Cơ sở tồn tại của Kinh tế thị trường & giải pháp phát triển Kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa ở nước ta

I. Më ®Çu Tõ n¨m 1975, sau khi ®Êt n­íc ®· hoµn toµn ®éc lËp, non s«ng thu vÒ mét mèi, c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ ®· hoµn toµn th¾ng lîi trªn ph¹m vi c¶ n­íc. §¶ng vµ nh©n d©n ta ®· cïng nhau tiÕn hµnh c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa, qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi. §¶ng vµ nhµ n­íc ta chñ tr­¬ng x©y dùng nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, x©y dùng nÒn kinh tÕ bao cÊp, qu¶n lý theo kiÓu tËp trung, quan liªu bao cÊp . Tuy nhiªn, lóc ®ã tån t¹i mét quan ®iÓm sai lÇm ë n­íc ta lµ sù ®èi lËp ®¬n gi¶n cña CNXH vµ CNTB, tõ ®ã dÉn ®Õn sù ®èi lËp cña CNXH víi kinh tÕ thÞ tr­êng, kiªng kþ vµ kh«ng thõa nhËn kinh tÕ thÞ tr­êng. Do ®ã ®Êt n­íc ta ®· gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n trong x©y dùng ®Êt n­íc Tr­íc t×nh h×nh ®ã, t¹i héi nghÞ lÇn thø s¸u ban chÊp hµnh Trung ­ong ®¶ng kho¸ VI ®· ®­a ra quan ®iÓm ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã kÕ ho¹ch gåm nhiÒu thµnh phÇn ®i lªn CNXH. Trong c­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc thêi kú ®æi míi, qu¸ ®é lªn CNXH ®· kh¼ng ®Þnh :'' ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng XHCN, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. '', coi '' chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cã ý nghÜa chiÕn l­íc l©u dµi, cã tÝnh quy luËt tõ s¶n xuÊt nhá ®i lªn chñ nghÜa x· héi ''. Vµ cho ®Õn nay, ®Êt n­íc ®· tr¶i qua 20 n¨m ®æi míi, tõ nh÷ng kinh nghiÖm thùc tÕ còng nh­ lý luËn, trong dù th¶o b¸o c¸o chinh trÞ tr×nh §¹i héi X cña ®¶ng còng ®· kh¼ng ®Þnh ''ph¸t huy mäi nguån lùc, tiÕp tôc hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng CNXH. '' Cho ®Õn b©y giê, chóng ta cã thÓ ch¾c ch¾n kh¼ng ®Þnh r»n: ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ë VIÖt Nam lµ cÇn thiÕt, kh¸ch quan do hai c¬ së sau. Thø nhÊt, ®ã lµ tÝnh tÊt yÕu tån t¹i nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng trong thêi kú qu¸ ®é vµ c¶ trong CNXH. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao trong ®ã mäi quan hÖ kinh tÕ ®Òu ®­îc biÓu hiÖn d­íi h×nh th¸i hµng ho¸ tiÒn tÖ. Vµ ë ViÖt Nam cã ®Çy ®ñ c¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng. §ã lµ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, nÒn kinh tÕ tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, do khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn, nhiÒu nghµnh nghÒ míi ra ®êi, trong c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt cÇn ph¶i h¹ch to¸n kinh doanh vµ trao ®æi b»ng tiÒn tÖ, quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ cóng th«ng qua quan hÖ tiÒn tÖ. Thø hai, lµ t¸c dông to lín cña viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta. N­íc ta tõ mét n­íc n«ng nghiÖo l¹c hËu qu¸ ®é lªn CNXH bá qua giai ®o¹n TBCN nªn nhÊt thiÕt cÇn ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng v× chØ cã kinh tÕ thÞ tr­êng míi kÝch thÝch chñ thÓ kinh tÕ ho¹t ®éng (v× môc ®Ých lîi nhuËn), n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, kinh tÕ thÞ tr­êng lµm tho¶ m·n ®­îc nhu cÇu cña x· héi, ®Èy m¹nh ph©n c«ng lao ®éng, chuyªn m«n ho¸, n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý. Ngày nay tất cả các nước đều phải xây dựng và phát triển kinh tế thị trường. Tuy nhiên trong chế độ xã hội khác nhau, kinh tế thị trường được sử dụng với mục đích khác nhau. trong các nước tư bản đó là nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. Ở nước ta đó là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Kinh tế thị trường là thành tựu chung của văn minh nhân loại. Nó là kết quả của sự phát triển lực lượng sản xuất đến một trình độ nhất định, kết quả của quá trình phân công lao động xã hội, đa dạng hoá các hình thức sở hữu. đồng thời nó là động lực mạnh mẽ thúc đÈy lực lượng sản xuất phát triển. Sự phát triển kinh tế thị trường sẽ thúc đẩy quá trình tích tụ và tập trung sản xuất, do đó tạo điều kiện ra đời của sản xuất lớn, xã hội hoá cao, đồng thời chọn lọc được những người sản xuất kinh doanh giỏi, hình thành đội ngũ cán bộ quản lí có trình độ, lao động lành nghề đáp ứng nhu cầu phát triÓn của đất nước. Như vậy phát triển kinh tế thị trường là một tất yếu kinh tế đối với nước ta, một nhiệm vụ kinh tế cấp bách để chuyển nền kinh tế lạc hậu của nước ta thành nền kinh tế hiện đại hội nhập vào sự phân công lao động quốc tế. Lµ mét nhµ kinh tÕ CNXH trong t­¬ng lai, viÖc chóng ta nghiªn cøu ®Ò tµi ''C¬ së tån t¹i cña kinh tÕ thÞ tr­êng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta'' lµ mét ®iÒu cÇn thiÕt. Nã gióp chóng ta cã thªm hiÓu biÕt vÒ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ n­íc tõ ®ã cã thÓ vËn dông trong t­¬ng lai. Do thêi gian vµ tr×nh ®é nhËn thøc cßn h¹n chÕ nªn ®Ò tµi ®­îc nghiªn cøu ë ph¹m vi nhá, giai ®o¹n cña n­íc ta tõ sau ®æi míi ®Õn nay (tõ 1986 ®Õn nay). NÕu ta xem xÐt nã trong ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh kh¸c cña mét quèc gia kh¸c th× nã mÊt ®i tÝnh ®óng ®¾n.  II Néi Dung I C¬ së tån t¹i cña kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta. 1 C¬ së lý luËn Tr­íc ®©y thÞnh hµnh mét quan ®iÓm sai lÇm ®èi lËp mét c¸ch gi¶n ®¬ chñ nghÜa x· héi víi chñ nghÜa t­ b¶n, tõ ®ã ®èi lËp chñ nghÜa x· héi chñ nghÜa x· héi víi kinh tÕ thÞ tr­êng, kiªng kþ vµ kh«ng thõa nhËn kinh tÕ thÞ tr­êng. Së dÜ nh­ vËy lµ do hai ng­y­n nh©n chÝnh : Thø nhÊt, ®ã lµ do nhËn thøc khong ®óng vÒ ®iÒu kiÖn ra ®êi vµ tån t¹i cña s¶n xuÊt hµng ho¸. c¸c s¸ch gi¸o khoa kinh tÕ chÝnh trÞ ë c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa tr­íc ®©y viÕt r»ng : hai ®iÒu kiÖn ra ®êi vµ tån t¹i s¶n xuÊt hang ho¸ lµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ chÕ ®é t­ h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. MÆt kh¸c, l¹i nhÊn m¹nh chÕ ®é t­ h÷u hµng ngµy hµng giê ®Î ra chñ nghÜa t­ b¶n, ®· nãng véi xo¸ bá ngay chÕ ®é t­ h÷u. X¸c lËp chÕ ®é c«ng h÷u khi lùc l­îng s¶n xuÊt cßn l¹c hËu, tõ ®ã ®i tíi kÕt luËn sai lÇm r»ng v× kh«ng cßn chÕ ®é t­ h÷u nªn kh«ng cßn s¶n xuÊt hµng ho¸ n÷a. Khi nhÊn m¹nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i cña s¶n xuÊ hµng ho¸. CMAC ®ång thêi chØ ra r»ng ''trong c¸c c«ng x· ë Ên ®é vµ trong c¸c c«ng x­ëng hiÖn ®¹i, tuy lao ®éng ®· cã sù ph©n c«ng x· héi, nh­ng c¸c s¶n phÈm lao ®éng kh«ng trë thµnh hµng ho¸ v× chØ cã s¶n phÈm cña nh÷ng lao ®éng t­ nh©n ®éc lËp vµ kh«ng phô thuéc vµo nhau míi ®èi diÖn víi nhau nh­ lµ nh÷ng hµng ho¸ ''. Thø hai, do chñ quan duy ý chÝ nªn ®· hiÓu sai vµ vËn ông kh«ng ®óng mét sè luËn ®iÓm cña C. MAC vµ PH. ANGHEN. Ng­êi ta ®· th­êng trÝch dÉn nh÷ng luËn ®iÓm nh­ : chñ nghÜa céng s¶n ph¶i xo¸ bá bu«n b¸n ;cïng víi viÖc x· héi n¾m lÊy nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt th× s¶n xuÊt hµng ho¸ còng bÞ lo¹i trõ. Thùc ra ®©y lµ nh÷ng luËn ®iÓm dù ®o¸n vÒ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña chñ nghÜa cèng s¶n, chø kh«ng ph¶i nãi vÒ giai ®o¹n thÊp cña nã (tøc chñ nghÜa x· héi ). Nãi vÒ giai ®o¹n thÊp Êy, C. MAC ®· nhÊn m¹nh :§ã lµ mét x· héi võa tho¸t thai tõ x· héi TBCN, do ®ã lµ mét x· héi vÒ mäi ph­¬ng diÖn kinh tÕ, ®¹o ®øc, tinh thÇn con ng­êi cßn mang ®Çy ®ñ dÊu vÕt cña x· héi cò mµ nã ®· lät lßng ra. Nh­ vËy lµm sao xo¸ bá ®­îc c¸i ''dÊu vÕt'' ®Æc tr­ng cña CNTB lµ kinh tÕ hµng ho¸. Do ®ã viÖc x¸c lËp chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt th× kh«ng thÓ nãng véi tuú tiÖn mét c¸ch chñ quan duy ý chÝ. V× bÊt cø mét sù thay®æi nµo cña chÕ ®é x· héi, bÊt cø mét sù c¶i biÕn nµo vÒ mÆt quan hÖ së h÷u còng ®Òu lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña viÖc t¹ nªn nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt míi kh«ng cßn phï hîp víi quan hÖ së h÷u cò n÷abëi vËy kh«ng thÓ thñ tiªu chÕ ®é t­ h÷u ngaylËp tøc. 2 c¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam Phân công lao động xã hội với tính cách là cơ sở chung của sản xuất hàng hóa chẳng những không mất đi, mà trái lại còn được phát triÓn c¶ vÒ chiÒu rộng và chiều sâu. Phân công lao động xã hội trong trong từng khu vực, từng địa phương cũng ngày càng phát triển. Sự phát triển của phân công lao động được thể hiện ở tính phong phú, đa dạng và chất lượng ngày càng cao của sản phẩm đưa ra trao đổi trên thị trường. Khi nhấn mạnh phân công lao động xã hội là điều kiện tồn tại của sản xuất hàng hoá, C. Mác đồng thời chỉ rõ rằng trong các công xã ở trong các công xã ở Ấn Độ và trong các công xưởng hiện đại, tuy lao động đã có sự phân công lao động xã hội, nhưng các sản phẩm lao động không trở thành hàng hoá vì “Chỉ có sản phẩm của những lao động tư nhân độc lập và không phụ thuộc vào nhau mới đối diện với nhau như là những hàng hoá”. Trong nền kinh tế nước ta, tồn tai nhiều hình thức sở hữu, đó là sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân gồm sở hữu cá thể, sở hữu tiểu chủ, sở hữu tư bản tư nhân, sở hữu hỗn hợp. Do đó tồn tại nhiều chủ thể kinh tế độc lập lợi ích riêng, nên quan hệ kinh tế giữa họ chỉ có thể thực hiện bằng quan hệ hàng hoá tiền tệ Nền kinh tế quá độ trong thời kì quá độ là nền kinh tế nhiều thành phần với nhiều hình thức sở hữu khác nhau, do đó mà có nhiều chủ thể kinh tế khác nhau. Các chủ thể kinh tế này độc lập, tách biệt nhau không phụ thuộc vào nhau, mặc dù họ đều nằm trong một hệ thống phân công lao động xã hội. Trong sản xuất và đời sống, các chủ thể kinh tế vừa cạnh tranh vừa hợp tác với nahu cùng tồn tại. Quan hệ kinh tế giữa họ chỉ có thể thực hiện bằng con đường trao đổi hàng hoá theo cơ chế thị trường. Hơn nữa chính phát triển kinh tế hàng hoá là cách tốt nhất để sử dụng có hiệu quả những tiềm năng kinh tế của các thành phần kinh tế. Thành phần kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể, tuy cũng dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, nhưng các đơn vị kinh tế vẫn có sự khác biệt nhất định, có quyền tự chủ trong sản xuất kinh doanh, có lợi ích riêng. Mặt khác các đơn vị kinh tế ocnfcó sự khác nhau về trình độ kĩ thuật công nghệ, về trình độ tổ chức quản lí, nên chi phí sản xuát và hiệu quả sản xuất cũng khác nhau. Các doanh nghiệp nhà nước mặc dù đều dựa trên sở hữu toàn dân mà nhà nước là đại diện (gọi tắt là sở hữu nhà nước )trong quan hệ kinh tế với nhau cũng đều phải thông qua quan hệ hàng hoá tiền tệ . Mặc dù các doanh nghiệp nhà nước đều dựa trên sở hữu nhà nước, nhưng được giao quyền sử dụng tư liệu sản xuất khác nhau, vì vậy mà các doanh nghiệp nhà nước mang tính chất là lao động tư nhân độc lập, không phụ thuộc vào nhau. Lao động tư nhân của mỗi doanh nghiệp nhà nước chỉ được thừa nhận là một bộ phận của lao động xã hội khi naò mà sản phẩm của doanh nghiệp làm ra được bán hết trên thị trường xã hội. Do nhiều nhân toó tác động (trình độ cơ sở vật chất kĩ thuật, trình độ tay nghề của người lao động, trình độ tổ chức quản lí …)mà giưa các doanh nghiệp nhà nước có sự khác nhau về hiệu quả sản xuất kinh doanh, do vậy giữa các doanh nghiệp nhà nước có sự khác biệt về lợi ích kinh tế, làm cho tính độc lập không phụ thuộc vào nhau của các doanh nghiệp nhà nước càng rõ rệt. Do đó quan hệ hàng hoá tiền tệ giữa các doanh nghiệp nhà nước là cần thiết thuận lợi công bằng và hợp lí nhất. Quan hệ hàng hoá tiền tệ còn cần thiết trong quan hệ kinh tế đối ngoại, đặc biệt trong điều kiện phân công lao động quốc tế đang phát triển ngày càng sâu sắc, vì mỗi nước là một quốc gia riêng biệt, là người chủ sở hữu đối với các hàng hoá đưa ra trao đổi trên thị trường thế giới. Sự trao đổi ở đây phải theo nguyên tắc ngang giá. Như vậy khi kinh tế thị trường ở nước ta là một tồn tại tất yếu khách quan thì không thể lấy ý chí chủ quan mà xoá bỏ nó được. 3 T¸c dông cña ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng Nền kinh tế nước ta khi bước vào thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội còn mang nặng tính tự cung tự cấp, vì vậy sản xuất hang hoá phát triển sẽ phá vỡ dần kinh tế tự nhiên và chuyển thành nền kinh tế hang hoá, thúc đẩy sự xã hội hoá sản xuất. Sự phát triển của kinh tế thị trường sẽ thúc đẩy quá trình tích tụ và tập trung sản xuất, do đó tạo điều kiện ra đời của sản xuất lớn có xã hội hoá cao, đồng thời chọn lọc được những người sản xuất kinh doanh giỏi. hình thành đội ngũ cán bộ quản lí có trình độ lao động lành nghề đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước. Như vậy phát triển kinh tế thị trường là một tất yếu kinh tế với nước ta, một nhiệm vụ kinh tế cấp bách để chuyển nền kinh tế lạc hậu của nước ta thành nền kinh tế hiện đại, hội nhập vào sự phân công lao động quốc tế. Thực tiễn nhưngx năm đổi mới đã chứng minh rằng, việc chuyển sang nền kinh tế thị trường nhiều thành phần là hoàn toàn đúng đắn. Nhờ phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần , chúng ta đã bước đầu khai thác được tiềm năng trong nước và thu hút được vốn, kĩ thuật và công nghệ của nước ngoài, giải phóng được năng lực sản xuất, góp phần quyết định vào việc bảo đảm tăng trưởng kinh tế với nhịp độ tương đối cao trong thời gian qua. Trình độ phát triển kinh tế thị trường có lien quan mật thiết với các giai đoạn phát atriển của lực lượng sản xuất. Về đại thể kinh tế hang hoá phát triển qua ba giai đoan tương ứng với ba giai đoạn phát triển của lực lượng sản xuất :sản xuất hang hoá giản đơn, kinh tế thị trường tự do, kinh tế thị trường hiện đại. Tuy nhiên nước ta không lặp lại nguyên vẹn của quá trình phát triển kinh tế này mà cần phải và có thể xây dựng nền kinh tế thị trường hiện đại định hướng xã hội chủ nghĩa theo kiểu rút ngắn. Điều đó có nghĩa là phải đẩy mạnh công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước để phát triển nhanh chóng lực lượng sản xuất trong một thời gian tương đối ngắn để có thể xây dựng cơ sở vật chất kĩ thuật để nền kinh tế nước ta bắt kịp với nền kinh tế của các nước khác. 4 B¶n chÊt, ®Æc tr­ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa Lựa chọn mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không phải là sự gán ghép chủ quan giữa kinh tế thị trường và chủ nghĩa xã hội, mà là sự nắm bắt và vận dụng xu thế vận động khách quan của kinh tế thị trường trong thời đại ngày nay. Đảng Cộng sản Việt Nam trên cơ sở nhận thức tính quy luật phát triÓn cña thời đại và sự khái quát, đúc rút từ kinh nghiệm phát triển kinh tế thị trường thế giới, đặc biệt là từ thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam và ở Trung Quốc, để đưa ra chủ trương phát triÓn nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nhằm sử dụng kinh tế thị trường để thực hiện mục tiêu từng bước quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội. Đây là một kiểu kinh tế thị trường mới trong lịch sử của kinh tế thị trường. Cũng có thể nói kinh tế thị trường là "cái phổ biến", còn kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là "cái đặc thù" của Việt Nam, phù hợp với điều kiện và đặc điÓm cụ thÓ của Việt Nam. Nói kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có nghĩa đây không phải là kinh tế thị trường tự do theo kiểu tư bản chủ nghĩa, cũng không phải là kinh tế bao cấp, quản lý theo kiÓu tập trung quan liêu; và cũng chưa hoàn toàn là kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, bởi vì như trên đã nói Việt Nam đang ở trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, vừa có vừa chưa có đầy đủ các yếu tố của chủ nghĩa xã hội. Chủ trương phát triÓn kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là sự tiếp thu có chọn lọc thành tựu của văn minh nhân loại, phát huy vai trò tích cực của kinh tế thị trường trong việc thúc đÈy phát triển sức sản xuất, xã hội hóa lao động, cải tiến kỹ thuật - công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, tạo ra nhiều của cải, góp phần làm giàu cho xã hội và cải thiện đời sống nhân dân; đồng thời phải có những biện pháp hữu hiệu nhằm hạn chế mặt tiêu cực của kinh tế thị trường, như chạy theo lợi nhuận đơn thuần, cạnh tranh khốc liệt, bóc lột và phân hóa giàu nghèo quá đáng, ít quan tâm giải quyết các vấn đề xã hội. Đây cũng là sự lựa chọn tự giác con đường và mô hình phát triển trên cơ sở quán triệt lý luận Mác - Lê-nin, nắm bắt đúng quy luật khách quan và vận dụng sáng tạo vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt Nam chỉ rõ: kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là một kiÓu tổ chức kinh tế vừa tuân theo những quy luật của kinh tế thị trường vừa dựa trên cơ sở và được dẫn dắt, chi phối bởi các nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội, thÓ hiện trên cả ba mặt: sở hữu, tổ chức quản lý và phân phối. Nói cách khác kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chính là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước nhằm mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Mục đích của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xuất, phát triÓn kinh tế đÓ xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Phát triển lực lượng sản xuất hiện đại gắn liền với xây dựng quan hệ sản xuất mới, tiên tiến. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thÓ ngày càng trở thành nền tảng vững chắc. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của Nhà nước. Nhà nước xã hội chủ nghĩa quản lý nền kinh tế bằng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách, pháp luật và bằng cả sức mạnh vật chất của lực lượng kinh tế Nhà nước; đồng thời sử dụng cơ chế thị trường, áp dụng các hình thức kinh tế và phương pháp quản lý của kinh tế thị trường để kích thích sản xuất, giải phóng sức sản xuất, phát huy mặt tích cực, hạn chế và khắc phục mặt tiêu cực của cơ chế thị trường, bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động, của toàn thể nhân dân. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thực hiện phân phối chủ yếu theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế, đồng thời phân phối theo mức đóng góp vốn và các nguồn lực khác vào sản xuất, kinh doanh và thông qua phúc lợi xã hội. Tăng trưởng kinh tế gắn liền với bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước phát triển. Tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa và giáo dục, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, nâng cao dân trí, giáo dục và đào tạo con người, xây dựng và phát triển nguồn nhân lực của đất nước. II C¬ së thùc tiÔn. 2. 1. Những thành tựu Sau một chặng đường dài đổi mới, kinh tế VIỆT NAM đã đạt được một số thành tựu quan trọng. Thứ nhất, đổi mới đã gỡ bỏ về cơ bản kinh tế kế hoạch hoá tập trung, phi thị trưêng ra khỏi nền kinh tế, hình thành được những tiền đề và cơ sở cho tiến trình kinh tế thị trường phát triÓn. Về căn bản giờ đây nền kinh tế là kinh tế của các chủ thÓ tự chủ, kinh doanh theo các nguyên tắc của thị trường. Đã xác lập được cơ chế thị trường, giá cả là do thị trường quyết định. Mở cửa hội nhập mạnh nền kinh tế vào tiến trình phát triển hiện đại của nền kinh tế toàn cầu. Sự hội nhập tăng mạnh thể hiện ở tỉ lệ suất nhập khẩu khoảng 50%GDP, vốn đầu tư nước ngoài tăng nhanh và chiếm tỉ trọng khá lớn trong tổng vốn đầu tư của nền kinh tề, năm cao nhất đạt 28%tổng vốn đầu tư Thứ hai. về quá trình phát triển từ sau đổi mới là một thời kì tăng trưởng cao đáng ghi nhận, ®Æc biÖt lµ n¨m n¨m trë l¹i ®©y lu«n cã tèc ®é trªn 7%. Nhờ tăng trưởng khá cao, thu nhập tính trên đầu người tới năm 2002 đã tăng gấp đ«i so với những năm cuối thập kỉ 80của thế kỉ 20. Thặng dư nền kinh tế đã bắt đầu tăng đáng kể. Cơ cấu kinh tế có một sự chuyển dịch đáng kÓ, cơ cấu kinh tế đã nghiêng h¼n về công nghiệp, dịch vụ. Thứ ba, ¨tõ hai mặt của sự chuyÓn biến trong nền kinh tế ta thấy, đæi mới đã dặt nền kinh tế vào tiến trình kinh tế thị trường –công nghiệp và tiến trình phát triển hiện đại của nền kinh tế toàn cầu nhờ vậy, kinh tế đang được chuyÓn động trªn đường băng của quá trình cất cánh. Nói cách khác hệ kinh tế thị trường và sự hội nhập vµo tiến trình phát triển hiện đại của nền kinh tế toàn cầu đã đang giải quyết và hứa hẹn giải quyết thành công sự phát triển ở VIỆT NAM. Trên cơ sở này, nghị quyết đại hội Đảng 9 đã đưa ra quyết tâm tới năm 2020, đưa Việt Nam cơ bản trở thành một nước công nghiệp hiện đại. 2. 2 Những vấn đề còn tồn tại những năm đổi mới, nước ta đã thành công trong việc chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, bao cấp sang nền kinh tế thị trường có sự quản lí của nhà nước. tuy vậy nền kinh tế thi trường của nước ta mới ở giai đoạn sơ khai, chưa đạt đến trình độ một nền kinh tế thị trường hiện đại, thể hiện ở những đặc điểm sau: _Trình độ phát triển của hàng hoá còn thấp do phân công lao động xã hội kém phát triển :gần 80% dân cư sống ở nông thôn, trên 70%số người đang trong độ tuổi lao động làm nghề nông, sản xuất lương thực vẫn là ngành sản xuất chính chiếm đại bộ phận diện tích canh tác, tỷ suất hµng hoá lương thực thấp, chăn nuôi chưa trở thành ngành sản xuất chính, công nghiệp chế biến nông sản còn nhỏ yếu, ở vùng núi vùng sâu vẫn còn kinh tế tự nhiên. -Hệ thống thị trường chậm được hình thành, thiếu đồng bộ và có nhiều khiếm khuyết. Do giao thông vận tải kém phát triển nên chưa lôi cuốn được tất cả các vùng trong nước vào một mạng lưới giao th«ng hµng hoá thống nhất. Thị trường hµng hoá dịch vụ đã hình thành nhưng còn hạn hẹp và nhiều hiện tượng tiêu cực (hµng giả, hàng nhập lậu, hµng kém chất lượng, hµng nhái nhãn hiệu vẫn làm rối loạn thị trường ). Thị trường hµng hoá sức lao động mới manh nha, đã ra đời một số trung tâm giới thiệu việc làm và xuất khÈu lao động, nhưng đã nảy sinh nhiều hiện tượng tiêu cực. Nét nổi bật của thị trường này là cung về sức lao động lành nghề nhỏ hơn cầu rất nhiều, trong khi đó cung về sức lao động giản đơn lại vượt quá xa cầu, nhiều người có sức lao động không tìm được việc làm. Thị trường vốn còn sơ khai. Hoạt động của các ngân hµng thương mại nhà nước tiềm ẩn nhiều rủi ro, thị trường chứng khoán đã ra đời, nhưng chưa có nhiều “hµng hoá “đÓ mua –bán và mới có rất ít doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia thị trường này, chưa có sự tham gia của các thị trường lớn. Hoạt động của thị trường chứng khoán thiếu sôi động và có nhiều bất trắc xảy ra. Thị trường ngầm về đất đai phát triển mạnh, mang nặng tính tự phát và yếu tố đầu cơ. Thị trường khoa học và công nghệ phát triÓn chậm, còn nhỏ bé. -Nhiều thành phần kinh tế tham gia thị trường, nhiều loại hình sản xuất hàng hoá cùng tồn tại, đan xen nhau, trong đó sản xuất hàng hoá nhỏ phan tán còn phổ biến. -Quá trình chuyÓn nÒn kinh tế mang nặng tính chất tự cung tự cấp lên kinh tế hàng hoá diễn ra cùng với quá trình chuyển cơ chế kế hoạch hoá tập trung, bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lí của nhà nước. Quá trình trên đòi hỏi sự phát triÓn phân công lao động xã hội, phát triÓn kết cấu hạ tầng …còn quá trình dưới lại đòi hỏi xoá bỏ cơ chế quản lí cũ, hình thành và hoàn thiện cơ chế quản lí mới. Phải kết hợp cả hai quá trình trên mới có thể phát triển sản xuất hang hoá ở nước ta. -Sự hình thành thị trường trong nước gắn với việc mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, hội nhập vào thị trường khu vực và thế giới, trong hoàn cảnh trình độ phát triÓn kinh tế kĩ thuật của nước ta còn thấp xa so với hầu hết các nước khác. Sự hội nhập của nền kinh tế chủ yếu là hội nhập của một nền công nghiệp sơ cấp, nền kinh tế của các doanh nghiệp tiÓu chủ, sản xuất hµng hoá nhỏ, với những ngành hµng chưa có thương hiệu. Đầu tư nước ngoài có tiến bộ, song trong những năm qua giảm nhiều và đầu tư là của các chủ doanh nghiệp nhỏ ít vốn và vào những lĩnh vực công nghệ thấp …chậm tham gia vµo các hiệp hội kinh tế mang tính chất khu vực và toàn cầu đặc biệt lµ tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi. Toàn cầu hoá và khu vực hoá về kinh tế đang đặt ra cho các nước đang phát triển nói chung và nước ta nói riêng những thách thức hết sức gay gắt. Nhưng đó là xu thế khách quan tất yếu, nên không thể đặt vấn đề tham gia hay không tham gia mà chỉ có thể đặt vấn đề :tìm cách xử sự với xu hướng đó như thế nào ?Phải chủ động hội nhập, chuÈn bị tốt để tham gia khu vực hoá và toàn cầu hoá, tìm ra “cái mạnh tương đối “của đất nước ta, thực hiện đa phương hoá đa dạng hoá quan hệ kinh tế đối ngoại, tận dụng ngoại lực để phát huy nội lực, nhằm thúc đẩy công nghiệp hoá hiện đại hoá nền kinh tế quốc dân. - Hiệu lực. hiệu quả quản lí nhà nước về kinh tế, xã hôi còn yếu kém : + Hệ thống luật pháp, cơ chế, chính sách, còn chưa đồng bộ và nhất quán thực hiện chưa nghiêm +Chất lượng của các chiến lược và quy hoạch được xây dựng còn thấp, chậm được bæ sung điều chỉnh kịp thời +Tình trạng phân tán dàn trải chưa tính toán kĩ hiệu quả trong đầu tư từ vốn ngân sách và tín dụng ưu đãi của nhà nước, lãng phí và thất thoát lớn trong đÇu tư từ nguồn vốn ngân sách và trong tài chính doanh nghiệp nhà nước. Nợ xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ngân sách rất lớn. Cải cách hành chính chậm, bộ máy quản lí nhà nước nhìn chung chưa đáp ứng được yêu cầu quản lí nền kinh tế thị trường trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế. Công tác tài chính ngân hµng giá cả, kế hoạch hoá quy hoạch xây dựng, quản lí đất đai còn nhiều yếu kém, thủ tục hành chính đổi mới chậm. Thương nghiệp nhà nước bỏ trống một số trận địa quan trọng, chưa phát huy tốt vai tò chủ đạo trên thi trường. Quản lí xuÊt nhập khÈu có nhiều sơ hở, tiêu cực một số trường hợp gây tác động xấu đối với sản xuất. Chế độ phân phối còn nhiều bất hợp lí. Bội chi ngân sách và nhập siêu còn lớn. Lạm phát tuy được kiềm chế nhưng chưa vững chắc. Về tăng trưởng kinh tế, nguy cơ tăng trưởng không bền vững của nền kinh tế. Tính bền vững và chất lượng cao của tăng trưởng kinh tế có liªn quan mật thiết đến sự cất cánh của nền kinh tế. Với tốc độ tăng trưởng dưói hai con số và với những khủng hoảng suy thoái như thời kì 1996_2000vừa qua thì đến năm 2020 nền kinh tế khó có thể thực hiện được tăng gấp đ«i GDP, tức ®ạt mức thu nhập 1500_1600USD/đầu người. Trụ cột tăng trưởng của nền kinh tế là khu vực tư nhân khu vực nhà nước, và khu vực đầu tư nước ngoài đều có vấn đề. Khu vực tư nhân có quy mô nhỏ lạc hậu, khu vực nhà nước chiếm quy mô lớn và tỉ trọng lớn song lại nặng tính chất của hệ kế hoạch hoá tập trung, chứa đựng tính trì trệ bảo thủ, hiệu quả kém. Khu vực đÇu tu nước ngoài còn nhỏ có trình độ không cao. Mô thức tăng trưởng nặng tính cổ điÓn, hướng nội nhằm vµo những lĩnh vực, những ngành tạo ra ít giá trị gia tăng, tăng trưởng chủ yÕu dùa vào tài nguyên, lao động và vốn, đóng góp của năng suÊt tæng các yếu tố thấp. III Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta. ChuyÓn nÒn kinh tÕ tõ o¹t ®éng theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¹ch ho¸ tËp trung -hµnh chÝnh -quan liªu -bao cÊp sang ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. §Óph¸t triÓn kinh tÕ, tham gia héi nhËp vµo khu vùc vµ thÕ giíi, ®¸p øng cho môc tiªu tr­íc m¾t vµ l©u dµi, chóng ta cÇn thùc hiÖn ®ång bé c¸cgi¶i ph¸p sau 3. 1Thực hiện nhất quán chính sách kinh tế nhiều thành phần Nâng cao hiệu quả kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể, đÓ kinh tế nhà nước vươn lên đóng vai trò chủ đạo, cùng với kinh tế tập thÓ ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân. Khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể kinh tế của tất cả các thành phần kinh tế phát triển sản xuất hµng hoá và dịch vụ trong mọi ngành kinh tế quốc dân, sắp xếp lại các doanh nghiệp nhà nước và phát triÓn các hình thức kinh tế tập thÓ kiÓu mới. Kinh tế nhà nước phải phát huy được vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, là nhân tố mở đường cho sự phát triển kinh tế, là lực lượng vật chất quan trọng và là công cụ để Nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Doanh nghiệp nhà nước giữ những vị trí then chốt; đi đầu ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ; nêu gương về năng suất; chất lượng, hiệu quả kinh tế - xã hội và chấp hành pháp luật. Đẩy mạnh việc củng cố, sắp xếp, điều chỉnh cơ cấu của các doanh nghiệp nhà nước; đồng thời tiếp tục đổi mới cơ chế, chính sách để tạo động lực phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước theo hướng xóa bao cấp; doanh nghiệp thực sự cạnh tranh bình đẳng trên thị trường, tự chịu trách nhiệm về sản xuất, kinh doanh; nộp đủ thuế và có lãi; thực hiện tốt quy chế dân chủ trong doanh nghiệp. Kinh tế tập thể gồm các hình thức hợp tác đa dạng, trong đó hợp tác xã là nòng cốt. Các hợp tác xã dựa trên sở hữu của các thành viên và sở hữu tập thể, liên kết rộng rãi những người lao động, các hộ sản xuất, kinh doanh, các doanh nghiệp nhỏ và vừa, không giới hạn quy mô, lĩnh vực và địa bàn; liên kết công nghiệp và nông nghiệp, doanh nghiệp nhà nước và kinh tế hộ nông thôn. Nhà nước giúp hợp tác xã đào tạo cán bộ, ứng dụng khoa học và công nghệ, thông tin, mở rộng thị trường, xây dựng các quỹ hỗ trợ phát triển hợp tác xã. Kinh tế cá thể, tiểu chủ cả ở nông thôn và thành thị có vị trí quan trọng lâu dài. Nhà nước tạo điều kiện và giúp đỡ phát triển, bao gồm cả các hình thức tổ chức hợp tác tự nguyện, làm vệ tinh cho các doanh nghiệp hoặc phát triển lớn hơn. Kinh tế tư bản tư nhân được khuyến khích phát triển rộng rãi trong những ngành nghề sản xuất, kinh doanh mà pháp luật không cấm. Tạo môi trường kinh doanh thuận lợi về chính sách, pháp lý để kinh tế tư bản tư nhân phát triển trên những định hướng ưu tiên của Nhà nước, kể cả đầu tư ra nước ngoài; chuyển thành doanh nghiệp cổ phần, bán cổ phần cho người lao động; liên doanh, liên kết với nhau, với kinh tế tập thể và kinh tế nhà nước. Xây dựng quan hệ tốt giữa chủ doanh nghiệp và người lao động. Tạo điều kiện để kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài phát triển thuận lợi, hướng vào các sản phẩm xuất khẩu, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế, xã hội gắn với thu hút công nghệ hiện đại, tạo thêm nhiều việc làm. Cải thiện môi trường kinh tế và pháp lý để thu hút mạnh vốn đầu tư nước ngoài. Phát triển đa dạng kinh tế tư bản nhà nước dưới dạng các hình thức liên doanh, liên kết giữa kinh tế nhà nước với kinh tế tư bản tư nhân trong nước và ngoài nước, mang lại lợi ích thiết thực cho các bên đầu tư kinh tế. Chú trọng các hình thức tổ chức kinh doanh đan xen, hỗn hợp nhiều hình thức sở hữu, giữa các thành phần kinh tế với nhau, giữa trong nước và ngoài nước. Phát triển mạnh hình thức tổ chức kinh tế cổ phần nhằm huy động và sử dụng rộng rãi vốn đầu tư xã hội. 3. 2 Đẩy mạnh công nghiệp hoá hiện đại hoá ứng dungjnhanh tién bộ khoa học công nghệ, trên cơ sở đó đẩy mạnh phân công lao động xã hội Để phát triển kinh tế hang hoá phải đẩy mạnh phân công lao động xã hội. Nhưng sự phân công lao dộng xã hội do trình độ phát triển của lực lượng sản xuát quyết định, cho nên muốn mở rộng phân công lao động xã hội, cần đấy mạnh công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước đẻ xây dựng cơ sở vật chất kĩ thuật của nến sản xuất lớn hiện đại. Con đường công nghiệp hoá hiện đại hoá của nước ta cần và có thể rút ngắn thời gian so với các nước đi trước, vừa có những bước tuần tự vừa có những bước nhảy vọt, gắn công nghiệp hoá với hiện đại hoá tận dụng mọi khả năng để đạt trình độ tiên tiến, hiện đại về khoa học công nghệ, ứng dụng nhanh và phổ biến hơn ở mức độ cao hơn những thành tựu khoa học công nghệ hiện đại và tri thức mới từng bước phát triển kinh tế tri thức. 3. 3 Hình thành và phát triển đồng bộ các loại thị trường Tiếp tục tạo lập đồng bộ các yếu tố thị trường; đổi mới và nâng cao hiệu lực quản lý kinh tế của Nhà nước. Nhìn chung, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ._.