Đặc điểm chất hữu cơ trong đất ngập nước vườn quốc gia Lò Gò-Xa Mát, tỉnh Tây Ninh

CHÖÔNG 1 GIÔÙI THIEÄU VEÀ ÑEÀ TAØI 1.1. Ñaët vaán ñeà Ñ aát ngaäp nöôùc laø moät taøi nguyeân thieân nhieân coù gía trò, cung caáp nhieàu lôïi ích cho con ngöôøi vaø moâi tröôøng. Taàm quan troïng cuûa chuùng coù theå ñöôïc moâ taû trong thuaät ngöõ “chöùc naêng” caùi maø naêng löïc vaø vai troø cuûa chuùng bao goàm: Kieåm soaùt luõ, naâng cao chaát löôïng nöôùc, cung caáp nöôùc, laø nôi ôû cho ñôøi soáng hoang daõ, chuyeån hoùa naêng löôïng (töø thöïc vaät ñeán ñoäng vaät vaø ngöôïc laïi nhö laø moät chuoåi thöïc phaåm vaø chu trình dinh döôõng (di chuyeån caùc chaát hoùa hoïc xuyeân qua heä thoáng) cuõng nhö taïo ra nhöõng caûnh quan ñeïp. Söï toàn taïi cuûa ñaát ngaäp nöôùc phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän ñòa lyù ñòa phöông (ñòa hình, ñòa chaát, thuûy vaên, loaïi ñaát). Ñaát ngaäp nöôùc chieám phaàn ñòa hình thaáp, ñöôïc xaùc ñònh vaø phuï thuoäc bôûi ñaëc ñieåm cuûa vuøng ñaát cao xung quanh. Giaù trò kinh teá vaø moâi tröôøng cuûa ñaát ngaäp nöôùc ñaõ ñöôïc coâng nhaän vaø ñöôïc baûo veä bôûi luaät phaùp (coâng öôùc Ramsa…). Theo ñònh nghóa cuûa Corwardin, tính chaát ñaát ngaäp nöôùc vaø chöùc naêng cuûa chuùng phuï thuoäc vaøo ñaëc ñieåm cuûa 3 yeáu toá chính: Nöôùc, thöïc vaät vaø chaát neàn (wetland soil). Trong ñaát cuûa ñaát ngaäp nöôùc thì höõu cô ñoùng vai troø raát quan troïng khoâng chæ hoå trôï cho nhieàu hoaëc ñoäng soáng trong ñaát ngaäp nöôùc maø coøn laø yeáu toá quan troïng trong quùa trình laøm saïch moâi tröôøng – moät chöùc naêng cuûa ñaát ngaäp nöôùc. 1.2. Teân ñeà taøi Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. 1.3. Muïc tieâu nghieân cöùu Xaùc ñònh söï phaân boá cuûa chaát höõu cô. Haøm löôïng chaát höõu cô. Chaát löôïng chaát höõu cô. 1.4. Ñoái töôïng nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø-Chaát höõu cô. 1.5. Khaùch theå nghieân cöùu Khaùch theå nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø-Ñaát ngaäp nöôùc. 1.6. Ñoái töôïng khaûo saùt Caùc ñôn vò ñòa maïo chính trong vöôøn quoác gia: Traûng, Baøu, Soâng, suoái. 1.7. Muïc ñích nghieân cöùu Xaùc ñònh ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaâp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. So saùnh veà chaát höõu cô giöõa moâi tröôøng ñaát ít bò khai thaùc vôùi moâi tröôøng ñaát ñaõ vaø ñang khai thaùc ôû caùc vuøng khaùc cuûa tænh Taây Ninh, trong cuøng nhöõng ñôn vò ñòa maïo: traûng, baøu, soâng-suoái. 1.8. Phaïm vi nghieân cöùu Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. CHÖÔNG 2: TOÅNG QUAN ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN CUÛA TÆNH TAÂY NINH 2.1.Toång quan ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá xaõ hoäi cuûa tænh Taây Ninh. 2.1.1 Ñieàu kieän töï nhieân: - Tænh Taây Ninh naèm ôû phía taây vuøng Ñoâng Nam boä vôùi dieän tích töï nhieân (DTTN): 402.817 ha (chieám 17,15% DTTN vuøng Ñoâng Nam boä). Ñaëc bieät coù ñöôøng ranh giôùi phía ñoâng vaø ñoâng nam giaùp TP. Hoà Chí Minh – moät trung taâm kinh teá, coâng nghieäp, dòch vuï vaø thöông maïi lôùn vaøo baäc nhaát cuûa nöôùc ta – ñoàng thôøi cuõng giaùp Vuøng phaùt trieån kinh teá troïng ñieåm phía nam (PTKTTÑPN), nôi ñöôïc xem laø vuøng kinh teá ñoäng löïc cuûa quoác gia. - Taây Ninh coøn coù ñöôøng bieân giôùi quoác gia Vieät Nam – Campuchia daøi: 240 km vôùi cöûa khaåu quoác teá Moäc Baøi, cöûa khaåu quoác gia Xa Maùt vaø caùc cöûa khaåu phuï buoân baùn tieåu ngaïch vôùi 3 tænh: Sray Rieâng, Konpong Chaøm vaø Soai Rieâng, coäng vôùi tuyeán ñöôøng xuyeân AÙ (Quoác loä 22) chaïy qua 3 huyeän: Traûng Baøng, Goø Daàu, Beán Caàu. - Hôn theá nöõa, do kieán taïo ñòa hình, Taây Ninh ñöôïc höôûng lôïi nguoàn nöôùc cuûa 2 löu vöïc soâng Saøi Goøn vaø soâng Vaøm Coû Ñoâng, ñaõ coù coâng trình ñaïi thuûy noâng Daàu Tieáng vaø saép tôùi seõ xaây döïng heä thoáng thuûy lôïi Phöôùc Hoøa tieáp theâm nöôùc cho hoà Daàu Tieáng 50 m3/s neân Taây Ninh coù nguoàn nöôùc phuïc vuï cho saûn xuaát noâng nghieäp doài daøo nhaát vuøng Ñoâng Nam boä. - Xeùt trong xu theá quoác teá hoùa neàn kinh teá, phaùt trieån saûn xuaát noâng nghieäp haøng hoùa theo cô cheá thò tröôøng thì ôû vò trí ñòa lyù nhö treân ñaõ taïo cho Taây Ninh moät soá lôïi theá vöôït troäi: Phaùt trieån neàn noâng nghieäp toaøn dieän, ña daïng hoùa caây troàng, vaät nuoâi (keå caû thuûy saûn nöôùc ngoït); ñaëc bieät laø neàn noâng nghieäp coù töôùi quy moâ lôùn, chuû ñoäng öùng duïng tieán boä khoa hoïc – coâng ngheä taïo ra saûn phaåm noâng – thuûy saûn haøng hoùa coù naêng suaát vaø chaát löôïng cao gaàn nhö coù 12 thaùng trong naêm, phuïc vuï nhu caàu tieâu duøng trong nöôùc vaø xuaát khaåu, trong ñoù phaûi chuù yù khai thaùc thò tröôøng TP. Hoà Chí Minh, caùc tænh troïng ñieåm phía Baéc, Ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaø 6 tænh phía nam Campuchia,… - Tuy nhieân, Taây Ninh do naèm keá caän vuøng phaùt trieån kinh teá troïng ñieåm phía Nam, coù coâng nghieäp – dòch vuï – khoa hoïc coâng ngheä phaùt trieån raát maïnh, coù söùc thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø nguoàn nhaân löïc coù trí thöùc lôùn, neân ñaõ haïn cheá caùc nguoàn voán ñaàu tö cuûa caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi vaø trong nöôùc ñeán khai thaùc taøi nguyeân phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi noùi chung vaø noâng nghieäp noùi rieâng ôû Taây Ninh. Ñòa hình Taây Ninh ñaëc tröng cho vuøng rìa chuyeån tieáp giöõa ñoài thaáp vaø ñoàng baèng, nghieâng theo höôùng töø ñoâng baéc xuoáng taây nam. Phía baéc laø ñoài thaáp löôïn soùng nheï vôùi cao trình trung bình: 20 – 45 m, phía nam laø ñoàng baèng vôùi cao trình trung bình: 3 – 10 m; song do quaù trình kieán taïo ñaõ taïo neân caùc baäc theàm cao vaø caùc daûi baõi boài thaáp (loøng soâng coå) chöa thaät hoaøn chænh (chuùng laø caùc vuøng ñaát pheøn hoaëc ñaát xaùm ñoïng muøn gley). Coù nuùi 3 ngoïn ñoài nuùi maø ñieån hình nhaát laø nuùi Baø Ñen (cao: 986 m, dieän tích laø: 1.780 ha. - Khí haäu toaøn vuøng mang tính chaát nhieät ñôùi gioù muøa caän xích ñaïo, chòu taùc ñoäng cuûa 2 nhaân toá chính laø gioù muøa Taây Nam, gioù muøa Ñoâng Baéc vaø daûi hoäi tuï nhieät ñôùi. Muøa möa töø thaùng V-X vaø keát thuùc sôùm, muøa khoâ daøi töø XI ñeán thaùng IV naêm sau. Traïm khí töôïng cô baûn ôû khu vöïc laø traïm Taây Ninh. Caùc thoâng tin sau ñaây veà ñaëc ñieåm khí haäu cuûa khu vöïc Taây Ninh ñöôïc trích töø baùo caùo quy hoaïch söû duïng toång hôïp nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Vaøm Coû cuûa Phaân vieän Quy hoaïch Thuûy Lôïi Nam Boä (2004). + Ñaëc ñieåm nhieät ñoä Naèm trong vuøng vó ñoä thaáp cuûa noäi chí tuyeán Baéc, ñieàu kieän böùc xaï maët trôøi quanh naêm doài daøo, ít chòu aûnh höôûng cuûa khoâng khí laïnh phía Baéc maø chuû yeáu bò chi phoái cuûa caùc khoái khoâng khí noùng aåm phía Ñoâng vaø Nam neân cheá ñoä nhieät ôû ñaây quanh naêm cao, oån ñònh. Nhieät ñoä trung bình naêm ñeán Taây Ninh coøn 25,9oC. Nhieät ñoä trung bình giöõa caùc thaùng cheânh nhau khoâng nhieàu. Haøng naêm thaùng IV coù nhieät ñoä cao nhaát taïi Taây Ninh 28,2oC. Thaùng I, II coù nhieät ñoä thaáp nhaát, trung bình ôû Taây Ninh 24,4oC. Bieán trình nhieät ñoä naêm theo quy luaät xuaát hieän 2 toái cao vaøo thaùng XII, I vaø thaùng IV,V. Bieân ñoä naêm trung bình bieán ñoåi töø 3,0-3,7oC, bieân ñoä ngaøy bieán ñoåi lôùn hôn töø 8-10oC, toång tích nhieät haøng naêm vaøo khoaûng töø 9.800-10.100 KCal. Nhieät ñoä toái cao xuaát hieän vaøo thaùng IV, thaùng noùng nhaát coù nhieät ñoä cao nhaát leân ñeán 39,9oC ôû Taây Ninh (naêm 1998). Nhieät ñoä toái thaáp xuaát hieän vaøo thaùng I, XII, thaùng coù nhieät ñoä thaáp nhaát vaø laø thôøi kyø maùt meû nhaát trong naêm, nhieät ñoä toái thaáp xuoáng 15,30C (thaùng I) ôû Taây Ninh (thaùng XII/1999). Dieãn bieán nhieät ñoä ngaøy noùng ñeâm maùt tuaân theo moät chu kyø nhaát ñònh. Phaïm vi dao ñoäng cuûa nhieät ñoä ngaøy ñeâm cuõng taêng giaûm theo muøa, taêng daàn vaøo muøa khoâ khi löôïng maây giaûm vaø giaûm daàn vaøo muøa möa khi löôïng maây taêng. Trong ngaøy nhieät ñoä cao nhaát thöôøng xuaát hieän vaøo luùc 13-14 giôø vaø xuoáng thaáp nhaát vaøo luùc 4-5 giôø saùng (tröôùc khi maët trôøi moïc). +Ñoä aåm Ñoä aåm khoâng khí phuï thuoäc vaøo quan heä ñoàng bieán vôùi möa vaø nghòch bieán vôùi nhieät ñoä. Ñoä aåm trong vuøng bieán thieân theo muøa roõ reät, nhöõng thaùng möa ít vaø nhieät ñoä cao thì ñoä aåm thaáp vaø ngöôïc laïi. Ñoä aåm khoâng khí trong muøa khoâ töø thaùng IV-XI thaáp hôn ñoä aåm khoâng khí trong muøa möa thaùng V-X. Trung bình naêm ôû Taây Ninh 78%. Trong muøa möa vôùi neàn nhieät ñoä thaáp, löôïng möa lôùn, thôøi tieát aåm vaø boác hôi nhoû thì ñoä aåm caùc thaùng ñeàu lôùn trung bình khoaûng 80-85%. Ngöôïc laïi trong muøa khoâ vôùi neàn nhieät ñoä cao, löôïng möa ít, boác hôi lôùn vaø ñoä aåm thaáp daãn ñeán tình hình khoâ haïn nghieâm troïng, trung bình caùc thaùng muøa khoâ khoaûng 75%. Trong naêm ñoä aåm trung bình lôùn nhaát thaùng thöôøng xuaát hieän vaøo thaùng IX, X (ôû Taây Ninh 87%) vaø nhoû nhaát vaøo thaùng III, IV (ôû Taây Ninh 71%). Ñoä aåm toái cao thaùng xuaát hieän taïi Taây Ninh 100% (thaùng II, IX). Ñoä aåm toái thaáp thaùng khaù nhoû vaø thöôøng xuaát hieän vaøo thaùng III trong naêm (ôû Taây Ninh 26%). +Böùc xaï, naéng Naèm trong vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, quanh naêm coù ñoä cao maët trôøi lôùn vaø thôøi gian chieáu saùng daøi. Soá giôø naéng trung bình thaùng ôû Taây Ninh khoaûng 245 giôø. Trong naêm soá giôø naéng thaùng cuõng tuaân theo quy luaät lôùn trong muøa khoâ vaø nhoû trong muøa möa. Trong muøa khoâ soá giôø naéng lôùn hôn trong muøa möa vaø giaûm daàn töø thaùng XII, I vaø ñaït cao nhaát vaøo thaùng III, Taây Ninh 279 giôø. Soá giôø naéng muøa möa nhoû giaûm daàn töø thaùng V,VI vaø nhoû nhaát xuaát hieän vaøo thaùng IX, X, Taây Ninh 174 giôø. +Gioù, baõo Khu vöïc coù cheá ñoä gioù mang saéc thaùi cuûa cheá ñoä gioù muøa ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Trong naêm thònh haønh 2 höôùng gioù chính: Muøa khoâ laø gioù muøa Ñoâng Nam vaø gioù muøa Ñoâng Baéc, muøa möa laø gioù muøa Taây Nam. Trong naêm thònh haønh 2 höôùng gioù chính, höôùng gioù taäp trung vaø gaàn nhö ñoái laäp nhau: Gioù muøa Ñoâng Baéc töø thaùng XI-III, thoåi töø luïc ñòa neân khoâ vaø laïnh. Gioù muøa Taây Nam töø thaùng V-X, thoåi töø bieån mang nhieàu hôi nöôùc vaø gaây neân möa raøo gaây aåm öôùt. Khu vöïc ít chòu aûnh höôûng cuûa baõo, nhöng toác ñoä gioù maïnh vaãn xuaát hieän gaàn nhö baõo vaø haàu nhö naêm naøo cuõng xaûy ra. Nhöõng côn baõo ñoå boä vaøo Nam boä, tuy raát ít nhöng cuõng ñaõ gaây ra thieät haïi naëng cho nhöõng vuøng baõo ñi qua. Trong maáy chuïc naêm gaàn ñaây ñaõ töøng ghi nhaän côn baõo raát lôùn ñoå boä vaøo TP.Hoà Chí Minh ngaøy 2/XI/1948 sau ñoù ñi qua Taây Ninh ngaøy 3/XI/1948. +Möa: Theo phaân tích cuûa Phaân vieän Quy hoaïch Thuûy Lôïi Nam boä (2004), phaân boá möa cuûa khu vöïc tænh Taây Ninh coù caùc ñaëc ñieåm sau ñaây: Phaân boá möa theo muøa, thaùng Trong naêm möa hình thaønh 2 muøa roõ reät töông phaûn nhau: Muøa möa vaø muøa khoâ. Muøa möa keùo daøi thaùng V-XI coù löôïng möa 15% löôïng möa naêm. Trong muøa möa, löôïng möa caùc thaùng VI-VIII ít cheânh leäch, nhöng thaùng IX,X löôïng möa khaù lôùn, trung bình thaùng töø 250-300 mm, chieám khoaûng 40% löôïng möa naêm. Möùc ñoä bieán ñoäng cuûa löôïng möa thaùng bieán ñoåi raát khaùc nhau, löôïng möa thaùng lôùn nhaát vaø nhoû nhaát caøng cheânh leäch nhau. Do söï cheânh leäch möa thaùng lôùn daãn ñeán hieän töôïng thieáu nöôùc vaø thöøa nöôùc thöôøng xuyeân xaûy ra. Trong naêm löôïng möa lôùn nhaát thöôøng xuaát hieän sôùm vaøo thaùng IX ôû Taây Ninh, löôïng möa nhoû nhaát xuaát hieän vaøo thaùng II. Möa phaân boá theo daïng 2 ñænh (daïng möa caän xích ñaïo), ñænh chính xuaát hieän vaøo thaùng X, ñænh phuï xuaát hieän vaøo thaùng VI, cheânh leäch giöõa 2 ñænh khoaûng treân döôùi 100 mm. Thôøi gian baét ñaàu vaø keát thuùc muøa möa khoâng oån ñònh qua caùc naêm, noùi chung töø trung tuaàn thaùng V taàn suaát khoaûng 40%, thôøi gian keát thuùc muøa möa oån ñònh vaøo ñaàu thaùng XI taàn suaát khoaûng 35-45%. Phaân boá soá ngaøy möa Quy luaät phaân boá soá ngaøy möa hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi phaân boá löôïng möa, nghóa laø thaùng naøo möa lôùn thì soá ngaøy möa nhieàu vaø ngöôïc laïi, trong muøa möa coù soá ngaøy möa lôùn trong muøa khoâ. Soá ngaøy möa ôû Taây Ninh trong khoaûng 150-160 ngaøy/naêm. Cheânh leäch soá ngaøy möa giöõa naêm möa nhieàu vaø naêm möa ít khaù lôùn khoaûng 60-70 ngaøy. ÔÛ Taây Ninh naêm lôùn nhaát coù soá ngaøy möa193 ngaøy (naêm 1999) vaø naêm nhoû nhaát 131 ngaøy (naêm 1987). Muøa möa coù soá ngaøy möa trong thaùng nhieàu hôn muøa khoâ khaù nhieàu, trung bình 15-20 ngaøy/ thaùng, trong ñoù thaùng IX, X coù soá ngaøy möa nhieàu nhaát >20 ngaøy. Muøa khoâ coù soá ngaøy möa raát ít trung bình 4-5 ngaøy/ thaùng, caùc thaùng giöõa muøa khoâ (thaùng I-III) trung bình 1-2 ngaøy/ thaùng. Möa thaùng Trong naêm soá ngaøy möa thaùng giaûm daàn töø giöõa muøa möa ñeán giöõa muøa khoâ, cheânh leäch soá ngaøy möa thaùng nhieàu nhaát vaø nhoû nhaát khoaûng 10 ngaøy, soá ngaøy möa nhoû nhaát thöôøng vaøo thaùng I, II. Trong muøa möa coù nhöõng thaùng trong naêm laïi coù soá ngaøy möa raát ít vaø thöôøng taäp trung vaøo ñaàu hoaëc cuoái muøa möa: nhö taïi Taây Ninh 7 ngaøy (thaùng V/1987), ñaây laø yeáu toá chính gaây neân haïn “Baø Chaèn” trong muøa möa raát ñaùng quan taâm. Tình hình haïn trong muøa möa tuy khoâng nghieâm troïng nhöng haàu nhö naêm naøo haïn cuõng xaûy ra vôùi möùc ñoä moãi nôi khaùc nhau. Soá ñôït haïn keùo daøi 10 ngaøy xaûy ra ít vaø haøng chuïc naêm môùi coù 1 ñôït, chuû yeáu taäp trung vaøo thaùng V, VI, XI. Ñaëc ñieåm möa ngaøy, nhoùm ngaøy möa lôùn nhaát Ñaëc ñieåm möa lôùn, taäp trung trong moät soá ngaøy raát ñaùng quan taâm, vì ñaây laø yeáu toá lieân quan tôùi ngaäp uùng, caân baèng aåm trong khu vöïc. Löôïng möa 1-3-5-7 ngaøy max Nguyeân nhaân gaây ra möa lôùn haøng naêm ôû ñaây chuû yeáu laø do doâng nhieät, möa ñòa hình. Do vaäy löôïng möa ngaøy nhìn chung khoâng lôùn, thöôøng xaûy ra trong phaïm vi heïp mang tính cuïc boä trong moät thôøi gian nhaát ñònh, nhöõng traän möa keùo daøi vaøi ngaøy lieân tuïc raát ít khi xaûy ra. Tuy nhieân do aûnh höôûng cuûa baõo, hoaëc moät hình thaùi thôøi tieát ñaëc bieät seõ cho löôïng möa 1 ngaøy raát lôùn coù theå ñeán treân vaøi traêm mm vaø coù khaû naêng gaây ra luõ cuïc boä. Löôïng möa 1 ngaøy max khoâng lôùn nhöng löôïng möa 3,5,7 ngaøy max laïi khaù lôùn vaø phaân boá khaù ñeàu theo khoâng gian, trung bình 1 ngaøy max trong vuøng treân döôùi 100 mm. Löôïng möa 3,5,7 ngaøy max thöôøng bao truøm löôïng möa 1 ngaøy max (chieám ñeán 85% soá ñôït möa uùng), nhoùm möa ngaøy lôùn thöôøng xaûy ra vaøo thaùng IX, X hoaëc thaùng VI khi hieän töôïng doâng nhieät xuaát hieän. Möa lôùn keùo daøi nhieàu ngaøy ít xaûy ra, trong ngaøy thöôøng laø nhöõng traän möa raøo ngaén coù cöôøng suaát lôùn. Ñaëc ñieåm möa ngaøy > 50 mm, 100 mm, 150 mm, 200 mm Ngoaøi nhöõng ñôït möa (3-5-7) ngaøy max maø bao truøm löôïng möa 1 ngaøy >50,100 mm thì coù khaû naêng gaây ngaäp uùng trong vuøng vaøo muøa möa. Taøi lieäu ño ñaïc vaø thoáng keâ cho thaáy: Löôïng möa ngaøy >50 mm: Trung bình naêm coù khoaûng 6,4 ngaøy/naêm ôû Taây Ninh coù löôïng möa >50 mm, trong ñoù naêm xaûy ra nhieàu nhaát ôû Taây Ninh 15 ngaøy (naêm 1989). Ña soá caùc thaùng muøa möa ñeàu coù theå xaåy ra nhöõng traän möa >50 mm, ôû Taây Ninh bình quaân coù gaàn 1,0 ñôït. Thaùng X xuaát hieän caùc traän möa lôùn nhieàu nhaát, chieám tôùi 20-30% truøng vôùi thaùng coù löôïng möa lôùn nhaát trong naêm, thaùng V, VIII ít xaåy ra caùc ñôït möa lôùn (chieám 10%). Löôïng möa ngaøy >100 mm: Nhìn chung löôïng möa ngaøy >100 mm chæ xaûy ra vaøo moät soá thaùng trong muøa möa ôû haàu heát caùc nôi vôùi taàn suaát raát nhoû khoaûng 0,05% naêm, khoaûng 2-3 naêm môùi xaûy ra 1 ñôït trong ñoù taäp trung vaøo thaùng X, thaùng VII,VIII xaûy ra ít nhaát. 2.1.2. Ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi Ñaùnh giaù toång quan veà kinh teá (1996 – 2001): 2.1.2.1. Taêng tröôûng kinh teá - Giaù trò GDP naêm 2001 (giaù 1994) ñaït: 3.823,449 tyû ñoàng, so vôùi naêm 1996 gaáp 1,78 laàn. - Toác ñoä taêng tröôûng GDP ñaït khaù cao: 12,17%/naêm (gaáp hôn 1,6 laàn möùc taêng GDP cuûa caû nöôùc); song ñieàu ñaùng chuù yù laø möùc taêng chaäm laïi, naêm 2000/1999 laø: 10,9%/naêm, 2001/2000 giaûm coøn: 10,04%/naêm. - Bình quaân GDP naêm 1996: 217 USD/ngöôøi/naêm ñeán naêm 2001 laø: 350 USD/ngöôøi/naêm (taêng 1,61 laàn); song neáu laáy naêm 1999 bình quaân GDP cuûa Taây Ninh ñaït: 301 USD/ngöôøi/naêm thì con soá naøy chæ baèng bình quaân caû nöôùc naêm 1990. Maëc duø Taây Ninh ñaõ coù nhieàu coá gaéng, song vaãn chöa ñuoåi kòp möùc bình quaân caû nöôùc. - Möùc taêng GDP khu vöïc Noâng - Laâm - Ngö nghieäp ôû Taây Ninh ñaït möùc cao, bình quaân giai ñoaïn 1996 – 2001 ñaït: 9,95%/naêm, gaáp hôn 2 laàn möùc taêng bình quaân caû nöôùc. Song möùc taêng khoâng oån ñònh, naêm 1999/1998 chæ taêng coù 4,79%/naêm (baèng ½ möùc taêng bình quaân haøng naêm giai ñoaïn 1996 – 2001). Nhöõng thaønh quaû taêng tröôûng toång theå neàn kinh teá cuûa Taây Ninh laø ñaùng ghi nhaän, theå hieän tinh thaàn ñoåi môùi, coá gaéng phaán ñaáu lieân tuïc, beàn bæ saùng taïo cuûa Ñaûng boä vaø nhaân daân Taây Ninh thöïc hieän thaéng lôïi tænh Ñaûng boä Taây Ninh laàn VI vaø Nghò quyeát ñaïi hoäi VIII Ñaûng coäng saûn Vieät Nam ñaõ ñeà ra. Tuy nhieân, coù 3 vaán ñeà Taây Ninh caàn ñaëc bieät chuù yù laø: bình quaân GDP/ñaàu ngöôøi thaáp, taêng tröôûng kinh teá coù xu höôùng chaäm laïi vaø khoâng oån ñònh qua caùc naêm, ñaõ boäc loä nguy cô tuït haäu veà kinh teá so vôùi vuøng Ñoâng Nam boä vaø caû nöôùc. 2.1.2.2. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá Qua 6 naêm, cô caáu kinh teá cuûa Taây Ninh chuyeån dòch ñuùng höôùng, song raát chaäm vaø thieáu tính beàn vöõng. Dieãn bieãn cô caáu kinh teá nhö sau: Baûng 1: Cô caáu kinh teá tænh Taây Ninh, töø naêm 1996-2001. ÑVT: (%) Naêm Khu vöïc I (Noâng – laâm - ngö nghieäp) Khu vöïc II (Coâng nghieäp – Xaây döïng) Khu vöïc III (Dòch vuï) 1996 47,89 20,01 32,1 1997 47,89 19,36 32,75 1998 50,14 17,50 32,36 1999 45,13 19,28 35,59 2000 43,53 21,01 35,46 2001 43,78 19,99 36,23 So saùnh 2001/1996 -4,11 -0,02 +4.13 (Nguoàn: Cuïc thoáng keâ Taây Ninh). So saùnh naêm 2001 vôùi naêm 1996, tyû troïng cuûa khu vöïc coâng nghieäp – xaây döïng trong toång theå neàn kinh teá haàu nhö khoâng thay ñoåi, khu vöïc noâng – laâm – ngö nghieäp giaûm: -4,11%, coøn dòch vuï taêng: + 4,13%. Neáu so saùnh vôùi cô caáu kinh teá caû nöôùc naêm 2001 (khu vöïc noâng – laâm – ngö nghieäp laø: 23,3%, coâng nghieäp – xaây döïng: 37,75% vaø dòch vuï: 38,95%) thì khu vöïc noâng – laâm – ngö nghieäp Taây Ninh chieám tyû troïng lôùn (cao hôn bình quaân caû nöôùc ñeán +20,48%). 2.2. Toång quan veà ñaát vaø ñaát ngaäp nöôùc (wetland soil) 2.2.1. Taøi nguyeân ñaát 2.2.1.1. Phaân loaïi ñaát Vaät lieäu chính hình thaønh ñaát Taây Ninh laø phuø sa coå vaø moät phaàn phuø sa môùi soâng Vaøm Coû Ñoâng ñöôïc coi laø ñaát thuûy thaønh: 373.134 ha (chieám 93,0% DTTN) vaø ñaát ñòa thaønh do caùc nuùi soùt chæ coù: 6.850 ha. Caên cöù vaøo ñaëc tính phaùt sinh vaø quaù trình phaùt trieån ñaõ chia ñaát Taây Ninh ra caùc nhoùm vaø loaïi ñaát nhö sau: Nhoùm ñaát: Coù 5 nhoùm ñaát, trong ñoù nhoùm ñaát xaùm coù dieän tích lôùn nhaát: 344.928 ha (chieám 85,6% DTTN), nhoùm ñaát pheøn: 25.359 ha (chieám 6,3% DTTN), ñaát ñoû vaøng: 6.850 ha (chieám 1,7% DTTN), 2 nhoùm ñaát coøn laïi coù dieän tích nhoû laø ñaát phuø sa: 1.775 ha vaø ñaát than buøn: 1.072 ha. Ba nhoùm ñaát taäp trung khai thaùc cho saûn xuaát noâng nghieäp laø: xaùm – pheøn – phuø sa. Loaïi ñaát: Trong 5 nhoùm ñaát tuøy theo caùc tính chaát phuï ñöôïc phaân thaønh 15 loaïi ñaát ñeå coù höôùng söû duïng ñoái vôùi caùc loaïi caây troàng vaø giaûi phaùp caûi taïo baûo veä. 2.2.1.2. Tính chaát lyù hoùa hoïc cuûa ñaát - Lyù tính ñaát: Do thaønh taïo neân ñaát Taây Ninh chuû yeáu laø phuø sa coå neân coù ñeán: 344.928 ha (chieám 85,63% DTTN) coù thaønh phaàn cô giôùi nheï, keát caáu rôøi raïc, tyû leä caùt cao (taàng maët: 42 – 65%) neân giöõ nöôùc vaø phaân keùm. Ñaát coù thaønh phaàn cô giôùi thòt trung bình chæ coù: 31.104 ha (ñaát pheøn: 25.359 ha, ñaát phuø sa: 1.775 ha vaø ñaát ñoû bazan: 3.970 ha). Do ñoù, ñeå baûo veä vaø caûi taïo ñaát ôû Taây Ninh neân coi troïng vieäc gia taêng keát caáu ñaát. - Hoùa tính ñaát: Coù theå chia hoùa tính ñaát Taây Ninh thaønh 3 nhoùm I Nhoùm ñaát ngheøo dinh döôõng vaø chua (X, Xf, Xk, Fa, Fs) dieän tích: 309.470 ha (chieám 76,83% DTTN), caùc loaïi ñaát naøy coù pHHCl: 4,2 – 4,5, muøn: 0,9 – 1,4, ñaïm toång soá: < 0,1%, laân ngheøo: 0,03 – 0,05%, kali ngheøo: 0,3 – 0,6%. Muoán troàng troït coù hieäu quaû phaûi boùn ñuû soá löôïng phaân vaø caân ñoái N:P:K theo ñuùng quy trình kyõ thuaät. Nhoùm ñaát dinh döôõng khaù laø ñaát ñoû bazan vaø ñaát phuø sa, dieän tích chæ coù: 5.745 ha, chieám 1,43% DTTN. III Nhoùm ñaát coù ñoäc toá vaø bò uùng nöôùc: Goàm caùc loaïi ñaát pheøn (Sp, Sj, Sr), ñaát than buøn, ñaát xaùm (Xg, Xhg), toång dieän tích: 42.601 ha (chieám 10,58% DTTN). Ñaát naøy thích hôïp vôùi caây troàng ngaäp nöôùc hoaëc nuoâi thuûy saûn, moät soá dieän tích ñaát (Xg) coù theå tieâu nöôùc traùnh ngaäp uùng vaø haï thaáp möïc nöôùc ngaàm ñeå troàng mía; ñaëc bieät, ñaát pheøn tieàm taøng ôû caùc huyeän Chaâu Thaønh, Beán Caàu, Goø Daàu, Traûng Baøng, ñaát than buøn vaø ñaát xaùm ñoïng muøn gley caàn nghieân cöùu ñeå choïn löïa loaïi caây troàng, vaät nuoâi thích hôïp, traùnh laøm xaùo troän taàng ñaát maët quaù nhieàu deã gaây oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát vaø nöôùc vaøo caùc thaùng ñaàu muøa möa. 2.2.2. Sô löôïc heä hoáng ñaát ngaäp nöôùc ôû Taây Ninh 2.2.2.1. Khu vöïc hoà thuyû lôïi Daàu Tieáng Hoà Daàu Tieáng laø moät coâng trình chöùa nöôùc lôùn ñaõ ñöôïc xaây döïng vaø ñi hoaït ñoäng töø naêm 1985 taïi Taây Ninh coù nhieäm vuï cung caáp nöôùc cho noâng nghieäp, sinh hoaït vaø caùc döï aùn ôû haï löu. Toång dieän tích laø 27.000km2. dieän tích maët nöôùc vaøo muøa luõ laø 270km2 (ngaäp theo muøa), muøa kieät laø 110km2. sau gaàn 20 naêm khai thaùc, hoà Daàu Tieáng ñaõ ñem laïi hieäu quaû to lôùn vaø toaøn dieän ñeán kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng khu vöïc; tuy nhieân, cuõng ñaõ xuaát hieän nhöõng yeáu toá baát lôïi veà moâi tröôøng lieân quan ñeán haøng trieäu ngöôøi daân tænh Taây ninh, Bình Döông, Long An vaø Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Caùc giaù trò vaø taùc ñoäng cuûa hoà Daàu Tieáng cho ñeán nay vaân chöa ñöôïc ñaùnh giaù ñuùng möùc. Vieäc maát röøng ñaàu nguoàn seõ laøm taêng söï boài laéng vaø laøm giaûm tuoåi thoï cuûa hoà. Maët khaùc, vieäc troàng caùc loaïi caây coâng nghieäp laøm aûnh höôûng ñeán chaùt löôïng nöôùc cuûa hoà. Chaát löôïng nöôùc loøng hoà Daàu Tieáng hieän nay raát toát, ñaït tieâu chuaån ñeå laøm nguoàn nöôùc cung caáp cho sinh hoaït vaø coâng nghieäp neân ñaõ ñöôïc cho caùc nhaø maùy cheá bieán noâng saûn thöïc phaåm trong tænh, cho nhaø maùy nöôùc cuûa thò xaõ Taây Ninh. Vieäc ñaùnh caù vaø ñaùnh baét trong hoà dieãn ra thöôøng xuyeân nhöng hieäu quaû chöa cao do khaâu quaûn lyù coøn nhieàu khoù khaên, baát caäp. Tuy nhieân, nhôø nguoàn nöôùc cuûa hoà, vieäc nuoâi caù ao theo moâ hình VAC coù ñieàu kieän phaùt trieån raát toát. Vieäc toå chöùc khai thaùc du lòch vaø theå tao, giaûi trí ôû hoà chöa phaùt trieån do vò trí cuûa hoà töông ñoái xa caùc thaønh phoá lôùn, cô sôû haï taàng coøn ngheøo, toå chöùc quaûn lyù chöa toát… song trong töông lai, chaéc chaén nôi ñaây seõ coù moät töông lai raát saùng trong lónh vöïc naøy. 2.2.2.2. Khu vöïc vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt. Hình 1:Baûn ñoà vò trí Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, huyeän Taân Bieân, tænh Taây Ninh. (Nguoàn: Phaân vieän Ñieàu tra Qui hoaïch röøng II) Toång dieän tích töï nhieân 18.951ha, trong khu vöïc coù moät soá soâng suoái chính, coù nöôùc quanh naêm nhö; soângVaøm Coû Ñoâng, suoái Ña Ha, suoái Sa Maùt. Ngoaøi ra, coøn coù moät soá suoái nhoû laø suoái nhaùnh cuûa caùc suoái treân nhö suoái Meïc Nu, suoái Sa Nghe, suoái Taø Noát, suoái Thò Haèng. Chính caùc soâng suoái naøy ñaõ goùp phaàn trong vieäc cung caáp nöôùc vaøo muøa khoâ vaø thoaùt nöôùc vaøo muøa möa cho moät soá vuøng nöôùc trong khu vöïc. Ngoaøi ra, coøn moät soá vuøng ñaát ngaäp nöôùc khoâng lieân keát vôùi heä thoáng soâng suoái, nhaän nöôùc chuû yeáu töø möa hay töø nöôùc ngaàm. Vôùi 3 kieåu röøng chính laø ; röøng laù ruïng thöôøng xuyeân chieám öu theám röøng khoäp vaø 814ha traûng coû ngaäp nöôùc theo muøa. Thöïc teá, neáu tính caû phaàn ñaát ngaäp nöôùc ven caùc traûng, baøu (coù thôøi gian vaø möùc ñoä ngaäp ít hôn) thì toaøn boä daát ngaäp nöôùc ven soâng suoái, ñaát ngaäp nöôùc cuûa Loø Goø-Xa Maùt seõ khoâng döôùi 1000ha, vôùi 3 heä thoáng chính laø ñaát ngaäp nöôùc ven soâng suoái, ñaát ngaäp nöôùc theo muøa(traûng) vaø ñaát ngaäp nöôùc thöôøng xuyeân (baøu). Baûng 2: Caùc kieåu ñaát ngaäp nöôùc VQGLGXM Kieåu ñaát ngaäp nöôùc Ñòa ñieåm Dieän tích Ngaäp ñònh kyø Traûng taø noát 250 Traûng taân thanh 250 Traûng traâm 10-15 Ngaäp thöôøng xuyeân Baøu quang 30-40 Baøu xuùc hay baøu xay 10 Baøu ñöng lôùn 15 Baøu ñöng nhoû 15 Baøu chaûo 3-4 Ven soâng, suoái Soâng vaøm coû ñoâng vaø caùc suoái… 10 Ngoaøi ra, coù theå tìm thaáy caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc ôû khu vöïc soâng Vaøm Coû Ñoâng caùc vuøng naøy chuû yeáu naèm ôû ven soâng Vaøm Coû Ñoâng coù tôùi 9.000ha. Haàu heát caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc ñaõ bò khai khaån chuyeån sang ñaát noâng nghieäp, tröø caùc dieän tích ñaát coù ñoä chua cao vaø thieáu nöôùc ngoït ñeå töôùi. CHÖÔNG 3 TOÅNG QUAN VEÀ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC VAØ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC VÖÔØN QUOÁC GIA LOØ GOØ-XA MAÙT, TÆNH TAÂY NINH 3.1. Toång quan ñaát ngaäp nöôùc - Theo Coâng öôùc Ramsar: Nhöõng vuøng ñaàm laày, than buøn hoaëc vuøng nöôùc baát keå laø töï nhieân hay nhaân taïo thöôøng xuyeân hay tam thôøi vôùi nöôùc chaûy hay nöôùc tuø, laø nöôùc ngoït, nöôùc lôï hay nöôùc bieån keå caû nhöõng vìng nöôùc bieån coù ñoä saâu dhoâng quaù 6m khi trieàu thaáp. - Theo Coâng öôùc Ramsar: ñaõ phaân ra ñöôïc 30 loaïi hình ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân vaø 9 loaïi hình nhaân taïo thuoäc 3 loaïi ñaát ngaäp nöôùc sau: ñaát ngaäp nöôùc maën, ñaát ngaäp nöôùc ngoït, ñaát ngaïp nöôùc nhaân taïo; vaø ruùt laïi 7 caûnh quan coù caáu phaàn quan troïng: cöûa soâng, bôø bieån môû, ñoàng baèng ngaäp nöôùc, ñaàm laày nöôùc ngoït, hoà, ñaát than buø, röøng ñaàm laày. - Caùc caáu phaàn cuûa ñaát ngaäp nöôùc: caùc loaøi ñoäng thöïc naät thöôøng laø raát phong phuù ôû caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc. Khai thaùc maø vaãn quan taâm ñeán tyû leä saûn xuaát haøng naêm vaø khaû naêng taùi sinh cuûa töøng loaøi thì vaãn coù theå taïo lôïi ích to lôùm cho xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Taøi nguyeân röøng: vieäc khai thaùc tröïc tieáp caùc taøi nguyeân röøng cuûa nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc mang laïi moât loaït caùc saûn phaåm quan troïng töø cuûi ñun, goã, voû caây cho tôùi caùc saûn phaåm phuï khoâng phaûi goã nhö caùc chaát nhöïa vaø döôïc phaåm. Taøi nguyeân ñoäng vaät hoang daïi: nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc raát giaøu veà ñoäng vaät hoang daïi taïo ra nhöõng khu giaûi trí quan troïng vaø nhöõng saûn phaåm thöông maïi töø thòt ñeán da, töø maät ong ñeán tröùng chim vaø ruøa. Ngheà caù: nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc ñaõ cung caáp chaát dinh döôõng ñaùng keå vaø laø moâi tröôøng truù nguï cho caù ñeû tröùng, nôi öông caù con hoaëc laø moâi tröôøng sinh soáng cho caù ñaõ tröôûng thaønh. Hai phaàn ba soá caù maø chuùng ta aên laø soáng nhôø vaøo ñaát ngaäp nöôùc ôû moät soá giai ñoaïn phaùt trieån cuûa chuùng. Taøi nguyeân coû: nhöõng vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù chöùa nhöõng dieän tích ñaát coû quan troïng vaø coù chöùa nhöõng loaïi caây laøm thöùc aên cho gia suùc. Taøi nguyeân noâng nghieäp: nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc ñaõ ñöôïc chuyeån hoaù sang saûn xuaát noâng nghieäp thaâm canh. Tuy nhieân, haõy coøn ñang tieáp tuïc ñöôïc canh taùc töï nhieân. Neáu ñöôïc quaûn lyù toát, neàn noâng nghieäp treân ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân coù theå sinh ra nhöõng lôïi ích to lôùn cho caùc coäng ñoàng noâng thoân. Cung caáp nöôùc: caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù theå ñöôïc söû duïng nhö laø nguoàn cung caáp nöôùc cho con ngöôøi söû tröïc tieáp nhö trong noâng nghieäp, taém röûa vaät nuoâi vaø cung caáp cho coâng nghieäp. - Caùc thuoäc tính: nhöõng thuoäc tính ñaëc bieät cuûa moät vuøng ñaát ngaäp nöôùc-tính ña daïng sinh hoïc vaø taàm quan troïng cuûa noù ñoái vôùi giaù trò vaên hoaù, di saûn. Chuùng caøng coù giaù trò khi ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc duy trì ôû hieän traïng “ nguyeân veïn” hoaëc ñöôïc baûo veä. Nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc trôï giuùp ñaùng keå cho söï taäp trung cuûa caùc loaøi ñoäng vaät hoang daïi. ÔÛ Taây Phi, caùc ñoàng baèng ngaäp nöôùc cuûa caùc löu vöïc Senegal, Niger vaø Chard ñaõ trôï giuùp cho hôn moät trieäu con chim nöôùc, nhieàu loaøi di truù, trong suoát thôøi gian cuûa moät naêm. (Monval, et.al., 1987) Tính ñoäc ñaùo veà vaên hoaù/di saûn: neùt ñeïp caûnh quan ñaát ngaäp nöôùc cuõng nhö nguoàn ñoäng vaät hoang daïi ôû ñoù ñaõ haáp daãn con ngöôøi ñeán caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc. - Gía trò nhieàu maët cuûa caùc heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc: moät vuøng ñaát ngaäp nöôùc khoâng theå thöïc hieän ñöôïc taát caû caùc chöùc naêng thì taát caû caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc seõ saûn ra nhöõng lôïi ích toång hôïp. 3.2. Chöùc naêng cuûa ñaát ngaäp nöôùc: - Naïp nöôùc ngaàm: chöùc naêng naøy xuaát hieän khi nöôùc di chuyeån töø vuøng ñaát ngaäp nöôùc xuoáng taàng ngaäm nöôùc trong loøng ñaát. - Tieát nöôùc ngaàm: chöùc naêng naøy xuaát hieän khi nöôùc tích luyõ trong loøng ñaát di chuyeån leân moät vuøng ñaát ngaäp nöôùc vaø trôû thaønh nöôùc maët. - Khoáng cheá luõ luït: baèng caùch giöõ vaø giaûi thoaùt nöôùc möa moät caùch ñieàu ñoä, ñaát ngaäp nöôùc coù theå laøm giaûm söï taøn phaù khôc lieät cuûa caùc ñænh luõ ôû phia haï löu. - Oån ñònh bôø bieån/ choáng xoùi moøn: thöïc vaät ôû vuøng ñaát ngaäp möôùc coù theå laøm oån ñònh bôø bieån baèng caùch giaûm naêng löôïng cuûa soùng, doøng chaûy vaø caùc löïc xoùi moøn khaùc ñoàng thôøi laïi coá ñònh ñöôïc lôùp traàm tích ñaùy baèng reã cuûa chuùng. -Giöõ chaát laéng ñoïng vaø chaát ñoäc: chaát laéng ñoïng vaø chaát ñoäc thöôøng laø chaát gaây oâ nhieãm nöôùc chuû yeáu ôû nhieàu heä thoáng soâng ngoøi. Vì caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc thöôøng naèm trong caùc löu vöïc neân chuùng coù taùc duïng nhö caùc beå laéng. -Giöõ chaát dinh döôõng: chöùc naêng naøy xuaát hieän khi caùc chaát dinh döôõng quan troïng nhaát laø photpho vaø nitô, tích luyõ trong taàng ñaát hoaëc trong caây coái cuûa vuøng ñaát ngaäp nöôùc. Caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc loaïi boû ñöôïc chaát dinh döôõng coù theå naâng cao chaát lö._.