Đặc điểm truyện ngắn Kim Lân

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAI HOÏC SÖ PHAÏM - TP HOÀ CHÍ MINH ±±± ÑAËNG THÒ HUY LAM ÑAËC ÑIEÅM TRUYEÄN NGAÉN KIM LAÂN LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KHOA HOÏC NGÖÕ VAÊN CHUYEÂN NGAØNH: VAÊN HOÏC VIEÄT NAM MAÕ SOÁ: 5.04.33 NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: PSG- TS TRAÀN HÖÕU TAÙ THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH –2005 1 DAÃN NHAÄP I. LÍ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI Laøng Chôï Daàu, huyeän Ñoâng Ngaøn, phuû Töø Sôn, tænh Baéc Ninh laø maûnh ñaát laém nhaân taøi, nhieàu vaên nhaân. Chính maûnh ñaát taøi hoa aáy ñaõ ñem ñeán cho vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi moät nhaø vaên coù teân thaät laø Nguyeãn Vaên Taøi, sinh ngaøy 1 thaùng 8 naêm 1920. Nhaø vaên aáy sau naøy laáy buùt danh Kim Laân. Nhaéc ñeán caùc caây buùt noåi tieáng vieát veà noâng daân vaø noâng thoân Vieät Nam, khoâng theå khoâng nhaéc ñeán Kim Laân. OÂng ñeán vôùi vaên chöông baèng söï say meâ, ham thích nhö lôøi oâng taâm söï: “Vieát vaên, tröôùc tieân toâi vieát cho mình, cho nhöõng mô öôùc, göûi gaém cuûa chính mình. Sau nöõa, ñoù laø nhöõng lôøi boäc baïch, taâm söï vôùi baïn ñoïc nhöõng ñieàu ñang nhöùc nhoái, ñang thoâi thuùc” [19, 263]. Tuoåi thô cô cöïc, chòu nhieàu thieät thoøi, Kim Laân phaûi sôùm vaøo ñôøi ñeå kieám soáng vaø oâng vieát vaên cuõng laø ñeå theå hieän mình. Kim Laân vieát vaên khi vaãn coøn laø moät anh thôï sôn guoác, khaéc tranh bình phong. Kim Laân laø ngöôøi thoâng minh, ham hieåu bieát vaø thích quan saùt, do vaäy oâng ñaõ tích luyõ ñöôïc moät voán soáng daøy daën, hieåu bieát khaù caën keõõ phong phuù veà noâng thoân, ñaëc bieät laø phong tuïc vaên hoaù cuûa vuøng Kinh Baéc queâ höông oâng. Voán soáng aáy giuùp Kim Laân sau naøy coù nhöõng trang vieát ñoäc ñaùo, haáp daãn nhöng moäc maïc, bình dò nhö chính cuoäc soáng. Kim Laân trình laøng vaên baèng truyeän ngaén ñaàu tieân Ñöùa con ngöôøi vôï leõ ñaêng treân tuaàn baùo Trung Baéc chuû nhaät (1942) vaø hôn hai möôi naêm sau, oâng coù truyeän ngaén cuoái cuøng Baø meï Caån (1969). Ñeán nay, ñaõ laâu laém roài, Kim Laân khoâng saùng taùc nöõa nhöng khoâng ít ñoäc giaû vaãn tìm ñeán vôùi caùc taùc phaåm cuûa oâng vì nhieàu lí do khaùc nhau. Caû ñôøi vaên, Kim Laân chæ chuyeân vieát truyeän ngaén vaø vieát veà ngöôøi lao ñoäng ngheøo vôùi taát caû taám loøng ñoân haäu cuûa ngöôøi con sinh ra töø ñoàng ruoäng. Tröôùc Caùch 2 maïng thaùng Taùm, Kim Laân taïo ñöôïc tieáng vang treân vaên ñaøn vaên hoïc baèng moät loaït truyeän ngaén vieát veà phong tuïc taäp quaùn vaø thuù chôi ñoàng queâ - maûng ñeà taøi maø oâng am hieåu caën keõ. Caùc truyeän noåi tieáng nhö Con maõ maùi, Ñoâi chim thaønh, Ñuoåi taø, Choù saên……... khoâng chæ giuùp ngöôøi ñoïc hieåu bieát veà nhöõng phong tuïc ñaát leà queâ thoùi maø coøn yeâu meán hôn nhöõng con ngöôøi bình dò, trong saùng maø taøi hoa. Sau Caùch maïng thaùng Taùm, Kim Laân yù thöùc saâu saéc hôn veà traùch nhieäm cuûa nhaø vaên. OÂng coù nhöõng trang vieát xuaát saéc veà söï ñoåi thay trong nhaän thöùc, tình caûm cuõng nhö söï ñoåi ñôøi cuûa ngöôøi noâng daân, ngöôøi lao ñoäng ngheøo. Truyeän ngaén Laøng vaø Vôï nhaët laø hai truyeän ngaén vieát sau Caùch maïng thaùng Taùm. Ñoù laø hai truyeän ngaén xuaát saéc cuûa vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi. Hai taùc phaåm naøy ñaõ ñöôïc tuyeån choïn ñöa vaøo daïy vaø hoïc trong chöông trình vaên hoïc ôû caùc tröôøng Trung hoïc cô sôû, Trung hoïc phoå thoâng beân caïnh nhöõng taùc phaåm cuûa caùc taùc giaû vaên hoïc lôùn. Tuy vieát khoâng nhieàu nhöng “Quí hoà tinh baát quí hoà ña”, Kim Laân ñöôïc xem laø ngöôøi coù bieät taøi vieát truyeän ngaén vaø ñoùng goùp nhieàu cho theå taøi naøy. Vieát thay lôøi baït trong Tuyeån taäp Kim Laân, nhaø vaên Trung Trung Ñænh ñaõ nhaän xeùt ñoäc ñaùo, saéc saûo veà truyeän ngaén Kim Laân: “Nhöõng truyeän ngaén Kim Laân thì quaû laø ñaëc saéc, tinh vi, ranh maõnh, doàn neùn vaø caû ñaùo ñeå nöõa” [62, 645]. Moät lôøi nhaän xeùt nhö moät söï gôïi yù khieán ngöôøi yeâu vaên hoïc, nghieân cöùu vaên hoïc thích thuù khaùm phaù maø kieåm nghieäm cho nhaän xeùt ñoäc ñaùo ñaày gôïi môû naøy. II. GIÔÙI HAÏN ÑEÀ TAØI Ñeå hoaøn thaønh ñeà taì luaän vaên, chuùng toâi ñaõ khaûo saùt vaø nghieân cöuù truyeän ngaén Kim Laân töø ba nguoàn taøi lieâuï sau ñaây: 1-Tuyeån taäp Kim Laân do Löõ Huy Nguyeân tuyeån choïn, ñöôïc nhaø xuaát baûn Vaên hoïc aán haønh naêm 1996. Goàm 17 truyeän ngaén. 3 2- Kim Laân-Taùc phaåm choïn loïc, aán phaåm do nhaø xuaát baûn Hoäi nhaø vaên môùi phaùt haønh naêm 2004. Goàm 23 truyeän ngaén, nhieàu hôn Tuyeån taäp Kim Laân 6 truyeän nhöng laïi khoâng coù truyeän Noãi naøy ai coù bieát. 3- Truyeän Coâ Viaï- moät truyeän ngaén do chuùng toâi vöøa söu taàm ñöôïc töø baoù Trung Baéc chuû nhaät soá 135, ngaøy 8-11-1942. Nhö vaäy, toång soá taùc phaåm Kim Laân ñöôïc chuùng toâi taäp trung khaûo saùt vaø nghieân cöùu laø 27 truyeän ngaén, trong ñoù coù 13 truyeän vieát tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm vaø 14 truyeän vieát sau Caùch maïng thaùng Taùm. III. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ 3.1. Nhöõng yù kieán, nhaän xeùt veà truyeän ngaén Kim Laân tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, Kim Laân ñeán vôùi laøng vaên baèng moät loaït caùc truyeän ngaén nhö : Ñöùa con ngöôøi vôï leõ, Ñöùa con ngöôøi coâ ñaàu, Ngöôøi keùp giaø, Coâ Vòa….. … Ñoù laø nhöõng truyeän ngaén vieát veà ñeà taøi xaõ hoäi. Nguyeân Hoàng - ngöôøi baïn vaên cuûa Kim Laân ñaõ nhaän xeùt veà nhöõng truyeän ngaén Kim Laân thôøi kì naøyï trong Nhöõng nhaân vaät aáy ñaõ soáng vôùi toâi raèng: “Töø giöõa naêm 1943- 1944 aáy, toâi ñöôïc ñoïc maáy truyeän cuûa Kim Laân. Thoaït nhieân toâi chaúng nhöõng khoâng ñeå yù maø coøn thaáy caùi teân Kim Laân chöông chöôùng theá naøo aáy. … Nhöng roài, chæ baäp vaøo maáy truyeän cuûa anh maø toâi thaáy khoâng phaûi loaïi öôùt aùt moät caùch bôïm baõi, traùi laïi noù coù moät caùi gì chaân chaát cuûa ñôøi soáng vaø con ngöôøi ngheøo heøn, khoå ñau, gioïng vaên nhieàu rung caûm thaém thieát, ñaëc bieät laïi gaàn guõi vôùi mình”[42,10]. Xuaát phaùt töø moái quan heä bieän chöùng giöõa hieän thöïc khaùch quan - nhaø vaên - taùc phaåm, Nguyeân Hoàng ñaõ coù nhöõng nhaän xeùt xuaát saéc, chính xaùc caûø veà phöông dieän noäi dung, tö töôûng laãn gioïng ñieäu vaên chöông cuûa Kim Laân. Vaên cuûa Kim Laân coù caùi gì raát gaàn guõi, bình dò. Ñoù laø vaên cuûa moät ngöôøi vieát veà chính cuoäc soáng mình, haøng xoùm mình. Kim Laân vieát vaên vôùi yù nguyeän raát ñoãi giaûn dò nhö lôøi nhaän xeùt cuûa nhaø nghieân cöùu vaên hoïc Traàn Höõu Taù trong Töø ñieån Vaên hoïc, taäp 4 1: “Kim Laân quan nieäm vieát vaên nhö caùch ñoøi cho mình moät nhaân phaåm, moät choã ñöùng trong cuoäc soáng nhoû beù quaån quanh cuûa queâ höông”[113,369}. Trong Nhaø vaên vaø taùc phaåm trong nhaø tröôøng phoå thoâng ( Nhaø xuaát baûn Giaùo duïc aán haønh naêm 1997), Vuõ Döông Quyõ ñaõ nhaän xeùt khaù saéc saûo veà noäi dung, tö töôûng cuûa truyeän ngaén Kim Laân: “Nhöõng truyeän ngaén Kim Laân vieát tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, beân nhöõng thaân phaän con ngöôøi lam luõ vaát vaû, vaãn phaäp phoàng traùi tim yeâu ñôøi, nhöõng mong muoán tuy mô hoà nhöng da dieát, con ngöôøi ñoái xöû vôùi nhau bao dung, nhaân haäu hôn”. Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, Kim Laân ñöôïc ñaùnh giaù cao khi vieát veà maûng ñeà taøi sinh hoaït vaên hoaù vaø phong tuïc laøng queâ. Vuõ Baèng khi ñoïc caùc truyeän cuûa Kim Laân ñaõ khen vaø khuyeân Kim Laân neân vieát veà thuù chôi thoân queâ. Caùc truyeän Con Maõ maùi, Ñoâi chim thaønh, Ñaùnh vaät, Choù saên…...… laàn löôït ñöôïc ñaêng treân caùc Baùo Trung Baéc chuû nhaät vaø Tieåu thuyeát thöù baûy. Nhaän xeùt truyeän ngaén vieát veà ñeà taøi phong tuïc vaø thuù chôi ñoàng queâ cuûa Kim Laân sau khi so saùnh vôùi truyeän cuûa caùc taùc giaû khaùc cuøng chung ñeà taøi, Nguyeãn Ñaêng Maïnh ñaõ khaúng ñònh roõ: “ Vaên Kim Laân toû ra ñoäc ñaùo, haáp daãn hôn khi oâng vieát veà nhöõng caùi goïi laø “thuù ñoàng queâ” hay “phong löu ñoàng ruoäng” vaø oâng tieáp tuïc lí giaûi: “Sôû dó coù söï haáp daãn, khoâng phaûi vì ôû ñaáy, nhöõng taäp quaùn ngoä nghónh kì laï, nhöõng thuù chôi phieàn phöùc, caàu kì ñöôïc trình baøy caën keõ, maø chính laø nhôø nhaø vaên ñaõ hieån hieän leân ñöôïc nhöõng con ngöôøi ôû laøng queâ Vieät Nam ñoäc ñaùo kia, tuy ngheøo khoå, thieáu thoán maø vaãn yeâu ñôøi” [73, 64 ]. Kim Laân thaät may maén khi ñöôïc sinh ra vaø lôùn leân töø vuøng queâ Baéc Ninh, moät vuøng vaên vaät noåi tieáng cuûa ñaát Kinh Baéc. Chaát taøi hoa, söï lòch laõm, neà neáp coå xöa döôøng nhö in ñaäm daâuù aán trong vaên chöông cuûa oâng. Ñoïc truyeän ngaén Kim Laân, chuùng ta deã bò cuoán huùt bôæ moät thöù chaát ñoàng baèng Baéc boä kín ñaùo, dung dò vaø chín chaén. Truyeän ngaén Kim Laân vì theá cuõng raát coù ích cho nhöõng nhaø xaõ hoäi hoïc muoán nghieân cöuù, tìm hieåu veà maûnh ñaát Kinh Baéc giaøu truyeàn thoáng vaên hoùa. 5 Trong Toång taäp vaên hoïc Vieät Nam, Nguyeãn Ñaêng Maïnh moät laàn nöõa nhaän xeùt toång quaùt hôn veà ñaëc ñieåm truyeän ngaén Kim Laân tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm vaø taám loøng nhaân haäu cuûa nhaø vaên: “Ñoù laø nhöõng trang soá phaän cuûa caùc ñaàu thöøa ñuoâi theïo ñöôïc ñöa töø caùc xoù xænh toái khuaát leân maët giaáy traéng chöùa chaát nhaân theá, nhaân tình, hoaëc nhöõng trang tuy nghieâng nhieàu veà phía phong tuïc, trình baøy caën keõ nhöõng thuù chôi laønh maïnh nhöng vaãn bieåu hieän ñöôïc moät phaàn veû ñeïp taâm hoàn cuûa ngöôøi noâng daân tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm - nhöõng ngöôøi soáng vaát vaû, khoå ngheøo nhöng vaãn yeâu ñôøi, trong saùng, thoâng minh, taøi hoa”[73, 369]. Thaønh coâng cuûa Kim Laân chuû yeáu laø do naêng khieáu taøi hoa vaø moät voán soáng töï nhieân maø theo Nguyeân Hoàng - taùc giaû cuoán Böôùc ñöôøng vieát vaên (naêm 1970) ñaõ töøng khaúng ñònh ñoù laø moät con ngöôøi luoân luoân: “Moät loøng ñi veà vôùi ñaát, vôùi ngöôøi, vôùi thuaàn haäu nguyeân thuyû” cuûa cuoäc soáng noâng thoân tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm. 3.2. Nhöõng yù kieán ñaùnh giaù - nhaän xeùt veà truyeän ngaén Kim Laân sau Caùch maïng thaùng Taùm. Treân baùo Vaên ngheä soá 34 (1991), Traàn Ninh Hoà ñaõ coù nhaän xeùt thaät xuùc ñoäng: “Tuy taàm voùc, vò trí moãi nhaø vaên moät khaùc nhöng Kim Laân cuõng laø moät nhaø vaên thöôøng ñeán vôùi ta trong nhöõng khoaûng chôït nhôù cuûa ñôøi ngöôøi khoù maø dieãn ñaït thaønh lôøi…... Moãi laàn môû nhöõng trang vieát ít oûi aáy, ta laïi caûm thaáy khoâng moät böôùc ngoaët, moät chaëng ñöôøng naøo cuûa con ngöôøi Vieät Nam trong gaàn nöûa theá kyû qua maø Kim Laân khoâng ñaû ñoäng tôùi daãu chæ baèng söï chaïm troå heát söùc khieâm toán: truyeän ngaén”. Ñaây coù leõ laø lôøi nhaän xeùt cuûa moät ngöôøi hieåu vaø caûm nhaän saâu saéc truyeän ngaén Kim Laân ñeå roài thaáy roõ vai troø, taùc duïng cuûa nhöõng taùc phaåm aáy vôùi hieän thöïc khaùch quan. Trong Taùc giaû vaên hoïc Vieät Nam, taäp 2, vôùi caùi nhìn bieän chöùng saéc saûo vaø quan ñieåm lòch söû, Nguyeãn Ñaêng Maïnh ñaõ ñöa ra nhöõng lôøi nhaän xeùt thuyeát phuïc veà ñaëc ñieåm, vò trí cuûa truyeän ngaén Kim Laân: “Sau Caùch maïng thaùng Taùm, ngoøi buùt Kim Laân taäp trung vaøo phöông dieän xaõ hoäi chính trò, cuûa ñôøi soáng noâng daân gaén lieàn vôùi vaän meänh cuûa ñaát nöôùc. Veà ñeà taøi naøy, Laøng vaø Vôï nhaët xöùng ñaùng ñöôïc xem laø nhöõng 6 truyeän ngaén xuaát saéc nhaát cuûa vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi” [77, 49]. Nhö vaäy, cuõng gioáng bao vaên ngheä só khaùc, Caùch maïng ñaõ ñem ñeán cho Kim Laân caûm höùng môùi, yù thöùc hôn veà traùch nhieäm nhaø vaên tröôùc cuoäc soáng cuõng nhö taàm nhìn, taàm nghó cuûa chính baûn thaân. Truyeän Laøng ñöôïc vieát vaø in naêm 1948 treân Taïp chí Vaên ngheä soá ñaàu tieân ôû chieán khu Vieät Baéc. Taùc phaåm naøy nhanh choùng ñöôïc khaúng ñònh vaø laø moät trong soá khoâng nhieàu truyeän ngaén thaønh coâng sôùm nhaát cuûa vaên hoïc thôøi kì khaùng chieán choáng Phaùp (1946-1954). Cuøng vôùi Ñoâi maét cuaû Nam Cao, Thö nhaø cuûa Hoà Phöông, Laøng cuûa Kim Laân ñaõ khai phaù vaø môû ra nhöõng trieån voïng toát ñeïp cho vaên hoïc khaùng chieán choáng Phaùp. Laøng laø moät truyeän ngaén xuaát saéc Kim Laân mieâu taû vaø ca ngôïi söï ñoåi môùi veà nhaän thöùc vaø tình caûm cuûa ngöôøi noâng daân sau Caùch maïng thaùng Taùm. Sau truyeän ngaén Laøng, Kim Laân tieáp tuïc noåi tieáng vôùi Vôï nhaët. Taùc phaåm ñöôïc nhaø vaên vieát vôùi söï xuùc ñoäng maõnh lieät töø naïn ñoùi khuûng khieáp cuûa daân toäc naêm 1945 - naïn ñoùi ñaõ cöôùp maát moät phaàn möôøi daân soá ít oûi cuûa Vieät Nam luùc baáy giôø. Trong Tieáng noùi tri aâm vieát 1994, Traàn Ñoàng Minh ñaõ ñaùnh giaù, khaúng ñònh vò trí cuûa truyeän ngaén Vôï nhaët baèng söï so saùnh vaên hoïc: “ Kim Laân choïn boái caûnh aáy (naïn ñoùi 1945) cho truyeän Vôï nhaët khoâng nhieàu doøng mieâu taû tröïc tieáp nhöng laø nhöõng doøng raát hieám trong vaên chöông töø ñoù ñeán nay. Caùi ngheøo ôû Ngoâ Taát Toá, caùi ñoùi ôû Nam Cao khieán ta thöông caûm muoán rôi nöôùc maét. Caùi ñoùi vaø caùi cheát ôû Kim Laân, khieán ta khieáp sôï, ruïng rôøi” [82,126]. Ñaët trong moái lieân heä bieän chöùng vaø söï phaùt trieån chung cuûa vaên hoïc thôøi kì naøy, Vuõ Döông Quyõ ñaùnh giaù chaân xaùc: “Vôï nhaët döôøng nhö ñaõ mang neùt môùi cuûa thôøi ñaïi, vöôït leân treân chuû nghóa nhaân vaên trong doøng vaên hoïc hieän thöïc tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm 1945” [89, 125]. Ñuùng vaäy, truyeän ngaén naøy khoâng moät doøng toá caùo maø söùc maïnh toá caùo cöù daäy leân treân töøng con chöõ. Soá phaän bi thaûm cuûa nhöõng con ngöôøi ngheøo ñoùi, 7 cuoäc hoân nhaân laï luøng cuûa Traøng chính laø baûn aùn ñanh theùp toá caùo toäi aùc huûy dieät cuûa Phaùp- Nhaät. Trong Ngheà vaên cuõng laém coâng phu ( taùi baûn naêm 2003), Nguyeãn Khaûi, moät nhaø vaên noåi tieáng cuûa vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi taâm söï: “Veà vaên xuoâi laø ngheà cuûa toâi, tröôùc sau toâi thaàn phuïc coù ba ngöôøi laø oâng Nguyeãn Tuaân, Nam Cao vaø Kim Laân. Sau naøy vieát laùch ñöôïc caùi gì thöôøng cuõng laáy vaên cuûa ba oâng laøm chuaån”. Theo caùch noùi cuûa Nguyeãn Khaûi, nhaø vaên Kim Laân ñöôïc xeáp vaøo haøng nhöõng nhaø vaên xuaát saéc cuûa theá kyû XX. Chaúng theá maø Nguyeãn Khaûi khi ñoïc Laøng vaø Vôï Nhaët cuûa Kim Laân ñaõ ngaïc nhieân maø thoát leân raèng: “Ñoù laø thaàn vieát, thaàn möôïn tay ngöôøi ñeå vieát neân nhöõng trang saùch baát huû”. Khaúng ñònh veà taøi naêng vieát truyeän ngaén cuûa Kim Laân, Haø Minh Ñöùc vieát trong Nhaø vaên noùi veà taùc phaåm : “Kim Laân laø moät trong nhöõng caây buùt truyeän ngaén xuaát saéc cuûa vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi. Kim Laân ñaõ taïo ñöôïc caùch vieát ñoäc ñaùo. Phaûi noùi raèng Kim Laân vieát khoâng nhieàu nhöng nhöõng saùng taùc cuûa oâng ñaõ gaây aán töôïng vôùi baïn ñoïc” [19,31]. Caû ñôøi vaên Kim Laân chæ chuyeân taâm vieát truyeän ngaén. Truyeän cuûa oâng thöôøng taäp trung mieâu taû sinh hoaït laøng queâ vaø hình töôïng ngöôøi noâng daân. Nhöng theá giôùi ngheä thuaät cuûa oâng khoâng vì vaäy maø bò giaûm söùc soáng vaø söï haáp daãn. Duø bao lôùp buïi phuû môø thôøi gian, truyeän ngaén Kim Laân ñaõ vaø ñang coù vò trí xöùng ñaùng trong vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi. Sau khi döøng laïi ôû moät soá yù kieán nhaän xeùt, ñaùnh giaù ñaùng chuù yù cuûa caùc nhaø nghieân cöùu coù lieân quan ñeán ñeà taøi luaän vaên, chuùng toâi thaáy veà cô baûn caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu coù chung nhaän xeùt: Kim Laân chæ chuyeân vieát truyeän ngaén vaø vieát khoâng nhieàu nhöng noùi ñeán nhöõng nhaø vaên vieát truyeän ngaén xuaát saéc ôû nöôùc ta khoâng theå khoâng nhaéc ñeán Kim Laân. Maëc duø Kim Laân ñöôïc ñaùnh giaù laø ngöôøi coù taøi vieát truyeän ngaén nhöng nhöõng coâng trình nghieân cöùu veà taùc phaåm cuûa oâng coøn quaù ít oûi vaø môùi chæ laø nhöõng baøi vieát, nhöõng yù kieán nhaän xeùt chung chung hoaëc chæ taäp trung nhaän xeùt veà hai truyeän ngaén Laøng vaø Vôï nhaët. Thaät söï chöa coù coâng trình naøo nghieân cöùu moät caùch toång quaùt, 8 coù heä thoáng ñaëc ñieåm truyeän ngaén Kim Laân. Do ñoù luaän vaên chuùng toâi khoâng haún laø hoaøn toaøn môùi meû nhöng hi voïng seõ goùp theâm tieáng noùi khaúng ñònh vò trí xöùng ñaùng cuûa truyeän ngaén Kim Laân trong vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi. Luaän vaên cuûa chuùng toâi ñaõ tieáp thu, vaän duïng nhöõng yù kieán, ñaùnh giaù cuûa caùc nhaø nghieân cöùu, ñaët chuùng vaøo trong moät heä thoáng chung khi khaûo saùt, phaân tích, nghieân cöùu ñaëc ñieåm truyeän ngaén Kim Laân. IV. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU. Khaûo saùt vaø nghieân cöùu ñaëc ñieåm truyeän ngaén Kim Laân, tröôùc heát coù yù nghóa thieát thöïc cho vieäc daïy vaø hoïc taùc phaåm Kim Laân trong nhaø tröôøng phoå thoâng. Ñoàng thôøi nghieân cöùu ñaëc ñieåm truyeän ngaén Kim Laân cuõng chính laø goùp phaàn nghieân cöùu phong caùch moät taùc giaû cuï theå cuûa vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi. Treân cô sôû khaûo saùt, phaân tích vaø nghieân cöùu ñaëc ñieåm truyeän ngaén Kim Laân, chuùng toâi hy voïng luaän vaên goùp moät phaàn nhoû khaúng ñònh vò trí, vai troø cuûa Kim Laân ñoái vôùi söï nghieäp phaùt trieån truyeän ngaén Vieät Nam hieän ñaïi noùi rieâng vaø vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi noùi chung. V. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU. 5.1. Phöông phaùp loaò hình Ñeå coù theå xaùc laäp ñöôïc nhöõng luaän ñieåm, nhöõng nhaän ñònh coù söùc thuyeát phuïc, luaän vaên seõ chuù yù tôùi phöông phaùp loaïi hình ñeå phaân loaïi, thoáng keâ caùc soá lieäu cuï theå moät caùch coù heä thoáng. Taát nhieân chuùng toâi hieåu raèng, moïi con soá trong nghieân cöùu vaên hoïc noùi chung vaø nhaát laø nghieân cöùu ñaëc ñieåm truyeän ngaén chæ mang tính chaát töông ñoái. 5.2 Phöông phaùp so saùnh Nhaèm phaùt hieän, khaúng ñònh baûn saéc rieâng cuûa truyeän ngaén Kim Laân, luaän vaên cuûa chuùng toâi khoâng theå khoâng so saùnh ñoái chieáu ñaëc ñieåm truyeän ngaén cuûa Kim Laân vôùi ñaëc ñieåm truyeän ngaén cuûa moät soá nhaø vaên khaùc cuøng thôøi, cuøng vieát veà noâng daân vaø noâng thoân Vieät Nam 9 5.3. Phöông phaùp phaân tích, toång hôïp. Ñaây laø moät phöông phaùp cô baûn vaø phoå bieán trong nghieân cöùu vaên hoïc noùi chung. Chuùng toâi ñaõ vaän duïng phöông phaùp naøy ñeå phaân tích, toång hôïp töø caáp ñoä caâu vaên, ñoaïn vaên coù tính chaát tieâu bieåu, ñieån hình ñeå minh hoïa cho caùc luaän ñieåm toång hôïp, trong luaän vaên. VI. CAÁU TRUÙC LUAÄN VAÊN Caáu truùc luaän vaên ngoaøi phaàn daãn nhaäp vaø phaàn keát luaän, coøn coù phaàn noäi dung goàm ba chöông: + Chöông 1: Ngöôøi lao ñoäng ngheøo ôû laøng queâ vaø taám loøng cuûa nhaø vaên Kim Laân. + Chöông 2 : Ngheä thuaät döïng truyeän vaø xaây döïng nhaân vaät. + Chöông 3 : Ngoân ngöõ vaø gioïng ñieäu 10 Chöông moät: NGÖÔØI LAO ÑOÄNG NGHEØO ÔÛ LAØNG QUE VIEÄT NAM VAØ TAÁM LOØNG CUÛA NHAØ VAÊN KIM LAÂN 1.1 . Hieän thöïc veà laøng queâ Vieät Nam vaø ngöôøi lao ñoäng ngheøo. Xaõ hoäi Vieät Nam nhöõng naêm 1940 – 1945 coù raát nhieàu bieán ñoäng. Ñaây laø thôøi kì tieàn khôûi nghiaõ, laø ñeâm tröôùc cuûa Caùch maïng thaùng Taùm. Hôn nöõa, Nhaät nhaûy vaøo Ñoâng Döông caáu keát vôùi Phaùp ñaøn aùp phong traøo caùch maïng, boùc loät noâng daân neân maâu thuaãn vaø ñaáu tranh giai caáp trong xaõ hoäi trôû neân gay gaét, quyeát lieät. Hoaøn caûnh lòch söû - xaõ hoäi ñaày bieán ñoäng aáy ñaõ taùc ñoäng lôùn vaøo taát caû caùc khuynh höôùng vaên hoïc, trong ñoù coù vaên hoïc hieän thöïc. Thôøi kì naøy, caùc nhaø vaên hieän thöïc khoâng theå phaûn aùnh xaõ hoäi moät caùch tröïc dieän maø phaûi löaï choïn caùch ñi rieâng : vieát veà phong tuïc, taäp quaùn ñòa phöông, ñi saâu vaøo moái quan heä laøng xoùm, gia ñình vôùi nhöõng caâu chuyeän thöôøng ngaøy, thoâng qua soá phaän caù nhaân khaùm phaù theá giôùi noäi taâm con ngöôøi. Beân caïnh nhöõng caây buùt giaø daën nhö Ngoâ Taát Toá, Nguyeãn Coâng Hoan, Vuõ Troïng Phuïng, treân vaên ñaøn ñaõ xuaát hieän moät ñoäi nguõ nhaø vaên treû nhö Nam Cao, Nguyeân Hoàng, Buøi Hieån, Tam Kính, Phi Vaân, Maïnh Phuù Töù, Toâ Hoaøi vaø Kim Laân….… Tuy nhieân, moãi nhaø vaên ôû moãi hoaøn caûnh, chòu söï aûnh höôûng cuûa chuû nghóa Maùc- Leâ Nin ôû möùc ñoä khaùc nhau, coù caùch nhìn, caùch caûm khaùc nhau. Do ñoù, caùc nhaø vaên khi vieát veà cuoäc soáng cuûa daân queâ ñeàu coù nhöõng caùch tieáp caän rieâng reõ. Caùc nhaø vaên treân moãi ngöôøi moät veû ñaõ ñem laïi söï phong phuù ña daïng vaø nhieàu maøu saéc môùi cho vaên hoïc hieän thöïc 1940- 1945. Kim Laân cuõng choïn vaø vieát veà ñôøi soáng cuûa noâng thoân Vieät Nam nhöng oâng khoâng daãm ñaïp leân loái moøn xöa cuõ maø nhöõng ñaøn anh nhö Ngoâ Taát Toá, Nguyeãn Coâng Hoan ñaõ ñi. Kim Laân chuû yeáu tieáp caän laøng queâ töø bình dieän phong tuïc, sinh hoaït vaên hoaù vaø 11 nhöõng caâu chuyeän bình dò haèng ngaøy. Nhaø vaên ñaõ coù nhöõng trang vieát moâ taû raát chaân thöïc, tinh teá vaø soáng ñoäng nhöõng thuaàn phong myõ tuïc cuûa ngöôøi laøng queâ sau luyõ tre laøng. OÂng ñaõ laøm cho truyeän ngaén cuûa mình coù caùch haáp daãn rieâng töø chính nhöõng khaùm phaù caùc giaù trò vaên hoaù coå truyeàn cuûa vuøng ñaát Kinh Baéc, queâ höông oâng. 1.1.1. Phong tuïc vaø sinh hoaït vaên hoaù laøng queâ Baát kì moät nhaø vaên naøo khi vieát veà hieän thöïc laøng queâ khoâng nhieàu thì ít ñeàu ñeà caäp, mieâu taû ñeán nhöõng yeáu toá phong tuïc, sinh hoaït vaên hoùa laøng xaõ. Bôûi vì phong tuïc taäp quaùn laø caùi ñôøi thöôøng, laø ñôøi soáng tinh thaàn toàn taïi vaø chi phoái cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân queâ trong suoát chieàu daøi cuûa thôøi gian, chieàu roäng cuûa khoâng gian. Trong vaên hoïc hieän thöïc Vieät Nam tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, ngöôøi ñoïc raát thuù vò khi tìm thaáy nhöõng neùt vaên hoùa rieâng bieät, nhöõng phong tuïc taäp quaùn mang ñaäm saéc maøu ñòa phöông trong caùc taùc phaåm vaên hoïc. Ñoù laø moät Haûi Phoøng naùo nhieät trong taùc phaåm cuûa Nguyeân Hoàng; moät vuøng ven ñoâ Haø Noäi cuûa nhaø vaên Toâ Hoaøi; moät Buøi Hieån vôùi taäp tuïc coå huû cuûa ngöôøi daân chaøi xöù Ngheä; moät xöù Hueá moäng mô, dòu daøng, vôùi gioïng hoø ngoït ngaøo cuûa nhaø vaên Thanh Tònh vaø moät vuøng sình laày taän cuøng phía Nam Toå quoác cuûa Phi Vaân. Kim Laân cuõng goùp moät maûng maøu vaøo böùc tranh phong tuïc daân toäc baèng nhöõng neùt vaên hoùa ñaëc tröng ñaäm maøu saéc daân gian töø chính cuoäc soáng, sinh hoaït thöôøng ngaøy cuûa xöù sôû Kinh Baéc queâ höông oâng. Truyeän ngaén Kim Laân ñaõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc nhöõng thuù vò baát ngôø vaø ñoäc ñaùo. Tieáp caän hieän thöïc laøng queâ töø höôùng phong tuïc, oâng ñaõ ñöa nhöõng chuyeän haøng ngaøy, nhöõng sinh hoaït vaên hoùa bình dò vaø caû nhöõng thoùi tuïc voán coù cuûa laøng queâ nghìn ñôøi trôû thaønh ñoái töôïng phaûn aùnh vaø khaùm phaù trong truyeän ngaén cuûa mình. Coù theå noùi tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, Kim Laân ñaõ khaúng ñònh mình treân vaên ñaøn baèng nhöõng truyeän ngaén vieát veà phong tuïc, sinh hoaït vaên hoaù laøng queâ. Chính söï tieáp caän naøy ñaõ theå hieän yù thöùc ngheä thuaät saâu saéc cuûa nhaø vaên. YÙ thöùc veà giaù trò vaên hoùa coå truyeàn, yù thöùc baûo veä, ngôïi ca vaø toân vinh söùc soáng, söùc maïnh cuûa vaên hoùa daân toäc Vieät Nam. 12 Ngöôøi Vieät khoâng ai khoâng bieát söï tích caây neâu nhöng taäp tuïc ñuoåi taø tröø ma soáng ñoäng, töôi roùi saéc maøu daân gian chæ coù theå ñöôïc thöôûng laõm qua trang vieát cuûa Kim Laân. Truyeän ngaén Ñuoåi taø, ngay töïa ñeà cuõng ñaõ gôïi leân söï toø moø veà moät taäp tuïc kì laï, ngoä nghónh nhöng laïi raát quen thuoäc cuûa cö daân ñoàng baèng Baéc boä. Baèng söï quan saùt saéc saûo, caùi nhìn hoùm hænh vaø caûm thoâng, Kim Laân döôøng nhö hoaù thaân vaøo trang vieát. OÂng mieâu taû khaù tæ mæ, töôøng taän töø vieäc saép ñaët ñoà leã cuùng teá cho ñeán vieäc tieán haønh leã nghi. Vieäc ñuoåi taø haøng naêm “coù aûnh höôûng ñeán söï thònh ñaït, suy vi cuûa daân laøng sang naêm môùi tôùi ñaây”. Roõ raøng ñaây laø moät thuaàn phong mó tuïc vì moät muïc ñích cao caû, theå hieän öôùc muoán veà moät cuoäc soáng bình an, thònh vöôïng trong töông lai. Moät taäp tuïc ñaõ trôû thaønh coá höõu maø daân laøng ai cuõng vui veû ñoùng goùp thì taäp tuïc ñoù ñaõ gaén boù, aên saâu baùm reã vaøo ñôøi soáng taâm linh, ñôøi soáng tinh thaàn cuûa ngöôøi daân queâ. Chaúng theá maø khi buoåi leã tieán haønh, moïi ngöôøi ñeàu haøo höùng tham gia “oâng Töï Naêm caàm caønh phan chaïy ra ñöôøng caùi. Boán caäu nhaø oaûn vôùi boán chieác buøa caùi cuõng leõo ñeõo theo sau. Maáy baùc tuaàn vöøa quaát vöøa neùm gaïo muoái ñuoåi. Treû con, ngöôøi lôùn aø aø theo sau reo hoø aàm ó. Coù ngöôøi löôïm ñaát, gaïch neùm theo sau. Hoï tin nhö theá laø ñang truïc ma ñoùi, ma khaùt ra khoûi laøng, naêm môùi tôùi ñaây daân laøng laøm aên môùi thònh ñaït ” [62, 133]. Ñuoåi taø khoâng phaûi laø moät truyeän ngaén coù ñeà taøi phuïc coå nhö Buùt nghieân cuûa Chu Thieân, Thanh ñaïm cuûa Nguyeãn Coâng Hoan cuõng khoâng phaûi laø taùc phaåm coù yù nghóa ñaû phaù huû tuïc nhö Vieäc laøng, Taäp aùn caùi ñình cuûa Ngoâ Taát Toá. Caùi hay cuûa truyeän ngaén Ñuoåi taø chính laø taäp tuïc ñoäc ñaùo ñöôïc Kim Laân mieâu taû gaén lieàn vôùi nieàm vui, noãi haùo höùc trong khoâng khí thieâng lieâng ñoùn teát coå truyeàn cuûa daân toäc “Moïi ngöôøi nhö yeân laëng kính caån ñoùn chôø caùi naêm môùi rôõ raøng”. Yeâu queâ höông, gaén boù vaø töï haøo veà queâ höông, nhaø vaên Kim Laân ñaõ hieåu heát yù nghóa saâu saéc cuûa teát Nguyeân ñaùn ñoái vôùi moãi ngöôøi daân ñaát Vieät. Teát laø khoaûng thôøi gian theå hieän ñôøi soáng taâm linh trong quan nieäm tín ngöôõng ña thaàn cuûa ngöôøi Vieät. Vieäc ñuoåi taø ñaàu naêm laø moät thuaàn phong mó tuïc coù yù nghóa nhaân vaên cao caû, laø sôïi daây voâ hình gaén keát tình caûm cuûa caùc thaønh vieân 13 trong coäng ñoàng vôùi moät nieàm tin thieâng lieâng khoâng theå thieáu trong ñôøi soáng tinh thaàn cuûa ngöôøi daân queâ. Ñi vaøo hieän thöïc laøng queâ töø bình dieän phong tuïc, Kim Laân ñaõ tieáp caän vôùi con ngöôøi laøng queâ mang baûn saéc vaên hoùa laøng truyeàn thoáng. Hình aûnh ngöôøi noâng daân treân trang vieát cuûa Kim Laân khaùc xa vôùi hình aûnh ngöôøi noâng daân döôùi ngoøi buùt mieâu taû cuûa Töï löïc Vaên ñoaøn. Hoï khoâng phaûi laø nhöõng con ngöôøi ngheøo ñoùi ñeán möùc ngu doát, baån thæu nhö Nhaát Linh ñaõ vieát trong Hai veû ñeïp: “Moãi laàn nhìn nhöõng ngöôøi nhaø queâ nhem nhuoám ngoài beät xuoáng ñaát, beân nhöõng ñoáng raùc hoâi haùm, haøng baùn leøo teøo maáy thöù quaø vaët baån thæu, ñaày caùt buïi vaø moãi laàn ngöûi thaáy muøi quaàn aùo, muøi moà hoâi ngöôøi laãn vôùi traêm nghìn thöùc muøi khaùc ôû caùc haøng xoâng leân, Doaõn coù caùi caûm töôûng khoù chòu veà söï baát di baát dòch cuûa nhöõng xaõ hoäi queâ, bao giôø cuõng khoán naïn, cuõng xô xaùc”. Ñoù laø caùi nhìn mieät thò coù pha chuùt thöông haïi cuûa taùc giaû Töï löïc Vaên ñoaøn. Nhöõng ngöôøi voán laø caùc nhaø vaên Taây hoïc, soáng vaø lôùn leân ôû ñoâ thò, traùch sao ñöôïc khi hoï coù caùi nhìn phieán dieän nhö theá ñoái vôùi ngöôøi noâng daân. Do vaäy tieåu thuyeát luaän ñeà maø hoï ñöa ra cuõng chæ mang tính chaát caûi löông nöûa vôøi. Vôùi Kim Laân thì hoaøn toaøn khaùc, oâng vieát veà ngöôøi noâng daân baèng nhöõng tình caûm chaân thaät, tha thieát cuûa “ngöôøi con voán sinh ra töø ñoàng ruoäng”. Ngöôøi noâng daân treân trang vieát cuûa Kim Laân khoâng chæ laø ngöôøi lao ñoäng suoát ngaøy “ñaàu taét maët toái”, “caøy saâu cuoác baãm” maø hoï coøn laø nhöõng con ngöôøi thoâng minh, taøi hoa, say meâ, vui nhoän trong nhöõng sinh hoaït vaên hoaù, nhöõng thuù chôi laønh maïnh choán höông thoân. Khaùc vôùi nhöõng nhaø vaên cuõng vieát veà phong tuïc nhö Ngoâ Taát Toá, Nguyeãn Coâng Hoan, Buøi Hieån, truyeän ngaén Kim Laân trình baøy mieâu taû nhöõng sinh hoaït vaên hoùa ngoä nghónh, ñaùng yeâu. ÔÛ ñoù ngöôøi ñoïc khoâng baét gaëp caùi lo aâu, sôïï haõi vì gaùnh naëng cuûa leä laøng, cuûa huû tuïc. Ngöôøi noâng daân hoøa vui vaøo khoâng khí töng böøng cuûa leã hoäi, ñình ñaùm ñeå queân heát moïi aâu lo, vaát vaû cuûa cuoäc soáng thöôøng ngaøy. Ñoïc truyeän ngaén Caàu ñaùnh vaät, Thöôïng töôùng Traàn Quag Khaûi - Traïng vaät, OÂng Caûn Nguõ, ngöôøi ñoïc caûm nhaän moät khoâng khí laøng queâ nhoän nhòp, vui töôi khaùc xa vôùi 14 laøng queâ nhaøn nhaït buoàn thöôøng thaáy trong caùc taùc phaåm cuûa Khaùi Höng, Nhaát Linh. Vôùi taøi vieát truyeän ngaén cuûa mình, Kim Laân ñaõ giôùi thieäu ñeán baïn ñoïc nhöõng chieâu voõ ñeïp, theá voõ hay cuûa moân ñaáu vaät coå truyeàn daân toäc. Hoøa mình vaøo khoâng khí leã hoäi naùo nöùc, soâi ñoäng ñeå thöôûng laõm, ñeå bình xeùt. Hoäi vaät toå chöùc ôû Kinh ñoâ thì: “côø xí, taøn quaït rôïp trôøi. Nam phuï laõo aáu ñöùng vaây quanh xem ñoâng nhö kieán coû” [62,118]. Hoäi vaät ôû laøng tænh cuõng ñoâng vui roän raøng: “Tieáng troáng vaät noåi leân doàn daäp. Ngöôøi töù xöù ñoå veà ñoâng nhö nöôùc chaûy. Ngöôøi ta chen laán nhau, quaây kín quanh sôùi vaät” [62, 287]. Neáu tranh daân gian ñaáu vaät cuûa laøng Ñoâng Hoà laø böùc tranh tónh thì nhöõng trang vieát cuûa Kim Laân veà moân vaät laïi laø böùc tranh ñoäng, röïc rôõ saéc maøu daân gian, roän raõ aâm thanh, ña daïng veà goùc caïnh: “Döôùi maùi tam quan ñeàn, nhöõng vuoâng nhieãu ñieàu bay ñoû röïc. Caùc ñoâ vaät trong tænh côûi traàn ñoùng khoá ngoài hai beân xôùi. Treân theàm cao, oâng Caûn Nguõ ngoài xeáp baèng treân chieác chieáu ñaäu traéng caïp ñieàu. Ngöôøi oâng ñoû nhö ñoàng tuï, to lôùn, laãm lieät. Ñaàu oâng buoäc moät vuoâng maøu xanh luïc giöõ toùc, mình traàn ñoùng khoá, bao khaên vaét ” [62,288]. Khoâng chæ mieâu taû chaân thöïc, soáng ñoäng caùch thöùc, trang phuïc maø Kim Laân coøn am hieåu caû cöû chæ, haønh ñoäng ñaày khí khaùi cuûa ñoâ vaät:“böôùc ra sôùi, xoùc laïi maûnh khoá nhieãu xanh, tieán leân theàm tam ñeàn, giô baøn tay thoâ vuïng vuoát daøi treân maáy vuoâng giaûi nhaát, mieäng cöøôi raát töôi ” [62, 288] laø daáu hieäu thaùch thöùc, quyeát taâm giaønh giaûi cuûa ñoâ vaät tröôùc khi vaøo keøo. Neáu ngoøi buùt Nam Cao chuû yeáu thieân veà keå hôn laø mieâu taû, Thaïch Lam ngöôïc laïi taû nhieàu hôn keå, thì Kim Laân laïi kheùo leùo haøi hoaø vöøa taû vöøa keå. Nhöõng keo vaät ñeïp ._. maét, nhöõng theá vaät baát ngôø hoài hoäp ñöôïc Kim Laân mieâu taû nhö khaéc nhö chaïm. Ngoøi buùt cuûa Kim Laân nhö moät oáng kính quay caän caûnh roõ neùt ñeán töøng chi tieát: “ Quaém Ñen nhö con caét luoàn qua hai caùnh tay oâng Caûn Nguõ oâm laáy moät beân chaân oâng boùc leân. Nhöng oâng Caûn Nguõ vaãn ñöùng nghieâng mình nhìn Quaém Ñen moà hoâi moà keâ nheã nhaïi döôùi chaân. Luùc laâu, oâng môùi thoø tay naém laáy khoá Quaém Ñen nhaác boãng anh ta leân, coi nheï nhö ta giô moät con eách coù buoäc sôïi rôm ngang buïng vaäy” [62,290]. Möôïn ngoân ngöõ ñieän aûnh, Kim Laân ñaõ laøm soáng daäy trong loøng ngöôøi ñoïc nhöõng caûm giaùc hoài hoäp lo 15 aâu, möøng vui nhö ñang tröïc tieáp tham gia coå vuõ cho nhöõng keo vaät ñeïp maét. Taùc giaû nhö hoaù thaân vaøo nhöõng ñoâ vaät ñeå ñem tôùi nhöõng caûm nhaän raát thöïc: “Traïng Saëc luùng tuùng xoay xoaû. Chæ moät luùc laø uø tai hoa maét. Moà hoâi ñoå ra nhö taém. Chaân tay cuoáng quyùt, ñaùnh gôõ laïo chaïo. Traïng Keá nhanh cô hoäi ñöa tay phaûi leân baáu chaët laáy quai xanh, coøn tay traùi vít gaùy keû ñòch ghìm xuoáng. Traïng Saëc vuøng vaãy coá gôõ nhöng khoâng sao thoaùt ñöôïc naêm ngoùn tay nhö theùp nguoäi keïp chaët laáy xöông quai xanh. Da deû traïng Saëc taùi daàn taùi daàn vaø toaøn thaân run leân baàn baät” [62, 120]. Khoâng am hieåu vaø yeâu moân vaät truyeàn thoáng, taùc giaû khoù coù theå mieâu taû ñöôïc nhö theá! Traân troïng naâng niu caùc giaù trò vaên hoaù coå truyeàn, Kim Laân khoâng theå ñeå maát ñi nhöõng thuù chôi laønh maïnh, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc. Nhöõng truyeän ngaén Kim Laân vieát veà moân voõ vaät nhö moùn quaø queâ giuùp baïn ñoïc thöôõng laõm moät thuù chôi daân daõ cuûa ngöôøi Vieät, vöøa ñeå coå vuõ khích leä cho moân vaät coå truyeàn cuûa daân toäc. Truyeän Caàu ñaùnh vaät, Thöôïng töôùng Traàn Quang Khaûi – Traïng vaät, OÂng Caûn Nguõ laø nhöõng truyeän ngaén Kim Laân laáy caûm höùng töø ñeà taøi lòch söû, vôùi tinh thaàn suy toân nhöõng gía trò vaên hoùa daân gian ñaäm maøu saéc daân toäc. Caùch khai thaùc truyeän thoâng minh, taøi hoa, keát hôïp haøi hoaø giöõa quùa khöù vaø hieän ñaïi, ngoân töø vöøa trau chuoát, vöøa giaûn dò bình daân ñaõ ñem ñeán cho nhöõng truyeän ngaén treân cuûa Kim Laân veû ñeïp rieâng ñoäc ñaùo. Kim Laân laø ngöôøi con cuûa xöù sôû Kinh Baéc, ñöôïc thuï höôûng vaø nuoâi döôõng bôûi doøng söõa ngoït cuûa vaên hoùa laøng queâ, yù thöùc veà giaù trò vaên hoaù coå truyeàn luoân tuoân chaûy trong saùng taùc cuûa oâng. Kim Laân hieåu vieäc caàn phaûi laøm ñeå giöõ gìn vaø phaùt huy vaên hoaù coå truyeàn cuûa daân toäc. Ngoaøi nhöõng truyeän ngaén vieát veà ñaùnh vaät, Kim Laân ñi saâu theå hieän nhöõng thuaàn phong mó tuïc qua nhöõng thuù chôi ñoàng queâ khaùc nhö: troàng caây caûnh, nuoâi gaø choïi, thaû chim boà caâu v.v… Coù theå noùi caùc truyeän ngaén Ñoâi chim thaønh, Con maõ maùi, Choù saên laø nhöõng truyeän ngaén thaønh coâng nhaát vieát veà ñeà taøi naøy. Nhaän xeùt nhöõng truyeän ngaén vieát veà caùc thuù chôi cuûa Kim Laân, nhaø nghieân cöùu vaên hoïc Traàn Höõu Taù trong Töø ñieån Vaên hoïc khaúng ñònh: “Tuy nghieâng nhieàu veà phía phong tuïc, trình baøy caën keõ nhöõng thuù chôi laønh maïnh nhöng vaãn bieåu hieän moät phaàn veû 16 ñeïp taâm hoàn cuûa ngöôøi daân tröôùc Caùch maïng- nhöõng ngöôøi soáng cöïc nhoïc, khoå ngheøo nhöng vaãn yeâu ñôøi, trong saùng, thoâng minh vaø taøi hoa” [113,360]. Truyeän ngaén vieát veà phong tuïc vaø caùc thuù tieâu khieån neáu khoâng kheùo seõ deã sa vaøo nhöõng trang khaûo cöùu. Khaùc vôùi Toan Aùnh, Kim Laân khoâng khaûo saùt phong tuïc maø moâ taû phong tuïc baèng con maét cuaû moät nhaø vaên. Ñaèng sau nhöõng sinh hoaït vaên hoùa, nhöõng thuù chôi ñoàng queâ laø cuoäc soáng sinh ñoäng nhö voán coù, chaèng chòt nhieàu moái quan heä trong coäng ñoàng laøng xaõ. Truyeän ngaén Kim Laân vieát veà ñeà taøi treân mang phong vò rieâng ñoäc ñaùo, haáp daãn bôûi vì trong ñoù coøn coù söï thaáp thoaùng, aån hieän “caùi toâi” nhaø vaên taøi hoa, thoâng minh hoùm hænh. Trong An ninh cuoái thaùng soá 34 – naêm 2004, traû lôøi phoûng vaán baùo chí, Kim Laân cho raèng: “Tröôùc toâi cöù nghó nhöõng truyeän maø toâi vieát coù tính chaát xaõ hoäi thì toâi cho laø hay. Coøn nhöõng truyeän maø vieát nhöõng caùi chôi chim, chôi gaø, chôi choù saên, chôi naøy noï laø khoâng hay. Theá nhöng, baây giôø toâi ñoïc laïi caùi mình vieát veà chim, veà choù laïi töû teá vì mình hieåu noù vaø yeâu noù”. Thaät vaäy, truyeän vieát veà thuaàn phong mó tuïc qua caùc thuù chôi ñoàng queâ, Kim Laân vieát baèng taát caû voán soáng daøy daën, söï taøi hoa vaø ñam meâ nhieät tình cuûa mình. Nhaø vaên hoùa thaân, nhaäp vai vaøo nhaân vaät khaù taøi tình khieán ngöôøi ñoïc baên khoaên töï hoûi ñaâu laø nhaân vaät, ñaâu laø nhaø vaên? ÔÛ truyeän ngaén Con maõ maùi, laø hình aûnh oâng caû Chuaån - moät nhaø nho ngheøo “danh lôïi baát nhö nhaøn” yeâu thích thuù chôi caây caûnh nhaøn nhaõ thanh tao. Tuy gia caûnh ngheøo tuùng, chæ coù moät “maûnh saân nhoû, ba gian nhaø tranh luïp xuïp” nhöng “baàn thanh coøn hôn troïc phuù”. Vôùi baøn tay kheùo leùo, oùc thaåm mó vaø taøi saùng taïo, oâng ñaõ taïo neân “moät hoøn non boä saàn suøi, gaân guoác. Coû toùc tieân moïc um tuøm giöõ moät veû hoang vu, bí maät ñoái vôùi boïn ngöôøi saønh nhoû beù ñaët theo ñieån tích. Naøo chuøa, naøo thaùp, caàu, quaùn cheânh veânh hieåm trôû, naøo ngö, tieàu, canh, ñoäc, caàm kì thi töûu, naøo Baù Nha ngoä Töû Kì, taát caû nguï moät veû an nhaøn thö thaùi, gaùc ñöôøng danh lôïi ra ngoaøi” [62,58]. Moät theá giôùi aûo nhöng sinh ñoäng kì thuù. Sôn, thuyû, canh, tieàu, ngö, ñoäc, caän keà sum vaày beân nhau. Caûnh vaät daãu voâ tri voâ giaùc nhöng soáng ñoäng bôûi göûi gaém vaøo ñoù taâm hoàn tình caûm cuûa chuû nhaân. Caû Chuaån neáu khoâng coù taâm hoàn ngheä só yeâu caùi ñeïp, am hieåu ngheä thuaät thì laøm sao coù 17 theå taïo neân ñöôïc moät hoøn non boä ñeïp nhö theá. Roài laïi coøn taïo moät daùng caây “kieåu long cuoán thuyû” maø ai cuõng traàm troà thaùn phuïc. Trong truyeän ngaén cuûa Kim Laân, ta baét gaëp hình aûnh ngöôøi noâng daân khoâng chæ bieát “caøy saâu cuoác baãm” vì côm no aùo aám maø ôû hoï coøn daäy leân moät khaùt voïng maõnh lieät veà cuoäc soáng tinh thaàn phong phuù, laønh maïnh vaø töôi ñeïp. Cuoäc soáng trôû neân ñaùng yeâu, coù yù nghóa hôn khi Caû Chuaån, Tröôûng Thuaän, Caû Noäi ñaët heát nieàm tin vaøo thuù chôi caàu kì, coâng phu cuûa mình. OÂng Caû Chuaån “meâ thích gaø choïi suoát ngaøy chæ laên loùc vôùi gaø”, Caû Noäi “noåi tieáng laø tay chôi choù saên laõo luyeän” coøn Tröôûng Thuaän thì kheùo leùo taøi hoa trong caùch nuoâi vaø thaû chim boà caâu. Döôøng nhö nhöõng ngöôøi noâng daân naøy ñaõ göûi gaém taát caû nieàm vui, noãi buoàn vaøo caùc thuù chôi tao nhaõ, laønh maïnh nhö nhöõng ngheä só trong saùng taïo ngheä thuaät. Cuï Tuù, oâng Tröôûng Thuaän tinh töøông, taøi ngheä ngay töø vieäc löïa choïn gioáng chim hay: “Tinh! Tröôûng Thuaän tinh laém! Caøo bò aáy khaùp vôùi nhau khoâng taùch ra ñöôïc. Ngöøng moät chuùt, cuï Tuù tieáp: Phaøm giaû caùi gioáng chim Vaên Giaøng naøy cöù con naøo “caøo” nhoïn laø bay cao, con naøo “bò” to laø ñoâng ñen. Ñoâi chim naøy ñöôïc caû “caøo” laãn “bò” [62,36]. Söï khen thöôûng, thaùn phuïc cuûa cuï Tuù chính laø söï ñoàng ñieäu cuûa nhaân vaät cuï Tuù, oâng Tröôûng thuaän vaø caû nhaø vaên Kim Laân. Hoï gaëp nhau ôû ñieåm chung ñeàu say meâ, taøi hoa, am hieåu töôøng taän thuù chôi tao nhaõ. Chæ ngaém nhìn maõ beân ngoaøi cuûa ñoâi chim maø bieát ñöôïc loái bay, caùi hay caùi dôû cuûa gioáng chim Vaên Giaøng. Chôi chim boà caâu ñoøi hoûi ngöôøi chôi phaûi laø ngöôøi kieân nhaãn, lanh leï, kheùo leùo. Haõy quan saùt caùch thaû chim cuûa Tröôûng Thuaän: “Ñaët loàng chim xuoáng veä ñöôøng, oâng Tröôûng côûi daây, ruùt oáng nöôùc ñaâu ñaáy, roài môùi quaøy tay ra sau löng ruùt chieác quaït caïp quaàn, se seõ ñaäp vaøo nan loàng. Ñaøn chim xoâ veà moät phía. Ñaäp maïnh theâm maáy chieác nöõa, oâng môû baät naép leân. Ñaøn chim bay ra moät loaït, caùnh voã phanh phaùch” [62, 39]. Baèng söï quan saùt vaø voán soáng thöïc teá, Kim Laân ñaõ cho ngöôøi ñoïc thaáy ñöôïc söï ñieäu ngheä, kheùo leùo trong caùch thaû chim cuûa Caû Thuaän. Bôûi neáu khoâng bieát caùch thaû“moät hai con chim seõ bò vöôùng vaøo loàng hoaëc do chuû nhaân ñaäp maïnh vaøo loàng, con chim coù 18 theå bò choaùng vaùng ñöùng laïi ôû ñeá loàng khoâng bay kòp theo ñaøn, leõ taát nhieân ñaøn chim naøy khoâng bao giôø truùng giaûi” [1,198]. Thaû chim boà caâu laø moät thuù chôi coù töø xa xöa. Caùc cuï ta ngaøy xöa yeâu chuoäng thuù thaû chim boà caâu vì chuùng laø loaïi “nghóa ñieåu” trung thaønh, coù tình coù nghóa. Hoäi thi thaû chim boà caâu laø moät thuù chôi ñoàng queâ coù yù nghóa giaùo duïc saâu saéc vaø teá nhò veà tinh thaàn taäp theå, veà ñöùc tính chung thuyû cuûa con ngöôøi. Vì leõ ñoù Kim Laân say meâ vaø muoán san seû nieàm ñam meâ aáy ñeå moïi ngöôøi cuøng thöôûng thöùc veà thuù chôi thanh tao naøy. Xöa nay, trong caùc taùc phaåm vieát veà noâng thoân Vieät Nam, ngöôøi ñoïc thöôøng chæ thaáy hình aûnh ngöôøi noâng daân lam luõ, ngheøo khoå vaø doát naùt. Beân caïnh cuoäc soáng ñoùi ngheøo cuûa hoï, Kim Laân phaùt hieän ra ñôøi soáng tinh thaàn phong phuù, laønh maïnh cuûa hoï. Nhaø vaên khoâng heà toâ hoàng, trau chuoát hình aûnh ngöôøi noâng daân treân trang vieát cuûa mình. OÂng vieát raát thaät veà hoï nhö vieát veà chính baûn thaân mình. Kim Laân vieát töø voán soáng, söï am hieåu, gaén boù gaàn guõi cuûa moät ngöôøi con laøng queâ vôùi nhöõng ngöôøi laøng queâ. Coù theå noùi, Kim Laân laø caây buùt truyeän ngaén gaén boù saâu saéc vaø am hieâuû töôøng taän cuoäc soáng noâng thoân, truyeän cuûa oâng thöôøng giaøu chaát lieäu hieän thöïc. Caûnh noâng thoân vôùi khoâng khí sinh hoaït vaên hoaù ñaàm aám, ñaäm ñaø tình laøng nghóa xoùm hieän leân bình dò trong töøng trang vieát cuûa oâng. Ngay sau khi “caùi tieáng quaàn chim cuûa Tröôûng Thuaän aên khao lieân tam truùng, nöùc caû haøng phuû”, daân laøng keùo ñeán nhaø oâng Tröôûng raát ñoâng “hoï cöôøi noùi xoân xao caû naêm gian nhaø khaùch”. Cuõng nhö nhaø Tröôûng Thuaän, nhaø oâng Caû Chuaån tröôùc khi chuaån bò ñem gaø ñi thi “hoäi Nhaân Thoï”cuõng nöôøm nöôïp “khaùch moãi luùc moãi theâm ñoâng”. Gian nhaø tuy luïp xuïp, chaät choäi nhöng vui veû oàn aøo “tieáng cöôøi, tieáng noùi xoân xao aàm ó”. Daãu cuoäc soáng coøn nhieàu thieáu thoán, vaát vaû nhöng ñôøi soáng tinh thaàn cuûa ngöôøi daân queâ thaät phong phuù, töôi taén. Hoï coù theå ngoài “ngöûa maët leân trôøi xem meâ man” vaø say söa ngaém nhìn ñaøn chim bay “queân caû söùc noùng thieâu ngöôøi cuûa tröa muøa haï”. Hoï coù theå maûi meâ baøn taùn chuyeän choïn gaø, chaêm gaø, luyeän gaø trong moät khoâng khí vui veû, gioøn giaõ tieáng cöôøi hoùm hænh: “ Con saùm mieán hoàng môùi thích chöù. Cheát! Noù ñaù cöù vun vuùt “lieân chi thanh nguyeät chi coâng”. Nhaéc chaân leân laø 19 thaønh caàn cao. Ñaàu cong thon thon neù ñoøn raát taøi,… chao beân naøy! Chao beân naøy! Cöù thoaên thoaét ! Coi söôùng laï !” [62,85]. ÔÛ ñaây, ngöôøi ñoïc baét gaëp trong trang vieát cuûa Kim Laân hình aûnh ngöôøi noâng daân hieàn laønh, chaát phaùc nhöng khoâng keùm phaàn thoâng minh, taøi hoa vaø dí doûm. Tieáp caän hieän thöïc laøng queâ töø bình dieän phong tuïc, Kim Laân ñaõ khaúng ñònh söùc soáng cuûa truyeàn thoáng ñaïo lyù daân toäc qua nhöõng sinh hoaït vaên hoaù laøng queâ. Kim Laân hieåu raèng neàn taûng gia ñình laø goác reã, laø ñieàu kieän ñeå ngöôøi daân queâ thöïc söï soáng vôùi nieàm vui cuûa chính mình qua nhöõng thuù chôi tao nhaõ. ÔÛ truyeän Con maõ maùi, neáu khoâng coù söï chòu thöông chòu khoù cuûa baø Caû vaø coâ Töôûng thì laøm sao oâng Caû Chuaån “meâ gaø choïi” soáng heát mình cho thuù chôi aáy. Hình aûnh baø Caû Chuaån khoâng khoûi laøm ngöôøi ñoïc lieân töôûng ñeán hình aûnh ngöôøi vôï chu toaøn, ñaûm ñang “nuoâi ñuû naêm con vôùi moät choàng” cuûa Tuù Xöông. Trong hôn 37 trang saùch cuûa truyeän, Kim Laân chæ daønh moät caâu noùi veà baø: “Ñaàu toái maët taét, ngöôïc xuoâi taàn taûo laáy tieàn veà nuoâi gia ñình”[62,60]. Chæ moät caâu cuõng ñuû ca ngôïi ñöùc tính chòu thöông chòu khoù, caàn maãn cuûa baø Caû Chuaån. Vôùi phong caùch cuûa moät nhaø vaên phong tuïc, Kim Laân hieåu raát roõ caùi tình, caùi coäi reã laâu beàn trong truyeàn thoáng tình caûm, ñaïo lyù phu theâ cuûa ngöôøi Vieät. Neáu khoâng coù söï taän tuïy, hi sinh cuûa vôï laøm sao Caû Chuaån thaûnh thôi ñeå tieâu khieån beân caây caûnh vaø thuù choïi gaø. ÔÛ truyeän Ñoâi chim thaønh, baø Tröôûng Thuaän cuõng vaäy, chöa bao giôø than vaõn tröôùc thuù chôi chim boà caâu ñeán queân aên, queân nghæ cuûa Caû Thuaän. Neáu coù cuõng chæ moät caâu traùch moùc nheï nhaøng, chöùa chan tình yeâu thöông daønh cho choàng: “Chim vôùi chaû coø. Ñaøy naéng suoát ngaøy, khoâng traùch caûm ñöôïc!”[62.47] Töø tình caûm, quan heä trong gia ñình, Kim Laân ñi saâu khaùm phaù tình caûm coäng ñoàng, tình laøng nghóa xoùm voán beàn chaët cuûa ngöôøi noâng daân ôû laøng queâ qua hoäi heø vaø nhöõng thuù vui tieâu khieån. Trong truyeän Ñoâi chim thaønh, oâng Tröôûng Thuaän daãu bieát trôøi hoâm ñoù chaéc seõ coù doâng vì trôøi xaáu “vöøa oi vöøa coù gioù Taây”, tieát trôøi nhö theá neáu thaû chim, möa gioù coù theå laøm ñaøn chim laïc maát. Nhöng vì neå nang tình caûm chaân tình, 20 ngöôõng moä quaàn chim hay cuûa baø con daân laøng, oâng ñaõ “khoâng ngaàn ngaïi thaû ñaøn chim” ñeå moïi ngöôøi ñöôïc thöôûng laõm vaø bình giaù. Vieäc laøm cuûa Caû Chuaån theå hieän neùt ñeïp trong cö xöû thaân tình cuûa ngöôøi daân queâ. Tình caûm toát ñeïp ñoù cuûa ngöôøi laøng queâ ñöôïc Kim Laân theå hieän saéc saûo khoâng phaûi chæ baèng söï quan saùt tinh teá maø baèng caû taâm hoàn vaø traùi tim nhaân haäu cuûa moät ngöôøi con sinh ra töø ñoàng ruoäng. Trong böùc tranh phong tuïc daân gian vôùi nhöõng taäp quaùn ngoä nghónh, nhöõng thuù chôi tao nhaõ nhö ñaùnh vaät, choïi gaø, thaû chim, nhaø vaên Kim Laân ñaõ theå hieän nieàm töï toân, töï haøo veà vaên hoaù coå truyeàn cuûa daân toäc moät caùch kín ñaùo vaø tinh teá. Truyeän ngaén cuûa Kim Laân ñaõ giuùp chuùng ta caûm nhaän saâu saéc veà sôïi daây raøng buoäc giöõa nhöõng thaønh vieân trong coäng ñoàng laøng xaõ qua sinh hoaït vaên hoaù, qua nhöõng phong tuïc taäp quaùn. Ñaây chính laø neùt rieâng ñoäc ñaùo cuûa Kim Laân so vôùi caùc nhaø vaên cuõng tieáp caän laøng queâ töø höôùng phong tuïc. Kim Laân theo thôøi gian, khoâng gian cuûa nhöõng laøng queâ thaân quen ñeå tìm hieåu con ngöôøi, ñôøi soáng tinh thaàn cuûa ngöôøi daân queâ qua loái cuõ neáp xöa nhuaàn nhuïy. Chaúng theá, maø trong lôøi giôùi thieäu Tuyeån taäp Kim Laân, Löõ Huy Nguyeân ñaõ ñaùnh giaù: “Kim Laân laø ngöôøi ñaõ thaønh coâng trong moät loaït truyeän veà thuù chôi. Ñaëc bieät oâng noåi tieáng vôùi caùc truyeän vieát veà phong tuïc laøng queâ” [62,19]. 1.1.2 .Nhöõng maûnh ñôøi “ñaàu thöøa ñuoâi theïo” Con ngöôøi bao giôø cuõng laø ñoái töôïng chính trong taùc phaåm vaên hoïc. Cuoäc soáng thieân hình vaïn traïng, nieàm vui luoân ñi ñoâi vôùi noãi buoàn, aùnh saùng luoân toàn taïi beân caïnh boùng toái vaø caùi xaáu len loûi giöõa caùi toát, haïnh phuùc xen laãn noãi ñau. Vaø nhöõng khoå ñau, baát haïnh cuûa con ngöôøi xöa nay voán laø noãi böùc xuùc lôùn nhaát thoâi thuùc ngöôøi ngheä só caàm buùt. Kim Laân ñaõ böôùc vaøo con ñöôøng vaên hoïc vôùi moät söï thoâi thuùc nhö theá. Khi Kim Laân ñeán vôùi vaên chöông chính laø luùc xaõ hoäi Vieät Nam ngoät ngaït, beá taéc vaø ñaày bieán ñoäng. Ñôøi soáng ngöôøi noâng daân khoán ñoán traêm beà. Naïn ñoùi, naïn söu thueá, luõ luït, haïn haùn, doàn daäp aäp xuoáng thaân phaän beù nhoû cuûa ngöøôi lao ñoäng ngheøo. Xuaát thaân trong 21 moät hoaøn caûnh eùo le, con moät ngöôøi vôï leõ thöù ba ngheøo tuùng, khoâng ruoäng ñaát, laøm thueâ laøm möôùn khaép nôi, Kim Laân yù thöùc raát roõ veà cuoäc soáng moøn moûi, laét lay, cô cöïc cuûa nhöõng ngöôøi lao ñoäng ngheøo tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm. Nhaø vaên chuù taâm vaøo nhöõng caûnh ñôøi cuï theå, choïn moät khoaûng khaéc tieâu bieåu trong cuoäc soáng cuûa nhaân vaät ñeå mieâu taû nhöng chaát lieäu hieän thöïc cöù ngoàn ngoän trong töøng trang vieát cuûa oâng. Kim Laân ñaõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc söï caûm thoâng, tình yeâu thöông xen laãn noãi chua xoùt, ñaéng cay veà thaân phaän cuûa nhöõng con ngöôøi beù nhoû döôùi cheá ñoä cuõ. OÂng thaáy roõ hoï laø: “ Nhöõng con ngöôøi bò caùi ñoùi ngheøo ñoaï ñaày cho ñeán thaønh taøn taät, thaønh ngôù ngaån”. Kim Laân saùng taùc truyeän ngaén cuûa mình baèng caûm höùng daït daøo yeâu thöông cuûa moät traùi tim nhaän haäu vaø taám loøng roäng môû vì nhöõng ngöôøi lao ñoäng ngheøo. Truyeän ngaén cuûa oâng ñuùng nhö lôøi nhaän xeùt cuûa Nguyeãn Ñaêng Maïnh: “Laø nhöõng trang soá phaän cuûa caùc ñaàu thöøa ñuoâi theïo, ñöôïc ñöa töø khaép caùc xoù xænh toái khuaát leân maët giaáy traéng chaát chöùa nhaân theá, nhaân tình” [73,369]. Ñöùa con ngöôøi vôï leõ laø truyeän ngaén ñaàu tay, khaúng ñònh choã ñöùng cuûa nhaø vaên treân vaên ñaøn. Taùc phaåm mang tính chaát töï truyeän. Cuoäc ñôøi ñoùi ngheøo, thaän phaän haåm hiu cuûa meï con Tö chính laø phieân baûn veà cuoäc ñôøi, thaân phaän cuûa hai meï con nhaø vaên. Meï cuûa Tö laø ngöôøi phuï nöõ caàn maãn, chòu thöông chòu khoù nhöng laïi laø naïn nhaân cuûa cheá ñoä ña theâ. Baø laø ngöôøi vôï leõ thöù ba, cuoäc hoân nhaân cuûa baø khoâng coù tình yeâu. Thaân phaän leõ moïn cuûa cheá ñoä ña theâ ñaõ cay cöïc, tuûi nhuïc maø ngay ñeán con caùi hoï cuõng bò ruoàng boû haét huûi. Tö soáng giöõa gia ñình maø nhö khoâng coù gia ñình, anh em, hoï maïc ñeàu thôø ô vôùi Tö. Caùi ñoùi quay, ñoùi quaét khoâng chæ haønh haï Tö veà theå xaùc maø coøn xoaùy saâu vaøo taâm can Tö moät yù nghóa chua chaùt veà thaân phaän beøo boït cuûa mình: “Laøm moät thaèng con ngöôøi vôï leõ, khoâng phaûi vì höông khoùi, chæ laø moät thaèng thöøa trong gia ñình” [62, 27]. Quaû laø cuoäc ñôøi thaät oaùi oaêm ! Hieän thöïc cuoäc soáng luoân hieàn hoøa, öu aùi vôùi moät soá ít ngöôøi giaøu sang nhöng laïi khaéc nghieät, taøn nhaãn vôùi soá ñoâng ngöôøi ngheøo. Chính cuoäc ñôøi khoå ñau, chòu thieät thoøi nhö nhaân vaät trong taùc phaåm töï truyeän naøy, maø 22 Kim Laân ñaõ yù thöùc saâu saéc hôn veà thaân phaän cô cöïc cuûa nhöõng ngöøôi lao ñoäng ngheøo tröôùc Caùch maïng. Töø thaân phaän haåm hiu cuûa meï mình, Kim Laân thaáu hieåu vaø thoâng caûm vôùi soá phaän cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ baát haïnh trong xaõ hoäi cuõ. Hoï laø “noâ leä cuûa noâ leä”, hoï thöôøng laø naïn nhaân cuûa cheá ñoä ña theâ bò töôùc ñoaït quyeàn quyeát ñònh haïnh phuùc cuûa mình. Khoâng chæ nhöõng thaân phaän laøm leõ phaûi chòu thieät thoøi cay ñaéng, maø ngay caû khi laøm vôï caû cuõng phaûi chòu bao nhieâu tuûi nhuïc vì soá phaän haåm hiu. Ñoù laø tình caûnh cuûa Caån trong truyeän ngaén Baø meï Caån. Cuoäc ñôøi choàng con cuûa Caån chòu nhieàu ñau khoå, dôû dang. Ngöôøi ta cöôùi Caån veà khoâng phaûi ñeå laøm vôï, maø thöïc chaát laøm moät con haàu khoâng coâng. Choàng Caån laø: “Moät thaèng beù suùn raêng vaø muõi luùc naøo cuõng chaûy taän moàm”[62, 509]. Suoát ngaøy Caån quaàn quaät, ñaàu taét maët toái lo haàu haï boá meï choàng, chaêm baüm choàng. Ñeán khi choàng trôû thaønh “anh löïc ñieàn, khoeû maïnh” laïi cheâ Caån giaø xaáu xí, “boû ñi cöôùi vôï leõ”. Trong moät laàn, ngoaøi yù muoán, ngöôøi choàng ñaõ ñeå laïi cho Caån moät ñöùa con. Theá laø Caån phaûi chòu bao nhieâu khoå sôû vì ñoøn ghen tuoâng traùi ngöôïc cuûa ngöôøi vôï leõ. Cheá ñoä ña theâ vaø naïn taûo hoân laø caùi aùch ñaõ troùi buoäc cuoäc ñôøi Caån vaøo trong khoå ñau, nhuïc nhaõ. Tieáp noái maïch caûm xuùc veà nhöõng maûnh ñôøi khoå ñau cuûa ngöôøi phuï nöõ laø nhaân vaät coâ Vòa trong truyeän ngaén cuøng teân. Vòa chòu nhieàu thieät thoøi, thieáu thoán tình caûm gia ñình ngay töø luùc coøn beù nhoû. Meï cheát, cha laáy keá maãu. Coâ phaûi soáng kieáp meï gheû con choàng, bò haønh haï khoå sôû “döôùi quyeàn haønh ñoäc aùc” cuûa ngöôøi meï keá. Naêm 10 tuoåi, ngöôøi cha - choã döïa tinh thaàn cuûa coâ cuõng rôøi boû coâ sau moät traän oám ngaõ nöôùc “röøng thieâng nöôùc ñoäc”. Môùi 10 tuoåi ñaàu, coâ bò ñaùnh ñaäp haønh haï “da dieát suoát ngaøy”, côm aên khoâng ñuû no, ñeâm nguû khoâng troøn giaác. May nhôø coù oâng anh hoï ñem veà cöu mang. Roài coâ cuõng coù moät gaùnh haøng xeùn nho nhoû tuy khoâng dö daû cuõng ñuû nuoâi soáng qua ngaøy. Nhöng söï ñôøi naøo ñaâu coù theå bình laëng vôùi nhöõng öôùc muoán, khaùt khao bình dò cuûa coâ. Thieáu thoán tình caûm gia ñình töø thuôû nhoû, coâ khao khaùt moät maùi aám gia ñình. 23 Nhöng coâ ñaõ rôi vaøo baãy tình cuûa moät chaøng hoï Sôû. Cuù soác bò löøa tình ñaõ cöôùp heát ôû coâ caùi xuaân thì tuoåi hai möôi. Coâ trôû neân thaân taøn ma daïi: “Maét traéng daõ giöông leân laïi nhìn xuoáng, da vaøng xuûm baám ra nöôùc. Caùi vaùy ñuïp cuõn côõn ñeå hôû maáy veát choù caén. Nöôùc vaøng ræ ra loang loå ñoïng laïi treân caëp chaân gaày guoäc” [53, 25]. Nhöng naác thang veà cuoäc ñôøi khoå ñau cuûa Vòa chöa döøng laïi ôû ñoù. Sau laàn vaáp ngaõ, coâ ñöôïc gia ñình anh hoï tìm veà lo laéng thuoác thang, coâ luoân coù aûo töôûng ñöôïc laøm vôï Phaùn Ñöôøng, soáng moät cuoäc soáng giaøu sang, haïnh phuùc. Nhöng khaùt khao cuûa coâ cuõng chæ laø moät giaác mô, noù cuõng gioáng nhö lôøi noùi ñuøa cuûa ÖÙng, khoâng bao giôø laø söï thaät. Con ñöôøng tìm ñeán haïnh phuùc gia ñình taét ngaám, coâ trôû neân ñieân daïi. Boä daïng luùc naøo cuõng loâi thoâi leách theách, mieäng ngheâu ngao haùt: “AÊn maøy laø ai ? AÊn maøy laø ta. Ñoùi côm raùch aùo hoaù ra aên maøy, xöø xang xeâ öù ö ...” [ 53,25]. Truyeän keát thuùc trong caùi cheát toäi nghieäp cuûa Vòa treân con ñöôøng kieám tìm haïnh phuùc löùa ñoâi, haïnh phuùc cuûa moät maùi aám gia ñình. Caùi cheát cuûa Vòa nhö moät hoài chuoâng nguyeän caàu haõy ruû loøng yeâu thöông con ngöôøi. Neáu khoâng coù tình yeâu thöông, con ngöôøi seõ deã daøng rôi vaøo hoá thaúm choâng cheânh cuûa caùi cheát maø laèn ranh moûng manh laø kieáp soáng aên maøy lang thang. Coù theå noùi, nhaân vaät nöõ trong truyeän ngaén Kim Laân ñaïi dieän cho nhöõng maûnh ñôøi xoùt xa, cay ñaéng cuûa phuï nöõ noâng thoân bò “quan nieäm”, leà thoùi xaõ hoäi “aên caép” maát baûn ngaõ cuûa mình. Hieän thöïc cuoäc soáng ña daïng phong phuù, neân coù khaù nhieàâu “laùt caét”, khaù nhieàu nhöõng maûnh ñôøi khoå ñau khaùc nhau trong truyeän ngaén Kim Laân. Döôøng nhö caùc nhaân vaät “ñaàu thöøa ñuoâi theïo” ñeàu göûi ñaïi dieän cuûa hoï vaøo trong truyeän ngaén cuûa Kim Laân. ÔÛ truyeän Anh chaøng hieäp só goã nhöõng maûnh ñôøi khoán khoù ñöôïc hieän leân qua gioïng vaên ñaày traên trôû, yeâu thöông cuûa nhaø vaên. Ñoù laø caûnh ñôøi coâ ñôn, ngheøo khoù cuûa oâng laõo laøm ngheà muùa roái rong. Naêm taän thaùng cuøng, moät mình coâi cuùt thaân giaø “ñaåy caùi xe goã loïc coïc ñi tha phöông caàu thöïc”. Ñoù laø noãi nieàm ai oaùn, cuøng cöïc cuûa 24 laõo aên maøy muø loaø. Laõo coù moät con choù vaøng raát khoân ngoan. Ngaøy ngaøy con choù “vaãn daét oâng lang thang khaép chôï aên xin, ñeâm veà hai thaày troø laïi oâm nhau nguû döôùi goác ña ngoaøi quaùn troï” [62,35]. Con choù laø ngöôøi baïn chung thuyû cuûa oâng, cuøng oâng kieám soáng vaø giuùp oâng vöôït qua nhöõng thaùng naêm cuoái cuøng cuûa tuoåi giaø. Nhöng moät “keû aùc taâm naøo ñoù” ñaõ ñaùnh baû con choù cuûa oâng laõo “cöôùp ñi caùi nguoàn soáng vaø tình yeâu thöông cuoái cuøng cuûa con ngöôøi taøn taät aáy”[62,35]. Taøi naêng cuûa moät nhaø vaên thöôøng laø ôû choã caûm ñöôïc, nghe ñöôïc, nhìn thaáy ñöôïc yù nghóa saâu xa trong nhöõng vieäc bình thöôøng nhoû nhaët. Ñuùng vaäy, truyeän ngaén Kim Laân khoâng vieát veà nhöõng vaán ñeà to taùt maø truyeän cuûa oâng baét nguoàn töø nhöõng caùi vuïn vaët, bình thöôøng trong cuoäc soáng cuûa ngöôøi lao ñoäng ngheøo. Nhöng chính töø nhöõng caùi bình thöôøng, vuïn vaët aáy laïi laø nhöõng caùi chaân thöïc nhaát cuûa cuoäc soáng. Truyeän cuûa Kim Laân vì theá ñem ñeán söï gaàn guõi vaø ñoàng caûm saâu saéc. Ñoù cuõng chính laø neùt ñoäc ñaùo, haáp daãn rieâng cuûa taùc phaåm Kim Laân. Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, thaân phaän beù nhoû cuûa ngöôøi lao ñoäng ngheøo trôû neân reû ruùng, khoán khoå hôn trong caûnh ñoùi. Caùi ñoùi ñeo baùm, haønh haï hoï khoå sôû veà maët theå xaùc, ñaéng cay veà maët tinh thaàn. Ngoâ Taát Toá, Nam Cao coù nhieàu taùc phaåm vieát veà caùi ñoùi. Trong nhöõng truyeän ngaén Moät oå choù vaø moät ñöùa con, Caùi baùnh chöng, Môù rau trong hoøm, Ngoâ Taát Toá vieát caûnh ñoùi khaùt tuyeät voïng ôû queâ höông oâng. Nhaø vaên caát leân tieáng keâu ñaày ñau xoùt phaãn noä: haõy cöùu ñoùi cho ngöôøi noâng daân. Vôùi nhöõng truyeän ngaén Moät böõa no, Tö caùch moõ, Treû em khoâng aên ñöôïc thòt choù, Nam Cao ñaõ vieát veà mieáng aên cuûa nhöõng ngöôøi ñoùi. Vaø taùc giaû ñaõ gioùng leân hoài chuoâng haõy cöùu laáy nhaân phaåm, nhaân caùch con ngöøôi ñang bò caùi ñoùi vaø mieáng aên huyû hoaïi, tha hoùa ñi. Truyeän ngaén Kim Laân cuõng xoay quanh noãi khoán khoå vì ñoùi cuûa nhöõng ngöôøi lao ñoäng ngheøo, nhöõng ngöôøi noâng daân thaáp coå beù hoïng. Caùi ñoùi trong truyeän ngaén Ngoâ Taát Toá, Nam Cao laøm chuùng ta xoùt xa thöông caûm. Caùi ñoùi vaø caùi cheát trong truîeân ngaén Kim Laân laïi laøm ta ruïng rôøi, khuûng khieáp. 25 Trong neàn vaên hoïc Vieät Nam, nhieàu nhaø thô, nhaø vaên ñaõ vieát veà caùi ñoùi vôùi moät söï xuùc ñoäng, thöông caûm saâu saéc. Nhöng döôøng nhö chöa coù ai khaéc hoïa roõ neùt naïn ñoùi trong moät thôøi gian cuï theå, moät khoâng gian ñaäm maøu theâ löông aûm ñaïm nhö Kim Laân. ÔÛ truyeän Tìm em, caùi ñoùi quay cuoàng ñaõ cöôùp ñi maïng soáng cuûa naêm ngöôøi trong gia ñình Vieân. Coøn laïi hai anh em cuõng khoâng theå nuoâi noåi nhau khieán em cuûa Vieân phaûi “ra phoá leâ la treân nhöõng ñoáng raùc nhaët nhaïnh nhöõng mieáng xöông traâu, xöông boø thoái gaëm aên”. Vaø roài Vieân hoát hoaûng “ñi tìm em suoát buoåi saùng treân nhöõng ñoáng raùc thoái, treân nhöõng ñoáng xaùc ngöôøi cheát ñoùi taùi ngaét” [63, 261]. Coøn khi ñoïc truyeän Vôï nhaët, chuùng ta nhö ñang caûm nhaän, ñang chöùng kieán caûnh laøng xoùm, coû caây, nhaø cöûa nhuoäm traéng trong saéc laïnh cuûa cheát choùc. Moät khoâng khí khuûng khieáp, gheâ rôïn khi khaép nôi ngoån ngang xaùc ngöôøi cheát ñoùi. Con ngöôøi nhö ñang maáp meù beân bôø vöïc thaúm, tranh giaønh töøng gang taác giöõa caùi soáng vaø caùi cheát. Mieâu taû chi tieát, sinh ñoäng naïn ñoùi trong moät khoâng gian, thôøi gian cuï theå, Vôï nhaët cuûa Kim Laân ñaõ laøm noåi baät soá phaän theâ thaûm, khoán cuøng cuûa ngöôøi noâng daân tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm. Hoï soáng maø chaúng khaùc naøo nhöõng ngoïn ñeøn leo leùt, vaät vôø tröôùc gioù. Vôï nhaët ñaõ khaúng ñònh taøi naêng vieát truyeän ngaén cuûa Kim Laân. Khoâng moät lôøi toá caùo, moät lôøi keát toäi, chæ laø nhöõng doøng mieâu taû, khaéc hoïa chi tieát, sinh ñoäng caùi ñoùi gheâ gôùm vaø chuyeän laáy vôï khaùc ngöôøi cuûa Traøng, vaäy maø söùc naëng toá caùo cuûa taùc phaåm cöù daäy leân töøng caâu töøng chöõ. Toá caùo toäi aùc boùc loät, toá caùo toäi aùc huûy dieät baét daân nhoå luùa troàng ñay cuûa Phaùp - Nhaät ñaõ khieán haøng trieäu ngöôøi lao ñoäng ngheøo rôi vaøo caûnh cheát ñoùi thaûm thöông. Gía trò con ngöôøi trong naïn ñoùi trôû neân reû ruùng nhö “rôm raùc” coù theå “nhaët” ñöôïc ñaàu ñöôøng xoù chôï. Vôï nhaët xöùng ñaùng laø moät truyeän ngaén xuaát saéc nhaát cuûa Kim Laân vaø cuõng laø moät truyeän ngaén hay nhaát vieát veà caùi ñoùi vaø thaân phaän cuûa ngöôøi lao ñoäng ngheøo trong vaên xuoâi hieän thöïc Vieäât Nam. Vôùi taám loøng yeâu thöông, luoân quan taâm, xuùc ñoäng tröôùc nhöõng caûnh ñoùi khoå cuûa ngöôøi lao ñoäng ngheøo, Kim Laân ñaõ coù ñöôïc moät chuøm saùng taùc lieàn maïch trong caû hai 26 giai ñoaïn tröôùc vaø sau Caùch maïng thaùng Taùm. Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, truyeän ngaén Kim Laân vieát veà ngöôøi lao ñoäng ngheøo chuû yeáu trong moái quan heä laøng xoùm, gia ñình ( Coâ Vòa, Câôm con, Ñöùa con ngöôøi vôï leõ, Ñöaù con ngöôøi coâ ñaâuø ). Sau Caùch maïng thaùng Taùm, Kim Laân vaãn chung thuyû vôí laøng queâ vaø ngöôøi lao ñoäng ngheøo nhöng ngoøi buùt nhaø vaên ñaõ coù yù thöùc xaõ hoäi roõ reät hôn. Kim Laân ñaõ thaâyù roõ maâu thuaãn gay gaét giöõa ngöôøi noâng daân vaø taàng lôùp aùp böùc boùc loät, hieâuû roõ nguyeän voïng thieát tha coù ruoäng, coù ñaát cuaû ngöôøi noâng daân. Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, ngöôøi noâng daân bò boïn ñòa chuû, cöôøng haøo töôùc ñoaït heát ruoäng ñaát, hoï trôû thaønh nhöõng ngöøôi caøy thueâ cuoác möôùn döôùi söï boùc loät cuaû boïn chuùng. Hoï phaûi liaø boû queâ cha ñaát toå, tha phöông caàu thöïc tìm ñaát ñeå sinh soáng. Khaùt voïng coù ruoäng ñaát laø khaùt voïng maõnh lieät nhaát trong nhöõng khaùt voïng khaùc cuûa ngöôøi lao ñoäng ngheøo tröôùc Caùch maïng. Khaùt voïng ñoù ñöôïc Kim Laân theå hieän roõ trong caâu chuyeän tìm ñaát cuaû gia ñình oâng Tö Muûng ôû truyeän ngaén Boá con oâng laõo gaùc maùy bay treân nuùi Coâi Keâ. Khoâng theå töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc soáng kieáp nhaø noâng khoâng coù ruoäng. Gia ñình oâng Tö quyeát ñònh rôì boû laøng quaùn, lang thang ñi tìm ñaát. Nhöng con ñöôøng leân maïn ngöôïc vaãn muø mòt, voâ ñònh. Ñoùi reùt beäânh taät ñaõ cöôùp ñi sinh maïng cuûa hoï:“ Ngöôøi cheát doïc ñöôøng, keû phaûi ñi ôû, ngöôøi bò baùn laøm leõ thöù boán, thöù naêm”. Cuoâí cuøng, khi tìm ñöôïc ñaát sinh cö laäp nghieäp, caû gia ñình möôøi moät con ngöôøi khoán khoå aáy chæ coøn ñoäc nhaát moät mình Tö Muûng. Soá phaän li taùn, th._.ôøi, laïc quan cuûa baùc phoù caïo vaø oâng Tö Muûng giöõa nhöõng giôø phuùt hieám hoi khoâng tieáng ì aàm cuûa maùy bay, khoâng coù tieáng keûng baùo ñoäng doàn daäp. Taát caû hoaø mình trong moät khoâng gian eâm dòu, haøi hoaø giöõa maøu xanh da trôøi, maøu tím ngaùt cuûa hoa röøng vaø baûn tình ca aám cuùng cuûa ñoâi chim caâu. 94 Hoaëc chæ hai caâu vaên ngaén goïn cuõng ñuû laøm chuùng ta xuùc ñoäng tröôùc taám loøng yeâu thöông con cuûa baø cuï Töù: -“ ÖØ, thoâi thì caùc con ñaõ phaûi duyeân phaûi kieáp vôùi nhau. U cuõng möøng loøng” [62, 211]. Caâu vaên ñôn giaûn, ngaén goïn nhöng goùi gheùm caû taám loøng yeâu thöông, noãi tuûi phaän, möøng vaø lo cuûa baø cuï. Tröôùc haïnh phuùc cuûa con trai, baø laõo ngheïn ngaøo nhö khoâng thoát neân lôøi “ ÖØ, thoâi thì…” bình thöôøng thì hai caâu vaên treân coù theå nhaäp moät. Nhöng Kim Laân ñaõ ngaét caâu moät caùch ngheä thuaät. Caâu thöù hai chæ coù boán töø vaø töø “ möøng” thay cho töø “ baèng” laø moät duïng yù ngheä thuaät saâu saéc cuûa nhaø vaên. Neáu “baèng loøng” coù nghóa baø cuï Töù chaáp nhaän cuoäc hoân nhaân cuûa con moät caùch bình thaûn, khoâng chuùt baên khoaên, day döùt. Coøn “möøng loøng” coù nghóa baø cuï möøng cho duyeân kieáp cuûa con, nhöng möøng thì ít maø lo laéng, traên trôû thì nhieàu. Laøm sao baø laõo coù theå “yeân loøng” cho ñöôïc khi con trai laáy vôï ngay caùi ñaän trôøi ñaát toái taêm vì ñoùi khaùt aáy. Ngoaøi kieåu ñôn ngaén goïn, Kim Laân thöôøng hay duøng kieåu caâu nöôùc ñoâi baét ñaàu baèng: “ Hình nhö”, “ Coù leõ”. Veà maët hình thöùc ñaây laø kieåu caâu coù tính chaát phoûng ñoaùn hoaëc tìm toøi, phaùt hieän moät ñieàu gì ñoù. Nhöng veà maët noäi dung, theo chuùng toâi khi ñaët chuùng trong ngöõ caûnh beân caïnh nhöõng caâu vaên khaùc, khi duøng nhöõng kieåu caâu naøy Kim Laân muoán tìm ôû ngöôøi ñoïc moät söï coäng caûm, moät söï ñoàng y,ù ñoàng tình naøo ñoù. Vaø nhö theá trong nhöõng tröôøng hôïp naøy khoaûng caùch giöõa taùc giaû vaø baïn ñoïc döôøng nhö ñöôïc ruùt ngaén. Xin ñôn cöû moät vaøi tröôøng hôïp: -“ Bieát khoâng coù gì anh vaãn tìm xem trong nhaø coù coøn soùt tí ngoâ ñoã naøo chaêng. Hình nhö luùc tìm toøi aáy, anh ñôõ ñoùi ñi chuùt ít” [62,25]. -“ Baø laõo saêm saém thu doïn, queùt töôùc nhaø cöûa. Hình nhö ai naáy ñeàu coù yù nghó raèng thu xeáp nhaø cöûa cho quang queû, neà neáp thì cuoäc ñôøi hoï coù theå khaùc ñi, laøm aên coù cô khaám khaù hôn [62, 214]. - “Töø ngaøy caûi caùch ruoäng ñaát, baét bôù giam caàm nhöõng ngöôøi hoaït ñoäng cuõ ôû ñaây, oâng cuï caøng hay haùt. Hình nhö oâng laõo haùt cho ñôõ hiu quaïnh [62, 248]. 95 -“ OÂng keâu ñuû thöù, hình nhö taát caû moïi söï khoâng may ôû treân ñôøi naøy ñeàu doàn laïi cho oâng chòu ñöïng. Töø laâu, toâi ñaõ bieát caùi tính neát cuûa oâng chuù hoï toâi laø thích than thôû. Hình nhö oâng nghieän than thôû thì phaûi… Hình nhö cuoäc ñôøi ngheøo khoå, baáp beânh, cuoäc ñôøi cuûa moät ngöôøi khoâng vai veá gì trong daân trong xaõ tröôùc kia ñaõ laøm oâng luùc naøo cuõng sôï seät nghi ngôø” [62,425]. -“ Hình nhö luùc naøo baø laõo cuõng coù yù chôø ñôïi thaèng con thöù hai ñi boä ñoäi veà” [62, 400]. 3.3.3 So saùnh tu töø Ngoân ngöõ ngheä thuaät laø ngoân ngöõ cuûa söï lieân hoäi vaø so saùnh ngheä thuaät laø ñoâi caùnh giuùp chuùng ta bay vaøo theá giôùi cuûa caùi ñeïp, cuûa töôûng töôïng. Theo nhaø phong caùch hoïc Ñinh Troïng Laïc : “ So saùnh laø phöông thöùc dieãn ñaït tu töø, khi ñem söï vaät naøy ñoái chieáu vôùi söï vaät khaùc, khi giöõa hai söï vaät coù moät neùt töông ñoàng naøo ñoù, ñeå gôïi ra hình aûnh cuï theå, nhöõng xuùc caûm thaåm mó trong nhaän thöùc cuûa ngöôøi ñoïc, ngöôøi nghe” [51, 189].Trong vaên chöông, so saùnh laø phöông thöùc taïo hình vaø gôïi caûm. Noùi ñeán vaên chöông laø noùi ñeán so saùnh. Moät so saùnh ñeïp laø so saùnh taïo söï baát ngôø vôùi nhöõng phaùt hieän ñoäc ñaùo maø ngöôøi khaùc khoâng nhaän thaáy. Hoà Dzeánh, Thaïch Lam, Nguyeân Hoàng, Kim Laân ñeàu laø nhöõng nhaø vaên öa thích söû duïng so saùnh tu töø. Hieäu quaû cuûa pheùp so saùnh phuï thuoäc tröôùc heát vaøo töông quan so saùnh, thoùi quen duøng chuaån ñeå so saùnh, taøi naêng vaø caùch nhìn ñoäc ñaùo cuûa moãi nhaø vaên. Ñoïc truyeän cuûa Hoà Dzeánh, ta thaáy taùc giaû thöôøng duøng taâm traïng buoàn thöông laøm chuaån ñeå so saùnh vôùi caùc vaät theå voâ tri hay nhöõng aâm saéc voâ hình nhaèm taïo ra nhöõng so saùnh raát aán töôïng: -“Tieáng xay luùa oà oà nhieàu luùc ñeán hai giôø saùng nhö nhöõng nhòp ñôøi thöông nhôù aâm voïng trong thôøi khaéc vaø loøng ngöôøi” [ 14-42]. -“Toâi nhôù töøng maûnh saân, töøng hoøn ngoùi, töøng chuoàng chim, raønh roït nhö moät con chieân xeùt laïi toäi loãi cuûa mình tröôùc chuùa” [14-64]. Thaïch Lam thöôøng döïa vaøo nhöõng caûm giaùc caûm nhaän ñöôïc baèng taâm linh hay thaân theå ñeå xaây döïng caáu truùc so saùnh : 96 -“Mai vaø Tuaán baøng hoaøng nhö ngöôøi trong moäng” [ 49-71]. -“Tieáng saùo cuûa Tieán ñaõ theo gioù ñöa vaøo, moät aâm ñieäu naõo nuøng vaø tha thieát nhö moät lôøi than ai oaùn daøi”[ 49-139]. Coøn nhaø vaên Nguyeân Hoàng, oâng thöôøng duøng ñaëc ñieåm, maøu saéc cuûa söï vaät, cuûa hieän töôïng thieân nhieân laøm chuaån ñeå so saùnh: - “Nhöõng luøm coû toùc tieân meàm maïi nhö môù len baïc”[ 73,166-30b]. -“Soùng luùa traéng xoaù nhö nhöõng bôøm ngöïa baïch” [ 73,108]. -“Ñöôøng nhöïa saùng loeù nhö giaùt baèng vaøng dieäp” [73, 109]. - “Naéng nhaït haún vaøng hoe hoe nhö maï uùa” [73, 242]. So saùnh tu töø laø moät trong caùc phöông tieän tu töø ñöôïc Kim Laân söû duïng vôùi taàn soá cao trong taùc phaåm cuûa mình. Khaûo saùt vaø thoáng keâ qua 25 truyeän ngaén cuûa Kim Laân, chuùng toâi thaáy coù ñeán 472 laàn nhaø vaên söû duïng so saùnh tu töø. So saùnh tu töø trong truyeän ngaén Kim Laân xuaát hieän vôùi nhieàu kieåu daïng khaùc nhau: A nhö B, A laø B, A baèng B. Nhöng chuû yeáu laø daïng so saùnh mang tính giaû ñònh A nhö B chieám tæ leä cao : 94%, trong khi hai loaïi so saùnh coù tính chaát khaúng ñònh A laø B, A baèng B chæ chieám 6%. Moät so saùnh tu töø ñaày ñuû bao giôø cuõng coù 4 yeáu toá : ñoái töôïng ñöôïc so saùnh, phöông dieän so saùnh ( ñaëc ñieåm, thuoäc tính, hoaït ñoäng…), töø so saùnh( nhö, töïa, laø, baèng) vaø ñoái töôïng so saùnh. Daïng so saùnh A nhö B ngoaøi nhoùm so saùnh ñaày ñuû 4 yeáu toá nhö: -“Ñaëng laø moät tay bôïm röôïu. Caùi mieäng/ chaûy theãu ra luùc naøo cuõng ñaùnh toùp ta toùp teùp/ nhö/ coùc theøm muoãi”[62, 263]. -“Vaàng traêng cuoái thaùng/ moûng/ nhö/ caùi löôõi lieàm buoàn teânh giöõa trôøi” [62, 367]. Truyeän ngaén Kim Laân coøn coù daïng so saùnh A nhö B, vaéng phöông dieän so saùnh: -“ Nhöõng hoá bom/ nhö/ nhöõng veát thöông ñaâm treân da thòt con ngöôøi” [62,347]. -“ Boùng ñeâm/ nhö/ ngöôøi khoaùc caùi aùo choaøng ñen roäng, laëng leõ, eâm aû ñi treân caùc thung luõng” [62, 355]. 97 Nhöõng so saùnh tu töø vaéng phöông dieän so saùnh bao giôø cuõng ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc söï lieân töôûng phong phuù, ña daïng. Kim Laân- nhaø vieát truyeän ngaén cuûa chuùng ta coù nhöõng so saùnh tu töø nhieàu khi raát hoùm hænh: -“ Aùi chaø chaø, vöôøn saén nhaø naøy nom söôùng maét quaù! Môùi hoâm tröôùc leân baän naøy ñaõ khaùc haún roài. Môn môûn nhö gaùi möôøi taùm aáy! [62,395]. -“ Nhöõng neáp raên treân khuoân maët khoâ xaùc, beành beäch cuûa baùc hoaït ñoäng moät caùch kì laï. Chuùng noù co vaøo, giaõn ra, ngoï nguaäy ñuoåi nhau nhö ñaøn caù möông ñoùi vôù ñöôïc moài’[ 62, 412]. Laïi coù nhöõng so saùnh maø söï phaùt hieän ñöôïc naåy ra töø chính tình caûnh haåm hiu maø nhaø vaên ñaõ töøng traûi qua: -“ Khoán naïn caùi con möïc nhaø ta aáy, thöïc ra töø luùc mua ñeán luùc cheát, noù phaûi chòu söï gheùt boû, haét huûi cuûa moïi ngöôøi trong nhaø toâi y nhö ñöùa treû, con moät ngöôøi laøm leõ thöù 5, thöù 7 trong moät gia ñình giaøu coù ñoâng con maø boá meï cheát roài phaûi ôû vôùi anh chò con baø caû vaäy” [62, 261] . Caùc ñoái töôïng so saùnh caøng khaùc loaïi thì so saùnh aáy caøng ñoäc ñaùo haáp daãn. Truyeän ngaén Kim Laân coù nhöõng caáu truùc so saùnh baát ngôø : caùi ñöôïc so saùnh laø nhöõng aâm saéc voâ hình, nhöõng caûm giaùc tröøu töôïng coøn caùi so saùnh laø nhöõng hoaït ñoäng, nhöõng ñoäng taùc hoaëc nhöõng caûm nhaän raát cuï theå cuûa thò giaùc, cuûa xuùc giaùc : -“ Trong luùc beân ngoaøi toái taêm, laïnh leõo, ngoài uoáng cheùn röôïu ñeâm ôû choán aám aùp, coù muøi höông traàm vaø khoùi phaùo, hoï thaáy ngaây ngaát nhö coù chaát men xuaân phöøng phöøng trong huyeát quaûn” [62, 129]. -“Töøng tieáng chuoâng chuøa töø gaùc tam quan chuøa Daän buoâng ra khoâng trung, voïng xa xa, ngaân nga vaø buoàn naõo nuoät. Nhöng cuõng chöa buoàn baèng caùi gioïng rì raàm cuûa chuù tieåu tuïng kinh, non nôùt vaø run raåy nhö tieáng chim non chöa ra giaøng”[62,135]. -“Saùng chieàu boán buoåi ñi laøm ñoàng veà, muï keùo leâ caùi naïo coû queøn queït döôùi ñaát, qua cöûa, muï nhoøm vaøo noùi nhöõng caâu boùng gioù xa xoâi nhö khía vaøo thòt oâng laõo”[62,191]. 98 -“Chò quaùt raát to soe soeù nhö xeù vaûi “[64, 226]. -“Coù luùc chò noùi lieân lieán moät hoài nhö caùi maùy khaâu ñaïp coá”[ 64, 273]. -“Töø nhöõng aùnh ñeøn quyû quaùi aáy tieáng chöûi cöù ruù leân nhöõng tieáng nanh aùc, saéc nhoïn nhö muõi dao ñaâm vaøo da thòt” [62, 318]. - “ Muï nhìn anh raát laâu boãng muï cöôøi leân khaønh khaïc, khaønh khaïc. Muï cöôøi nghe nhö hai mieáng xöông khoâ coï vaøo nhau” [62, 334]. -“Tieáng khoùc loùc keå leå cuûa baø ñaõ im baët töø laâu nhöng sao oâng vaãn nghe lanh laûnh beân tai, tieáng khoùc nhö töøng löôõi dao moûng laùch vaøo tim gan oâng khía töøng nhaùt” [62, 376]. Nhaø vaên phaûi coù moät thính giaùc nhaïy beùn, moät taâm hoàn tinh teá, moät trí töôûng töôïng phong phuù môùi coù ñöôïc nhöõng so saùnh chính xaùc vaø ñoäc ñaùo nhö treân. “ Söùc maïnh cuûa so saùnh laø nhaän thöùc”, nhöõng so saùnh cuûa Kim Laân ñaõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc nhöõng caûm giaùc thaät cuï theå, nhöõng nhaän thöùc môùi meû veà ñoái töôïng. Caùi môùi meû trong so saùnh tu töø cuûa Kim Laân laø phaùt hieän vaø chæ ra nhöõng ñieåm töông ñoàng giöõa nhöõng söï vaät raát xa laï vôùi nhau. Chaúng haïn nhö: “ Thôøi buoåi baây giôø ñaøo ñöôïc caùi haàm caùi hoá toát sao noù laïi söôùng theá nhæ? Baèng oâng Löu Bò vôù ñöôïc cuï Gia Caùt Löôïng ñaáy nhaù!”[62,397]. Moät loái keå chuyeän töï nhieân moäc maïc, töø ngöõ caâu vaên bình dò maø phong phuù, laáp laùnh nhieàu hình aûnh sinh ñoäng nhôø caùch söû duïng kheùo leùo töø laùy, thaønh ngöõ, tuïc ngöõ vaø nhöõng caáu truùc so saùnh ñoäc ñaùo, Kim Laân ñaõ taïo cho mình moät phong caùch rieâng khoù laãn vôùi caùc nhaø vaên cuøng thôì nhö Toâ Hoaøi, Maïnh Phuù Töù, buøi Hieån, Tam Kính….. 99 Keát luaän Trong ñoäi nguõ nhaø vaên hieän ñaïi Vieät Nam, Kim Laân thuoäc nhoùm caùc nhaø vaên vieát ít. Tuy vieát khoâng nhieàu nhöng “Quyù hoà tinh baát quí hoà ña”, Kim Laân ñöôïc xem laø ngöôøi coù bieät taøi vieát truyeän ngaén vaø ñaõ ñoùng goùp cho vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi nhöõng truyeän ngaén xuaát saéc. Caû ñôøi vaên, Kim Laân moät möïc thuûy chung vieát veà noâng thoân, vieát veà cuoäc soáng cuûa ngöôøi lao ñoäng ngheøo. Ñaây chính laø moät phaåm chaát ñaùng quí cuûa nhöõng vaên ngheä só chaân chính. Kim Laân saùng taïo vaên chöông baèng taát caû loøng ñam meâ vaø söï taøi hoa cuûa ngöôøi con xöù Kinh Baéc. Theo quan nieäm cuûa Kim Laân, nhaø vaên ngoaøi caùi taøi caàn coù moät traùi tim, phaûi duõng caûm leân tieáng tröôùc nhöõng caùi xaáu xa, baát coâng. Saùng taùc vaên chöông vôùi oâng nhö moät cuoäc chôi, oâng vieát hay vieát toát khi oâng coù caûm höùng vaø ñam meâ. Vaø oâng döøng cuoäc chôi khi mình muoán vieát nhöng laïi khoâng coù caûm höùng. Baét ñaàu xuaát hieän treân vaên ñaøn töø naêm 1941, truyeän ngaén Kim Laân khoâng traùnh khoûi nhöôïc ñieåm chung cuûa vaên hoïc hieän thöïc Vieät Nam thôøi kì 1940-1945. Truyeän ngaén cuûa oâng tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm khoâng mieâu taû nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi noùng boûng. Truyeän chuû yeáu xoùay saâu vaøo nhöõng quan heä nhoû heïp trong gia ñình, hoï toäc, laøng xoùm vaø nhöõng phong tuïc, thuù chôi laøng queâ. ÔÛ giai ñoïan naøy, Kim Laân ñaõ taïo ñöôïc tieáng vang treân vaên ñaøn baèng moät loïat caùc truyeän ngaén noåi tieáng veà sinh hoïat vaên hoùa laøng queâ nhö: Con Maõ Maùi, Ñoâi chim thaønh, Ñuoåi taø, Choù saên… Sau Caùch maïng thaùng Taùm, Kim Laân vaãn tieáp noái maïch caûm xuùc vieát veà laøng queâ vaø ngöôøi lao ñoäng ngheøo nhöng ngoøi buùt nhaø vaên ñaõ coù yù thöùc xaõ hoäi roõ reät hôn. Vôùi yù thöùc vaø traùch nhieäm cuûa moät nhaø vaên yeâu nöôùc, taùc phaåm Kim Laân thôøi kì naøy ñaõ coù nhöõng caùi nhìn môùi meû veà soá phaän con ngöôøi, veà töông lai daân toäc vaø vaän meänh ñaát nöôùc. Laøng, Vôï nhaët, Con choù xaáu xí laø nhöõng truyeän ngaén xuaát saéc veà noäi dung, maãu möïc veà ngheä thuaät. Beân 100 caïnh nhöõng taùc phaåm xuaát saéc ñoù, Kim Laân vaãn coù moät soá truyeän ngaén hôi non nôùt veà ngheä thuaät, sô löôïc veà noäi dung, Laù thö phaùt ñoäng laø moät ví duï. Moät trong nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät cuûa truyeän ngaén Kim Laân laø ñaõ ñöa nhöõng chuyeän ñôøi thöôøng nhieàu khi raát nhoû nhaët, vuïn vaët vaøo trong taùc phaåm cuûa mình moät caùch töï nhieân. Hieän thöïc cuoäc soáng ña daïng phong phuù, neân coù khaù nhieàu “ laùt caét”, khaù nhieàu nhöõng maûnh ñôøi ñau khoå, lay laét trong truyeän ngaén Kim Laân. Döôøng nhö caùc nhaân vaät “ ñaàu thöøa ñuoâi theïo” ñeàu göûi ñaïi dieän cuûa hoï vaøo trong taùc phaåm Kim Laân. Ñoïc truyeän ngaén cuûa oâng, ta döôøng nhö thaáy thaáp thoùang theá giôùi nhaân vaät truyeän coå tích hieån hieän trong töøng taùc phaåm. Kim Laân saùng taùc truyeän ngaén cuûa mình vôùi caûm höùng daït daøo yeâu thöông baèng moät traùi tim nhaân haäu vaø taám loøng roäng môû vì nhöõng ngöôøi lao ñoäng ngheøo. Nhaø vaên ñaõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc moät söï caûm thoâng, tình yeâu thöông xen laãn noãi chua xoùt, ñaéng cay veà thaân phaän cuûa nhöõng con ngöôøi beù nhoû, mong manh tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm. Truyeän cuûa Kim Laân aån daáu ñaèng sau nhöõng söï thaät phuõ phaøng, nhöõng hoøan caûnh bi ñaùt, nhöõng caûnh ngoä ñaùng thöông laø nhöõng tia saùng laáp laùnh, aùnh leân tình yeâu thöông vaø nieàm tin. Trong taùc phaåm cuûa nhaø vaên xöù Kinh Baéc, veû ñeïp taâm hoàn cuûa ngöôøi lao ñoäng ngheøo ñöôïc boäc loä röïc rôõ hôn trong nhöõng hoøan caûnh baát thöôøng, cuûa cuoäc soáng. ÔÛ ñoù giöaõ caùi cheát vaø caùi soáng, giöõa caùi xaáu vaø caùi toát, giöõa söï ích kæ vaø bao dung chaäp chôøn keá caän, hoï ñaõ vöôït qua ranh giôùi caùi cheát, caùi xaáu, caùi ích kæ ñeå khaúng ñònh veû ñeïp nhaân baûn voán coù trong moãi con ngöôøi. Thaønh coâng cuûa truyeän ngaén Kim Laân khoâng chæ döïa vaøo voán soáng daøy daën, söï am hieåu tinh teá maø coøn phuï thuoäc raát nhieàu vaøo taøi bieán hoùa chöõ nghóa, vaøo ngheä thuaät döïng truyeän vaø xaây döïng nhaân vaät theo phong caùch rieâng. Coát truyeän cuûa Kim Laân khoâng li kì, gay caán maø ñôn giaûn ít söï kieän, phuø hôïp vôùi vieäc theå hieän nhöõng caùi beù nhoû, vuïn vaët ñôøi thöôøng cuûa cuoäc soáng laøng queâ. Kim Laân quan nieäm chi tieát laø nhöõng hình töôïng ngheä thuaät maø qua ñoù ngöôøi ñoïc caûm nhaän ñöôïc nhöõng ñieàu nhaø vaên muoán noùi. Truyeän ngaén cuûa oâng daøy ñaëc chi tieát nhöng taát caû ñeàu ñöôïc taùc giaû löïa choïn kó löôõng ñuû ñeå theå hieän thaønh coâng chuû ñeà cuûa töøng taùc phaåm. 101 Kim Laân coøn ñeå laïi aán töôïng saâu saéc trong loøng ngöôøi ñoïc bôûi söùc saùng taïo taøi tình trong caùch taïo neân nhöõng tình truyeän ñoäc ñaùo, baát ngôø mang daáu aán rieâng cuûa nhaø vaên. Quan taâm vaø phaùt hieän ra nhöõng tình huoáng truyeän ñoäc ñaùo, baát ngôø nhöng laïi coù thaät trong cuoäc soáng ngöôøi daân queâ, phaân tích caùch öùng xöû cuûa ho,ï nhaø vaên ñaõ mieâu taû xuaát saéc con ngöôøi bình thöôøng ngay trong taùc phaåm cuaû mình. Ñoïc truyeän ngaén Kim Laân, chuùng ta luoân thuù vò vôùi nhöõng phaùt hieän taâm lí vöøa chaân thöïc, vöøa baát ngôø giuùp cho tính caùch nhaân vaät trôû neân roõ neùt, hoaøn thieän hôn trong nhöõng tình huoáng truyeän ñaày thöû thaùch. Nhaø vaên ñaõ keát hôïp haøi hoøa nhieàu caùch thöùc mieâu taû taâm lí nhaân vaät. Thuû phaùp ngheä thuaät cuûa Kim Laân khoâng ñôn thuaàn laø nhöõng doøng mieâu taû saéc saûo theá giôùi noäi taâm maø coøn do nhaø vaên am hieåu saâu saéc, ñoàng caûm thöïc söï vôùi nhaân vaät. Trong ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät, Kim Laân ñaõ ñaët con ngöôøi vaøo moâi tröôøng soáng bình thöôøng, mieâu taû cuï theå, saéc saûo, roõ neùt veà caû ngoaïi hình laãn noäi taâm nhaân vaät. Thuû phaùp naøy ñaõ goùp phaàn vaøo söï ñoåi môùi ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät cho theå taøi truyeän ngaén. Vaên Kim Laân moäc maïc, giaûn dò vaø töï nhieân. Ñoïc taùc phaåm cuûa oâng, ngöôøi ñoïc luoân caûm nhaän ñöôïc söï gaàn guõi thaân maät, khoâng chau chuoát, giaû taïo trong caùch keå chuyeän. Kim Laân laø nhaø vaên coù taøi vaän duïng raát linh hoïat, saùng taïo ngoân ngöõ bình daân. OÂng bieát caùch caûi bieán, goït duõa ñem maøu saéc, höông vò lôøi aên tieáng noùi toâ ñieåm cho töøng taùc phaåm theo phong caùch rieâng cuûa mình. Ngoân ngöõ vaên xuoâi cuûa oâng laø ngoân ngöõ ñôøi soáng ñöôïc söû duïng moät caùch ngheä thuaät mang veû ñeïp cuûa söï giaûn dò vaø töï nhieân. Chaát taøi hoa, söï lòch laõm, neà neáp coå xöa döôøng nhö in ñaäm daáu aán trong vaên chöông Kim Laân. Ñoïc truyeän ngaén Kim Laân, chuùng ta deã bò cuoán huùt bôûi moät thöù chaát ñoàng baèng Baéc boä kín ñaùo, dung dò vaø chín chaén. Taát caû nhöõng vaán ñeà chuùng toâi trình baøy trong luaän vaên naøy chæ môùi laø böôùc ñaàu tìm hieåu, nghieân cöùu veà ñaëc ñieåm truyeän ngaén Kim Laân. Do haïn cheá veà khaû naêng chuyeân saâu, veà trình ñoä caûm thuï taùc phaåm vaø khoù khaên veà tö lieäu, veà thôøi gian, luaän vaên cuûa chuùng toâi 102 chaéc chaén seõ khoâng khoûi thieáu soùt vaø coù nhöõng nhaän ñònh chuû quan. Do vaäy, raát thaønh thöïc chuùng toâi mong muoán nhaän ñöôïc nhöõng lôøi goùp yù quí baùu cuûa caùc chuyeân gia, baïn beø vaø ñoàng nghieäp. 103 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Toan Aùnh (1993), Caùc thuù tieâu khieån Vieät Nam, Nxb Muõi Caø Mau. 2. Laïi Nguyeân AÂn (1984), Vaên hoïc vaø pheâ bình, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi 3. Laïi Nguyeân Aân (1998), 150 thuaät ngöõ vaên hoïc, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 4. Trònh Bích Ba (1996), Bình giaûng vaên 9, Nxb Giaùo duïc. 5. Bakhtin M. (1992), Lí luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát (baûn dòch cuûa Phaïm Vónh Cö), Tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi. 6. Bakhtin M. (1993), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp Dostoievski (baûn dòch cuûa Traàn Ñình Söû, Laïi Nguyeân Aân, Vöông Trí Nhaøn), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 7. Vuõ Baèng (2000), Thöông nhôù möôøi hai, Nxb Vaên hoaù Thoâng tin, Haø Noäi. 8. Y Ban (2004),"Nhaø vaên Kim Laân: Thuôû aáy chuùng toâi soáng baèng höõu laém", Giaùo duïc & Thôøi ñaïi chuû nhaät, soá 17. 9. Phan Keá Bính (1990),Vieät Nam phong tuïc, Nxb Ñoàng Thaùp 10. Nam Cao (1986), Truyeän ngaén choïn loïc, Hoäi Vaên hoïc Ngheä thuaät Haø Nam Ninh, Haø Noäi 11. Nguyeãn Minh Chaâu (1999), Tuyeån taäp truyeän ngaén, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 12. Leâ Tö Chæ (1996), Ñeå phaân tích moät taùc phaåm truyeän ngaén,Nxb Treû. 13. Chu Xuaân Dieân (1999), Cô sôû Vaên hoaù Vieät Nam, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi 14. Hoà Dzeánh (1990), Chaân trôøi cuõ, Nxb An Giang. 15. Nguyeãn Vaên Daân (Bieân dòch giôùi thieäu) (1991), Vaên hoïc - Ngheä thuaät vaø söï tieáp nhaän, Vieän thoâng tin khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 16. Ñaêng Dung - Nguyeãn Cöông (chuû bieân) (1990), Caùc vaán ñeà cuûa Khoa hoïc vaên hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 17. Phan Cöï Ñeä (chuû bieân) (1986), Tuyeån taäp truyeän ngaén Vieät Nam (1930-1945), Nxb Ñaïi hoïc & Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 18. Traàn Thanh Ñòch (1988), Tìm hieåu truyeän ngaén, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 19. Haø Minh Ñöùc (chuû bieân) (1994), Nhaø vaên noùi veà taùc phaåm, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 20. Phan Hoàng Giang (1971), "Böôùc ñöôøng ñi cuûa Buøi Hieån", Baùo Vaên Ngheä . 21. Nguyeãn Thieän Giaùp (1999), Töø vöïng hoïc tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 104 22. M.Gorki (1970), Baøn veà vaên hoïc (Cao Xuaân Haïo, Hoaøng Minh dòch), Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 23. Nguyeãn Haûi Haø-Nguyeãn Thò Bình (1995), Quan nieäm ngheä thuaät veà con ngöôøi trong vaên xuoâi Vieät Nam sau Caùch maïng thaùng Taùm, Chöông trình KX.07, Haø Noäi. 24. Chu Hoàng Haûi (1987), Baûn nhaän xeùt trung thaønh truyeän ngaén, Nxb Vaên ngheä TPHCM. 25. Leâ Baù Haùn (chuû bieân) (1992), Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 26. Nguyeãn Vaên Haïnh (1979), Suy nghó veà vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 27. Nguyeãn Vaên Haïnh-Huyønh Nhö Phöông (1995), Lí luaän vaên hoïc- Vaán ñeà vaø suy nghó, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 28. Buøi Hieån (1960), Böôùc ñaàu vieát truyeän, Nxb Phoå thoâng, Haø Noäi. 29. Buøi Hieån (1976), 33 Truyeän ngaén choïn loïc (1945-1975), Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 30. Hoaøng Ngoïc Hieán (1990), Vaên hoïc-Hoïc vaên, Tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm TP.HCM, Tröôøng Vieát vaên Nguyeãn Du. 31. Hoaøng Ngoïc Hieán (1990), Naêm baøi giaûng veà theå loaïi, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 32. Ñoã Ñöùc Hieåu (2000), Thi phaùp hieän ñaïi, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 33. Nguyeãn Hoaø (1989), "Suy nghó veà vaán ñeà con ngöôøi trong vaên hoïc vieát veà chieán tranh", Vaên ngheä soá 81. 34. Nguyeãn Thaùi Hoaø (2000), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp cuûa truyeän, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 35. Toâ Hoaøi (1959), Moät soá kinh nghieäm vieát vaên cuûa toâi, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 36. Toâ Hoaøi (2001), O chuoät, NxbVaên ngheä TP.HCM. 37. Nguyeãn Coâng Hoan (1959), "Ngheä thuaät vieát truyeän ngaén", Baùo Vaên ngheä soá 23, 24, 25, 26. 38. Nguyeãn Coâng Hoan (1969),"Vieát truyeän ngaén", B.Vaên ngheä soá 30. 39. Nguyeãn Coâng Hoan (1970), "Hoûi chuyeän Buøi Hieån", Taïp chí Taùc phaåm môùi. 40. Traàn Ninh Hoà (1991), Moät ngaøy Kim Laân, Baùo Vaên ngheä soá 34. 41. Nguyeân Hoàng (1970), Böôùc ñöôøng vieát vaên, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 42. Nguyeân Hoàng (1978), Nhöõng nhaân vaät aáy ñaõ soáng vôùi toâi, Nxb Taùc phaåm môùi. 43. Vuõ Ngoïc Khaùnh (1999), Tieáp caän kho taøng Folklore Vieät Nam, Nxb 105 Vaên hoaù Daân toäc. 44. Phuøng Ngoïc Kieám (2000), Con ngöôøi trong truyeän ngaén Vieät Nam 1945-1975, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 45. Nguyeãn Khaûi (2003), Ngheà vaên cuõng laém coâng phu, Nxb Treû. 46. M.B. Khrapchenko (1979), Caù tính saùng taïo cuûa nhaø vaên vaø söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc, Nxb Taùc phaåm môùi , Haø Noäi. 47. M.B. Khrapchenko (2002), Nhöõng vaán ñeà lí luaän vaø phöông phaùp luaän nghieân cöùu vaên hoïc, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 48. Ñaøo Khöông (1987), Gaëp gôõ 27 nhaø vaên coù taùc phaåm ñöôïc choïn giaûng trong nhaø tröôøng, Sôû Giaùo duïc Haø Sôn Bình. 49. Leâ Ñình Kî (1984), Cô sôû lí luaän vaên hoïc, Nxb Ñaïi hoïc & Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 50. Thaïch Lam (1958), Naéng trong vöôøn, Ñôøi nay, Saøi Goøn. 51. Thaïch Lam (1988), Tuyeån taäp, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 52. Ñinh Troïng Laïc (chuû bieân) (1993), Phong caùch hoïc tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 53. Kim Laân (1942), Coâ Vòa, Baùo Trung Baéc chuû nhaät soá 135. 54. Kim Laân (1955), Laøng, Truyeän ngaén, Nxb Vaên ngheä, Haø Noäi. 55. Kim Laân (1955), Neân vôï neân choàng, Nxb Vaên ngheä, Haø Noäi. 56. Kim Laân (1957), OÂng laõo haøng xoùm, Nxb Vaên Ngheä, Haø Noäi. 57. Kim Laân (1958), Chaøng hieäp só goã, Nxb Kim Ñoàng, Haø Noäi. 58. Kim Laân (1960), Coâ gaùi coâng tröôøng, Nxb Thanh nieân, Haø Noäi. 59. Kim Laân (1962), Con choù xaáu xí, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 60. Kim Laân (1983), Vôï nhaët, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 61. Kim Laân(1984), OÂng Caûn Nguõ, Nxb Kim Ñoàng, Haø Noäi. 62. Kim Laân (1996), Tuyeån taäp Kim Laân, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 63. Kim Laân (2004), Taùc phaåm choïn loïc, Nxb Hoäi nhaø vaên. 64. Phöông Löïu (Chuû bieân), (1997), Lí luaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 65. Phong Leâ-Vuõ Tuaán Anh-Vuõ Ñöùc Phuùc (1986), Vaên hoïc Vieät Nam khaùng chieán choáng Phaùp (1945-1954), Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. 66. Phong Leâ (chuû bieân) (1990), Vaên hoïc vaø hieän thöïc, Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. 67. Mai Quoác Lieân (1998), Pheâ bình vaø tranh luaän vaên hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 68. Nguyeãn Vaên Long-Traàn Höõu Taù (bieân soaïn) (1981), Tö lieäu tham khaûo Vaên hoïc Vieät Nam 1945-1954, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 69. Huyønh Lyù-Nguyeãn Vaên Long-Nguyeãn Traùc-Traàn Höõu Taù (1980), 106 Lòch söû Vaên hoïc Vieät Nam (taäp IV) 1945-1954, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 70. Huyønh Lyù-Traàn Vaên Hoái (1962), Lòch söû Vaên hoïc Vieät Nam 1945-1960), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 71. Hoaøng Nhö Mai (1961), Vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi (1945-1960), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 72. Hoaøng Nhö Mai-Nguyeãn Ñaêng Maïnh-Traàn Höõu Taù (1992), Vaên hoïc 12, Nxb Giaùo duïc TP.HCM. 73. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (chuû bieân) (1995), Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, taäp 30B, nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. 74 .Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1995), Toång taäp vaên hoïc Vieät Nam, taäp 30A, Nxb khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 75. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1994), Con ñöôøng ñi vaøo theá giôùi ngheä thuaät cuûa nhaø vaên, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 76. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1988), Nguyeân Hoàng-Con ngöôøi vaø söï nghieäp, Nxb Haûi Phoøng. 77. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1993), Caùc taùc giaû vaên hoïc Vieät Nam, taäp 2, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 78. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (chuû bieân) (1986), Caùc nhaø vaên noùi veà vaên (taäp 2), Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 79. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (chuû bieân) (1988, 1990), Vaên hoïc Vieät Nam 1945-1975 (2 taäp), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 80. Nguyeãn Ñaêng Maïnh-Nguyeãn Ñình Chuù-Nguyeãn An (1993), Taùc giaû Vaên hoïc Vieät Nam, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 81. Hoà Chí Minh (1981), Vaên hoaù Ngheä thuaät cuõng laø moät maët traän, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 82. Traàn Ñoàng Minh (1994), Tieáng noùi tri aâm, Nxb Treû. 83. Hoà Quí Nghóa (2004), "Söùc soáng trong truyeän ngaén Vôï nhaët", Giaùo duïc & Thôøi ñaïi soá 49. 84. Vöông Trí Nhaøn (1978) "Veà söï löïa choïn chuû ñeà vaø phaùt trieån tính caùch trong truyeän ngaén sau Caùch maïng", Taïp chí Vaên hoïc. 85. Vöông Trí Nhaøn ( 1980), Soå tay ngöôøi vieát truyeän ngaén, Nxb Taùc phaåm môùi, HaøNoäi. 86. Phuøng Quí Nhaâm (1991), Thaåm ñònh Vaên hoïc, Nxb Vaên ngheä TP.HCM. 87. Phuøng Quí Nhaâm -Laâm Vinh (1994), Tieáp caän vaên hoïc, ÑHSP- TP.HCM. 88. Vuõ Ngoïc Phan (1989), Nhaø vaên hieän ñaïi (2 taäp), Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. 107 89. Vuõ Döông Quyõ (Tuyeån choïn), (1997), Nhaø vaên vaø taùc phaåm trong nhaø tröôøng phoå thoâng, Nxb giaùo duïc, Haø Noäi. 90. Vöông Hoàng Seån (1998), Phong löu cuõ môùi, Nxb TPHCM. 91. Traàn Ñình Söû (1993), Giaùo trình thi phaùp hoïc, Tröôøng ÑHSP TP.HCM. 92. Traàn Ñình Söû (1993) Moät soá vaán ñeà thi phaùp hoïc hieän ñaïi, Boä Giaùo duïc-Ñaøo taïo, Vuï giaùo vieân. 93. Traàn Ñình Söû (1996), Lí luaän pheâ bình vaên hoïc, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 94. Traàn Ñình Söû (1990), "Thöû nghó veà yù thöùc caù tính trong vaên hoïc Vieät Nam", Baùo Vaên ngheä soá 23 95. Traàn Ñình Söû (1995), "Nghó veà ñaëc tröng thaåm mó cuûa Vaên hoïc Caùch maïng 1945 - 1975", Baùo Vaên ngheä soá 21. 96. Ñaøo Thaûn (1994), "Ñaëc tröng cuûa ngoân ngöõ ngheä thuaät theå hieän trong taïp chí vaên xuoâi", Taïp chí Vaên hoïc Haø Noäi soá 2 97. Buøi Vieät Thaéng (1994), "Vaên xuoâi gaàn ñaây vaø quan nieäm con ngöôøi", Taïp chí Vaên hoïc Haø Noäi, soá 4. 98. Vöông Thaûo(2004), "Nhaø vaên Kim Laân vaø söï im laëng cuûa noãi buoàn", An ninh theá giôùi cuoái thaùng soá 30 99. Nguyeãn Thaønh Thi (1999), Ñaëc tröng truyeän ngaén Thaïch Lam, Nxb Giaùo duïc. 100. Leâ Ngoïc Traø (1994), Lí luaän vaên hoïc, Nxb Treû TPHCM. 101. Ngoïc Trai (1987), "Söï khaùm phaù veà con ngöôøi Vieät Nam qua truyeän ngaén", Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi soá 10. 102. Hoaøng Trinh (1992), Töø kí hieäu hoïc ñeán thi phaùp hoïc, Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. 103. Hoaøng Trinh (1974), Vaên hoïc ngoïn nguoàn vaø saùng taïo, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 104. Leâ Trí Vieãn (1987), Ñaëc ñieåm lòch söû Vaên hoïc Vieät Nam, Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 105. Nguyeãn Nhö YÙ (chuû bieân) (2002), Töø ñieån thaønh ngöõ tieáng Vieät phoå thoâng, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 106. Nhieàu taùc giaû (1992), Ñeå daïy toát vaên 12, Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi II. 107. Nhieàu taùc giaû, Caùch maïng- khaùng chieán vaø ñôøi soáng vaên hoïc 1945-1954, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 108. Nhieàu taùc giaû (2001), Nhaø vaên Vieät Nam theá kyû XX, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 109. Nhieàu taùc giaû (1995), Moät thôøi ñaïi vaên hoïc môùi, Nxb Vaên hoïc, Haø 108 Noäi. 110. Nhieàu taùc giaû (1994), Tuyeån taäp truyeän ngaén khaùng chieán 1945- 1954. 111. Nhieàu taùc giaû (1992), Khaûo cöùu veà caùc phong tuïc vaø nhöõng thuù chôi ñeïp ôû ñoàng queâ mieàn Baéc Vieät Nam, Nxb Vaên hoaù, Haø Noäi. 112. Nhieàu taùc giaû (1972), Truyeän ngaén ñöôïc giaûi Baùo Vaên Ngheä, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 113. Nhieàu taùc giaû (1983), Töø ñieån vaên hoïc, taäp 1, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 114. Nhaø vaên Kim Laân "Khoâng muoán noùi nöõa", An ninh cuoái Thaùng, soá 34, thaùng 5/2004. ._.