Đặc điểm truyện ngắn Bùi Hiển

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH ----------------- LÊ THỊ MỸ NGỌC ĐẶC ĐIỂM TRUYỆN NGẮN BÙI HIỂN LUẬN VĂN THẠC SỸ VĂN HỌC CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC VIỆT NAM Maõ soá:60 22 34 NGƯỜNG HƯỚNG DẪN: PGS.TS. PHÙNG QUÝ NHÂM TP. HỒ CHÍ MINH - 2006 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn, chúng tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô và bạn bè. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đối với PGS.TS Phùng Quý Nhâm, người thầy hướng dẫn khoa học tận tình, chu đáo, cùng với quý thầy cô đã hết lòng giảng dạy, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập cũng như trong quá trình tôi thực hiện luận văn này. Biên Hòa, tháng 3 năm 2006 Lê Thị Mỹ Ngọc MÔÛ ÑAÀU 1.Lí do choïn ñeà taøi Vaên hoïc Vieät Nam böôùc vaøo theá kæ XX ñaõ coù nhöõng söï chuyeån bieán maïnh meõ theo höôùng hieän ñaïi hoùa, ñaëc bieät laø töø nhöõng naêm 1930 -1945, nhôø coù nhöõng ñieàu kieän vaên hoùa lòch söû môùi, nhòp ñoä phaùt trieån cuûa noù caøng khaån tröông hôn. ÔÛ giai ñoaïn naøy, vaên hoïc Vieät Nam khoâng chæ phaùt trieån veà ñoäi nguõ nhaø vaên, nhaø thô maø coøn ñaït ñöôïc nhieàu thaønh töïu vaên hoïc xuaát saéc. Coù theå noùi quaù trình hieän ñaïi hoùa neàn vaên hoïc ñaõ ñaåy vaên hoïc Vieät Nam phaùt trieån theâm moät böôùc vôùi nhieàu cuoäc caùch taân vaên hoïc saâu saéc ôû caùc theå loaïi. Vaên xuoâi ngheä thuaät giai ñoaïn naøy ñaõ coù böôùc phaùt trieån vöôït baäc so vôùi vaên hoïc trung ñaïi. Beân caïnh tieåu thuyeát, truyeän ngaén giai ñoaïn naøy, ñaõ coù nhöõng thaønh töïu phong phuù vaø vöõng chaéc vôùi haøng loaït phong caùch ñoäc ñaùo, noái tieáp nhau ñöa theå vaên naøy ñaït ñeán trình ñoä ngheä thuaät cao. Moät soá truyeän ngaén vaên hoïc thôøi kyø naøy coù theå so saùnh vôùi nhöõng thaønh töïu truyeän ngaén xuaát saéc treân theá giôùi. “Truyeän ngaén Vieät Nam 1930 – 1945 thöïc söï ña daïng veà phong caùch vaø buùt phaùp. Coù theå noùi trong lòch söû truyeän ngaén hieän ñaïi theá kæ XX, chöa bao giôø coù söï nôû roä phong caùch, gioïng ñieäu nhö möôøi laêm naêm ñaùng ghi nhôù cuûa vaên hoïc – ñoù laø söï ghi taïc cuûa theá heä sau teân tuoåi cuûa caùc nhaø vaên danh tieáng: Nguyeãn Coâng Hoan, Nguyeãn Tuaân, Thaïch Lam, Nam Cao, Toâ Hoaøi, Buøi Hieån, Kim Laân …”[78, tr.182]. Theá nhöng khoâng phaûi nhaø vaên naøo maø söï nghieäp saùng taùc cuûa hoï cũng ñöôïc ñoäc giaû bieát ñeán moät caùch ñaày ñuû, coù heä thoáng. Ñoù laø tröôøng hôïp cuûa nhaø vaên Buøi Hieån. Moïi ngöôøi bieát ñeán teân tuoåi cuûa oâng vôùi taäp truyeän ngaén Naèm vaï (1941), coøn nhöõng taäp truyeän ngaén sau naøy thì ít ngöôøi bieát ñeán hoaëc coù chaêng laø moät số nhaø nghieân cöùu, pheâ bình vaên hoïc baøn chung veà caùc truyeän ngaén maø hoï cho laø taâm ñaéc. Buøi Hieån laø nhaø vaên voán ñöôïc ñaët trong nhoùm caùc nhaø vaên vieát truyeän phong tuïc sinh hoaït tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm ( Toâ Hoaøi, Kim Laân, Buøi Hieån ...). Tuy nhieân saùng taùc cuûa Buøi Hieån khoâng ñöôïc giôùi nghieân cöùu vaên hoïc ñaëc bieät quan taâm, nhöng phaàn lôùn truyeän cuûa oâng vaãn hieän dieän trong loøng ngöôøi ñoïc. Voán coù caùch vieát nheï nhaøng, dí doûm, pha chuùt tröõ tình, Buøi Hieån ñaõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc nhöõng trang vaên hieän thöïc veà hieän traïng cuoäc soáng queâ höông mình laøm soáng “laïi nhöõng phong tuïc cuûa ngöôøi daân queâ vôùi con maét quan saùt saéc saûo, hoùm hænh”[6, tr.78]. Beân caïnh maûng truyeän ngaén veà phong tuïc, Buøi Hieån coøn vieát nhieàu truyeän ngaén veà cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp vaø choáng Myõ cuûa daân toäc. Nhöõng ngaøy Caùch maïng thaùng Taùm, Buøi Hieån tham gia toång khôûi nghóa ôû Vinh roài sau ñoù laøm chuû tòch Hoäi Vaên hoùa cöùu quoác ñoàng thôøi laø Tröôûng ty Thoâng tin tuyeân truyeàn Ngheä An. Töø giöõa naêm 1949 ñeán 1950, nhaø vaên ñi vaøo coâng taùc ôû vuøng ñòch haäu Bình Trò Thieân. Cuoái naêm 1950, Buøi Hieån ñöôïc boå sung vaøo thöôøng vuï Chi hoäi Vaên ngheä Lieân khu IV. Cuõng vaøo dòp naøy, nhaø vaên Buøi Hieån ñöôïc keát naïp vaøo Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông ngay taïi chieán khu Thöøa Thieân. Chính hình aûnh cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ khaùng chieán thoâng qua söï tieáp xuùc gaëp gôõ nhieàu chò caùn boä khaùng chieán Thöøa Thieân, maø Buøi Hieån ñaõ coù nhöõng truyeän ngaén hay. Truyeän ngaén Gaëp gôõ (1954) laø moät trong nhöõng truyeän nhö theá. Taäp truyeän AÙnh maét ñöôïc vieát trong 10 naêm (1951-1961) baèng taát caû voán soáng phong phuù, tình caûm ñaäm ñaø vaø nhöõng kæ nieäm saâu laéng cuûa nhaø vaên veà chieán tröôøng Bình Trò Thieân ( chuû yeáu laø Thöøa Thieân ). Taäp truyeän vaø kí Trong gioù caùt (1965) ñaùnh daáu moät ñoùng goùp môùi, khieâm toán nhöng ñaày nhieät tình cuûa Buøi Hieån vaøo coâng cuoäc xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi ôû mieàn Baéc trong böôùc ñi ban ñaàu nhöõng naêm 60. Nhaø vaên coù maët ôû vuøng tuyeán löûa ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu giaëc Myõ ñieân cuoàng baén phaù mieàn Baéc. Chính nhöõng naêm thaùng soáng, gaén boù ôû caùc vuøng ñaát: Ngheä An, Haø Tónh, Quaûng Bình, Vónh Linh …, Buøi Hieån ñaõ coù dòp quan saùt, ghi cheùp, taùi hieän bieåu döông nhöõng nhöõng taám göông chieán ñaáu anh huøng cuûa quaân vaø daân ta. Vaø taùc giaû ñaõ cho ra ñôøi caùc taäp truyeän Nhöõng tieáng haùt haäu phöông (1970), Hoa vaø theùp (1972), Giaûn dò (1975) … Noùi chung, vieäc nghieân cöùu toaøn boä söï nghieäp cuûa nhaø vaên Buøi Hieån laø moät ñieàu coøn raát môùi, caàn ñöôïc chuù troïng ñuùng möïc. Choïn ñeà taøi tìm hieåu ñaëc ñieåm truyeän ngaén Buøi Hieån, chuùng toâi nhaän thaáy ñoù laø moät vieäc laøm caàn thieát vaø coù ích. Caùc nhaø nghieân cöùu vaên hoïc Vieät Nam ñaõ ñaùnh giaù raát cao sôû tröôøng truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån, cuõng nhö söï ñoùng goùp to lôùn cuûa oâng vaøo söï nghieäp vaên hoïc nöôùc nhaø. Hoï cho raèng: “Buøi Hieån chuyeân vieát truyeän ngaén … Nhaéc ñeán söï phaùt trieån cuûa theå truyeän ngaén hieän ñaïi Vieät Nam, ngöôøi ta nhôù ngay ñeán oâng”[44, tr.13-14]. Nhìn laïi söï nghieäp saùng taùc cuûa Buøi Hieån töø tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm ñeán nay Chuùng ta nhaän thaáy oâng laø moät caây buùt truyeän ngaén coù nhieàu kinh nghieäm. Noùi veà soá löôïng taùc phaåm, keå caû caùc taäp truyeän ngaén daønh cho thieáu nhi nhaø vaên Buøi Hieån ñaõ ñeå laïi khoaûng 16 taäp truyeän ngaén. Coù ñöôïc thaønh töïu ñoù, chuùng ta coù theå khaúng ñònh Buøi Hieån khoâng chæ “nhôø tö töôûng thaùi ñoä soáng vaø coù phaàn nhôø ngheä thuaät vieát cuûa anh”. Rieâng Hoaøng Minh Chaâu khaúng ñònh: “Anh laø moät trong nhöõng baäc thaày vieát truyeän”[5, tr.13]. Loøng say meâ coâng vieäc vaø yù thöùc traùch nhieäm cuûa ngöôøi caàm buùt ñaõ giuùp Buøi Hieån ngaøy caøng thaønh coâng hôn trong söï nghieäp saùng taùc vaên hoïc. Duø ñöôïc ñaùnh giaù, pheâ bình nhö theá naøo Buøi Hieån tröôùc sau vaãn laø moät nhaø vaên khieâm toán, luoân hoïc hoûi ñeå tích luõy kinh nghieäm cho ngheà. Moãi truyeän cho xuaát baûn in thaønh saùch ñeàu ñaõ ñöôïc ñaêng baùo vaø ñöôïc ñaùnh giaù cao, nhöng ñoái vôùi nhaø vaên thì chuùng chæ ôû treân “möùc trung bình”. Thaät ñuùng nhö lôøi nhaän ñònh cuûa Chu Nga: “…Buøi Hieån laø moät nhaø vaên vieát truyeän ngaén coù nhieàu kinh nghieäm. Anh thaän troïng vaø coù tinh thaàn traùch nhieäm. Ít khi anh vieát nhanh, vieát voäi, laáy tay ngheà thay cho chaát soáng…”. Vaø Buøi Hieån töøng noùi: “Toâi khoâng daùm haï buùt vieát moät caùi gì, neáu toâi chöa bieát vaø hieåu kó löôõng”[61, tr.390 -391]. Khi ñaùnh giaù söï ñoùng goùp veà maët vaên hoïc cuûa nhaø vaên Buøi Hieån cho neàn vaên xuoâi Vieät Nam, Quang Tuaán ñaõ vieát baèng nhöõng lôøi vaên thaùn phuïc, traân troïng: “Hôn 60 naêm caàm buùt vôùi khoaûng 40 ñaàu saùch vaø ñeàu coù thaønh coâng nhaát ñònh ôû caùc theå loaïi buùt kyù, truyeän thieáu nhi, saùch dòch, tieåu luaän vaên hoïc, song noùi cho ñeán cuøng truyeän ngaén môùi laø caùi “nghieäp” thaät söï cuûa oâng”[61, tr.14] Keát thuùc cuoäc hoïp trao ñoåi veà truyeän ngaén choáng Myõ, nhaø vaên Vuõ Tuù Nam ñaõ phaùt bieåu: “Nhaø vaên Buøi Hieån laø moät trong nhöõng nhaø vaên vieát truyeän ngaén toát nhaát cuûa chuùng ta hieän nay. Nhöng ñoái vôùi Buøi Hieån noùi rieâng vaø nhöõng ngöôøi vieát vaên chuùng ta noùi chung, baïn ñoïc coøn muoán ñoøi hoûi cao hôn nöõa …”[83, tr.14]. 2.Phaïm vi nghieân cöùu Buøi Hieån vieát raát sôùm vaø nhöõng taùc phaåm cuûa oâng ñaõ ñöôïc in tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm treân caùc baùo chí Haø Noäi nhö: Ngaøy nay, Haø Noäi taân vaên, Tieåu thuyeát thöù baûy, Trung Baéc Chuû nhaät, Thanh Nghò, Baïn ñöôøng. OÂng vieát ñöôïc nhieàu theå loaïi: truyeän ngaén, truyeän dòch, truyeän thieáu nhi, kyù, hoài kyù, tieåu luaän vaên hoïc, kòch, pheâ bình vaên hoïc… nhöng thaønh coâng nhaát cuûa oâng vaãn laø truyeän ngaén. ÔÛ theå loaïi truyeän ngaén, oâng ñaõ coù nhöõng taäp truyeän vieát tröôùc vaø sau Caùch maïng thaùng Taùm. Naêm 1941, taäp truyeän ngaén Naèm vaï cuûa Buøi Hieån ñöôïc Nhaø xuaát baûn Ñôøi nay, HN aán haønh goàm 8 truyeän. Xuaát baûn laàn thöù 2 (1957), Nxb Hoäi nhaø vaên, HN boû bôùt ba truyeän: Theá söï thaêng traàm, Naéng môùi, Phaùn vaø giaùo theâm vaøo moät soá truyeän : Laøm cha, Aùc caûm, Caùi ñoàng hoà, Nhaø xaùc. Xuaát baûn laàn thöù 3 (1984), Nxb Vaên hoïc, HN goàm 17 truyeän. Ngoaøi caùc truyeän ñaõ in trong laàn taùi baûn (1957), laáy laïi truyeän Naéng môùi ( baûn in ñaàu ) vaø theâm caùc truyeän: Chieàu söông, Veà laøng, Noãi oan cuûa baùc ñoà gaøn, Moät traän baõo cuoái naêm, Ngöôøi choàng, Nhöõng noãi loøng. Vaøo naêm 1969, moät nhaø saùch tö nhaân ñaõ in laïi Naèm vaï ñuùng nhö baûn in (1941) cuûa Nxb Ñôøi nay. Naêm 1990, Nxb Ñoàng Nai in laïi laáy teân saùch laø Keû hoâ hoaùn, taùc giaû coù theâm bôùt moät soá truyeän ngaén, coäng laïi laø 20 truyeän ngaén. Naêm 1999, taäp truyeän ngaén Naèm vaï, do Nxb Vaên Ngheä Tp. HCM taùi baûn goàm 8 truyeän: Naèm vaï, Phaùn vaø Giaùo, Hai anh hoïc troø coù vôï, Naéng môùi, Thaèng Xin, Moät ngöôøi thanh nieân, Theá söï thaêng traàm, Ma ñaäu. Nhö vaäy, taäp truyeän Naèm vaï cuûa Buøi Hieån ñaõ ñöôïc bạn ñoïc hoan ngheânh, nhöng qua ñoù chuùng ta cuõng nhận thaáy: chưa coù sự thoáng nhaát veà soá löôïng taùc phaåm trong taäp truyeänï. Ñieàu naøy gaây khoù khaên raát lôùn cho ngöôøi vieát luaän vaên. Hơn nữa, caùc taäp truyeän ngaén khaùc cuûa Buøi Hieån ñöôïc vieát raûi raùc vaøo caùc thôøi kỳ, nhöng vieäc löu tröõ, baûo quaûn chöa toát (baûn thaân nhaø vaên khoâng coøn löu giöõ ñuû). Caùc nhaø xuaát baûn chöa taùi baûn laïi, hoaëc coù taùi baûn thì caùc truyện laïi ñöôïc löïa choïn saép xeáp theo chuû yù rieâng. Vì thế, chuùng toâi khoâng theå tìm ñaày ñuû taát caû caùc truyeän ngaén trong caùc taäp truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån. Vì nhöõng nguyeân nhaân treân, neân khi viết luận văn chuùng toâi chuû yeáu döïa vaøo số löôïng truyeän ngaén ñaõ ñöôïc tuyeån choïn trong Tuyeån taäp Buøi Hieån I (1987) vaø Tuyeån taäp Buøi Hieån II (1997). Trong luaän vaên naøy, chuùng toâi chæ ñi saâu tìm hieåu ñaëc ñieåm truyeän ngaén Buøi Hieån. 3. Lòch söû vaán ñeà Buøi Hieån sinh ngaøy 22/11/1919 ôû laøng Phuù Nghóa Haï, nay laø xaõ Tieán Thuûy (huyeän Quyønh Löu, Ngheä An). Maûnh ñaát naøy töø bao ñôøi nay ñaõ coù nhieàu nhaân taøi, nhieàu nhaø thô noåi tieáng. Vaø cuõng taïi ñaây laïi xuaát hieän nhöõng caây buùt vaên xuoâi tieâu bieåu cho ba theá heä nhö Buøi Hieån, Nguyeãn Minh Chaâu, Thaùi Baù Lôïi. Buøi Hieån thuoäc theá heä nhöõng nhaø vaên hieän thöïc xuaát hieän vaøo nhöõng naêm 40, thôøi kyø ñen toái nhaát cuûa xaõ hoäi Vieät Nam tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm. Tröôùc ñaây, trong chöông trình hoïc taäp, nghieân cöùu cuûa hoïc sinh, sinh vieân ít ñeà caäp ñeán taùc gia Buøi Hieån. Cuï theå laø chöông trình vaên hoïc 6 (cuõ) coù ñöa vaøo giaûng daïy truyeän ngaén Ngaøy coâng ñaàu tieân cuûa cu Tyù vaø chöông trình vaên hoïc 11 coù baøi ñoïc theâm laø truyeän ngaén Chieàu söông. Nhìn chung, caùc nhaø nghieân cöùu ít quan taâm ñeán taùc phaåm cuûa Buøi Hieån, chæ coù moät soá ít baøn veà truyeän ngaén Buøi Hieån. Trong soá ñoù cuõng coù moät soá baøi vieát ñaõ ñaùnh giaù, nhaän xeùt tinh teá, saâu saéc veà taùc phaåm cuûa Buøi Hieån. Buøi Hieån laø moät caây buùt truyeän ngaén mieät maøi, beàn bó vaø coâng phu. Ñaõ gaàn saùu möôi naêm Buøi Hieån soáng vôùi ngheà vieát vaên. Töø choã moät ngöôøi ñeán vôùi vaên nhö laø vieäc “vieát ñeå chôi”, khoâng haún thaønh caùi moäng “söï nghieäp vaên chöông”, theá maø daàn daø Buøi Hieån ñaõ boäc loä roõ thieân höôùng muoán ñi vaøo con ñöôøng saùng taùc chuyeân nghieäp. Khi nhôø Hoà Maäu Ñöôøng laø “baïn vaên chöông böôùc ñaàu vaø maõi maõi” - lôøi Buøi Hieån ghi trong soå löu nieäm cuûa Hoà Maäu Ñöôøng, ñoïc hoä moät soá truyeän ngaén khi taùc phaåm Naèm vaï coøn ôû daïng baûn thaûo vieát tay vaø (13/4/1940) Buøi Hieån ñaõ nhaän ñöôïc moät thö tay vôùi nhöõng lôøi nhaän xeùt khaù tinh teá “…Toâi chæ bieát laø khaù, khaù laém…, toâi khoâng coøn bieát cheâ anh vaøo ñaâu ñöôïc. Vaên anh vieát coù moät veû ñaëc bieät (original), ñoù laø ñaëc tính toâi thích nhaát trong vaên chöông … Caâu chuyeän toâi thích nhaát - vaø coù leõ nhieàu ngöôøi khaùc - laø truyeän Ma ñaäu. Vôùi truyeän naøy, toâi khoâng tìm thaáy moät nhaø vaên naøo ôû ta töøa töïa ñeå gheùp anh vaøo. Coù theå taïm so saùnh anh vôùi Guy de Maupassant vì caùi loái taû chaân tæ mæ vaø thaät thaø, vì coù nhieàu caùi hôi hoùm hænh vaø tinh nghòch vaø nhaát laø caùch duøng toaøn “thoå aâm” (thoå ngöõ – BT) trong luùc noùi chuyeän. Caû maáy chuyeän kia cuõng theá, chuyeän naøo cuõng coù veû rieâng caû vaø loái taû chaân vaãn gioáng nhau…”[80, tr.14]. Chính nhôø sự ñoäng vieân khuyeán khích ñoù, sau boán thaùng, Buøi Hieån quyeát ñònh göûi moät truyeän ngaén tới baùo Ngaøy nay – ñoù laïi laø truyeän Naèm vaï. Khoaûng ba, boán tuaàn truyeän Naèm vaï ñöôïc ñaêng vôùi lôøi giôùi thieäu cuûa Thaïch Lam. Vaø töø ñoù taùc giaû taäp hôïp laïi caùc truyeän ñaõ vieát göûi ra Haø Noäi (12/1940 ). Ñeán thaùng 2/1941 nhaø xuaát baûn Ñôøi nay ñaõ aán haønh taäp truyeän Naèm vaï cuûa Buøi Hieån. Noåi baät leân laø söï caûm nhaän chaân thaønh, thaém thieát cuûa cuûa nhaø vaên Thaïch Lam treân baùo Ngaøy nay (9/1940). Ñieàu naøy mang ñeán cho taùc giaû moät nieàm ñoäng vieân, khuyeán khích trong saùng taùc vaên hoïc, ñaëc bieät laø theå loaïi truîeân ngaén. Daàn daø söï nghieäp saùng taùc cuûa Buøi Hieån caøng phaùt trieån. Vaø truyeän cuûa oâng caøng thu huùt ñöôïc nhieàu ñoäc giaû. Naêm 1961, khi nhaän xeùt veà taäp truyện Aùnh maét qua baøi vieát “Ñoïc Aùnh maét”, Vuõ Tuù Nam cho raèng: “Taäp truyeän laø moät boù hoa, moät lôøi möøng chuùc ñaày tình yeâu cuûa taùc giaû göûi tôùi ñoàng baøo Thöøa Thieân ñaõ gian khoå anh duõng khaùng chieán vaø hieän nay ñang gian khoå anh duõng choáng boïn Myõ – Dieäm”. Cuõng trong naêm ñoùù, Phan Quang cuõng coù baøi vieát “Moät vaøi caûm töôûng khi ñoïc AÙnh maét - taäp truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån”. Nhö lôøi ñaùnh giaù cuûa Phan Quang, vôùi taäp truyeän naøy, nhaø vaên Buøi Hieån ñaõ coá gaéng taùi hieän laïi moät caùch sinh ñoäng, chaân thaät nhaát nhöõng maát maùt to lôùn maø ngöôøi daân nôi ñaây ñaõ töøng phaûi gaùnh chòu. Vaø caùc truyeän ngaén Buøi Hieån ñaõ vieát ra trong AÙnh maét ñeàu laáy ñeà taøi töø cuoäc khaùng chieán ôû Thöøa Thieân. Nhaø vaên ñaõ thaønh coâng khi taùi hieän laïi chieán tröôøng “Bình Trò Thieân ñau thöông vaø anh duõng”. Naêm 1970, Haø Minh Ñöùc ñöa ra baøi nhaän xeùt chung veà “Truyeän ngaén choáng Myõ cuûa Buøi Hieån”. Ñaëc bieät taäp truyeän “Nhöõng tieáng haùt haäu phöông” cuûa Buøi Hieån luoân ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc nhöõng hình aûnh, söï vieäc “coøn noùng hoåi tính thôøi söï”. Vaø cuõng qua caùc truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån, ngöôøi ñoïc boãng nhaän ra raèng “Treân maûnh ñaát haäu phöông lôùn naøy, ôû ñaâu cuõng laø tieàn tuyeán, cuõng phaûi giaùp maët vaø vöôït leân caùi cheát ñeå ñaùnh thaéng keû thuø”. Naêm 1973, Haø Vinh laïi coù baøi bình veà taäp Hoa vaø Theùp qua baøi “Ñoïc Hoa vaø Theùp - nhaân vaät thanh nieân trong nhöõng truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån”. Trong baøi vieát naøy, Haø Vinh ñaùnh giaù raát cao nhöõng truyeän ngaén của Buøi Hiển, bởi vì caùc truyện ñaõ theå hieän ñöôïc taâm tö, tình caûm cuûa theá heä treû Vieät Nam trong thôøi ñaïi môùi. Đoù laø söï “bieåu hieän hai maët “hoa” vaø “theùp” hay söï “bieåu hieän saéc thaùi chuû nghóa anh huøng caùch maïng” trong lôùp ngöôøi treû tuoåi. Vaøo naêm 1999, Vaên Chinh coù baøi vieát “ Nhaø vaên Buøi Hieån: “Thôøi khaéc con ngöôøi trôû neân ngöôøi nhaát”. Theo oâng, truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån ñaâu chæ laø “cöôøi mæm vui veû” maø sau moãi trang vieát laø “caû moät beà saâu nhaân tính, moät thaâm traàm nghieâng sang phía bao dung”. Baøi vieát “Taâm töôûng vaø ngoøi buùt höôùng noäi cuûa Buøi Hieån” cuûa Traàn Ngoïc Vöôïng laïi coù moät phaùt hieän môùi veà nhöõng ñieàu maø nhaø vaên Buøi Hieån quan taâm, ñoù laø: “… leõ soáng trong ñôøi thöôøng vaø quaù trình hoaøn thieän baûn thaân ôû moãi con ngöôøi”. Coù theå noùi chæ sau 1975 môùi coù baøi vieát veà söï nghieäp cuûa nhaø vaên Buøi Hieån moät caùch chi tieát hôn. Ñoù laø caùc baøi vieát cuûa Haø Minh Ñöùc (1970), Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1973), Phan Quang (1961), Chu Nga (1995), Hoaøng Trung Thoâng (1999), Nguyeãn Hoaønh Khung (2000), Ñoã Ngoïc Thoáng (2003), Ngoâ Vaên Phuù (2003), Hoaøng Minh Chaâu (2003) …Ñaùng keå nhaát laø baøi vieát cuûa nhoùm taùc giaû (1977) trong saùch “Taùc giaû vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi (töø sau 1945)”, ñaõ giôùi thieäu ñaày ñuû, troïn veïn veà taäp truyeän ngaén ñaàu tay Naèm vaï cuûa nhaø vaên Buøi Hieån. Sau ñoù (1983), Nguyeãn Vaên Long ñaõ vieát lôøi toùm taét veà cuoäc ñôøi, söï nghieäp veà nhaø vaên Buøi Hieån trong saùch “Töø ñieån vaên hoïc”. Naêm 1992, moät laàn nöõa caùc nhaø nghieân cöùu laïi khaúng ñònh phong caùch truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån trong saùch “Taùc giaû vaên hoïc Vieät Nam ”. Vaø moät nhoùm nghieân cöùu ñaõ vieát veà söï nghieäp cuûa nhaø vaên Buøi Hieån trong “Nhaø vaên Vieät nam TK XX” taäp V. Naêm 2000, saùch “Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam”, taäp 32 cuõng coù nhöõng lôøi giôùi thieäu veà nhaø vaên Buøi Hieån. Ñeán naêm 2001, nhaø vaên Haø Minh Ñöùc laïi coù baøi vieát veà nhaø vaên Buøi Hieån trong saùch “Vaên hoïc Vieät Nam TK XX”. Naêm 2003, Nguyeãn Ñaêng Maïnh cuøng nhoùm ñoàng chuû bieân cho ra ñôøi “Töø ñieån taùc giaû taùc phaåm vaên hoïc Vieät Nam” vaø nhaø vaên Buøi Hieån ñöôïc xem nhö laø moät taùc giaû coù söï nghieäp saùng taùc truyeän ngaén thaønh coâng ngay töø nhöõng truyeän ngaén ñaàu tay. Ñeán vôùi “Tuyeån taäp Buøi Hieån I” (1987), ngöôøi ñoïc ñöôïc tieáp caän cuï theå hôn vôùi söï nghieäp saùng taùc cuûa Buøi Hieån qua lôøi giôùi thieäu cuûa Phan Cöï Ñeä. Vuõ Ngoïc Phan (1989) vôùi baøi vieát veà Buøi Hieån trong saùch “Nhaø vaên Vieät Nam hieän ñaïi . Phan Hoàng Giang (1996), cho xuaát baûn saùch “Ghi cheùp veà taùc giaû vaø taùc phaåm” . Laàn nöõa “Tuyeån taäp Buøi Hieån taäp I “(1997) vôùi lôøi baït “Vôùi Buøi Hieån” cuûa Hoaøng Trung Thoâng caøng giuùp cho ngöôøi ñoïc coù caùi nhìn toaøn dieän hôn veà söï nghieäp cuûa nhaø vaên Buøi Hieån. Naêm 2003, NXB Hoäi nhaø vaên ñaõ hoaøn thaønh quyeån saùch “Buøi Hieån taùc phaåm vaø dö luaän”. Trong phaïm vi giôùi haïn cuûa ñeà taøi luaän vaên, chuùng toâi seõ trình baøy caùc yù kieán noåi baät trong caùc baøi nghieân cöùu coù lieân quan ñeán ñeà taøi. 3.1. Nhöõng yù kieán, nhaän xeùt veà noäi dung truyeän ngaén Buøi Hieån. Theo nhaø thô Ngoâ vaên Phuù, nhöõng naêm tröôùc 1945, “ oâng töøng laø coâng chöùc tuy khoâng dö giaû gì, nhöng cuõng laø moät baäc trí thöùc, laïi laø moät nhaø vaên sôùm noåi tieáng ôû moät thaønh phoá lôùn nhaát cuûa ñaát Thanh, Ngheä, Tónh”[64, tr.19]. Vôùi taäp truyeän ngaén ñaàu tay: Naèm vaï (1941), Buøi Hieån ñaõ ñöôïc nhiều baïn ñoïc quan taâm. Khi truyeän ngaén Naèm vaï – Buøi Hieån ñöôïc göûi ñaêng treân baùo Ngaøy nay (9/1940), Thaïch Lam ñaõ vieát lôøi giôùi thieäu “OÂng Buøi Hieån taùc giaû truyeän ngaén ñaêng döôùi ñaây (Naèm vaï) ñaõ phaùc hoïa raát ñuùng moät vaøi nhaân vaät ôû thoân queâ… Ñoù laø moät böùc tranh coù giaù trò veà caûnh sinh hoaït trong laøng xoùm…”. Haø Minh Ñöùc ñaõ nhaän xeùt: “Naèm vaï laø taäp truyeän ñaàu tay cuõng laø saùng taùc gaây aán töôïng vaø ñònh hình phong caùch cuûa Buøi Hieån. Naèm vaï laø moät trong nhöõng taùc phaåm coù giaù trò cuûa doøng vaên hoïc hieän thöïc thôøi kyø 1939 – 1945”[14, tr.140]. Ñaùnh giaù cao veà khía caïnh noäi dung cuûa taäp truyeän Naèm vaï, Vuõ Tuaán Anh vaø Bích Thu ñaõ ghi nhaän: “Taùc giaû Naèm vaï ñaõ theå hieän khaù thaønh coâng trong moät loaït truyeän vieát veà ñôøi soáng, sinh hoaït cuûa ngöôøi daân vuøng queâ Ngheä Tónh, vôùi nhöõng taäp tuïc, leà thoùi mang ñaäm saéc thaùi ñòa phöông”[1, tr. 677]. Ñoàng thôøi hai taùc giaû treân cuõng ñaùnh giaù cao söï ñoùng goùp cuûa nhaø vaên Buøi Hieån trong söï nghieäp vaên hoïc nöôùc nhaø. “Vôùi taäp truyeän ngaén ñaàu tay Naèm vaï, Buøi Hieån ñaõ boäc loä moät phong caùch rieâng, taïo ñöôïc vò trí xöùng ñaùng trong doøng vaên hoïc hieän thöïc ñaàu theá kyû. Tuy chöa ñeà xuaát ñöôïc nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi, coù yù nghóa roäng lôùn, coù taàm tö töôûng saâu saéc nhöng baèng nieàm caûm thoâng chaân thaønh ñoái vôùi ngöôøi ngheøo khoå, nhöõng truyeän ngaén cuûa oâng ñaõ baøy toû moät thaùi ñoä, moät khuynh höôùng saùng taïo ñuùng ñaén vaø nghieâm tuùc”[1, tr.679]. Coù nhaän xeùt khaùc veà taäp truyeän ngaén Naèm vaï: “Truyeän ngaén Buøi Hieån ñaõ ghi laïi moät caùch trung thöïc ñôøi soáng ñaày vaät loän gian lao cuûa nhöõng ngöôøi daân vuøng bieån queâ oâng cuõng nhö cuoäc soáng nhoû nhoi, moøn moûi, beá taéc vaø heát söùc teû nhaït cuûa giôùi vieân chöùc ngheøo thaønh thò”[61, tr. 5]. Ñoïc nhöõng truyeän trong taäp “Naèm vaï” cuûa Buøi Hieån ta caøng hieåu vaø theâm gaén boù vôùi caùi vuøng Laïch Queøn, Laïch Thôi …“ngaøy ñeâm rì raøo voã soùng vaø thoaûng trong hôi gioù caùi vò noàng maën cuûa bieån caû”. Trong caùc trang vieát cuûa oâng chuùng ta baét gaëp nhöõng con ngöôøi chaân chaát, moäc maïc. Nhöõng anh Ñoû, chò Hoe, laõo Naêm Xöôøi vôùi taâm hoàn chaát phaùc, ñoân haäu coøn meâ tín ñò ñoan nhöng vui veû, laïc quan; nhöõng oâng “Ba Bò daân chaøi” troâng coù veû döõ töôùng nhöng thaät thaø toát buïng; nhöõng laõo Nhieäm Bình vöøa ñan löôùi vöøa keå chuyeän ma bieån”[54, tr.11]... Chính ôû nhöõng trang vieát aáy, Buøi Hieån ñaõ chöùng toû laø moät caây buùt “vöøa ñoäc ñaùo laïi vöøa quen thuoäc, phoå bieán”. Nhaø vaên Phan Cöï Ñeä ñaõ nhaän xeùt: “Nhöõng nhaân vaät trong Naèm vaï phaàn lôùn coù nguyeân maãu töø nhöõng oâng caäu ruoät, oâng döôïng vaø nhieàu baø con hoï haøng laøm ngheà ñaùnh caù treân bieån”[54, tr.12]. Ñeà caäp ñeán maët haïn cheá veà giaù trò tö töôûng cuûa taäp truyeän Naèm vaï, Phan Cöï Ñeä coù vieát: “Naèm vaï chöa coù caùi nhìn bao quaùt toaøn xaõ hoäi, chöa coù caùi caêm giaän, caùi tænh taùo, saéc saûo nhö Ngoâ Taát Toá, Nguyeãn Coâng Hoan, Vuõ Troïng Phuïng khi ñaäp phaù caùi xaõ hoäi ngöôøi boùc loät ngöôøi, khi loät maët naï töøng teân tai to maët lôùn trong taàng lôùp thöôïng löu luùc baáy giờ”[54, tr.15-16]. Noùi veà giaù trò noäi dung cuûa taäp truyeän Naèm vạ, caùc nhaø vaên khaùc coù nhaän xeùt: “Rieâng nhöõng truyeän veà phong tuïc daân queâ vuøng Ngheä Tónh laø nhöõng truyeän hay”[63, tr.807]. Cuï theå laø “Trong taäp Naèm vaï (Ñôøi nay - Haø Noäi, 1941) ngoaøi nhöõng truyeän ngaén veà thanh nieân, haàu heát ñeàu bình thöôøng, oâng coù vieát ba truyeän ngaén veà daân queâ vuøng Ngheä Tónh raát ñaëc saéc. Ba truyeän aáy laø Naèm vaï (trang 9), Thaèng Xin (trang 87) vaø Ma ñaäu (trang 147)”[63, tr.806]. Coøn nhaø vaên Phan Cöï Ñeä thì coù nhaän xeùt nhö sau: “Ngay töø taäp truyeän ngaén ñaàu tieân (Naèm vaï) in naêm 1941, Buøi Hieån ñaõ baét saâu ñöôïc caùi maïch quaàn chuùng ôû vuøng bieån queâ anh. Anh phaùt hieän ra ôû ngöôøi daân ngöôøi daân chaøi nhöõng neùt khoûa khoaén, ñoân haäu, yeâu ñôøi, laïc quan vaø caùi nguoàn suoái tinh thaàn trong maùt ñoù seõ coøn toûa lan treân caùc trang saùch cuûa anh maáy chuïc naêm daøi veà sau”[54, tr.12]. Nhìn chung, “chuû nghóa hieän thöïc trong Naèm vaï döôøng nhö baét nguoàn töø moät caûm höùng nhaân ñaïo chuû nghóa, töø moät söï gaàn guõi, caûm thöông cuoäc ñôøi nhöõng con ngöôøi bình thöôøng, nhöõng daân chaøi lam luõ ôû vuøng bieån vaø nhöõng ngöôøi ngheøo khoå, nhöõng vieân chöùc nhoû soáng quaån quanh beá taéc ôû thaønh thò”[54, tr.13]. Caùc nhaø nghieân cöùu raát ñeà cao taám loøng nhaân ñaïo cuûa nhaø vaên Buøi Hieån trong vieäc ñaõ phaûn aùnh trung thöïc cuoäc soáng cuûa con ngöôøi trong caùc truyeän ngaén: “Chaát hieän thöïc trong Naèm vaï ñöôïc baét nguoàn töø moät caûm höùng nhaân ñaïo chuû nghóa, töø söï gaàn guõi, thöông caûm nhöõng con ngöôøi bình thöôøng, nhöõng daân chaøi, lam luõ vuøng bieån vaø nhöõng vieân chöùc ngheøo thaønh thò”[1, tr. 679] Nhöõng trang vieát trong taäp Naèm vaï phaàn lôùn: “Buøi Hieån taäp trung mieâu taû cuoäc chieán ñaáu giöõa con ngöôøi vôùi thieân nhieân, con ngöôøi vôùi baõo toá ngoaøi bieån khôi vaø laøm noåi baät leân hình aûnh ñeïp ñeõ cuûa con ngöôøi, con ngöôøi möu trí, gan daï, vôùi taát caû kinh nghieäm töøng traûi cuûa cuoäc ñôøi treân soùng nöôùc”[54, tr.12]. Buøi Hieån moät taám göông lôùn veà söï hoïc hoûi, tìm toøi, tích luõy beàn bó, laâu daøi. Vôùi nhöõng naêm thaùng ñi thöïc teá, oâng ñaõ quan saùt, thaâu nhaän, ghi cheùp töø nhieàu ngöôøi, nhieàu caûnh, nhieàu vieäc, nhieàu vaán ñeà ñeå “tìm ra moät khía caïnh môùi trong nhöõng caùi bình thöôøng, thoâng thuoäc nhaát”[55, tr.21]. Buøi Hieån laø nhaø vaên taän tuïy, coù traùch nhieäm vôùi ngheà. OÂng coù caùi nhìn nhaïy beùn, moät traùi tim nhaân haäu, luoân san seû, yeâu thöông con ngöôøi. Bieát bao caûnh, bao ngöôøi ñaõ hieän leân raát thaät, gaàn guõi, ñaùng yeâu moät caùch laï thöôøng. Hoaøng Minh Chaâu cho raèng duø laø vieát veà ai, vaán ñeà gì, coù yù nghóa noäi dung gì thì “chæ baèng tình tieát ngoân ngöõ cuûa nhaân vaät thoaûng qua cuõng gôïi nhôù tôùi nhaân vaät chính laø taùc giaû, moät ngöôøi muoán nuoâi soáng hoaø hôïp vôùi töï nhieân, vôùi “ ñaïo trôøi nhö anh taâm söï”[6, tr.13]. Khoâng laëp laïi caùch vieát cuûa caùc nhaø vaên khaùc, Buøi Hieån tìm cho mình moät loái ñi rieâng bieät, vaø ñieàu naøy khieán giôùi nghieân cöùu, pheâ bình văn học coù nhieàu yù kieán ñaùnh giaù traùi ngöôïc veà caùc taùc phaåm cuûa oâng. Coù nhöõng ñieàu tranh caõi ñoù bôûi theo Buøi Hieån ñaõ taâm söï “… trong khi ngöôøi khaùc vieát veà caùi cao caû chieán thaéng thì toâi laïi khoâng theå queân caùi maát maùt cuûa chieán tranh”[14, tr.231]. Vôùi caùch suy nghó môùi meû, xaùc thöïc ñoù nhaø vaên Buøi Hieån ñaõ ñeå laïi cho ñôøi moät söï nghieäp saùng taùc vaên hoïc coù giaù trò. Nhìn laïi soá löôïng truyeän ngaén Buøi Hieån ñaõ xuaát baûn chuùng ta coù theå nhaän thaáy: Buøi Hieån coù caùch choïn löïa ñeà taøi voâ cuøng phong phuù, ña daïng. Caùc nhaø nghieân cöùu vaên hoïc Vieät Nam ñaõ nhaän xeùt: “Buøi Hieån thöôøng vieát veà nhöõng ñeà taøi bình dò: nhöõng caûnh sinh hoaït, nhöõng phong tuïc ngoà ngoä ôû noâng thoân, nhöõng maãu ñôøi vieân chöùc tænh nhoû, nhöõng caûnh boá con, vôï choàng, beø baïn gaëp gôõ vaø troø chuyeän vôùi nhau …”[50, tr.13-14]. Ñaùnh giaù veà taäp truyeän Naèm vaï cuûa Buøi Hieån, nhaø thô Ngoâ Vaên Phuù ñaõ vieát: “Caû maáy truyeän ngaén trong taäp cuûa oâng ñeàu ñem ñeán cho toâi moät ñieàu gì ñoù vöøa gaàn guõi, vöøa laø laï…”[64, tr.19]. Vaø khi ñoïc taäp truyeän Naèm vaï cuûa Buøi Hieån, baïn ñoïc khoâng khoûi ngaïc nhieân bôûi loái vieát dung dò, moäc maïc, chöùa chan tình ngöôøi trong töøng trang truyeän. Nhaø thô Ngoâ Vaên Phuù ñaëc bieät taâm ñaéc vôùi truyeän ngaén Chieàu Söông. Trong moät baøi vieát cuûa mình, oâng ñaõ coù nhaän xeùt: “… Truyeän Chieàu söông cuûa oâng cuõng gaây cho toâi bieát bao suy nghó. Haún caùi laøng chaøi aáy, phong caûnh trôøi nöôùc, soâng bieån, nuùi non cuõng ñeïp laém, nhöng nhöõng con ngöôøi ôû treân vuøng ñaát nuùi soâng dieãm leä aáy, môùi cöïc nhoïc, vaát vaû nguy hieåm laøm sao…”[64, tr.19]. Nhaø thô Ngoâ Vaên Phuù cuõng cho raèng: “Một caâu chuyện trong chiến tranh cuûa oâng, mới thật sự laø một truyện ngắn hoaøn haûo, vang ñoäng… OÂng viết về những mất maùt hy sinh, gian khổ vaø những con người ñau khổ bất hạnh. Đặc biệt, truyện của ông hay viết về những người phụ nữ”[64, tr.19]. Trong nhöõng naêm choáng Myõ cöùu nöôùc, nhaø vaên Buøi Hieån ñaõ ñi thöïc teá chieán ñaáu ôû vuøng khu Boán cuõ. Chính nhöõng ngaøy thaùng gaén boù nôi chieán tröôøng aùc lieät naøy maø Buøi Hieån ñaõ ñeå laïi nhöõng saùng taùc giaøu söùc soáng vaø tính chieán ñaáu cao. “Trong caùc truyeän cuûa Buøi Hieån, con ngöôøi vaø söï vieäc coøn noùng hoåi hôi löûa cuûa thôøi söï”[61, tr.409]. Ñeå coù ñöôïc nhöõng truyeän ngaén hay veà cuoäc khaùng chieán choáng Myõ nhaø vaên Buøi Hieån phaûi “… soáng ôû nôi muõi nhoïn cuûa chieán tranh: khu Boán. Chính nhôø theá maø anh thaáy ñöôïc nhöõng ñieån hình ñeïp nhaát cuûa tinh thaàn chieán ñaáu duõng caûm cuõng nhö ñaõ chöùng kieán nhöõng toäi aùc gheâ tôûm nhaát cuûa keû thuø. Vì theá nhöõng taùc phaåm cuûa anh vieát vaøo thôøi kyø naøy coù söùc naëng vaø caûm ñoäng ñöôïc ngöôøi ñoïc”[72, tr.9]. Phaûi keå tröôùc heát ñoù laø truyeän Kyû nieäm veà ñöùa con ñi xa. Theo nhaø vaên Vuõ Tuù Nam: “Truyeän ngaén Kyû nieäm veà ñöùa con ñi xa cuûa oâng môùi thaät chín vaø ñaèm thaém. ÔÛ ñoù, ngöôøi ta môùi thaáy nhöõng veû ñeïp thaät chín vaø nhöõng con ngöôøi Vieät Nam, ôû nhieàu theá heä cuøng ra traän, ngöôøi naøo vieäc aáy, heát söùc töï nguyeän vaø ñaày yù thöùc. ÔÛ ñoù, ngöôøi ta môùi thaáy tình cha con, tình quaân daân, ñaõ hình thaønh töø noãi ñoàng caûm, söï tin yeâu …”[64, tr.19]. Haø Minh Ñöùc ñaõ töøng ñöa ra nhaän xeùt veà caùc vaán ñeà maø nhaø vaên Buøi Hieån ñaët ra trong truyeän ngaén: “Nhöõng vaán ñeà anh ñaët ra gaàn guõi vôùi ñôøi soáng thöïc teá” [61, tr.411]. Phan Cöï Ñeä ñaõ töøng nhaän xeùt veà khaû naêng vieát truyeän ngaén vaø ñaùnh giaù söï ñoùng goùp to lôùn cuûa nhaø vaên Buøi Hieån trong söï nghieäp vaên hoïc: “Khoái löôïng truyeän ngaén thaät laø phong phuù, ña daïng, ñaõ goùp phaàn phaûn aùnh trung thöïc nhöõng chaëng ñöôøng cuûa Caùch maïng Vieät ._.Nam, khaéc hoïa ñöôïc nhöõng khuoân maët ñeïp, nhöõng ñieån hình cuûa con ngöôøi Vieät Nam môùi trong cuoäc ñôøi vaø saûn xuaát cuõng nhö trong sinh hoaït thöôøng ngaøy”[54,48]. Nhaø vaên Haø Minh Ñöùc ñaõ coù lôøi ñaùnh giaù veà söï nghieäp vaên hoïc cuûa Buøi Hieån nhö sau: “Moãi truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån ñeàu gaén lieàn vôùi nhöõng vaán ñeà cô baûn cuûa ñôøi soáng caùch maïng… Nhöng quan troïng hôn laø ñi saâu vaøo mieâu taû nhöõng tính caùch, nhöõng moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi nhau ñeå töø ñoù noùi leân nhöõng vaán ñeà saâu saéc cuûa hieän thöïc”(1970 ) vaø “Buøi Hieån vaãn ñöôïc xem laø moät taùc giaû vieát truyeän ngaén ñeàu tay”[61, tr.413]. Nhö vaäy, ñieåm qua söï nghieäp saùng taùc cuûa Buøi Hieån, ta thaáy nhaø vaên saùng taùc xuyeân suoát, qua moïi thôøi ñieåm lòch söû quan troïng cuûa daân toäc Vieät Nam vaø ñaõ theå hieän ñöôïc nhöõng vaán ñeà coù yù nghóa nhaát. Coù theå laáy lôøi nhaän xeùt khaùi quaùt cuûa nhaø vaên Vuõ Tuù Nam ñeå ñaùnh giaù thaùi ñoä coâng daân vaø phong caùch rieâng cuûa nhaø vaên Buøi Hieån qua caùc giai ñoaïn saùng taùc vaên hoïc laø: “Töø hoàn nhieân caûm thoâng tröôùc Caùch maïng, qua nhaäp cuoäc daán thaân vaøo hai cuoäc khaùng chieán roài ñeán traên trôû nghó suy tröôùc thôøi ñaïi môùi”[5,13]. 3.2. Nhöõng yù kieán, nhaän xeùt veà ngheä thuaät truyeän ngaén Buøi Hieån. Khi traû lôøi nhaø vaên Haø Minh Ñöùc veà ngheä thuaät truyeän ngaén, Buøi Hieån ñaõ nhaán maïnh:“Toâi nghó raèng truyeän ngaén phaûi goïn, linh hoaït. Toâi khoâng thích keå leå nhieàu. Phong caùch truyeän cuûa toâi laø conte chöù khoâng laø nowvelle…”[14, tr.145]. Töø vieäc tìm cho mình moät loái vieát truyeän ngaén nhö theá, neân truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng. Vaø raát nhieàu nhaø vaên, nhaø thô, nhaø nghieân cöùu ñaùnh giaù cao söï ñoùng goùp veà ngheä thuaät truyeän ngaén cuûa oâng. Thaïch Lam ñaõ vieát nhöõng lôøi nhaän xeùt thaät tinh teá veà lôøi vaên cuûa Buøi Hieån“Loái vieát cuûa oâng giaûn dò vaø maïnh meõ, thoaùng qua moät chuùt duyeân kín ñaùo vaø coù khieáu nhaän xeùt tinh vi ”. Ñaùnh giaù söï khaùc bieät cô baûn cuûa truyeän ngaén Buøi Hieån töø tröôùc 1945 ñeán nay, nhaø vaên Vuõ Tuù Nam cho raèng: “Truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån khaùc haún vôùi truyeän ngaén cuûa Töï Löïc vaên ñoaøn. Caùch taû, ngoân ngöõ, chi tieát, hình aûnh, khi ñoïc roài nhö khaéc saâu vaøo trong taâm trí… Truyeän Töï Löïc vaên ñoaøn chæ coù beà maët, coøn truyeän cuûa Buøi Hieån coù hình khoái”[64, tr.19]. Coù nhaø vaên cho raèng trong taäp Naèm vaï ñaày: “Nhöõng trang taû ngöôøi, taû caûnh trong Naèm vaï ñaày nhöõng chi tieát taïo hình, gaân guoác vaø döõ doäi nhö caùi thieân nhieân vuøng bieån queâ anh”[54, tr.12]. Nhaän xeùt veà truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån moät soá nhaø nghieân cöùu ñaõ vieát: “Töø caùc trang vieát, ngöôøi ñoïc thaáy laáp laùnh moät caùi nhìn hoùm hænh nhöng ñoân haäu cuûa taùc giaû, boäc loä moät khaû naêng quan saùt tæ mæ vaø taám loøng giaøu tình thöông cuûa moät ngöôøi vieát khieán cho truyeän cuûa oâng coù moät söùc haáp daãn rieâng”[44, tr.13-14]. Nhaän xeùt veà caùch xaây döïng nhaân vaät Phan Cöï Ñeä ñaõ coù nhaän xeùt: “…do baét saâu vaøo caùi maïch khoûe khoaén, laïc quan cuûa quaàn chuùng maø caùc nhaân vaät cuûa Buøi Hieån ít khi töï daøy voø mình hoaëc rôi vaøo taâm traïng bi quan, tuyeät voïng”[54, tr.17]. Haø Vinh coù nhaän xeùt raát xaùc ñaùng veà vieäc nhaø vaên Buøi Hieån choïn löïa nhaân vaät cho vieäc xaây döïng truyeän ngaén: “Anh daønh söï chuù yù nhaát ñònh tìm hieåu vaø bieåu hieän lôùp treû saün loøng yeâu meán thanh nieân coäng vôùi moät caùch nhìn ñuùng ñaén, hoøa mình vaøo ñoäi nguõ nhaân vaät ñoâng ñaûo aáy, laéng nghe hoï…”[61, tr.421]. Coøn ñoái vôùi nhaø vaên Haø Minh Ñöùc nhaän xeùt veà nhaân vaät trong truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån nhö sau: “Nhöõng con ngöôøi maø anh noùi ñeán ñeàu gaàn guõi, quen thuoäc, phaàn lôùn laø lôùp thanh nieân lôùn leân sau Caùch maïng …”[61, tr.409]. Coù theå nhaän thaáy trong truyeän ngaén cuûa nhaø văn xuaát hieän raát nhieàu nhöõng göông maët treû tuoåi laïc quan yeâu ñôøi, baát chaáp gian khoå, aùc lieät cuûa chieán tranh. “... Anh thích phaùt hieän ôû hoï nhöõng maët tích cöïc, nhöõng phaåm chaát vaø ñaïo ñöùc môùi toát ñeïp. Ñoïc nhöõng trang truyeän cuûa Buøi Hieån, ta cöù thaáy hieän leân caùi “AÙnh maét” tin yeâu vaø traân troïng cuûa nhaø vaên khi nhìn vaøo lôùp nhaân vaät treû; sau tieáng cöôøi trong treûo ñaày söùc soáng, caâu haùt laïc quan, lôøi ñuøa nghòch coù veû teáu nhoän …, moät taâm hoàn trong saùng, tin töôûng cuûa nhöõng chieán syõ thanh nieân xung phong ôû ngay nôi chieán tröôøng aùc lieät...”[61, tr.419-420]. Ñuùng nhö lôøi moät nhaø vaên nhaän xeùt veà truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån: “…Vaãn caùi nhìn traân troïng, yeâu thöông vaø tin caäy, vaãn moät nhieät tình ñaèm thaém, vôùi moät quan ñieåm ñuùng veà lôùp treû, trong Hoa vaø theùp nhaø vaên lôùn tuoåi Buøi Hieån laïi xaây döïng nhieàu nhaân vaät thanh nieân trong nhöõng truyeän ngaén cuûa anh”[61, tr.419]. Phan Cöï Ñeä coù yù kieán raát môùi veà söï thay ñoåi trong hình thöùc vieát truyeän ngaén cuûa nhaø vaên Buøi Hieån töø tröôùc caùch maïng thaùng Taùm ñeán nay: “Trong ngheä thuaät vieát truyeän ngaén, Buøi Hieån chuyeån daàn töø “höôùng ngoaïi” ñến “höôùng noäi” nhöng bao giôø cuõng coù yù thöùc tìm moät söï keát hôïp haøi hoaø giöõa hai khuynh höôùng ñoù”[54, tr.46]. Nhaø vaên Vuõ Tuù Nam ñaùnh giaù raát cao truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån giai ñoaïn sau Caùch maïng thaùng Taùm. OÂng cho raèng “…söùc vieát, taàm suy nghó cuûa Buøi Hieån ñaõ chuyeån ñoaïn, khaùc haún hoài tröôùc naêm 1945”[ 64, tr.19]. Rieâng nhaø vaên Haø Minh Ñöùc ñaõ nhaän xeùt chung veà caùch viết truyện ngắn của Buøi Hieån“Buøi Hieån cuõng coù moät loái keå chuyeän trang troïng”[61, tr.413]. Coøn Nguyeãn Vaên Long thì laïi ñöa ra yù kieán nhaän xeùt veà ngoøi buùt truyeän ngaén Buøi Hieån nhö sau: “Buøi Hieån vieát truyeän kyõ löôõng vaø chaët cheõ, ngoân ngöõ ñöôïc choïn loïc vaø coù baûn saéc. Naêng löïc quan saùt tinh töôøng pha chuùt hoùm hónh, söï am hieåu taâm lyù con ngöôøi cuøng khaû naêng mieâu taû tinh teá laøm cho truyeän cuûa oâng coù söùc haáp daãn”[53, tr.87 ]. Buøi Vieät Thaéng ñaõ töøng nhaän xeùt veà ñaëc ñieåm truyeän ngaén Buøi Hieån: “Buøi Hieån coù loái caáu taïo vaán ñeà vaø kieåu nhaân vaät cuûa Buøi Hieån”. Vaø Vuõ Tuaán Anh vaø Bích Thu coøn cho raèng, Buøi Hieån: “… Buøi Hieån theå hieän moät ngheä thuaät vieát truyeän ngaén giaø daën, chöõng chaïc. Taùc phaåm coù loái vieát chaân thaät, giaûn dò vôùi nhöõng ñöôøng neùt chaéc khoûe, nhöõng caûm nhaän tinh teá, yù vò, hoùm hænh. Keát caáu truyeän chaët cheõ, goïn gaøng, caùch daãn truyeän linh hoaït, ngoân ngöõ giaøu saéc thaùi ñòa phöông”[1, tr.679]. Nhaø văn Vuõ Tuù Nam nhaän xeùt veà gioïng vaên cuûa Buøi Hieån: “Vaên anh coù caùi duyeân töôi töôi, nghòch nghòch…”. Vaø oâng coøn cho raèng “Buøi Hieån laø moät nhaø vaên heát söùc thaän troïng tæ mæ trong töøng yù ñònh, töøng caâu chöõ, töøng chi tieát. Ñieàu ñoù khieán baïn ñoïc caøng tin yeâu vaø quí meán anh”[61, tr.14]. Nhaø baùo Phan Quang thì ñaùnh giaù raát cao vieäc choïn löïa töø ngöõ trong khi vieát truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån: “Ñoâi khi chæ baèng moät töø thoâi, anh ñaõ taïo neân moät hình aûnh sinh ñoäng”[61, tr.404]. Hoaøng Trung Thoâng ñaõ töøng nhaän xeùt: “Gioïng vaên anh noùi chung giaûn dò khỏe khoaén, ñoâi luùc haøi höôùc nheï nhaøng nhöng khi caàn thì cuõng chaâm bieám ra troø”[58, tr.606]. Nguyeãn Ñaêng Maïnh laïi cho raèng: “Vaên vieát nhö theá phaûi noùi laø tinh teá, kyõ löôõng laém”. Choïn cho mình moät caùch theå hieän rieâng: “Buøi Hieån ít khi töï ñaët mình vaøo taâm traïng cuûa ngöôøi trong cuoäc… Anh vieát veà hoï vôùi moät söï gaàn guõi caûm thoâng vaø thaáp thoaùng trong moãi truyeän laø moät nuï cöôøi chaâm bieám nheï nhaøng hoaëc ñuøa vui hoùm hænh, coù khaû naêng caûm hoùa, thuyeát phuïc ngöôøi ñoïc”[13, tr.55]. Vaø vôùi nhöõng neùt rieâng ñoù “Ngay töø taùc phaåm ñaàu tay (Naèm vaï), Buøi Hieån ñaõ ñöùng vöõng nhö moät phong caùch rieâng trong doøng vaên hoïc hieän thöïc coâng khai 1940-1945”[54, tr.14-15]. Hoaøng Minh Chaâu coù nhaän xeùt khaùi quaùt veà hình thöùc ngheä thuaät trong truyện ngắn cuûa nhaø vaên Buøi Hieån:“Truyeän cuûa Buøi Hieån coâ ñoïng maø ña daïng”[61, tr.9]. Nhaø vaên coøn nhaán maïnh ñeán tính saùng taïo trong vieäc xaây döïng keát caáu cuûa truyeän, khaúng ñònh phong caùch rieâng cuûa Buøi Hieån: “… Truyeän cuûa anh khoâng coát ñeå keå laïi ñaàu ñuoâi, thöôøng gôïi dieãn bieán, tieán trieån trong khi ñoïc, cuoái cuøng ñeå laïi moät daáu aán cuûa ngöôøi vieát coù ngheà…, nhöng neáu noùi phong caùch roõ neùt rieâng trong truyeän ngaén Vieät Nam …coù theå daãn ra ba ngöôøi ñaàu tieân: Thaïch Lam, Nguyeãn Coâng Hoan vaø Buøi Hieån”[ 61, tr.11]. Vaø Haø Minh Ñöùc ñaùnh giaù raát cao neùt rieâng trong saùng taùc cuûa Buøi Hieån:“Taäp truyeän Nhöõng tieáng haùt haäu phöông ñaõ ñaùnh daáu nhöõng coá gaéng môùi trong phong caùch saùng taïo cuûa Buøi Hieån”[61, tr.409]. Khi vieát veà nhöõng maát maùt, hy sinh cuûa quaân daân ta, nhöõng trang vieát cuûa nhaø vaên Buøi Hieån ñaõ laøm cho ngöôøi ñoïc thoån thöùc. Nhaø vaên ñaõ leân aùn, gay gaét keû thuø ñaõ gieo raéc bao khoå ñau ñeán cho con ngöôøi. Ñaëc bieät, khi vieát veà cuoäc khaùng chieán choáng Myõ nhaø vaên ñaõ chöùng toû moät “ngoøi buùt chính luaän ñanh theùp vaø saéc saûo”[56, tr.7]. Phan Cöï Ñeä luoân nhaán maïnh ñeán söï ñoùng goùp cuûa nhaø vaên Buøi Hieån veà theå loaïi truyeän ngaén - moät phong caùch rieâng trong neàn vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi, moät phong caùch “ñaõ coù nhöõng neùt oån ñònh vaø beàn vöõng, tuy nhieân vaãn luoân luoân môû ra nhöõng höôùng tìm toøi, traên trôû, khaùm phaù…”[54, tr.14-15]. Naêm 2001, nhaø vaên Ma Vaên Khaùng ñaõ phaùt bieåu nhöõng caûm nhaän cuûa baûn thaân khi ñoïc laïi truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån: “Vaãn laø truyeän ngaén cuûa ngaøy hoâm nay, hieän ñaïi, khoâng heà xöa cuõ”. 3.3. Nhaän xeùt chung: Truyeän ngaén Buøi Hieån ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu, pheâ bình tìm hieåu ñaùnh giaù töø hôn nöûa theá kyû qua. Phaàn lôùn truyeän ngaén cuûa oâng ñöôïc nghieân cöùu, ñaùnh giaù khaùi quaùt ôû nhieàu goùc ñoä: thôøi ñaïi, noäi dung tö töôûng, phong caùch ngheä thuaät. Trong ñoù, chuùng ta phaûi nhaéc ñeán caùc nhaø nghieân cöùu, caùc nhaø vaên teân tuoåi nhö: Phan Cöï Ñeä, Nguyeãn Ñaêng Maïnh, Haø Minh Ñöùc v.v … ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp ñaùng keå trong vieäc khaúng ñònh teân tuoåi vaø söï nghieäp truyeän ngaén cuûaBuøi Hieån. Nhìn chung, caùc taùc giaû ñeàu ñaùnh giaù cao truyeän ngaén Buøi Hieån vaø thoáng nhaát ôû moät soá ñieåm nhö sau: - Truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån ñaõ khaùm phaù vuøng bieån Quyønh Löu - Ngheä An. Maûnh ñaát mieàn Trung naøy coù söùc haáp daãn ñaëc bieät ñoái vôùi oâng. - Truyeän ngaén Buøi Hieån quan taâm ñeán caùc ñeà taøi: cuoäc vaät loän gay go, quyeát lieät cuûa ngöôøi daân chaøi vôùi bieån caû; cuoäc soáng teû nhaït, tuø tuùng, moøn moûi cuûa ngöôøi vieân chöùc vaø daân ngheøo thaønh thò; Phong traøo xaây döïng hôïp taùc xaõ treân queâ höông Ngheä Anh; YÙ thöùc, traùch nhieäm, nhaân caùch cuûa con ngöôøi trong thôøi ñaïi môùi … - Ngoân ngöõ trong truyeän ngaén Buøi Hieån laø ngoân ngöõ ñôøi soáng sinh hoïat ñôøi thöôøng mang ñaäm chaát gioïng Trung Boä. - Buøi Hieån thaønh coâng trong vieäc mieâu taû taâm traïng nhaân vaät trong truyeän ngaén. - Truyeän Buøi Hieån coù coát truyeän ñôn giaûn; keát caáu ñoäc ñaùo, haáp daãn. - Lôøi vaên ngheä thuaät trong truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån ñöôïc toå chöùc theo: phöông thöùc traàn thuaät chuû quan vaø khaùch quan. - Vaên Buøi Hieån nheï nhaøng, ñaèm thaém, giaøu chaát tröõ tình xen laãn chaát gioïng haøi höôùc, dí doûm. - Töø tröôùc tôùi nay, vieäc khaûo saùt truyeän ngaén Buøi Hieån chöa nhieàu, chöa coù heä thoáng. Tính ñeán nay, chöa coù moät coâng trình naøo nghieân cöùu hoøan chænh veà ñaëc ñieåm truyeän ngaén Buøi Hieån. Do ñoù, vaán ñeà naøy caàn söï tìm toøi, khaùm phaù kyõ hôn. Chuùng toâi nghó raèng, nhöõng nhaän ñònh, ñaùnh giaù cuûa caùc nhaø nghieân cöùu, pheâ bình veà truyeän ngaén Buøi Hieån laø cô sôû ñeå chuùng toâi vaän duïng khaûo saùt coù heä thoáng veà truyeän ngaén Buøi Hieån. Muïc ñích cuûa vieäc tìm hieåu, khaûo saùt naøy laø laøm noåi baät Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Buøi Hieån. 4.Phöông phaùp nghieân cöùu Ñeå thöïc hieän luaän vaên naøy, chuùng toâi ñaõ döïa treân quan ñieåm laäp tröôøng Maùc xít trong nghieân cöùu vaên hoïc. Chuùng toâi ñaët vieäc nghieân cöùu vaên hoïc trong moái quan heä vôùi boái caûnh lòch söû vaø hoaøn caûnh xaõ hoäi. Keát hôïp vôùi vieäc xem xeùt moái quan heä chaët cheõ cuûa moät toång theå: ñoái töôïng nghieân cöùu (truyeän ngaén Buøi Hieån) - nhaø vaên - ngöôøi tieáp nhaän, ñoàng thôøi cuõng nghieân cöùu taùc phaåm vaên hoïc (truyeän ngaén Buøi Hieån) nhö moät caáu truùc vaên baûn toaøn veïn, moät chænh theå ngheä thuaät thoáng nhaát giöõa noäi dung vaø hình thöùc. Tröôùc heát, chuùng toâi vaän duïng nhöõng thaønh töïu cuûa khoa hoïc lieân ngaønh : phöông phaùp luaän nghieân cöùu vaên hoïc, lí luaän vaên hoïc, thi phaùp hoïc, phong caùch hoïc, lòch söû hoïc, vaên hoùa ngheä thuaät, mó hoïc … Chuùng toâi coøn söû duïng phoái hôïp caùc phöông phaùp cuï theå vaø chuû yeáu nhö : 4.1.Phöông phaùp phaân tích – toång hôïp Chuùng toâi ñi khaûo saùt töøng taùc phaåm, khaûo saùt caùc yeáu toá chính ñeå neâu baät noäi dung tö töôûng vaø hình thöùc ngheä thuaät truyeän ngaén Buøi Hieån. Roài töø ñoù, chuùng toâi ruùt ra nhöõng nhaän xeùt chung, khaùi quaùt, tieâu bieåu cho ñaëc ñieåm truyeän ngaén cuûa nhaø vaên Buøi Hieån. 4.2. Phöông phaùp heä thoáng Töø vieäc phaân tích nhöõng giaù trò noäi dung tö töôûng vaø nhöõng thuû phaùp ngheä thuaät maø nhaø vaên ñaõ söû duïng trong moãi taùc phaåm ñeå sau ñoù toång hôïp laïi thaønh nhöõng neùt ñaëc tröng noäi dung, ngheä thuaät xuyeân suoát trong caû söï nghieäp saùng taùc cuûa nhaø vaên Buøi Hieån. 4.3. Phöông phaùp thoáng keâ Chuùng toâi khaûo saùt caùc hieän töôïng laëp laïi moät soá yeáu toá veà noäi dung vaø hình thöùc taùc phaåm, xaùc ñònh taàn soá xuaát hieän cuûa caùc yeáu toá ñoù ñeå khaùi quaùt toång hôïp, heä thoáng hoùa vaø chæ ra nhöõng ñaëc ñieåm rieâng, oån ñònh ôû nhaø vaên. 4.4. Phöông phaùp so saùnh Ñeå thaáy ñöôïc phong caùch rieâng cuûa nhaø vaên Buøi Hieån cuõng nhö söï ñoùng goùp cuûa Buøi Hieån trong neàn vaên hoïc hieän ñaïi Vieät Nam, trong quaù trình phaân tích ngöôøi vieát coù soù saùnh, ñoái chieáu vôùi moät soá caây buùt truyeän ngaén nhö: Toâ Hoaøi, Kim Laân, Nam Cao, Thaïch Lam … veà töøng vaán ñeà coù lieân quan ñeå thaáy ñöôïc nhöõng neùt töông ñoàng vaø dò bieät giöõa caùc nhaø vaên naøy. 5. Ñoùng goùp luaän vaên Luaän vaên taäp trung vaøo tìm hieåu Ñaëc ñieåm cuûa truyeän ngaén Buøi Hieån. Veà noäi dung, luaän vaên ñaùnh giaù söï ñoùng goùp cuûa Buøi Hieån trong neàn vaên hoïc hieän ñaïi. Khi luaän vaên hoaøn thaønh seõ giuùp cho moïi ngöôøi thaáy ñöôïc neùt ñaëc tröng cuûa phong caùch truyeän ngaén Buøi Hieån. Ñaëc bieät, luaän vaên seõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc thaáy nhöõng yeáu toá laøm neân ñaëc ñieåm phong caùch cuûa Buøi Hieån, cuõng nhö söï thoáng nhaát cao ñoä giöõa buùt phaùp ngheä thuaät vaø noäi dung tö töôûng theå hieän trong taùc phaåm cuûa nhaø vaên. Thöïc hieän luaän vaên naøy, chuùng toâi mong ñoùng goùp moät keát quaû nhaát ñònh trong vieäc nghieân cöùu caây buùt truyeän ngaén hieän thöïc Buøi Hieån trong neàn vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi. Chuùng toâi seõ coù moät caùi nhìn töông ñoái chính xaùc, toaøn dieän hôn veà taùc phaåm Buøi Hieån nhaèm boå sung theâm moät soá yù kieán, nhaän ñònh beân caïnh nhöõng yù kieán, nhaän ñònh cuûa lớp ngöôøi nghieân cöùu tröôùc ñaây. Ñaëc bieät, xeùt töø goùc ñoä thi phaùp, chuùng toâi seõ laøm saùng toû hôn ñaëc ñieåm truyeän ngaén Buøi Hieån. Vôùi luaän vaên naøy, chuùng toâi seõ goùp moät tieáng noùi khaúng ñònh nhöõng ñoùng goùp cuûa Buøi Hieån veà theå loaïi truyeän ngaén trong neàn vaên xuoâi hieän ñaïi Vieät Nam noùi rieâng vaø trong neàn vaên hoïc Vieät Nam noùi chung. 6.Caáu truùc luaän vaên Ngoaøi phaàn daãn nhaäp vaø keát luaän, luaän vaên goàm hai chöông nhö sau : Chöông I : Ñaëc ñieåm veà noäi dung cuûa truyeän ngaén Buøi Hieån. Chöông II : Ñaëc ñieåm veà ngheä thuaät cuûa truyeän ngaén Buøi Hieån. Chöông 1: ÑAËC ÑIEÅM VEÀ NOÄI DUNG 1.1. Vuøng khaùm phaù trong truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån Moãi nhaø vaên thöôøng coù moät vuøng queâ rieâng ñeå göûi gaém, kí thaùc, theå hieän. Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, Toâ Hoaøi ñaõ vieát veà caùi laøng Nghóa Ñoâ thaät soáng ñoäng; Nam Cao cuõng coù nhieàu truyeän ngaén hiện thực vieát veà laøng Vuõ Ñaïi … Cuõng nhö caùc nhaø vaên, nhaø thô khaùc Buøi Hieån ñaõ tìm caûm höùng cho saùng taùc cuûa mình töø maûnh ñaát queâ höông. Vuøng bieån xöù Ngheä laø nôi Buøi Hieån ñaõ töøng soáng gaén boù nhö laø maùu thòt trong suoát thôøi tuoåi treû. Chính maûnh ñaát aáy ñaõ ñem laïi cho nhaø vaên nhieàu truyeän ngaén sinh ñoäng vaø coù nhöõng neùt raát rieâng. Chuùng ta coù theå noùi:“OÂâng laø moät nhaø vaên cuûa ngöôøi daân chaøi ôû vuøng bieån khaéc nghieät naøy”[50, tr.13-14]. Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, ñaõ coù nhieàu truyeän ngaén đñaëc sắc cuûa caùc nhaø vaên vieát veà ngöôøi daân Baéc Kyø: taùc phaåm Taét ñeøn - Ngoâ Taát Toá; Böôùc ñöôøng cuøng - Nguyeãn Coâng Hoan; Chí Pheøo - Nam Cao; Meï giaø, Khaùch nôï, Nhaø ngheøo - Toâ Hoaøi; Ñöùa con ngöôøi vôï leõ - Kim Laân v.v… Theá nhöng hình aûnh ngöôøi daân mieàn Trung trong caùc taùc phaåm giai ñoaïn naøy thì hoaøn toaøn vaéng boùng. Phaûi chaêng töø yù thöùc coäi nguoàn, töø tinh thaàn traùch nhieäm vôùi nhöõng con ngöôøi treân queâ höông, maø Buøi Hieån ñaõ daønh heát taâm huyeát cuûa mình vaøo taäp truyeän “Naèm vaï” . Coù theå noùi söï thaønh coâng cuûa taäp truyeän Naèm vaï laø vieäc nhaø vaên choïn ñöôïc ñeà taøi phuø hôïp. Nhaø văn Buøi Hiển hieåu raát roõ vai troø quan troïng cuûa vieäc khai thaùc ñeà taøi. OÂng ñaõ từng noùi: “Töø choã chöùng kieán moät söï vieäc trong thöïc teá ñeán choã naûy ra moät ñeà taøi coù theå nhanh, coù theå chaäm, nhöng bao giôø coâng vieäc xaây döïng ñeà taøi cuõng laø keát quaû moät quaù trình suy nghó caûm xuùc”[27, tr.28]. Laàn theo nhöõng naêm thaùng maø nhaø vaên Buøi Hieån cho ra ñôøi taäp truyeän Naèm vaï, chuùng ta caøng hieåu hôn taám loøng cuûa nhaø vaên daønh cho queâ höông Ngheä An. Thôøi gian laøm coâng chöùc ôû Vinh, Buøi Hieån thænh thoaûng coù dòp veà thaêm queâ Phuù Nghóa Haï - moät laøng chaøi coù phong caûnh neân thô. Buøi Hieån ñaõ “caëm cuïi vaø laëng leõ ngoài taäp döôït vieát truyeän ngaén. Nhöõng truyeän ngaén ñaàu tieân goàm hai ñeà taøi: ñôøi soáng daân chaøi vaø ñôøi soáng vieân chöùc cuøng daân ngheøo thaønh thò”[6, tr.225]. Saùng taùc ñaàu tay cuûa Buøi Hieån ñöôïc baïn beø ñoàng nghieäp noàng nhieät tieáp nhaän. Vaø Buøi Hieån vui söôùng thoå loä: “Truyeän ñaàu tieân (Naèm vaï) ñöôïc ñaêng baùo Ngaøy nay thaùng 9 –1940. Toâi taäp hôïp moät soá truyeän, thaùng 12 –1940 ra Haø Noäi gaëp nhaø vaên Khaùi Höng, oâng vui veû nhaän baûn thaûo vaø baûy thaùng sau thì cuoán Naèm vaï ra ñôøi (Nhaø xuaát baûn Ñôøi nay)[61, tr.216]. Nhöng coù leõ nhöõng truyeän ngaén thuoäc maûng ñeà taøi ñôøi soáng ngöôøi daân chaøi thì nhaø vaên Buøi Hieån môùi coù nhöõng neùt khaùm phaù môùi, laï. Bôûi laàn ñaàu tieân ngöôøi ñoïc môùi hieåu roõ veà maûnh ñaát Ngheä An, veà ñaëc ñieåm cuûa ngöôøi noâng daân vaø ngö daân xöù Ngheä. Vaø nhaø vaên ñaõ taâm söï vôùi nhaø vaên Haø Minh Ñöùc nhö sau: “Ñoái vôùi toâi, Ngheä An laø queâ höông thaân thieát vaø toâi ñaõ soáng hôn nöûa ñôøi ngöôøi ôû ñoù… Toâi ôû mieàn bieån, nhöng cuõng soáng vaø hieåu heát veà nhieàu mieàn queâ khaùc ôû Ngheä An … Ngöôøi noâng daân xöù Ngheä raát toát… Chaát ngöôøi cuõng boäc tröïc vaø boäc taø boäc tueäch … Ñaát Ngheä An ngheøo, ngöôøi noâng daân tröôùc ñaây laøm aên khoâng gioûi, ít saùng kieán trong coâng vieäc”[14, tr.140- 41]. OÂng ñaõ töøng ñöôïc soáng trong caùi khoâng khí soâi ñoäng taáp naäp cuûa ngöôøi laøng chaøi. Nhöng cuõng coù khi cuõng taïi ñaây Buøi Hieån laïi phaûi chöùng kieán nhöõng caûnh töôïng thöông taâm gaây aùm aûnh khoân nguoâi nôi taâm trí. Vaø roài nhöõng caûnh tang thöông laïi cöù lôûn vôûn trong taâm hoàn, chuùng hieän roõ moàn moät khoâng theå naøo xoùa nhoøa ñöôïc. Cöù nhö theá Buøi Hieån quan saùt, ghi cheùp, roài buoàn lo cho soá phaän cuoäc ñôøi cuûa hoï. Suoát cuoäc ñôøi naøy nhaát laø keå töø khi yù thöùc ñöôïc traùch nhieäm cuûa ngöôøi caàm buùt, Buøi Hieån luoân taâm nieäm: “Duø soáng hay cheát toâi cuõng khoâng thoaùt khoûi söï caûm thoâng chan hoøa aáy. Hình nhö noù chính laø ñieàu maø toâi ñaõ tieáp nhaän ñöôïc Maupassannt, Daudet, Nguyeãn Coâng Hoan… töø chuû ñeà thaân phaän con ngöôøi nhoû beù. Nhöõng trang vieát cuûa toâi bao giôø cuõng gaéng giöõ laïi caùi tình ngöôøi aám aùp aáy. Noù laù caùi gì coøn lôùn hôn caû tình baïn vaø tình yeâu coäng laïi. Noù ñaõ naâng toâi soáng vaø gaén boù nhöõng ngöôøi daân vuøng bieån vôùi nhau” [14, tr.224]. Chæ coù tình yeâu thöông voâ haïn vôùi con ngöôøi nhö theá, Buøi Hieån môùi taïo ñöôïc dö vò ñaèm thaém, laïc quan trong nhöõng trang truyeän ngaén. Thieân nhieân döôùi maét con ngöôøi thaät haøo phoùng nhöng cuõng coù khi taøn nhaãn vaø khoác lieät. Bieát bao ngö daân ñaõ vuøi thaây döôùi döôùi loøng bieån. Theá nhöng cuoäc soáng voán vaãn tuaàn hoaøn, ngöôøi daân bieån vì möu sinh, neân sau moãi côn baõo cheát ngöôøi, haïi cuûa laïi “bình thaûn oâm röông xuoáng bieån, giong buoàm reõ soùng ra khôi, thaàm kyø mong ôû moät aân hueä môùi cuûa bieån trôøi, coù tính chaát ñeàn buø an uûi” (vì theo kinh nghieäm laâu ñôøi, tröôùc vaø sau baõo thöôøng ñaùnh ñöôïc nhieàu caù)[14, tr.148-149]. Truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån vieát tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm chuû yeáu höôùng veà phaûn aùnh nhöõng sinh hoaït haøng ngaøy cuûa nhöõng ngöôøi daân nôi queâ höông oâng. Queâ höông cuûa Buøi Hieån – moät vuøng bieån mieàn Trung vôùi nhöõng ñieàu kieän sinh soáng, phong tuïc taäp quaùn rieâng khoâng troän laãn với caùc vuøng queâ khaùc. Chính vì theá neân khi vieát ñôøi soáng ngöôøi daân queâ höông nhöng nhöõng trang vieát cuûa Buøi Hieån khaùc vôùi nhöõng trang truyeän ngaén Nam Cao, Toâ Hoaøi, Kim Laân … Cuõng vieát veà queâ höông mieàn Trung cuûa mình - moät laøng chaøi ñaùnh caù, Teá Hanh coù baøi thô Queâ höông. Baøi thô laø tình caûm cuûa taùc giaû trong nhöõng ngaøy thaùng xa nhaø ñi troï hoïc. Vaø muøi vò raát rieâng cuûa queâ höông ñaõ khieán Teá Hanh khoâng theå naøo queân, cho duø ñoù chæ laø caùi vò maèn maën cuûa nöôùc bieån, muøi tanh noàng cuûa caù hoaø quyeän, lan toaû vaøo khoâng gian, thaám ñaãm caû vaøo thaân theå cuûa daân chaøi . “ Laøng toâi ôû voán laøm ngheà chaøi löôùi Nöôùc bao quanh caùch bieån nöûa ngaøy soâng Khi trôøi trong, gioù nheï, naéng mai hoàng Daân trai traùng bôi thuyeàn ñi ñaùnh caù Daân chaøi löôùi laøn da naâu raùm naéng Caû thaân mình noàng thôû vò xa xaêm …” Queâ höông Buøi Hieån cuõng theá, moät laøng chaøi ven bieån - xaõ Quyønh Tieán, huyeän Quyønh Löu, tænh Ngheä An. Ñoù laø moät huyeän naèm ôû ñòa ñaàu phía baéc cuûa tænh Ngheä An. Huyeän Quyønh Löu laø huyeän coù ñôøi soáng vaên hoùa cao, coù ba theá maïnh: röøng, bieån vaø ñoàng baèng vaø naèm treân truïc ñöôøng quoác loä töø Baéc vaøo Nam. Xaõ Quyønh Tieán cuûa Buøi Hieån, tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm (khi Buøi Hieån vieát “Naèm vaï”) coù teân laø Maønh Sôn. Daân cö Maønh Sôn phaàn lôùn soáng trong caûnh “baùn noâng baùn thöông” (moät nöûa laøm ruoäng, moät nöûa buoân baèng thuyeàn ñöôïc goïi laø ñi traåy), coøn moät ít daân ñi ñaùnh caù ôû cöûa soâng laïch Quyeân. Khi vieát veà queâ höông, nhaø vaên Buøi Hieån khoâng ñi saâu vaøo mieâu taû cuoäc soáng ngheøo khoù vaø ñaëc ñieåm tính caùch “aên soùng noùi gioù“ cuûa nhöõng ngöôøi daân bieån maø laïi thieân veà phong tuïc, taäp quaùn. Nhaø vaên Buøi Hieån khoâng heà thi vò hoùa cuoäc soáng, cuõng khoâng khaéc saâu caùi ngheøo khoù, cô cöïc cuûa ngöôøi daân nôi queâ oâng, maø chuû yeáu nhaø vaên muoán taùi hieän cuoäc soáng sinh hoaït, cuõng nhö caùi khoâng khí vui töôi, laïc quan cuûa hoï. Nhöõng ngöôøi daân chaøi soáng quaây quaàn beân nhau, saün saøng chia seû vui, buoàn trong cuoäc soáng haøng ngaøy. Nhaø vaên hieåu raát roõ caùi toát, caùi hay cuõng caùi caùi xaáu, caùi dôû trong loái soáng cuûa ngöôøi daân queâ oâng. Coù nhöõng phong tuïc laïc haäu, loãi thôøi vaãn ñöôïc ngöôøi daân duy trì vaø gìn giöõ. Bôûi noù laø saûn phaåm cuûa neáp soáng, loái suy nghó ñôn giaûn, ngaây ngoâ cuûa ngöôøi daân queâ. Töø vieäc naèm vaï, caùch aên noùi chaân chaát, caùch öùng xöû thieân veà baûn naêng cho ñeán nhöõng caùch chöõa beänh kyø quaëc, tin vaøo nhöõng ñieàu huyeàn bí vaãn hieän dieän trong taâm hoàn cuûa hoï. Ñöùng ôû vò trí nhaø vaên, Buøi Hieån khoâng heà coù yù pheâ phaùn, leân aùn maø oâng chæ nhìn ôû goùc ñoä caûm thoâng laø treân heát. Chính vì theá, truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån laø nhöõng trang vieát chaân thaät veà taâm hoàn cuûa ngöôøi daân queâ oâng “Toâi chæ ñôn thuaàn muoán phaûn aùnh con ngöôøi queâ toâi ñuùng nhö hoï coù”[11, tr.227]. Ñaëc bieät khi noùi veà nhöõng taät xaáu cuûa ngöôøi ngö daân, Buøi Hieån khoâng heà coù yù ñònh boâi nhoï hoï maø chæ boäc loä moät nieàm caûm thoâng voâ haïn. OÂâng ñaõ noùi raát chaân thaønh veà nhöõng ñieàu maø mình ñaõ theå hieän trong taùc phaåm: “...Ngöôøi lao ñoäng coù maët toát, maët xaáu; vaø caùi xaáu trôû thaønh thoùi quen vaø cuõng coù nhieàu caùi toát trôû thaønh neáp soáng … Vaø khi mieâu taû nhöõng ngöôøi lao ñoäng ngheøo khoå toâi chuù yù ñeán maët baûn naêng cuûa hoï. Cuoäc soáng caøng phoùng khoaùng thì phaàn baûn naêng cuõng coù nhieàu neùt khoeû khoaén”[11, tr.143]. Moät trong nhöõng phong tuïc maø ngöôøi daân queâ mieàn Trung thöôøng noùi ñeán ñoù laø tuïc naèm vaï. Vôï giaän choàng, con daâu hôøn doãi meï choàng cuõng sinh ra naèm vaï. Noù khaùc vieäc naèm vaï cuûa ngöôøi daân mieàn Baéc. Ngöôøi daân mieàn Baéc naèm vaï khi muoán ñoøi moät thoûa thuaän vaät chaát naøo ñoù. Toâ Hoaøi cuõng coù moät soá truyeän ngaén vieát veà vieäc hôøn doãi sinh ra naèm vaï giöõa vôï choàng (Truyeän OÂng doãi ), giöõa meï vôùi con trai, giöõa meï choàng vôùi con daâu (Truyeän Chôùp beå möa nguoàn) chæ coù ñieàu söï vieäc xaûy ra vaø keát thuùc trong moät thôøi gian ngaén, vaø söï vieäc khoâng toû ra nghieâm troïng phaûi nhôø laøng phaân xöû nhö truyeän Naèm vaï cuûa Buøi Hieån. ÔÛ truyeän Naèm vaï, chò Ñoû hôøn doãi choàng roài laên ra naèm vaï. Vieäc naøy hoaøn toaøn khaùc vôùi vieäc naèm vaï cuûa nhaân vaät Chí Pheøo trong truyeän ngaén Chí Pheøo - Nam Cao. Chí pheøo ñaõ töøng chöûi nhau vôùi Lyù Cöôøng, raïch maët naèm vaï taïi nhaø Baù Kieán chæ vì muoán xin tieàn uoáng röôïu. Khi Baù Kieán cho tieàn roài Chí lieàn thoâi troø naèm vaï. Coøn chò Ñoû chæ vì moät chuùt hôøn giaän nhoû vôùi choàng ñaõ naèm vaï baûy taùm ngaøy lieàn. Söï vieäc caøng trôû neân nghieâm troïng hôn, khi ngöôøi nhaø chò Ñoû phaûi môøi laøng phaân xöû. Nhöng cuoái cuøng chò Ñoû ñaõ baät cöôøi khi thaáy veû loùng ngoùng cuûa choàng trong luùc roùt nöôùc môøi thaày lyù. Buoåi xöû kieän ñaõ keát thuùc moät caùch baát ngôø vaø troø naèm vaï cuûa chò Ñoû ñaõ chaám döùt. Nhö vaäy, nhöõng maâu thuaãn trong gia ñình laø ñeà taøi chung cuûa caùc nhaø vaên. Chæ coù ñieàu moãi nhaân vaät ñöôïc nhaø vaên xaây döïng coù ñieàu kieän, hoaøn caûnh khaùc nhau. Töø ñoù moãi nhaân vaät seõ coù caùch öùng xöû rieâng. Nhaân vaät cuûa Buøi Hieån laø nhöõng ngöôøi daân chaøi ôû Ngheä An, coøn nhaân vaät cuûa Toâ Hoaøi laïi laø nhöõng ngöôøi daân soáng ôû laøng Nghóa Ñoâ. Hai nhaø vaên ñaõ choïn cho nhaân vaät cuûa mình moät caùch boäc loä tính caùch. Chính nhöõng neùt caù tính ñoù giuùp chuùng ta hieåu hôn phong tuïc, taäp quaùn cuûa töøng vuøng mieàn. Cuoäc hôøn doãi cuûa chò Ñoû vôùi choàng ñöôïc nhaø vaên Buøi Hieån ñaåy tôùi ñænh ñieåm cuûa söï maâu thuaãn. Maâu thuaãn giöõa hoï ñöôïc theå thaät caêng thaúng khoù giaûi quyeát eâm thaám. Theá maø cuoái truyeän nhaø vaên ñaõ ñöa ra söï giaûi quyeát nheï nhaøng, nhanh goïn. Ngöôøi keå ñaõ khaùch quan thuaät laïi dieãn bieán caâu chuyeän. Coøn ôû truyeän cuûa Toâ Hoaøi, ngöôøi keå chuyeän thöôøng xuyeân boäc loä nhaän xeùt, tình caûm, caûm xuùc trong caâu chuyeän. Söï vieäc naøy ñaõ xaûy ra thöôøng xuyeân trong ñôøi soáng nhaân vaät, neân ngöôøi ñoïc tieáp nhaän ôû moät thaùi ñoä bình tónh. Ñeán vôùi truyeän ngaén Buøi Hieån, laàn ñaàu tieân ngöôøi ñoïc ñöôïc bieát ñeán hình aûnh con ngöôøi vuøng bieån xöù Ngheä. Theo Buøi Hieån thì “ngöôøi daân vuøng bieån coù nhieàu neùt kyø laï laém …”. Khoâng chæ caùch laøm aên, suy nghó vaø ngay caû ñôøi soáng taâm linh cuûa hoï cuõng vaäy. Buøi Hieån coá gaéng taùi taïo laïi nhöõng con ngöôøi coù thaân hình khoûe khoaén, raén chaéc, töøng traûi, soáng hoaø quyeän vôùi thieân nhieân, con ngöôøi. Trong hoài kyù vaên hoïc, Buøi Hieån ñaõ vieát: “… do soáng keà caïnh nhöõng ngöôøi daân chaøi, toâi nhaän thaáy taâm sinh lyù hoï phaàn naøo khaùc vôùi nhöõng ngöôøi ñoàng ruoäng. Noùi chung hoï khoûe maïnh, vaïm vôõ, noùi raát to (aên soùng noùi gioù) cöôøi raát lôùn, cuoäc ñôøi vaät loän vôùi soùng gioù baõo taùp taïo cho hoï moät yù chí kieân cöôøng, khung caûnh soáng giöõa bieån khôi khoaùng ñaït hình nhö cuõng taïo cho hoï tính phoùng khoaùng voâ tö, laïc quan yeâu ñôøi (theo caùi kieåu giaûn ñôn thoâ laäu cuûa hoï)”[11, tr.147-148]. Chính voán hieåu bieát saâu saéc ñoù ñaõ giuùp Buøi Hieån theå hieän thaønh coâng veà khía caïnh taâm hoàn cuûa hoï. Trong truyeän ngaén Chieàu söông: ._.a, tieáng cöôøi roän vang treân saân phôi baùo hieäu moät cuoäc soáng môùi ñang hình thaønh vaø phaùt trieån treân nhöõng vuøng ñaát chieán tranh ñaõ qua. Tham gia vaøo coâng vieäc cuûa ngöôøi lôùn, boïn hoïc sinh - baïn Chieán cuõng moãi ngöôøi moãi vieäc, vöøa laøm vöøa cöôøi ñuøa vui veû. Nhaø vaên cuõng ñaõ taùi hieän laïi buoåi chia tay giöõa quaân vaø daân ta ñaày thaân maät, quyeán luyeán. Nhöõng lôøi nhaén nhuû cuûa baø con vôùi caùc anh boä ñoäi thaät aám aùp, chaân thaønh. “… Ñoàng baøo bieát tin, keùo ra ñen ñaëc vaây quanh boä ñoäi, naém tay naém vai, noùi cöôøi ríu rít: “Böõa sau trôû veà hí ! Ñöøng queân ñoàng baøo ôû ñaây hí !”. Caùc anh leân ñöôøng ñeå laïi trong loøng ñoàng baøo moät söï nhôù thöông, löu luyeán. Nhìn caùc cöû chæ gaàn guõi, thaân tình cuûa ñoàng baøo vôùi caùc anh boä ñoäi ta caøng hieåu söï gaén boù keo sôn cuûa daân vaø quaân ta trong nhöõng naêm thaùng chieán tranh. Chính söùc maïnh ñoaøn keát, ñuøm boïc cuûa ñoàng baøo ñaõ ñem laïi nieàm tin, söùc maïnh giuùp boä ñoäi ta vöôït qua bao khoù khaên thöû thaùch. Caûnh saéc thieân nhieân trong truyeän ngaén Buøi Hieån in ñaäm caûm xuùc taâm traïng cuûa nhaø vaên. Cho duø keû thuø ngaøy ñeâm giaøy xeùo, vaãn khoâng theå naøo taøn phaù heát veû ñeïp cuûa thieân nhieân. Giöõa nhöõng chaëng ñöôøng haønh quaân, nhaø vaên vaãn ghi laïi nhöõng khoaûnh khaéc thö giaõn cuûa ngöôøi lính. Leân ñöôøng cuøng ñaïi ñoäi, Saûng vaãn traûi hoàn vôùi caûnh ñeïp hai beân ñöôøng. Veû ñeïp cuûa ñeâm traêng, aâm thanh cuûa soùng bieån caøng khieán anh lieân töôûng ñeán tieáng goïi tha thieát cuûa ngöôøi con gaùi maø anh yeâu. “Giöõa khuya, ñeán Cöûa Thuaän An. Ñoøan quaân keùo moät haøng daøi ñi doïc bôø bieån. Töø phía soùng bieån ì aàm baïc xoùa, moät thöù hôi söông maèn maën laãn vôùi aùnh traêng daït vaøo, phaû leân maët, leân vai, Saûng ñöùng döøng nhìn ñaïi ñoäi mình töøng ngöôøi moät tieán leân. …Töï döng Saûng thaáy vui söôùng roän raøng. Caùi hình aûnh ñeïp vaø khoûe chôùp ñöôïc trong moät giaây ñoàng hoà giöõa aùnh traêng söông baøng baïc, ngay töùc khaéc in haèn trong loøng Saûng vôùi nhöõng neùt vöøa môø aûo vöøa tinh teá, nhö trong moät chieác maùy aûnh raát nhaäy. Vaø trong soùng beå ì aàm, Saûng töôûng nhö vaãn coøn nghe vaêng vaúng maõi beân tai tieáng ngöôøi con gaùi goïi teân mình, gioïng trong treûo baây giôø boãng ñöôïm theâm moät caùi gì baùt ngaùt”[58, tr.360-361]. Khi ñi vaøo tuyeán löûa, nhaø baùo luoân phaûi ñöùng tröôùc bao hieåm nguy gian khoå. Theá nhöng ñöùng tröôùc caûnh vaät lung linh huyeàn aûo, loøng nhaân vaät khoâng khoùi xao xuyeán baâng khuaâng. “Traêng cao ñaõ xeâ xeá ñænh ñaàu. Ñeâm caøng maùt laïnh, trong caùi aùnh xanh ngôøi bieác. Nhöõng boùng caây, bôø buïi, tuùp leàu, nhöõng khoùm laøng maïc xa cöù laàn löôït troâi veà phía sau, môø aûo, gioáng heät nhau, nhö moät cuoán phim môø laëp ñi laëp laïi…”[54, tr.440]. Trong truyeän ngaén Nhöõng ñeâm cuûa Buøi Hieån coøn noåi baät leân hình aûnh ngöôøi baø ñoân haäu. Baø töøng chaét chiu nuoâi con lôùn khoân, giôø laïi tieáp tuïc chaêm chaùu cho boá meï noù yeân taâm chieán ñaáu, lao ñoäng saûn xuaát. Lôøi ru maø baø töøng ru con trong nhöõng ngaøy aáu thô, giôø laïi trôû thaønh lôøi ñöa chaùu vaøo giaác nguû tuoåi thô. “…Laï thaät, söùc maïnh thoùi quen: ñoâi tröa heø ñöa voõng, Nhieân baét chôït mình cuõng ñang tæ teâ ru keå cho cu Huøng nghe chính caùi baøi ví daëm. “Thuyeàn leânh ñeânh vì nöôùc …”. Trong naéng hoàng vaøng suoäm, caâu ca thaàm thì nhö laëng troâi veà töø moät khoûang khoâng naøo xa cuõ maø xanh maùt laém…”[58, tr.74]. Trong truyeän ngaén Nhöõng ñeâm coù nhöõng ñoïan vaên mieâu taû caûnh saéc thieân nhieân thaät höõu tình. Nhaø vaên ñaõ taùi hieän laïi cuoäc soáng vôùi nhöõng aâm thanh thaät gaàn guõi, moäc maïc nhöng ñaàm aám. “Gioït sao hoâm nhaáp nhaùy, ngheách nhìn. Caùi aùnh sao chuyeân caàn laï, chong chong thöùc suoát, noù ñang leï laøng chuyeån vaän ñeå bieán thaønh con maét töôi tænh cuûa sao mai. Baàu trôøi tím thaúm ñaày nhöõng gioït baïc chi chít lôùn nhoû. Nhöõng sao boá, nhöõng sao con. … Tieáng quang gaùnh laït saït khieán ñaøn gaø trong chuoàng thöùc giaác. Chuùng “oïoc ooïc” ngaùi nguû, xoâ ñaåy nhau tí chuùt. Con gaø troáng boãng “ oø où o ” leân moät thoâi daøi”[58, tr.81]. Coù gaén boù saâu naëng vôùi laøng maïc, thoân queâ, nhaø vaên môùi coù söï quan saùt tinh teá, môùi laéng nghe ñöôïc nhöõng aâm thanh ñôøi soáng ñôøi thöôøng chung quanh mình. Buoåi “chôï khaùng chieán” ñöôïc mieâu taû soáng ñoäng. Caùc maët haøng ñang baøy baùn vôùi nhieàu maøu saéc: “Anh döøng laïi ngaém con cu coø baèng boät, mình ñaày vaèn ñoû vaèn tím, ñaàu ñieåm hai hoät con maét troøn ñen laùy. Baùnh quaø raát nhieàu: baùnh xeøo, baùnh ít nhaân toâm, baùnh beøo toâm chaáy, baùnh öôùt, keïo laïc. ÔÙt boät vaøng rôm vaø ñoû löïng, ñaày coù ngoïn trong chieác chaäu thau lôùn. Traàu cau, toâm caù, ñuû caû”[54, tr.339]. Caùi khoâng khí thanh bình cuûa buoåi chôï khieán moïi ngöôøi laàm töôûng ñaây laø buoåi chôï bình thöôøng trong sinh hoïat haøng ngaøy. Coù ai bieát raèng ngöôøi mua baùn, ngöôøi ñi daïo ñang taän höôûng nhöõng giaây phuùt im tieáng suùng trong ngaøy. Moïi ngöôøi vaãn laøm vieäc, vaãn thöôûng thöùc nhöõng thuù vui aên uoáng theo sôû thích cuûa mình. Theá môùi bieát tinh thaàn cuûa ngöôøi daân Vieät Nam tröôùc gian nguy. Nhaø vaên Buøi Hieån ñaõ toû ra raát nhaïy beùn ñeå naém baét ñöôïc nhöõng khoûanh khaéc ñeïp cuûa ñôøi thöôøng. Coù khi chæ moät caâu vaên taùc giaû gôïi taû ñöôïc caû caùi thôm ngon, gôïi caûm cuûa höông vò nöôùc uoáng, thöùc aên: “Khoùi baùt nöôùc cheø töôi vaøng saùnh thôm ngon …” hay “Töø cheùn ñaäu huõ, moät muøi vò thôm ngoït man maùc boác leân, phaûng phaát vò göøng…”[54, tr.347-348]. Coù nhöõng ñoïan vaên dieãn ñaït caùi taâm traïng laâng laâng, khoù taû tröôùc nhöõng söï vieäc ñang dieãn ra cuûa nhaân vaät. Moät thöù tình caûm phöùc taïp, laãn loän khieán nhaân vaät khoù coù theå thoát neân lôøi, chæ bieát göûi loøng vôùi trôøi sao meânh moâng: “Ñeâm heø ñaày sao. Toâi thô thaãn ngaém nhìn nhöõng chaám xanh nhaáp nhaùnh xa vôøi vôïi, loøng nao leân moät taâm traïng khoâng roõ reät. Toâi khoâng nghó ñeán moät caùi gì cuï theå heát, trong moät luùc thaáy nhö trong ñaàu mình doàn tuï laïi hình boùng caû hieän taïi, caû xa xöa vaø caû ngaøy mai thaáp thoùang. Daàn daàn caùi aán töôïng ñoïng laïi roõ neùt hôn nhö laø tin yeâu, nhö laø vöõng daï …”[54, tr.479]. Cuõng coù khi nhaø vaên boäc loä nieàm xuùc ñoäng maõnh lieät tröôùc nhöõng vieäc laøm cao caû cuûa nhöõng con ngöôøi daân ñang ngaøy ñeâm ñem söùc löïc vaø tuoåi treû ñeå goùp phaàn xaây döïng queâ höông ñaát nöôùc.“Trong aùnh sao traàm maëc, caùi caûm giaùc coù ñaùm ñoâng khoâng heà nguû, ñang roän ròp, laøm vieäc heát söùc mình vì söï toàn vong cuûa caû daân toäc, gôïi moät caùi gì nao nöùc vaø xuùc ñoäng man maùc. Giôø ñaây, bao nhieâu nôi treân ñaát nöôùc, khaép töø Nam ñeán Baéc, cuõng roän ròp theá naøy hoaëc hôn nöõa. Caùi laéng dòu ñeâm thu boãng ñaày veû trang nghieâm, xen laãn haøo huøng”[58, tr.103-104]. Noùi toùm laïi, truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån ñeå laïi trong loøng ngöôøi ñoïc moät dö vò ngoït ngaøo, aám cuùng, chan chöùa tình ngöôøi. Coù ñöôïc ñieàu ñoù, chöùng toû moãi truyeän cuûa oâng laø ñeàu xuaát phaùt töø moät traùi tim nhaân haäu, bieát traân troïng yeâu thöông con ngöôøi, bieát naâng niu, chaét loïc caùi ñeïp, caùi thuaàn khieát töø chính ngay cuoäc soáng ñôøi thöôøng. Noùi chung, saéc thaùi bieåu hieän cuûa gioïng ñieäu keå chuyeän trong truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån chuû yeáu laø: moät gioïng ñieäu haøi höôùc, dí doûm mang ñaäm maøu saéc daân gian gioïng tröõ tình, ñaèm thaém. Nhìn laïi söï nghieäp saùng taùc cuûa nhaø vaên Buøi Hieån töø tröôùc caùch maïng thaùng Taùm cho ñeán nay, chuùng ta coù theå khaúng ñònh: cho ñeán nay oâng vaãn laø moät trong nhöõng caây truyeän ngaén tieâu bieåu cuûa neàn vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi. Vôùi theå loaïi naøy, ngoøi buùt Buøi Hieån luoân theå hieän ñöôïc taøi quan saùt tinh teá, caùi nhìn hoùm hænh vaø ñoân haäu, taïo ñöôïc dö vò thaém thía, ñuùng nhö oâng ñaõ vieát: “ Khi caàn pheâ phaùn ai, toâi thích duøng loái vaên chaâm bieám nheï nhaøng, chen tí haøi höôùc khoan dung, nhaèm thöùc tænh caùi löông tri, thieân löông saün coù ôû trong moãi con ngöôøi, noù ñang nguû gaø, nguû gaät vì keùm noäi löïc baûn thaân hoaëc bò khoûa laáp do nhöõng eo seøo cuûa cuoäc soáng vaø nhaèm ñöøng ñeå tröôït daàn duø voâ tình vaøo caùi xaáu, caùi aùc”[54, tr.30]. KEÁT LUAÄN Buøi Hieån nhaø vaên cuûa nhieàu giai ñoïan vaên hoïc. OÂng vieát töø nhöõng naêm tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, roài sau Caùch maïng thaùng Taùm: töø khaùng chieán choáng Phaùp, khaùng chieán choáng Myõ, caû ñeán ngaøy caû nöôùc thoáng nhaát vaø cho ñeán nay. Nhìn laïi chaëng ñöôøng saùng taùc cuûa nhaø vaên ta coù theå khaúng ñònh: nhaø vaên Buøi Hieån coù ñoùng goùp ñaùng keå veà theå loïai truyeän ngaén cho neàn vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi. Coù theå khaùi quaùt nhöõng neùt chính veà ñaëc ñieåm truyeän ngaén Buøi Hieån nhö sau : 1. Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, oâng laø nhaø vaên cuûa nhöõng ngöôøi daân vuøng bieån xöù Ngheä. Truyeän ngaén cuûa oâng laø böùc tranh sinh ñoäng veà cuoäc soáng, sinh hoïat cuûa ngöôøi daân chaøi ven bieån mieàn Trung. Chính ôû nhöõng trang vieát trong taäp truyeän Naèm vaï, ngöôøi ñoïc coù theâm voán soáng phong phuù: veà ñaëc ñieåm ngheà nghieäp, phong tuïc, taäp quaùn, dieän maïo, tính caùch cuûa con ngöôøi mieàn Trung. Nhöng ñieàu maø nhaø vaên theå hieän thaønh coâng nhaát vaãn laø phong tuïc, taäp quaùn cuûa ngöôøi daân queâ oâng. Vôùi caùi nhìn ñoân haäu, Buøi Hieån ñaõ phaûn aùnh moät caùch trung thöïc neáp soáng, neáp nghó cuûa ngöôøi daân queâ. Nhöõng suy nghó meâ tín, laïc haäu, loãi thôøi vaãn coøn toàn taïi trong nhöõng: anh Ñoû, chò Ñoû, laõo Naêm Xöôøi, laõo Nhieäm Bình, muï Can Tuùc … Loái soáng thieân veà baûn naêng vaãn coøn nhieàu trong caùc: anh Ñoû, thaèng Xin, Naêm Choät… 2. Vieát veà nhöõng ngöôøi daân queâ oâng, Buøi Hieån coù nhöõng trang vieát thaät caûm ñoäng. OÂng daønh cho hoï taát caû söï caûm thoâng vaø chia xeû. Nhaø vaên hieåu raát roõ noãi cô cöïc, vaát vaû cuûa nhöõng ngöôøi daân chaøi. Beân caïnh ñoù truyeän cuûa oâng cuõng khaùm phaù vaø taùi hieän laïi cuoäc ñôøi cuûa ngöôøi vieân chöùc vaø daân ngheøo tænh leû. Ngöôøi vieân chöùc phaûi soáng moät cuoäc soáng teû nhaït, tuø tuùng vaø moøn moûi. Cuoäc soáng cuûa nhöõng ngöôøi daân tænh leû coøn taêm toái, ngoät ngaït hôn. Sau Caùch maïng thaùng Taùm, nhaø vaên Buøi Hieån ñaõ coù nhöõng trang vieát chaân thaät, sinh ñoäng veà nhöõng con ngöôøi ñang ngaøy ñeâm lao ñoäng saûn xuaát vaø chieán ñaáu goùp phaàn xaây döïng queâ höông, baûo veä Toå quoác. Vôùi caùi nhìn laïc quan, tin töôûng vaøo cheá ñoä xaõ hoäi môùi, nhaø vaên ñaõ taùi hieän ñöôïc khoâng khí lao taäp theå soâi noåi, haøo höùng treân maûnh ñaát Ngheä An. Khoâng chæ maûnh ñaát queâ oâng ñang thay da ñoåi thòt, maø taâm hoàn cuûa ngöôøi daân queâ oâng cuõng coù nhöõng söï thay ñoåi môùi. Tuy hoaøn caûnh thöïc teá coøn nhieàu khoù khaên, vaát vaû, nhöng nhìn chung nieàm vui ñaõ raïng ngôøi treân göông maët moïi ngöôøi. Khi caû nöôùc thoáng nhaát, nhaø vaên Buøi Hieån laïi tìm ñeán vieäc khaùm phaù nhöõng vaán ñeà thuoäc yù thöùc, traùch nhieäm vaø nhaân caùch con ngöôøi. Trong nieàm vui chung, nhaø vaên cuõng theå hieän söï traân troïng, khaâm phuïc cuûa nhöõng gia ñình, nhöõng con ngöôøi bieát hy sinh, coáng hieán taïm queân ñi nieàm haïnh phuùc rieâng tö ñeå höôùng tôùi haïnh phuùc cuûa nhaân daân. Nhaø vaên coøn phaûn aùnh söï aûnh höôûng saâu saéc cuûa neàn kinh teá thò tröôøng vaøo ñôøi soáng tình caûm cuûa con ngöôøi. Moái quan heä cha con, baïn beø, vôï choàng, haøng xoùm, ñoàng nghieäp, caùc cô quan ñoaøn theå …ñeàu ñöôïc nhaø vaên theå hieän moät caùch sinh ñoäng. Ngoaøi ra, nhaø vaên cuõng ñaët ra vaán ñeà thieát yeáu giöõa lôïi ích caù nhaân vaø lôïi ích taäp theå. Nhöõng caâu chuyeän keå veà vaán ñeà naøy coù yù nghóa giaùo duïc saâu saéc. Noù nhaèm nhaéc nhôû ñeán taát caû moïi ngöôøi haõy soáng coù yù thöùc traùch nhieäm. 3. Noùi ñeán truyeän ngaén cuûa nhaø vaên Buøi Hieån chuùng ta coøn phaûi keå ñeán söï ñoùng goùp treân phöông dieän ngheä thuaät. Buøi Hieån raát thaønh coâng trong vieäc xaây döïng nhaân vaät. Nhaø vaên thoâng qua thaùi ñoä, haønh ñoäng ñeå xaây döïng nhaân vaät. Nhöng khi caàn nhaán maïnh ñeán tính caùch cuõng nhö chieàu saâu trong taâm hoàn nhaân vaät, nhaø vaên laïi ñi saâu mieâu taû taâm traïng. Coù theå noùi trong truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån, taâm traïng nhaân vaät ñöôïc khai thaùc moät caùch tinh teá. 4. Ngheä thuaät xaây döïng keát caáu trong truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån cuõng laø vaán ñeà ngöôøi ñoïc quan taâm. Truyeän ngaén cuûa oâng thöôøng khoâng coù coát truyeän nhöng vôùi caùch saép xeáp maïch truyeän khoâng theo trình töï thôøi gian khieán truyeän trôû neân sinh ñoäng, haáp daãn hôn. Buøi Hieån coù loái vaøo truyeän thaät töï nhieân, linh hoaït. Vôùi caùch daãn truyeän phong phuù, ña daïng, Buøi Hieån ñaõ höôùng ngöôøi ñoïc quan taâm ñeán vaán ñeà saép ñöa ra. Khoâng chæ theá truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån coøn coù caùch keát thuùc baát ngôø, thuù vò. Vaø loái keát thuùc môû cuûa truyeän, Buøi Hieån ñaõ khuyeán khích ngöôøi ñoïc suy ñoaùn nhöõng söï vieäc coù theå xaûy ra ñoái vôùi nhaân vaät, vôùi cuoäc ñôøi nhaân vaät. 5. Buøi Hieån thöôøng toå chöùc lôøi vaên ngheä thuaät theo phöông thöùc traàn thuaät chuû quan vaø khaùch quan. Nhöõng truyeän ngaén coù lôøi vaên ngheä thuaät ñöôïc toå chöùc theo phöông thöùc traàn thuaät chuû quan coù lôøi keå ñöôïc daãn daét töø ngoâi thöù nhaát, ngöôøi töôøng thuaät xöng “toâi” töï keå veà mình. Nhaân vaät “toâi” vaø taùc giaû laø moät hay noùi caùch khaùc laø taùc giaû ñaõ möôïn nhaân vaät “toâi” ñeå baøy toû caûm xuùc, tình caûm vaø suy nghó cuûa chính mình veà moät söï vieäc, con ngöôøi naøo ñoù. Lôøi keå chuû yeáu laø lôøi giaùn tieáp. Nhöõng ñoaïn mieâu taû taâm lyù cuûa nhaân vaät cuõng ñöôïc taùi hieän baèng lôøi giaùn tieáp cuûa chuû theå traàn thuaät. Nhaø vaên ñaõ duøng ngoân ngöõ cuûa nhaân vaät ñeå dieãn taû taâm traïng nhaân vaät. Coù khi taùc giaû söû duïng lôøi tröïc tieáp ñeå theå hieän taâm traïng cuûa nhaân vaät tröôùc moät caûnh ngoä trong quaù khöù. Beân caïnh vieäc söû duïng lôøi noùi tröïc tieáp, nhaø vaên coøn söû duïng lôøi noùi giaùn tieáp ñeå theå hieän noäi taâm nhaân vaät döôùi hình thöùc ñoái thoaïi vôùi chính mình. Qua hình thöùc töï ñoái thoaïi ñoù, ngöôøi keå töï boäc loä yù thöùc cuûa mình. Tröôøng hôïp muoán dieãn ñaït lôøi tröïc tieáp cuûa nhaân vaät döôùi hình thöùc ñoái thoaïi nhaø vaên ñaõ tænh löôïc ñi thaønh phaàn caâu hoûi vaø chæ giöõ laïi lôøi ñaùp, phaù boû ñi hình thöùc voán coù trong ñoái thoaïi. Nhieàu khi nhaø vaên laïi söû duïng lôøi giaùn tieáp ñeå keå. Ñoù laø lôøi giaùn tieáp cuûa chuû theå nhöng trong ñoù ñaõ theå hieän caûm nhaän cuûa ngöôøi keå ñoái vôùi nhaân vaät cho neân tuy laø lôøi keå giaùn tieáp nhöng ñaõ mang yù thöùc chuû quan cuûa nhaân vaät. Coù truyeän ngaén maø lôøi keå giaùn tieáp ñaõ bao haøm trong ñoù lôøi tröïc tieáp cuûa ngöôøi keå taïo thaønh lôøi vaên nöûa tröïc tieáp. Hoaëc chuû theå keå thaâm nhaäp vaøo suy nghó cuûa nhaân vaät ñeå phaùt hieän ra tình caûm, taâm lyù cuûa nhaân vaät. ÔÛ ñaây ñaõ coù söï pha troän giöõa lôøi giaùn tieáp cuûa ngöôøi keå vôùi lôøi ñoäc thoaïi noäi taâm cuûa nhaân vaät. Ngöôøi keå nhö hoøa vaøo nhaân vaät ñeå phaùt hieän, khaùm phaù nhöõng suy tö cuûa nhaân vaät. Trong truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån, ñieåm nhìn khoâng coù söï thay ñoåi linh hoaït nhö trong truyeän ngaén Nam Cao. Ñieåm nhìn chuû yeáu maø nhaø vaên söû duïng laø ñieåm nhìn chuû quan cuûa ngöôøi keå. Ngöôøi keå chuyeän vöøa keå vöøa xen vaøo maïch truyeän nhöõng caûm xuùc tröïc tieáp ñoái vôùi nhaân vaät. Chính ôû ñieåm nhìn cuûa nhaân vaät “toâi”, nhaø vaên Buøi Hieån ñaõ laøm cuoäc ñôøi cuûa nhöõng nhaân vaät hieän leân cuï theå, roõ neùt. Ngoaøi vieäc toå chöùc lôøi vaên ngheä thuaät theo phöông thöùc traàn thuaät chuû quan, Buøi Hieån coøn toå chöùc lôøi vaên ngheä thuaät theo phöông thöùc khaùch quan. Nhöõng taùc phaåm ñöôïc traàn thuaät theo phöông thöùc khaùch quan thöôøng ñöôïc “ traàn thuaät töø ngoâi thöù ba, khoâng nhaân vaät hoùa maø ñaèng sau laø taùc giaû ”[69, tr.92]. Buøi Hieån thöôøng duøng lôøi giaùn tieáp ñeå taùi hieän laïi caâu chuyeän, söï vieäc hoaëc thuaät laïi nhöõng ñoaïn ñoái thoaïi giöõa caùc nhaân vaät. Ñaëc bieät, nhaø vaên raát chuù troïng vieäc mieâu taû ñoäc thoaïi noäi taâm cuûa nhaân vaät. Trong tröôøng hôïp naøy nhaø vaên thöôøng duøng xen keõ lôøi giaùn tieáp cuûa ngöôøi keå vôùi lôøi tröïc tieáp cuûa nhaân vaät theå hieän lôøi noùi beân trong cuûa nhaân vaät. Cuõng coù tröôøng hôïp, ngöôøi keå taùch mình ra khoûi caâu chuyeän ñeå khaùch quan traàn thuaät laïi dieãn bieán cuûa söï vieäc. Nhöng thænh thoaûng, ngöôøi keå laïi xen vaøo lôøi traàn thuaät nhöõng nhaän xeùt, bình phaåm mang ñaäm caûm xuùc chuû quan. Hoaëc coù khi lôøi ngöôøi keå laïi chuyeån thaønh lôøi ñoäc thoaïi noäi taâm cuûa nhaân vaät. Trong truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån tuy ngöôøi keå vaãn ôû vò trí khaùch quan nhöng khoaûng caùch giöõa taùc giaû vaø nhaân vaät khoâng nhieàu, thaäm chí coù khi nhaø vaên nhö muoán hoøa mình vaøo nhaân vaät. Ñoù laø nhöõng luùc nhaø vaên vöøa keå laïi söï vieäc ñoàng thôøi vöøa ñi saâu khaùm phaù theá giôùi noäi taâm nhaân vaät. Coù nhöõng truyeän ngaén ngöôøi keå coá len loûi vaøo yù thöùc, tình caûm cuûa nhaân vaät ñeå hieåu töôøng taän nhöõng thay ñoåi beân trong cuûa chính nhaân vaät ôû nhöõng thôøi ñieåm nhaát ñònh. Ngoaøi ra, Buøi Hieån coøn cho nhaân vaät tröïc tieáp keå laïi nhöõng söï vieäc maø nhaân vaät töøng chöùng kieán. Nhaø vaên ñeå cho nhaân vaät ñöa ra nhöõng lôøi nhaän xeùt, suy nghó cuûa chính mình. Nhö vaäy, truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån khoâng chæ thaønh coâng ôû vieäc toå chöùc lôøi vaên ngheä thuaät theo phöông thöùc chuû quan maø coøn ôû caû phöông thöùc khaùch quan. Nhìn chung caùch toå chöùc lôøi vaên ngheä thuaät cuûa Buøi Hieån chöa coù söï phong phuù, ña daïng nhö Toâ Hoaøi, Nam Cao…nhöng cuõng taïo neân loái keå chuyeän mang ñaäm maøu saéc chuû quan. 6. Noùi ñeán truyeän ngaén Buøi Hieån, ngöôøi ta cuõng thöôøng noùi ñen saéc thaùi cuûa gioïng ñieäu keå chuyeän. Ngöôøi ñoïc caûm thaáy gaàn guõi, thaân thieát vôùi gioïng vaên moäc haøi höôùc, dí doûm mang ñaäm maøu saéc daân gian cuûa Buøi Hieån. Cho duø caùc truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån ñöôïc vieát tröôùc hay sau Caùch maïng thaùng Taùm, chuùng ta vaãn thaáy chaát laïc quan, yeâu ñôøi, yeâu cuoäc soáng hieän dieän trong taâm tö, tính caùch cuûa nhaân vaät. Beân caïnh ñoù truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån coøn mang gioïng ñieäu tröõ tình, ñaèm thaém. Vôùi nhöõng caâu vaên giaøu chaát thô ñaõ khieán ngöôøi ñoïc caûm nhaän ra tình caûm ñaàm aám, tha thieát cuûa nhaø vaên göûi vaøo caûnh vaät vaø con ngöôøi. Coù nhöõng trang truyeän ñaõ taùi hieän ñöôïc khoâng khí sinh hoaït gia ñình ñaàm aám cuõng nhö taâm traïng baâng khuaâng, xao xuyeán cuûa nhaân vaät tröôùc khoâng gian meânh moâng. Truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån hay nhaát vaãn laø nhöõng truyeän vieát veà kyû nieäm tuoåi thô vôùi baïn beø, vôùi maûnh ñaát queâ höông. Buøi Hieån laø taám göông veà loøng kieân trì, laáy vieäc trau doài hoïc hoûi suoát ñôøi laøm phöông chaâm ñeå soáng vui, soáng khoûe. Caùi toá chaát laïc quan, yeâu ñôøi, bình tónh tröôùc moïi söï vieäc xaûy ra cho baûn thaân ñaõ giöõ maõi cho oâng moät daùng veû lòch laõm cuûa moät thôøi trai treû ñaõ qua. Trong moïi tình huoáng nhaø vaên chöa bao giôø to tieáng vôùi ai, tröôùc sau chæ “cöôøi mæm vui veû”. Nhöng thöïc ra, döôùi “caùi voû cuûa nuï cöôøi mæm oân hoøa laø caû moät beà saâu nhaân tính, moät thaâm traàm nghieâng sang phía bao dung. 7. Töø nhöõng truyeän ngaén ñaàu tay 1941 ñeán nay, nhaø vaên Buøi Hieån ñaõ cao tuoåi vaãn khoâng ngöøng vieát, tìm hieåu, ñoïc nhieàu saùch baùo ñeå theo doõi söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc nöôùc nhaø. Nhaø vaên vaãn thöôøng xuyeân tìm ñoïc nhöõng taùc phaåm môùi cuûa caùc nhaø vaên, nhöõng baøi pheâ bình cuûa giôùi nghieân cöùu treân caùc baùo, taïp chí. Ñaëc bieät, Buøi Hieån cuõng quan taâm ñeán nhöõng saùng taùc cuûa theá heä treû, xem ñoù nhö laø traùch nhieäm cuûa mình ñoái vôùi söï nghieäp vaên töông lai. Toùm laïi, söï goùp maët cuûa truyeän ngaén Buøi Hieån ñaõ laøm phong phuù theâm dieän maïo cuûa neàn vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi. Taùc phaåm cuûa Buøi Hieån ñaõ khôi daäy trong loøng ngöôøi ñoïc tình caûm noàng aám veà con ngöôøi, veà queâ höông. Truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån tuy chöa coù söï phoå bieán roäng raõi trong ñoâng ñaûo quaàn chuùng, nhöng vaãn coù söï ñoùng goùp rieâng veà noäi duïng vaø ngheä thuaät. Chính vì theá maø truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån vaãn ñöôïc ngöôøi ñoïc ñoùn nhaän cho ñeán ngaøy nay. Luaän vaên chæ laø moät coâng trình nhoû cuûa ngöôøi vieát vôùi mong muoán khaúng ñònh söï ñoùng goùp cuûa nhaø vaên Buøi Hieån cho neàn vaên hoïc hieän ñaïi qua vaøi ñaëc ñieåm truyeän ngaén cuûa oâng. Ñeå hoaøn thaønh luaän vaên, chuùng toâi ñaõ coù söï tìm hieåu veà truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån vaø keá thöøa nhöõng coâng trình nghieân cöùu. Do ñieàu kieän thôøi gian vaø do haïn cheá veà khaû naêng nghieân cöùu cuûa caù nhaân neân luaän vaên khoâng traùnh khoûi nhöõng haïn cheá veà noäi dung, hình thöùc. Chuùng toâi raát mong nhaän ñöôïc söï goùp yù cuûa Thaày Coâ ñeå cho luaän vaên ñöôïc boå sung, söõa chöõa cho hoaøn chænh hôn. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Vuõ Tuaán Anh – Bích Thu (chuû bieân)(2001), Töø ñieån taùc phaåm vaên xuoâi Vieät Nam töø cuoái TK 19 ñeán 1945, Nxb Vaên hoïc. 2. Laïi Nguyeân AÂn (2003), 150 thuaät ngöõ vaên hoïc, Nxb Ñaïi hoïc quoác gia Haø Noäi. 3. Bakhtin . M (1992), Lí luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát, Nxb Giaùo duïc – HN. 4. Leâ Huy Baéc (1998), “Gioïng vaø gioïng ñieäu trong vaên xuoâi hieän ñaïi”, Taïp chí vaên hoïc soá 9. 5. Hoaøng Minh Chaâu, (2001),“Vôùi nhaø vaên Buøi Hieån”, Vaên Ngheä soá 13, trg 13. 6. Nguyeãn Ñình Chuù – Traàn Höõu Taù ( chuû bieân )(2000), Saùch giaùo khoa 11, Nxb Gd. 7. Vuõ Khaéc Chöông (2000), Ngheä thuaät keå chuyeän trong taùc phaåm Nam Cao, Nxb Vaên hoïc, HN. 8. Phan Cöï Ñeä – Haø Minh Ñöùc (1983), Nhaø vaên Vieät Nam (1945 - 1975), taäp I, Nxb ÑH & THCN, HN. 9. Traàn Thanh Ñòch (1998), Tìm hieåu truyeän ngaén, Nxb Taùc phaåm môùi, HN. 10. Haø Minh Ñöùc (chuû bieân) (2001), Vaên hoïc Vieät Nam TK XX (Truyeän ngaén tröôùc 1945), quyeån 2, Taäp III, Nxb Vaên hoïc. 11. Haø Minh Ñöùc (chuû bieân)(1998), Nhaø vaên noùi veà taùc phaåm, Nxb Vaên hoïc. 12. Vaên Giaù (2002), Chaân dung nhaø vaên cuøng thôøi, Nxb ÑHQG, HN. 13. Phan Hoàng Giang (1996), Ghi cheùp veà taùc giaû vaø taùc phaåm, Nxb Vaên hoïc, HN. 14. Leâ Baù Haùn - Traàn Ñình Söû - Nguyeãn Khaéc Phi (1992), Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc, Nxb Gd, HN. 15. Nguyeãn Vaên Haïnh – Huyønh Nhö Phöông (1998), Lyù luaän vaên hoïc – Vaán ñeà vaø suy nghó, Nxb Giaùo duïc, TP HCM. 16. Nguyeãn Vaên Haïnh (1966), “Suy nghó veà truyeän ngaén” Taïp chí vaên hoïc soá 7. 17. Hoaøng Ngoïc Hieán (1999), Naêm baøi giaûng veà theå loaïi, Nxb Giaùo duïc, HN. 18. Buøi Hieån (1940), “Naèm va ”, baùo Ngaøy nay. 19. Buøi Hieån (1960), “Nghó veà ngheà”, Vaên hoïc soá 116, trg 11. 20. Buøi Hieån (1954), Gaëp gôõ, Nxb Vaên hoïc, HN. 21. Buøi Hieån (1961), AÙnh maét, Nxb Vaên hoïc, HN. 22. Buøi Hieån (1960), Böôùc ñaàu vieát truyeän : kinh nghieäm vieát maãu truyeän vaø truyeän ngaén, Nxb Phoå thoâng, HN. 23. Buøi Hieån (1965), Trong gioù caùt, Nxb Vaên hoïc, HN. 24. Buøi Hieån (1970), Nhöõng tieáng haùt haäu phöông, Nxb Thanh nieân, HN. 25. Buøi Hieån (1972), Hoa vaø theùp, Nxb Vaên hoïc, HN. 26. Buøi Hieån (1980), YÙ nghó ban mai, Nxb Taùc phaåm môùi, HN. 27. Buøi Hieån (1984), Naèm vaï, NxbVaên hoïc, HN. 28. Buøi Hieån (1985), Taâm töôûng, Nxb Taùc phaåm môùi, HN. 29. Buøi Hieån (1992), Ngô ngaån muøa xuaân, Nxb ÑN – Nxb Hoäi NhaøVaên. 30. Buøi Hieån (1994), Taùc phaåm choïn loïc, Nxb Hoäi Nhaø Vaên. 31. Buøi Hieån (2000), Naèm vaï, Nxb Vaên ngheä Tp. HCM. 32. Buøi Hieån (2002), Caùi boùng coïc – taäp truyeän ngaén choïn loïc, NxB Thanh Nieân. 33. Nguyeãn Thaùi Hoøa (2000), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp cuûa truyeän, Nxb Gd, HN. 34. Toâ Hoaøi (1977), Soå tay vieát vaên, Nxb taùc phaåm môùi, HN. 35. Toâ Hoaøi (1994), Tuyeån taäp truyeän ngaén tröôùc naêm 1945, Nxb Vaên hoïc, HN. 36. Nguyeãn Coâng Hoan (1997), Hoûi chuyeän caùc nhaø vaên, Nxb Taùc phaåm môùi, HN. 37. Khrapchenko . M . B (1978), Caù tính saùng taïo cuûa nhaø vaên vaø söï phaùt trieån vaên hoïc, Nxb Taùc phaåm môùi, HN. 38. Nguyeãn Thò Dö Khaùnh (1995), Phaân tích taùc phaåm vaên hoïc töø goùc ñoä thi phaùp, Nxb Giaùo duïc, TP HCM. 39. Phuøng Ngoïc Kieám (1998), Con ngöôøi trong truyeän ngaén Vieät Nam 1945 – 1975, Nxb ÑHQG, HN. 40. Ñinh Troïng Laïc (1999), Phong caùch hoïc tieáng Vieät , Nxb Giaùo duïc. 41. Laõ Duy Lan (2001), Vaên xuoâi vieát veà noâng thoân – tieán trình vaø ñoåi môùi, Nxb KHXH. 42. Nguyeãn Lai (1996), Ngoân ngöõ vôùi saùng taïo vaø tieáp nhaän vaên hoïc, Nxb Gd, HN. 43. Phöông Löïu – Traàn Ñình Söû – Nguyeãn Xuaân Nam – Leâ ngoïc Traø – Laõ Khaéc Hoaø – Thaønh theá Thaùi Bình (2002), Lyù luaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, HN. 44. Nguyeãn Ñaêng Maïnh - Nguyeãn Ñình Chuù - Nguyeãn An (1992), Taùc giaû vaên hoïc Vieät Nam, taäp 2, Nxb Gd, HN. 45. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1993), Daãn luaän nghieân cöùu taùc giaû vaên hoïc, Nxb ÑHSP, HN. 46. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1994), Con ñöôøng ñi vaøo theá giôùi ngheä thuaät cuûa nhaø vaên, Nxb Gd, HN. 47. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (chuû bieân)(2002), Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam ,taäp III, Nxb ÑHSP, HN. 48. Nguyeãn Ñaêng Maïnh – Buøi Duy Taân – Nguyeãn Nhö YÙ (chuû bieân)(2003), Töø ñieån taùc giaû – taùc phaåm vaên hoïc Vieät Nam, Nxb ÑHSP. 49. Vuõ Tuù Nam (1961), “Ñoïc Aùnh maét”, Taïp chí Vaên ngheä soá 1. 50. Vöông Trí Nhaøøn (2001), Soå tay truyeän ngaén, Nxb Vaên ngheä, TPHCM. 51. Phuøng Quyù Nhaâm (2000), “Caùi nhìn cuûa nhaân vaät”, Taïp chí vaên hoïc soá 10. 52. Nhieàu taùc giaû (1977), Taùc gia vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi ( töø sau 1945 ), Nxb KHXH, HN. 53. Nhieàu taùc giaû (1983), Töø ñieån vaên hoïc, Nxb KHXH, HN. 54. Nhieàu taùc giaû(1987), Tuyeån taäp Buøi Hieån, taäp I, Nxb Vaên hoïc, HN. 55. Nhieàu taùc giaû (1995), Pheâ bình vaên hoïc, Nxb Vaên Ngheä. 56. Nhieàu taùc giaû (1995), Pheâ bình vaên hoïc Buøi Hieån - Nguyeãn Trung Thaønh – Traàn Ñaêng – Kim Laân –Nguyeãn Minh Chaâu, Nxb Vaên ngheä. 57. Nhieàu taùc giaû(1996), Tuyeån taäp Kim Laân , Nxb Vaên hoïc, HN. 58. Nhieàu taùc giaû (1997), Tuyeån taäp Buøi Hieån, taäp II, Nxb Vaên hoïc, HN. 59. Nhieàu taùc giaû (2000), Tuyeån taäp truyeän ngaén ñaàu tay caùc nhaø vaên Vieät Nam, taäp 2, Nxb Thanh nieân, HN. 60. Nhieàu taùc giaû (2000), Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Nxb KHXH. 61. Nhieàu taùc giaû(2003), Buøi Hieån taùc phaåm vaø dö luaän, Nxb Hoäi nhaø vaên, HN. 62. Nhieàu taùc giaû (2000), Vaên hoïc 11, taäp I, Nxb Gd. 63. Vuõ Ngoïc Phan (1989), Nhaø vaên Vieät Nam hieän ñaïi, taäp II, Nxb KHXH. 64. Ngoâ Vaên Phuù (2003), “Nhaø vaên Buøi Hieån“, Vaên ngheä soá 49, trg 19 65. Nguyeãn Phuùc (2004), Vaên hoïc saùng taïo vaø thaåm ñònh, Nxb KHXH, HN. 66. Phan Dieãm Phöông (1992), “Ngoân ngöõ ngöôøi keå chuyeän trong truyeän ngaén Nam Cao”, Taïp chí vaên hoïc soá 1. 67. Huyønh Nhö Phöông (1995), Nhöõng tín hieäu môùi : pheâ bình vaên hoïc, Nxb Hoäi nhaø vaên. 68. Khaùnh Phöông (2000), Nhaø vaên Buøi Hieån : “Toâi ngoài chieáu hai, ba phuø hôïp hôn”, Tieàn phong 115, trang 6. 69. Poâxpeâlốp G . N (1998), Daãn luaän nghieân cöùu vaên hoïc, NxbGd, HN. 70. Phan Quang (1961), “Moät vaøi caûm töôûng khi ñoïc “Aùnh maét” – taäp truyeän ngaén cuûa Buøi Hieån, TCVH soá 135. 71. Leâ Thò Hoà Quang (2002), “Ngoân ngöõ traàn thuaät trong truyeän ngaén Nguyeãn Khaûi sau 1980”, Vaên ngheä Quaân ñoäi soá 545,trg 88. 72. Traàn Ñình Söû (1996), Moät soá vaán ñeà thi phaùp hoïc hieän ñaïi, Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo – Vuï Giaùo vieân, HN. 73. Traàn Ñình Söû (1996), Lyù luaän vaø pheâ bình vaên hoïc, Nxb Hoäi nhaø vaên, HN. 74. Leâ Ngoïc Traø (1990), Lyù luaän vaø vaên hoïc, Nxb Treû, TP HCM. 75. Vuõ Thaêng (2001), Moät vaøi ñaëc ñieåm thi phaùp truyeän Nam Cao, Nxb Quaân ñoäi nhaân daân, HN. 76. Bích Thu (1997), “Gioïng ñieäu traàn thuaät trong truyeän ngaén Nguyeãn Khaûi nhöõng naêm 80 ñeán nay”, Taïp chí vaên hoïc soá 10, trg 59. 77. Buøi Vieät Thaéng (1994), “Vaán ñeà tình huoáng trong truyeän ngaén Nguyeãn Minh Chaâu”, Taïp chí vaên hoïc soá 2. 78. Buøi Vieät Thaéng (2000), Truyeän ngaén nhöõng vaán ñeà lyù thuyeát vaø thöïc tieãn theå loaïi, Nxb ÑHQG, HN. 79. Ñaøo Thaûn (1994), “Ñaëc tröng cuûa ngoân ngöõ ngheä thuaät theå hieän trong vaên xuoâi”, Taïp chí vaên hoïc soá 2. 80. Nguyeãn Vaên Toïai (2005), “Nhöõng nhaän xeùt ñaàu tieân veà Naèm vaï cuûa Buøi Hieån”, Vaên ngheä soá 1 - 2, trang 14. 81. Bích Thu (1997), “Gioïng ñieäu traàn thuaät trong truyeän ngaén Nguyeãn Khaûi nhöõng naêm taùm möôi ñeán nay”, Taïp chí vaên hoïc soá 10. 82. Phuøng Vaên Töûu (1996), “Moät phöông dieän cuûa truyeän ngaén”, Taïp chí vaên hoïc soá 2. 83. P.V (1970), “Trao ñoåi veà truyeän ngaén choáng Myõ cuûa Buøi Hieån”, Vaên ngheä 375, trang 14. 84. P.V (2001), “Nhaø vaên Buøi Hieån : Söï caûm thoâng, seû chia giöõa ngöôøi ñoïc vaø ngöôøi vieát laø treân heát”, Vaên Ngheä soá 6 , trang 5. 85. Laâm Vinh – Phuøng Quyù Nhaâm ( 1994 ), Tieáp caän vaên hoïc (Lyù luaän vaø pheâ bình vaên hoïc), Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Tp . HCM . ._.