Đặc trưng văn xuôi Nghệ thuật Bình Nguyên Lộc

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH ÑAËC TRÖNG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN ( CHUYEÂN NGAØNH LYÙ LUAÄN VAÊN HOÏC ) MAÕ SOÁ : 5.04.01 Ngöôøi höôùng daãn : PGS.TS Phuøng Quyù Nhaâm Ngöôøi thöïc hieän : Nguyeãn Löông Haûi Khoâi THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2004 MUÏC LUÏC Trang DAÃN NHAÄP 1.Lí do choïn ñeà taøi ..................................................................................................... 1 2.Lòch söû vaán ñeà ....................................................................................................... 4 3.Phaïm vi nghieân cöùu ................................................................................................ 8 4.Phöông phaùp nghieân cöùu ....................................................................................... 10 5.Ñoùng goùp cuûa luaän vaên ....................................................................................... 12 6.Keát caáu luaän vaên .................................................................................................. 13 NOÄI DUNG CHÖÔNG I. QUAN NIEÄM CUÛA BÌNH NGUYEÂN LOÄC VEÀ VAÊN CHÖÔNG, NGHEÄ THUAÄT VAØ NGÖÔØI NGHEÄ SÓ................................................................... 14 1.Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà vaên chöông,ngheä thuaät ............................... 18 2. Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà ngöôøi ngheä só ............................................. 25 CHÖÔNG II.MOÄT SOÁ NOÄI DUNG TÖ TÖÔÛNG CHUÛ ÑAÏO TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC .............................................. 33 1.Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà loøng yeâu nöôùc ............................................ 34 2.Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà ñaát nöôùc .................................................... 40 CHÖÔNG III. QUAN NIEÄM NGHEÄ THUAÄT VEÀ CON NGÖÔØI TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC ................................................ 49 1. Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà con ngöôøi nhoû be ...................................... 51 2. Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà moái quan heä giöõa con ngöôøi vaø theá giôùi khaùch quan ................................................................................................. 55 3. Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà con ngöôøi nhaän thöùc .................................. 59 CHÖÔNG IV. KHOÂNG GIAN NGHEÄ THUAÄT VAØ THÔØI GIAN NGHEÄ THUAÄT TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC ................................ 69 1.Khoâng gian ngheä thuaät ........................................................................................... 69 2.Thôøi gian ngheä thuaät .............................................................................................. 83 CHÖÔNG V. NGOÂN TÖØ NGHEÄ THUAÄT TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC.............................................................................................. 89 1.Caùc daïng thöùc ña thanh,phöùc ñieäu trong lôøi vaên ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc .................................................................................................... 89 2.Caùc daïng thöùc cuù phaùp trong vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc ................. 103 KEÁT LUAÄN ............................................................................................................ 116 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ..................................................................................... 119 1 DAÃN NHAÄP 1. Lyù do choïn ñeà taøi Bình Nguyeân Loäc (1914 – 1987) laø moät nhaø vaên lôùn – theo suy nghó cuûa chuùng toâi – khoâng chæ cuûa Nam boä maø coøn cuûa caû nöôùc. Oâng teân thaät laø Toâ Vaên Tuaán,sinh ngaøy 7/3/1914 taïi laøng Taân Uyeân,toång Chaùnh Mó Trung,tænh Bieân Hoaø(nay thuoäc thò traán Taân Uyeân,tænh Bình Döông ).Thaân sinh laø oâng Toâ Phöông Saâm ( 1878-1970 ) vaø baø Döông Thò Maõo ( 1879- 1971).Ngoaøi buùt danh Bình Nguyeân Loäc,oâng coøn coù nhöõng buùt danh khaùc nhö Phong Ngaïn ,Hoà Vaên Huaán. Bình Nguyeân Loäc saùng taùc töø nhöõng naêm ba möôi cuûa theá kæ XX.Cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp taùi xaâm löôïc noå ra,oâng tham gia ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu tieân,laø thaønh vieân cuûa Hoäi vaên hoaù cöùu quoác tænh Bieân Hoaø.Naêm 1949,do bò beänh taâm thaàn,oâng ñöôïc Chính phuû ta cho pheùp veà sinh soáng taïi Saøi Goøn .Töø ñoù,oâng vieát vaên ,laøm baùo cho ñeán cuoái ñôøi.Naêm 1961,oâng taâm söï vôùi Nguieãn Ngu Í : “Anh coøn nhôù chaêng ? boïn mình ñaõ mong töø laâu caùi ngaøy lòch söû aáy,ngaøy maø toaøn daân ñöùng daäy giaønh ñoäc laäp.Vaø chuùng mình ñaõ ñem heát loøng thaønh vaøo cuoäc khaùng Phaùp.Nhöng mình roài,mình loït vaøo caùi theá phaûi veà,maø trôû veà thaønh laø mình caûm thaáy xoùt xa nhö keû ñaøo nguõ.Ñoái vôùi daân toäc,mình thaáy nhö coù toäi phaàn naøo…” ( Ngiueãn Ngu Í,Soáng vaø vieát vôùi… , Ngeøi Xanh xuaát baûn,1966.) (Daãn theo : 26,11 ).Trong nhöõng naêm khaùng Mó,tuy soáng ôû Saøi Goøn,nhöng oâng vaãn luoân höôùng veà Caùch maïng .Sau Maäu Thaân 1968,haøng loaït cô sôû caùch maïng cuûa ta bò vôõ,nhaø thô Vieãn Phöông ñaõ ñeán gaëp oâng ñeå gaây döïng laïi cô sôû môùi.Do beänh taâm thaàn saép taùi phaùt,oâng ñaõ töø choái,nhöng oâng vaãn khaúng ñònh : “Toâi vaãn laø ngöôøi cuûa caùc anh maø !”( Vieãn Phöông, Thöông moät nhaønh mai,Taïp chí Kieán thöùc ngaøy nay,soá Xuaân Maäu daàn 1998,TP.HCM ).Theá neân,sau ngaøy Giaûi phoùng,nhieàu nhaø vaên,nhaø thô thöôøng gheù thaêm oâng moãi laàn vaøo Saøi Goøn coâng taùc : Xuaân Dieäu,Huy Caän,Nguyeãn Tuaân… 2 Trong suoát gaàn moät theá kæ saùng taùc,oâng ñaõ ñeå laïi moät söï nghieäp vaên chöông ñoà soä.Veà tieåu thuyeát, oâng vieát 53 cuoán (trong ñoù ñaõ xuaát baûn 20 cuoán, coøn 33 cuoán chöa in). Veà truyeän ngaén, theo oâng Nguyeãn Quang Thaéng, oâng ñaõ vieát khoaûng 1000 taùc phaåm . Veà thô, oâng ñeå laïi nhieàu taùc phaåm thô tröôøng thieân: Thô Ba Meùn, Vieät söû tröôøng ca, Luaän thuyeát Y hoïc, Thô thoå ngôi Ñoàng Nai, Ca dao…. Ngoaøi ra, oâng coøn coù coâng söu taàm haøng chuïc ngaøn caâu ca dao. Nhö vaäy, chæ caàn xeùt rieâng veà soá löôïng taùc phaåm Bình Nguyeân Loäc ñaõ laø moät nhaø vaên lôùn. Rieâng vôùi soá löôïng 1000 truyeän ngaén, oâng ñaõ xöùng ñaùng ñöôïc coù maët trong baát kyø moät boä “nieân giaùm thoáng keâ” veà taùc gia – taùc phaåm naøo cuûa vaên hoïc Vieät Nam theá kyû XX. Hôn nöõa, cuõng ít coù nhaø vaên naøo treân theá giôùi ñaït ñöôïc soá löôïng aáy. Tuy vaäy, xeùt veà chaát löôïng, oâng ít coù nhöõng taùc phaåm “ñeå ñôøi”, nhöõng taùc phaåm khaéc chaïm moät ñöôøng neùt ñoäc ñaùo vaøo böùc tranh vaên hoïc daân toäc. Noùi “ít coù”, coù nghóa laø khoâng phaûi khoâng coù, chæ coù ñieàu khoâng nhieàu so vôùi soá löôïng caû ngaøn taùc phaåm cuûa oâng.Noùi rieâng veà tieåu thuyeát, trong soá 20 tieåu thuyeát ñaõ in, chuùng toâi môùi chæ tìm ñoïc ñöôïc 6 cuoán; vaø theo ñaùnh giaù chuû quan cuûa chuùng toâi, khoâng coù cuoán naøo ñaëc bieät xuaát saéc. Tuy vaäy, chuùng cuõng laø nhöõng cuoán coù moät söùc haáp daãn nhaát ñònh.Ñoïc xong,ngöôøi ñoïc thaáy coù nhieàu ñieàu ñeå nghó suy,traên trôû,day döùt.Coøn trong soá 1000 truyeän ngaén cuûa oâng, ñoái vôùi nhöõng truyeän ñaõ in, chuùng toâi ñoïc ñöôïc 105 truyeän. Chuùng toâi nhaän thaáy coù nhieàu truyeän ñaëc saéc. Neáu coù moät boä “Tuyeån taäp truyeän ngaén hay cuûa Vieät Nam theá kyû XX” thì vôùi nhöõng taùc phaåm naøy,theo chuùng toâi, Bình Nguyeân Loäc hoaøn toaøn xöùng ñaùng ñöôïc goùp maët. Caùi rieâng cuûa vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc laø chuùng mang ñaäm khoâng khí cuûa ñaát vaø ngöôøi mieàn Nam trong caùi thöôû tieàn nhaân ta khai phaù mieàn Nam,môû mang bôø coõi. Ñoù laø nhöõng trang vaên chan chöùa tình yeâu queâ höông, xöù sôû, nhieät tình ca ngôïi nhöõng phaåm chaát cao quyù ñaõ giuùp daân toäc toàn taïi vaø phaùt trieån trong suoát chieàu daøi lòch söû ñaáu tranh 3 beàn bæ. Cuøng vôùi Hoà Bieåu Chaùnh, Sôn Nam,…Bình Nguyeân Loäc goùp theâm moät gioïng vaên rieâng, khaéc chaïm hình aûnh mieàn Nam moät caùch sinh ñoäng, chaân thaät vaø giaøu ngheä thuaät. Nhö vaäy, gia taøi ngheä thuaät maø Bình Nguyeân Loäc ñeå laïi cho chuùng ta khoâng phaûi laø nhoû. Theá nhöng cho ñeán nay, theo tìm hieåu cuûa chuùng toâi, chöa coù coâng trình naøo nghieân cöùu veà vaên nghieäp cuûa oâng moät caùch ñaày ñuû, hoaøn chænh. Ngoaøi moät vaøi baøi baùo keå veà nhöõng kyû nieäm vôùi oâng, chuùng toâi chæ coù trong tay moät baøi cuûa oâng Nguyeãn Quang Thaéng: “Bình Nguyeân Loäc, moät buùt löïc lôùn”, laø baøi giôùi thieäu cho “Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc” do oâng Nguyeãn Quang Thaéng tuyeån choïn. Ñeå boå sung cho phaàn thieáu soùt naøy, goùp phaàn tìm hieåu veà söï nghieäp vaên chöông cuûa moät nhaø vaên Nam boä tieâu bieåu, chuùng toâi choïn ñeà taøi : “ÑAËC TRÖNG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC” 2. Lòch söû vaán ñeà Nhö treân chuùng toâi ñaõ trình baøy, caùc coâng trình nghieân cöùu veà vaên nghieäp cuûa Bình Nguyeân Loäc chöa nhieàu. Ngoaøi moät soá ít doøng nhaéc ñeán teân nhaø vaên trong boä “Nhìn laïi moät chaëng ñöôøng vaên hoïc” cuûa Nhaø nghieân cöùu Traàn Höõu Taù, chuùng ta chæ coù moät baøi vieát daøi 71 trang cuûa Nguyeãn Quang Thaéng “Bình Nguyeân Loäc, moät buùt löïc lôùn” giôùi thieäu cho “Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc” 4 taäp, daøi 1194 trang, NXB Vaên Hoïc, 2002. Trong baøi giôùi thieäu treân,Nguyeãn Quang Thaéng giôùi thieäu veà tieåu söû, thaân theá, söï nghieäp vaên chöông vaø hoïc thuaät cuûa nhaø vaên. Giôùi thieäu veà tieåu thuyeát cuûa Bình Nguyeân Loäc, oâng Nguyeãn Quang Thaéng ñeà caäp ñeán 6 cuoán tieåu thuyeát tieâu bieåu cuûa nhaø vaên (trong ñoù coù 5 cuoán ñöôïc ñöa vaøo tuyeån taäp): Nheän chôø moái ai, Ñoø doïc, Tyø veát taâm linh, Khi Töø Thöùc veà traàn, Gieo gioù gaët baõo,vaø Xoâ ngaõ böùc töôøng reâu. Veà cuoán “Ñoø doïc”, Nguyeãn Quang Thaéng vieát : 4 “Theo taùc giaû (Bình Nguyeân Loäc) khi thai ngheùn moät taùc phaåm, nhaát laø tieåu thuyeát nhö tieåu thuyeát “Ñoø doïc” naøy, khoâng phaûi oâng coá tình taïo ra coát truyeän maø chính laø yù truyeän, nghóa laø taùc giaû ít chuù yù ñeán nhöõng caâu chuyeän li kyø, gaây caán, maø ñaët naëng vaøo nhöõng yù töôûng ngoä nghónh vaø cho nhöõng yù töôûng ngoä nghónh aáy nhaäp vaøo cô naêng saùng taùc cuûa nhaø vaên (taùc giaû) nhö caâu chuyeän veà söï ñau khoå, daèn vaët cuûa boán chò em con gaùi oâng Nam Thaønh trong “Ñoø doïc”. Ñoù laø nieàm ñau cuûa ngöôøi chò tröôûng saép ñeán tuoåi “quaù löùa”. Coâ Höông trong truyeän cöù ngôõ chaéc laø mình seõ “eá choàng” neân cuõng “tranh thuû” thaàm laëng vôùi caùc em cuûa mình. Caùc yù truyeän ñoù oâng thu veà noäi taâm, roài môùi döïng neân coát truyeän qua caùc tieåu thuyeát cuûa mình” ( 26 - 21,22). “Gieo gioù gaët baõo” keå veà moät chuyeän tình tay ba : Haûo – Nho – Lieân. Nho – Haûo laø hai vôï choàng haïnh phuùc, nhöng khoâng coù con. Ñeå giöõ haïnh phuùc cuûa mình, Haûo laäp möu ñeå choàng quan heä vôùi chaùu gaùi cuûa mình laø Lieân. Khi Lieân coù con, Haûo laäp möu giaønh ñöùa beù cho mình. Hieåu raèng mình bò ngöôøi coâ löøa gaït, haõm haïi, Lieân “phaûn coâng” vaø “ñaùnh baïi” Haûo. Ñaùnh giaù veà tieåu thuyeát naøy, Nguyeãn Quang Thaéng vieát: “… caùc söï kieän trong Gieo gioù gaët baõo ñaõ lieân tuïc xaûy ra doàn daäp (…) nhöng hôïp lyù nhö trong cuoäc soáng thöïc. Bao nhieâu “thaét guùt” cuûa phaàn doàn vieäc ñeán ñaây ñöôïc “môû guùt”, giaûi quyeát moät caùch goïn gaøng, suoân seû maø khoâng chuùt laán caán.” ( 26 - 29, 30). Veà cuoán “Tyø veát taâm linh”, vieát veà nguyeân nhaân bò ñieân cuûa moät ngöôøi con gaùi ñeïp teân laø Lieãu, Nguyeãn Quang Thaéng vieát : “Coù theå noùi “Tyø veát taâm linh” laø cuoán tieåu thuyeát luaän ñeà veà taâm beänh hoïc saéc saûo cuûa Bình Nguyeân Loäc caû chieàu aâu vaø chieàu roäng cuûa sinh hoaït ñôøi ngöôøi ” ( 26 , 36). Baøn veà ngheä thuaät tieåu thuyeát Bình Nguyeân Loäc, nhaø nghieân cöùu cho raèng: “(…) taùc giaû phaûi giaûi thích caùc vöôùng maéc trong noäi taâm,cuøng nhöõng hieän töôïng cuûa taâm beänh hoïc vaø taâm lí con ngöôøi – nhaân vaät- luùc aáy,ñoäc 5 giaû môùi caûm nhaän ñöôïc ; neáu khoâng,ngöôøi ñoïc seõ ñi vaøo meâ hoàn traän cuûa taùc phaåm.Coù leõ töø söï kieän ñoù neân coù ngöôøi cho raèng oâng laø ngöôøi “öa thích söï phaân tích lí luaän baùc taïp roäng veà beà maët nhöng thieáu chieàu saâu” .Vieát nhö vaäy thì nhaø nghieân cöùu chæ chuù troïng veà maët ngheä thuaät maø loaïi haún yeáu toá noäi dung chuû ñeà taùc phaåm vaên chöông. Theá cho neân,taùc phaåm Bình Nguyeân Loäc daàu laø tieåu thuyeát ,truyeän ngaén,bieân khaûo…cho ñeán thô oâng reà raø ,keå leå eâ a nhö haàu heát caùc nhaø vaên mieàn Nam – Nam boä – nhö Tröông Vónh Kí (1837-1898 ),Hoà Bieåu Chaùnh (1884-1958);nhaát laø Vöông Hoàng Seån(1902-1996),Nguyeãn Vaên Traán(1914- 1998) gaàn ñaây. Neáu nhaø pheâ bình chòu ñoïc caùc taùc phaåm cuûa caùc nhaø vaên Nam kì-Nam boä - noùi chung aét haún seõ khoâng coù lôøi traùch oâng nhö Cao Huy Khanh,Nguyeãn Vaên Saâm ñaõ vieát veà Bình Nguyeân Loäc nhö treân” ( 26 - 26, 27 ). Nhaän xeùt veà caùch keå chuyeän cuûa nhaø vaên, nhaø nghieân cöùu cho raèng: “Trong caùch keát caáu cuûa moät taùc phaåm vaên chöông thì nhaø vaên (sau naøy coù nhaø pheâ bình,ñoäc giaû )phaûi xem xeùt chuù yù vaøo caùch keát caáu taùc phaåm ( truyeän) nhö theá naøo laø daøn vieäc,doàn vieäc,môû guùt.Vieäc ñoù coù theå noùi noâm na laø nhö môû ñaàu,thaân baøi,keát luaän theá thoâi.Hai nhaø pheâ bình treân cheâ oâng giaûi thích caùc söï kieän trong truyeän quaù nhieàu vaø chính vieäc giaûi thích ñoù laøm maát ngheä thuaät cuûa taùc phaåm vaên chöông maø oâng muoán trao gôûi ñeán ñoäc giaû. Trong phaàn doàn vieäc cuûa caùc taùc phaåm Bình Nguyeân Loäc ,chuùng ta thaáy roõ oâng ñaõ vaän duïng caùc luaät cuûa ngheä thuaät keå chuyeän moät caùch coù ngheä thuaät ; ñoù laø luaät höùng thuù vaø luaät ñoäng taùc Veà luaät höùng thuù,trong Ñoø doïc,caùc söï kieän cuûa caâu chuyeän goàm boán coâ gaùi cuûa oâng baø Nam Thaønh ,töø khi doïn nhaø veà laøng queâ ñaõ chuyeån bieán moät caùch nhòp nhaøng.Caùc nhaân vaät chính,phuï ;khoâng gian,thôøi gian,caùch ñoái thoaïi cuûa boán chò em cuøng oâng baø Nam Thaønh,hoaï só Long…luoân luoân oâm chaët,quaát quyùt nhau suoát thôøi gian anh Long nghæ döôõng beänh taïi nhaø oâng Nam Thaønh.Töø ñoù,tình yeâu giöõa hoaï só Long vaø coâ em uùt naûy nôû coù saép 6 ñaët vaø chuaån bò töø ñaàu.Caùc söï kieän ñoù xaûy ra moät caùch töï nhieân vaø “loâgích” nhö vieäc thöôøng ngaøy ôû…huyeän vaäy Luaät höùng thuù aáy coøn ñaët nhaø vaên vaøo moät caùi theá laø khoâng ñöôïc coù moät suy nghó naøo boäc loä tröôùc hoài keát thuùc caâu chuyeän ;nghóa laø khoâng ñöôïc cho ñoäc giaû bieát roõ hoài keát cuoäc seõ ra sao.Luaät naøy ñöôïc oâng vaän duïng vaøo vieäc boán chò em gaùi laïi xuùm nhau ,noái tieáp laáy choáng ruøm ruïp maø khoâng ai laø khoâng baát ngôø vaø thích thuù bôûi vì trong boán chò em coù ngöôøi saép “quaù löùa” ” ( 26 - 27, 28). Tieåu thuyeát cuûa Bình Nguyeân Loäc chuû yeáu laø ñeà caäp ñeán quan heä tình caûm cuûa vôï choàng, trai gaùi (ít ra laø ôû nhöõng cuoán ñöôïc oâng Nguyeãn Quang Thaéng ñöa vaøo tuyeån taäp). Nhöng truyeän ngaén cuûa oâng laïi chuû yeáu ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà lôùn cuûa xaõ hoäi. OÂng Nguyeãn Quang Thaéng vieát : “Haàu heát truyeän ngaén cuûa oâng duø ñöôïc vieát töø nhöõng naêm 40 , 50 ñeán nhöõng naêm 70 ñeàu coù moät heä thoáng chuû ñeà.Chuùng toâi cho laø moät heä thoáng chuû ñeà vì ñoïc truyeän ngaén Bình Nguyeân Loäc,ñoäc giaû naøo cuõng thaáy roõ tình yeâu laøng queâ,nôi choân nhau caét ruùn,söï ngheøo khoå…!” ( 26 - 40). Maët khaùc, “…khoâng phaûi trong truyeän ngaén cuûa oâng chæ thuaàn tình yeâu laøng queâ,ñaát nöôùc,phoá phöôøng(…),soâng raïch ,röøng thieâng…maø trong caùc truyeän ngaén coøn mang caùc chuû ñeà lôùn : vaán ñeà töï do tö töôûng,söï tieán boä cuûa caùc neàn vaên minh nhaân loaïi...” ( 26 - 42). Baøn rieâng veà taäp “Nhoát gioù”, nhaø nghieân cöùu vieát : “Noäi dung chuû ñeà truyeän Nhoát gioù noùi rieâng vaø toaøn taäp noùi chung…ñeàu tieàm taøng ,saâu laéng caùc yù nieäm vöôn leân vaø mang tính pheâ phaùn caùc tö töôûng coå huû,coá chaáp theo loái moøn,söï ñoäc ñoaùn trong gia ñình ,cuûa ngöôøi cha…ñoàng thôøi xieån döông tinh thaàn côûi môû,phoùng khoaùng ,caàu tieán ,ham hoïc hoûi…Coù theå noùi,tröôùc naêm 1975 ôû mieàn Nam,Bình Nguyeân Loäc laø moät nhaø vaên coù taám loøng thöông ngöôøi ñoàng loaïi moät caùch bao la” ( 26 - 46, 47). Nhìn chung, chuùng toâi thaáy oâng Nguyeãn Quang Thaéng phaàn nhieàu laø giôùi thieäu veà Bình Nguyeân Loäc baèng caùch toùm taét caùc taùc phaåm, nhöõng yù phaân tích, bình luaän coøn töông ñoái ít. 7 3. Phaïm vi nghieân cöùu Nhö treân chuùng toâi ñaõ trình baøy, Bình Nguyeân Loäc ñaõ vieát raát nhieàu taùc phaåm ,veà nhieàu lónh vöïc khaùc nhau : Daân toäc hoïc (Nguoàn goác Maõ Lai cuûa daân toäc Vieät Nam ; Maãu heä coå Vieät Nam, maãu heä Maõ Lai vaø maãu heä theá giôùi), Ngoân ngöõ hoïc ( Loät traàn Vieät ngöõ, Töø vöïng ñoái chieáu 10.000 töø, Töø vöïng Maõ Lai maø Trung Hoa vay möôïn), chuù giaûi caùc taùc phaåm vaên chöông coå (Vaên chieâu hoàn cuûa Nguyeãn Du, Töï tình khuùc cuûa Ca Baù Nhaï, Thu daï löõ hoaøi ngaâm cuûa Ñinh Nhaät Thaän, Tyø baø haønh vaø Tröôøng haän ca (Trung Quoác)…) vaø vaên chöông ( 53 tieåu thuyeát, khoaûng 1000 truyeän ngaén, nhieàu taäp thô…). Dó nhieân, luaän vaên naøy chæ taäp trung vaøo söï nghieäp vaên chöông cuûa Bình Nguyeân Loäc. Hôn nöõa, nhö tieâu ñeà cuûa luaän aùn: “Ñaëc tröng vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc”,chuùng toâi chæ nghieân cöùu phaàn tieåu thuyeát, truyeän ngaén, tuøy buùt cuûa nhaø vaên maø thoâi. Tuy soá löôïng taùc phaåm cuûa nhaø vaên nhieàu nhö vaäy, nhöng phaàn lôùn ñeàu ñöôïc vieát vaø xuaát baûn tröôùc 1975 taïi Saøi Goøn, vaø töø ñoù ñeán nay chæ ñöôïc taùi baûn vôùi soá löôïng khieâm toán, neân duø ñaõ raát coá gaéng ñi tìm ôû caùc thö vieän lôùn, ôû nhieàu nhaø saùch cuõ, chuùng toâi vaãn chæ tìm ñoïc ñöôïc 6 cuoán tieåu thuyeát cuûa oâng (5 cuoán in trong “Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc” ñaõ giôùi thieäu ôû tröôùc, laø : Ñoø doïc, Tyø veát taâm linh, Khi Töø Thöùc veà traàn, Gieo gioù gaët baõo vaø Xoâ ngaõ böùc töôøng reâu ; moät cuoán ôû ngoaøi tuyeån taäp laø : “Quaùn tai heo” ) vaø ñoïc ñöôïc 7 taäp truyeän ngaén vôùi 105 taùc phaåm, ñoù laø caùc taäp : Nhoát gioù, Kyù thaùc, Möa thu nhôù taèm, Nhöõng böôùc lang thang treân heø phoá cuûa gaõ Bình Nguyeân Loäc, Thaàm laëng, Cuoáng ruùn chöa lìa vaø Ma röøng. Chuùng toâi ñaønh phaûi chaáp nhaän caùi soá löôïng taùc phaåm ít oûi maø mình ñoïc ñöôïc. Nhöng ñeå thoûa maõn yeâu caàu cuûa moät luaän vaên, chuùng toâi phaûi ñoïc ñöôïc nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cuûa nhaø vaên. Nhaø nghieân cöùu Traàn Höõu Taù, trong saùch “Nhìn laïi moät chaëng ñöôøng vaên hoïc” ñaõ nhaéc ôû treân, khi giôùi thieäu veà tieåu söû vaø taùc phaåm cuûa moät soá nhaø vaên thuoäc doøng vaên hoïc yeâu nöôùc vaø caùch maïng taïi mieàn Nam tröôùc 1975, cho raèng: Nhoát gioù, 8 Ñoø doïc, Gieo gioù gaët baõo,Tình ñaát, Cuoáng ruùn chöa lìa laø nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cuûa oâng (24,1064). Coøn oâng Nguyeãn Quang Thaéng, trong baøi “Bình Nguyeân Loäc, moät buùt löïc lôùn” ñaõ nhaéc ôû treân, vieát raèng: “Khi trao ñoåi cuøng baïn beø, baùo giôùi oâng vaãn cho raèng “Tyø veát taâm linh” laø moät trong boán taùc phaåm (trong hôn 50 tieåu thuyeát) maø oâng thöông nhaát, neáu khoâng muoán noùi laø hay nhaát trong ñôøi vaên oâng (4 cuoán ñoù laø : Thaàm laëng, Cuoáng ruùn chöa lìa, Nhöõng böôùc lang thang treân heø phoá cuûa gaõ Bình Nguyeân Loäc vaø cuoán naøy) “ ( 26, 36). Töø hai yù kieán treân, chuùng toâi thaáy mình coù theå taïm yeân taâm raèng nhöõng taùc phaåm mình ñoïc ñöôïc coù theå laø tieâu bieåu cho ñôøi vaên cuûa Bình Nguyeân Loäc. 4.Phöông phaùp nghieân cöùu 4.1.Phöông phaùp loaïi hình Luaän vaên duøng phöông phaùp loaïi hình ñeå phaân loaïi caùc hieän töôïng vaên hoïc trong vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc,treân cô côû tìm ra nhöõng ñaëc ñieåm chung cuûa caùc hieän töôïng ñoù.Phöông phaùp naøy ñöôïc baét ñaàu baèng coâng trình “Hình thaùi hoïc truyeän coå tích” cuûa nhaø baùc hoïc Nga V.I.Propp ,sau ñoù ñöôïc Paul Ginestier ,Smith Thomson ,A.Dundes , V.Ivanov , Tz.Todorov… keá tuïc,phaùt trieån vaø hoaøn thieän.Caùc nhaø nghieân cöùu naøy ñaõ ruùt goïn nhöõng yeáu toá khaû bieán thaønh nhöõng yeáu toá baát bieán nhaèm ruùt ra ñöôïc moät soá löôïng haïn cheá caùc thoâng soá cho pheùp phaùt hieän nhöõng hieän töôïng ñoàng hình giöõa caùc taùc phaåm töï söï coù keát caáu töôûng nhö khaùc bieät nhau. 4.2.Phöông phaùp heä thoáng Heä thoáng ,theo nhaän thöùc cuûa chuùng toâi,laø moät thöïc theå goàm hai thaønh toá caáu taïo : moät laø caùc yeáu toá rieâng leû cuûa noù,hai laø caùc moái quan heä giöõa caùc yeáu toá aáy. Chæ caàn coù moät hai thaønh toá thay ñoåi,yeáu toá caáu taïo hoaëc kieåu quan heä giöõa chuùng,thì baûn chaát cuûa toaøn heä thoáng cuõng 9 thay ñoåi.Ñaây laø moät phöông phaùp vöøa coù tính “vó moâ” vöøa coù tính “vi moâ” .Trong vaên chöông,ngöôøi ta coi moät caâu thô,moät taùc phaåm,moät ñeà taøi,theå loaïi…hay caû neàn vaên hoïc laø moät heä thoáng.Cho neân phöông phaùp naøy cuõng deã truøng hôïp vôùi phöông phaùp loaïi hình,nhöng coù khaùc ôû choã,phöông phaùp loaïi hình chuù yù ñeán nhöõng quan heä ñoàng giaù trò, coøn phöông phaùp heä thoáng chuù yù ñeán caùc quan heä phaân caáp vaø nhaân quaû.Trong luaän aùn naøy,chuùng toâi khoâng coù tham voïng aùp duïng phöông phaùp heä thoáng ôû caáp ñoä “vó moâ” – töùc laø nghieân cöùu toaøn boä theá giôùi vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc nhö moät heä thoáng – maø chæ nghieân cöùu ôû möùc ñoä “vi moâ” : ví duï, neâu baät heä thoáng tö töôûng ngheä thuaät cuûa nhaø vaên,chæ ra quan heä nhaân quaû vaø taàng baäc cuûa chuùng. 4.3.Phöông phaùp xaõ hoäi hoïc Ñaây laø moät phöông phaùp ñaõ ñöôïc aùp duïng nhieàu vaø coù nhöõng thaønh coâng nhaát ñònh.Gaàn ñaây,ngöôøi ta gom caùc xu höôùng nghieân cöùu nhö : nghieân cöùu moái quan heä giöõa xaõ hoäi vôùi nhaø vaên, giöõa xaõ hoäi vôùi taùc phaåm, giöõa taùc phaåm vôùi ngöôøi ñoïc… vaøo phaïm vi cuûa phöông phaùp naøy.Trong luaän aùn ,chuùng toâi tìm hieåu nhöõng quan heä veà tö töôûng giöõa Bình Nguyeân Loäc vaø moâi tröôøng,thôøi ñaïi maø oâng soáng,vaø duøng noù ñeå lí giaûi moät soá hieän töôïng trong vaên xuoâi ngheä thuaät cuûa oâng. 4.4.Phöông phaùp so saùnh So saùnh laø moät phöông phaùp theo nguyeân taéc tìm ra nhöõng ñieåm gioáng nhau vaø khaùc nhau giöõa caùc hieän töôïng vaên hoïc.Phöông phaùp naøy,dó nhieân,ñaõ ñöôïc aùp duïng khi nghieân cöùu vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc theo phöông phaùp loaïi hình vaø heä thoáng.Nhöng neáu ôû hai phöông phaùp treân,vieäc so saùnh chuû yeáu dieãn ra trong noäi boä theá giôùi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc,thì ôû phöông phaùp naøy,chuùng toâi so saùnh moät soá vaán ñeà trong vaên oâng vôùi caùc nhaø vaên khaùc,chuû yeáu laø vôùi caùc nhaø vaên Nam boä. 10 5.Ñoùng goùp cuûa luaän vaên Trong luaän vaên naøy,chuùng toâi tìm hieåu qua moät soá quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà vaên chöông ,ngheä thuaät vaø ngöôøi ngheä só .Vaø coá gaéng xaùc laäp moät caùch heä thoáng, töø nhöõng tö lieäu coù ñöôïc, nhöõng quan nieäm aáy cuûa nhaø vaên. Nhöng nhieäm vuï troïng taâm cuûa luaän vaên laø tìm hieåu ñaëc tröng vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc, caû ôû hai phöông dieän noäi dung vaø ngheä thuaät. Vieäc trình baøy nhöõng quan nieäm cuûa nhaø vaên veà vaên chöông ,ngheä thuaät cuõng chæ ñeå phuïc vuï toát hôn cho nhieäm vuï chính maø thoâi. Trong luaän aùn,chuùng toâi ñaõ neâu baät tö töôûng chuû ñaïo cuûa Bình Nguyeân Loäc – tö töôûng yeâu nöôùc – ñoàng thôøi coá gaéng laøm roõ nhöõng neùt ñaëc thuø trong tö töôûng noùi treân cuûa nhaø vaên.Ñeå boå sung cho phaàn nghieân cöùu veà tö töôûng ( trong ) ngheä thuaät cuûa Bình Nguyeân Loäc,chuùng toâi tìm hieåu veà moâ hình khoâng gian ngheä thuaät vaø thôøi gian ngheä thuaät trong yù thöùc ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc,ñoàng thôøi coá gaéng tieáp caän quan nieäm ngheä thuaät veà con ngöôøi cuûa nhaø vaên.Chuùng toâi phaân tích hai loaïi khoâng gian : noâng thoân vaø ñoâ thò ,coá gaéng chæ ra ñaëc tröng cuûa chuùng,theo quan nieäm cuûa nhaø vaên. Khi phaân tích quan nieäm ngheä thuaät cuûa nhaø vaên veà con ngöôøi, beân caïnh vieäc tieáp caän theo nhöõng caùch truyeàn thoáng ( ví duï nhö thoâng qua phaân tích ñaëc tröng cuûa nhaân vaät trong taùc phaåm ),chuùng toâi coøn tieáp caän vaán ñeà thoâng qua phaân tích “moâ hình ngheä thuaät” (töùc “caáu truùc” ) cuûa taùc phaåm.Töø ñoù,goùp phaàn phaân bieät hai khaùi nieäm “keát caáu” vaø “caáu truùc” voán thöôøng ñöôïc ñoàng nhaát laøm moät trong moät soá saùch Lí luaän vaên hoïc ôû nöôùc ta,ñoàng thôøi cho thaáy raèng “caáu truùc” taùc phaåm khoâng phaûi laø yeáu toá thuaàn tuyù hình thöùc nhö hình dung cuûa caùc nhaø Lí luaän phöông Taây,maø “caáu truùc” cuõng coù “noäi dung” cuûa noù.ÔÛ chöông cuoái ,chuùng toâi phaân tích nhöõng daïng thöùc ña thanh, phöùc ñieäu vaø nhöõng daïng thöùc cuù phaùp trong lôøi vaên ngheä thuaät cuûa oâng,vaø qua ñoù,laøm roõ moät luaän ñieåm cuûa M.Bakhtin cho raèng : ngoân töø tieåu thuyeát hieän ñaïi thöôøng coù tính ña thanh,nhöng khoâng phaûi chæ coù moät maø coù nhieàu kieåu keát caáu ña thanh khaùc nhau,ñoàng thôøi laøm roõ nhöõng kieåu keát caáu ngöõ phaùp ñoäc ñaùo trong caâu vaên Bình Nguyeân Loäc. 6. Keát caáu cuûa luaän vaên 11 Ngoaøi phaàn daãn nhaäp ,keát luaän vaø thö muïc tham khaûo ,luaän vaên cuûa chuùng toâi coù 5 chöông ,ñöôïc saép xeáp nhö sau : CHÖÔNG I. QUAN NIEÄM CUÛA BÌNH NGUYEÂN LOÄC VEÀ VAÊN CHÖÔNG, NGHEÄ THUAÄT VAØ NGÖÔØI NGHEÄ SÓ CHÖÔNG II. ÑAËC TRÖNG CUÛA NOÄI DUNG TÖ TÖÔÛNG TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC CHÖÔNG III. QUAN NIEÄM NGHEÄ THUAÄT VEÀ CON NGÖÔØI TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC CHÖÔNG IV. KHOÂNG GIAN NGHEÄ THUAÄT VAØ THÔØI GIAN NGHEÄ THUAÄT TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC CHÖÔNG V. NGOÂN TÖØ NGHEÄ THUAÄT TRONG VAÊN XUOÂI NGHEÄ THUAÄT BÌNH NGUYEÂN LOÄC 12 NOÄI DUNG CHÖÔNG I QUAN NIEÄM CUÛA BÌNH NGUYEÂN LOÄC VEÀ VAÊN CHÖÔNG, NGHEÄ THUAÄT VAØ NGÖÔØI NGHEÄ SÓ Ñoïc Bình Nguyeân Loäc, chuùng toâi coù moät ñieàu thaéc maéc laø vaên xuoâi cuûa oâng ñeà caäp ñeán khaù nhieàu ñeà taøi khaùc nhau maø nhieàu khi caùc ñeà taøi aáy khoâng “aên khôùp” vôùi nhau laém. Ñuùng ra thì vieäc moät nhaø vaên coù nhieàu ñeà taøi, nhieàu vaán ñeà xaõ hoäi vaø con ngöôøi ñeå quan taâm thì khoâng coù gì laø laï. Tuy vaäy, chuùng toâi caûm thaáy laø, caùc ñeà taøi khaùc nhau cuûa moät nhaø vaên thöôøng coù quan heä vôùi nhau khaù chaët cheõ. Chaúng haïn trong vaên xuoâi Toâ Hoaøi tröôùc Caùch maïng coù theá giôùi cuûa nhöõng loaøi vaät quen thuoäc, coù cuoäc soáng vaø con ngöôøi ôû moät vuøng noâng thoân….Trong vaên xuoâi Nam Cao laø nhöõng ngöôøi noâng daân vaø ngöôøi trí thöùc ngheøo bò tha hoùa nhaân caùch….Coøn ôû Bình Nguyeân Loäc, neáu ñoïc moät caùch hôøi hôït,ngöôøi ta deã coù caûm giaùc laø oâng “gaëp gì vieát naáy”. OÂng vöøa vieát veà nhöõng soá phaän nhoû beù ; vöøa suy tö veà söùc maïnh vaø giaù trò cuûa vaên hoùa daân toäc tröôùc nhöõng thöû thaùch ; vöøa traên trôû veà “nhaân tình theá thaùi” vöøa khai thaùc caû nhöõng chuyeän tình ñaãm leä ( duø oâng khoâng öa nhöõng nhaø vaên chuyeân veà loaïi naøy )… nhöng ñoàng thôøi, oâng cuõng baøn luaän caû veà nhöõng ñeà taøi raát “bình thöôøng”, thí duï nhö … coù ma hay khoâng coù ma ! Chuùng toâi nghó raèng neáu ñoïc Bình Nguyeân Loäc maø khoâng ñaët oâng vaøo khoâng khí chính trò, xaõ hoäi, vaên hoùa cuûa mieàn Nam thôøi oâng saùng taùc chuû yeáu (1955 - 1975) vaø khoâng tìm hieåu thaùi ñoä chính trò cuûa oâng, quan nieäm cuûa oâng veà vaên hoùa, vaên hoïc vaø ngheä thuaät, thì seõ khoù hieåu caên nguyeân cuûa nhöõng ñeà taøi trong theá giôùi vaên xuoâi cuûa oâng. Theo chuùng toâi ñöôïc bieát, Bình Nguyeân Loäc khoâng coù nhöõng coâng trình rieâng baøn veà vaên chöông, ngheä thuaät. Tuy vaäy, oâng ñaõ göûi gaém nhöõng maûng suy tö cuûa mình veà vaán ñeà naøy raûi raùc ñaây ñoù trong moät soá truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát cuûa oâng. Toång hôïp caùc yù kieán taûn maïn ñoù, 13 chuùng toâi hy voïng seõ hieåu ñöôïc moät phaàn quan nieäm cuûa oâng veà vaên chöông, ngheä thuaät ; töø ñoù lieân heä chuùng vôùi tình hình chính trò, xaõ hoäi, vaên hoùa ñöông thôøi ñeå lyù giaûi moät soá hieän töôïng trong vaên xuoâi ngheä thuaät cuûa oâng nhö ñaõ neâu ôû treân. Tröôùc heát, chuùng toâi xin trình baøy sô löôïc veà boái caûnh chính trò, xaõ hoäi, vaên hoùa cuûa mieàn Nam trong giai ñoaïn Bình Nguyeân Loäc saùng taùc chuû yeáu: giai ñoaïn 1954 – 1975. Veà chính trò, naêm 1956, Myõ Dieäm xeù toaïc hieäp ñònh Geneve, hoøng chia caét vónh vieãn nöôùc ta thaønh hai mieàn, bieán mieàn Nam thaønh ñoàn luõy ñeå khoáng cheá Trung Quoác vaø Lieân Xoâ töø phía Ñoâng Nam Chaâu AÙ . Myõ chi cho chính quyeàn Dieäm moät löôïng tieàn khoång loà ñeå Dieäm xaây döïng boä maùy chính quyeàn töø Trung öông ñeán ñòa phöông, xaây döïng boä maùy quaân ñoäi ñeå moät maët tieâu dieät caùc phe phaùi thaân Phaùp, maët khaùc khuûng boá nhöõng ngöôøi ñaõ tham gia khaùng chieán choáng Phaùp tröôùc 1954. Coù aùp böùc ñaáu tranh, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, nhaân daân vuøng leân khôûi nghóa maø ñænh cao laø Ñoàng Khôûi 1959. Naêm 1961, Maët traän Daân toäc Giaûi phoùng mieàn Nam Vieät Nam ra ñôøi. Phong traøo Caùch maïng phaùt trieån maïnh meõ. Naêm 1963, Myõ gieát Dieäm sau ñoù ñöa quaân tröïc tieáp tham chieán taïi mieàn Nam ñoàng thôøi neùm bom xoái xaû mieàn Baéc. Caû daân toäc thöïc söï böôùc vaøo cuoäc töû chieán tröïc tieáp vôùi keû thuø. Veà xaõ hoäi, mieàn Nam bò xaùo ñoäng döõ doäi trong suoát hai möôi naêm khaùng Myõ. Caùc cuoäc caøn queùt khoác lieät cuûa Myõ nguïy veà noâng thoân ñaõ khieán haøng trieäu noâng ._.daân phaûi boû ruoäng vöôøn leân caùc thaønh phoá lôùn. Hoï soáng chen chuùc trong nhöõng khu nhaø oå chuoät. Hoï kieám soáng baèng haøng traêm thöù ngheà, caû löông thieän vaø khoâng löông thieän. Moät soá coá gaéng hoïc taäp vaø trôû thaønh tieåu tö saûn: giaùo vieân, baùc só, thö kyù, nhaân vieân coâng sôû…. Vaên cuûa Bình Nguyeân Loäc vieát raát nhieàu veà hoï vaø moät soá lôùn laø vieát cho hoï. Mieàn Nam thôøi aáy coøn nhieàu hieän töôïng xaõ hoäi khaùc, ví nhö hieän töôïng ñòa chuû, tö saûn maïi baûn… - nhöõng keû chieán baïi trong cuoäc Caùch Maïng Thaùng Taùm – nay nhôø oâm chaân ngoaïi bang maø trôû thaønh thoáng trò ; 14 nhaân daân lao ñoäng trôû thaønh keû bò trò….Vieát veà nhöõng chuyeän tình laët vaët ; veà nhöõng ngheä só haïng ba,keùm taøi vaø mô moäng ; veà nhöõng con ngöôøi nhoû beù ñeán nhö voâ nghóa ; vieát veà nhöõng nieàm thao thöùc nhôù queâ höông… vaên Bình Nguyeân Loäc deã laøm ngöôøi ta coù caûm giaùc laø nhaø vaên khoâng “phaûn aùnh” hieän töôïng xaõ hoäi lôùn naøy. Nhöng chuùng toâi cho raèng, daãu Bình Nguyeân Loäc khoâng coù nhöõng trang vaên suïc soâi chieán ñaáu, nhöng vaên cuûa oâng vaãn laø moät taám göông trung thöïc veà moät phaàn cuûa ñôøi soáng daân toäc trong nhöõng thaùng naêm maùu löûa ñoù. Chuùng toâi seõ chöùng minh vieäc naøy ôû phaàn sau. Veà vaên hoùa, vaên ngheä, töông töï nhö thöïc daân Phaùp tröôùc kia,Myõ nguïy thöïc thi chính saùch vaên hoùa phaûn caùch maïng, noâ dòch vaø ñoài truïy. Haøng chuïc tôø baùo ñöôïc Myõ nuoâi ñeå haøng ngaøy laûi nhaûi xuyeân taïc chuû nghóa coäng saûn vaø mieàn Baéc Vieät Nam ; haøng chuïc trung taâm vaên hoùa traù hình, voâ soá saûn phaåm aâm nhaïc, ñieän aûnh, vaên hoùa, baùo chí, saùch chính trò… saëc muøi Myõ ñöôïc tung ra traøn ngaäp caùc ñoâ thò. Veà vaên chöông, beân caïnh nhöõng “vaên phaåm” boâi ñen mieàn Baéc vaø chuû nghóa xaõ hoäi, laø voâ vaøn nhöõng aán phaåm kieám hieäp nhaûm nhí, daâm oâ ñoài truïy ñöôïc baøy baùn coâng khai. Caùi doøng thaùc vaên chöông ñoài truïy naøy thöïc söï laø moät löïc löôïng phaù hoaïi vaên hoùa daân toäc gheâ gôùm nhaát. Nhöng söùc maïnh cuûa moät neàn vaên hoùa nhieàu nghìn naêm khoâng deã gì bò khuaát phuïc. Beân caïnh doøng vaên hoïc caùch maïng taïi caùc chieán khu, xuaát hieän doøng vaên hoïc caùch maïng vaø yeâu nöôùc coâng khai taïi caùc ñoâ thò. Chuùng toâi goïi vaên hoïc caùch maïng laø vaên hoïc cuûa nhöõng ngöôøi tröïc tieáp ñaáu tranh, vaøo tuø ra khaùm ; coøn vaên hoïc yeâu nöôùc laø vaên hoïc cuûa nhöõng ngöôøi vì lyù do naøo ñoù maø khoâng tham gia tranh ñaáu ñöôïc, nhöng hoï ñöùng veà phía daân toäc, phaûn ñoái thöù “vaên hoùa” phaûn vaên hoùa cuûa Myõ. Bình Nguyeân Loäc thuoäc vaøo nhoùm thöù hai. Taát nhieân, caùch goïi teân cuûa chuùng toâi chæ coù tính töông ñoái, vì vaên hoïc caùch maïng ñöông nhieân laø coù tính chaát yeâu nöôùc; vaø Bình Nguyeân Loäc cuõng khoâng haún chæ bieát yeâu nöôùc baèng con tim; oâng cuõng ñaõ töøng laø “moät ngöôøi cuûa böng bieàn” thôøi khaùng Phaùp. 15 Choáng laïi cuoäc xaâm laêng baèng bom ñaïn cuûa Myõ, ñaõ coù nhöõng böôùc chaân treân daõy Tröôøng Sôn, nhöõng giaøn phaùo Haø Noäi, nhöõng ñöôøng haàm Cuû Chi, nhöõng ñoäi quaân toùc daøi mieàn Taây Nam Boä…. Coøn choáng laïi cuoäc xaâm laêng baèng vaên hoùa híppi, vaên hoùa ñoài truïy cuûa Myõ, ta coù nhöõng nhaø vaên, noùi roäng ra laø nhöõng nhaø hoaït ñoäng vaên ngheä, luoân luoân chaùy boûng khaùt voïng tìm veà daân toäc, naâng niu vaø ngôïi ca nhöõng giaù trò tinh thaàn cao ñeïp maø daân toäc ñaõ hun ñuùc ñöôïc trong nhieàu nghìn naêm tranh ñaáu vaø xaây döïng.Tieáp böôùc cha oâng, hoï khaùt khao ñöôïc goùp coâng döïng xaây moät neàn vaên hoùa Vieät Nam môùi. Bôûi hoï hieåu, moät nöôùc cuõng coù theå cheát nhö moät ngöôøi, khi laõnh thoå, nhaân daân, guoàng maùy Nhaø nöôùc coøn nguyeân veïn ñoù, nhöng coøn nhö moät “caùi xaùc khoâng hoàn” ( Lyù Chaùnh Trung ; daãn theo : 24,915). Hoàn cuûa Quoác gia chính laø vaên hoùa cuûa noù. Cuøng Nguyeãn Hieán Leâ, Vuõ Baèng, Vuõ Haïnh, Leâ Vónh Hoøa… vaø nhieàu ngöôøi khaùc, Bình Nguyeân Loäc cuõng say meâ, naâng niu nhöõng di saûn vaên hoùa truyeàn thoáng quyù baùu cuûa daân toäc ,vaø, thoâng qua vaên chöông, hoïc thuaät phoå bieán nhöõng giaù trò aáy cho moïi ngöôøi . OÂng nghieân cöùu veà nguoàn goác cuûa daân toäc vôùi moät tình caûm thieâng lieâng. Ñoù khoâng phaûi laø caùi thieâng lieâng thuaàn tuùy tinh thaàn nhö ta thöôøng noùi veà nguoàn goác “con Roàng chaùu Tieân” cuûa mình ; maø ñoù laø caùi tình caûm thieâng lieâng naûy nôû ngay caû khi nhaø vaên – nhaø nghieân cöùu nhìn veà ngöôøi goác daân toäc baèng caùi nhìn thuaàn tuùy khoa hoïc. OÂng cuõng nghieân cöùu veà tieáng Vieät, nhöng khoâng chæ baèng thaùi ñoä khoa hoïc , khaùch quan cuûa moät nhaø Vieät ngöõ hoïc, maø coøn baèng söï voà vaäp – caùi voà vaäp cuûa moät em beù ñang tìm veà baàu söõa meï.Beân caïnh vieäc chuù giaûi nhieàu taùc phaåm noåi tieáng cuûa kho taøng vaên hoïc coå, oâng laën loäi khaép mieàn Ñoâng vaø mieàn Taây Nam Boä vaø söu taàm ñöôïc haøng nghìn caâu ca dao- nhöõng hoøn ngoïc quyù cuûa vaên hoùa daân gian. Vaø hôn heát, ñoái töôïng quan taâm duy nhaát cuûa chuùng toâi trong luaän vaên naøy, ñoù laø nhöõng aùng vaên phaäp phoàng hôi thôû cuûa ñaát vaø ngöôøi mieàn Nam… ,vaø, chuùng toâi thaáy raèng, söï nghieäp vaên chöông cuûa oâng (vaø caû söï nghieäp hoïc thuaät nöõa) laø moät söï nghieäp ñöôïc xaây döïng treân cô sôû cuûa moät “quan ñieåm chæ ñaïo” heát söùc roõ 16 raøng, moät söï ñònh höôùng coù tính chaát nghieâm tuùc vaø laâu daøi, chöù khoâng phaûi laø “gaëp gì vieát naáy” nhö aán töôïng ban ñaàu. 1. Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà vaên chöông ,ngheä thuaät Trong soá 7 taäp truyeän ngaén vaø 6 cuoán tieåu thuyeát cuûa nhaø vaên, maø chuùng toâi ñaõ ñöôïc ñoïc,chuùng toâi thaáy coù 10 truyeän ngaén vaø 1 tieåu thuyeát ñeà caäp tröïc tieáp ñeán vaên chöông, ngheä thuaät vaø ngöôøi ngheä só. Ñoù laø tieåu thuyeát “Quaùn tai heo” vaø caùc truyeän ngaén : “Bí maät cuûa chaøng”,“Naéng chieàu haáp hoái” (trong taäp truyeän “Thaàm laëng”), “Qua loái cuõ” (trong taäp truyeän “Nhoát gioù”ù) , “Caên gaùc hoàng cuûa Laâm”, “Beân kia söï thaät” (trong taäp truyeän “Möa thu nhôù taèm”) “Pì Peá Haùn”, “Ngöôøi ñaøn oâng ñeû”, “Laàu 3 phoøng 7” (trong taäp truyeän “Kyù thaùc”), “Vaên ngheä ñöùng ñöôøng” (trong taäp truyeän Nhöõng böôùc lang thanh treân heø phoá cuûa gaõ Bình Nguyeân Loäc) vaø “Chieâu hoàn nöôùc” (trong taäp truyeän Cuoáng ruùn chöa lìa). Phong caùch vaên xuoâi Bình Nguyeân Loäc, trong caûm nhaän ñaàu tieân cuûa chuùng toâi, laø moät phong caùch dung dò, hieàn laønh. Ñöông nhieân hieàn laønh, dung dò thì khoâng phaûi laø cuûa rieâng Bình Nguyeân Loäc. Ta coù theå tìm thaáy noù ôû Thaïch Lam, Toâ Hoaøi… Nhöng roõ raøng, moãi ngöôøi coù moät kieåu hieàn laønh rieâng. Ñöùng tröôùc thöïc traïng vaên hoùa suy ñoài traøn ngaäp nhö thaùc luõ ôû Saøi Goøn thôøi ñoù, nhieàu caây buùt yeâu nöôùc vaø caùch maïng ñaõ leân tieáng vaïch traàn, toá caùo. Quaû thöïc,tröôùc caûnh haøng chuïc ngaøn thanh nieân choai choai ñöôïc töï do xuø toùc, ngoå ngaùo, chích huùt ma tuùy ñeå phoâ tröông loái soáng híppi “ vaên minh” trong khi anh em sinh vieân toå chöùc moät “Tuaàn leã hoïc sinh sinh vieân” thì bò phaù leân phaù xuoáng vaø phaûi toå chöùc döôùi söï giaùm saùt cuûa haøng nghìn hoïng suùng, ñöùng tröôùc caûnh nhöõng tôø baùo ñaêng tieåu thuyeát ñaâm cheùm, daâm daät ñöôïc hoã trôï phaùt trieån aøo aøo, nhöõng tôø baùo coù vaên hoùa thì boùp buïng soáng caàm hôn, tröôùc caûnh moïi saûn phaåm tinh thaàn coù ñoùng nhaõn Hueâ Kyø ñeàu ñöôïc tung hoâ, nhöõng tinh hoa trong vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa daân toäc thì hoaëc bò khinh reû laø thöù coå huû, hoaëc laø ñöôïc “chieáu coá” nhaéc tôùi baèng thaùi ñoä “gheù maét troâng ngang” cuûa nhöõng keû 17 quaûn lyù vaên hoùa cuûa chính quyeàn… ít coù nhöõng ai coù löông taâm vaø tinh thaàn daân toäc laïi coù theå nín laëng boû qua. Thoâng thöôøng thì hoï ñaáu tranh, leân aùn baèng moät tinh thaàn quyeát lieät, maïnh baïo. Bình Nguyeân Loäc thì khaùc : tuy heát söïc döùt khoaùt, roõ raøng, khoâng nhaäp nhaèng, khoâng uùp môû, nhöng oâng leân aùn baèng moät thaùi ñoä bình taâm, hieàn laønh. Thaäm chí, trong soá nhöõng taùc phaåm coù baøy toû quan ñieåm cuûa oâng veà vaên ngheä keå treân, chuùng toâi cuõng chæ thaáy söï pheâ phaùn giaùn tieáp vôùi moät phong caùch hieàn töø. Chaúng haïn nhö, khi oâng noùi veà “ vaên ngheä ñöùng ñöôøng” : “… Coù moät thöù vaên ngheä maø nhieàu baïn kyù giaû goïi laø “vaên ngheä ñöùng ñöôøng” vì noù bò phôi naéng töø saùng ñeán chieàu ôû caùc ngaõ ba ñöôøng caùi. Nhöng caùc baïn ñöøng töôûng kyù giaû muoán aùm chæ ñeán nhöõng haøng saùch loä thieân baøy treân væa heø tröôùc caùc raïp chieáu boùng. Khoâng, nhöõng haøng saùch aáy chæ baùn nhöõng saùch trinh thaùm nhaäp caûng vì muïc ñích chuyeån ngaân laäu, vaø nhöõng saùch xuaát baûn theo moät quan nieäm laøm tìeân kinh khuûng nhöng maø nhieàu baùo ñaõ toá caùo “ ( 9, 863 ) Ñaây laø moät taùc phaåm naèm trong taäp : “Nhöõng böôùc lang thang treân heø phoá cuûa gaõ Bình Nguyeân Loäc”. Ñeà taøi cuûa noù, nhö tieâu ñeà taùc phaåm , laø “vaên ngheä ñöùng ñöôøng”. Coù loaïi voán ñöôïc saûn xuaát “theo moät quan nieäm laøm tieàn kinh khuûng”, sau khi ñöôïc naèm sang troïng trong nhöõng nhaø saùch lôùn, thì ñöôïc ra ñöùng ñöôøng ; ngöôøi ta coù theå “kì keøo bôùt moät theâm hai nhö mua caù”, töø ba möôi ñoàng, maëc caû moät hoài chæ coøn coù … naêm ñoàng. Linh muïc Nguyeãn Ngoïc Lan, moät trí thöùc coù loøng yeâu nöôùc vaø raát gaén boù vôùi anh chò em sinh vieân tranh ñaáu ôû Saøi Goøn thôøi ñoù, cuõng ñaõ töøng mai mæa thöù vaên ngheä naøy. “Vaên chöông bình daân” chaúng haïn, ngaøy nay khoâng coøn laø nhöõng caâu ca dao quyù, nhöõng chuyeän coå tích laønh maïnh maø laø nhöõng truyeän 15, 20 ñoàng xanh ñoû baùn ñaày cöûa caùc væa heø vaø caùc saïp baùo. Chuùng ta cöù ñi baát cöù moät væa heø naøo, lieác nhìn baát cöù moät saïp baùo naøo,chuùng ta coù theå chöùng nghieäm ñieàu ñoù. 18 Khoûi phaûi noùi ñeán vieäc gheù thaêm moät goùc ñöôøng Leâ Vaên Duyeät, Phan Thanh Giaõn. Vaên chöông bình daân ngaøy hoâm nay laø : Ngöôøi dôi baït maïng, Yeâu maø em, Con gaùi keû thuø, Ñaõ maáy laàn yeâu, Thöøa tuôùng chaèng tinh…, vaên chöông bình daân ngaøy nay laø Hoaøng töû chim loàng, Hoaøng töû ñaàu voi…” ( in trong : 24,865 ) Ñieàu chuùng toâi caûm nhaän ñöôïc laø: cuøng baøy toû thaùi ñoä phuû nhaän nhöõng thöù vaên ngheä minh chöùng cho söï suy suïp cuûa neàn vaên hoùa trong “Theá giôùi töï do” nhöng vò linh muïc thì maïnh meõ, böùc xuùc coøn nhaø vaên thì ñieàm ñaïm, nheï nhaøng. Cuõng coù leõ laø do ngheà nghieäp vaø taâm lyù löùa tuoåi : vò linh muïc laø moät nhaø giaùo cuûa tröôøng Ñaïi hoïc vaø môùi treân döôùi 40, coøn nhaø vaên thì ñaõ gaàn 60 roài. Ñaây laø caùch maø nhaø vaên baøy toû thaùi ñoä ñoái vôùi loaïi truyeän kieám hieäp traøn ngaäp caùc nhaø saùch, væa heø vaø baùo chí thôøi aáy : chaøng vaên só Döông Chaâu trong tieåu thuyeát “Quaùn tai heo” chaáp nhaän töø boû nhöõng vaàn thô thanh tao ñeå vieát truyeän kieám hieäp cho ñôõ ñoùi. “… Nhan truyeän chaøng ñaõ tìm ñöôïc luùc ñöùng treân xe buyùt. Nhaát ñònh phaûi laø SÔN ÑOÂNG KIEÁM HAÄN môùi haïp vôùi loaïi phun phi kieám vaø ñaùnh nhau chí töû naøy. Chaøng ñònh cho truyeän khôûi phaùt taïi Quaùn tai heo, vaø ñaõ tìm ra veá treân cuûa caâu thô. Chaøng ngaâm nho nhoû: Quaùn tai heo anh huøng laâm ñaïi naïn. Caùi veá thöù nhæ phaûi coù ñoaïn “… nghóa hieäp quyeát ra tay” môùi laø ñoái choïi vaø xuoâi nhaïc cho. Nhöng tröôùc tieáng “nghóa hieäp” noùi caùi gì baây giôø” Quaùn tai heo anh huøng laâm ñaïi naïn… … Quaùn tai heo anh huøng laâm ñaïi naïn… … Quaùn tai heo anh huøng laâm ñaïi naïn… Boãng moät chuoãi cöôøi doøn keùo maët chaøng ra sau. Coâ chieâu ñaõi vieân soá hai aáy cöôøi roài hoûi: - Anh huøng khoâng tieàn traû quaùn neân bò baét xuoáng boùt phaûi khoâng?(12, 11) 19 Kieåu pheâ phaùn cuûa Bình Nguyeân Loäc chæ giaûn dò nhö theá nhöng khoâng keùm phaàn saâu saéc. Nhöõng “tuyeät chieâu” cuûa caùc chaøng hieäp khaùch trong nhöõng truyeän ñaùnh ñaám voán laø nhöõng chi tieát caâu khaùch. Trong caùi nhìn cuûa oâng chuû chæ laø haønh ñoäng “phun” moät caùch thoâ bæ. Chi tieát chaøng vaên só ngaéc ngöù moät caâu vaên vôù vaån vì chöa ñeû ra ñöôïc caùch noùi thaät “chöôûng” vaø nhöõng tieáng cöôøi nhaïo daønh cho chaøng ñaõ cho ta thaáy heát noãi beõ baøng cuûa moät nhaø vaên coù loøng töï troïng. Caùch baøy toû quan ñieåm moät caùch döùt khoaùt nhöng nheï nhaøng, kín ñaùo naøy khaùc vôùi caùch noùi quyeát lieät cuûa Nguyeãn Ngoïc Lan : “Ngöôøi daân haøng ngaøy môû tôø baùo ra xem toâi khoâng bieát hoï coù ñeå yù ñeán lôøi tuyeân boá cuûa caùc toång thoáng anh minh hay khoâng (…). Khi maø daân chuùng môû tôø baùo ra laø nhaûy xoâ vaøo muïc Loäc Ñænh Kyù tröôùc khi theo doõi tình hình chính trò trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc thì chuùng ta coù theå ño löôøng ñöôïc möùc ñoä thuoác phieän ñang ngöï trò trong vaên hoïc mieàn Nam nhö theá naøo. Chuyeän moät ñaùm con em chuùng ta, vaøi traêm ñöùa huùt caàn sa, ngaäm LDS, toâi töôûng khoâng bi ñaùt baèng hieän töôïng Loäc Ñænh Kyù, hieän töôïng “Tieáu Ngaïo giang hoà” ( in trong, 24,487 ) Ñi lieàn vôùi thaùi ñoä,quan ñieåm veà nhöõng caùi xaáu luoân luoân laø moät caùi nhìn, moät thaùi ñoä veà nhöõng caùi toát, caùi ñeïp. Pheâ phaùn thöù vaên ngheä ñaâm cheùm, ñaàu ñoäc thanh thieáu nieân, ñoàng thôøi Bình Nguyeân Loäc cuõng ca ngôïi, naâng niu nhöõng taùc phaåm vaên chöông coù taùc duïng thieát thöïc trong vieäc xaây ñaép taâm hoàn con ngöôøi. Noùi roõ hôn, trong quan nieäm cuûa nhaø vaên, xaây ñaép taâm hoàn con ngöôøi coù nghóa laø ñem hoï trôû veà vôùi daân toäc. Taát caû nhöõng nhöõng taùc phaåm naøo laøm ñöôïc vieäc aáy – duø laø kieät taùc nhö Truyeän Kieàu hay truyeän Luïc Vaân Tieân, duø ñöôïc baùn vôùi giaù cao vaø tröng baøy trong nhöõng nhaø saùch lôùn cho xöùng vôùi giaù trò cuûa noù hay chæ laø nhöõng taùc phaåm vaên ngheä “ñöùng ñöôøng” ,nhöõng baøi vaên vaàn, nhöõng baøi veø giaù chæ 3 ñoàng moät quyeån vaø ñöôïc baøy baùn treân nhöõng væa heø – thì ñeàu ñaùng ñöôïc traân troïng. Ñoù laù nhöõng taùc phaåm maø… 20 ” Cuùi xuoáng xem qua, baïn ngaïc nhieân bieát bao maø nghe töø döôùi aáy thôû leân laøm hôi laønh maïnh noù nhö ñöa baïn veà nhöõng laøng xa yeân tónh hay veà nhöõng thôøi xöa bình dò naøo. Ñaây laø nhöõng nhan ñeà saùch loõm boõm nhôù ñöôïc : Quaû döa haáu, Hoøn voïng phu, Tröông Chi, Mî Nöông, Troïng Thuûy – Mî Chaâu, Söï tích traàu cau, Thieáu phuï Nam Xöông, Nguyeãn Bieåu, Huyeàn Traân Coâng chuùa… Thaät khaùc xa nhöõng nhan ñeà giöït gaân hoaëc nhöõng nhan ñeà eûo laû cuûa loaïi saùch ñaïi giaûm giaù. Xaùc chaát chaïy ñaâu, ñaàu laâu ñaãm maùu, Lieãu ruõ beân hoà, Thoâi coøn ñaâu nöõa maø mong…” ( 9, 865 ) Ñaùnh giaù veà giaù trí ngheä thuaät cuûa nhöõng taùc phaåm aáy, duø raát thöông chuùng, nhaø vaên vaãn khaùch quan maø thöøa nhaän raèng chuùng khoâng haún laø nhöõng tuyeät taùc, ñoïc chuùng, ta coù caûm töôûng nhö ñang nghe “noùi thô” trong thoân xoùm hoaëc treân moät chieác thöông hoà ngöôïc xuoâi naøo: “Truyeän raèng ngaøy xöûa ngaøy xöa Huøng Vöông möôøi baûy laøm vua nöôùc nhaø…” Chuùng chæ xeáp ngang haøng vôùi “veø” nhöng nhaø vaên vaãn khoâng khi deã chuùng, vì theo oâng “neân bieát raêng thi phaåm Luïc Vaân Tieân ngaøy xöa cuõng ôû trong chôï vaên ngheä ñöùng ñöôøng aáy maø ra, thì bieát ñaâu ngaøy kia caùc nhaø pheâ bình laïi khoâng khaùm phaù ñöôïc vaøi danh taùc trong môù saùch ba ñoàng noùi treân” ( 9,866 ).Vaø trong boái caûnh vaên ngheä Saøi Goøn bò truyeän kieám hieäp cuûa Ñaøi Loan vaø Hoàng Koâng traøn ngaäp, thì “daãu sao, hieän giôø coâng duïng cuûa loaïi saùch ñoù cuõng ñaõ ñaùng keå laém roài : oâng Traàn Bình Troïng ñaõ laán oâng Tieát Nhôn Quyù vaø oâng Tröông Phi ñaõ nhöôøng choã cho oâng vua Quang Trung” ( 9,860 ). Laøm cho “haøng noäi” laán saân “haøng ngoaïi” ñaõ laø moät coâng lao ñaùng keå roài. Nhöng nhaø vaên raát chu ñaùo vaø coù taâm, oâng coøn nhìn thaáy nhöõng lôïi ích maø coù leõ chæ moät taâm hoàn luoân traûi roäng ñeå ñeán vôùi nhöõng gì nhoû beù môùi thaáy ñöôïc : “Khaùch thöôûng thöùc moùn vaên ngheä ñöùng ñöôøng naøy laø ai? Coá nhieân laø nhöõng ngöôøi bình daân. 21 Nhöng coù moät haïng khaùch baát ngôø laém, ñoù laø hoïc vieân cuûa caùc lôùp phaù muø chöõ. Hoïc chöõ xong, khoâng saùch ñoïc, maáy oâng cuï baø cuï aáy sau moät thôøi gian ngaén queân tuoát caû i tôø. Vôù ñöôïc moät quyeån Hoøn voïng phu, hoï ngheâ nga ñoïc caû ngaøy, ñoïc thô nhö ñoïc vaên xuoâi. Nhöng khi ñoïc chöõ chaïy roùt, hoï boãng thaáy nhö tröôùc maét hoï moät chaân trôøi môùi laï môû ra. Hoï khoùc gia ñình Nguyeãn Traõi bò tru di tam toäc, hoï cöôøi oâng Coáng Quyønh kyø khoâi, hoï ngaùn caùi ghen boùng ghen gioù cuûa choàng ngöôøi thieáu phuï ôû ñaát Nam Xöông. Taâm hoàn cuûa hoï boãng trôû neân phong phuù laï kyø. Moät oâng cuï buøi nguøi than: - Trôøi ôi, ñeán baïc ñaàu toâi môùi bieát ñöôïc thöù naøy.” ( 9,867 ) Ñöa ngöôøi ta trôû veà vôùi daân toäc laø vaäy! Döôøng nhö trong yù thöùc ngheä thuaät cuûa Bình Nguyeân Loäc, moät taâm hoàn ñöôïc khai môû ñoàng nghóa vôùi moät taâm hoàn tìm ñöôïc con ñöôøng trôû veà vôùi daân toäc.Ñieàu naøy ñaëc bieät coù yù nghóa trong boái caûnh tö töôûng chaáp nhaän söï vong baûn ñeå ñoåi laáy “vaên minh” ñöôïc Ñeá quoác Mó coå suyù baèng haøng nghìn thuû ñoaïn tinh vi. Chuùng toâi seõ baøn kyõ vaán ñeá naøy ôû nhöõng chöông sau. Trong chuû nghóa tö baûn, moïi thöù bieán thaønh haøng hoùa ñeå trao ñoåi theo coâng thöùcT-H-T’ (Tieàn – Haøng – Tieàn) treân thò tröôøng. Khoâng thoaùt ra ñöôïc khoûi quy luaät ñoù, nhaø vaên trôû thaønh nhaø saûn xuaát vaø buoân baùn, taùc phaåm cuûa hoï trôû thaønh moùn haøng. Neáu duøng caùi nhìn cuûa thôøi Trung ñaïi phöông Ñoâng,coi vaên chöông laø tinh tuùy cuûa trôøi ñaát, thì söï mua baùn mua naøy laø caû moät söï sæ nhuïc lôùn. Nhöng thôøi ñaïi môùi yeâu caàu ngöôøi ta chaáp nhaän noù nhö laø moät chuyeän bình thöôøng. Nhaø vaên khoâng chæ saùng taùc theo söï thoâi thuùc cuûa taâm linh maø coøn phaûi xaùc ñònh “thò tröôøng tieâu thuï”, thaäm chí taïo ra “thò tröôøng” môùi cho mình. Saûn xuaát, thoâng qua vieäc taïo ra saûn phaåm, cuõng kích thích laøm xuaát hieän nhu caàu tieâu thuï môùi ôû ngöôøi tieâu 22 duøng ; thoâng qua ñaëc ñieåm vaø phong caùch cuûa saûn phaåm,cuõng taïo ra moät caùch thöùc tieâu thuï môùi. OÂng vua Quang Trung thay theá oâng Tröông Phi, oâng Traàn Bình Troïng laán oâng Tieát Nhôn Quyù nhö caùch noùi cuûa Bình Nguyeân Loäc laø nhö vaäy. Nhöng ngöôïc laïi, nhu caàu tieâu duøng cuõng taïo ra saûn xuaát, theo quy luaät coù caàu thì coù cung cuûa thò tröôøng. Nhu caàu tinh thaàn cuûa con ngöôøi thì coù nhieàu loaïi, coù thanh cao coù thaáp heøn, coù phaàn vaên hoùa vaø coù phaàn baûn naêng,cho neân baûn lónh vaø ñaïo ñöùc cuûa moät nhaø vaên laø ôû choã naøy : thoûa maõn nhöõng thò hieáu thaåm myõ toát ñeïp cuûa hoï. Khoâng moät doanh nhaân naøo, moät coâng ty naøo coù khaû naêng thoûa maõn moïi nhu caàu haøng hoùa cuûa ngöôøi tieâu duøng, coù theå ñoäc chieám moïi thò tröôøng, hoï phaûi “phaân khuùc thò tröôøng”, xaùc ñònh “thò tröôøng troïng taâm” ñeå doàn moïi noã löïc vaøo ñaáy. Moät nhaø vaên cuõng vaäy : khoâng ai coù theå thoûa maõn nhu caàu cuûa taát caû nhöõng ngöôøi yeâu thích vaên chöông . Laø moät nhaø baùo laõo luyeän, moät nhaø vaên kieám soáng baèng ngoøi buùt trong moät cheá ñoä luoân hoâ haøo “töï do caïnh tranh” ( Dó nhieân, trong cuoäc caïnh tranh giöõa vaên ngheä ñoài truî, phaûn ñoäng, phaûn daân toäc vaø vaên ngheä yeâu nöôùc, löïc löôïng ñaàu luoân luoân ñöôïc Nguî quyeàn cho töï do, coøn löïc löôïng sau thì, nhö caùch noùi cuûa linh muïc Nguyeãn Ngoïc Lan, luoân bò Hoát – Caét – Ñuïc khoâng thöông tieác), Bình Nguyeân Loäc hieåu raát roõ taàm quan troïng cuûa vieäc moät nhaø vaên cho mình moät “thò tröôøng troïng taâm”. Haøng chuïc nghìn caïâu híp- pi choai choai, theo coå voõ cuûa phu nhaân Toång thoáng Thieäu,ñaàu toùc buø xuø baûy maøu, quaàn aùo loâi thoâi leách theách, mieäng phì pheøo caàn sa, ma tuùy, toû ra ta ñaây “phong traàn”, “gioù buïi”, “ñöùng beân ngoaøi moïi raøng buoäc”…ñöôïc Chu Töû , Truøng Döông, Nguyeãn Thò Hoaøng… coi laø thò tröôøng tieâu thuï cho nhöõng “aùng vaên” khieâu daâm, sa ñoïa, ma quaùi cuûa hoï. Ñoái laäp laïi, Bình Nguyeân Loäc choïn nhöõng ngöôøi noâng daân di cö vaø soáng taïm bôï ôû thaønh phoá vì chieán tranh ; nhöõng ngöôøi ít hoïc, muø chöõ, ñaàu taét maët toái quanh naêm vì sinh keá; nhöõng linh hoàn trong treûo nhöng yeáu ôùt cuûa daân toäc bò vuøi daäp trong côn loác thôøi ñaïi … laøm “thò tröôøng” cho mình. Chính ñieàu naøy cuõng goùp phaàn taïo ra heä thoáng chuû ñeà, taïo ra phong caùch giaûn dò ñaëc tröng trong caùch döïng truyeän vaø ngoân ngöõ keå cuûa vaên xuoâi ngheä thuaät Bình 23 Nguyeân Loäc. Vì noùi theo ngoân ngöõ lyù luaän trong “Myõ hoïc tieáp nhaän” cuûa Hans Robert Jauss (vaø caû cuûa Malfred Nauman nöõa), chính ngöôøi ñoïc laø moät nguyeân nhaân quan troïng taïo ra phong caùch, ñeà taøi, tö töôûng … cuûa taùc phaåm. Xaùc ñònh ñoäc giaû cuûa mình laø nhöõng ngöôøi bình daân ít hoïc, Bình Nguyeân Loäc vieát raát dung dò, thaäm chí ñôn giaûn. OÂng vieát raát nhieàu veà tình yeâu, dó nhieân laø heát söùc laønh maïnh, ñaùng yeâu chöù khoâng phaûi laø nhöõng thöù “Yeâu maø em”, “Con gaùi keû thuø”, “Ñaõ maáy laàn yeâu”… Keå ra thì tình yeâu laø moät ñeà taøi khoâng theå thieáu ôû moïi thôøi, moïi nôi, moïi hoaøn caûnh. Vaø nhöõng ai ñaõ vì toø moø maø ñoïc “Möa khoâng öôùt ñaát” cuûa Truøng Döông, “Voøng tay hoïc troø” cuûa Nguyeãn Thò Hoaøng, “Yeâu” cuûa Chu Töû… vaø sau ñoù ñoïc tieáp “Ñoø doïc”, “Gieo gioù gaët baõo”, “Tyø veát taâm linh”… cuûa Bình Nguyeân Loäc thì cuõng coù theå ñöôïc giaûi ñoäc phaàn naøo. Hieåu ñöôïc chuùt ít veà quan nieäm vaên chöông cuûa Bình Nguyeân Loäc, chuùng toâi ñaõ töø boû caùi quan nieäm cho raèng, ôû thôøi aáy, phaûi laø “Daáu chaân ngöôøi lính”, “Tröôøng Sôn Ñoâng, Tröôøng Sôn Taây”, “Ngöôøi Vieät cao quyù”… thì môùi laø vaên hoïc yeâu nöôùc. Hoa hoàng lan ra thì coû daïi seõ bò thu heïp laïi. Moät baøi buùt chieán huøng hoàn cuûa Löõ Phöông ñaû phaù Chu Töû (trong “Chu Töû vaø taùc phaåm”, Tin vaên ,soá 10, 30/10/1966 – in laïi trong : 24,724 ), theo chuùng toâi, khoâng coù taùc duïng thieát thöïc baèng moät quyeån tieåu thuyeát tình yeâu laønh maïnh, ñöùng ñaén vaø haáp daãn cuûa Bình Nguyeân Loäc. 2) Quan nieäm cuûa Bình Nguyeân Loäc veà ngöôøi ngheä só Haàu nhö moïi taùc phaåm cuûa nhaø vaên xöù Ñoàng Nai aáy ñeàu ñöôïc ra ñôøi döôùi ñònh höôùng cuûa quan nieäm vaên chöông nhaát quaùn noùi treân . Khi môùi ñoïc vaên cuûa oâng, chuùng toâi thöïc söï “böïc mình” khi ñoïc xong nhöõng truyeän kieåu nhö theá naøy : coù moät nhoùm baïn treân ñöôøng veà thaønh phoá, ñeán gaàn Traûng Bom thì trôøi gaàn toái, phaûi taù tuùc qua ñeâm trong moät caên nhaø ven röøng. Trong nhaø aáy, coù moät xaùc cheát.Hoï raát sôï, nhöng khoâng coøn caùch naøo khaùc laø vaãn phaûi nguû laïi. Saùng ra, hoï thaáy caùi thaây ma… ñi laïi trong nhaø. Nhöng hoûi ra thì ñoù laø anh trai cuûa ngöôøi cheát môùi ñi röøng veà 24 (truyeän ngaén “Ma cuõ” trong taäp “Taân Lieâu Trai”, in laïi trong taäp “Ma röøng”).Chuùng toâi ñaõ töï hoûi : moät caâu chuyeän ñôn giaûn nhö theá thì coù gì laø ñaëc saéc.Ñuùng laø khoâng coù gì ñaëc saéc, nhöng ñoù laø lôøi ñoái thoaïi vôùi nhöõng “Xaùc cheát chaïy ñaâu”,”Ñaàu laâu ñaãm maùu”… Vaø ñaây laø ñaùnh giaù cuûa hoïc giaû Nguyeãn Hieán Leâ: “Taân Lieâu Trai laø moät taäp truyeän ngaén vui, coù ích cho thanh nieân vaø ña soá quaàn chuùng. Toâi nghó neáu moãi hoïc sinh coù moät cuoán ñeå ñoïc, thì caùi naïn tin dò ñoan seõ bôùt ñöôïc phaàn nhieàu. Caùc baïn aáy hieåu ñöôïc nhöõng baøi khoa hoïc bình dò trong taäp vaø öa loái haønh vaên löu loaùt cuøng nhöõng tö töôûng yeâu ñôøi, thöông ngöôøi cuûa taùc giaû ( Ñieåm saùch Taân Lieâu Trai, taïp chí Baùch Khoa soá 61, 1959, SG ,daãn theo : 26, 52 ) Nhö chuùng toâi ñaõ noùi ôû treân, Bình Nguyeân Loäc coù nhöõng truyeän ngaén coù theå “ngoài chung chieáu” vôùi nhöõng truyeän ngaén hay cuûa vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi . Nhöng ta ñaõ thaáy, oâng khoâng ngaïi vieát nhöõng ruyeän ñôn giaûn, raát ñôn giaûn, nhö “Ma cuõ” keå treân, mieãn laø noù coù ích. OÂng khoâng “vó ñaïi hoùa” ngheä thuaät, khoâng “thieâng lieâng hoùa” chöùc naêng xaây döïng taâm hoàn con ngöôøi cuûa vaên chöông. Hai töø “saùng taïo vaên hoïc”, trong caûm quan cuûa oâng, ñôn giaûn chæ laø “lao ñoäng”, laø “laøm vieäc”. OÂng keå raèng, khi bieát taùc giaû cuûa nhöõng taùc phaåm “vaên ngheä ñöùng ñöôøng”, giaù reû 3 ñoàng nhöng ñaõ giuùp oâng vua Quang Trung vaø Traàn Bình Troïng ñaåy luøi Tieát Nhôn Quyù vaø Tröông Phi, chính laø nhaø thô Linh Lang, oâng ñaõ hoûi taùc giaû: “- Sao anh laïi giaáu teân? - Toâi vieát voäi quaù khoâng bieát noù coù thaønh thô khoâng. - Cöù nhaän lì ñi.Coù caàn gì nhöõng vaàn aáy thaønh thô tuyeät taùc ñaâu. Neáu noù thaønh thô thì quyù coøn ruûi noù laø veø ñi nöõa thì noäi caùi vieäc laøm ra noù cuõng ñaùng meán phuïc laém roài. Taïi sao anh khoâng saùng taùc nhöõng caâu chuyeän tình eùo le, nhöõng caâu chuyeän cöôùp ruøng rôïn, laïi nghieâng mình xuoáng kho taøng phuû buïi cuûa daân toäc? Maø laïi duøng loái thô ñaëc Vieät laø luïc baùt? Coù phaûi chaêng laø phuïng söï… - Lôùn loái quaù, toâi khoâng daùm mong! “ ( 9 , 866 ) 25 Bình Nguyeân Loäc laø vaäy! Khoâng thích caùi gì “lôùn loái”, “to tieáng”, ngöôïc laïi traân troïng taát caû nhöõng gì bình dò nhöng coù ích vaø ñöôïc xuaát phaùt töø moät taám loøng trong saùng. Taát caû nhöõng taùc phaåm cuûa Bình Nguyeân Loäc ñeàu bình dò,duø ñoù laø nhöõng taùc phaåm ñôn giaûn hay nhöõng taùc phaåm xuaát saéc. Chuùng khoâng yeâu caàu ngöôøi ñoïc phaûi coù voán vaên hoùa vaø trình ñoä tö duy tröøu töôïng cao nhö ôû vaên Nguyeãn Tuaân. Tuy vaäy, Bình Nguyeân Loäc khoâng heà xem nheï vaên chöông vaø ngöôøi ngheä só. Ngöôïc laïi Bình Nguyeân Loäc coù nhöõng yeâu caàu raát cao ñoái vôùi ngöôøi ngheä só ñích thöïc. Tröôùc heát, oâng quan nieäm lao ñoäng cuûa nhaø vaên laø moät lao ñoäng tinh thaàn ñaày cam go, gian khoå. OÂng töøng ví caùi cöïc khoå trong lao ñoäng cuûa ngöôøi ngheä só vôùi caùi cöïc khoå, kieân trì cuûa con taèm laøm tô. Ñeå taïo ñöôïc thöù tô “nghe maùt nhö laø sôø vaøo moät loï söù coå”, con taèm phaûi aên haøng traêm roå daâu,phaûi nguû ñeå thai ngheùn heát ñôït naøy ñeán ñôït khaùc,phaûi “quaèn quaïi nhö moät baø meï chuyeån buïng” vaø cuoái cuøng phaûi bò naáu trong noài nöôùc soâi cho cheát ñi. Ngöôøi ngheä só cuõng theá, ñeå coù ñöôïc taùc phaåm caùi ñeïp cho coâng chuùng duøng haøng ngaøy, ngöôøi ngheä só phaûi coù moät taâm hoàn bieát thu nhaän moïi tinh hoa cuoäc soáng, phaûi nghieàn ngaãm nung naáu cho caùi voán soáng aáy trôû thaønh chaát soáng ; vaø khi saùng taùc, anh ta phaûi vaät loän vôùi caâu chöõ vaø yù töôûng ñeå chaát soáng aáy trôû thaønh ngheä thuaät.Baûn thaân söï saùng taïo aáy cuõng ñaõ laø moät haønh ñoäng queân mình. ( Truyeän ngaén “Ngöôøi ñaøn oâng ñeû” trong taäp “Kí thaùc”)Moät ngheä só ñaõ soáng heát mình vôùi ngheä thuaät nhö vaäy, haún nhieân phaûi laø moät ngöôøi bieát ñöùng ngoaøi moïi ham muoán hö vinh, moïi danh voïng aûo.Truyeän ngaén “Laàu 3 phoøng 7” ñaõ noùi raát roõ quan nieäm ñoù cuûa nhaø vaên.Truyeän keå veà Leä, moät coâ gaùi ñeïp, yeâu chaøng vaên só teân Quyønh vaø nhôø chaøng daïy vieát vaên. Leä hoïc ñaõ laâu maø vaãn khoâng sao vieát noåi. Moät hoâm, Quyønh hoûi ngöôøi yeâu veà caùi lyù do khieán naøng muoán trôû thaønh nhaø vaên. Caâu traû lôøi cuûa naøng : 26 “ Nhö theá naøy:vieát vaên danh voïng laém. Nhö anh, ai cuõng bieát ñeán caû. Em cuõng muoán ñöôïc nhö vaäy. Nhöng maø nay hoïc theâm vôùi anh, em thaáy laø phaûi khoå thaân laém môùi böôùc tôùi ñaøi danh voïng ñöôïc”. ( 9, 758). Theá laø chaøng vaên só Quyønh boãng nhö “ nghe moät côn ñòa chaán” ôû xung quanh. Ngöôøi con gaùi maø chaøng mô öôùc seõ khoâng chæ laø moät ngöôøi baïn ñôøi maø coøn laø moät baïn vaên nöõa, ñaõ thöïc söï “tan trong söông môø”. “Quyønh naém laáy caèm baïn, nhìn thaúng vaøo maét chaøng, nhöng chæ noùi thaàm moät mình: - “Em beù ôi ! Em beù khoâng thích mang naëng ñeû ñau, khoâng chòu hoaøi thai cöïc khoå vaø khoâng chòu chuyeån buïng reân la, maø em beù laïi ñoøi coù nhöõng ñöùa con ñeå ñöa em beù leân ñaøi danh voïng… Thoâi, em beù cöù ñi laáy choàng ñi, laáy nhöõng ngöôøi ñang ôû treân cao, hoaëc ñang coù löông lai nhieàu. Moät sôùm moät chieàu, caùc baùo seõ noùi ñeán moät phu nhaân X… naøo ñoù. Vieát vaên ñaâu phaûi ñeå leo leân ñaâu ñaâu. Vieát ñeå laøm gì, laém khi chính anh cuõng khoâng bieát. Nhöng ñoù laø nhöõng caùi thai ñaõ ñeán ngaøy, nhöõng thaèng beù cöù vaën mình ñoøi loït ra. Ñau nhö xeù caû ruoät gan, khoâng muoán cho noù ra cuõng khoâng theå ñöôïc ( 9, 758 ). Coù theå coù nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät giaûn dò , nhöng khoâng heà coù thöù lao ñoäng ngheä thuaät chaân chính naøo laïi ñôn giaûn. Beân caïnh vieäc ñaët ra moät yeâu caàu cao ñoái vôùi lao ñoäng cuûa ngheä só, nhaø vaên coøn coù nhöõng quan nieäm ñuùng ñaén veà tö chaát cuûa nhöõng ngöôøi coù nghóa vuï saùng taïo ra caùi ñeïp cho cuoäc ñôøi naøy. Neáu coi chöùc naêng cuûa vaên chöông, ngheä thuaät laø xaây döïng taâm hoàn con ngöôøi thì saùng taïo ra noù phaûi ngöôøi coù moät taâm hoàn nhaïy caûm, deã rung ñoäng tröôùc moïi hieän töôïng cuûa cuoäc soáng thieân nhieân, xaõ hoäi vaø con ngöô._.u thoâi” ( 9, 932). Trong caùc caâu gheùp chính phuï, veá phuï luoân ñöùng tröôùc, veá chính thöôøng ñöùng sau ( Bôûi toâi cuõng ôû thoân queâ, toâi hieåu ñöôïc noù, cho neân toâi thaáy tröôùc laø toâi seõ buøi nguøi nhôù noù / vì caùc con toâi khoâng bieát caùi tình nhôù xöù laø gì, cho neân chuùng khoâng sao hieåu ñöôïc heát / Maëc duø moùn aên aáy raát keùm veä sinh, toâi phaûi cho gia ñình aên moät böõa oác gaïo môùi ñöôïc...). Ôû ñaây, Bình Nguyeân Loäc ñaûo ñoåi vò trí thoâng thöôøng cuûa veá chính vaø veá phuï: veá chính ñöa leân tröôùc, naèm ôû vò trí cuûa veá phuï vaø veá phuï ñöôïc naèm ôû vò trí cuûa veá chính. Ñieàu naøy khieán cho troïng taâm thoâng baùo ñöôïc chia ñeàu cho caû hai veá. Kieåu cuù phaùp söû duïng giaûi ngöõ (thaønh phaàn chuù thích ) cuõng laø kieåu cuù phaùp Bình Nguyeân Loäc öa thích. Giaûi ngöõ coù theå laøm saùng toû theâm moät phöông dieän naøo ñoù coù lieân quan giaùn tieáp ñeán caâu laøm cho ngöôøi nghe hieåu ñuùng hôn caâu noùi. Sôn Nam coù khi duøng giaûi ngöõ ñaët ôû cuoái caâu,nhaèm taêng tính khaùch quan cho lôøi keå : “ Sau khi rôøi khoûi tröôøng quaän,tuy thi rôùt baèng sô hoïc nhöng haén vaãn bình tónh.ÔÛ choán khæ ho coø gaùy,keû thi rôùt sô hoïc nghieãm nhieân laø nhaø thoâng thaùi.Cuõng nhö ôû giöõa ñaùm ñui,thaèng choät laøm vua ( nguyeân vaên lôøi haén )” ( trong truyeän ngaén 106 “Moái tình ñaàm lai” , sñd ,tr 131 ).Trong ñoaïn vaên naøy,nhaø vaên laáy lôøi cuûa moät nhaân vaät laøm lôøi cuûa mình ,maø ñaáy laïi laø moät lôøi trieát lí ,cho neân thaønh phaàn giaûi ngöõ ôû cuoái caâu ( nguyeân vaên lôøi haén ) laøm cho ngöôøi ñoïc caûm nhaän ñöôïc tính chaát khaùch quan cuûa lôøi ñöôïc keå vaø coù aán töôïng nhaát ñònh veà tính caùch öa trieát lí vôù vaån, öa khoe chöõ vaø öa töï taâng boác baûn thaân cuûa nhaân vaät. Ôû Bình Nguyeân Loäc, giaûi ngöõ thöôøng coù nhieäm vuï boå sung caùc chi tieát, nhaán maïnh nhöõng tình yù quan troïng, nhaéc nhôû ngöôøi ñoïc chuù yù nhöõng choã coát yeáu: “Chieác baùnh phô-laêng do chính tay em laøm, coù chaùy kheùt ñi nöõa, cuõng ñöôïc höông vò cuûa tình thöông cuûa em ñoái vôùi gia ñình, chöù khoâng voâ hoàn nhö chieác baùnh ñeát-seõ cuûa caùc hieäu aên sang troïng” ( 9, 966). “Ñaát coù muøi thaät söï, nhaát laø ñaát môùi, moät muøi raát ñaëc bieät maø muøi hoï quen ngöûi cho ñeán ghieán, thieáu thì hoï nghe theøm” ( 9, 981). “Baø aáy ñeå daønh ñöôïc moät ve nöôùc maém, vaø hoâm aáy baø ta ñaõ ñaõi chaùu moùn caù kho, kho baèng thöù nöôùc xoát cuûa queâ nhaø giaáu kín gaàn möôøi naêm roài, vôùi moät thöù rau coù muøi töông töï nhö höông haønh ta” (9,1062). Thaønh phaàn giaûi ngöõ thöôøng naèm ôû giöõa caâu, nhöng ôû Bình Nguyeân Loäc, coù khi noù naèm ôû cuoái caâu. Luùc naøy, beân caïnh chöùc naêng boå sung chi tieát, nhaán maïnh thoâng tin, noù coøn laøm cho söùc lieân töôûng cuûa ngöôøi ñoïc ñöôïc keùo daøi. Coù khi, ñeán nhöõng choã aáy, ngöôøi ñoïc phaûi döøng laïi vì bò söï lieân töôûng ngoaøi leà aáy chi phoái : “...vaø coù aên ôû vôùi nhöõng oâng Hueâ kyø hai möôi naêm nöõa, chaéc hoï cuõng khoâng chòu ñöôïc nhaïc Jazz. Hoï laø ngöôøi Vieät Nam moät traêm phaàn traêm, tröôùc kia, baây giôø vaø möôøi naêm nöõa” ( 9, 1051). Töông töï nhö kieåu caâu duøng giaûi ngöõ laø kieåu caâu duøng thaønh phaàn “cheâm xen” – thaønh phaàn coù chöùc naêng phaân caùch caùc boä phaän khaùc nhau trong caâu.Nhìn chung,thaønh phaàn cheâm xen,cuõng nhö thaønh phaàn giaûi ngöõ,laø nhöõng yeáu toá “dö thöøa”. Neáu caét boû nhöõng cuïm töø aáy ñi,caâu vaên vaãn ñaày ñuû yù nghóa,ngöôøi nghe vaãn hieåu. Ñaây cuõng laø moät ñaëc ñieåm thöôøng thaáy cuûa vaên xuoâi caùc taùc giaû Nam boä nhö Hoà Bieåu Chaùnh ( vaø noät soá ngöôøi khaùc)… Hoï khoâng thích kieåu caâu vaên quaù chaët cheõ,khuùc chieát , khoâng thöøa khoâng thieáu moät chöõ . Nhöng caùi ñaëc bieät cuûa nhaø vaên xöù Ñoàng Nai laø ôû choã caùi loâi cuoán,caùi haáp daãn nhaát cuûa caâu vaên,caùi khaéc 107 chaïm vaøo traùi tim ngöôøi ñoïc , noùi khaùc ñi,linh hoàn cuûa caâu vaên,laø ôû nhöõng choã dö thöøa aáy. Ñoïc leân thaáy daøi doøng,nhöng chæ caàn caét ñi nhöõng boå ngöõ khoâng caàn thieát ,ngöôøi ta seõ thaáy söùc naëng cuûa caâu vaên maát ñi gaàn heát. Nhöõng boä phaän noøng coát cuûa caâu chæ cung caáp thoâng tin,coøn nhöõng boä phaän dö thöøa – voán duøng ñeå taïo ra khoaûng caùch giöõa ñoäng töø vaø boå ngöõ chính cuûa noù - laïi cung caáp gioïng ñieäu ,thaùi ñoä,caûm xuùc… “ Caây chuoái coù chieác gaäy maàu ñöa em veà trong phuùt giaây queâ höông yeâu daáu aáy… ” ( 9, 918 ) “ Chuùng noù seõ veà ñaát meï,vaø ñaùng lí vì ñöôïc toaïi nguyeän chuùng laïi nhôù khoân nguoâi vaø moät caùch ngöôïc ñôøi queâ höông cuûa ngöôøi khaùc” ( 9, 918 ) Nhöõng thoâng tin dö thöøa naøy giuùp taïo ra nhöõng cuïm töø bieät laäp trong caâu. Moïi söùc naëng cuûa caâu ñöôïc taäp trung vaøo caùi cuïm töø thöøa aáy,vì nhöõng cuïm töø naøy vöøa boå sung yù nghóa cho nhöõng ñoäng töø ñöùng tröôùc noù, vöøa taïo ra moät khoaûng caùch nhaát ñònh giöõa ñoäng töø naøy vaø boå ngöõ chính cuûa noù ( trong hai daãn chöùng treân, ñoäng töø “veà” vaø boå ngöõ chính chæ nôi choán “queâ höông yeâu daáu” ñöôïc phaân caùch baèng cuïm töø boå ngöõ phuï : “trong phuùt giaây” ; ñoäng töø “nhôù” vaø boå ngöõ chính chæ ñoái töôïng “queâ höông cuûa ngöôøi khaùc” ñöôïc phaân caùch baèng cuïm töø boå ngöõ phuï : “khoân nguoâi vaø moät caùch ngöôïc ñôøi” ). Khoaûng caùch naøy coù chöùc naêng gaây neân moät söï baát ngôø trong chôø ñôïi . Neáu vieát “chuùng laïi nhôù queâ höông cuûa ngöôøi khaùc” thì chöa loät taû heát söï oaùi oaêm cuûa söï vieäc , chöa theå hieän heát söï traên trôû ,baên khoaên cuûa taùc giaû ,khoâng taïo ñöôïc söï baát ngôø cho ngöôøi ñoïc… Kieåu cuù phaùp thöù tö phoå bieán trong lôøi vaên ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc laø kieåu “tröôøng cuù”. Tröôøng cuù laø moät kieåu caâu raát daøi, ñöôïc caáu taïo baèng söï truøng ñieäp cuûa nhöõng cuïm töø coù moái lieân keát chaët cheõ. Thöïc ra, taùc giaû coù theå taùch caâu aáy thaønh nhöõng caâu ngaén ñeå deã ñoïc hôn. Nhöng khi aáy, caùi aán töôïng veà phöùc taïp cuûa hieän thöïc, söï phong phuù cuûa caùc söï kieän trong ñôøi soáng, söï lieàn maïch chaët cheõ trong tö duy ngöôøi vieát... seõ khoâng coøn. Moät caâu tröôøng cuù, do ñoù, chæ vôùi caùi caáu truùc noäi boä phöùc taïp cuûa mình , ñaõ coù theå laøm noåi roõ moät neùt baûn chaát naøo ñoù cuûa vaán ñeà. Noù thöôøng coù hai phaàn ,phaàn tröôùc vaø phaàn sau,coù quan heä ñoái laäp vaø 108 thoáng nhaát logich ,vaø trong moãi phaàn thöôøng coù nhieàu cuïm töø quan heä chaët cheõ vôùi nhau veà ngöõ nghóa.Theo chuùng toâi ñöôïc bieát,trong vaên xuoâi ngheä thuaät vieát baèng chöõ quoác ngöõ thì taùc phaåm “Thaày Lararo Phieàn” cuûa Nguyeãn Troïng Quaûn (1887 ) laø moät trong nhöõng truyeän ngaén ñaàu tieân coù nhieàu tröôøng cuù .Chaúng haïn : “Song nghæ ñi nghæ laïi moät hoài,laïi baøn raèng : chuyeän ngöôøi maø mình muoán bieát maø chi, neân toâi laïi cuoái xuoáng maø xem boït nöôùc vaän sau laùi taøu traøo leân nhö baïc soâi, laïi moät hai khi coù yieáng saùng traêng gioïi xuoáng thì boït nöôùc aáy hoaù ra nhö baïc vaøng loän laïi vaäy maø daåu theá naøo theá naøo thì trí khoân toâi coù cuõng baét töôûng tôùi chuyeän thaày tu neân toâi quyeát loøng laàn naøy xuoáng xin thaày aáy thuaät chuyeän mình ra” ( in trong : Vaên xuoâi Nam boä nöûa ñaàu theá kæ XX ,NXB Vaên ngheä TP.HCM , tr 20 . Chuùng toâi khoâng söûa caùc loãi chính taû cuûa nhaø vaên ) Vieát tröôøng cuù laø moät ñieàu khoù ,bôûi leõ ngöôøi vieát phaûi coù moät tö duy khaù chaët cheõ ñeå xaép xeáp caùc yù theo nhöõng quan heä hôïp lyù naøo ñoù : nguyeân nhaân – keát quaû, ñieàu kieän-keát quaû, ñoái laäp,töông phaûn, löïa choïn,ñaúng laäp … Söï chaët cheõ ,maïch laïc cuûa caâu vaên ñöôïc taïo neân phaàn lôùn laø nhôø söï saép xeáp naøy chöù khoâng phaûi ôû vieäc duøng nhieàu hay ít caùc keát töø .Caâu vaên treân cuûa Nguyeãn Troïng Quaûn coù nhieàu laàn duøng keát töø ( song,laïi, maø, neân, maø, laïi, maø daãu…theá naøo…thì, neân )nhöng roõ raøng yù töù coøn khaù lan man.Trong caâu vaên ngheä thuaät tieáng Vieät hieän ñaïi ,tröôøng cuù coù nhieàu keát töø xuaát hieän khoâng nhieàu,maø phoå bieán laø nhöõng caâu vaên ngaén goïn , ít coù keát töø nhöng yù töù khaù chaët cheõ.Chaúng haïn, caâu vaên sau cuûa Nguyeãn Quang Saùng : “Hoaû löïc phoøng khoâng cuûa ta ñaõ baén rôi hai chieác, chuùng bay daït ñi moät luùc roài baày khaùc laïi keùo tôùi ” ( truyeän ngaén “Chò Nhung”,Tuyeån taäp Nguyeãn Quang Saùng,NXB Vaên Ngheä TPHCM,1992,tr131 ), hoaëc caâu vaên cuûa Sôn Nam : “Quan hai Pheït-Naêng gaät ñaàu roài ñöa tay voã nheï leân ñaàu giaùo Chích nhö ngöôøi ta khen ñöùa con coù hieáu.Thaày giaùo Chích thaáy ñau xoùt laï luøng”( truyeän “Hai oâng giaø” ,sñd,tr 114 ).Caû hai lôøi vaên treân ñeàu coù keát caáu nhaân – quaû ,nhöng khoâng coù nhöõng keát töø chæ quan heä aáy.Tuy vaäy,yù nghóa caâu vaên vaãn maïch laïc,quan heä nhaân quaû giöõa caùc hieän töôïng ñöôïc noùi tôùi vaãn roõ raøng.Vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc thì vöøa phoå bieán nhöõng caâu vaên ngaén 109 goïn,xuùc tích – theo xu höôùng chung – ñoàng thôøi cuõng coù raát nhieàu tröôøng cuù.Song tröôøng cuù cuûa Bình Nguyeân Loäc ,so vôùi tröôøng cuù cuûa vaên xuoâi ngheä thuaät thôøi kì Nguyeãn Troïng Quaûn, laø caû moät böôùc tieán raát daøi ,vì noù ñöôïc vieát khaù chaët cheõ.Trong tieáng Vieät hieän ñaïi, tröôøng cuù thöôøng xuaát hieän nhieàu trong vaên haønh chính,vaên khoa hoïc( ñaëc bieät laø khoa hoïc xaõ hoäi ),coøn trong vaên xuoâi ngheä thuaät thì thöôøng xuaát hieän trong chính luaän – nhö trong chính luaän cuûa Hoà chuû tòch ,cuûa Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng .Dó nhieân, vaãn coù nhieàu ngoaïi leä, chaúng haïn,”Gioâng toá” cuûa Vuõ Troïng Phuïng tröôùc kia hay “Noãi buoàn chieán tranh” cuûa Baûo Ninh gaàn ñaây laïi coù raát nhieàu tröôøng cuù .Hieän töôïng xuaát hieän nhieàu tröôøng cuù laøm cho truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát Bình Nguyeân Loäc mang moät chuùt hôi thôû cuûa chính luaän - nhieàu lí leõ, nhieàu suy tö - laøm cho gioïng ñieäu cuûa lôøi vaên trôû neân soâi noåi , ñaày nhieät huyeát khi nhaø vaên baøy toû söï phaûn ñoái hay ñoàng tình ñoái vôùi moät vaán ñeà… Ôû lôøi vaên ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc, coù nhieàu kieåu tröôøng cuù khaùc nhau. Coù khi ñoù laø kieåu phaàn tröôùc raát daøi ( ñöôïc trình baøy theo loái môû roäng yù, lieân keát moät loaït luaän ñieåm rieâng leû, ñöôïc taïo neân baèng nhieàu caáu truùc chuû vò ) - phaàn sau keát thuùc moät caùch ngaén goïn : “Coù nhöõng taâm hoàn coát-moâ-boâ-lích (tính töø Phaùp cuûa vò giaùo sö giaø naøy, toâi xin taïm dòch laø taâm hoàn ñoâ thò vaø quoác teá), nhöõng ngöôøi maø taâm hoàn nhö vaäy, hoï raát thoaûi maùi nhö caù trong nöôùc khi hoï chaïy töø thuû ñoâ cuûa quoác gia naøy ñeán thuû ñoâ cuûa quoác gia khaùc, moãi choã hoï soáng qua vaøi thaùng, khoâng gaén boù vôùi ñoâ thò naøo heát, hoaëc ngöôøi cuûa ñoâ thò naøo heát, nhöng laïi raát öa nhöõng ngöôøi aáy trong moät luùc / roài ra ñi, khoâng luyeán löu, cuõng khoâng ñeå laïi caùi gì caû” ( 9, 916). Phaàn ñaàu cuûa caâu ñöa ra haøng loaït thoâng tin, thoâng tin naøy boå sung cho thoâng tin, taïo ra söï caêng thaúng chôø ñôïi, ñeán phaàn thöù hai, nhòp ñieäu caâu dòu xuoáng vaø keát thuùc, gôïi leân söï phuõ phaøng cuûa moät caùch soáng, moät kieåu soáng. Coù khi, ñoù laø kieåu caâu coù söï caân baèng giöõa phaàn tröôùc vaø phaàn sau. Phaàn ñaàu ñöôïc neâu leân doàn daäp, phaàn sau cuõng doàn daäp khoâng keùm. Tuy vaäy, phaàn sau coù phaàn daøi hôn, vì gioáng nhö caâu gheùp chính phuï, troïng taâm cuûa tröôøng cuù thöôøng doàn vaøo phaàn sau: 110 “Ñeâm mai, nhaø nhaø seõ ngaùt höông traàm, nhaø nhaø seõ ñoaøn tuï, /// trong khi ñoù thì moät ngöôøi seõ bay treân vaïn daëm truøng döông vì khoâng coøn laáy moät maùi tranh ñeå maø vaøo, theøm maùi tranh quyeän khoùi lam chieàu aáy, maø khoâng bao giôø ñöôïc höôûng” ( 9, 946). Ôû tröôøng cuù naøy, phaàn ñaàu coù hai ñôn vò, phaàn sau cuõng coù hai ñôn vò nhöng daøi hôn. Keát caáu song song cuûa noù taïo ra söï ñoái laäp cao ñoä giöõa hai ñoái töôïng : moät coäng ñoàng vaø moät con ngöôøi, söï ñoaøn tuï sum hoïp ngaøy Teát vaø caûnh leânh ñeânh bieät xöù. Coù khi, ñoù laø kieåu tröôøng cuù maø ñoaïn ñaàu raát ngaén, ñoaïn sau laïi raát daøi : “Ngaøy xöa, ôû Haø Noäi coù moät nhaø trí thöùc ñi Taây hoïc töø thuôû leân möôøi. OÂâng aáy ñoã ñaït raát cao, vaø thaám nhuaàn vaên hoùa Taây phöông /// cho ñeán ñoãi khi nghe ai ñoïc leân teân chaøng Ulysee, oâng ta rung ñoäng sau xa vaø caû moät quaù khöù Hy laïp-La maõ soáng daäy tröôùc maét oâng ta, trong khi ñoù, thì oâng ta hoaøn toaøn döûng döng khi nghe ai ngaâm: Beán Taàm döông canh khuya ñöa khaùch. Quanh hôi thu lau laùch ñìu hiu” ( 9, 1051). Ñaây laø kieåu tröôøng cuù khoâng coù söï ñoái laäp giöõa hai phaàn cuûa caâu, maø ngöôïc laïi, hai phaàn aáy boå sung cho nhau. Phaàn ñaàu raát ngaén, (“oâng aáy ñoã ñaït raát cao vaø thaám nhuaàn vaên hoùa Taây phöông” ), phaàn sau laø toaøn boä cuïm töø coøn laïi ( ranh giôùi cuûa hai phaàn laø toå hôïp töø “cho ñeán ñoãi “ ).Cuïm töø naøy laø phuï toá boå nghóa cho chính toá “thaám nhuaàn” ôû phaàn tröôùc. Nhö vaäy, toaøn boä phaàn sau cuûa tröôøng cuù , raát daøi vaø khaù naëng neà , laø boå ngöõ cuûa cuïm töø “thaám nhuaàn vaên hoùa Taây phöông”. Noù gôïi leân taát caû söï xoùt xa, mai mæa, nghòch dò cuûa ñoái töôïng ñöôïc noùi ñeán, khaéc chaïm vaøo trí oùc ngöôøi ñoïc thaùi ñoä phuû ñònh hoaøn toaøn ñoái vôùi nhöõng keû vong baûn.Toaøn boä thaønh phaàn thöù hai cuûa tröôøng cuù naøy,neáu muoán vieát ngaén goïn,thì coù theå thay baèng nhöõng töø ngöõ nhö : “voâ cuøng saâu saéc” , “gaàn nhö tuyeät ñoái” … ,taïo thaønh moät caâu vaên “suùc tích” : “OÂâng aáy ñoã ñaït raát cao, vaø thaám nhuaàn vaên hoùa Taây phöông gaàn nhö tuyeät ñoái ” , vaø nhö vaäy thì caâu vaên maát heát taát caû yù nghóa cuûa noù.Roõ raøng,Bình Nguyeân Loäc duøng tröôøng cuù heát söùc thích hôïp vaø kheùo leùo. 111 Tính phong phuù cuûa nhöõng kieåu cuù phaùp trong lôøi vaên ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc coøn theå hieän ôû choã oâng keát hôïp haøng loaït kieåu cuù phaùp khaùc nhau trong moät ñoaïn vaên, moät caâu vaên, taïo thaønh hieän töôïng hoäi tuï tu töø hoïc. Chaúng haïn, ñoaïn vaên sau keát hôïp giöõa kieåu cuù phaùp soùng ñoâi vaø kieåu cuù phaùp “caâu hoûi tu töø” ( kieåu caâu coù hình thöùc caâu hoûi ,nhöng khoâng coù muïc ñích nghi vaán maø coù muïc ñích khaúng ñònh hoaëc phuû ñònh ) : “...laø gì, chính em cuõng khoâng noùi ñích xaùc ñöôïc. Moät vuõng ao tuø trong thoân xoùm chaêng? Moät chaân trôøi quen thuoäc? Moät muøi caù nöôùng? Moät vaøi tieáng saùo muïc ñoàng? Hay laø taát caû nhöõng thöù aáy, noù hoïp thaønh linh hoàn cuûa queâ cha ñaát toå maø em ngôõ töø boû ñöôïc, nhöng coù theå ñöôïc” ( 9, 946 ). Coù khi, ñoù laø kieåu cuù phaùp duøng thaønh phaàn giaûi ngöõ keát hôïp vôùi kieåu cuù phaùp duøng lieân keát tu töø hoïc : “Chuùng toâi thöông yeâu caùi goø coû chaùy naøy quaù roài, khoâng laøm sao maø döùt ra ñeå ñi ñaâu ñöôïc heát, cho daãu laø chæ ñi ôû caùch ñaây vaøi daëm huù” ( 9, 1084). Caâu treân coù hai vò ngöõ ( “thöông yeâu caùi goø coû chaùy naøy quaù roài” vaø “khoâng laøm sao maø döùt ra ñeå ñi ñaâu ñöôïc heát, cho daãu laø chæ ñi ôû caùch ñaây vaøi daëm huù”). Giöõa hai vò ngöõ aáy coù quan heä nhaân – quaû veà maët yù nghóa,do ñoù coù theå coù lieân töø chæ quan heä nguyeân nhaân-keát quaû (“cho neân” ), nhöng taùc giaû ñaõ löôïc boû, laøm cho yù nghóa nguyeân nhaân-keát quaû bò laøm cho nhoeø ñi, phaàn lyù trí ñöôïc xoùa nhoøa, chæ coøn laïi phaàn tình caûm ñöôïc ñoäc toân : ôû ñaây, tình yeâu queâ höông nhö khoâng coøn coù moät nguyeân nhaân vaät chaát cuï theå naøo nöõa, maø trôû thaønh moät caùi gì ñoù hieån nhieân, baûn naêng. Ñaëc bieät laø trong vò ngöõ thöù hai thì cuïm töø cuoái (“cho daãu laø laø chæ ñi ôû caùch ñaây vaøi daëm huù”) vöøa laø moät thaønh phaàn coù chöùc naêng chuù thích ( thaønh phaàn giaûi ngöõ ) vöøa laø veá chæ yù töông phaûn cho cuïm töø ñöùng tröôùc ñoù(“khoâng laøm sao maø döùt ra ñeå ñi ñaâu ñöôïc heát” ),cho neân,cuïm töø ñöùng giöõa cuûa caâu (“khoâng laøm sao maø döùt ra ñeå ñi ñaâu ñöôïc heát” )vöøa laø cuïm töø chæ keát quaû cho cuïm töø chæ nguyeân nhaân ñöùng tröôùc (vò ngöõ thöù nhaát ) ,vöøa laø veá töông phaûn cho cuïm töø phía sau ( trong caëp lieân töø : “…vaãn khoâng… daãu cho…” ).Söï nhaäp nhoeø naøy cuõng goùp phaàn taïo neân söï ngöï trò hoaøn toaøn cuûa tình caûm vaø ñaåy luøi maët lyù trí. Tö töôûng cuûa nhaø vaên ñöôïc khaéc chaïm maïnh meõ hôn. 112 Toùm laïi, vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc coù raát nhieàu kieåu cuù phaùp khaùc nhau.Moãi moät kieåu cuù phaùp ñeàu coù moät “yù nghóa” cuûa rieâng noù. Caâu vaên cuûa oâng,trong caûm nhaän böôùc ñaàu cuûa chuùng toâi,ñaõ ñaït tôùi söï thoáng nhaát giöõa “yù nghóa” cuûa cuù phaùp vaø tö töôûng maø caâu vaên dieãn ñaït. ( noùi caùch khaùc laø ôû ñaây noäi dung vaø hình thöùc khoâng taùch rôøi nhau ).Caâu vaên soùng ñoâi thöôøng gaén lieàn vôùi gioïng ñieäu tröõ tình. Caâu vaên duøng lieân töø thöôøng gaén lieàn vôùi “gioïng ñieäu phaân tích” – moät gioïng ñieäu “giuùp nhaø vaên ñi saâu khaùm phaù nhöõng vaán ñeà coù yù nghóa cuûa xaõ hoäi ,cuûa thôøi ñaïi,vaø nhaát laø nhöõng vaán ñeà tieàm aån khaù phong phuù ,phöùc taïp cuûa ñôøi soáng taâm linh con ngöôøi” ( 17,124 ) .Caâu vaên tröôøng cuù thöôøng gaén lieàn vôùi gioïng ñieäu “traàm tö theá söï” – moät kieåu gioïng ñieäu “ boäc loä thaùi ñoä chính kieán cuûa nhaø vaên tröôùc cuoäc soáng,theå hieän ñoä noâng saâu,söï thaâm traàm vaø day döùt cuûa nhaø vaên tröôùc nhöõng vaán ñeà ñöôïc thöïa hieän trong taùc phaåm cuûa mình” ( 17,156 )… Söï thoáng nhaát giöõa cuù phaùp, gioïng ñieäu vaø tö töôûng cuûa caâu vaên ñaõ giuùp vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc coù moät söùc haáp daãn ñaùng keå. TOÙM TAÉT CHÖÔNG V Chöông V trình baøy veà ngoân töø ngheä thuaät trong vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc.Chöông naøy coù hai phaàn : phaàn ñaàu trình baøy veà caùc daïng thöùc ña thanh phöùc ñieäu vaø phaàn hai trình baøy veà caùc daïng thöùc cuù phaùp.Vaên xuoâi ngheä thuaät Bình Nguyeân Loäc coù nhöõng daïng thöùc ña thanh ,phöùc ñieäu thöôøng thaáy nhö : ñan xen giöõa yù thöùc nhaân vaät naøy vôùi yù thöùc nhaân vaät kia,söï xuyeân thaám vaøo nhau giöõa yù thöùc taùc giaû vaø yù thöùc nhaân vaät, söï gieãu nhaïi cuûa nhaø vaên hoaëc nhaân vaät ñoái vôùi moät yù thöùc naøo ñoù ngoaøi xaõ hoäi … Beân caïnh ñoù,lôøi vaên ngheä thuaät cuûa oâng coøn coù kieåu ña thanh ít gaëp laø : söï xaâm nhaäp cuûa yù thöùc ñoäc giaû vaøo yù thöùc cuûa nhaø vaên,thaäm chí vaøo yù thöùc cuûa nhaân vaät trong truyeän.Vaø nhìn chung,moät trong nhöõng ñieàu haáp daãn cuûa vaên oâng laø söï ñoàng hieän cuûa nhieàu gioïng ñieäu treân cuøng moät loøi vaên.Ngoaøi nhöõng ñaëc ñieåm treân,lôøi vaên cuûa oâng coøn coù khaù nhieàu caùc daïng thöùc cuù phaùp khaùc nhau nhö : kieåu cuù phaùp soùng ñoâi, kieåu cuù phaùp lieân keát tu töø hoïc, kieåu cuù phaùp söû duïng giaûi ngöõ,kieåu cuù phaùp duøng thaønh phaàn cheâm xen,kieåu cuù phaùp tröôøng cuù…Nhöõng kieåu cuù phaùp treân khoâng phaûi laø saùng taïo cuûa rieâng Bình Nguyeân Loäc maø laø thaønh töïu phaùt trieån chung cuûa tieáng Vieät.Ñieàu ñaùng chuù yù laø nhaø vaên ñaõ 113 söû duïng caùc daïng cuù phaùp aáy moät caùch nhuaàn nhuyeãn,thaønh thuïc, taïo neân söï thoáng nhaát cao ñoä giöõa daïng thöùc cuù phaùp vôùi tö töôûng vaø gioïng ñieäu cuûa caâu vaên ,laøm cho vaên oâng coù moät söù haáp daãn ñaùng keå. 114 KEÁT LUAÄN 1.Veà quan nieäm vaên chöông cuûa Bình Nguyeân Loäc, chuùng toâi nhaän thaáy oâng ñeå laïi cho chuùng ta nhieàu kinh ngieäm quyù.Oâng pheâ phaùn thöù vaên chöông ñoài truïy, baïo löïc, ma quaùi, phaûn daân toäc, ñoàng thôøi ca ngôïi nhöõng aùng vaên coù ích ,duø ñôn giaûn nhöng phaûi coù ích.Vaên chöông phaûi ñem laïi cho taâm hoàn ngöôøi ñoïc moät chuùt gì nhö laø tha thieát, nhö laø maùu thòt vôùi queâ cha ñaát toå. Quan nieäm vaên chöông aáy laø thaùi ñoä cuûa oâng tröôùc tình hình vaên ngheä Saøi Goøn tröôùc 1975. Laáy nhöõng con ngöôøi nhoû beù laøm ñeà taøi saùng taùc vaø laø ñoái töôïng phuïc vuï, Bình Nguyeân Loäc yeâu moät thöù vaên dung dò, gaàn guõi, deã hieåu (töø ngoân ngöõ ñeán coát truyeän, tình huoáng, chi tieát, tö töôûng…) .Tuy vaäy,söï deã hieåu cuõng ñoâi khi ñöa taùc phaåm cuûa oâng rôi vaøo ñôn giaûn,coù phaàn sô löôïc vaø deã daõi trong caùch vieát. Dó nhieân laø vì deã daõi neân nhöõng taùc phaåm aáy khoù coù theå soáng ñöôïc laâu daøi,nhöõng daãu sao,chuùng khoâng bao giôø laø nhöõng taùc phaåm voâ ích.Maët khaùc,beân caïnh moät soá khoâng nhieàu nhöõng taùc phaåm ñöôïc vieát thaät ñôn giaûn vaø deã hieåu,vieát cho nhöõng ñoäc giaû khoâng thích phaûi suy ngaãm quaù nhieàu,oâng coøn coù nhöõng taùc phaåm nhaém ñeán nhöõng ñoäc giaû tri kæ ,vaø nhöõng taùc phaåm naøy thöïc söï laø nhöõng aùng vaên hay,coù nhöõng giaù trò laâu daøi caû veà ngheä thuaät laãn noäi dung.Söï nghieäp vaên chöông cuûa oâng khoâng chæ ñöôïc saùng taïo ra baèng taâm hoàn, taøi naêng cuûa nhaø vaên maø coøn döôùi söï ñònh höôùng cuûa moät quan nieäm saùng taùc ñuùng ñaén vaø raát thöïc teá,cho neân noù ñaõ trôû thaønh moät di saûn ñaùng quyù, ñaùng ñöôïc traân troïng cuûa chuùng ta hoâm nay. Chuùng toâi thaáy,xeùt ñeán cuøng, thì ñieàu maø caùc nhaø vaên hieän nay caàn hoïc taäp ôû Bình Nguyeân Loäc laø thaùi ñoä phuïc vuï ngöôøi ñoïc vaø ñaët bieät laø tinh thaàn löïa choïn “thò tröôøng tieâu thuï” cho taùc phaåm cuûa mình.Oâng khoâng thaàn thaùnh hoaù vaên chöông,do ñoù,khoâng coi thöôøng nhöõng ñoäc giaû vaên hoaù khoâng cao,saün saøng vieát cho hoï,phuïc vuï hoï,goùp phaàn ñaùnh baïi nhöõng aûnh höôûng tieâu cöïc cuûa nhöõng thöù vaên ngheä ñoäc haïi trong taâm hoàn hoï.Vöøa coù caùi nhìn cuûa moät nhaø kinh teá vöøa coù nhaõn quan cuûa moät nhaø ngheä só ,oâng coi vaên chöông nhö moät moùn haøng,cuõng caàn phaûi ñöôïc 115 ngöôøi tieâu duøng boû tieàn ra mua,vaø chæ khi ngöôøi ta mua taùc phaåm cuûa mình,ñoïc noù,thì noù môùi coù taùc duïng xaõ hoäi vaø mình môùi trôû thaønh moät nhaø vaên coù ích thöïc söï.Thô in ra maø bò phuû buïi trong nhöõng cöûa haøng saùch thì chöa theå noùi gì ñeán nhöõng giaù trò thaåm mó,giaùo ducï hay nhaän thöùc cuûa noù.Ñeå ñöôïc ngöôøi ta mua vaø ñoïc thì nhaø saûn xuaát caàn bieát töï tieát cheá ñeå saùng taùc sao cho phuø hôïp. Nhöng khoâng coi reû hay haï thaáp vaên chöông ,oâng vaãn ñeán vôùi nhöõng ñoäc giaû tri kæ cuûa rieâng mình baèng taát caû söï phong phuù vaø toaøn veïn cuûa con ngöôøi tinh thaàn cuûa mình. Coù theå noùi,oâng laø ngöôøi coù caùi taâm cuûa moät ngöôøi caàm buùt chaân chính ! 2.Veà tö töôûng ,oâng khoâng quan nieäm yeâu nöôùc thì phaûi bieát laøm ñöôïc nhöõng gì to lôùn cho ñaát nöôùc.Laøm ñöôïc thì toát quaù, nhöng duõng khí vaø taøi naêng khoâng phaûi laø caùi ñöôïc chia cho taát caû moïi ngöôøi.Chæ caàn coù moät taám loøng laø ñöôïc ! Maø ñieàu minh chöùng roõ raøng nhaát cho taám loøng cuûa anh vôùi queâ cha ñaát toå laø nieàm thöông noãi nhôù cuûa anh ,laø nhöõng rung ñoäng saâu xa trong loøng anh tröôùc nhöõng gì taïo neân caùi khoâng gian vaên hoaù cuûa daân toäc : moät caâu hoø,moät ñieäu voïng coå ,moät caùi baùnh xeøo ,moät muøi höông haønh kho,moät maùi chuøa cong cong… ,ñôn giaûn vaø nhoû beù,nhöng chuùng coù theå hun ñuùc trong loøng anh moät sôïi tô vaøng taâm linh, moûng manh nhöng vöõng chaéc ,ñeå noái anh vôùi coäi nguoàn,coät chaët anh vaøo moät khoâng gian cuï theå cuûa daân toäc,ñeå anh khoâng coøn laø con ngöøôi cuûa moïi khoâng gian,laïc loaøi ,khoâng ñieåm töïa. Trong taâm hoàn oâng,cuõng nhö trong taâm hoàn cuûa nhieàu ngheä só Vieät theá kæ XX, daân toäc,ñaát nöôùc,queâ höông gaàn nhö ñöôïc truøng khít vôùi noâng thoân. Ñoâ thò voán khoâng töï mình sinh ra trong loøng daân toäc maø ñöôïc ñònh hình cuøng vôùi nhöõng böôùc chaân cuûa phöông Taây treân cô theå cuûa xöù sôû ,trong khi ñoù, vaên hoaù daân toäc vaãn chöa coù ñuû söùc maïnh ñeå ñoàng hoaù vaø bieán noù thaønh moät khoâng gian mang baûn saéc daân toäc ( ngoaïi tröø Haø Noäi , Hueá ),cho neân,noù trôû thaønh khoâng gian ñeå nhöõng taâm hoàn baùm reã vaøo coäi nguoàn caûm thaáy bô vô,laïc loõng. Con ngöôøi soáng ôû hieän taïi trong khoâng gian ñoâ thò nhöng nhung nhôù khoân nguoâi khoâng gian thoân daõ trong dó vaõng laø moät caáu truùc ngheä thuaät aùm aûnh nhaø vaên, trôû thaønh moâ hình chung cho 116 nhieàu taùc phaåm cuûa oâng,vaø ñem laïi cho vaên xuoâi cuûa oâng moät baûn saéc khaù rieâng trong soá nhöõng nhaø vaên Nam boä noåi tieáng. 3.Veà ngoân töø ngheä thuaät ,lôøi vaên cuûa oâng ñöôïc toå chöùc theo keát caáu ña thanh,phöùc ñieäu.Dó nhieân, keát caáu phöùc ñieäu trong vaên oâng khoâng gioáng keát caáu cuûa nhöõng nhaø vaên khaùc. Keát caáu ña thanh cuûa lôøi vaên Bình Nguyeân Loäc khoâng chæ coù söï phoái khí giöõa lôøi taùc giaû vaø lôøi nhaân vaät, giöõa lôøi cuûa caùc nhaân vaät vôùi nhau ,giöõa lôøi taùc giaû vaø lôøi nhaân vaät vôùi lôøi cuûa moät tö töôûng naøo ñoù trong xaõ hoäi ñöông thôøi ( laø nhöõng kieåu keát caáu ñöôïc M.Bakhtin phaân tích khaù kó ) maø coøn coù caû söï phoái khí giöõa lôøi nhaø vaên,lôøi nhaân vaät ñoái lôøi cuûa ngöôøi ñoïc maø nhaø vaên döï kieán ñöôïc. Ñieàu ñoù chöùng toû tinh thaàn ñoái thoaïi cuûa nhaø vaên vôùi ngöôøi ñoïc luoân ôû möùc ñoä cao,vaø cuõng chöùng toû oâng coi vaên chöông nhö laø moät hình thöùc giao tieáp ñaëc bieät cuûa mình vôùi xaõ hoäi. Beân caïnh ñoù, lôøi vaên cuûa oâng coøn coù nhieàu daïng thöùc cuù phaùp ñaùng chuù yù, nhö daïng soùng ñoâi, daïng caâu duøng giaûi ngöõ,daïng tröôøng cuù ,hay nhöõng daïng keát hôïp nhöõng kieåu treân.Thöïc ra,nhöõng daïng thöùc cuù phaùp ñoù khoâng phaûi laø nhöõng saùng taïo rieâng cuûa Bình Nguyeân Loäc.Ñoù laø nhöõng thaønh töïu phaùt trieån chung cuûa ngoân ngöõ daân toäc.Nhöng ñieàu ñaùng chuù yù laø nhöõng caùch vieát saùng taïo, linh hoaït cuûa oâng khi söû duïng nhöõng kieåu cuù phaùp treân nhaèm ñaït tôùi hieäu quaû thaåm mó cuï theå. HEÁT 117 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1.Laïi Nguyeân Aân,( 1999 ), 150 thuaät ngöõ vaên hoïc, NXB Ñaïi hoïc quoác gia,Haø Noäi. 2.M.Bakhtin ,( 1992 ) Lí luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát, Tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi ( Phaïm Vónh Cö dòch ) 3.M.Bakhtin, ( 1998 )Nhöõng vaán ñeà thi phaùp Ñoxtoâiepki , NXB Giaùo duïc ( Traàn Ñình Söû, Laïi Nguyeân Aân, Vöông Trí Nhaøn dòch ) 4.Nguyeãn Vaên Daân,( 1998 ),Lí luaän vaên hoïc so saùnh ,NXB Khoa hoïc xaõ hoäi. 5.Leâ Baù Haùn ( chuû bieân ), ( 1997 ),Traàn Ñình Söû,Nguyeãn Khaéc Phi , Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc, NXB Ñaïi hoïc quoác gia,Haø Noäi. 6.Traàn Ñình Höôïu,( 2001 ), Caùc baøi giaûng veà tö töôûng phöông Ñoâng, NXB Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi ( Laïi Nguyeân Aân bieân soaïn ) 7.I.P. I-Lin , E.A. Tzurganova,( 2003 ), Caùc khaùi nieäm vaø thuaät ngöõ cuûa caùc tröôøng phaùi nghieân cöùu vaên hoïc ôû Taây Aâu vaø Hoa kì theá kyû XX , NXB Ñaïi hoïc quoác gia,Haø Noäi ( ngöôøi dòch : Ñaøo Tuaán Aûnh , Traàn Hoàng Vaân ,Laïi Nguyeân Aân ) 8.Bình Nguyeân Loäc,( 2001 ) ,Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc, taäp 1, NXB Vaên hoïc. 9.Bình Nguyeân Loäc,( 2001 ),Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc, taäp 2, NXB Vaên hoïc. 10.Bình Nguyeân Loäc,( 2001 ),Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc, taäp 3 , NXB Vaên hoïc. 11.Bình Nguyeân Loäc,( 2001 ),Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc, taäp 4, NXB Vaên hoïc. 12.Bình Nguyeân Loäc, ( 1967 ),Quaùn tai heo ( tieåu thuyeát ) , Vaên Xöông xuaát baûn, Saøi Goøn. 13.Bình Nguyeân Loäc,( 1971 ), Nguoàn goác Maõ Lai cuûa daân toäc Vieät Nam, NXB Baùch Loäc, Saøi Goøn. 14.Yu.Loátman ,Keát caáu taùc phaåm ngheä thuaät ngoân töø , ( in trong saùch : Trònh Baù Ñónh ,( 2002 ), Chuû nghóa caáu truùc vaø vaên hoïc ,NXB Vaên hoïc ) 118 15.Phöông Löïu ( chuû bieân ) ,( 2001 ),Traàn Ñình Söû, Nguyeãn Xuaân Nam, Leâ Ngoïc Traø, La Khaéc Hoaø, Thaønh Theá Thaùi Bình, Lyù luaän vaên hoïc, NXB Giaùo duïc. 16.Phuøng Quí Nhaâm, (1991 ),Thaåm ñònh vaên hoïc, NXB Vaên ngheä TP.HCM. 17.Phuøng Quí Nhaâm , ( 2003 ), Vaên hoïc vaø vaên hoaù – töø moät goùc nhìn ,NXB Vaên hoïc,Trung taâm nghieân cöùu Quoác hoïc . 18.V.I.Propp ,Nghieân cöùu caáu truùc vaø nghieân cöùu lòch söû veà truyeän coå tích thaàn kì, ( in trong saùch : Trònh Baù Ñónh ,2002, Chuû nghóa caáu truùc vaø vaên hoïc NXB Vaên hoïc ) 19.V.I.Propp, Caáu truùc truyeän coå tích, ( in trong saùch : Ngheä thuaät nhö laø thuû phaùp , 2001,NXB Hoäi nhaø vaên, Ñoã Lai Thuyù bieân soaïn ) 20.J.P.Sartre,( 1999 ), Vaên hoïc laø gì ? , NXB.Hoäi nhaø vaên, Nguyeân Ngoïc dòch 21.Viktor Shklovski, Ngheä thuaät nhö laø thuû phaùp, ( in trong saùch : Ngheä thuaät nhö laø thuû phaùp , 2001,NXB Hoäi nhaø vaên , Ñoã Lai Thuyù bieân soaïn ) 22.Leùvi – Strauss, Roman Jakovson, “Nhöõng con meøo” cuûa Charles Beaudelaire , ( in trong saùch : Trònh Baù Ñónh ,2002, Chuû nghóa caáu truùc vaø vaên hoïc ,NXB Vaên hoïc ) 23.Leùvi – Strauss, Caáu truùc vaø hình thöùc , ( in trong saùch : Trònh Baù Ñónh ,2002, Chuû nghóa caáu truùc vaø vaên hoïc ,NXB Vaên hoïc ) 24.Traàn Höõu Taù ,( 2000 ),Nhìn laïi moät chaëng ñöôøng vaên hoïc,NXB Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 25.Tz.Todorov , Thi phaùp hoïc, ( in trong saùch : Trònh Baù Ñónh , 2002,Chuû nghóa caáu truùc vaø vaên hoïc ,NXB Vaên hoïc ) 26.Nguyeãn Quang Thaéng,Bình Nguyeân Loäc – moät buùt löïc lôùn , (in trong saùch : Bình Nguyeân Loäc ,Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc,2001, T1, NXB Vaên hoïc ) ._.