Dancheong-Nét kiến trúc độc đáo của Hàn Quốc

hệ thuật trang trí truyền thống của các nước này cũng có nhiều điểm chung. Nếu được chiêm ngưỡng các công trình kiến trúc cổ của các nước châu châu Á, ta sẽ nhận ra những mái ngói cầu kì, nền móng vững chãi, kèo cột, cho đến cả những họa tiết trang trí trên tường, trên các xà ngang đều mang những nét tương tự nhau đến nỗi nếu không nắm rõ đặc trưng kiến trúc cổ của từng nước, ta sẽ dễ dàng bị nhầm lẫn. Kiến trúc cổ Hàn Quốc có một nét đặc trưng đó là sử dụng một số màu sắc và các họa tiết trang trí độc đáo để trang trí trên mái nhà, các cột, mái hiên của các tòa kiến trúc lớn. Việc trang trí các họa tiết màu sắc này được gọi là Dancheong – một nét nghệ thuật truyền thống độc đáo của Hàn Quốc. Không những thể hiện vẻ đẹp và nghệ thuật đích thực, Dancheong còn mang tính ứng dụng rất cao. Tuy nhiên, không nhiều người nước ngoài, thậm chí ngay cả người Hàn Quốc biết cũng như hiểu rõ về nghệ thuật trang trí kiến trúc độc đáo này bằng âm nhạc thị trường, điện ảnh hay ẩm thực truyền thống – những nét đặc trưng văn hóa khác của Hàn Quốc. Hình 1,2: Một số hình ảnh về Dancheong Với mục tiêu khám phá được những giá trị của Dancheong - hình trang trí màu sắc theo kiểu Hàn Quốc, chúng em đã quyết định thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học này. Hy vọng qua bài báo cáo khoa học, các thầy cô, sinh viên khoa Hàn Quốc cũng tất cả những ai quan tâm và yêu mến văn hóa Hàn Quốc cũng có thể hiểu rõ hơn về nghệ thuật trang trí đầy ấn tượng này. HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 53 II. NỘI DUNG 1. Dancheong là gì? Dancheong (단청) là thuật ngữ chỉ nghệ thuật trang trí trên bề mặt vật liệu gỗ của các tòa kiến trúc cổ Hàn Quốc như đền chùa, cung điện, Dancheong nổi bật với nhiều màu sắc (thường là 5 màu) cùng các hình dạng, họa tiết khác nhau mang những ý nghĩa tượng trưng riêng. Dancheong là sự thăng hoa các biểu tượng may mắn, có sự hài hoà về mặt hình dáng của mọi tạo vật, lưu trữ ý nghĩa cuộc sống trong từng màu sắc thiên nhiên. Qua đó có thể nhận thấy dân tộc Hàn Quốc đã lĩnh hội được nguyên tắc của sự vật từ các màu sắc của tạo hoá, cũng như rất am hiểu âm dương ngũ hành, sự hài hoà của ngũ sắc. Trong các lĩnh vực nghệ thuật truyền thống của Hàn Quốc, cái có thể gợi lên dễ dàng sự đẹp đẽ của màu sắc và hình ảnh chính là Dancheong. Nếu tách từng chữ ra để lý giải thì Dancheong (丹靑) là giới hạn giữa sự hoà hợp và tương phản của hai màu đỏ và xanh lục. Dan (丹) nghĩa là “chu sa”– một loại quặng có màu đỏ gạch còn Cheong (靑) theo tiếng Hán là “Thanh”– màu xanh lá cây. Đó là hai màu đặc trưng, cơ bản nhất của Dancheong, thể hiện sự đối lập và tương quan lẫn nhau, tương tự như khái niệm Âm Dương trong văn hóa các nước châu Á. 2. Thời gian ra đời, lịch sử phát triển của Dancheong: 2.1. Thời gian ra đời: Thời điểm ra đời chính xác của Dancheong đến nay vẫn chưa được xác định do nhiều giả thuyết trái ngược nhau. Nhiều chứng cứ cho rằng Dancheong bắt đầu xuất hiện từ thời kì Tam Quốc (khoảng từ năm 57 TCN đến 668). Tuy nhiên cũng có ý kiến cho rằng Dancheong đã xuất hiện từ rất sớm, từ thời tiền sử trên các ban thờ thần linh, nhưng đến thời Tam Quốc mới được phổ biến. 2.2. Lịch sử phát triển: Thời kì Tam Quốc (삼국시대): Văn hóa thời kì này chịu ảnh hưởng của nước bạn Trung Quốc, đặc biệt ở vương quốc Baekje thường giao lưu với Trung Quốc qua đường biển. Điều này cũng được thể hiện ở Dancheong của vương quốc Beakje với các họa tiết như Tứ thần (Thanh Long, Bạch Hổ, Chu Tước, Huyền Vũ), rồng, phượng hoàng, lá cây kim ngân, Ở Goguryeo, Dancheong được sử dụng rộng rãi trên tranh vẽ trên tường điện thờ, thư đường, miếu mộ, với các hình họa tiết đa dạng (hoa sen, mây, rồng, pháo hoa). Nhưng đặc biệt ở vương quốc Silla, nhất là thời kì Silla thống nhất, Dancheong phổ biến đến mức ngay cả nhà dân thường cũng được trang trí với những họa tiết này, với 5 màu cơ bản. Thời kì Goryeo (고려시대): Ở thời kì này, Phật giáo chính thức được chọn làm quốc giáo. Dancheong vì thế cũng xuất hiện rất rộng rãi ở các đền, chùa, ban thờ để trang trí, thể hiện tư tưởng Phật giáo qua các họa tiết, cách sử dụng màu sắc. Thời kì Joseon (조선시대): Hầu hết các công trình kiến trúc cổ có trang trí Dancheong còn được bảo tồn ở Hàn Quốc hiện nay đều thuộc vào thời kì này. HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 54 Dancheong lúc này đã đạt trình độ phát triển cao độ, với nhiều thể loại phức tạp hơn, cùng sự phối màu tinh tế. Đặc biệt, ở thời kì này người ta sử dụng rất nhiều màu vàng trên các họa tiết Dancheong nhằm thể hiện được sự lộng lẫy, cao sang cũng như quyền uy của hoàng tộc. 2.3. Mục đích sử dụng Dancheong: Dancheong không chỉ đơn thuần là một hình thức trang trí mà được sáng tạo ra với nhiều mục đích khác nhau: - Thể hiện sự oai nghiêm, quyền lực (khi được trang trí ở hoàng cung). - Bảo vệ tòa kiến trúc khỏi nắng gió. - Che giấu bề mặt thô ráp của vật liệu sử dụng. - Mang tính trưng bày, biểu tượng và kỉ niệm những sự kiện lớn. - Diệt trừ, xua đuổi ma quỷ. 3. Phân loại Dancheong: Dancheong có rất nhiều loại nhưng về cơ bản có thể chia thành 6 loại chính sau: - Gachil Dancheong (가칠단청): Là Dancheong không có hoạ tiết gì và chỉ được sơn bằng một màu duy nhất; với cột trụ được sơn màu đất đỏ và phần còn lại được sơn màu xanh ngọc; được sử dụng nhiều ở cung điện, miếu mộ, nơi nghỉ của các nhà sư ở đền Phật giáo Hình 3: Gachil Dancheong - Geutgi Dancheong (긋기단청): là Dancheong được vẽ bằng những đường nét bằng mực tàu và những đường nét nhánh cạnh nhau theo hình dáng của xà đỡ (부재) trên Gachil Dancheong. Ngoài ra. cũng tuỳ theo hoàn cảnh mà có những lúc có thể dùng nhiều hơn 2 màu sắc. Cũng có trường hợp ở đầu các xà đỡ có các hoạ tiết đơn giản như hoạ tiết hoa mai hoặc hoạ tiết “hoa thái bình”(태평화). Geutgi Dancheong được sử dụng nhiều ở bên trong các toà nhà phụ nhà nguyện, nơi nghỉ của các nhà sư ở những ngôi đền Phật giáo và hyanggu (đền và trường học Nho giáo để dạy học sinh địa phương thời Joseon). HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 55 Hình 4: Geutgi Dancheong - Moro Dancheong (모로단청): còn được gọi là Meori Danchoeng (머리단청), là Dancheong mà chỉ ở phần cuối của xà đỡ có các hoạ tiết tương đối đơn giản, chỉ vẽ vào chính giữa của xà đỡ và để nguyên trạng thái được sơn một màu duy nhất, tạo cảm giác tao nhã mà không hề rắc rối hay hoa mĩ. Moro Dancheong chủ yếu được sử dụng nhiều ở những nơi như các toà tháp của đền Phật giáo hay ở vọng lâu các toà nhà phụ của cung điện. Hình 5: Moro Dancheong - Geummoro Dancheong (금모로단청): còn được gọi là Oelgeum Dancheong (얼금단청), có các hoạ tiết Meoricho được thiết kế phức tạp hơn so với Moro Dancheong và gần giống so với Geum Dancheong. Geummoro Dancheong giữ nguyên phần giữa khoảng trống cùng với Moro Dancheong hoặc cũng thêm vào các hoạ tiết đơn giản hay các hoạ tiết hình học đơn sắc. HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 56 Hình 6: Geummoro Dancheong - Geum Dancheong (금단청): là Dancheong mà ở tất cả các phần trống của xà đỡ đều được sơn một cách phức tạp và hoa mĩ như thêu trên lụa, sau đó sử dụng các chữ mạ vàng. Geum Dancheong được sử dụng nhiều ở chính điện của đền chùa hay cung điện hoàng gia. Hình 7: Geum Dancheong - Gatjeun Dancheong (갖은금단청): Gần giống với Geum Dancheong, nhưng cáchoạ tiết được xếp chồng lên nhau tỉ mỉ và phức tạp hơn, cũng có trường hợp vẽ động thực vật hay vẽ hình nàng tiên lên trên hoạ tiết và làm nổi các hoạ tiết lên trên bề mặt (gọi là고분법) hay sử dụng các hoạ tiết bằng vàng tạo nên hiệu quả hoành tráng. HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 57 Hình 8: Gatjeun Dancheong Mỗi loại Dancheong đều có một phong cách khác nhau . Dựa vào Dancheong, ta có thể hiểu rõ được đặc điểm, cấu trúc, môi trường xung quanh của công trình kiến trúc và có thể biết được Dancheong nào phù hợp với tầng lớp xã hội nào. 4. Nghệ thuật sử dụng màu sắc trong Dancheong: Dancheong thường có 5 màu chính là đỏ, xanh lục, vàng, trắng và đen (Ngũ sắc); biểu trưng cho Ngũ hành: Màu sắc Ngũ hành Phương hướng Mùa Thần bảo hộ Xanh Mộc Đông Mùa xuân Thanh Long Đỏ Hỏa Nam Mùa hè Chu Tước Vàng Thổ Trung tâm Chuyển mùa Nhân Hoàng Trắng Kim Tây Mùa thu Bạch Hổ Đen Thủy Bắc Mùa đông Huyền Vũ Bảng 1: Ngũ sắc và Ngũ hành Ngũ sắc cũng được thấy trên tay áo Hanbok cho trẻ em (색동옷), “túi phúc”(복주머니 – túi nhỏ đựng tiền mừng tuổi vào dịp Tết của trẻ em Hàn Quốc) Màu sắc trong Dancheong được chia thành 2 - 4 mảng dựa theo sắc độ từ đậm đến nhạt, được gọi là Bit (빛). Các Bit này tùy theo sắc độ mà sẽ dùng màu trắng hay đen để phân thành Chobit (초빛), Ibit (이빛), Sambit (삼빛). Tối đa chỉ có thể có đến Sabit (사빛). Moro Dancheong thường dùng Ibit, Geum Dancheong thường dùng Sambit khi trang trí bằng họa tiết hoa sen, hoa đỏ năm cánh, Hwi,.. Chỉ duy nhất ở Geum Dancheong sử dụng cả 3 lớp Bit, trước Ibit kẻ viền trắng và sau Sambit vẽ viền đen kết thúc. HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 58 Sắc độ Các loại Chobit (初빛): màu nhạt nhất, được sơn lần đầu 장단 (長丹) vàng cam 육색 (肉色) màu da, hồng nhạt 삼청 (三靑) xanh da trời 황(黃) vàng 양록 (洋綠) xanh lá cây đậm 석간주 (石間朱) màu nâu Ibit (二빛): đậm hơn Chobit và nhạt hơn Sambit, là màu trung gian 주홍 (朱紅) đỏ tươi 주홍 (朱紅) đỏ tươi 군청 (群靑) xanh biển, xanh hải quân 장단 (長丹) vàng cam 하엽 (荷葉) xanh ngải 다자 (茶紫) nâu đỏ Sambit (三빛): màu đậm nhất, được sơn cuối cùng 다자 (茶紫) nâu đỏ 다자 (茶紫) nâu đỏ 먹(墨) đen (màu mực tàu) 주홍 (朱紅) đỏ tươi 군청 (群靑) xanh biển, xanh hải quân 먹(墨) đen (màu mực tàu) Bảng 2: Các sắc độ đậm nhạt của màu sắc trang trí Dancheong Vốn lẽ từ thời Joseon, màu của Dancheong là các loại cát vô cơ có nguồn gốc từ Trung Quốc. Tuy nhiên việc sử dụng các màu từ tự nhiên gây tốn kém, lại sản xuất theo số lượng có hạn nên ngày nay không còn được dùng nhiều. Thay vào đó người ta sử dụng các loại màu hóa học. Phần lớn các màu hóa học như xanh đậm (양록), vàng (황), đỏ đậm (주홍), xanh biển (군청) trong thành phần có chứa độc tố ít nhiều gây ảnh hưởng đến con người nhưng với các thành phần tạo nên công trình kiến trúc thì lại có hiệu quả. Ưu điểm của màu hóa học so với màu tự nhiên là giá thành rẻ hơn, màu sắc tươi sáng, sắc độ rõ ràng hơn nhưng bên cạnh đó lại có nhược điểm là sau khi khô thì màu nhanh bị mờ, biến sắc. Những màu hóa học được dùng hiện hành được chia làm 2 loại: màu vô cơ và màu hữu cơ. HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 59 Hình 9: Một số màu sắc hóa học thường dùng trong Dancheong Màu hữu cơ Màu vô cơ 녹색(綠色) - xanh xyanin 장단(長丹) - màu cam 황(黃) - màu vàng thổ 주홍(朱紅) - đỏ toluidine 먹(墨) - màu mực tàu 지당(백색) - titan oxit R760 황토(黃土) - vàng oxit sắt 호분(胡粉) – trắng 양록(洋綠) - xanh ngọc 장단(長丹) - đỏ chì 석간주(石澗朱) - đỏ oxit sắt 황연(黃鉛) - vàng chrome 하엽(荷葉) - xanh oxit chromium 양청(洋靑) - xanh đậm 7117 군청(群靑) - xanh hải quân 5. Các dạng họa tiết Dancheong thường dùng: 5.1. Meoricho: Meoricho (머리초) là các họa tiết Dancheong được trang trí trên các xà đỡ, dầm đỡ, xà ngang... Đây cũng là thể loại họa tiết Dancheong phổ biến và đa dạng nhất với những đặc trưng và ý nghĩa riêng biệt chỉ có thể thấy của Dancheong Hàn Quốc. • Dựa vào dạng họa tiết hoa ở vị trí trung tâm, người ta chia thành các loại Meoricho: HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 60 - Họa tiết hình hoa sen (연화머리초): thường có màu xanh hoặc vàng. Phía trên có họa tiết phụ trợ hình cái chum (항아리) và hình quả lựu (석류동). Biểu trưng cho sự giác ngộ và thanh khiết (gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn), mong ước sinh được nhiều con trai. Đây cũng là loại Meoricho phổ biến nhất. Hình 10: Meoricho hoa sen - Họa tiết hoa màu lục (녹화머리초) và hoa màu đỏ (주화머리초): có 4 hoặc 5 cánh, thường được trang trí trong chùa, đền Phật giáo. Hình 11: Meoricho hoa đỏ - Họa tiết hình hoa cúc (국화머리초): tượng trưng cho trường thọ, cát tường. - Họa tiết hình hoa mẫu đơn (모란머리초): là biểu tượng của hoàng tộc, bên cạnh các họa tiết rồng phượng... • Dựa vào bố cục họa tiết: - Meoricho hình trống Janggu (장구머리초): bố cục gồm hai nửa đối xứng giống như hình trống janggu. Hình 12: Meoricho hình trống Janggu HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 61 • - Meoricho hình chai (병머리초): cũng bao gồm hai nửa như Meoricho hình trống janggu, nhưng một nửa to, một nửa nhỏ hơn, gần giống hình cái chai. Hình 13: Meoricho hình chai • Dựa vào meoricho hoàn chỉnh hay một nửa, người ta chia thành 2 loại: Meoricho hoàn chỉnh (온머리초) và Meoricho một nửa. (반머리초). Bên cạnh còn có các họa tiết phụ trợ cho các họa tiết chính kể trên. Đó là Hwi (휘 - những đường lượn sóng màu sắc, tỏa dần ra xa), Jikhwi (직휘 - đường thẳng), Sil (실 - đường thẳng có trang trí), Mijujeom (민주점 - những chấm trắng), Golpaengi (골팽이 - các đường lượn xoắn ốc) và các hình thù biểu trưng: rồng, phượng, cá, bồ tát, ba vòng tròn (tượng trưng cho Thiên – Địa – Nhân), 5.2. Các dạng họa tiết khác: - Juicho (주의초): là các họa tiết Dancheong trang trí trên cột. Họa tiết chính thường nằm ở dưới cùng, với các họa tiết phụ trợ tỏa dần lên trên. Hình 14: Meoricho trên cột - Geumcho (금초): được trang trí trên bề mặt gỗ phẳng như cửa, tường...Có khuôn mẫu được tạo thành bằng cách gấp giấy thành 3 hoặc 4, cắt thành các hình hoa đối xứng nhau. Khá đa dạng với khoảng 30 loại hình dạng khác nhau. Ở vị trí trung tâm của Geumcho có thể có họa tiết chính hoặc không. HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 62 Hình 15, 16: Meoricho trên cửa, tường 6. Dancheong với các mục đích trang trí khác nhau: - Trang trí cung điện: nhấn mạnh vào mục đích thể hiện quyền lực của các bậc vua chúa nên thường sử dụng nhiều màu vàng – màu tượng trưng của hoàng tộc Trang trí Dancheong ở cung điện có thể dùng họa tiết chính là hoa sen, hoa mẫu đơn, hoa đỏ, hoa cúc với ý nghĩa sẽ mang lại “phú quý, vạn sự thành công, trường thọ”. Hoa sen vốn được dùng chủ yếu trong các công trình kiến trúc Phật giáo và Nho giáo, biểu tượng cho sự thanh cao. Nhưng ngoài ra, hoa sen cũng là biểu tượng cho ước vọng sinh được nhiều quý tử, vì thế mà cũng được sử dụng làm hoa tiết Dancheong cung đình. Các họa tiết đặc trưng đối với trang trí Dancheong ở cung điện là rồng, phượng hoàng, hạc, hoa mẫu đơn, hoa cúc. Rồng và phượng hoàng biểu tượng cho vương quyền còn hạc và hoa cúc biểu tượng cho sự bất bệnh, sống trường thọ. - Trang trí đền, chùa: Cấu trúc của đình chùa Phật giáo gồm rất nhiều thành phần như Đại Phật đường (Đại trung đường, đại nam bổ đường, ..), bát thượng điện, tam thượng điện, mỗi nơi lại cần cách trang trí khác nhau. Màu sắc Dancheong thường là những màu cơ bản. Về họa tiết, trọng tâm là các hình ảnh liên quan đến đạo Phật và không thể thiếu được các họa tiết bidan (họa tiết vằn vện). HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 63 Trang trí các công trình Nho giáo: giản dị nhưng thể hiện được nhiều luân lý của đạo Khổng. Các công trình này chủ yếu sử dụng Geutgi Dancheong và Moro Dancheong. Trang trí đơn giản bằng họa tiết hoa sen, hoa đỏ năm cánh và họa tiết hình sừng. Hoa sen ngoài những ý nghĩa thường thấy như thanh cao, trung thực, còn hàm chứa ý nghĩa về một cuộc sống ẩn dật, thoát tục, thoát khỏi sự đời rối ren, vì thế mà hoa sen thanh khiết cũng được chọn làm họa tiết chính để trang trí. - Trang trí đồ vật: Ngoài chức năng chính là trang trí trong kiến trúc, Dancheong còn được biến tấu để trang trí trên các nhạc cụ, và nhiều đồ vật ngày nay như gối, bát, vòng cổ.. cho đến cả chiếc USB!!! Hình 17, 18, 19, 20: Một số ứng dụng của Dancheong trong trang trí các vật dụng hiện đại HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 64 7. Quá trình trang trí Dancheong: Những nghệ nhân thực hiện trang trí Dancheong đều phải trải qua thời gian luyện tập khá dài. Họ có rất nhiều tên gọi khác nhau như họa sĩ (화사), họa công (화공), Gachiljang (가칠장) Khi nghệ nhân đó cũng đồng thời là một nhà sư thì được gọi bằng tên Geumeo (금어) hoặc họa sư (화승). Riêng đối với việc trang trí Dancheong trong hoàng thất, có hẳn một đội ngũ phụ trách gọi là Seonggonggam (성공감). Những người này ngoài việc chịu trách nhiệm trang trí cung điện thì còn phụ trách cả trang trí nhà khách hay các công trình mang tầm cỡ quốc gia khác. Quá trình tạo nên Dancheong gồm khá nhiều bước, rất tỉ mỉ và phức tạp: STT Các bước thực hiện Giải thích 1 Làm nhẵn bề mặt Phủi sạch bụi, đất bẩn bám trên bề mặt chất liệu và lau sạch bằng nước xà phòng. 2 Tạo lớp nền phụ trợ Phết 1-2 lớp hồ lên bề mặt rồi để khô. Sau đó quét chì và màu Jeongbun lên trên.. Trước đây người ta thường dùng hồ Bure của Daegu nhưng ngày nay có thể dùng các loại hồ chuyên dụng 3 Phác thảo (초내기) Tùy theo hình dạng, kích thước của công trình mà chọn lựa và thiết kế mẫu hoa văn phù hợp. 4 Đục lỗ (천초) Trên bản vẽ phác thảo, Dựa theo đường viền của hình vẽ, Đục các lỗ có đường kính 0.5 – 1mm, khoảng cách giữa các lỗ liền kề là 2-3 mm. 5 Sơn màu xanh nền 6 In mẫu Đặt mẫu đã được đục lỗ lên chất liệu sao cho thật ngay ngắn. Dùng bột phẫn (hoặc bột vỏ trai, màu vẽ trắng..) từ từ quét lên mẫu để in hoa văn xuống chất liệu. 7 Sơn màu Các họa sĩ tiến hành tô màu: mỗi người chỉ tô 1 màu duy nhất, lần lượt theo các tầng màu. 8 Tô viền đen Sau khi đã sơn xong các màu thì dùng màu đen tô viền để phân cách màu. 9 Hoàn thành 10 Lớp bảo vệ Sơn màu Acryl Emulsion hoặc dầu MyongYu lên để bảo vệ bề mặt tác phẩm. Bảng 3: Quá trình trang trí Dancheong HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 65 8. So sánh, liên hệ: 8.1. So sánh Dancheong của ba nước Hàn Quốc, Trung Quốc và Nhật Bản: Không chỉ ở Hàn Quốc, Dancheong còn xuất hiện ở một số nước châu Á khác như Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan Tuy nhiên, Dancheong Hàn Quốc là phát triển, đa dạng nhất. Ở đây, ta chỉ so sánh Dancheong của Hàn Quốc với Dancheong của Trung Quốc và Nhật Bản – hai nước láng giềng gần gũi nhất với Hàn Quốc. - Đặc trưng của Dancheong Hàn Quốc: là sự sắp xếp thích hợp các yếu tố hoạ tiết đặc trưng của Hàn Quốc, luôn biến hóa và mang ý nghĩa tốt lành, may mắn. Ở Dancheong Hàn Quốc, các hoạ tiết hoa văn đa dạng của Meoricho là nhân tố quan trọng nhất. - Đặc trưng của Dancheong Trung Quốc: Dancheong của Trung Quốc được chia làm 2 loại chính. Một loại là hình thức Dancheong cung đình bắt đầu thịnh hành rộng rãi từ thời đại nhà Thanh, loại thứ hai là Sosik Dancheong, bắt đầu phát triển từ vùng Tô Châu. Dancheong cung đình của Trung Quốc chủ yếu được thực hiện theo phương thức sơn màu các hoạ tiết bằng màu vàng nổi lên trên nền màu ngọc lam. Tuy tạo một cảm giác rất hoa mĩ nhưng do hiệu quả tương phản màu sắc bị giảm nên cũng gợi nên cảm giác hơi đơn điệu. Sosik Dancheong sử dụng ít đi các hoạ tiết hoa văn và cho thấy đặc tính mạnh mẽ theo xu hướng hội hoạ truyền thống với họa tiết là các tranh phong cảnh, chim – hoa (화조화), các nhân vật cổ xưa Ngoài ra Dancheong Trung Quốc cũng sử dụng chữ vàng ở đền Phật giáo như Meoricho của Hàn Quốc. Hoạ tiết lụa (비단무늬) cũng được dùng và cũng mang ý nghĩa may mắn, nhưng hình thức tạo hình chưa thể đa dạng bằng Hàn Quốc. - Đặc trưng của Dancheong Nhật Bản: Dancheong của Nhật Bản kém phổ biến và kém phát triển hơn cả. Dancheong Nhật Bản hầu như không dùng Meoricho - yếu tố trang trí quan trọng ở Hàn Quốc và Trung Quốc, mà chỉ dùng các hoạ tiết lụa được lặp lại một cách đơn giản và trang trí Seojo (con chim mang lại điềm lành như phượng hoàng), Seoso (những con thú mang lại điềm lành) lên cửa chính. Nét đặc trưng của Dancheong Nhật Bản cho thấy đặc trưng mang tính tạo hình của hệ thống phương Nam (남방계통) - cái đem lại sự tĩnh lặng, khác biệt với sự tương phản màu sắc mạnh mẽ trong trang trí hoạ tiết của Hàn Quốc, Trung Quốc. HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 66 8.2. Liên hệ với những cách thức trang trí kiến trúc cổ của các nước khác: Hình 21: Thủy tinh màu Tranh thủy tinh màu trang trí trên các cửa sổ kính (stained glass) cũng sử dụng màu sắc và các họa tiết được làm thủ công tỉ mỉ, tinh tế giống như Dancheong, dùng để trang trí ở các nhà thờ Thiên Chúa giáo. Ngoài ra nó cũng có lịch sử phát triển lâu đời giống như Dancheong. Tuy nhiên giữa chúng có những khác biệt cơ bản như sau: Dancheong Thủy tinh màu Màu sắc Sử dụng 5 màu: đỏ, xanh, vàng.. Không giới hạn về màu sắc Xuất xứ Hàn Quốc Phương Tây Ứng dụng Trang trí trên mái Đình chùa, cung điện, công trình Nho giáo.. Trang trí trên nhạc cụ, gối, túi xách Tạo nên cửa sổ kính màu ở các cung điện, lâu đài, tòa thánh, giáo đường .. Ngoài ra ngày nay còn phát triển rộng rãi trong trang trí, thiết kế nội, ngoại thất cho các công trình dân dụng, khách sạn Chế tác Làm thủ công: thiết kế Được làm thủ công qua các công HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 67 mẫu, tạo mẫu trên vật liệu và sơn đoạn thiết kế tạo mẫu, cắt kính và mài dũa, gia công vật liệu và tạo đường nét, vẽ, qua nhiệt độ nung cao để tạo kết dính chất liệu, thi công lắp ráp cho các công trình nên khá phức tạp. Bắt đầu xuất hiện từ Theo giả thuyết là từ thời Tam Quốc Thế kỉ đầu sau Công nguyên Vị trí Gắn liền với đình chùa Phật giáo Gắn liền và thể hiện sự sùng bái đối với Cơ đốc giáo. Người ta tin rằng sự hiện diện của những nghệ thuật kính màu sẽ mang tâm hồn của con người đến gần với Chúa hơn. Ấn tượng Tạo cảm giác mộc mạc, thân thuộc, truyền thống đậm nét phương Đông Tạo nên nét cổ điển, sang trọng cho không gian kiến trúc Bảng 4: So sánh sự khác nhau giữa Dancheong và thủy tinh màu III. KẾT LUẬN Dancheong là một nét văn hóa độc đáo của đất nước Hàn Quốc, được biết đến là một trong số 20 đặc trưng văn hóa của quốc gia này. Không chỉ là một hình thức trang trí đơn thuần, nó còn là một hình thức bảo vệ kiến trúc và chứa trong mình nhiều giá trị nghệ thuật. Thông qua những màu sắc, hình vẽ, những suy nghĩ, quan niệm, ý thức của người Hàn Quốc được bộc lộ khá rõ nét. Ngoài ra đó còn là một công trình thể hiện sức sáng tạo, khéo léo, tỉ mỉ của các nghệ nhân. Qua đôi bàn tay tài hoa của các nghệ nhân, những công trình kiến trúc đã rực rỡ những tấm áo mới. Ban đầu, hẳn ai cũng có suy nghĩ Dancheong chỉ đơn giản là sơn lên vật liệu là xong. Nhưng qua tìm hiểu, chúng em mới biết được trang trí Dancheong là cả một chuỗi các công đoạn tỉ mỉ, từ khâu chọn họa tiết, in họa tiết, phối màu rồi sơn. Tất cả đều được làm thủ công một cách trau chuốt với tất cả tấm lòng của người nghệ sĩ. Người vẽ Dancheong cũng phải mất ít nhất 10 năm mới có thể trở thành một nghệ sĩ thành thục. Dancheong không những có ở Hàn Quốc mà còn có mặt ở Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan, Mông Cổ.. và mỗi nơi lại có nét đặc sắc riêng. Việc gìn giữ những nét văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc này là trách nhiệm của mỗi quốc gia.Tại Hàn Quốc, vẫn thường có các hoạt động như tham gia vẽ Dancheong tại các lễ hội, hội chợ,... thu hút sự tham gia đông đảo của quần chúng nhân dân, trong đó có cả các em thiếu nhi, khách du lịch nước ngoài. Điều đó cho thấy sức sống mãnh liệt của Dancheong trong xã hội hiện đại Hàn Quốc. HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 68 Trên đây là toàn bộ bản báo cáo về quá trình tìm hiểu Dancheong của chúng em. Do thời gian, nguồn tài liệu cũng như vốn hiểu biết có hạn, bản báo cáo nghiên cứu khoa học này chắn chắn chưa được chi tiết và hoàn thiện nhưng hi vọng có thể là tài liệu tham khảo giúp ích cho bất cứ ai muốn hiểu thêm về văn hóa, nghệ thuật Hàn Quốc. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. “Korea Cultural Heritage 1: Seen through Pictures and Names”박기석, 김홍식, NXB Sigong Tech/ Korea Visual. 2. “Korea Heritage I”(1997)Elizabeth N.J.NXB. Hollym. 3. 4. 5.