2004), Kû yÕu héi th¶o khoa häc Kinh tÕ häc m«i tr­êng víi viÖc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña ®Êt ngËp n­íc. 9. L. Emerton (12-1998), C¸c c«ng cô kinh tÕ ®Ó ®Þnh gi¸ ®Êt ngËp n­íc ë §«ng Phi, IUCN. 10. GS. TSKH. §ç §×nh S©m (chñ biªn) (2005), Tæng quan Rõng ngËp mÆn ViÖt Nam, NXB N«ng NghiÖp, Hµ Néi. 11.GS. TS. Vò ThiÕu & PTS NguyÔn Quang Dong (1/1997), Bµi tËp Kinh tÕ l­îng vµ h­íng dÉn phÇn mÒm thùc hµnh Microfit, NXB Thèng Kª, Hµ Néi. 12. TS. NguyÔn Cao V¨n (chñ biªn) vµ TS. TrÇn Th¸i Ninh (2002), Lý thuyÕt x¸c suÊt vµ thèng kª to¸n, §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, NXB Thèng kª, Hµ Néi. B. Tµi liÖu tiÕng Anh 13. Barbier, E.B., (1993) Valuing tropical wetland benefits: Economic methodologies and applications . 14. Barbier, E.B., (1994) Valuing Environmental Functions: tropical wetland, Land Economics. 15. Intergovermental Panel on Climate Change (IPCC), Good Practice Guidance for Land Use and Land Use Change and Forestry. 16. Lucy Emerton, L.D.C.B.Kekulandala (2003), Assessment of the Economic Value of Muthurajawela Wetland, IUCN. 17. Vò TÊn Ph­¬ng & Ng« §×nh QuÕ, (10-2005), Report on Site - Species Selection and Baseline Carbon Quantification for Pilot Area. 18. Scott, D.A.(ed.) (1989), A Directory of Asian Wetland, IUCN, Gland Swizerland and Cambridge UK. Phô lôc 1 - Ngµnh thùc vËt VQG Stt Taxon Hä Chi Loµi 1 KhuyÕt thùc vËt (Pteridophyta) 5 7 7 2 Thùc vËt h¹t kÝn (Angiospermae) 37 92 108 2.1- Thùc vËt hai l¸ mÇm (Dictyledons) 31 67 84 2.2- Thùc vËt mét lµ mÇm (Monocotyledons) 6 25 34 Tæng céng 42 99 116 Nguån Quy ho¹ch qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn VQGXT 2004 – 2010. Phô lôc 2: Thèng kª thµnh phÇn ®éng vËt VQGXT H¹ng môc Loµi Hä Bé Sè loµi ghi trong S§VN/S§TG Thó 9 5 4 1/10 Chim 215 41 13 5/11 Bß s¸t 18 8 2 5/0 Õch nh¸i 10 4 1 - C¸ 107 44 12 - §éng vËt ®¸y 138 39 4 - Tæng 497 141 36 11/11 Ghi chó: S§VN: S¸ch ®á ViÖt Nam. S§TG: S¸ch ®á thÕ giíi Nguån quy ho¹ch, qu¶n lý vµ ph¸t triÓn VQGXT ®Õn 2020. phô lôc 3 C¸c loµi chim ®­îc ghi trong s¸ch ®á ThÕ giíi vµ s¸ch ®á ViÖt Nam t¹i VQG. TT Tªn khoa häc Tªn ViÖt Nam IUCN S§VN 1 Tringa guttifer Cho¾t lín má vµng EN 2 Limnodromus semipalmatus Cho¾t ch©n mµng lín NT R 3 Eurynorhynchus pygmeus Cho¾t má th×a VU 4 Vanellus cinereus Te vµng NT 5 Larussaundersi Mßng bÓ má ng¾n VU R 6 Egretta eulophotes Cß tr¾ng trung quèc VU 7 Threskiornis melanocephalus Cß qu¾m ®Çu ®en NT 8 Platalea minor Cß th×a EN R 9 Pelecanus philippensis Bå n«ng ch©n x¸m VU R 10 Mycteria leucocephala Cß l¹o Ên ®é NT R 11 Terpsiphone atrocaudata Thiªn ®­êng ®u«i ®en NT Ghi chó: IUNC 1996: T×nh tr¹ng c¸c loµi trong S¸ch ®á c¸c loµi ®éng vËt cña thÕ giíi. EN (Endangered): bÞ ®e do¹ nghiªm träng. VU (Vulnerable) s¾p bÞ ®e do¹ nghiªm träng, NT (Near- Threatened) gÇn bÞ ®e do¹. VN 2000: T×nh tr¹ng bÞ ®e do¹ cña loµi trong s¸ch ®á cña ViÖt Nam n¨m 2000: R (Rare) loµi hiÕm. Nguån Quy ho¹ch qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn VQGXT 2004 – 2010. phô lôc 4 PhiÕu §iÒu tra VQG XT cã tiÒm n¨ng rÊt lín vÒ kinh tÕ vµ ®a d¹ng sinh häc. Nh÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn n¬i ®©y kh«ng chØ cã gi¸ trÞ vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i mµ cßn cã gi¸ trÞ kinh tÕ, v¨n ho¸ khoa häc vµ du lÞch. Tuy nhiªn nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nµy ®ang bÞ ®e do¹ nghiªm träng do 1 sè ng­êi d©n thiÕu ý thøc ®· lÐn lót khai th¸c tr¸i phÐp. NÕu t×nh tr¹ng nµy tiÕp tôc t¸i diÔn th× hÖ sinh th¸i trï phó cña VQG cã nguy c¬ bÞ mÊt ®i. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nªu trªn, gi¶ sö cã 2 quü ®­îc h×nh thµnh. Quü 1 : Dïng ®Ó b¶o tån vµ ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ë VQG XT nh»m duy tr× chóng phôc vô nhu cÇu sö dông hiÖn t¹i cña b¸c/ anh/ chÞ. Quü 2 : Dïng ®Ó b¶o tån vµ ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn n¬i ®©y nh»m duy tr× chóng ®¸p øng nhu cÇu sö dông cña thÕ hÖ t­¬ng lai. Xin b¸c/ anh/ chÞ cho biÕt ý kiÕn cña m×nh qua 1 sè c©u hái d­íi ®©y. L­u ý: PhiÕu th¨m dß ý kiÕn nµy ®­îc thùc hiÖn ®Ó thu thËp th«ng tin, phôc vô môc ®Ých nghiªn cøu, trªn thùc tÕ nh÷ng ng­êi ®­îc hái sÏ kh«ng bÞ buéc ph¶i ®ãng gãp bÊt kú mét kho¶n tiÒn nµo. B¸c/anh/chÞ ®¸nh dÊu P vµo c¸c « * mµ b¸c/anh/chÞ lùa chän C©u 1 Gia ®×nh b¸c/ anh/ chÞ cã s½n sµng ®ãng gãp cho quü 1 kh«ng? Cã * ChuyÓn sang c©u 3 Kh«ng * ChuyÓn sang c©u 4 C©u 2 Gia ®×nh b¸c/ anh/ chÞ cã s½n sµng ®ãng gãp cho quü 2 kh«ng? Cã * ChuyÓn sang c©u 3 Kh«ng * ChuyÓn sang c©u 4 C©u 3 Møc ®ãng gãp cao nhÊt mµ gia ®×nh b¸c/ anh/ chÞ dång ý ®ãng gãp cho quü 1 lµ bao nhiªu? 10.000 ®ång * 60.000 ®ång * 20.000 dång * 70.000 ®ång * 30.000 dång * 80.000 ®ång * 40.000 dång * 90.000 ®ång * 50.000 ®ång * 100.000 ®ång * Møc ®ãng gãp kh¸c ( cô thÓ................................................................................) C©u 4 Møc ®ãng gãp cao nhÊt mµ gia ®×nh b¸c/ anh/ chÞ dång ý ®ãng gãp cho quü 2 lµ bao nhiªu? 10.000 ®ång * 60.000 ®ång * 20.000 dång * 70.000 ®ång * 30.000 dång * 80.000 ®ång * 40.000 dång * 90.000 ®ång * 50.000 ®ång * 100.000 ®ång * Møc ®ãng gãp kh¸c ( cô thÓ................................................................................) C©u 5 B¸c/ anh/ chÞ cho biÕt lý do kh«ng ®ãng gãp cho quü? B¶o vÖ VQG XT lµ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ * Sè tiÒn ®ãng gãp cã thÓ bÞ sö dông l·ng phÝ * Lý do kh¸c ( Cô thÓ.............................................................................................) D­íi ®©y lµ 1 sè th«ng tin vÒ c¸ nh©n C©u 6 Giíi tÝnh Nam * N÷ * C©u 7 B¸c/ anh/ chÞ n¨m nay bao nhiªu tuæi : .........................tuæi C©u 8 Gia ®×nh b¸c/ anh/ chÞ cã mÊy ng­êi : ........................ng­êi C©u 9 Tr×nh ®é häc vÊn Trung häc c¬ së * PTTH * C§ * §H * Kh¸c ( cô thÓ........................................................................................................) C©u 10 NghÒ nghiÖp hiÖn nay cña b¸c/ anh/ chÞ lµ g×? Kinh doanh * C«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc * Ng­ nghiÖp * NghØ h­u * Gi¸o viªn * Kh¸c (cô thÓ .................................................) Thu nhËp hµng ngµy cña b¸c/anh/chÞ cã liªn quan tíi nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cña VQGXT hay kh«ng? Cã * Kh«ng * C©u 11 Thu nhËp hµng th¸ng cña gia ®×nh b¸c/ anh/ chÞ? D­íi 500.000 ®ång * 1.500.000 - 2.000.000 ®ång * 500.000 - 1.000.000 ®ång * 2.000.000 - 2.500.000 ®ång * 1.000.000 - 1.500.000 ®ång * Trªn 2.500.000 ®ång * Xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì cña b¸c/anh/chÞ ! ¶nh 1. B¶n ®å v­ên quèc gia Xu©n Thuû ¶nh 2 Rõng ngËp mÆn v­ên quèc gia Xu©n Thuû ¶nh 3 C¸c loµi chim n­íc cña VQG Xu©n Thuû ¶nh 4 Mét sè loµi thuû s¶n cña VQG ._.