Đặc điểm về việc sử dụng các phương tiện nối trong văn bản báo chí
Tài liệu Đặc điểm về việc sử dụng các phương tiện nối trong văn bản báo chí: ... Ebook Đặc điểm về việc sử dụng các phương tiện nối trong văn bản báo chí
Tóm tắt tài liệu Đặc điểm về việc sử dụng các phương tiện nối trong văn bản báo chí, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
§¹i häc quèc gia hµ néi
Trêng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh¨n v¨n
Khoa ng«n ng÷ häc
----o0o----
NguyÔn ThÞ hµ uyªn
®Æc ®iÓm vÒ viÖc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn nèi trong v¨n b¶n b¸o chÝ.
( trªn trang v¨n ho¸-x· héi, b¸o yªn b¸i ).
kho¸ luËn tèt nghiÖp
ngµnh: Ng«n ng÷.
kho¸ : K48 ( 2003 – 2007 )
HÖ chÝnh quy
Hµ Néi – 2007
Lêi c¶m ¬n.
Em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi c¸c thÇy c« gi¸o trong Khoa Ng«n ng÷ trêng §¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n, ®Æc biÖt lµ ThÇy gi¸o NguyÔn H÷u §¹t ®· tËn t×nh híng dÉn vµ t¹o ®iÒu kiªn gióp ®ì cho em hoµn thµnh b¶n kho¸ luËn nµy.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n !
Hµ Néi – 2007
Sinh viªn : NguyÔn ThÞ Hµ Uyªn
Môc lôc
A. phÇn më ®Çu
I. Lý do chän ®Ò tµi........................................................................................01
II. Môc ®Ých cña ®Ò tµi..................................................................................03
III. NhiÖm vô cña ®Ò tµi................................................................................03
IV. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi.......................................................03
B. phÇn néi dung.
Ch¬ng I: Mét sè kh¸i niÖm lý thuyÕt liªn quan ®Õn ®Ò tµi.
I. Kh¸i niÖm chung vÒ phÐp nèi....................................................................04
II. NhËn diÖn phÐp nèi..................................................................................05
III. Ph©n lo¹i phÐp nèi..................................................................................06
1: PhÐp nèi láng............................................................................................06
1.1 : Kh¸i niÖm:...................................................................................................06
1.2 : NhËn diÖn:...................................................................................................07
1.3 : Ph©n lo¹i:....................................................................................................09
2: PhÐp nèi chÆt:.........................................................................................,....10
2.1 : Kh¸i niÖm....................................................................................................10
2.2 : NhËn diÖn....................................................................................................11
2.3: Ph©n lo¹i......................................................................................................12
Ch¬ng II: §Æc ®iÓm vÒ viÖc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn nèi trªn v¨n b¶n b¸o chÝ (Trang v¨n ho¸ - x· héi, B¸o Yªn b¸i tõ th¸ng 6/ 2006- th¸ng 12/ 2006 )
I: Quan hÖ ®Þnh vÞ.........................................................................................14
1. §Þnh vÞ thêi gian:.........................................................................................15
1.1:PhÐp nèi láng:................................................................................................15
1.1.1:Thêi gian kÕ tiÕp..........................................................................................15
1.1.2: Thêi gian ®¶o.............................................................................................18
1.1.3: Thêi gian ®ång thêi.....................................................................................19
1.1.4:Thêi gian ®ét biÕn........................................................................................19
1.2. PhÐp nèi chÆt.................................................................................................21
1.2.1: Thêi gian kÕ tiÕp.........................................................................................21
1.2.2: Thêi gian ®¶o.............................................................................................22
1.2.3: Thêi gian ®ång thêi.....................................................................................23
2. §Þnh vÞ kh«ng gian......................................................................................27
2.1. PhÐp nèi láng................................................................................................27
2.2. PhÐp nèi chÆt.................................................................................................28
2.2.1: Kh«ng gian t©m..........................................................................................28
2.2.2: Kh«ng gian biªn..........................................................................................30
2.2.3: Kh«ng gian ®Þnh híng...............................................................................31
II: Quan hÖ l«gÝc – diÔn ®¹t..................................................................... 36
1. Tr×nh tù diÔn ®¹t..........................................................................................36
1.1. PhÐp nèi láng.............,,...................................................................................36
1.1.1: Më ®Çu......................................................................................................36
1.1.2: DiÔn biÕn...................................................................................................37
1.2. PhÐp nèi chÆt:........................................................................................... ...41
1.2.1:§¼ng lËp.................................................................................................. ..41
1.2.2 :TuyÓn chän............................................................................................ ..43
2. ThuyÕt minh – bæ sung................................................................................46
2.1. PhÐp nèi láng................................................................................................46
2.1.1: Gi¶i thÝch...................................................................................................46
2.1.2:Minh ho¹....................................................................................................50
2.1.3: Bæ sung.....................................................................................................51
2.2. Nèi chÆt.......................................................................................................55
3. X¸c minh – nhÊn m¹nh................................................................................58
3.1. X¸c minh......................................................................................................59
3.2. ChÝnh x¸c ho¸...............................................................................................60
3.3 NhÊn m¹nh....................................................................................................62
III: Quan hÖ l«gÝc – sù vËt........................................................................69
1 Nh©n qu¶.......................................................................................................69
1.1.: Nèi láng......................................................................................................69
1.2: Nèi chÆt.......................................................................................................74
1.2.1: Nguyªn nh©n..............................................................................................76
1.2.2 :§iÒu kiÖn...................................................................................................76
1.2.3: Gi¶ thiÕt. ...................................................................................................77
1.2.4: Híng ®Ých................................................................................................78
1.2.5: KÕt qu¶......................................................................................................79
2. T¬ng ph¶n - ®èi lËp.................................................................................. .83
2.1. T¬ng ph¶n...................................................................................................83
2.2. §èi lËp...................................................................................................... ..86
3. Së h÷u – ph¬ng tiÖn...................................................................................92
3.1.Së h÷u..........................................................................................................92
3.2.Ph¬ng tiÖn....................................................................................................92
Ch¬ng iii: Vai trß cña phÐp nèi trong c¸c v¨n b¶n kh¶o s¸t....97
1: Thùc hiÖn chøc n¨ng liªn kÕt trong v¨n b¶n.................................................. .....97
2: Kh¶ n¨ng t¹o gi¸ trÞ trong c¸ch diÔn ®¹t...................................................... .. ...98
3: Kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh c©u, ®o¹n v¨n........................................................ ...98
C. KÕt luËn.............................................................................................99
D. Tµi liÖu tham kh¶o....................................................................102
PhÇn më ®Çu
I .Lý do chän ®Ò tµi:
Trong x· héi hiÖn ®¹i, b¸o chÝ cã vai trß rÊt quan träng. Nã lµ ho¹t ®éng tinh thÇn tham gia vµo nhiÖm vô ph¸t triÓn x· héi. Tríc hÕt nhiÖm vô cña b¸o chÝ lµ ph¶n ¸nh trung thùc vµ gãp phÇn vµo thóc ®Èy ®êi sèng ph¸t triÓn. Kh«ng nh÷ng vËy b¸o chÝ cßn lµ n¬i cung cÊp nh÷ng trang th«ng tin vÒ tri thøc kinh tÕ, vÒ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ chÝnh trÞ hay nh÷ng giao lu cña c¸c ho¹t ®éng x· héi ®ang diÔn ra nãng báng.
T¸c gi¶ Hµ Minh §øc ®· viÕt trong cuèn “C¬ së lý luËn b¸o chÝ” r»ng: “ B¸o chÝ ë gi÷a cuéc ®êi vµ cuéc sèng cã thÓ trµn vµo b¸o chÝ víi ®é s©u réng nhÊt , nhén nhÞp , sinh ®éng vµ thêi sù nhÊt. Dßng ®êi ch¶y trªn trang b¸o cã thÓ víi sù viÖc x¶y ra trong tõng ngµy thËm chÝ cßn ng¾n h¬n, cËn kÒ víi thêi ®iÓm cña c©u chuyÖn, vÒ kh«ng gian thêng bao qu¸t nhiÒu ph¹m vi tõ thêi sù cña mét quèc gia ®Õn tõng thµnh phè.” [7, 29]
Tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng cho ®Õn nay, “ B¸o chÝ trë thµnh c«ng cô cña §¶ng ®Ó l·nh ®¹o quÇn chóng, lµ vò khÝ ®Êu tranh giai cÊp, s¾c bÐn chèng kÎ ®Þch, x©y dùng cuéc sèng míi.” ( ChØ thÞ cña Bé chÝnh trÞ ngµy 8 – 2 – 1958) [7, 26]. B¸o chÝ lµ tiÕng nãi cña nhµ níc, cña quÇn chóng c¸ch m¹ng. Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kØ XXI, b¸o chÝ ViÖt Nam ®· thËt sù khëi s¾c vÒ sè lîng còng nh chÊt lîng .
§èi víi mét ®Þa ph¬ng, ®Æc biÖt lµ mét tØnh miÒn nói phÝa B¾c nh Yªn B¸i ( víi diÖn tÝch tù nhiªn lµ 6.882,922km ( theo thèng kª n¨m 2003) vµ cã tíi 30 thµnh phÇn d©n téc ®îc ph©n bè r¶i r¸c kh¾p n¬i ) th× ch¾c h¼n viÖc ®i l¹i còng nh cung cÊp, truyÒn ®¹t nh÷ng th«ng tin hµng ngµy gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n . §Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ng ®ång bµo d©n téc vïng cao, c tró c¸ch xa trung t©m thµnh phè ®Õn hµng 100- 200km) th× vai trß cña b¸o chÝ l¹i cµng quan träng h¬n bao giê hÕt. Nã kh«ng nh÷ng lµ ph¬ng tiÖn ph¶n ¸nh tæng kÕt thùc tiÔn cña ®Þa ph¬ng vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸... mµ nã cßn lµ mét “ diÔn ®µn cña nh©n d©n”. §Ó nh©n d©n cã thÓ ph¸t biÓu nguyÖn väng vµ chÝnh kiÕn cña m×nh vÒ nhiÒu vÊn ®Ò trong cuéc sèng. Trong vßng n¨m n¨m trë l¹i ®©y, ngµnh b¸o Yªn b¸i ®· thËt sù cã nh÷ng bíc thay ®æi nh¶y vät , tõ mét tê b¸o cßn non nít, Ýt kinh nghiÖm, Ýt nh÷ng chuyªn môc... nay ®· trë thµnh “mét mãn ¨n quen thuéc” vµo s¸ng thø 2,4,6 hµng tuÇn. Kh«ng chØ cã vËy, ®Õn víi B¸o Yªn B¸i, chóng ta b¾t gÆp rÊt nhiÒu c¸c v¨n b¶n b¸o chÝ víi nh÷ng phong c¸ch kh¸c nhau, ng«n ng÷ phong phó, néi dung ®a d¹ng ...mµ ®iÓn h×nh cho nã lµ Trang b¸o vÒ chuyªn môc V¨n ho¸ - x· héi.
V¨n ho¸ - x· héi lµ mét trong nh÷ng néi dung chÝnh cña bÊt k× tê b¸o nµo, bëi lÏ ®ã lµ mét bøc tranh ph¶n ¸nh ®êi sèng hiÖn thùc cña x· héi, cña con ngêi, cña nh÷ng g× thuéc vÒ thÕ giíi xung quanh ta..Nã g¾n kÕt gi÷a con ngêi víi con ngêi laÞ víi nhau. §iÓn h×nh nh ë Yªn B¸i, trang v¨n ho¸- x· héi cã mét tÇm rÊt quan träng vµ chiÕn lîc, ®ã lµ dï ngêi ®äc ®ang ®©u hay lµm g× nhng vÉn cã thÓ biÕt ®îc, cã thÓ h×nh dung ®îc cuéc sèng cña nh÷ng ngêi d©n téc c¸ch xa hä ®Õn hµng tr¨m km...®Ó tõ ®ã cã thÓ ®ång ®iÖu víi nh÷ng vÊt v¶, víi nh÷ng ®au th¬ng, hay chia sÎ víi nh÷ng niÒm vui cña hä..
Trong ®Ò tµi nµy, chóng t«i sÏ kh¶o s¸t vÒ ®Æc ®iÓm sö dông c¸c ph¬ng tiÖn liªn kÕt gi÷a c¸c c©u, gi÷a c¸c ®o¹n v¨n víi nhau trªn trang V¨n ho¸ - x· héi Tõ ®ã cã thÓ kh¸m ph¸ ra ®Æc ®iÓm phong c¸ch cña ngêi viÕt còng nh cña Trang V¨n ho¸- x· héi ( B¸o Yªn B¸i) nãi chung.
Tuy nhiªn, do ®iÒu kiÖn thêi gian vµ kiÕn thøc cã h¹n, ë ®©y chóng t«i chØ kh¶o s¸t mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn liªn kÕt tiªu biÓu nhÊt, vµ thêng gÆp nhÊt trong c¸c lo¹i v¨n b¶n b¸o chÝ, ®ã lµ : “ Ph¬ng tiÖn nèi” .
II. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi.
Môc ®Ých cña ®Ò tµi lµ:
T×m hiÓu c¸ch thøc sö dông ph¬ng tiÖn liªn kªt nèi, c¸c kiÓu quan hÖ trong ph¬ng thøc nèi, còng nh vai trß cña c¸c ph¬ng thøc nèi ®ã trong c¸c v¨n b¶n b¸o chÝ trªn trang V¨n ho¸- x· héi .Qua ®ã, chóng t«i sÏ ph©n tÝch vai trß cña nh÷ng tõ ng÷ nèi ®ã trong v¨n b¶n B¸o chÝ nãi chung vµ trang v¨n ho¸- x· héi B¸o Yªn B¸i nãi riªng.
III. NhiÖm vô cña ®Ò tµi.
Kho¸ luËn cña chóng t«i ®Æt ra nhiÖm vô cÇn ph¶i gi¶i quyÕt nh sau:
_ Kh¶o s¸t c¸c ph¬ng tiÖn nèi trong v¨n b¶n b¸o chÝ trªn trang V¨n ho¸ - x· héi tõ th¸ng 6 / 2006 cho ®Õn th¸ng 12/ 2006.
IV. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Trong kho¸ luËn chóng t«i sÏ sö dông c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c nhau nh: Ph¬ng ph¸p thèng kª; ph¬ng ph¸p miªu t¶; vµ ph¬ng ph¸p so s¸nh ®èi chiÕu.
_ Ph¬ng ph¸p thèng kª : Cã môc ®Ých thu thËp c¸c cÆp ph¸t ng«n chøa c¸c ph¬ng tiÖn nèi còng nh tÇn sè xuÊt hiÖn cña c¸c ph¬ng tiÖn nèi ®ã trong v¨n b¶n B¸o chÝ. ( Trang v¨n ho¸ - x· héi, B¸o Yªn B¸i.)
_ Ph¬ng ph¸p m« t¶: Nh»m miªu t¶ vµ ph©n tÝch ®Þnh tÝnh c¸c ph¬ng tiÖn liªn kÕt trong c¸c v¨n b¶n b¸o chÝ thuéc ph¹m vi kh¶o s¸t.
_ Ph¬ng ph¸p so s¸nh: Chóng t«i sö dông ph¬ng ph¸p so s¸nh- ®èi chiÕu ®Ó thÊy ®îc sù kh¸c nhau trong viÖc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn liªn kÕt trªn c¸c v¨n b¶n.
B. Néi dung
Ch¬ng I: Mét sè kh¸i niÖm liªn quan ®Õn ®Ò tµi:
I. Kh¸i niÖm chung vÒ phÐp nèi.
*** §Þnh nghÜa:
“ C¬ së cho viÖc liªn kÕt hai ph¸t ng«n lµ sù tån t¹i cña c¸c quan hÖ trong ®ã cã c¸c quan hÖ ng÷ nghÜa gi÷a chóng.vµ nã ® îc thÓ hiÖn ra b»ng nh÷ng ph¬ng tiÖn tõ vùng th× ta cã hiÖn t îng nèi liªn kÕt hay lµ c¸c phÐp nèi nãi chung.” [ 11, 169 ]
Nh vËy, hiÖn t îng nèi kÕt cña mét quan hÖ hai ng«i sÏ cã m« h×nh chung nh sau :
A r B
Trong ®ã : A , B : cÆp phÇn tö ® îc s¾p xÕp thø tù .
r : ph ¬ng tiÖn nèi
Vµ theo [11, 169], cã hai chøc n¨ng chÝnh lµ : chøc n¨ng liªn kÕt, vµ chøc n¨ng ng÷ nghÜa ( gäi tªn, ®Þnh lo¹i quan hÖ )
Trong hiÖn t îng liªn kÕt, ph ¬ng tiÖn nèi r kh«ng bao giê t¸ch ra ®Ó n»m gi÷a hai ph¸t ng«n A vµ B, mµ lu«n n»m h¼n ë mét trong hai ph¸t ng«n, khiÕn cho ph¸t ng«n ®ã trë thµnh kÕt ng«n vµ phô thuéc vµo ph¸t ng«n kia.
NÕu, theo m« h×nh : A.rB (th× ®ã lµ liªn kÕt håi quy )
Ar. B ( th× ®ã lµ liªn kÕt dù b¸o ).
Theo quan ®iÓm cña DiÖp Quang Ban: “ PhÐp nèi lµ ph¬ng thøc cã t¸c dông b¸o hiÖu c¸c mèi quan hÖ cã thÓ nhËn biÕt ®Çy ®ñ b»ng c¸ch tham kh¶o nh÷ng phÇn kh¸c nhau trong v¨n b¶n.”; “ C¸c yÕu tè dïng ®Ó nèi cã t¸c dông liªn kÕt nhê trong chóng tiÒm tµng nh÷ng ý nghÜa riªng nµo ®ã ®îc gi¶ ®Þnh tríc lµ cã mÆt gi÷a nh÷ng mÖnh ®Ò, nh÷ng c©u...trong v¨n b¶n.”[1]
Nh vËy, phÐp nèi cã chøc n¨ng xiÕt chÆt mèi quan hÖ gi÷a c¸c mÖnh ®Ò trong c©u ghÐp, vµ nã cßn biÓu thÞ mèi quan hÖ ng÷ nghÜa gi÷a c¸c ph¸t ng«n ®ã.
II. NhËn diÖn
PhÐp nèi lµ mét ph¬ng tiÖn ®îc sö dông t¹i vÞ trÝ ®Çu c©u hoÆc tríc vÞ tõ ( tríc ®éng tõ ë vÞ ng÷ ). Nã lµ nh÷ng tõ cã kh¶ n¨ng chØ quan hÖ ®Ó béc lé ( kiÓu quan hÖ gi÷a hai c©u) cã quan hÖ víi nhau, vµ chÝnh b»ng c¸ch ®ã, nã cã t¸c dông liªn kÕt hai c©u nµy l¹i víi nhau.
DÊu hiÖu ®Ó nhËn diÖn c¸c phÐp nèi nh nh÷ng ph ¬ng tiÖn liªn kÕt ph¸t ng«n lµ sù v¾ng mÆt cña mét trong hai ng«i chøa r.Ss
VÝ dô : Chóng ta xÐt hai vÝ dô sau :
( 1) : Lan kh«ng b»ng lßng nh ng c« còng kh«ng thÓ hiÖn ra ngoµi.
( 2 ) : Lan kh«ng b»ng lßng. Nh ng c« còng kh«ng thÓ hiÖn ra ngoµi.
Víi hai vÝ dô ®· nªu trªn ®©y, th× chØ cã vÝ dô thø 2 , tõ " nh ng" m¬Ý lµ ph ¬ng tiÖn nèi liªn kÕt gi÷a c¸c ph¸t ng«n, bëi v× ph¸t ng«n thø hai thiÕu h¼n ®i ng«i A cña quan hÖ. §Ó bï ®¾p sù thiÕu hôt nµy, ph¸t ng«n rB ( kÕt ng«n) ph¶i liªn kÕt víi ph¸t ng«n A ( chñ ng«n) ®øng tr íc nã.
Tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña c¸c ph ¬ng tiÖn nèi mµ trong hiÖn t îng nèi liªn kÕt cÇn ph¶i ph©n biÖt hai tr êng hîp: NÕu sù cã mÆt cña c¸c ph ¬ng tiÖn nèi cã thÓ lµm thay ®æi cÊu tróc nßng cèt cña ph¸t ng«n, khiÕn cho nã phô thuéc vµo chñ ng«n kh«ng chØ vÒ mÆt vÒ néi dung mµ c¶ vÒ mÆt cÊu tróc , th× ®ã chÝnh lµ phÐp nèi chÆt (c¸c tõ nèi nh giíi tõ, liªn tõ lµ ph ¬ng tiÖn cña phÐp nèi nµy).
Cßn nÕu sù v¾ng cña c¸c ph ¬ng tiÖn nèi chØ lµm cho ph¸t ng«n chøa nã phô thuéc vµo chñ ng«n vÒ mÆt néi dung mµ kh«ng ®éng ch¹m g× ®Õn cÊu tróc, th× ®ã lµ phÐp nèi láng.
Nh vËy, theo quan ®iÓm cña TrÇn Ngäc Thªm, sÏ cã hai lo¹i phÐp nèi riªng biÖt: PhÐp nèi láng vµ phÐp nèi chÆt.
§Ó cã mét c¸ch nh×n kh¸i qu¸t h¬n vÒ hai lo¹i phÐp nèi nµy, cã thÓ xem xÐt b¶ng so s¸nh sau ®©y:
*** B¶ng 1: So s¸nh nh÷ng nÐt c¬ b¶n nhÊt gi÷a phÐp nèi láng vµ nèi chÆt.
PhÐp nèi láng
PhÐp nèi chÆt.
PhÐp nèi láng lµ ph ¬ng thøc liªn kÕt thÓ hiÖn ë sù cã mÆt trong kÕt ng«n nh÷ng ph ¬ng tiÖn tõ vùng ( tõ, côm tõ ) kh«ng lµm biÕn ®æi cÊu tróc cña nã vµ diÔn ®¹t mét quan hÖ ng÷ nghÜa hai ng«i mµ “ ng«i” cßn l¹i lµ chñ ng«n.
PhÐp nèi chÆt lµ ph ¬ng thøc liªn kÕt cña ng÷ trùc thuéc thÓ hiÖn b»ng sù cã mÆt cña c¸c tõ nèi ( liªn tõ, giíi tõ ) ë chç b¾t ®Çu ( liªn kÕt håi quy ) hoÆc chç kÕt thóc ( liªn kÕt dù b¸o ) cña nã, t¹o thµnh mét quan hÖ ng÷ nghÜa hai ng«i gi÷a ng÷ trùc thuéc víi chñ ng«n.
III. Ph©n lo¹i
Trong giíi ng«n ng÷ häc hiÖn nay cã rÊt nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i tõ nèi vµ ph ¬ng tiÖn nèi, nh ng trong ®Ò tµi nghiªn cøu nµy, chóng t«i theo quan ®iÓm cña t¸c gi¶ TrÇn Ngäc Thªm [10], nh×n nhËn c¸c tõ nèi d íi hai lo¹i chÝnh sau ®©y :
+ PhÐp nèi láng
+ PhÐp nèi chÆt.
1. PhÐp nèi láng:
1.1 : Kh¸i niÖm:
( Nh ®· nªu ë phÇn trªn ). PhÐp nèi láng lµ ph ¬ng thøc liªn kÕt thÓ hiÖn ë sù cã mÆt trong kÕt ng«n nh÷ng ph ¬ng tiÖn tõ vùng ( tõ, côm tõ ) kh«ng lµm biÕn ®æi cÊu tróc cña nã vµ diÔn ®¹t mét quan hÖ ng÷ nghÜa hai ng«i mµ " ng«i" cßn l¹i lµ chñ ng«n. [ 11, 170]
1.2: NhËn diÖn:
PhÐp nèi láng cã thÓ ® îc ph©n lo¹i theo tÝnh chÊt, chøc n¨ng cña c¸c phu¬ng tiÖn nèi, chÝnh v× vËy cÇn ph¶i x¸c ®Þnh xem nh÷ng lo¹i yÕu tè tõ vùng nµo cã thÓ lµm ph ¬ng tiÖn thÓ hiÖn cña phÐp nèi láng.Theo h íng nµy chóng ta cã thÓ t¸ch ra thµnh hai kiÓu :
+ Ph ¬ng tiÖn nèi lµ c¸c tõ vµ côm tõ lµm thµnh phÇn chuyÓn tiÕp
+ Ph ¬ng tiÖn nèi lµ nh÷ng tõ phô tè cã nghÜa so s¸nh trong danh ng÷ hoÆc ®éng ng÷.
*** Tr íc hÕt, chóng ta ®i xÐt xem c¸c ph ¬ng tiÖn nèi lµ c¸c tõ vµ côm tõ lµm thµnh phÇn chuyÓn tiÕp:
§©y lµ mét lo¹i ph ¬ng tiÖn nèi láng cã sè l îng lín nhÊt vµ tÇn sè sö dông cao nhÊt.
Víi nh÷ng " thµnh phÇn chuyÓn tiÕp" thuéc phÐp nèi láng nµy:
- VÒ mÆt h×nh thøc nã chØ mang tÝnh chÊt " chªm xen" ngoµi nßng cèt c©u , chÝnh v× thÕ viÖc thªm hay bít nã, kh«ng ¶nh h ëng g× ®Õn cÊu tróc cña ph¸t ng«n.
- Tuy nhiªn, nÕu chóng ta nh×n nhËn nã trªn ph¬ng diÖn ng÷ nghÜa th× l¹i hoµn toµn kh¸c: Sù cã mÆt cña nã chØ ra sù liªn kÕt cña ph¸t ng«n chøa nã víi chñ ng«n, do vËy nã lµm mÊt ®i tÝnh hoµn chØnh néi dung cña ph¸t ng«n.
VÝ dô : " Gia ®×nh chÞ b×nh qu©n mçi n¨m thu trªn 3 tÊn lóa, h¬n 2 tÊn chÌ bóp t ¬i vµ xuÊt chuång tõ 1,5 – 2 tÊn lîn thÞt h¬i. Ngoµi ra, chÞ cßn më qu¸n may quÇn ¸o phôc vô bµ con , thu nhËp cña gia ®×nh chÞ ®¹t møc tõ 25 -30 triÖu ®ång / n¨m."
( ChÞ c¸n bé d©n sè n¨ng ®éng _ B¸o YÕn B¸i, sè 1812,ra ngµy 29-11-06)
Víi vÝ dô trªn ®©y, ph¸t ng«n thø hai lµ mét c©u rÊt ®Æc tr ng, ë ®ã cã chøa tõ " ngoµi ra ", lµm thµnh phÇn chuyÓn tiÕp. Vµ thµnh phÇn chuyÓn tiÕp nµy chØ ra:
+ Thø nhÊt, ph¸t ng«n chøa nã kh«ng ph¶i lµ ph¸t ng«n ®Çu tiªn trong v¨n b¶n, tr íc ph¸t ng«n nµy cßn Ýt nhÊt mét ph¸t ng«n kh¸c liªn kÕt víi nã hay nãi c¸ch kh¸c nã cã chøc n¨ng liªn kÕt.
+ Thø hai , sù kiÖn nªu ra trong ph¸t ng«n chøa nã diÔn ra trong cïng mét ®èi t ¬ng, hoµn c¶nh, sù viÖc, víi ý nghÜa lµ bæ sung thªm c¸c sù kiÖn vµo ®ã ®Ó lµm râ nghÜa h¬n cho ph¸t ng«n tr íc. ( chøc n¨ng ng÷ nghÜa ).
C¸c yÕu tè cÊu t¹o tõ vùng lµm thµnh phÇn chuyÓn tiÕp cã cÊu t¹o vµ nguån gèc rÊt ®a d¹ng.[ 11, 172] Chóng cã thÓ lµ:
+ C¸c tõ : tho¹t tiªn, cuèi cïng, ®ång thêi, bçng nhiªn, ch¼ng h¹n, v¶ l¹i, thËm chÝ, song le, sù thËt, ®Æc biÖt…
+ C¸c kÕt hîp cè ®Þnh hãa : ( song tiÕt ) tiÕp theo, thø hai, ngoµi ra, h¬n n÷a, mÆt kh¸c, tr¸i l¹i, ng îc l¹i, tãm l¹i, nh×n chung…
+ C¸c kÕt hîp cã xu h íng cè ®Þnh ho¸ : th êng cã ba m« h×nh cÊu t¹o c¬ b¶n nh sau:
_ M« h×nh “ ®éng tõ + tr¹ng tè chØ c¸ch thøc” : nãi c¸ch kh¸c, nãi kh¸c ®i, nãi ®óng ra, nãi mét c¸ch tãm t¾t, nãi mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n..
_ M« h×nh “ tõ nèi + ®¹i tõ “ :víi tõ nèi lµ giíi tõ ta cã : trªn ®©y, tr íc ®©y, sau ®©y, tõ ®ã, do vËy..; víi tõ nèi liªn tõ ta cã : v× vËy, bëi v×, bëi vËy, tuy thÕ, nh thÕ..
_ M« h×nh tËn cïng b»ng tõ “ lµ” : “ ®¹i tõ + lµ” :thÕ lµ, vËy lµ..
“ danh tõ + lµ” : nghÜa lµ, kÕt qu¶ lµ…
*** Cßn ®èi víi kiÓu nèi láng thø hai : Chóng ® îc chia thµnh hai lo¹i nhá :
_ C¸c tõ lµm phô tè trong ®éng ng÷ : Nhãm nµy gåm c¸c phô tõ nh : còng, l¹i, vÉn, cßn, cø...vµ c¸c trî ®éng tõ nh: thªm,..khi sö dông c¸c phô tõ nµy cßn cã thÓ kÕt hîp l¹i ®Ó bæ sung nghÜa cho nhau ( l¹i còng, vÉn cø, vÉn cßn...)
Sù cã mÆt ë c¸c yÕu tè nµy kh«ng g©y mét ¶nh hëng ®Æc biÖt nµo ®èi víi cÊu tróc cña mét ph¸t ng«n. Chóng ho¹t ®éng gièng hÕt nh nh÷ng phô tè kh¸c kh«ng cã chøc n¨ng nèi láng. Chøc n¨ng nèi láng ë c¸c tõ nµy lµ do ng÷ nghÜa cña chóng quy ®Þnh
TÊt c¶ c¸c ph ¬ng tiÖn nèi láng cßn ® îc ph©n lo¹i theo c¸c quan hÖ ng÷ nghÜa mµ chóng biÓu hiÖn hoÆc theo h íng liªn kÕt cña chóng ( ®ã chÝnh lµ liªn kÕt håi quy hay dù b¸o ). Cã thÓ nãi, ®©y lµ c¸ch ph©n lo¹i hÕt søc quan träng.
Nãi chung, c¸c lo¹i quan hÖ thuÇn tuý kh«ng chØ thÓ hiÖn mét lo¹i quan hÖ thuÇn tuý mµ cßn chia thµnh hai lo¹i râ rÖt : Quan hÖ ®Þnh vÞ ( g¾n liÒn víi c¸c sù vËt.sù kiÖn,) vµ quan hÖ l«gÝc ( phæ biÕn ë nh÷ng néi dung mang tÝnh chÊt t duy, lËp luËn ).
1.3. Ph©n lo¹i:
§èi víi nh÷ng tõ thuéc quan hÖ trong phÐp nèi láng, t¸c gi¶ TrÇn Ngäc Thªm [10] ®· chia ra thµnh ba lo¹i quan hÖ kh¸c nhau, lµm cho ngêi t×m hiÓu rÊt dÔ nhËn diÖn vµ ph©n biÖt:
+ Quan hÖ ®Þnh vÞ
+ Quan hÖ l«gÝc- diÔn ®¹t.
+ Quan hÖ l«gÝc- sù viÖc.
Trong mçi mét quan hÖ riªng biÖt ®ã, t¸c gi¶ l¹i chia ra thµnh rÊt nhiÒu c¸c nhãm quan hÖ nhá kh¸c nhau, c¸c tõ nèi kh¸c nhau, t¹o nªn mét hÖ thèng nh÷ng tõ nèi rÊt phøc t¹p, ®a d¹ng.
Trªn thùc tÕ, cã tõ nèi lµ thuéc quan hÖ nèi nµy, nhng còng l¹i thuéc quan hÖ nhãm kh¸c. Nh÷ng trêng hîp nh vËy, ngêi ta rÊt dÔ nhÇm lÉn. Trong t×nh h×nh ®ã chØ cã thÓ dùa vµo nh÷ng tÝnh chÊt vµ bèi c¶nh cña tõng ®o¹n, tõng c©u trong v¨n b¶n ®Ó cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc chóng.
( §Ó hiÓu vµ ph©n biÖt chóng mét c¸ch râ nÐt h¬n vÒ c¸c quan hÖ nèi, còng nh ph©n biÖt sù kh¸c vµ gièng nhau ®èi víi phÐp nèi chÆt. Cã thÓ xem b¶ng 2, b¶ng 3, b¶ng 4 ë phÇn 3.2.3 sau.)
2.PhÐp nèi chÆt:
2.1 : §Þnh nghÜa :
“ PhÐp nèi chÆt thuéc ph¹m vi nghiªn cøu cña hiÖn tîng nèi liªn kÕt. Nã lµ mét trong nh÷ng ph¬ng thøc liªn kÕt cña ng÷ trùc thuéc thÓ hiÖn b»ng sù cã mÆt cña tõ nèi ( liªn tõ, giíi tõ ) ë chç b¾t ®Çu ( liªn kÕt håi quy), hoÆc chç kÕt thóc ( liªn kÕt dù b¸o) vµ t¹o thµnh mét quan hÖ ng÷ nghÜa hai ng«i gi÷a: Ng÷ trùc thuéc vµ chñ ng«n.” [11, 205]
C¸c ng÷ trùc thuéc cã liªn kÕt b»ng phÐp nèi chÆt cã thÓ gäi lµ Ng÷ trùc thuéc nèi.
Tríc hÕt chóng ta cÇn t×m hiÓu: Ng÷ trùc thuéc lµ g× ?
" NÕu mét ph¸t ng«n liªn kÕt víi mét ph¸t ng«n kh¸c trong v¨n b¶n b»ng mét trong hai ph¬ng thøc liªn kÕt trùc thuéc th× ph¸t ng«n ®ã lµ Ng÷ trùc thuéc.” [11, 184]
Nh vËy, theo quan ®iÓm cña t¸c gi¶ TrÇn Ngäc Thªm, th× phÐp nèi chÆt lµ mét trong hai ph¬ng thøc liªn kÕt ®Æc thï nhÊt cña Ng÷ trùc thuéc, vµ nã lµ nh÷ng ph¬ng thøc liªn kÕt cùc m¹nh.
Chóng ta cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng tõ nèi dïng ®Ó liªn kÕt c¸c ph¸t ng«n l¹i víi nhau.
2.2 : NhËn diÖn:
Thø nhÊt, nh ®· chØ ra r»ng: PhÐp nèi chÆt lµ nh÷ng ph¬ng thøc liªn kÕt cña Ng÷ trùc thuéc ®îc thÓ hiÖn b»ng sù cã mÆt cña nh÷ng tõ nèi ( liªn tõ, giíi tõ ). Vµ nhê cã nh÷ng tõ nèi nµy mµ ph¸t ng«n trë nªn kh«ng hoµn chØnh vÒ cÊu tróc c©u, trë thµnh mét ng÷ trùc thuéc h¼n vµo chñ ng«n. Còng nhê vµo ®ã, mµ phÐp nèi chÆt cã phÇn nµo dÔ nhËn diÖn h¬n.
Chóng ta ®i xem xÐt vÝ dô sau ®©y:
VÝ dô (1) : A! BÐ hiÓu råi: “ Mïa h¹ ®Õn tõ trong lßng, ph¶i kh«ng nhØ?” Råi, ®«i hµng mi l¹i khÏ nhÕch lªn, dÔ th¬ng ®Õn l¹ k×!”
( Mïa h¹ cña bÐ _ B¸o Yªn b¸i, sè 1748 ra ngµy 3 – 7 – 2006 )
VÝ dô (2) : “ BÐ ngíc nh×n chïm phîng ®á bªn ®êng, gäi tiÕng r©m ran hoµ vµo tõng kÏ l¸, th¾p cho mïa h¹ mét mµu ®á man m¸c, l¹ lïng. Råi,mét ®¸m m©y trêi mïa h¹ tr¾ng xo¸ vÏ nªn h¹ bõng s¸ng víi nh÷ng tia n¾ng tinh nghÞch, mµu phîng th¾m r¾c thªm nÒn trêi long lanh.”
( Mïa h¹ cña bÐ _ B¸o Yªn b¸i, sè 1748 ra ngµy 3 – 7 – 2006 )
Qua hai vÝ dô trªn, chóng ta cã thÓ thÊy tõ “ råi” cã nhiÖm vô lµ tõ nèi gi÷a hai c©u l¹i víi nhau thµnh néi dung nhÊt ®Þnh. Míi nh×n qua, tëng chõng nh tõ “ råi” trong hai vÝ dô ®ã hoµn toµn gièng nhau vÒ quan hÖ còng nh tÝnh liªn kÕt.
Bëi lÏ, tõ “ råi” víi ý nghÜa lµ : “ biÓu thÞ hµnh ®éng ë trong c©u tríc ®· hoµn thµnh, nªn chuyÓn sang hµnh ®éng cña c©u sau.” Nhng nÕu chóng ta bá tõ nèi “ råi” ®ã ®i trong c¶ hai vÝ dô, th× sÏ nhËn ®îc mét sù kh¸c biÖt nhau râ rÖt:
VÝ dô (1): A! BÐ hiÓu råi: “ Mïa h¹ ®Õn tõ trong lßng, ph¶i kh«ng nhØ?”. §«i hµng mi l¹i khÏ nhÕch lªn, dÔ th¬ng ®Õn l¹ k×!”
( Mïa h¹ cña bÐ _ B¸o Yªn b¸i, sè 1748 ra ngµy 3 – 7 – 2006 )
ë vÝ dô nµy, ph¸t ng«n thø hai chØ lµ mét ng÷ trùc thuéc cña chñ ng«n mµ th«i, chø nã kh«ng ph¶i lµ mét c©u riªng lÎ. Nã phô thuéc hoµn toµn vµo chñ ng«n. Kh«ng gièng nh vËy, ®èi víi:
VÝ dô (2 ) : “ BÐ ngíc nh×n chïm phîng ®á bªn ®êng, gäi tiÕng r©m ran hoµ vµo tõng kÏ l¸, th¾p cho mïa h¹ mét mµu ®á man m¸c, l¹ lïng. Mét ®¸m m©y trêi mïa h¹ tr¾ng xo¸ vÏ nªn h¹ bõng s¸ng víi nh÷ng tia n¾ng tinh nghÞch, mµu phîng th¾m r¾c thªm nÒn trêi long lanh.”
( Mïa h¹ cña bÐ _ B¸o Yªn b¸i, sè 1748 ra ngµy 3 – 7 – 2006 )
Chóng ta cã thÓ thÊy râ rµng , dï bá ®i tõ nèi “ råi” nhng ®ã vÉn lµ hai c©u ®¬n hoµn toµn ®éc lËp nhau, kh«ng hÒ phô thuéc nhau vÒ mÆt ng÷ ph¸p. §ã chÝnh lµ tõ nèi “ råi” trong phÐp nèi láng.
Nh vËy chøng tá r»ng, viÖc nhËn diÖn xem ®ã cã ph¶i lµ phÐp nèi chÆt hay kh«ng, th× ®iÒu quan träng nhÊt chóng ta ph¶i xÐt xem, nÕu bá ®i tõ nèi liªn kÕt th× ph¸t ng«n thø hai cã ph¶i lµ mét ng÷ trc thuéc vµo chñ ng«n hay kh«ng? NÕu ph¶i th× ®ã chÝnh lµ phÐp nèi chÆt.
Tuy nhiªn ®©y còng lµ mét hiÖn tîng nèi xuÊt hiÖn rÊt Ýt trong v¨n b¶n. ChÝnh v× vËy, vÉn cßn nhiÒu ®iÒu cÇn ph¶i bµn luËn thªm vÒ vÊn ®Ò nµy.
.2.3 : Ph©n lo¹i:
T¬ng tù nh ë hiÖn tîng nèi láng mµ ®· nãi ®Õn ë phÇn 3.1.3, t¸c gi¶ TrÇn Ngäc Thªm dùa trªn nh÷ng quan hÖ cña nh÷ng tõ nèi vµ côm tõ nèi ®ã trong c©u, ®· ph©n chia ra thµnh ba lo¹i quan hÖ lín:
+ Quan hÖ ®Þnh vÞ.
+ Quan hÖ l«gÝc - diÔn ®¹t.
+ Quan hÖ l«gÝc sù vËt.
VËy th× gi÷a hai hiÖn tîng nèi láng vµ nèi chÆt ( cã cïng ba lo¹i quan hÖ gièng nhau nh vËy) , ho¹t ®éng cña nh÷ng tõ nèi, côm tõ nèi cã gièng nhau kh«ng?
§Ó xem xÐt râ h¬n vÒ khÝa c¹nh nµy, chóng t«i xin ®a ra ba b¶ng so s¸nh sau dùa trªn ba mèi quan hÖ nèi ®ã:
B¶ng 2: So s¸nh phÐp nèi láng vµ phÐp nèi chÆt theo quan hÖ ®Þnh vÞ
Quan hÖ ®Þnh vÞ
PhÐp nèi láng
PhÐp nèi chÆt
§Þnh vÞ thêi gian
§Þnh vÞ KGian
§Þnh vÞ thêi gian
§Þnh vÞ kh«ng gian
TG kÕ tiÕp
TG ®¶o
TG ®ång thêi
TG ®ét biÕn
TG kÕ tiÕp
TG ®¶o
TG ®ång thêi
KG t©m
KG biªn
KG ®Þnh h íng
ThÕ råi, l¸t sau..
sau khi..
®ång thêi, trong ®ã
Bçng nhiªn, ®ét nhiªn..
c¹nh ®ã, gÇn ®ã, t¹i ®©y..
råi, ®Õn, tõ...
tríc, sau.
vµ
ë, t¹i, trong gi÷a
C¹nh, bªn, gÇn, ngoµi..
Tõ, ®Õn, tíi, ra, vµo.
B¶ng 3: So s¸nh phÐp nèi láng vµ nèi chÆt theo quan hÖ l«gÝc – diÔn ®¹t.
Quan hÖ l«gÝc diÔn ®¹t
PhÐp nèi láng
PhÐp nèi chÆt
Tr×nh tù diÔn ®¹t
ThuyÕt minh - bæ sung
X¸c minh- nhÊn m¹nh
Tr×nh tù diÔn ®¹t
ThuyÕt minh-bæ sung
Më ®Çu
DiÔn biÕn
KÕt thóc
Gi¶i thÝch
Minh ho¹
Bæ sung
X¸c minh
ChÝnh x¸c
Nh©n m¹nh
§¼ng lËp
TuyÓn chän
§Çu tiªn, tr íc tiªn..
Trªn ®©y, tiÕp theo, ...
Cuèi cïng, tãm l¹i..
Tøc lµ, nghÜa lµ..
VÝ dô, cô thÓ, minh ho¹..
Ngoµi ra, h¬n n÷a, cßn, n÷a,,
Qu¶ nhiªn, tÊt nhiªn…..
Râ rµng, thËt vËy, sù thËt..
NhÊt lµ, ®Æc biÖt lµ..
Vµ, víi, cïng...
Hay, ho¨c
Nh , r»ng
B¶ng 4: So s¸nh phÐp nèi láng vµ nèi chÆt theo quan hÖ l«gÝc – sù vËt
Quan hÖ l«gÝc sù vËt
PhÐp nèi láng
PhÐp nèi chÆt
Nh©n qu¶
T ¬ng ph¶n - ®èi lËp
Nh©n qu¶
T ¬ng ph¶n- ®èi lËp
Së h÷u- ph ¬ng tiÖn
T ¬ng ph¶n
®èi lËp
Nguyªn nh©n
®iÒu kiÖn
Gi¶ thiÕt
H ¬ng ®Ých
KÕt qu¶
Së h÷u
Ph ¬ng tiÖn
Th× ra, ho¸ ra, nh vËy,..
Tuy nhiªn, tuy vËy, lÏ ra..
Tr¸i l¹i,..
V×, bëi, t¹i, do, nhê…
Tuy dï, dÉu, thµ..
NÕu, gi¸, hÔ..
§Ó, cho
Nªn, th×, mµ…
Nhng, song..
Cña
B»ng, Víi.
Ch¬ng II. §Æc ®iÓm vÒ viÖc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn nèi trªn v¨n b¶n b¸o chÝ.
( Trang v¨n ho¸ - x· héi, B¸o Yªn B¸i , tõ th¸ng 6/2006 – 12/ 2006)
Ph©n lo¹i c¸c tõ nèi dùa vµo tiªu chÝ vÒ mèi quan hÖ, ë ®©y chóng t«i sÏ kh¶o s¸t nh÷ng tõ nèi ®ã trªn ba mèi quan hÖ kh¸c nhau theo thø tù sau:
+ Quan hÖ ®Þnh vÞ
+ Quan hÖ l«gÝc – diÔn ®¹t.
+ Quan hÖ l«gÝc – sù vËt.
Qua viÖc m« t¶ vµ ph©n lo¹i c¸c ph¬ng tiÖn nèi, ®Õn ®©y chóng t«i xin ®i vµo kh¶o s¸t t×nh h×nh cô thÓ cña tõng quan hÖ nèi kh¸c nhau.
I : Quan hÖ ®Þnh vÞ :
Quan hÖ ®Þnh vÞ lµ quan hÖ gi÷a nh÷ng tõ ng÷ chØ ra kho¶ng kh«ng gian, thêi gian nµo ®ã,nh»m liªn kÕt c¸c c©u l¹i víi nhau thµnh mét v¨n b¶n, cã tÝnh chÆt chÏ vÒ néi dung còng nh h×nh thøc biÓu hiÖn.
Víi nh÷ng tõ nèi thuéc lo¹i quan hÖ nµy, ngêi ta ph©n chóng ra thµnh hai lo¹i nhá h¬n ( chung cho c¶ nèi láng vµ nèi chÆt ).[11]
+ §Þnh vÞ thêi gian
+ §Þnh vÞ kh«ng gian.
1. §Þnh vÞ thêi gian.
§©y chñ yÕu lµ nh÷ng tõ nèi nãi vÒ thêi gian, tr×nh tù thêi gian, qu¸ tr×nh diÔn biÕn thêi gian tõ lóc b¾t ®Çu cho ®Õn kÕt thóc…trong v¨n b¶n. Nã lµm cho v¨n b¶n cã tÝnh hÖ thèng, cã tÝnh l«gÝc kh«ng chØ trªn ph¬ng diÖn h×nh thøc mµ c¶ ph¬ng diÖn ng÷ nghÜa.
Tuy nhiªn, ®èi víi tõng phÐp nèi láng hay chÆt, chóng ta sÏ cã nh÷ng tõ nèi kh¸c nhau. Sau ®©y chóng t«i sÏ ®i ph©n tÝch cô thÓ h¬n:
1.1: PhÐp nèi láng :
( Nh ®· ®Þnh nghÜa trong phÇn 1.1, ch¬ng I) PhÐp nèi láng lµ ph¬ng tiÖn nèi dïng c¸c tõ vµ c¸c côm tõ lµm thµnh phÇn chuyÓn tiÕp. Theo quan ®iÓm cña t¸c gi¶ TrÇn._. Ngäc Thªm, [11] nh÷ng tõ nèi nµy chØ mang tÝnh chÊt chªm xen , chø thùc chÊt nã kh«ng lµm ¶nh hëng g× ®Õn có ph¸p hay ng÷ nghÜa cña v¨n b¶n.
1.1.1 : Thêi gian kÕ tiÕp :
Bao gåm nh÷ng tõ nèi nh : ThÕ råi, l¸t sau, sau ®ã, tiÕp ®ã, cßn, tõ ®ã, trong thêi gian tíi, …
+ ThÕ råi : Sù chuyÓn tiÕp tõ hµnh ®éng, sù kiÖn tõ c©u tr íc sang c©u sau trong qu¸ tr×nh cña ng êi viÕt.
VÝ dô 1 : " Hä cïng c êi, cïng h¹nh phóc. ThÕ råi, mïa thu còng ®Õn, c¸i mïa thu mµ chi thÝch.."
( Ng êi ®µn bµ... B¸o Yªn B¸i, sè 1798, ra ngµy 27-10-2006 )
+ L¸t sau : TiÕp tôc nh÷ng diÔn biÕn mµ ë c©u tríc ®· nªu ra, ®Ó lµm næi bËt vµ râ ý h¬n cho c©u tríc.
VÝ dô 2: " Giµng A T«ng sinh ra vµ lín lªn trong mét gia ®×nh nghÌo cã ®Õn tËn b¶y anh em, n¨m T«ng häc líp 5 tiÓu häc, c¸i tuæi hÕt søc trong tr¾ng, hån nhiªn vµ ng©y th¬, vÉn cha hiÓu g× vÒ sù khèn khã, ®«ng con cña ®ång bµo m×nh, vÉn ®ang ë trÇn theo lò trÎ M«ng ®i ch¨n tr©u th× bè gäi vª b¶o t¾m géi, ¨n mÆc ®Ñp.. L¸t sau lµm " chó rÓ" , khi ®ã c« vî m×nh míi häc hÕt líp ba míi tÖ chø."
( ChuyÖn vÒ " thñ lÜnh" thanh niªn ngêi M«ng _ 1750, ra ngµy 7-7-2006 )
+ Sau ®ã : Còng gièng nh " l¸t sau", tiÕp tôc nh÷ng diÔn biÕn ë c©u tríc
VÝ dô 3: " §Æt vÊn ®Ò thËt lµ nhÞ nhÑ nhµng víi nh÷ng Èn dô tinh tÕ, diÔn ®¹t mét c¸ch khÐo lÐo lý do ®Õn th¨m cña nhµ trai ; ®«i trÎ mÕn nhau, nÕu hai bªn th«ng c¶m vµ thèng nhÊt sÏ dÉn ®Õn h«n nh©n, nÕu kh«ng ®©y chØ lµ cô«c th¨m hái cña t×nh nghÜa b¶n m êng. Sau ®ã , bµ mèi h¸t, khÐo lÐo ca ngäi chµng trai ®· ®Õn tuæi lÊy vî cã tµi ®øc vÑn toµn.."
( NÐt ®Ñp bµi h¸t d¹m ngâ cña ng êi Th¸i ®en M êng Lß _ B¸o Yªn B¸i, sè 1777, ra ngµy 8-9-2006 ).
+ TiÕp ®ã ( tiÕp theo ) : Còng gièng nh tõ quan hÖ "sau ®ã", tiÕp tôc nh÷ng diÔn biÕn ë c©u tríc, lµm cho c©u tríc ( ph¸t ng«n tríc trë nªn râ nghÜa h¬n )
VÝ dô 4 : " Còng gièng nh nh÷ng lÇn tríc ®Õn th¨m nhau, ®Çu tiªn lµ hái nhau nh÷ng c©u thËt s¸o rçng, thËt buån tÎ. TiÕp ®ã, lµ nh÷ng lêi khen nÞnh nhau, khen m·i kh«ng th«i…nghe sao mµ thÊy ®au lßng ®Õn thÕ."
( §Õn th¨m nhau _ B¸o Yªn B¸i, sè 1643, ra ngµy 29- 06-2006 ).
+VÉn ( biÓu hiÖn sù tiÕp tôc, kÐo dµi cña sù kiÖn, hµnh ®éng ®· x¶y ra ë c©u tríc, vµ vÉn cßn tiÕp tôc kÐo dµi ®Õn c©u sau.)
VÝ dô 5: “ Lµ con nhµ gia gi¸o, ngµy bÐ bè anh chØ biÕt mçi ch÷ “ g” cã c¸i ®u«i ngo¹ch ra h×nh tam gi¸c mµ bÞ «ng néi vót cho ®ñ mêi ®Çu ngãn tay råi b¾t viÕt l¹i 1000 lÇn bao giê cho c¸i ®u«i “ g” trong l¹i th× th«i. VÉn gi÷ c¸i nÕp Êy, nªn giê th× bè anh cµng buån v× biÕt kh«ng kh«ng thÓ ®¸nh con m×nh mêi ngãn tay, cµng kh«ng thÓ b¾t nã lµm ®îc c¸i viÖc “vÏ” ch÷ nh ngµy xa.”
( §¸nh mÊt b¶n th©n _ B¸o Yªn b¸i, sè 1735 ra ngµy 2 – 6 – 2006 )
+ Cßn : BiÓu hiÖn sù kÐo dµi cña mét qu¸ tr×nh, mét hµnh ®éng, tr¹ng th¸i cã ý nghÜa lµ ch a hÕt, ch a chÊm døt ë c©u tr íc sang c©u sau.
VÝ dô 6 : " ¤t«, xe m¸y ®ç chËt c¶ kho¶ng s©n réng tr íc cöa nhµ hµng, kh«ng ng êi nµo tõ chèi lêi mêi. Cßn «ng bµ B¶o nô c êi " thu ho¹ch" th êng trùc trªn m«i , tay b¾t tay, miÖng c¶m ¬n rèi rÝt."
( Ng©n hµng còng chÞu _ b¸o Yªn B¸i, sè 1795, ra ngµy 20-10- 2006 ).
VÝ dô 7: " Líp t«i, toµn häc sinh giái ë c¸c trêng thµnh phè nªn tr«ng b¹n nµo còng rÊt tù tin. Cßn t«i- häc sinh giái trêng lµng, liÖu cã theo c¸c b¹n ®îc kh«ng? "
( C« bÐ trêng lµng _ B¸o Yªn B¸i, sè 1739 ra ngµy 12 -6-2006 ).
+ Råi : BiÓu thÞ hµnh ®éng ë c©u tr íc ®· hoµn thµnh, nªn chuyÓn sang hµnh ®éng c©u sau.
VÝ dô 8 : " Buæi tèi, nh×n nh÷ng ®«i trai g¸i trªn xe t×nh tø l ít qua cöa nhµ lµm cho t«i thÊy ch¹nh lßng. Råi nh÷ng buæi thø b¶y mïa ®«ng, t«i l¹i ph¶i trïm ch¨n kÝn ®Çu ®Ó khãc cho khu©y kho¶.."
( Nh÷ng l¸ th niÒm tin _ B¸o Yªn b¸i, sè 1795 , ra ngµy 20-10-2006 )
VÝ dô 9:" L¹i mét tèi thø b¶y buån n÷a qua ®i...Råi, t«i nhËn ® îc th anh, mét l¸, hai l¸,..råi kh«ng nhí tíi l¸ thø bao nhiªu n÷a."
( Nh÷ng l¸ th niÒm tin _ B¸o Yªn b¸i, sè 1795, ra ngµy 20-10-2006 )
VÝ dô 10: " BÐ ngíc nh×n chïm phîng ®á bªn ®êng , gäi tiÕng r©m ran hoµ vµo tõng kÏ l¸, th¾p cho mïa h¹ mét mµu ®á man m¸c , l¹ lïng. Råi, mét ®¸m m©y trêi mïa h¹ tr¾ng xo¸ vÏ nªn mïa h¹ bõng s¸ng víi nh÷ng tia n¾ng tinh nghÞch , mµu phîng th¾m r¾c thªm nÒn trêi long lanh."
( Mïa h¹ cña bÐ _ b¸o Yªn B¸i, sè 1748 ra ngµy 3- 7- 2006 )
+ Tõ ®ã : LÊy sù kiÖn, sù viÖc cña c©u ( ®o¹n ) tr íc lµm ®iÓm mèc, lµm gèc, vµ tiÕp tôc nh÷ng diÔn biÕn ®ã trong c©u ( ®o¹n ) sau, t¹o nªn sù kÕt hîp logÝc chÆt chÏ trong v¨n b¶n.
VÝ dô 11: " Ban chÊp hµnh c«ng ®oµn ®· phèi hîp chÆt chÏ víi c¬ quan tæ chøc nghiªm tóc vµ ®Çy ®ñ cho 100% ®oµn viªn nghiªn cøu vµ häc tËp c¸c nghÞ quyÕt, chØ thÞ cña §¶ng, ph¸p luËt cña Nhµ níc.C«ng t¸c t t ëng chÝnh trÞ ® îc lµm tèt, nhËn thøc cña c¸c §¶ng viªn vÒ ® êng lèi, chñ tr ¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng ® îc n©ng lªn. Tõ ®ã, ®· t¹o nªn niÒm tin, sù phÊn khëi, ®oµn kÕt, thèng nhÊt cao trong t t ëng , hµnh ®éng cña mçi §¶ng viªn ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô."
( C«ng ®oµn V¨n phßng T×nh uû _ Tæ chøc m¹nh, ho¹t ®éng hiÖu qu¶, B¸o Yªn b¸i, sè 1787 ra ngµy 2-10-2006 )
VÝ dô 12 : " Nh x· vïng cao Suèi Giµng cã trªn 98% d©n téc M«ng, tríc ®©y trÎ em g¸i kh«ng ®îc ®Õn trêng nhng tõ khi thùc hiÖn chØ thÞ 50, Suèi Giµng ®· thµnh lËp ® îc Héi KhuyÕn häc, vµ ®Õn nay ®· cã 10 chi Héi víi 190 héi viªn. Tõ ®ã, Héi ®· huy ®éng trÎ ®Õn tr êng ®óng ®é tuæi ®¹t 98%; c¬ së trêng líp khang trang h¬n, c«ng t¸c gi¸o dôc cã bíc ph¸t triÓn tiÕn bé ."
( KhuyÕn häc ë V¨n ChÊn _ b¸o Yªn B¸i, sè 1788, ra ngµy 4-10-2006)
+ Trong thêi gian tíi : LÊy c©u tríc lµm mèc chØ nh÷ng hµnh ®éng, diÔn biÕn, sù viÖc..vµ c©u ë trong c©u chøa nã nµy tiÕp tôc nh÷ng diÔn biÕn ®ã
VÝ dô 13: " Ngoµi ra, hµng tr¨m em häc sinh nghÌo vît khã häc tËp cßn ® îc tÆng s¸ch, vë vµ c¸c ®å dïng häc tËp kh¸c. Trong thêi gian tíi, V¨n Yªn tiÕp tôc thùc hiÖn tèt h¬n néi dung cuéc vËn ®éng nµy còng nh cuéc vËn ®éng "Ngµy v× ng êi nghÌo"..."
( V¨n Yªn tiÕp tôc thùc hiÖn x©y dùng ®êi sèng v¨n ho¸_ B¸o Yªn B¸i, sè 1812, ra ngµy 29-11-2006 ).
1.1.2: Thêi gian ®¶o : Bao gåm nh÷ng tõ nèi sau ®©y : tríc ®ã, sau khi.
+ Tríc ®ã : Lµ tõ nèi liªn kÕt gi÷a hai hay nhiÒu c©u chØ nh÷ng néi dung mµ ®· ®îc nªu ra tríc ®ã, mµ c©u chøa nã chØ mang hµm ý nhÊn m¹nh vµ quay ngîc l¹i lµm râ ý, gi¶i thÝch cho c©u ®øng tríc nã mµ th«i..
VÝ dô 14 : “ YÕu tè nµo ®· thóc ®Èy nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp cña V¨n ChÊn ®¹t kÕt qu¶ cao nh vËy? Tríc ®ã, ph¶i nãi ®©y lµ mét huyÖn vïng cao c¸ch xa trung t©m thµnh phè ®Õn 60- 70km, nªn kinh tÕ còng nh cuéc sèng cña ngêi d©n cßn gÆp v« vµn nh÷ng khã kh¨n; nhng nhê vµo ý thøc muèn lµm giµu, muèn n©ng cao cuéc sèng cña ngêi d©n, nªn hä ®· tÝch cùc tham gia häc hái, rÌn luyÖn kÜ n¨ng còng nh kiÕn thøc ®Ó cã thÓ mét ngµy nµo ®ã, quª h¬ng m×nh sÏ ®æi míi.”
( Lao ®éng – x· héi : V¨n ChÊn lµm tèt c«ng t¸c n«ng- l©m nghiÖp._ B¸o Yªn B¸i, sè 1737 ra ngµy 7 – 6 – 2006 )
+ Sau khi : LÊy nh÷ng sù kiÖn trong c©u tríc lµm mèc, vµ trong c©u tiÕp theo cã chøa nã ph¸t triÓn nh÷ng hµnh ®éng, sù kiÖn ®ã.
VÝ dô 15 : “ §Æc biÖt lµ lµm tèt viÖc giíi thiÖu møc ®é tin cËy cña c«ng ty, nghµnh nghÒ lao ®éng ë c¸c níc ®èi t¸c nhËp khÈu lao ®éng; giíi thiÖu vÒ c¸ch giao tiÕp. ®iÒu kiÖn ¨n ë lao ®éng ë nø¬c ngoµi..®iÒu nµy gióp cho ngêi lao ®éng cã nhu cÇu tham gia lao ®éng xuÊt khÈu, n¾m b¾t th«ng tin nhanh, ®Çy ®ñ vµ sím ®i ®Õn quyÕt ®Þnh. Sau khi, ®· tuyÓn dông ®îc lao ®éng, nh÷ng c«ng viÖc tiÕp theo nh: kh¸m søc khoÎ, d¹y ngo¹i ng÷, gi¸o dôc ®Þnh híng...”
( Lao ®éng – x· héi : V¨n ChÊn lµm tèt c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng._ B¸o Yªn B¸i, sè 1737 ra ngµy 7 – 6 – 2006 )
1.1.3 : Thêi gian ®ång thêi :
Bao gåm nh÷ng tõ nèi nh lµ : ®ång thêi, trong ®ã, cø thÕ.
+ §ång thêi : Hai sù kiÖn cïng s¶y ra song song, cïng mét lóc vÒ thêi gian gi÷a hai sù viÖc nãi ë hai c©u nèi tiÕp nhau.
VÝ dô 16: " §Ó tæ chøc c¸c ho¹t ®éng §éi, Héi ®ång §éi tØnh ®· b¸m s¸t ch ¬ng tr×nh c¸c c«ng t¸c §éi vµ phong trµo thiÕu nhi cña Trung ¬ng .§ång thêi phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c cÊp, c¸c nghµnh , ®oµn thÓ triÓn khai c¸c c«ng t¸c §éi hµng n¨m."
( ThiÕu niªn nhi ®ång Yªn B¸i _ Xøng danh ch¸u ngoan B¸c Hå, B¸o Yªn B¸i, sè 1802 ra ngµy 6-11-2006 )
VÝ dô 17 : " Nghµnh gi¸o dôc huyÖn V¨n Yªn sÏ t¸ch c¸c tr êng liªn cÊp thµnh c¸c trêng ®éc lËp, thµnh lËp c¸c tr êng mÇm non míi , ®a d¹ng c¸c h×nh thøc häc tËp , më c¸c líp bæ tóc v¨n ho¸ phï hîp víi tõng vïng. §ång thêi, huyÖn tiÕp tôc më vµ duy tr× c¸c h×nh thøc líp ghÐp t¹i vïng xa, vïng s©u, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vïng cßn nhiÒu khã kh¨n."
( Phæ cËp gi¸o dôc trung häc c¬ së V¨n Yªn _ kÕt qu¶ b íc ®Çu vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra , B¸o Yªn B¸i, sè 1803 ra ngµy 8-11- 2006 )
+ Trong ®ã : Mang hµm ý nhÊn m¹nh nh÷ng sù viÖc cho c©u tríc.
VÝ dô 18: " ThÞ x· NghÜa Lé hiÖn cã trªn 17 ngh×n ngêi trong ®ã ®é tuæi lao ®éng vµ chñ yÕu n»m trong khu vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Trong ®ã, sè lao ®éng ë tuæi tõ 18-35 lµ dé tuæi quy ®Þnh trong xuÊt khÈu lao ®éng chiÕm kho¶ng 35-37%."
( ThÞ x· NghÜa Lé cßn nhiÒu khã kh¨n trong xuÊt khÈu lao ®éng_
B¸o Yªn B¸i , sè 1779, ra ngµy 13-9-2006 ).
+ Cø thÕ : TiÕp tôc nh÷ng diÔn biÔn ë c©u tr íc, nh ng mang hµm y nhÊn m¹nh, nèi tiÕp cña sù vËt sù viÖc.
VÝ dô 19: " Qu¶ chuèi, n¶i chuèi c©y nhµ l¸ v ên ch¶ ®¸ng lµ bao nh ng nã lµ tÊm lßng cña nhau. Cø thÕ, t×nh xãm phè trë nªn th©n thiÖn."
( §Êt ch¨ng d©y- c©y dùng sµo_ B¸o Yªn B¸i, sè 1778, ra ngµy 11-9-2006 )
1.1.4: Thêi gian ®ét biÕn, ng¾t qu·ng :
Bao gåm nh÷ng tõ nèi : Bçng nhiªn, chît, bçng, ®ét nhiªn.
+ Bçng nhiªn ( chît ) : Lµ tõ nèi mang ý nghÜa ®ét ngét, kh«ng l êng tr íc ® îc sù viÖc c©u tr íc ®· nªu ra. Ngêi ta cã thÓ nãi c¸ch kh¸c nh lµ : “ Bçng” hay lµ “ chît”.
VÝ dô 20 : " Th¸ng t¸m. M a c¶ ngµy lÉn ®ªm, m a r¶ rÝch suèt tuÇn.Chît, nh×n k×a...trªn hµng rµo xanh ngµn, nô tÇm xu©n ®Çu tiªn ®· në."
( Nô hoa ®Çu tiªn _ B¸o Yªn B¸i, sè 1772 ra ngµy 28-8-2006 ).
VÝ dô 21 : " chÞ ngåi im võa nghe bËp bâm, võa nghÜ nh÷ng ®iÒu xa x«i.. Bçng nhiªn cã mét ngêi l¹ mÆt xuÊt hiÖn."
( Ng êi ®µn bµ _ b¸o Yªn B¸i, sè 1798, ra ngµy 27-10-2006 )
+ §ét nhiªn : Còng gièng nh “ bçng nhiªn”, mang l¹i sù bÊt ngê, ®ét ngét trong c©u chøa nã mµ c©u tríc cha ®a ra. ChÝnh v× vËy, nã thuéc vµo quan hÖ chØ thêi gian mang tÝnh ®ét biÕn.
VÝ dô 22: " ChiÒu nay, t«i ngåi trªn chiÕc ®u ngoµi c«ng viªn ng¾m l¸ phong r¬i ®Çy mÆt ®Êt.§ét nhiªn, giËt m×nh nh×n lªn thÊy nh÷ng chiÕc l¸ phong cuèi cïng ®ang r¬i. VËy lµ thu l¹i s¾p söa xa t«i råi sao ?"
(Mïa thu cña t«i _ B¸o Yªn b¸i, sè 1802, ra ngµy 6-11-2006 )
1.2. PhÐp nèi chÆt :
1.2.1 : Thêi gian kÕ tiÕp :
Bao gåm nh÷ng tõ nèi nh lµ : Råi, ®Õn, tõ…
+ Råi : Lµ tõ nèi dïng ®Ó chØ quan hÖ l«gÝc gi÷a hai bé phËn do chóng kÕt nèi l¹i. Nã kh«ng thÓ hiÖn nh÷ng hµnh ®éng sù viÖc diÔn ra theo mèi quan hÖ ®ång thêi mµ nã lµ nh÷ng hµnh ®éng, sù viÖc nèi tiÕp nhau diÔn ra theo tr×nh tù thêi gian thuËn.
Nh÷ng sù viÖc hµnh ®éng trong c©u chøa quan hÖ tõ “ råi” diÔn ra sau sù viÖc hµnh ®éng trong c©u ®øng tríc nã.
VÝ dô 23: " A ! BÐ hiÓu råi: " Mïa h¹ ®Õn tõ trong lßng, ph¶i kh«ng nhØ ? " Råi, ®«i hµng mi l¹i khÏ nhÕch lªn, dÔ th¬ng ®Õn l¹ k× !
( Mïa h¹ cña bÐ _ B¸o Yªn B¸i, sè 1748 ra ngµy 3 – 7- 2006 )
+ §Õn: Lµ tõ nèi biÓu thÞ sù vËn ®éng cña mét qu¸ tr×nh trong c©u chuyÖn theo mét thêi gian tõ tr íc ®Õn hiÖn t¹i. Ngêi ta cã thÓ dïng b»ng côm tõ nèi kh¸c nh lµ: “ §Õn nay, cho ®Õn lóc nµy.”
VÝ dô 24: “ c¸c tr êng ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong c«ng t¸c chØ ®¹o , thùc hiÖn nhiÖm vô tuyÓn sinh ®µo t¹o , t¨ng c êng viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh ®µo t¹o t¹i chøc, liªn kÕt ®µo t¹o theo ®Þa chØ. §Õn nay, c¬ b¶n ®· ®µo t¹o ®ñ gi¸o viªn cho tØnh, ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu gi¸o viªn vïng cao.
( Mét sè vÊn ®Ò ®µo t¹o c¸n bé cho vïng cao _ 1764, b¸o Yªn B¸i, ra ngµy 9-8-2006 )
+ Tõ : LÊy nh÷ng sù kiÖn, sù viÖc cña c©u ( ®o¹n ) tr íc lµm ®iÓm mèc, lµm gèc, vµ tiÕp tôc nh÷ng diÔn biÕn ®ã trong c©u ( ®o¹n ) sau, t¹o nªn sù kÕt hîp logÝc chÆt chÏ trong v¨n b¶n.
VÝ dô25 : “ Th©n c©y nøa cßn lµm ®îc rÊt nhiÒu viÖc : nøa kh« lµm cñi ®èt, nøa ®an rµo lµm leo da, giµn míp cho bµ, cho mÑ...nøa lµm nhµ, lµm vò khÝ..tuú theo tõng lo¹i mµ ngoµi nh÷ng c«ng dông chung, chóng cßn cã nh÷ng c¸ch sö dông kh¸c nhau. Tõ nh÷ng èng nøa Ngé, cã thÓ tiÖn thµnh èng g¸nh níc, èng ®Ó muèi, ®Ó h¹t gièng n¬i g¸c bÕp...nhiÒu khi r¶nh rçi, «ng néi t«i thêng ngåi chÎ nan ®an nh÷ng c¸i cãt lín cho nhµ b¸c ph¬i thãc, ph¬i ng«..”
( Nøa rõng _ B¸o Yªn B¸i, sè 1759 ra ngµy 28 – 7 – 2006 )
VÝ dô 26: “ T¹m biÖt 13 hé d©n cßn trô l¹i b¶n Lµng Giµng, ngîc suèi Tµ Dª §¬ mÊt gÇn hai giê ®i bé chóng t«i ®Õn ®Þa ®iÓm mµ ngêi d©n ®· di c sang. Theo ranh giíi b¶n ®å 364, d©n Lµng Giµng ®· x©m ph¹m sang ®Êt Phong Dô Thîng kho¶ng 3km .Tõ trªn cao nh×n xuèng b¶n míi h×nh thµnh víi gÇn 20 nãc nhµ víi ruéng níc, lóa n¬ng, ao c¸...
( Th¬ng qu¸ Lµng Giµng, b¸o Yªn B¸i, sè 1763 ra ngµy 7 – 8 – 2006 )
1.2.2 : Thêi gian ®¶o :
Bao gåm tõ nèi nh lµ : tríc, sau.
+ Tríc : ChØ nh÷ng sù viÖc, hµnh ®éng ®· cã ë c©u tríc, c©u sau nµy chØ mang ý nh¾c l¹i hoÆc nhÊn m¹nh thªm mµ th«i.
VÝ dô 27: " Thªm mét trêng hîp “ cêi ra níc m¾t” ®ã lµ mét ®¸m cíi ríc d©u ®i qua cÇu, c« d©u ngåi sau xe m¸y chó rÓ , cã lÏ v× mÆt ph»ng sµn cÇu qu¸ kÐm cïng víi sù céng hëng m¹nh khi nhiÒu ngêi qua cÇu cïng mét lóc mµ c« d©u bÞ b¾n ra khái xe m¸y, ph¶i ®a ®i cÊp cøu, song may lµ c« d©u kh«ng bÞ th¬ng nÆng. Tríc sù xuèng cÊp cña c©y cÇu, hµng n¨m chÝnh quyÒn x· ®· dµnh mét phÇn tiÒn ®Ó tu söa, ®¸p øng nhu cÇu ®i l¹i cña ngêi d©n.”
( Nçi kinh hoµng tõ mét c©y cÇu “ qu¸ ®¸t” _ B¸o Yªn B¸i, sè 1800 ra ngµy 1- 11- 2006 )
VÝ dô 28: “ Sè ph¹m nh©n ®«ng, lo¹i ph¹m téi ®a d¹ng , phøc t¹p, riªng ph¹m nh©n cã tiÒn sö nghiÖn ma tuý chiÕm tíi gÇn 60%, cha kÓ sè ph¹m nh©n nhiÔm HIV cã trªn tr¨m ngêi...Nh÷ng con sè trªn ®©y cho thÊy c«ng t¸c qu¶n lý t¹i tr¹i giam hÕt søc khã kh¨n, ®ßi hái ®éi ngò c¸n bé, gi¸m thÞ ph¶i cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao, ®ång thêi thÓ hiÖn sù c¶m th«ng chia sÎ víi nh÷ng ngêi lÇm lçi , gióp hä lµm l¹i cuéc ®êi. Tríc nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan nh vËy, Ban gi¸m thÞ ®· ®Èy m¹nh ho¹t ®éng, ®Ò ra nhiÒu biÖn ph¸p tÝch cùc.”
( §Ó kh«ng cßn nh÷ng ngêi lÇm lçi t¹i céng ®ång _ B¸o Yªn B¸i, sè 1744 ra ngµy 23 – 6 – 2006 )
+ Sau : ChØ nh÷ng hµnh ®éng, sù viÖc diÔn ra sau thêi ®iÓm hiÖn t¹i ( thêi ®iÓm cña ph¸t ng«n).
VÝ dô 29 : " NÕu n¨m 2000 toµn huyÖn chØ cã 81 th«n b¶n, nhµ trêng vµ hai dßng hä cã héi khuyÕn häc víi 6.767 héi viªn, th× ®Õn nay ®· cã 297 th«n b¶n, trêng häc vµ 12 dßng hä cã tæ chøc nµy víi trªn 22.000 h«i viªn.Sau 5 n¨m thùc hiÖn chØ thÞ 50 cña Bé chÝnh trÞ, sù nghiÖp gi¸o dôc vµ ®µo t¹o huyÖn V¨n ChÊn ®· ®îc chó träng theo híng x· héi ho¸, c¬ së vËt chÊt ®îc quan t©m ®Çu t, hÖ thèng trêng líp ®îc cñng cè; chÊt lîng gi¸o dôc tõng bíc n©ng lªn.”
( KhuyÕn häc ë V¨n ChÊn – B¸o Yªn B¸i, sè 1788 ra ngµy 4 – 10 – 2006 )
VÝ dô 30 : “ Bëi ®ã lµ nh÷ng lóc c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh qu©y quÇn, sum häp nhng víi c¸c c« gi¸o vïng cao sèng xa nhµ th× c¬ héi ®ã rÊt hiÕm hoi. Ph¶i lµ ngêi cã t©m hån nh¹y c¶m, biÕt c¶m th«ng chia sÎ nh÷ng buån vui cña ngêi kh¸c , t¸c gi¶ NguyÔn HiÒn L¬ng míi cã thÓ viÕt nªn nh÷ng vÇn th¬ ch©n thùc nh vËy. Sau nh÷ng giê lµm viÖc, niÒm vui cña anh L¬ng kh«ng ai kh¸c lµ còng muèn trë vÒ víi tæ Êm gia ®×nh.”
( Trang s¸ch trang ®êi _ B¸o Yªn B¸i, sè 1814 ra ngµy 4 – 12 – 2006 )
1.2.3 : Thêi gian ®ång thêi : Víi sù cã mÆt cña tõ nèi " vµ ".
+ Vµ : Thuéc phÐp nèi chÆt, biÓu thÞ mèi quan hÖ tr×nh tù diÔn ®¹t. Tõ nèi " vµ " biÓu thÞ ®iÒu s¾p nªu ra lµ ®iÒu x¶y ra , diÔn ra tiÕp theo nh÷ng ®iÒu võa nãi tíi trong c©u tríc, nhiÒu khi ®ã lµ kÕt qu¶ hay hËu qu¶ cña nh÷ng ®iÒu võa ®îc nãi tíi ®ã.
VÝ dô 31 : “ Mõng nhÊt lµ bµ L©n, ngoµi c«ng viÖc chî bóa, bÕp nóc , trß chuyÖn víi mÊy bµ b¹n cïng khu phè , nay bµ cã thªm niÒm vui míi lµ m¶nh vên nhá , víi d¨m luèng rau cña tõng mïa t¬i tèt. Vµ còng ch¼ng cã ai vui b»ng bµ mçi khi ®îc h¸i mí rau vên nhµ biÕu hµng xãm hay mêi hä ra th¨m vên rau.”
( ChuyÖn thêng ngµy: Ma ¬i lµ ma ! _ B¸o Yªn B¸i, sè 1769 ra ngµy 21 – 8 - 2006 )
VÝ dô 32: “ ChÞ lao c«ng ®ang quÐt r¸c, mét chót h¬ng hoa ®Ó chÞ trót ®i u phiÒn, mái mÖt , në nô cêi v× thÊy ®êng phè ®· s¹ch ®Ñp h¬n . Mét ngêi mÑ ®ang ngåi ®an ¸o, mét chót h¬ng hoa ®Ó nh÷ng mòi len ®á ®Òu tay vµ ngay ng¾n, còng nh t×nh yªu cña mÑ dµnh cho con..Vµ råi giã l¹i bay vÒ bªn hµng rµo hoa hång, kÓ cho tÇm xu©n nghe nh÷ng n¬i mµ nã võa ®i qua, nh÷ng ®iÒu mµ chóng võa ®em l¹i.”
( Nô hoa ®Çu tiªn _ B¸o Yªn B¸i, sè 1772 ra ngµy 28 – 8 - 2006)
NÕu xem xÐt nh÷ng vÝ dô nµy chóng ta cã thÓ thÊy, tõ nèi " vµ " cã t¸c dông biÓu hiÖn mèi quan hÖ liªn hîp gi÷a hai ph¸t ng«n, mµ chóng ta kh«ng thÓ bá ®i ®îc. MÆt kh¸c, nÕu trong ph¸t ng«n thø hai kh«ng cã tõ nèi " vµ" th× nã trë thµnh mét ng÷ trùc thuéc cña ph¸t ng«n thø nhÊt mµ th«i. ( xem kh¸i niÖm Ng÷ trùc thuéc trong phÇn 3.2.1 ch¬ng I )
Xem l¹i vÝ dô ( 31 ) : ®ã lµ hai ph¸t ng«n riªng biÖt :
( 1 ) : Mõng nhÊt lµ bµ L©n, ngoµi c«ng viÖc chî bóa, bÕp nóc , trß chuyÖn víi mÊy bµ b¹n cïng khu phè , nay bµ cã thªm niÒm vui míi lµ m¶nh vên nhá , víi d¨m luèng rau cña tõng mïa t¬i tèt
( 2 ) : Vµ còng ch¼ng cã ai vui b»ng bµ mçi khi ®îc h¸i mí rau vên nhµ biÕu hµng xãm hay mêi hä ra th¨m vên rau.”
Ph¸t ng«n (2) chÝnh lµ mét ng÷ trùc thuéc, ®îc x©y dùng theo nßng cèt qua l¹i ®· bÞ tØnh lîc phÇn chñ ®Ò v× vËy chóng ta kh«ng thÓ hiÓu ®îc râ nghÜa cña nã mµ ph¶i nhê vµo ph¸t ng«n (1) (hay cßn gäi lµ chñ ng«n ),th× ng÷ nghÜa míi thùc sù hoµn chØnh. Qua ®©y, chóng ta cã thÓ nãi: ph¸t ng«n (2) lµ mét ng÷ trùc thuéc cña ph¸t ng«n (1) hay lµ cña chñ ng«n.
§©y lµ mét vÊn ®Ò quan träng ®Ó chóng ta cã thÓ nhËn biÕt ®îc sù kh¸c biÖt c¬ b¶n vµ râ nÐt nhÊt gi÷a nèi láng vµ nèi chÆt.
** §Ó cã mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t vÒ nh÷ng tõ nèi mµ chóng t«i võa kh¶o s¸t trªn ®©y. Cã thÓ quan s¸t qua hai b¶ng sau ®©y:
***B¶ng 5: Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c kiÓu quan hÖ nèi §Þnh vÞ thêi gian.
STT
§Þnh vÞ thêi gian
Sè tõ
Sè lÇn xuÊt hiÖn
Tû lÖ ( %)
1
Thêi gian kÕ tiÕp
12
130
50,78
2
Thêi gian ®¶o
4
42
16, 4
3
Thêi gian ®ång thêi
4
68
26,56
4
Thêi gian ®ét biÕn
3
20
6,26
***B¶ng 6: Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c tõ (nhãm) trong quan hÖ §Þnh vÞ thêi gian.
STT
§Þnh vÞ thêi gian
Sè lÇn xuÊt hiÖn
Tû lÖ (%)
NhiÒu
TB
Ýt
1
Thêi gian kÕ tiÕp
Cßn
+
15,62
Råi
+
5,86
Tõ
+
11,71
§Õn
+
5,85
ThÕ råi, l¸t sau, sau ®ã, vÉn...
+
10,93
2
Thêi gian ®¶o
Tríc ®ã, sau khi
+
4,68
Tríc, sau
+
11,71
3
Thêi gian ®ång thêi
§ång thêi
+
13,67
Vµ
+
8,35
Trong ®ã
+
3,90
4
Thêi gian ®ét biÕn
Bçng nhiªn, Nöa chõng...
+
6,26
Nh×n vµo b¶ng 5 vµ b¶ng 6 chóng ta cã thÓ thÊy, c¸c v¨n b¶n b¸o chÝ thêng sö dông rÊt nhiÒu c¸c tõ quan hÖ chØ thêi gian kÕ tiÕp. Chóng chiÕm ®Õn 50,78% ( víi 12 tõ nèi) trong tæng sè c¸c tõ nèi thuéc quan hÖ ®Þnh vÞ thêi gian. Chñ yÕu lµ c¸c tõ quan hÖ nh:
_ “ Cßn” ( víi tÇn sè xuÊt hiÖn gÇn 40 lÇn, chiÕm 30,76% trong tæng sè c¸c tõ nèi xuÊt hiÖn ë quan hÖ chØ thêi gian kÕ tiÕp, vµ chiÕm 15,62% trong tæng sè lÇn c¸c tõ nèi xuÊt hiÖn ë quan hÖ ®Þnh vÞ thêi gian ).
_ “ Tõ” ( xuÊt hiÖn gÇn 30 lÇn , chiÕm 23,07% tæng sè c¸c tõ nèi xuÊt hiÖn chØ quan hÖ thêi gian kÕ tiÕp vµ chiÕm 11,71% tæng sè tõ nèi ë quan hÖ ®Þnh vÞ thêi gian).
_ “ Råi” ( lµ tõ nèi cã sè lÇn xuÊt hiÖn ë møc trung b×nh, cã tíi 15 lÇn, chiÕm 11,5% tæng sè c¸c tõ nèi xuÊt hiÖn trong quan hÖ chØ thêi gian kÕ tiÕp vµ chiÕm cã 5,86% tæng sè tõ nèi ë quan hÖ ®Þnh vÞ thêi gian.)
TiÕp ®Õn ®øng thø hai lµ nh÷ng tõ thuéc nhãm quan hÖ chØ thêi gian ®ång thêi ( chiÕm ®Õn gÇn 23,43%) tæng sè c¸c tõ nèi chØ quan hÖ ®Þnh vÞ thêi gian xuÊt hiÖn trong v¨n b¶n, tiªu biÓu lµ tõ nèi:
_ “ §ång thêi” ( xuÊt hiÖn víi tÇn sè cao 35 lÇn, chiÕm 58,3% trong tæng sè lÇn c¸c tõ nèi trong quan hÖ chØ thêi gian ®ång thêi, vµ chiÕm13,67% tæng sè tõ nèi trong quan hÖ ®Þnh vÞ thêi gian );
_ “ Vµ” ( xuÊt hiÖn 13 lÇn, chiÕm 21,66% trong tæng sè lÇn c¸c tõ nèi trong quan hÖ chØ thêi gian ®ång thêi, vµ chiÕm 8,35% tæng sè c¸c tõ nèi trong quan hÖ ®Þnh vÞ thêi gian),
_ Cßn l¹i lµ nh÷ng tõ ( côm tõ) nèi kh¸c cã sè lÇn xuÊt hiÖn trung b×nh hoÆc rÊt lµ Ýt. Cã tõ nèi chØ xuÊt hiÖn duy nhÊt mét lÇn trong cña qu¸ tr×nh kh¶o s¸t nh lµ: “ L¸t sau”. Ngoµi ra, còng cã nh÷ng tõ chØ xuÊt hiÖn cã vµi ba lÇn : “ ThÕ råi; sau ®ã; vÉn; tõ ®ã; trong thêi gian tíi; bçng nhiªn..
Khi kh¶o s¸t v¨n b¶n, chóng t«i thÊy nh÷ng tõ nèi thuéc quan hÖ ®Þnh vÞ kiÓu nµy xuÊt hiÖn kh¸ nhiÒu, tuy nhiªn tÇn sè xuÊt hiÖn cña chóng kh«ng ®ång ®Òu v× cã tõ th× xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu lÇn, thËm chÝ trong mét v¨n b¶n xuÊt hiÖn ®Õn 2 –3 lÇn nhng cã tõ th× xuyªn suèt qu¸ tr×nh kh¶o s¸t, còng chØ xuÊt hiÖn cã 1 hoÆc 2 lÇn.
VÒ vai trß: ®· lµ tõ nèi th× chóng kh«ng bao giê gi÷ c¬ng vÞ ng÷ ph¸p trong c©u. Nã thêng ®øng ®Çu c©u, ®ãng vai trß lµ mét khëi ng÷ ( hay tr¹ng ng÷) gióp cho c©u ®ã râ rµng h¬n.
2. §Þnh vÞ kh«ng gian :
2.1. phÐp Nèi láng :
Bao gåm nh÷ng tõ nèi nh lµ : C¹nh ®ã, trong ®ã, t¹i ®©y, ë ®©y…
+ C¹nh ®ã : ChØ sù kiÖn, qu¸ tr×nh ®· ® îc tr×nh bµy gÇn ®ã, s¸t ®ã ( liªn quan ®Õn sù kiÖn, qu¸ tr×nh ®ang tr×nh bµy cña t¸c gi¶)
VÝ dô 33: " Së dÜ viÖc nµy cÇn ph¶i ®îc u tiªn lµ bëi nhu cÇu cã n¬i ®Ó héi häp triÓn khai c¸c chñ tr¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng, ph¸p luËt cña nhµ níc vµ nhu cÇu bøc thiÕt lµ n¬i gÆp gì giao lu cña nh÷ng ngêi cao tuæi, ®ång thêi lµ ®iÓm vui ch¬i cho trÎ em. C¹nh ®ã, chÝnh quyÒn TØnh cßn cho x©y dùng mét nhµ v¨n ho¸ côm d©n c dµnh cho nh©n d©n trong x·…"
( Thµnh phè Yªn B¸i_ Bao giê míi x©y dùng xong nhµ v¨n ho¸ ë c¸c khu d©n c_ 1602 ra ngµy 4-6-2006 ).
+ Trong ®ã : tr×nh bµy nh÷ng sù kiÖn, qu¸ tr×nh bªn trong nh÷ng sù kiÖn, qu¸ tr×nh ®· ®îc nªu ra tríc ®ã.
VÝ dô 34: " Tuy nhiªn, sè giao viªn n¨ng lùc h¹n chÕ, cha cËp so víi yªu cÇu cßn chiÕm tõ 20 – 30% tæng sè. Mét sè trêng chuÈn quèc gia vÉn ph¶i hîp ®ång thuª gi¸o viªn d¹y c¸c bé m«m c¬ b¶n. Trong ®ã, ®éi ngò gi¸o viªm d¹y c¸c bé m«n kh¸c nh : Mü thuËt, h¸t nh¹c, ngo¹i ng÷, tin häc, gi¸o dôc c«ng d©n,…phÇn lín lµ gi¸o viªn hîp ®ång."
( NiÒm tin… B¸o Yªn B¸i, sè 1812, ra ngµy 29 -11-2006 ).
+ T¹i ®©y : Lµ tõ nèi chØ ph¹m vi giíi h¹n chØ trong mét kh«ng gian nhÊt ®Þnh.
VÝ dô 35: " Nh qu¸n bµ H ë km5 cã kho¶ng 10 häc sinh chuyªn ch¬i game Audition vµ chóng lµ kh¸ch hµng th êng xuyªn cña bµ. T¹i ®©y, t×nh cê t«i nghe th¸y tiÕng cña ng êi ®µn bµ ®ang qu¸t con : " Mµy cã ph¶i lµ con tao n÷a kh«ng? § îc, lÇn nµy vÒ nhµ tao cho mµy ®i lu«n."
( Game Audititon _ B¸o Yªn B¸i, sè 1790, ra ngµy 9 – 10 – 2006 )
Qua vÝ dô trªn ta cã thÓ thÊy : Tõ quan hÖ “ t¹i ®©y” chØ ph¹m vi giíi h¹n trong mét kh«ng gian nhÊt ®Þnh. §ã lµ ®Þa ®iÓm : “ nhµ bµ H ë km5”. Hay nh vÝ dô sau ®©y:
VÝ dô 36: " Trªn ®êng t×m ch©n lý gi¶i phãng ®Êt níc , B¸c Hå dõng ch©n ®Çu tiªn trªn ®Êt Ph¸p. T¹i ®©y, n¨m 1917, Ngêi ®· cã nh÷ng cuéc tiÕp xóc víi c¸c tæ chøc c«ng ®oµn ph¸i t¶ ë thñ ®« Paris níc Ph¸p."
( Kû niÖm 77 n¨m ngµy thµnh lËp c«ng ®oµn ViÖt Nam ( 28/7/ 1929 – 28/7/2006 ): B¸c Hå víi giai cÊp c«ng nh©n vµ tæ chøc c«ng ®oµn._ B¸o Yªn B¸i, sè 1759 ra ngµy 28- 7- 2006 )
--> §Þa ®iÓm mµ t¸c gi¶ nãi tíi ë ®©y lµ “ Ph¸p”.
+ ë ®©y: Giíi h¹n ph¹m vi kh«ng gian cña c¸c sù kiÖn, hiÖn t îng ë c©u sau so víi c©u tr íc trong chuyÖn kÓ.
VÝ dô 37; " ChØ v× mª game Audition mµ nã th êng xuyªn trèn häc .ë ®©y, ngoµi th»ng nµy ra cßn cã nhiÒu ®øa ch¬i Audition vµ game Vâ l©m truyÒn k× tõ s¸ng ®Õn tËn 23h ®ªm."
( Game Audition .._ B¸o Yªn B¸i, sè 1790, ra ngµy 9-10-2006 ).
VÝ dô 38: ' §©y lµ sù hç trî, ®éng viªn rÊt lín dµnh cho c¸c em. ë ®©y, c¸c em kh«ng nh÷ng ® îc häc tËp mµ cßn nhiÒu ho¹t ®éng vui khoÎ, bæ Ých."
( DÊu Ên thÇm lÆng _ B¸o Yªn B¸i, sè 1807, ra ngµy 17-11-2006 ).
2.2. phÐp Nèi chÆt :
2.2.1 : Kh«ng gian t©m :Bao gåm nh÷ng tõ nèi nh lµ : ë, t¹i, trong, gi÷a.
+ ë : Giíi h¹n vÒ ph¹m vi kh«ng gian, t¹i thêi ®iÓm kh«ng gian so víi c©u tríc cña ngêi kÓ.
VÝ dô 39 : " Nh©n d©n cßn tÝch cùc khai hoang, më réng diÖn tÝch th©m canh , t¨ng vô, ®a c©y rau mïa vô ®«ng vµo s¶n xuÊt trªn ®Êt 2 vô lóa ®Ó n©ng cao hÖ sè sö dông ruéng ®Êt, t¹o viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. ë c¸c x· vïng cao cßn cã phong trµo trång c©y g©y rõng , më réng kinh tÕ trang tr¹i g¾n víi trång trät, ch¨n nu«i gia sóc. "
( ChÞ c¸n bé d©n sè n¨ng ®éng _ B¸o Yªn B¸i, sè 1812 ra ngµy 29-11-2006 )
VÝ dô 40: " §¹i diÖn ®éi chµo cê ë qu¶ng trêng Thiªn An M«n còng ®· mang theo mét l¸ cê kh¸ to ®Õn th¨m H©n NguyÖt t¹i bÖnh viÖn. ë trong níc, ®îc biÕt c« gi¸o Huúnh HiÕu ë tØnh TiÒn Giang ®· cã lêi ®Ò nghÞ " C d©n trªn m¹ng h·y treo cê ViÖt Nam vµo mçi s¸ng thø hai."
( H¸t quèc ca _ B¸o Yªn B¸i , sè 1802 ra ngµy 6-11-2006 )
+T¹i : Lµ tõ nèi cã ý nghÜa chØ ra chÝnh t¹i thêi ®iÓm cña sù viÖc, hµnh ®éng ..®· nãi ra trong c©u tríc.
VÝ dô 41: " Võa qua, Trêng trung häc y tÕ tØnh tæ chøc héi nghÞ qu¸n triÖt ch¬ng tr×nh hµnh ®éng thùc hiÖn NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng, LuËt phßng chèng tham nhòng, Thùc hµnh tiÕt kiÖm, chèng l·ng phÝ, ®ång thêi cam kÕt " Nãi kh«ng víi thi cö vµ bÖnh thµnh tÝch trong gi¸o dôc" T¹i héi nghÞ, nhµ trêng ®· ph¸t ®éng ®Õn toµn thÓ c¸c c¸n bé, gi¸o viªn vµ häc sinh tham gia ®ãng gãp kiÕn nghÞ x©y dùng c¸c biÖn ph¸p phßng, chèng tham nhòng trong nhµ trêng…"
( Trêng trung häc y tÕ tØnh : cam kÕt " Nãi kh«ng víi tiªu cùc trong thi cö vµ bÖnh thµnh tÝch trong gi¸o dôc" _ B¸o Yªn B¸i, sè 1802 ra ngµy 6-11-2006 )
VÝ dô 42; " Trong c«ng t¸c chuÈn bÞ, ngµnh thÓ dôc thÓ thao còng ®· c©n nh¾c rÊt nhiÒu ®Õn kh¶ n¨ng giµnh huy ch¬ng cña tõng m«n thÓ thao ®Ó tõ ®ã cã kÕ ho¹ch ®µo t¹o. T¹i §¹i h«i thÓ dôc thÓ thao toµn quèc lÇn thø III n¨m 1995 , Yªn B¸i ®· ®øng thø hai khu vùc miÕn nói phÝa B¾c vµ T©y Nguyªn; xÕp thø t trong lÇn §¹i héi thÓ dôc thÓ thao l©n thø IV n¨m 2002, diÔn ra t¹i Hµ Néi…"
( Tríc thÒm ®¹i héi ThÓ dôc thÓ thao toµn quèc : Yªn B¸i phÊn ®Êu lµ mét trong n¨m l¸ cê dÉn ®Çu._ B¸o Yªn B¸i, sè 1748 ra ngµy 3 – 7- 2006 )
+ Trong : ChØ ra nh÷ng sù viÖc, hµnh ®éng diÔn ra thuéc bªn trong nh÷ng sù viÖc, hµnh ®éng ®· nªu ra trong c©u tríc ( ph¸t ng«n tríc ), cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau, vµ lµm râ nghÜa, bæ sung cho nhau.
VÝ dô 43: "Tõ khi ch¬ng tr×nh ®îc triÓn khai, huyÖn Yªn B×nh còng lÇn lît ra m¾t mét sè CLB ë c¸c x· nh: CLB phô n÷ víi kiÕn thøc ph¸p luËt, CLB gia ®×nh h¹nh phóc, CLB phô n÷ kh«ng cã con em...®Õn nay héi ®· x©y dùng ®îc 29 CLB víi 856 thµnh viªn.Trong sinh ho¹t, c¸c CLB ®· lång g¾n néi dung víi viÖc tuyªn truyÒn ph¸p luËt vµ ®Èy m¹nh phong trµo quÇn chóng b¶o vÖ ANTQ."
( Héi phô n÷ Yªn B×nh: Chung tay gi¸o dôc ngêi th©n kh«ng vi ph¹m ph¸p luËt _ B¸o Yªn B¸i, sè 1766 ra ngµy 14 – 8 – 2006 )
VÝ dô 44: " Ban ®Çu nhÞp chµy ®Òu ®Òu l¾c khoÎ , lµm vì dÇn vá trÊu, khi c¶m thÊy lâi cèm trËt ra, cã thÓ dÝnh bÕt vµo chµy th× "m¸ng trëng" ra nhÞp gâ chµy lªn thµnh m¸ng, môc ®Ých lµ lµm cho cèm khái dÝnh nhng l¹i t¹o nÒn nh¹c ®Öm vµ mét liªn khóc nh¹c ®îc tÊu lªn rén rµng. Trong lóc gi· cèm, mäi ngêi thêng ®èi ®¸p h¸t rÊt vui."
( Mïa gÆt vÒ _ nhí héi lµng_ B¸o Yªn B¸i, sè 1802, ra ngµy 6-11-2006 )
+ Gi÷a : Lµ ph¬ng tiÖn nèi gi÷a c©u tríc vµ tiÕp theo cu¶ v¨n b¶n, t¹o nªn mét l«gÝc, kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a h×nh thøc vµ ng÷ nghÜa.
VÝ dô 45: " Nh÷ng giÊc m¬ cø nh thÕ trë ®o trë l¹i trong tr¸i tim t«i, nhÊt lµ nh÷ng khi chØ cã mét m×nh trong nh÷ng ®em mÊt ngñ. Gi÷a bao chén rén , bon chen, t«i l¹i íc ®ù¬c thong dong ®i trªn con ®êng lµng xanh m¸t, l¹i íc ®ù¬c thªnh thang bay gi÷a m©y bång bÒnh , l¹i íc ®ù¬c th¶nh th¬i ngåi ch¬i bªn bÕp löa nång ®ù¬m….
( Nh÷ng giÊc m¬ tuæi th¬ _ B¸o Yªn B¸i, sè 1753 ra ngµy 14-7-2006 )
2.2.2: Kh«ng gian biªn :
Bao gåm nh÷ng tõ nèi : C¹nh, gÇn, bªn, ngoµi, trªn, díi.
+ C¹nh :
VÝ dô 46: “ T«i c¶m thÊy vui vµ ngµy cµng yªu quÝ chuyªn môc nµy h¬n bëi “ N¾ng s©n trêng” ®· cho t«i thªm tù tin ®Ó nu«i lín nh÷ng íc m¬ cña m×nh.C¹nh t«i lu«n cã mÑ ®i cïng ®éng viªn, gi¶ng gi¶i cho t«i nh÷ng ®iÒu mµ t«i cha hiÓu.”
( NghÒ cña mÑ _ B¸o Yªn B¸i, sè 1742 ra ngµy 19 – 6 – 2006 )
+ GÇn: Lµ tõ chØ ý nghÜa sè lîng xÊp xØ nh»m nhÊn m¹nh tr¹ng th¸i mµ trong c©u tríc kh«ng chøa nã ®· nªu.
VÝ dô 48: “ HiÖn nay trong x· h«i ®· cã tíi 13 hé chuyªn s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng cung øng cho x©y dùng mÆt b»ng khu c«ng nghiÖp. Sè hé lµm th¬ng m¹i –dÞch vô gåm: s¶n xuÊt g¹ch ngãi, vËn t¶i, ¨n uèng, cho thuª nhµ ë xung quanh khu c«ng nghiÖp ®· t¨ng lªn 93 hé. GÇn 200 hé ë hai th«n chuyªn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®ang dÇn h×nh thµnh ®Çu mèi cung øng l¬ng thùc, thùc phÈm cho khu c«ng nghiÖp.”
(Lao ®éng- x· héi: ViÖc lµm cho ngêi d©n V¨n TiÕn trong Khu c«ng nghiÖp phÝa nam._ B¸o Yªn B¸i, sè 1791 ra ngµy 11 – 10 – 2006)
+ Bªn : ChØ kho¶ng kh«ng gian s¸t c¹nh, gÇn kÒ víi nh÷ng sù vËt, sù viÖc, hµnh ®éng ®· nªu ra trong c©u tríc.
VÝ dô 49: " ¤ng BiÕn ngËm ngïi , dï ®· rÊt cè g¾ng nhng «ng còng chØ dich ®îc mét phÇn ba kho tµng tri thøc Êy." LiÖu sau nµy cã ai sÏ tiÕp tôc dÞch s¸ch Th¸i cæ cho bµ con? " - ®©y lµ tr¨n trë lu«n ®au ®¸u trong lßng «ng. Bªn m©m c¬m vµ nh÷ng chÐn rîu ®Çy, ngêi d©n Th¸i vÉn say trong nh÷ng lêi ca day døt cña Xãng trô x«n xao, Khun Ló N¸ng ña…"
( Ch÷ Th¸i ®i vÒ ®©u..? _ B¸o Yªn B¸i, sè 1738 ra ngµy 9 – 6- 2006 ).
VÝ dô 50 : " Nã ®îc lµm b»ng gç xoan méc, th« s¬, rÊt nhá vµ cò kÜ nhng lóc nµo còng thËt s¹ch sÏ. Bªn chiÕc m©m gç ®ã, ba anh em t«i ®· lín lªn trong t×nh yªu th¬ng cña cha mÑ."
( ChiÕc m©m gç _ B¸o Yªn B¸i, sè 1756 ra ngµy 21- 7- 2006 )
+Trªn : lµ tõ chØ nh÷ng vÞ trÝ cao h¬n trong kh«ng gian so víi mét vÞ trÝ x¸c ®Þnh nµo ®ã ®· ®îc nªu ra trong c©u tríc.
VÝ dô 52 : " C« Léc cho biÕt, cã h«m c¶ 15 em ®Õn líp ®ñ nhng còng cã h«m chØ cã vµi em ®Õn v× cßn ph¶i ë nhµ gióp bè mÑ ®i ch¨n tr©u, lÊy cñi, tr«ng em..Trªn b¶ng lóc nµy, em Lß V¨n §iÖp ®ang cÇm thíc kÎ chØ vµo tõng ch÷ ®¸nh vÇn bµi “ ChiÕc rÔ c©y”( S¸ch gi¸o khoa líp 2).
VÝ dô 53 : " Mét c« n÷ sinh x« tay mét chÞ b¸n rau khi chiÕc xe cña chÞ s¾p chen lªn tríc xe cña c«. ChiÕc xe ®æ nghiªng ngay trªn r·nh níc bªn ®êng. C« n÷ sinh nä vÉn cha hµi lßng mµ cßn nÐm theo c¸i lêm nguyt dÇi dÆc tríc khi phãng xe ®i…Trªn mét ®o¹n ®êng kh¸c, mét thanh niªn ¨n mÆc lich sù , ®i xe m¸y x« ng._.chÝnh tæ tiªn cña ngêi Th¸i chÞ ®Ó l¹i. Doanh sè b¸n hµng t¹i quÇy c¶u chÞ PÇng mçi th¸ng ®¹t tõ 30-40 triÖu ®ång. Tuy nhiªn, t«i nhËn ra trong quÇy hµng cña chÞ , tû lÖ thæ c¶m dÖt theo lèi truyÒn thèng chiÕm rÊt Ýt mµ chñ yÕu lµ hµng thæ cÈm dÖt b»ng m¸y c«ng nghiÖp ,hµng v¶i in s¸p ong cña ngêi M«ng, len, sîi...”
( §i chî Mêng Lß hiÓu thªm nghÒ thæ cÈm _ B¸o Yªn b¸i, sè 1799 ra ngµy 30 – 10- 2006 )
+ Tuy vËy : Lµ tæ hîp biÓu thÞ ®iÒu s¾p nªu ra tr¸i víi nh÷ng g× ®· nãi ®Õn trong nh÷ng c©u tríc ®ã, vµ lµm cho ngêi ®äc cã thÓ nghÜ.
VÝ dô 191: “ Chî Mêng lß ®îc x©y dùng kh¸ ®Ñp gi÷a trung t©m thÞ x· NghÜa Lé vµ cã rÊt nhiÒu hµng ho¸, nhÊt lµ hµng l©m thæ s¶n nh : mËt ong, dîc liÖu, m¨ng kh«, nÊm h¬ng, thÞt tr©u kh«, g¹o nÕp Tó lÖ...Tuy vËy, víi h¬n chôc hµng kinh doanh thæ cÈm cña ngêi Th¸i ë Mêng lß ®· t¹o nªn nÐt ®Æc s¾c cho kh«ng gian chî vµ lµ mét nÐt chñ thÓ cho nÐt ®Æc s¾c mét chî v¨n ho¸ nh chÝnh c¸i tªn “ Chî v¨n ho¸ Mêng Lß”.
( §i chî Mêng Lß hiÓu thªm nghÒ thæ cÈm _ B¸o Yªn b¸i, sè 1799 ra ngµy 30 – 10- 2006 )
+ MÆc dï : Lµ tõ biÓu thÞ quan hÖ tr¸i ngîc gi÷a sù viÖc víi ®iÒu kiÖn, nhng nã nhÊn m¹nh r»ng: dï sao th× sù viÖc vÉn diÔn ra.
VÝ dô 192 : “ Tuy nhiªn, «ng Phîng còng cho biÕt , hai nhµ v¨n ho¸ ®ang dù kiÕn x©y dùng trong n¨m nay cha ®îc ngêi d©n ®ång ý vÒ vÞ trÝ mÆt b»ng x©y dùng. MÆc dï, nh÷ng tiªu chÝ vÒ lùa chän mÆt b»ng kh«ng kh¾t khe l¾m , chØ cÇn t¬ng ®èi ë vÞ trÝ trung t©m, kh«ng vi ph¹m quy ho¹ch tæng thÓ vµ diÖn tÝch trªn mét tr¨m mÐt vu«ng lµ ®îc nhng khã kh¨n nµy kh«ng chØ riªng ë phêng Yªn ThÞnh mµ phêng Yªn Ninh còng t¬ng tù.”
( Thµnh phè Yªn B¸i: bao giê míi x©y xong nhµ v¨n ho¸ ë c¸c khu d©n c ? b¸o Yªn b¸i, sè 1762 ra ngµy 4 – 8 – 2006
VÝ dô 193 : “ ë ViÖt Nam, líp trÎ ®Çy tiÒm n¨ng nµy tuy chiÕm gÇn mét nöa sè d©n nhng cha khai th¸c ®óng ®îc.MÆc dï nÒn gi¸o dôc ®ang ph¸t triÓn víi nhiÒu triÓn väng vµ tû lÖ ch÷ rÊt cao, nhng kÜ n¨ng cña c¸c b¹n trÎ vÉn ®ang cßn ë møc thÊp.”
( NhÞp sèng trÎ: Liªn hîp quèc- giíi trÎ h«m nay cÇn ®îc hëng sù quan t©m hµng ®Çu _ B¸o Yªn b¸i, sè 1770 ra ngµy 23 – 8- 2006 )
+ MÆc dï vËy : còng gièng nh “ MÆc dï”
VÝ dô 194: “Do lµm tèt c«ng t¸c thi hµnh ¸n ph¹t tï, thùc hiÖn chÕ ®é chÝnh s¸ch ®èi víi ph¹m nh©n nªn thêi gian qua Tr¹i giam Hång ca kh«ng cã ®¬n th khiÕu n¹i, tè c¸o nµo cña c«ng d©n. ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ nh©n d©n trong vïng lu«n lu«n yªn t©m tin tëng vµo sù qu¶n lý, gi¸o dôc cña c¸c c¸n bé gi¸m thÞ còng nh c¸c mÆt ho¹t ®éng phèi hîp kh¸c cña c¸c tr¹i. MÆc dï vËy, ®Ó gióp ph¹m nh©n hÕt h¹n tï trë vÒ n¬i c tró t¸i hoµ nhËp ®îc víi céng ®ång , ®ßi hái c¸c cÊp, c¸c nghµnh, c¸c tæ chøc ®oµn thÓ trong x· héi vµo cuéc , cïng tham gia vµo gi¸o dôc, tæ chøc nghµnh nghÒ, gióp ®ì cho ph¹m nh©n trong vµ ngay sau khi ra tr¹i.”
( §Ó kh«ng cßn nh÷ng ngêi lÇm lçi t¹i céng ®ång _ B¸o Yªn B¸i, sè 1744 ra ngµy 23 – 6 – 2006 )
+ MÆt kh¸c: Lµ tæ hîp thêng dïng ë ®Çu c©u, nã biÓu thÞ ®iÒu s¨p ®îc nãi ra cã ý nghÜa bæ sung ( h¬i cã ý t¬ng ph¶n ) vÒ mÆt nµo ®ã cho nh÷ng ®iÒu võa nãi ®Õn ë trªn.
VÝ dô 195 : “ Trong x· héi, ngoµi c¸c trung t©m cai nghiÖn th× viÖc gi¸o dôc , gióp ®ì ngêi nghiÖn t¹i gia ®×nh , ®oµn thÓ, c¬ së cha ®îc quan t©m ®óng møc. MÆt kh¸c, c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®ang ph¶i ®Èy m¹nh c«ng t¸c n¾m b¾t t×nh h×nh nh»m ph¸t hiÖn , ng¨n chÆn kÞp thêi c¸c hµnh vi, ®èi tîng ph¹m téi cã liªn quan tíi ma tuý.”
( Khi nh÷ng ngêi nghiÖn ph¹m téi _ B¸o Yªn b¸i, sè 1787 ra ngµy 2 – 10- 2006 )
+ DÉu vËy :Thêng dïng ë ®Çu c©u, nã còng cã ý nghÜa nh tõ “ Dï sao; Dï nh thÕ nµo.”
VÝ dô 196 : “ §îc biÕt, do nh÷ng khã kh¨n tõ viÖc huy ®éng ®ãng gãp kinh phÝ cña nh©n d©n nªn thµnh phè Yªn B¸i ®· linh ho¹t ®a ra gi¶i ph¸p c¸c khu d©n c tù lùa chän quy m« x©y dùng, dùa trªn sù thèng nhÊt cña nh÷ng ngêi d©n trong côm vµ thµnh phè sÏ cÊp kinh phÝ theo tû lÖ ®· quy ®Þnh. DÉu vËy, viÖc x©y dùng nhµ v¨n ho¸ cho c¸c côm d©n c vÉn chu¨ hÕt khã kh¨n, bëi trong thêi gian võa qua thµnh phè ®ang gÆp rÊt nhiÒu trë ng¹i trong viÖc thu ng©n s¸ch , d©n th× chØ biÕt kªu chÝnh quyÒn chø cßn ®ãng gãp th× vÉn cßn nhiÒu khã kh¨n l¾m.”
( Thµnh phè Yªn B¸i: bao giê míi x©y xong nhµ v¨n ho¸ ë c¸c khu d©n c ? b¸o Yªn b¸i, sè 1762 ra ngµy 4 – 8 – 2006 )
+ ThÕ nhng: Còng gièng nh tõ nèi “ nhng’, nã lµ tõ nèi mang quan hÖ nh©n qu¶, ph¶n ¸nh sù t¬ng ph¶n, ®èi lËp gi÷a c©u chøa nã víi c©u tríc. Chóng ta rÊt dÔ nhËn thÊy ®iÒu nµy ngay trong néi dung vµ tõ ng÷ mµ nã biÓu ®¹t.
VÝ dô 200: “ ChÞ P»ng rÊt mõng vµ hy väng sÏ gióp con g¸i Th¸i Mêng Lß kh«i phôc vµ ph¸t huy ®îc nghÒ nµy. ChÞ vµo c¸c x·, c¸c b¶n cã ®«ng ngêi Th¸i sinh sèng ®Ó vËn ®éng hä lµm vµ høa sÏ tiªu thô s¶n phÈm. ThÕ nhng, kh«ng Ýt ngêi ®· tá th¸i ®é kh«ng ñng hé vµ viÖn ®ñ mäi lÝ do ®Ó tõ chèi, nµo lµ kh«ng cã khung cñi, kh«ng cã b«ng, kh«ng cã sîi..”
( §i chî Mêng Lß hiÓu thªm nghÒ thæ cÈm _ B¸o Yªn b¸i, sè 1799 ra ngµy 30 – 10 – 2006 )
Víi vÝ dô trªn ta cã thÓ thÊy, tõ nèi “ ThÕ nhng” mang l¹i sù t¬ng ph¶n, ®èi lËp gi÷a hai c©u, th«ng qua ý nghÜa : “ ChÞ P»ng rÊt mõng vµ hy väng..ChÞ vµo tËn c¸c b¶n lµng ®Ó vËn ®éng vµ høa sÏ tiªu thô hé” víi ý trong c©u sau lµ : “ kh«ng Ýt ngêi kh«ng ñng hé vµ viÖn ®ñ lÝ do ®Ó tõ chèi.”
+ Cßn : nã thÓ hiÖn sù ®èi lËp gi÷a ý c©u chøa nã víi ý c©u ®øng tríc nã. Tuy nhiªn, sù ®èi lËp nµy kh«ng m¹nh nh tõ nèi “ nhng”.
VÝ dô 201 : " Líp t«i, toµn häc sinh giái ë c¸c trêng thµnh phè nªn tr«ng b¹n nµo còng rÊt tù tin. Cßn t«i- häc sinh giái trêng lµng, liÖu cã theo c¸c b¹n ®îc kh«ng? "
( C« bÐ trêng lµng _ B¸o Yªn B¸i, sè 1739 ra ngµy 12 -6-2006 ).
Víi vÝ dô trªn, nhê cã tõ nèi “ cßn” mµ chóng ta nhËn ra hµm ý ®èi chiÕu gi÷a ( trêng thµnh phè – trêng lµng ), ( b¹n – t«i ).
§Æc biªt, ®èi víi tõ nèi “ cßn”, chóng ta ®· thÊy nã cã vai trß, vÞ trÝ, c¬ng vÞ t¬ng tù nh tõ nèi “ vµ” , nã bæ sung ý nghÜa cho c©u ®øng tríc nã vµ c©u chøa nã. ( mµ ®· nªu ë phÇn tríc).Nhng ë ®©y, ta chØ xÐt nã trong vai trß lµ mét tõ nèi mang quan hÖ t¬ng ph¶n mµ th«i.
1.1.2 : §èi lËp .
Bao gåm nh÷ng tõ nèi sau ®©y: Tr¸i l¹i, ngîc l¹i, cø..
+ Tr¸i l¹i: BiÓu thÞ ®iÒu nã võa nªu ra cã néi dung tr¸i víi ®iÒu võa nãi ®Õn hoÆc tr¸i víi ®iÒu võa phñ ®Þnh.[15]
VÝ dô 202 : “ §iÓm kh¸c biÖt nhÊt gi÷a thÇy mo cña ngêi Th¸i víi c¸c d©n téc ngêi kh¸c lµ hä chia ra thµnh hai lo¹i thÇy mo kh¸c h¼n nhau: cã thÇy mo th× chØ phôc vô cho c¸c nghi lÔ cho ngêi ®ang sèng, nghi lÔ cho mêng, cho b¶n riªng vµ cã nh÷ng thÇy mo chØ chuyªn phôc vô nghi lÔ cho ngêi chÕt mµ th«i.ThÇy mo lµ ngêi lu«n lu«n bËn rén nhÊt vïng v× d©n c thêng lµ rÊt ®«ng ®óc vµ ngêi lµm ®îc nh÷ng lÔ nµy trong b¶n l¹i kh«ng hÒ nhiÒu mét chót nµo. Tr¸i l¹i, c«ng viÖc cña nh÷ng thÇy mo nµy l¹i kh¸ phøc t¹p vµ ®a d¹ng, nµo lµ : gióp ®ì nghi lÔ cíi hái, lµm nhµ, cóng vÝa cho ngêi èm, cóng vÝa cho trÎ nhá khoÎ m¹nh, cóng cÇu móa, cóng ma, cóng ma chay, ma b¶n, ma mêng, ma ngêi chÕt....”
( ThÇy mo trong ®êi sèng tinh thÇn cña Ngêi Th¸i xa _ B¸o Yªn B¸i, s« 1775 ra ngµy 4 – 9 – 2006 )
+ Ngîc l¹i : Lµ tõ quan hÖ mang ý nghÜa tæng kÕt, thùc hiÖn chøc n¨ng liªn kÕt nh÷ng c©u cã sù t¬ng ph¶n vÒ néi dung.
VÝ dô 203: “C¹nh chÞ cã XuyÕn, cã Ngo¹n, cã HuyÒn, Th¸i, Kh¸nh...mçi ngêi ë c¬ng vÞ vµ c«ng viÖc kh¸c nhau nhng tr¸i tim ®Òu ch¸y lªn ngän löa “ Löa ®á rùc tõ tr¸i tim m×nh, nh÷ng ngêi kh«ng chÞu sèng nhôc .Hä b¸m lÊy quª h¬ng nh c©y rõng b¸m lÊy ®Êt.” Ngîc l¹i, cã nh÷ng kÎ v× lÏ sèng c¸ nh©n can t©m lµm tay sai cho giÆc tµn h¹ bµ con nh tªn VËn; hoÆc vu ho¹ mong cã chót uy danh tham gia kh¸ng chiÕn nh L©n, tÊt c¶ ®Òu chuèc lÊy c¸i chÕt ®Ó ngêi ®êi chª tr¸ch.”
( §äc s¸ch: ©u L©u bÕn löa _ b¸o Yªn B¸i, sè 1825 ra ngµy 29 – 12 – 2006 )
1.2. PhÐp nèi chÆt.
Bao gåm cã: Nhng; song.
+ Nhng : Lµ mét liªn tõ, nã cã t¸c dông nhÊn m¹nh, gi¶i thÝch sù viÖc, vÊn ®Ò mµ c©u tríc ®ã nªu ra, mang ®Õn cho ngêi ®äc hiÓu ®uîc mèi quan hÖ t¬ng ph¶n, ®èi lËp gi÷a ý trong c©u tríc víi ý trong c©u sau.
VÝ dô 204 : “ Trªn hµng tiÒn vÖ , NhËt Nam ®¸ trô ®îc coi lµ rÊt “ cøng”, cÆp tiÒn ®¹o ViÖt Trung ghi bèn bµn, trong ®ã cã mét hattrick ngay trËn ®Çu vµ Ngäc Phíc chØ lËp c«ng mét lÇn duy nhÊt, nhng l¹i lµ pha bãng b¶n lÒ mang vÒ chiÕc Cóp. Nhng cã mét ®iÒu rÊt Ýt ngêi biÕt, ®©y vÉn cha ph¶i lµ cÆp tiÒn ®¹o “xÞn” cña U17 ViÖt Nam.”
( Tõ U- 17 ®Õn U- 23 : Tuy ngay ®©y nhng vÉn xa x«i _ B¸o Yªn B¸i, sè 1769 ra ngµy 21 – 8 – 2006 )
VÝ dô 205: “ Cuèi tuÇn t«i kh«ng tù vÒ ®îc, bè ph¶i xuèng ®ãn t«i. Nh×n thÊy bè trªn chiÕc xe ®¹p cò kÜ t«i rÊt mõng, cêi nh mét ®øa trÎ lÇn ®Çu tiªn ®îc cho quµ. Nhng bÊt chît t«i nhËn ra m¾t m×nh ®· ít nhoÌ tõ bao giê...bëi nh÷ng giät må h«i ®ang tu«n r¬i trªn khu©n m¾t kh¾c khæ cña bè.”
( Ngêi ®Æc biÖt trong tr¸i tim _ B¸o Yªn B¸i, sè 1802 ra ngµy 6 – 11- 2006).
XÐt vÝ dô 198, chóng ta thÊy: Quan hÖ cña tõ nèi “ nhng” kh«ng n»m trong cÊu tróc có ph¸p cña c©u chøa nã, “ nhng” nã nªu lªn quan hÖ t¬ng ph¶n gi÷a viÖc “cêi nh mét ®øa trΔ ë trong c©u tríc víi “ m¾t ®· ít nhoÌ tõ bao giê” trong c©u sau, vµ cÆp t¬ng ph¶n gi÷a “ t«i rÊt mõng” trong c©u tríc vµ “ khu«n mÆt kh¾c khæ cña bè” trong c©u sau.
--> Quan hÖ tõ “nhng” ë c¸c vÝ dô trªn dïng ®Ó chØ mèi quan hÖ l«gÝc gi÷a hai bé phËn do nã nèi kÕt l¹i. Khi ®ã nã biÓu thÞ ý nghÜa t¬ng ph¶n cña toµn bé c©u sau víi c©u tríc, nèi liÒn ý cña c©u tríc víi c©u chøa nã vµ g¾n hai c©u l¹i víi nhau theo mét ph¬ng tiÖn liªn kÕt chÆt chÏ.
Tuy nhiªn, qua qu¸ tr×nh kh¶o s¸t t liÖu, chóng t«i ®· gÆp mét sè trêng hîp nh sau:
VÝ dô 206 : “ §a phÇn c¸c thÇy c« gi¸o ë ®©y thËt lµ ®Ñp, hä kh«ng nh÷ng ®Ñp ngêi mµ cßn ®Ñp c¶ nÕt n÷a. ThÇy Ho¸n th× cøng chuyªn m«n, ®· bao nhiªu n¨m liÒn cã häc sinh ®i thi cÊp thµnh phè, cÊp huyÖn; c« Kim Th¶o th× th«ng minh, duyªn d¸ng, th¬ng yªu häc sinh, c« Lan Anh th× dÞu dµng, chuyªn m«n giái...Nhng t¹i sao trong n¨m n¨m gÇn ®©y, trêng PTTH Néi tró TØnh Yªn B¸i, vÉn lµ mét trêng cã thµnh tÝch häc tËp sót kÐm cña tØnh, cha ph¸t huy ®îc hÕt nh÷ng g× vèn cã cña m×nh”.
VËy th×, c©u hái ®Æt ra lµ: tõ quan hÖ “ Nhng” trªn cã ph¶i lµ tõ nèi gi÷a hai c©u hay kh«ng?
§Ó lµm cho s¸ng tá ®iÒu nµy, tríc hÕt chóng ta h·y xem l¹i ®Þnh nghÜa vÒ tõ quan hÖ “ nhng”.
Theo ®Þnh nghÜa trong “ Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt” cña ViÖn Ng«n Ng÷ [15] : “ Nhng lµ tõ biÓu thÞ ®iÒu s¾p nªu ra ngîc víi ý do ®iÒu võa nãi ®Õn cã thÓ gîi ra ”.[15]
MÆt kh¸c rong cuèn “ Kh¶o luËn vÒ ng÷ ph¸p ViÖt Nam” cña Tr¬ng V¨n Tr×nh vµ NguyÔn HiÕn Lª [6] ®Þnh nghÜa : “ Nhng lµ tõ chØ quan hÖ t¬ng ph¶n”.
C¸c ®Þnh nghÜa trªn cña c¸c t¸c gi¶ vÒ tõ quan hÖ “ nhng’ ®Òu ®óng, song dêng nh nã chØ cho chóng ta gi¶i thÝch ®uîc nh÷ng trêng hîp sö dông ®iÓn h×nh nhÊt, biÓu hiÖn ra ngay bªn ngoµi cña bÒ mÆt ng«n ng÷. Chø nã kh«ng thÓ kh¸i qu¸t hÕt ®îc mäi trêng hîp x¶y ra trong thùc tÕ.
Tuy nhiªn, vÒ mÆt c¬ b¶n, dï lé ra trªn bÒ mÆt ng«n ng÷ hay Èn sau trong néi dung ng«n ng÷ th× tõ quan hÖ “ nhng” lµ tõ biÓu thÞ ý nghÜa ®èi lËp gi÷a c©u tríc vµ c©u chøa nã.
NÕu xem xÐt vÝ dô trªn ta cã thÓ thÊy:
“...®Ñp, hä kh«ng nh÷ng ®Ñp ngêi mµ cßn ®Ñp c¶ nÕt n÷a. ThÇy Ho¸n th× chuyªn m«n, ®· bao nhiªu n¨m liÒn cã häc sinh ®i thi cÊp thµnh phè, cÊp huyÖn; c« Kim Th¶o th× th«ng minh, duyªn d¸ng, th¬ng yªu häc sinh, c« Lan Anh th× dÞu dµng, chuyªn m«n giái...”kh«ng ph¶i lµ cÆp ®èi lËp víi “trêng cã thµnh tÝch häc tËp sót kÐm cña tØnh, cha ®îc hÕt nh÷ng g× vèn cã cña m×nh”..
Chóng ta kh«ng thÓ ®èi chiÕu “ ®Ñp – th«ng minh – duyªn d¸ng – th¬ng yªu – dÞu dµng” thuéc phÈm chÊt cña con ngêi víi “ sót kÐm” mét ®Æc ®iÓm vÒ chÊt lîng, thuéc mét thang ®é kh¸c. Tuy nhiªn, hai c©u nµy vÉn cã sù so s¸nh gi÷a nh÷ng thµnh viªn trong nhµ trêng víi nhµ trêng nãi chung. ChÝnh v× vËy, ë ®©y lµ sù ®èi chiÕu, so s¸nh ngÇm Èn.
Song sù ®èi lËp nµy chØ ®îc thiÕt lËp nÕu hai c©u ®îc liªn kÕt b»ng tõ quan hÖ “ nhng” nãi vÒ hai chñ thÓ kh¸c nhau. Bëi lÏ nÕu cïng mét chñ thÓ th× kh«ng thÓ cïng tån t¹i hai thuéc tÝnh ®èi lËp nhau trªn cïng mét thang ®é .
Tõ nh÷ng ®iÒu võa lÝ gi¶i trªn ®©y, ta cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng tõ quan hÖ “ nhng” trong vÝ dô võa nªu trªn ®óng lµ tõ thuéc ph¬ng tiÖn liªn kÕt nèi, nhng ®ã lµ sù ®èi chiÕu, so s¸nh ngÇm Èn.
+ Song: Còng cã ý nghÜa nh tõ “ nhng”, nhng ý nghÜa ®èi lËp cña nã m¹nh h¬n tõ “ nhng” rÊt nhiÒu. [15]
VÝ dô 207: “ Cã thÓ t¹i gi¶i Ch©u ¸ s¾p tíi, khi V¨n Dòng ( Nam §Þnh ) hoµn toµn khái chÊn th¬ng , em sÏ giµnh suÊt trªn hµng c«ng. Ngêi ®¸ cÆp ¨n ý nhÊt víi V¨n Dòng lµ §×nh HiÖp – ch©n sót s¸ng gi¸ cña U17- NghÖ An. Song vò khÝ lîi h¹i nhÊt mµ chóng ta cã ®îc l¹i xuÊt ph¸t tõ hai c¸nh, Lª Mai L©m Thanh Phong bªn ph¶i cã nh÷ng có níc rót thËt ®¸ng nÓ vµ nh÷ng pha c¨ng ngang khiÕn c¸c hµng phßng ngù ph¶i ®au ®Çu.”
( Tõ U- 17 ®Õn U- 23 : Tuy ngay ®©y nhng vÉn xa x«i _ B¸o Yªn B¸i, sè 1769 ra ngµy 21 – 8 – 2006 )
VÝ dô 208: “ Mçi ngêi trong chóng ta ai còng cã mét c«ng viÖc, mét nhiÖm vô cña riªng m×nh theo sù ph©n c«ng cña x· héi. Song ®»ng sau mçi nhiÖm vô Êy lµ c¸i t©m, c¸i t×nh cña con ngêi, lµ l¬ng t©m cña nghÒ nghiÖp - ®iÒu ®ang rÊt cÇn vµ rÊt ®¸ng tr©n träng ë mçi mét ngêi c¸n bé, “ ®Çy tí cña d©n” th× cuéc sèng ngµy nay cµng tèt ®Ñp h¬n.”
( C¸i t×nh ®»ng sau nhiÖm vô _ B¸o Yªn B¸i, sè 1775 ra ngµy 4 – 9 – 2006 )
***
Trªn ®©y lµ mét sè tõ nèi chóng t«i kh¶o s¸t ®îc qua nguån t liÖu. §Ó h×nh dung ®îc møc ®é ho¹t ®éng kh¸c nhau cña chóng, ta cã thÓ xem xÐt b¶ng thèng kª sau ®©y:
*** B¶ng 17: Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c nhãm thuéc quan hÖ T¬ng ph¶n- ®èi lËp
STT
T¬ng ph¶n- ®èi lËp
Sè tõ
Sè lÇn xuÊt hiÖn
Tû lÖ
1
T¬ng ph¶n
10
80
49,38
2
§èi lËp
5
4
6,18
3
Nèi chÆt
2
72
44,44
*** B¶ng 18: Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c tõ nèi trong quan hÖ T¬ng ph¶n- ®èi lËp.
STT
T¬ng ph¶n- ®èi lËp
Sè lÇn xuÊt hiÖn
Tû lÖ (%)
NhiÒu
TB
Ýt
1
T¬ng ph¶n
Tuy nhiªn
+
21,6
MÆc dï
+
6,17
Tuy vËy
+
3,08
ThÕ nhng;
+
9,25
TÊt nhiªn; MÆc; Dï..
+
4,93
MÆc dï vËy;
+
4,32
2
§èi lËp
Tr¸i l¹i; Ngîc l¹i;
+
6,21
3
Nèi chÆt
Nhng
+
38,27
Song
+
6,17
Qua c¸c b¶ng thèng kª trªn, chóng t«i cã nhËn xÐt: Tõ nèi thuéc nhãm “T¬ng ph¶n- ®èi lËp” còng kh«ng nhiÒu,( cã 10 tõ) nhng tÇn sè xuÊt hiÖn l¹i rÊt cao (cã tíi 162 lÇn xuÊt hiÖn). Trong ®ã nã chØ tËp trung vµo mét sè tõ nèi nh:
_ “Nhng” : Thuéc phÐp nèi chÆt, xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt, cã tíi 62 lÇn trong 100 v¨n b¶n ®îc kh¶o s¸t, chiÕm tíi 86,11% tæng sè lÇn c¸c tõ nèi xuÊt hiÖn trong phÐp nèi chÆt, ( vµ chiÕm tíi 38,27% tæng sè lÇn tõ nèi xuÊt hiÖn trong quan hÖ §èi lËp – t¬ng ph¶n.)
_ “ Tuy nhiªn” : Thuéc nhãm T¬ng ph¶n, xuÊt hiÖn 35 lÇn, chiÕm tíi 43,75% tæng sè lÇn c¸c tõ nèi xuÊt hiÖn trong nhãm T¬ng ph¶n. ( vµ chiÕm tíi 21,6% tæng sè lÇn c¸c tõ nèi xuÊt hiÖn trong quan hÖ T¬ng ph¶n – ®èi lËp.)
Cßn l¹i ®a sè lµ c¸c tõ nèi thuéc nhãm nµy ®Òu cã tÇn sè xuÊt hiÖn thÊp, ( chØ kho¶ng tõ 1- 6 lÇn ) nh: Tuy vËy; TÊt nhiªn; MÆc dï ; MÆc dï vËy ( thuéc nhãm quan hÖ T¬ng ph¶n ) ; Tr¸i l¹i; ngîc l¹i ( nhãm §èi lËp )..
3. Së h÷u – ph¬ng tiÖn:
Trong quan hÖ nµy, chØ xuÊt hiÖn phÐp nèi chÆt, chø kh«ng xuÊt hiÖn phÐp nèi láng. Cô thÓ cã hai quan hÖ nèi sau ®©y:
3.1. Së h÷u :
Chóng t«i chØ thÊy duy nhÊt mét tõ nèi : Cña
+ Cña: Tõ biÓu thÞ quan hÖ së thuéc, biÓu thÞ ®iÒu s¾p nªu ra lµ ngêi hay sù vËt cã quyÒn së h÷u, quyÒn chi phèi ®èi víi c¸i võa ®îc nãi ®Õn. [15].
Trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t t liÖu, chóng t«i kh«ng thÊy cã sù xuÊt hiÖn cña tõ nèi nµy.
3.2. Ph¬ng tiÖn :
Bao gåm tõ nèi : Víi.
+ Víi : Tõ biÓu thÞ ®iÒu sù viÖc, hµnh ®éng s¾p nªu ra lµ ®iÒu kiÖn hay ph¬ng thøc cña ho¹t ®éng ®îc nãi ®Õn.[15]
VÝ dô 209 : “ V× vËy cÇn ph¶i cã mét møc h×nh ph¹t thËt nghiªm kh¾c, t¬ng xøng víi tÝnh chÊt nguy hiÓm cña hµnh vi mµ bÞ c¸o ®· thùc hiÖn ®Ó c¸ch ly bÞ c¸o ra khái x· héi mét thêi gian nh»m gi¸o dôc , c¶i t¹o riªng ®èi víi bÞ c¸o vµ r¨n ®e, phßng ngõa chung x· héi.Víi téi danh “ l©y nhiÔm HIV cho ngêi kh¸c”, ¸p dông c¸c kho¶n, ®iÒu cña Bé luËt h×nh sù, Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn V¨n ChÊn ®· xö ph¹t Vò M¹nh §«ng 3 n¨m 6 th¸ng tï giam.”
( Khi nh÷ng ngêi nghiÖn ph¹m téi _ B¸o Yªn B¸i, sè 1787 ra ngµy 2 – 10 – 2006 )
*****
Trªn c¬ së m« t¶ vµ ph©n lo¹i c¸c ph¬ng tiÖn nèi, c¸c quan hÖ nèi ®· tr×nh bµy ë phÇn II, ®Õn ®©y chóng t«i sÏ nªu ra c¸c nhËn xÐt vÒ nh÷ng tõ nèi trong TiÕng ViÖt thêng ®îc sö dông trong v¨n b¶n b¸o chÝ.
Víi tæng s« v¨n b¶n b¸o chÝ ®iÒu tra gÇn 100 sè, chóng t«i kh¶o s¸t trªn 2.060 c©u trong ®ã 1.174 c©u ®· sö dông c¸c ph¬ng tiÖn nèi ( chiÕm 56,99% tæng sè c¸c c©u ®îc kh¶o s¸t).
Trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t nguån t liÖu, chóng t«i nhËn thÊy, kiÓu tõ ( côm tõ ) nèi thuéc c¸c quan hÖ nh: “T¬ng ph¶n”, “Bæ sung” , “NhÊn m¹nh” ®îc sö dông kh¸ nhiÒu. Cã lÏ v× chøc n¨ng biÓu thÞ ý vµ ph¸t triÓn cña nã lµ rÊt cao, h¬n n÷a nhê cã nã mµ mèi quan hÖ cña c¸c c©u trong v¨n b¶n trë nªn chÆt chÏ, cã cÊu tróc hÖ thèng mang tÝnh l«gÝc râ rµng. §Ó x¸c minh nhËn ®Þnh nµy cã thÓ xem hai b¶ng so s¸nh sau ®©y:
B¶ng 19 : Tû lÖ phÇn tr¨m vÒ viÖc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn nèi.
Tæng sè c©u ®îc ®iÒu tra
Sè lîng c©u cã ph¬ng tiÖn nèi
Tû lÖ phÇn tr¨m..
V¨n b¶n b¸o chÝ ( Trang v¨n ho¸ x· h«i, B¸o Yªn B¸i
2060
1.174
56,99%
B¶ng 20 : Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c quan hÖ nèi sö dông trong c¸c v¨n b¶n kh¶o s¸t.
STT
Ph¬ng tiÖn nèi
Sè lîng
Tû lÖ ( %)
1
Quan hÖ ®Þnh vÞ
§Þnh vÞ TG
256
21,8
§Þnh vÞ KG
145
12,35
2
Quan hÖ l«gÝc- diÔn ®¹t
Tr×nh tù diÔn ®¹t
145
12,35
ThuyÕt minh bæ sung
165
14,05
NhÊn m¹nh
112
9,54
3
Quan hÖ l«gÝc- sù vËt
Nh©n qu¶
241
20,52
Cßn c¸c tõ thuéc mèi quan hÖ nh Nguyªn nh©n, §iÒu kiÖn, Gi¶ thiÕt, Híng ®Ých... ®îc sö dông ë møc ®é b×nh thêng.
§Æc biÖt mét sè tõ ng÷ nèi nh ( nhãm chØ thêi gian kÕ tiÕp, trong quan hÖ §Þnh vÞ thêi gian), kh«ng chØ lµm nhiÖm vô liªn kÕt c¸c c©u víi nhau lµm nªn mét v¨n b¶n hoµn chØnh vÒ néi dung còng nh h×nh thøc, mµ cßn tham gia víi vai trß tr¹ng ng÷ hay lµ ®Ò ng÷ trong c©u chøa chóng.
§Ó cã mét c¸ch nh×n tæng qu¸t vÒ nh÷ng tõ nèi vµ tÇn sè sö dông chóng trong t liÖu kh¶o s¸t, chóng t«i ®a ra b¶ng thèng kª sau ®©y:
Môc lôc nh÷ng tõ ( côm tõ ) quan hÖ dïng trong ®Ò tµi.
STT
Tõ nèi
Sè lÇn xuÊt hiÖn
STT
Tõ nèi
Sè lÇn xuÊt hiÖn
1
ThÕ råi
5
92
TÊt nhiªn
1
2
L¸t sau
4
93
DÜ nhiªn
3
3
Sau ®ã
6
94
Trong khi ®ã
8
4
VÉn
3
95
May mµ
5
5
Cßn
34
96
Ph¶i nãi r»ng
2
6
Råi
25
97
Cã thÓ nãi
9
7
Tõ ®ã
7
98
Kh«ng ph¶i lµ
1
8
Trong thêi gian tíi
4
99
Thùc ra
1
9
Tríc ®ã
10
100
ThËt ra
2
10
Sau khi
3
101
Qu¶ thùc lµ
4
12
§ång thêi
22
102
§óng lµ
3
13
Trong ®ã
7
103
Qu¶ thËt lµ
1
14
Cø thÕ
2
104
ThÕ nhng
15
15
Bçng nhiªn
3
105
Ngîc l¹i
1
16
§ét nhiªn
2
106
Song
8
17
§Õn
23
107
Cø
2
18
Tõ
33
108
DÜ nhiªn
3
19
Tríc
14
109
Trong khi ®ã
8
20
Sau
12
110
May mµ
5
21
Vµ
80
111
Ph¶i nãi r»ng
2
22
C¹nh ®ã
1
112
Cã thÓ nãi
9
23
Trong ®ã
2
113
Kh«ng ph¶i lµ
1
24
T¹i ®©y
5
114
Thùc ra
1
25
ë ®©y
7
115
ThËt ra
2
26
ë
15
116
Qu¶ thùc lµ
4
27
T¹i
10
117
§óng lµ
3
28
Trong
49
118
Qu¶ thËt lµ
1
29
Gi÷a
4
119
Qu¶ lµ
1
30
C¹nh
2
120
Nãi ®óng ra
2
31
GÇn
5
121
®Æc biÖt lµ
30
32
Bªn
5
122
NhÊt lµ
5
33
Ngoµi
9
123
§iÒu rÊt quan träng lµ
4
34
Trªn
15
124
Riªng
5
35
Díi
2
125
H¬n thÕ n÷a
3
36
VÒ
11
126
Kh«ng nh÷ng...mµ
4
37
Vµo
5
127
§¸ng chó ý lµ
2
38
Tríc hÕt
7
128
Næi bËt nhÊt lµ
1
39
§Çu tiªn
2
129
§Æc biÖt chó träng
1
40
B©y giê
4
130
Kh«ng chØ riªng
2
41
Míi ®©y
5
131
ChØ cã nh vËy
2
42
Giê ®©y
6
132
§iÒu ®¸ng nãi lµ
4
43
TiÕp theo
4
133
Nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ
3
44
Cø thÕ
3
134
Tiªu biÓu lµ
2
45
§Õn thêi ®iÓm nµy
1
135
Quan träng nhÊt lµ
1
46
Ngay sau ®ã
4
136
§iÒu ®Æc biÖt lµ
1
47
Sau ®ã
2
137
Cã nhiÒu ý kiÕn cho r»ng
1
48
LÇn nµy
1
138
§iÒu ®¸ng quan t©m lµ
2
49
Cho ®Õn nay ( ®Õn nay )
15
139
Th× ra
3
50
GÇn ®©y
2
140
Nh vËy
6
51
Víi
40
141
V× vËy ( v× thÕ )
16
52
Cïng
12
142
ChÝnh v× vËy
9
53
Hay
14
143
Nhê vËy
2
54
HoÆc
6
144
Do vËy
4
55
Cã mét thùc tÕ lµ
2
145
Bëi thÕ
1
56
NghÜa lµ
3
146
ThÕ lµ
7
57
§îc biÕt
8
147
ThÕ lµ
7
58
Tõ nh÷ng kÕt qu¶ ®ã
1
148
KÕt qu¶ lµ
1
59
Ph¶i nãi r»ng
5
149
Bëi vËy
3
60
Còng nh
7
150
ThÕ mµ
1
61
VÝ dô
3
151
VËy mµ
15
62
Ch¼ng h¹n
6
152
§ã lµ
7
63
Cßn víi
7
153
V×
14
64
Cô thÕ lµ
7
154
Bëi
7
65
ThÝ dô
3
155
Do
9
66
Nh
10
156
Nhê
2
67
R»ng
3
157
Tuy
10
68
Ngoµi ra
20
158
Dï
4
69
H¬n n÷a
3
159
DÉu ( vËy)
7
70
Bªn c¹nh ®ã
45
160
NÕu
19
71
Cïng víi
15
161
Gi¸ ( mµ)
2
72
Xin nãi thªm r»ng
2
162
HÔ
1
73
ThËm chÝ
3
163
§Ó
35
74
Thªm
4
164
ThÕ nªn
2
75
Còng
17
165
Th× ( ra )
1
76
Cßn
5
166
Mµ
1
77
N÷a
2
167
Nµo ngê
1
78
MÆt kh¸c
4
168
Nh×n chung
2
79
§èi víi
6
169
Tuy nhiªn
45
80
Kh«ng ph¶i lµ
2
170
Tuy vËy
11
81
ThËt vËy
1
171
MÆc dï
12
82
TÊt nhiªn
4
172
B»ng
2
83
MÆc
2
173
Víi
4
84
Dï
1
85
MÆc dï vËy
7
86
DÉu vËy
1
87
Nhng
68
88
ThÕ nhng
15
89
Ngîc l¹i
1
90
Song
8
91
Cø
2
Ch¬ng III: vai trß cña phÐp nèi trong c¸c v¨n b¶n ®îc kh¶o s¸t.
PhÐp nèi lµ mét phÐp liªn kÕt rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p, bëi lÏ trong mçi mét v¨n b¶n hay tõng bèi c¶nh cô thÓ, ngêi ta thêng sö dông rÊt nhiÒu nh÷ng tõ nèi kh¸c nhau. Nãi c¸ch kh¸c ®i, phÐp nèi cã mét vai trß rÊt quan träng trong viÖc t¹o lËp còng nh ph¸t triÓn hay diÔn ®¹t néi dung cña mét v¨n b¶n, ®Æc biÖt lµ c¸c v¨n b¶n b¸o chÝ.
1: Thùc hiÖn chøc n¨ng liªn kÕt:
PhÐp nèi víi t c¸ch lµ mét ph¬ng tiÖn liªn kÕt v¨n b¶n, cã t¸c dông lµm cho ®o¹n v¨n cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt vµ cã tÝnh l«gÝc rÊt cao.
C¸c tõ nèi kh«ng chØ lµ ph¬ng tiÖn liªn kÕt gi÷a c©u víi c©u, mµ cßn lµ liªn kÕt gi÷a ®o¹n víi ®o¹n, thËm chÝ cã thÓ liªn kÕt xuyªn suèt c¶ hÖ thèng c¸c ®o¹n víi nhau lµm thµnh mét v¨n b¶n víi chØnh thÓ thèng nhÊt toµn vÑn .Qua nh÷ng g× ®· ®îc ph©n tÝch ë phÇn tríc, ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng: “ PhÐp nèi” cã mét vai trß rÊt quan träng trong viÖc t¹o lËp nªn v¨n b¶n b¸o chÝ.
2: Kh¶ n¨ng t¹o gi¸ trÞ diÔn ®¹t.
Trong khi t¹o lËp v¨n b¶n, mét ®iÒu rÊt quan träng ®ã lµ lµm thÕ nµo ®Ó cho néi dung ë c¸c c©u, c¸c ®o¹n v¨n trë nªn l«gÝc víi nhau! Kh«ng nh÷ng vËy, nh÷ng c©u, nh÷ng tõ ng÷ ®îc sö dông ph¶i cã sù liªn kÕt, tÝnh m¹ch l¹c víi nhau. §Ó lµm ®îc nh vËy ngêi ta ph¶i mîn ®Õn c¸c ph¬ng tiÖn liªn kÕt kh¸c nhau, v× mçi mét ph¬ng tiÖn sÏ cã nh÷ng néi dung vµ c«ng dông kh¸c nhau.
3 : Kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c©u, ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n:
Trong vÊn ®Ò t¹o lËp vµ x©y dùng v¨n b¶n, ph¬ng tiÖn nèi lµ mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn liªn kÕt ®îc sö dông nhiÒu nhÊt, víi tÇn sè sö dông cao nhÊt. Bëi lÏ, nã mang l¹i cho v¨n b¶n mét néi dung hoµn chØnh, thèng nhÊt vÒ néi dung còng nh h×nh thøc biÓu hÞªn. MÆt kh¸c viÖc sö dông rÊt nhiÒu tõ ng÷ nèi kh¸c nhau lµm cho ®o¹n v¨n trë nªn ®a d¹ng, phong phó, cã tÝnh thÈm mü, vµ cã gi¸ trÞ diÔn ®¹t.
Ngµy nay khi x©y dùng v¨n b¶n, ngêi ta thêng dïng tiÓu kÕt hoÆc tæng kÕt më. Sì dÜ, ngêi ta sö dông nh vËy lµ v× gióp cho ngêi viÕt cã thÓ chuyÓn tõ ý nµy sang ý kh¸c mµ c©u v¨n vÉn cã tÝnh liªn kÕt, vÒ mÆt h×nh thøc th× mît mµ, néi dung kh«ng bÞ g·y côt, vµ kh« khan. Th«ng tin ®Þnh truyÒn ®¹t kh«ng bÞ ®øt qu·ng mµ ngîc l¹i nã cßn thªm gi¸ trÞ thÈm mü.
KÕt luËn
Cã thÓ nãi, liªn kÕt lµ mét trong nh÷ng khÝa c¹nh quan träng cña ng÷ ph¸p v¨n b¶n vµ v¨n b¶n häc. Trªn c¬ së ph©n lo¹i vµ m« t¶ phÐp nèi nh mét ph¬ng tiÖn liªn kÕt c©u, chóng t«i ®· ®i vµo kh¶o s¸t t×nh h×nh sö dông c¸c tõ nèi chia theo c¸c quan hÖ nèi kh¸c nhau ®Ó tõ ®ã ®· ®a ra ®îc nh÷ng nhËn xÐt cã tÝnh chÊt ®Æc thï cña viÖc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn nèi trong v¨n b¶n b¸o chÝ.
Qua nh÷ng vÊn ®Ò võa ph©n tÝch ë phÇn trªn, chóng ta thÊy tÇn sè sö dông c¸c nhãm quan hÖ vµ c¸c ®¬n vÞ cô thÓ lµ hoµn toµn kh¸c nhau. §Ó tõ ®ã cã thÓ nhËn thÊy tÝnh chÊt phæ biÕn hay kh«ng phæ biÕn ë tõng nhãm quan hÖ cô thÓ.
+ §èi víi c¸c nhãm quan hÖ nh: Thêi gian kÕ tiÕp – kh«ng gian t©m; quan hÖ ®¼ng lËp – tuyÓn chän; quan hÖ t¬ng ph¶n; gi¶i thÝch – bæ sung ..tõ nèi ®îc sö dông rÊt nhiÒu.. chiÕm ®Õn gÇn 80,2% tæng sè tõ vµ côm tõ nèi cña nh÷ng v¨n b¶n b¸o chÝ. §©y chÝnh lµ 4 nhãm quan hÖ ®îc sö dông phæ biÕn, réng r·i trong v¨n b¶n b¸o chÝ.
+ §èi lËp víi c¸c nhãm tõ quan hÖ phæ biÕn, cßn cã nh÷ng nhãm tõ quan hÖ kh«ng ®îc sö dông nhiÒu vµ Ýt xuÊt hiÖn. C¨n cø vµo møc ®é kh«ng phæ biÕn, mµ chóng t«i ph©n biÖt thªm møc ®é : b×nh thêng ( sö dông ë møc ®é trung b×nh) vµ møc h¹n chÕ ( sö dông rÊt Ýt ái ) nh lµ : gi¶ thiÕt- nguyªn nh©n, thêi gian ®¶o, thêi gian ®ång thêi, thêi gian ®ét biÕn...
Víi t c¸ch lµ mét ph¬ng thøc liªn kÕt v¨n b¶n, “ phÐp nèi” cã c¸c ph¬ng tiÖn liªn kÕt rÊt phong phó ®¸p øng ®îc mäi nhu cÇu diÔn ®¹t nh÷ng néi dung kh¸c nhau. Nhê sù ®a d¹ng cña c¸c tõ ng÷ lµm ph¬ng tiÖn liªn kÕt nèi mµ kh¶ n¨ng diÔn ®¹t néi dung cña phÐp nèi lµ rÊt lín.
§Æc biÖt, víi TiÕng ViÖt lµ mét lo¹i h×nh ng«n ng÷ ®Æc trng cho sù ph©n tiÕt tÝnh vµ ©m tiÕt tÝnh...V× vËy, hiÖn tîng ®ång nghÜa cña c¸c tõ ng÷ lµm ph¬ng tiÖn nèi trë nªn rÊt phong phó. Cïng biÓu thÞ mét lo¹i quan hÖ nhng ngêi ta cã thÓ sö dông nhiÒu tõ hay tæ hîp tõ kh¸c nhau. VÝ dô: nhng, thÕ nhng, song, cßn...cã cïng ý nghÜa biÓu thÞ mèi quan hÖ t¬ng ph¶n.
ChÝnh nhê cã sù ®a d¹ng nh vËy, nªn viÖc diÔn ®¹t trong c¸c v¨n b¶n trë nªn kh«ng ®¬n ®iÖu vµ nhµm ch¸n, kh«ng bÞ hiÖn tîng lÆp tõ, mµ tr¸i l¹i cßn cã gi¸ trÞ biÓu c¶m rÊt cao .
Tuy nhiªn, c¸c tõ quan hÖ cã ý nghÜa biÓu ®¹t gièng nhau nh thÕ nµo ®i ch¨ng n÷a, th× chóng vÉn tån t¹i nh÷ng nÐt riªng ®Æc trng riªng. V× vËy viÖc lùa chän sö dông chóng nh thÕ nµo cho phï hîp lµ rÊt phøc t¹p vµ khã kh¨n. Nhng kh«ng ph¶i tõ quan hÖ nµo còng nh vËy. V× thùc tÕ cã nh÷ng tõ cã thÓ thay ®æi cho nhau mµ kh«ng ¶nh hëng g× ®Õn néi dung cÇn diÔn ®¹t cña nã .
Bªn c¹nh sù ®a d¹ng vÒ sè lîng c¸c tõ ng÷ dïng lµm ph¬ng tiÖn liªn kÕt, phÐp nèi cßn cã hÖ thèng c¸c kiÓu quan hÖ rÊt phong phó, mµ nh ë trong phÇn Néi dung cña kho¸ luËn ®· nªu ra. Trong ®ã næi bËt lµ ba quan hÖ lín: Quan hÖ ®Þnh vÞ; Quan hÖ l«gÝc- diÔn ®¹t; Quan hÖ l«gÝc- sù vËt. Víi mçi lo¹i quan hÖ, ta l¹i cã thÓ chia ra thµnh rÊt nhiÒu c¸c nhãm nhá, ch¼ng h¹n nh: trong quan hÖ §Þnh vÞ cã 7 nhãm quan hÖ nèi nhá; trong quan hÖ L«gÝc- diÔn ®¹t cã 12 nhãm quan hÖ nèi nhá; vµ cuèi cïng trong quan hÖ L«gÝc – sù vËt cã 11 nhãm quan hÖ nhá ( mµ chóng t«i ®· nªu vµ ph©n tÝch trong phÇn tríc) ®· phÇn nµo ®¸p øng ®îc ®ßi hái vÒ nh÷ng c¸ch diÔn ®¹t khi tr×nh bµy néi dung phøc t¹p cña v¨n b¶n.
Trong nguån t liÖu mµ chóng t«i kh¶o s¸t, phÐp nèi ®îc sö dông kh¸ nhiÒu vµ ®¹t hiÖu qu¶ rÊt cao trong viÖc tr×nh bµy c¸c ý tëng cña ngêi viÕt. MÆc dï nguån t liÖu mµ chóng t«i sö dông lµ c¸c v¨n b¶n trong Trang v¨n ho¸- x· héi cña B¸o Yªn B¸i trong 100 sè b¸o ( tõ th¸ng 6- 12/2006) gÇn ®©y. Nhng ®©y lµ nh÷ng v¨n b¶n b¸o cã phong c¸ch gÇn víi phong c¸ch v¨n häc nhiÒu h¬n v¨n häc nhiÒu h¬n, bëi lÏ ®ã nh÷ng trang b¸o viÕt vÒ cuéc sèng mu«n mµu, mu«n vÎ; viÕt vÒ con ngêi, sù vËt hµng ngµy víi diÖn m¹o, tÝnh c¸ch...trong cuéc sèng xung quanh; nã s¸t víi thùc tÕ, víi céng ®ång. ChÝnh v× vËy, c¸c t¸c gi¶ ë ®©y ®· sö dông rÊt nhiÒu c¸c tõ ng÷ nèi kh¸c nhau, thuéc c¸c nhãm kh¸c nhau, lµm cho tõ ng÷ trong hÖ thèng v¨n b¶n b¸o chÝ rÊt phong phó vµ ®a d¹ng..
Nh×n chung, qua nh÷ng kh¶o s¸t vµ ph©n tÝch chóng t«i thÊy r»ng “ phÐp nèi” ®îc sö dông kh¸ nhiÒu ( trung b×nh trong 1 bµi b¸o kho¶ng 30 – 60 c©u, t¸c gi¶ sö dông 10 – 25 tõ nèi ) víi c¸c tõ ng÷ nèi rÊt phong phó. Tuy nhiªn sù phong phó nµy ë mçi mét v¨n b¶n b¸o chÝ l¹i rÊt kh¸c nhau, cã v¨n b¶n cã tíi 15- 20 tõ nèi kh¸c nhau, cã v¨n b¶n th× cã 5 – 10 tõ nèi, nhng tÇn sè xuÊt hiÖn l¹i rÊt cao ( VÝ dô nh: “ Nhng”; “ Vµ”..), vµ ®Æc biÖt còng cã v¨n b¶n dï dµi tíi 35 c©u, nhng còng chØ cã tíi 3- 4 tõ nèi ®îc sö dông..
Chóng t«i hy väng r»ng, qua nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y cã thÓ gióp cho c¸c phãng viªn phÇn nµo cã mét c¸i nh×n toµn diÖn h¬n vÒ phÐp nèi, vÒ tÝnh liªn kÕt trong v¨n b¶n thuéc ph¹m vi v¨n ho¸ - x· héi cña B¸o Yªn b¸i nãi riªng, vµ cña c¸c v¨n b¶n b¸o chÝ nãi chung.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. DiÖp Quang Ban,1999, V¨n b¶n vµ liªn kÕt trong tiÕng ViÖt, NXB Gi¸o dôc.H
2. §ç H÷u Ch©u,1999. C¬ së ng÷ nghÜa häc tõ vùng, NXB gi¸o dôc.H.
3. §ç H÷u Ch©u, 1999. Tõ vùng ng÷ nghÜa TiÕng viÖt, NXB Gi¸o dôc, H.
4. NguyÔn §øc D©n, L«gÝc vµ s¾c th¸i liªn tõ TiÕng ViÖt, TCNN sè 4/ 1976.
5. NguyÔn §øc D©n- Lª §«ng , Ph¬ng thøc liªn kÕt cña tõ nèi, TCNN sè 1/ 1985 ( tr 32- 39 ).
6. Tr¬ng V¨n Ch×nh – NguyÔn HiÕn Lª, 1963. Kh¶o luËn vÒ ng÷ ph¸p ViÖt Nam. HuÕ.
7. H÷u §¹t, 2001. Phong c¸ch häc TiÕng ViÖt hiÖn ®¹i. NXB§HQG.H
8. Hµ Minh §øc, 2000. C¬ së lý luËn B¸o chÝ ®Æc tÝnh chung vµ phong c¸ch, NXB §HQGHN, H.
9. NguyÔn V¨n HiÖp- NguyÔn Minh ThuyÕt, Thµnh phÇn c©u TiÕng ViÖt,NXB gi¸o dôc.H.
10. NguyÔn ThÞ ViÖt Thanh , 1999. HÖ thèng liªn kÕt lêi nãi TiÕng ViÖt, NXB gi¸o dôc.H.
11. TrÇn Ngäc Thªm, 1999. HÖ thèng liªn kÕt v¨n b¶n TiÕng ViÖt , NXB gi¸o dôc .H
12. TrÇn Ngäc Thªm, V¨n b¶n nh mét ®¬n vÞ giao tiÕp – TCNN sè 1,2 / 1981
13. TrÇn Ngäc Thªm, Mét c¸ch hiÓu vÒ tÝnh liªn kÕt cña v¨n b¶n, TCNN sè 2/ 1981.
14. TrÇn Ngäc Thªm , HÖ thèng tõ ng÷ chuyÓn tiÕp trong c©u TiÕng viÖt vµ ho¹t ®éng cña chóng trong v¨n b¶n. TCNN sè 3/ 1982.
15. Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, 2006. ViÖn ng«n ng÷ häc, NXB §µ N½ng.
16 .Lª V¨n Thµnh, 1979. T×m hiÓu phÐp nèi nh mét ph¬ng tiÖn liªn kÕt c©u trong v¨n b¶n TiÕng viÖt hiÖn ®¹i, Kho¸ luËn tèt nghiÖp chuyªn ngµnh ng«n ng÷, §HKHXHNV.H
17 .NguyÔn ThÞ Phîng, 2005. Ph¬ng thøc liªn kÕt nèi trong c¸c truyÖn ®äc dµnh cho häc sinh tiÓu häc. Kho¸ luËn tèt nghiÖp chuyªn ngµnh ng«n ng÷, §HKHXHNV. H
18. §Æng Hång HiÕu, 2002. Kh¶o s¸t c¸c ph¬ng thøc liªn kÕt v¨n b¶n trong hai t¸c phÈm “ Tè T©m” vµ “ LÆng lÏ cuèi cïng . Kho¸ luËn tèt nghiÖp chuyªn nghµnh lÝ luËn ng«n ng÷, §HKHXHNV.H.
Nguån t liÖu
_ B¸o Yªn B¸i, (Trang v¨n ho¸- x· héi ) tõ th¸ng 6 – 12/ 2006.
_ T×nh Uû- H«i ®ång nh©n d©n, Uû ban nh©n d©n tØnh TØnh Yªn B¸i, TØnh Yªn B¸i mét thÕ kØ ( 1900 – 2000), xuÊt b¶n th¸ng 12 – 2003 .
._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
14198.DOC
