Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước, lý luận và thực tiễn ở Việt Nam

Lêi më ®Çu NÒn kinh tÕ ViÖt Nam b­íc vµo thêi kú më cöa, vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc lµ mét nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng, mäi quyÕt ®Þnh ®Õn c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®Òu do thÞ tr­êng thùc hiÖn. §©y lµ thêi kú ®ßi hái c¬ chÕ qu¶n lý ph¶i cã sù thay ®æi phï hîp víi thêi cuéc, khi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trë thµnh yÕu tè sèng cßn cña mçi doanh nghiÖp th× c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc ®· béc lé ®Çy ®ñ nh÷ng yÕu kÐm, l©m vµo t×nh tr¹ng sa sót vµ khñng ho¶ng. Lµm thÕ nµo ®Ó cÊu tróc l¹i së h÷u Nhµ n­íc vµ c¶i c¸ch khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ vµ vai trß cña nã theo tinh thÇn c¸c NghÞ quyÕt §¹i héi VI vµ VII cña §¶ng? Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p cã tÝnh chiÕn l­îc ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµy lµ tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ mét sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc nh»m ®a d¹ng ho¸ së h÷u, ®­a yÕu tè c¹nh tranh lµm ®éng lùc ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ x¸c lËp mét m« h×nh doanh nghiÖp h÷u hiÖu trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. MÆt kh¸c, cæ phÇn ho¸ cßn lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p nh»m môc tiªu huy ®éng nguån vèn cña toµn x· héi ®Ó ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, t¹o nªn mét thÞ tr­êng vèn n¨ng ®éng, t¹o cho nh÷ng ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã thªm ®iÒu kiÖn ®Ó thùc sù lµm chñ doanh nghiÖp. §Ò ¸n "Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc, lý luËn vµ thùc tiÔn ë ViÖt Nam" mµ em chän lµ mét ®Ò tµi mang tÝnh thùc tÕ ®èi víi nÒn kinh tÕ n­íc ta. §Ò ¸n tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc víi môc ®Ých gãp phÇn gióp b¶n th©n m×nh tù t×m hiÓu, n©ng cao nhËn thøc, ®ång thêi ®ãng gãp mét sè gi¶i ph¸p trong viÖc x©y dùng quan ®iÓm chØ ®¹o cho c«ng cuéc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ang ®­îc ChÝnh phñ tiÕn hµnh trong nh÷ng n¨m qua. KÕt cÊu cña ®Ò ¸n ®­îc chia lµm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng I: Lý luËn chung vÒ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Ch­¬ng II: Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë ViÖt Nam vµ thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸. Ch­¬ng III: Mét sè quan ®iÓm, gi¶i ph¸p ®Ó ®Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n tíi. Em ®· sö dông kiÕn thøc cña m«n kinh tÕ chÝnh trÞ ®· ®­îc häc ®Ó lµm ®Ò ¸n nµy. Do ®©y lµ bµi viÕt ®Çu tiªn víi vèn kiÕn thøc cã h¹n, ®Ò ¸n ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái sai sãt. Em kÝnh mong nhËn ®­îc sù h­íng dÉn vµ gãp ý cña thÇy gi¸o vµ c¸c b¹n ®Ó ®Ò ¸n ®­îc hoµn thµnh tèt h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Sinh viªn thùc hiÖn NguyÔn ThÞ Th¶o Ch­¬ng I Lý luËn chung vÒ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc I. Lý luËn chung vÒ cæ phÇn ho¸ Sù h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ dùa trªn hai ®iÒu kiÖn: së h÷u t­ nh©n vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ sù ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸ víi sù ra ®êi cña hÖ thèng ng©n hµng, thÞ tr­êng tµi chÝnh vµ c«ng ty cæ phÇn. C¸c h×nh thøc kinh tÕ nµy tr­íc hÕt lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nh÷ng ®Òu cã chung céi nguån ë sù ph¸t triÓn x· héi ho¸ së h÷u t­ nh©n. 1. Quan niÖm vÒ së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Theo quan niÖm cña chñ nghÜa M¸c, së h÷u ë d¹ng trõu t­îng cña nã lµ quan hÖ gi÷a lao ®éng. Mèi quan hÖ nµy lµ tiÒn ®Ò kh¸ch quan, tÊt yÕu vµ bao qu¸t mäi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Lµ qu¸ tr×nh con ng­êi chiÕm h÷u giíi tù nhiªn ®Ó lµm ra s¶n phÈm phôc vô cho con ng­êi vµ x· héi, së h÷u lµ mét ph¹m trï c¬ b¶n, bao trïm c¶ quan hÖ s¶n xuÊt, nã bao gåm 2 néi dung: Së h÷u ®­îc hiÓu lµ së h÷u x· héi chØ quan hÖ lao ®éng chung, trõu t­îng víi toµn bé c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña lao ®éng. Së h÷u cßn ®­îc hiÓu lµ chiÕm h÷u t­ nh©n chØ quan hÖ lao ®éng cô thÓ, cã Ých víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan trùc tiÕp cña lao ®éng. Quan hÖ gi÷a së h÷u x· héi vµ chiÕm h÷u t­ nh©n lµ quan hÖ biÖn chøng võa thèng nhÊt, võa t¸ch biÖt. + Së h÷u x· héi lµ tiÒn ®Ò cña chiÕm h÷u t­ nh©n së h÷u x· héi ®­îc hiÓu nh­ lµ mét ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cã tr­íc quy ®Þnh lao ®éng tr­íc khi kÕt hîp víi t­ liÖu s¶n xuÊt, tøc lµ quy ®Þnh qu¸ tr×nh chiÕm h÷u thùc tÕ. + Së h÷u x· héi chØ cã thÓ ®­îc b¶o tån vµ duy tr× thùc hiÖn b»ng qu¸ tr×nh chiÕm h÷u thùc tÕ. + Së h÷u x· héi lµ tæng thÓ cña c¸c qu¸ tr×nh chiÕm h÷u t­ nh©n v× lao ®éng x· héi tæng thÓ lµ tæng sè c¸c qu¸ tr×nh lao ®éng cô thÓ cña c¸ nh©n riªng lÎ trong mét hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¶n ¸nh tr×nh ®é cña së h÷u x· héi, tr×nh ®é lao ®éng víi th­íc ®o cña nã lµ n¨ng suÊt lao ®éng ph¶n ¸nh tr×nh ®é chiÕm h÷u thùc tÕ cña së h÷u. Tãm l¹i, kh«ng cã së h÷u x· héi th× kh«ng cã chiÕm h÷u t­ nh©n vµ ng­îc l¹i kh«ng cã chiÕm h÷u t­ nh©n th× së h÷u x· héi hoµn toµn v« nghÜa. Bªn c¹nh sù thèng nhÊt, m©u thuÉn gi÷a tÝnh chÊt 2 mÆt cña së h÷u ®­îc ph¶n ¸nh trong m©u thuÉn gi÷a lao ®éng x· héi trõu t­îng vµ lao ®éng x· héi cô thÓ, gi÷a gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸. M©u thuÉn gi÷a tÝnh chÊt 2 mÆt nµy cña së h÷u còng vËn ®éng kh«ng ngõng vµ ngµy cµng biÓu lé ra bªn ngoµi thµnh m©u thuÉn gi÷a hµng ho¸ vµ tiÒn. Sù t¸ch rêi gi÷a së h÷u x· héi vµ chiÕm h÷u t­ nh©n míi chØ lµ mÇm mèng ë trong c«ng x· th× b©y giê ®· râ trong nÒn s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸. Së h÷u x· héi ®· t×m thÊy h×nh th¸i vËn ®éng cña nã lµ c¸c gi¸ trÞ vËn ®éng mµ biÓu hiÖn c« ®äng lµ h×nh th¸i tiÒn. Cßn chiÕm h÷u t­ nh©n lu«n lu«n ®­îc thÓ hiÖn víi mét d¹ng ho¹t ®éng cô thÓ, cã Ých trong hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi mµ s¶n phÈm cña nã lµ hµng ho¸ hay dÞch vô nhÊt ®Þnh. 2. X· héi ho¸ së h÷u t­ nh©n trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng 2.1. X· héi ho¸ së h÷u th«ng qua trao ®æi Qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ së h÷u ®· diÔn ra suèt thêi kú tiÒn sö cña chñ nghÜa t­ b¶n khi cña c¶i b»ng tiÒn dÇn dÇn tËp trung trong tay t­ nh©n vµ ®Õn chñ nghÜa t­ b¶n th× nã diÔn ra m¹nh mÏ ch­a tõng thÊy. Nã kh«ng chØ ph©n ho¸ giµu nghÌo, t¸ch mäi lao ®éng ra khái mäi së h÷u mµ ngµy cµng chuyÓn ho¸ thµnh qu¸ tr×nh chiÕm h÷u t­ b¶n chñ nghÜa toµn bé c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña lao ®éng, ®Èy lao ®éng ra khái qu¸ tr×nh chiÕm h÷u thùc tÕ vµ trë thµnh tù do ®èi víi mäi së h÷u, sù xuÊt hiÖn lao ®éng lµm thuª ®· lµm cho s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ®¹t ®Õn tr¹ng th¸i ®iÓn h×nh kiÓu t­ b¶n chñ nghÜa. Vµ sù vËn ®éng cña së h÷u nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá ngµy cµng bÞ thay thÕ bëi sù vËn ®éng x· héi ho¸ së h÷u. §iÒu nµy hoµn toµn tu©n theo quy luËt kh¸ch quan cña sù trao ®æi ngang gi¸. Nh­ vËy th«ng qua trao ®æi, qu¸ tr×nh vËn ®éng lÞch sö chuyÓn ho¸ theo xu h­íng mét mÆt t­ liÖu s¶n xuÊt ngµy cµng t¸ch ra khái b¶n th©n ng­êi lao ®éng do s¶n phÈm lao ®éng ngµy cµng biÕn thµnh nh÷ng gi¸ trÞ trao ®æi kh«ng ngõng tho¸t khái nh÷ng chi phèi trùc tiÕp cña ng­êi lao ®éng nh­ lµ ng­êi së h÷u. MÆt kh¸c, th«ng qua trao ®æi c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt ngµy cµng tËp trung l¹i nh­ mét qu¸ tr×nh x· héi ho¸ chÞu sù thèng trÞ cña t­ b¶n. 2.2. X· héi ho¸ së h÷u th«ng qua tÝn dông Trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, tÝn dông b¾t nguån tõ lÜnh vùc l­u th«ng. Nh÷ng h×nh thøc tÝn dông ng©n hµng lóc ®Çu chØ ®¬n thuÇn lµ ho¹t ®éng mua b¸n tiÒn tÖ. Sau nµy, víi sù ph¸t triÓn cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, h×nh thøc nµy ngµy cµng ph¸t triÓn t¹o c¬ së h×nh thµnh thÞ tr­êng tµi chÝnh vµ cho phÐp ph¸t triÓn c¸c c«ng ty cæ phÇn. Th«ng qua sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é tÝn dông, qu¸ tr×nh x· héi ho¸ së h÷u ®­îc vËn ®éng theo xu h­íng mét mÆt nã lµm cho c¸c h×nh th¸i chiÕm h÷u t­ nh©n phô thuéc vµo nh÷ng mèi liªn hÖ m¾t xÝch, ch»ng chÞt lÉn nhau vµ dÇn dÇn hoµ nhËp vµo nhau trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. MÆt kh¸c nã lµm cho c¸c h×nh th¸i chiÕm h÷u ®­îc tËp trung l¹i trªn quy m« x· héi. ViÖc më réng kinh doanh kh«ng cßn phô thuéc vµo sù tÝch tô cña tõng ng­êi chñ së h÷u riªng lÎ n÷a, mµ b»ng tÝn dông, cã thÓ tËp trung t­ b¶n x· héi vµ më réng quy m« kinh doanh lªn gÊp nhiÒu lÇn. * Nh­ vËy qu¸ tr×nh x· héi ho¸ së h÷u t­ nh©n víi nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®©y ®· quy ®Þnh sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn nh­ lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. II. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc - sù lùa chän tÊt yÕu 1. Sù ra ®êi cæ phÇn C«ng ty cæ phÇn lµ doanh nghiÖp trong ®ã cã cæ ®«ng gãp vèn liªn doanh vµ chÞu tr¸ch nhiÖm trong ph¹m vi phÇn gãp vèn cña m×nh trªn c¬ së tù nguyÖn ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó thu lîi nhuËn. C«ng ty cæ phÇn ra ®êi tõ cuèi thÕ kû XVI ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, ®Õn nay ®· cã lÞch sö ph¸t triÓn mÊy tr¨m n¨m. C«ng ty cæ phÇn lµ kiÓu h×nh thµnh mét kiÓu tæ chøc doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nã ra ®êi kh«ng n»m trong ý muèn chñ quan cña bÊt cø lùc l­îng nµo mµ lµ mét qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan, do c¸c nguyªn nh©n sau: Qu¸ tr×nh x· héi ho¸ t­ b¶n, t¨ng c­êng tÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n ngµy cµng cao lµ nguyªn nh©n hµng ®Çu thóc ®Èy c«ng ty cæ phÇn ra ®êi. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña nÒn c«ng nghiÖp c¬ khÝ, cña tiÕn bé kü thuËt t¹o ®éng lùc thóc ®Èy c«ng ty cæ phÇn ra ®êi vµ ph¸t triÓn. Sù ph©n t¸n t­ b¶n ®Ó tr¸nh rñi ro trong c¹nh tranh vµ t¹o thÕ m¹nh vÒ qu¶n lý. Sù ph¸t triÓn réng r·i cña chÕ ®é tÝn dông t¹o ®éng lùc thóc ®Èy c«ng ty cæ phÇn ra ®êi vµ ph¸t triÓn. 2. Sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty cæ phÇn. H×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn ra ®êi ®· lÇn l­ît chiÕm lÜnh hÕt ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c, tõ lÜnh vùc nµy sang lÜnh vùc kh¸c. ¡ng-ghen ®· viÕt "C«ng nghiÖp ®· dÇn dÇn biÕn thµnh nh÷ng xÝ nghiÖp cæ phÇn. LÇn l­ît hÕt ngµnh nµy ®Õn ngµnh kh¸c ph¶i chÞu sè phËn ®ã. Tr­íc hÕt lµ c«ng nghiÖp s¾t, ngµnh hiÖn nay cÇn nh÷ng kho¶n ®Çu t­ khæng lå, råi ®Õn c«ng nghiÖp ho¸ chÊt còng nh­ ngµnh chÕ t¹o m¸y mãc". Hµng lo¹t ng©n hµng vµ c¸c c¬ quan tÝn dông míi, hÕt th¶y ®Òu ë h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn cã tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. C¶ ®Õn ng©n hµng cò còng ®­îc c¶i tæ thµnh c«ng ty cæ phÇn. Trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp còng vËy. Cïng víi sù h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn t­ b¶n tµi chÝnh víi t­ c¸ch lµ sù x©m nhËp b»ng c¸c cæ phÇn cña t­ b¶n ng©n hµng vµo c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, ®ã còng lµ sù b¸o hiÖu thêi kú c¹nh tranh tù do ®· lïi vµo dÜ v·ng, thay vµo ®ã lµ sù ®éc quyÒn cña t­ b¶n tµi chÝnh víi c¸c tËp ®oµn, c«ng ty mang h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn. C¸c tæ chøc c«ng ty d­íi d¹ng T¬rít, c«ngxoocxi«ng, c«ngg¬l«mªrat,... lÇn l­ît ra ®êi th©u tãm vµo tay m×nh hÇu hÕt c¸c ngµnh kinh tÕ, sù ph¸t triÓn nµy ®ßi hái Nhµ n­íc ngµy cµng ph¶i tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ b»ng c¸c ®¹o luËt vµ th­¬ng m¹i, tæ chøc c«ng ty, thuÕ kho¸, tiÒn tÖ,... nh»m duy tr× sù æn ®Þnh vµ t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ, gãp phÇn n©ng cao thÕ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Tr¶i qua thêi gian, h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn ngµy cµng ®­îc hoµn thiÖn, ph¸t triÓn vµ ®a d¹ng ho¸. Cã thÓ nãi c«ng ty cæ phÇn lµ mét ph¸t minh quan träng nhÊt trong lÞch sö ph¸t triÓn c¸c h×nh th¸i tæ chøc doanh nghiÖp kÓ tõ cuéc c¸ch m¹ng trong c«ng nghiÖp cña chñ nghÜa t­ b¶n, chø kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ s¶n phÈm thô ®éng cña sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Tãm l¹i c«ng ty cæ phÇn lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan do ®ßi hái cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nã lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh tËp trung t­ b¶n. 3. Vai trß c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i C«ng ty cæ phÇn lµ mét h×nh thøc tæ chøc doanh nghiÖp phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, cã vai trß to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, gãp phÇn hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng, ®­îc thÓ hiÖn. KiÓu tÝch tô dùa vµo c¸ nh©n riªng lÎ diÔn ra v« cïng chËm ch¹p cßn tËp trung tÝch tô theo kiÓu c«ng ty cæ phÇn b»ng c¸ch thu hót ®­îc c¸c nguån vèn cña ®«ng ®¶o c¸c nhµ ®Çu t­ vµ tiÕt kiÖm cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng, l¹i cho phÐp t¨ng quy m« rÊt nhanh. M¸c ®· ®¸nh gi¸ vai trß cña c«ng ty cæ phÇn "NÕu nh­ cø ph¶i chê cho ®Õn khi tÝch luü lµm cho mét nhµ t­ b¶n riªng lÏ lín lªn ®Õn møc cã thÓ ®¶m ®­¬ng viÖc x©y dùng ®­êng s¾t th× cã lÏ ®Õn ngµy nay thÕ giíi vÉn ch­a cã ®­êng s¾t. Ng­îc l¹i, qua c«ng ty cæ phÇn, sù tËp trung ®· thùc hiÖn ®­îc viÖc ®ã trong nh¸y m¾t". C«ng ty cæ phÇn ®· t¹o ra mét c¬ chÕ ph©n bè rñi ro ®Æc thï, chÕ ®é tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ®èi víi c¸c kho¶n nî trong møc vèn cña c«ng ty sÏ lµ san sÎ rñi ro cho c¸c chñ nî khi c«ng ty bÞ ph¸ s¶n. Vèn tù cã cña c«ng ty huy ®éng th«ng qua ph¸t hµnh cæ phiÕu lµ vèn cña nhiÒu cæ ®«ng kh¸c nhau, do ®ã san sÎ rñi ro cho nhiÒu cæ ®«ng. ChÝnh v× c¸ch thøc huy ®éng vèn cña c«ng ty cæ phÇn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ ®Çu t­ tµi chÝnh cã thÓ mua cæ phiÕu, tr¸i phiÕu cña c«ng ty ë nhiÒu ngµnh kh¸c nhau ®Ó gi¶m bít tæn thÊt khi bÞ ph¸ s¶n so víi viÖc ®Çu t­ tµi chÝnh vµo mét hay mét sè c«ng ty cña cïng mét ngµnh. ViÖc ra ®êi cña c¸c c«ng ty cæ phÇn víi viÖc ph¸t hµnh c¸c lo¹i chøng kho¸n vµ cïng víi viÖc chuyÓn nh­îng, mua b¸n chøng kho¸n ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ra ®êi thÞ tr­êng chøng kho¸n. Song sù ra ®êi cña thÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng phô thuéc vµo ý muèn chñ quan cña con ng­êi mµ lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn chung vÒ kinh tÕ x· héi trong ®ã sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng mét c¸ch hoµn h¶o cña c¸c c«ng ty cæ phÇn gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. C«ng ty cæ phÇn t¹o ®iÒu kiÖn tËp hîp nhiÒu lùc l­îng kh¸c nhau vµo ho¹t ®éng chung nh­ng vÉn t«n träng së h÷u riªng c¶ vÒ quyÒn, tr¸ch nhiÖm vµ lîi Ých cña c¸c cæ ®«ng theo møc gãp vèn. Më réng sù tham gia cña cæ ®«ng vµo c«ng ty cæ phÇn, ®Æc biÖt lµ ng­êi lao ®éng, lµ c¸ch ®Ó hä tham gia vµo ho¹t ®éng cña c«ng ty víi t­ c¸ch lµ ng­êi chñ së h÷u ®Ých thùc chø kh«ng ph¶i víi t­ c¸ch mét ng­êi lµm thuª. §©y lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa quan träng trong c«ng t¸c qu¶n lý. C«ng ty cæ phÇn tuy cã vai trß to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nh­ng kh«ng cã nghÜa lµ nã kh«ng cã nh÷ng h¹n chÕ. C«ng ty cæ phÇn víi chÕ ®é tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ®· ®em l¹i nh÷ng thuËn lîi cho c«ng ty, nh­ng l¹i chuyÓn rñi ro cho c¸c chñ nî. Do møc ®é ¶nh h­ëng cña c¸c cæ ®«ng ®èi víi c«ng ty kh«ng gièng nhau, ®iÒu ®ã cã thÓ dÉn tíi viÖc lîi dông vµ l¹m dông hoÆc n¶y sinh tranh chÊp vµ ph©n ho¸ lîi Ých gi÷a c¸c nhãm cæ ®«ng kh¸c nhau. C«ng ty cæ phÇn lµ tæ chøc cã tÝnh d©n chñ cao trong kinh tÕ phô thuéc vµo tû lÖ gãp vèn do ®ã quyÒn kiÓm so¸t c«ng ty trªn thùc tÕ vÉn ë trong tay c¸c cæ ®«ng lín. ViÖc kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ trªn phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ, tr×nh ®é d©n trÝ, tr×nh ®é ®iÒu hµnh qu¶n lý cña Nhµ n­íc vµ sù hoµn h¶o cña hÖ thèng ph¸p luËt. 4. §Æc ®iÓm cña c«ng ty cæ phÇn Qua xÐt vai trß cña c«ng ty cæ phÇn cho thÊy m« h×nh kinh doanh nµy ®· mang nh÷ng ®Æc ®iÓm míi cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi nh÷ng ®ßi hái cña sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng mµ nh÷ng h×nh th¸i kh¸c kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc. XÐt vÒ mÆt ph¸p lý: c«ng ty cæ phÇn lµ mét tæ chøc kinh doanh cã t­ c¸ch ph¸p nh©n do nhiÒu ng­êi ®ãng gãp d­íi h×nh thøc cæ phÇn. Kh¸c víi c¸c doanh nghiÖp chung vèn, c¸c cæ ®«ng chØ cã tr¸ch nhiÖm víi c¸c cam kÕt tµi chÝnh cña c«ng ty trong giíi h¹n sè tiÒn mµ hä ®ãng gãp d­íi h×nh thøc mua cæ phiÕu, nghÜa lµ c¸c cæ ®«ng chØ cã tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty trong ph¹m vi sè tiÒn mµ hä bá ra. XÐt vÒ mÆt huy ®éng vèn, c«ng ty cæ phÇn ®· gi¶i quyÕt hÕt søc thµnh c«ng. H×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn ®· thùc hiÖn ®­îc viÖc t¸ch quan hÖ së h÷u khái qu¸ tr×nh kinh doanh, t¸ch quyÒn së h÷u víi quyÒn qu¶n lý vµ sö dông t¹o nªn mét h×nh th¸i x· héi ho¸ së h÷u cña ®«ng ®¶o c«ng chóng ë mét bªn, cßn bªn kia lµ tÇng líp c¸c nhµ qu¶n trÞ kinh doanh chuyªn nghiÖp sö dông t­ b¶n x· héi cho c¸c c«ng cuéc kinh doanh quy m« lín. Cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu th«ng th­êng cña c«ng ty cæ phÇn cã thÓ ®­îc chuyÓn nh­îng dÔ dµng trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. Cã thÓ nãi c«ng ty cæ phÇn vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n võa duy tr× ®­îc sù æn ®Þnh cña doanh nghiÖp, ®ång thêi võa t¹o ra ®­îc sù di chuyÓn linh ho¹t cña c¸c luång vèn x· héi. XÐt vÒ mÆt tæ chøc, víi mét hÖ thèng tæ chøc cô thÓ, râ rµng. §¹i héi cæ ®«ng - Héi ®ång qu¶n trÞ, ban gi¸m ®èc ®iÒu hµnh - ban kiÓm so¸t, ph¶n ¸nh sù t¸ch biÖt hîp lý gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn kinh doanh. Trong ®ã quyÒn së h÷u tèi cao ®èi víi c«ng ty thuéc §¹i héi cæ ®«ng. §¹i héi cæ ®«ng ®· ®­îc tæ chøc 1 n¨m mét lÇn ®Ó lùa chän vµ b·i miÔn. Héi ®ång qu¶n trÞ, quyÕt ®Þnh söa ®æi ®iÒu lÖ c«ng ty, ph©n chia lîi nhuËn cæ phÇn, ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu,.... Héi ®ång qu¶n trÞ ®­îc bÇu ra cã tr¸ch nhiÖm thay mÆt c¸c cæ ®«ng b¶o toµn vµ ph¸t triÓn gi¸ trÞ c¸c kho¶n vèn ®Çu t­ cña c«ng ty. Chøc n¨ng chñ yÕu cña Héi ®ång qu¶n trÞ lµ ®­a ra nh÷ng chØ dÉn mang tÝnh chiÕn l­îc. Ban gi¸m ®èc ®iÒu hµnh thùc hiÖn toµn bé ho¹t ®éng qu¶n lý kinh doanh. Ban kiÓm so¸t thùc hiÖn viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c«ng ty ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cho nh÷ng ng­êi gãp vèn. Nhê vai trß vµ ®Æc ®iÓm ­u viÖt cña h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nªn nã ®­îc coi lµ con ®­êng h÷u hiÖu nhÊt ®Ó c¶i tæ cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ång thêi vÉn cñng cè ®­îc vai trß cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc b»ng c¸ch di chuyÓn linh ho¹t c¸c nguån vèn cæ phÇn cña m×nh vµo c¸c c«ng ty cæ phÇn ë c¸c lÜnh vùc cÇn thiÕt cã sù ®iÒu tiÕt vµ kiÓm so¸t cña Nhµ n­íc. 5. V× sao ph¶i cæ phÇn hãa? ViÖc chuyÓn mét sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn nh»m: - TiÕn tíi h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn c«ng ty quèc gia cã ®ñ søc v­¬n ra thÞ tr­êng quèc tÕ. - Gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò së h÷u c«ng céng, cô thÓ ho¸ quyÒn së h÷u cña ng­êi lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn cho quÇn chóng lao ®éng tham gia lµm chñ doanh nghiÖp mét c¸ch thiÕt thùc. T¨ng vèn, t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh t¨ng søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, gióp c¸c doanh nghiÖp cã ®ñ søc vµ c¬ héi më réng thÞ tr­êng, tiÕp thu kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn, øng dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Gãp phÇn ®¾c lùc vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng chñ tr­¬ng chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. Huy ®éng tèi ®a søc d©n vµo c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc, b»ng biÖn ph¸p kinh tÕ, tiÕt kiÖm trong d©n c­, cæ phÇn ho¸ ®· huy ®éng mét c¸ch tù nguyÖn vµ tèi ®a ch­¬ng tr×nh kinh tÕ. T¹o c¬ së thóc ®Èy qu¸ tr×nh ra ®êi, hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n, tµi chÝnh. 6. Kinh nghiÖm cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë mét sè n­íc 6.1. Vai trß vµ sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc Kinh tÕ quèc doanh ®­îc hiÓu lµ khu vùc kinh tÕ bao gåm "nh÷ng doanh nghiÖp do Nhµ n­íc n¾m toµn bé hoÆc mét phÇn së h÷u vµ Nhµ n­íc kiÓm so¸t tíi mét møc nhÊt ®Þnh qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cña doanh nghiÖp". Kinh tÕ Nhµ n­íc cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi vµ ®· trë thµnh mét bé phËn quan träng cã t¸c dông thiÕt thùc trong c¬ cÊu kinh tÕ cña mçi n­íc. Tuy nhiªn, tuú theo chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi n­íc mµ khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc cã ph¹m vi vµ møc ®é ho¹t ®éng kh¸c nhau. ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn dùa vµo häc thuyÕt kinh tÕ cña Keynes ®Ó thùc hiÖn mét hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo nÒn kinh tÕ nh»m ®iÒu tiÕt chu kú ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô c«ng céng, c¸c ngµnh thuéc lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ ®­îc coi lµ c«ng cô can thiÖp trùc tiÕp vµ chñ yÕu ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ thu nhËp, kÝch thÝch t¨ng nhu cÇu tiªu dïng, ®¶m b¶o duy tr× tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ æn ®Þnh. ë c¸c n­íc x©y dùng nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa theo m« h×nh kinh tÕ chØ huy vµ kÕ ho¹ch tËp trung ®· vËn dông häc thuyÕt M¸c - Lªnin ®Ó thùc hiÖn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt mµ Nhµ n­íc lµ ®¹i diÖn, coi ®ã lµ nÒn t¶ng kinh tÕ ®Ó xo¸ bá sù ph©n ho¸ giµu nghÌo, bÊt c«ng trong x· héi. ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, sau khi ®· tho¸t khái chÕ ®é thùc d©n kiÓu cò vµ dµnh ®­îc ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ th× sù can thiÖp trùc tiÕp cña Nhµ n­íc th«ng qua quèc h÷u ho¸ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña t­ b¶n n­íc ngoµi vµ x©y dùng c¸c c¬ së c«ng nghiÖp quèc doanh rÊt phæ biÕn. 6.2. Thùc chÊt cña cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc XÐt vÒ mÆt h×nh thøc, cæ phÇn ho¸ lµ viÖc Nhµ n­íc b¸n mét phÇn hay toµn bé gi¸ trÞ cæ phÇn cña m×nh trong xÝ nghiÖp cho c¸c ®èi t­îng, tæ chøc hoÆc c¸ nh©n trong vµ ngoµi n­íc hoÆc cho c¸n bé qu¶n lý vµ c«ng nh©n cña xÝ nghiÖp b»ng ®Êu gi¸ c«ng khai hay th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Ó h×nh thµnh c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hoÆc c¸c c«ng ty cæ phÇn. XÐt vÒ mÆt thùc chÊt, cæ phÇn ho¸ chÝnh lµ ph­¬ng thøc thùc hiÖn x· héi ho¸ së h÷u, chuyÓn h×nh th¸i kinh doanh mét chñ víi së h÷u Nhµ n­íc trong doanh nghiÖp thµnh c«ng ty cæ phÇn víi nhiÒu chñ së h÷u ®Ó t¹o ra mét m« h×nh doanh nghiÖp phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña kinh doanh hiÖn ®¹i. 6.3. Kh¶o cøu thùc tiÔn cæ phÇn ho¸ ë mét sè n­íc ®Æc tr­ng. Trªn thÕ giíi thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc sím nhÊt lµ nhãm c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn. ViÖc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ cña nhãm n­íc nµy kh«ng ph¶i lµ ®Ó xo¸ bá nh÷ng chøc n¨ng ®Æc biÖt vÒ kinh tÕ mµ chØ cã khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc míi ®¶m nhËn ®­îc mµ lµ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña khu vùc nµy. Do vËy, ChÝnh phñ mçi n­íc ®· lùa chän ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ sao cho kh«ng lµm suy yÕu vai trß khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc, mµ tr¸i l¹i, cñng cè xøng ®¸ng víi vÞ trÝ quan träng cña nã trong nÒn kinh tÕ nh»m thùc hiÖn mét lo¹t chøc n¨ng kinh tÕ vÜ m« v× lîi Ých cña toµn x· héi. 6.3.1. Kinh nghiÖm cæ phÇn ho¸ ë Liªn X«. Cïng thuéc c¸c n­íc XHCN nh­ng mang phong th¸i t­ b¶n chñ nghÜa viÖc cæ phÇn ho¸ cña Liªn X« cã thÓ lµ mét gîi ý cho cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam chóng ta. Liªn X« b¾t ®Çu cæ phÇn ho¸ n¨m 1992, b­íc khëi ®Çu lµ cæ phÇn ho¸ c¸c xÝ nghiÖp lín. C¸c xÝ nghiÖp nµy sÏ ®­îc c¶i t¹o thµnh xÝ nghiÖp cæ phÇn më. Cæ phÇn cña c¸c xÝ nghiÖp nµy ®­îc b¸n réng r·i ®Ó thu l¹i phiÕu t­ nh©n ho¸ ®· ph¸t cho nh©n d©n. ë cÊp xÝ nghiÖp, ®Ó thùc hiÖn cæ phÇn ho¸, ban gi¸m ®èc cïng víi tËp thÓ c«ng nh©n sÏ so¹n th¶o ra mét kÕ ho¹ch t­ nh©n ho¸, ph­¬ng ¸n chia quyÒn lîi cho ng­êi lao ®éng, c¸ch thøc vµ tiÕn tr×nh b¸n cæ phiÕu, cã thÓ b¸n ®Êu gi¸ cæ phiÕu khèng chÕ hoÆc c¸c nhãm cæ phiÕu kh¸c. ë cÊp Nhµ n­íc, ch­¬ng tr×nh cã nªu ra mét sè ph­¬ng ¸n ph©n chia quyÒn lîi cho ng­êi lao ®éng. Ng­êi lao ®éng ®­îc chia 25% cæ phiÕu ­u ®·i kh«ng mÊt tiÒn vµ cã quyÒn mua 10% cæ phiÕu, cã quyÒn biÓu quyÕt víi gi¸ gi¶m 30% so víi gi¸ danh nghÜa. L·nh ®¹o xÝ nghiÖp cã thÓ mua 5% tæng sè cæ phiÕu cã quyÒn biÓu quyÕt. C«ng nh©n cã thÓ mua 51% cæ phiÕu cã quyÒn biÓu quyÕt theo nh÷ng ®iÒu kiÖn do Nhµ n­íc quy ®Þnh. C«ng nh©n cã thÓ mua 20% cæ phiÕu cã quyÒn biÓu quyÕt gi¶m gi¸ 30%, vµ mét nhãm c«ng nh©n cã quyÒn mua 20% cæ phiÕu cã quyÒn biÓu quyÕt theo nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt, kh«ng gi¶m gi¸ nÕu hä kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm kh«ng ®Ó cho xÝ nghiÖp bÞ ph¸ s¶n. Ph­¬ng ¸n nµy chØ ®­îc ¸p dông víi nh÷ng xÝ nghiÖp cã quy m« trung b×nh (vèn c¬ b¶n tõ 1 ®Õn 50 triÖu róp) kh«ng ph¶i cæ phÇn ho¸ b¾t buéc. 6.3.2. Kinh nghiÖm cæ phÇn ho¸ ë Trung Quèc. Thùc tÕ cho thÊy qu¸ tr×nh t­ nh©n ho¸ ë Trung Quèc b¾t ®Çu vµo nh÷ng n¨m ®Çu thËp niªn 80. Qu¸ tr×nh nµy b¾t ®Çu tr­íc hÕt tõ nh÷ng nhËn thøc cña giíi l·nh ®¹o Trung Quèc khi cã søc Ðp c¶ bªn trong lÉn bªn ngoµi. Song cÇn nhÊn m¹nh r»ng, nh÷ng tham väng ®Ó ®¹t tíi môc tiªu cña ch­¬ng tr×nh 4 hiÖn ®¹i ho¸ ®­îc giíi l·nh ®¹o quan t©m ®Æc biÖt. Tõ ngµy 22 ®Õn 25/8/1987, t¹i Hµng Ch©u (S¬n T©y), ChÝnh phñ tæ chøc héi nghÞ th¶o luËn vÒ 3 n¨m thùc hiÖn cæ phÇn ho¸. ChØ tÝnh riªng trong 5 tØnh thµnh phè (ThÈm D­¬ng, Th­îng H¶i, B¾c Kinh, Qu¶ng Ch©u, ThiÓm T©y) ®· cã trªn 1.500 xÝ nghiÖp quèc doanh cæ phÇn ho¸ víi tæng sè vèn lªn ®Õn hµng chôc tØ nh©n d©n tÖ. Cã ®­îc kÕt qu¶ nh­ vËy Trung Quèc ®· tiÕn hµnh cæ phÇn theo h×nh thøc sau: C¬ cÊu cæ phÇn: c¬ cÊu cæ phÇn cña doanh nghiÖp bao gåm cæ phÇn Nhµ n­íc, cæ phÇn c¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n ngoµi doanh nghiÖp. ChÕ ®é cæ phÇn h÷u h¹n: vèn cæ phÇn cña c¸c xÝ nghiÖp nµy do nh÷ng xÝ nghiÖp Nhµ n­íc, tËp thÓ vµ t­ nh©n ®ãng gãp. Nh÷ng xÝ nghiÖp tham gia liªn hiÖp x· héi cæ phÇn cã thÓ dïng tµi s¶n d­íi nh÷ng h×nh th¸i kh¸c nhau nh­ tiÒn vèn, tµi s¶n cè ®Þnh ®Ó ®ãng gãp cæ phÇn. ChÕ ®é cæ phÇn hçn hîp: cæ phÇn cña c¸c xÝ nghiÖp lµ sù hçn hîp cæ phÇn trong néi bé vµ cæ phÇn ngoµi x· héi. Chóng bao gåm cæ phÇn Nhµ n­íc, cæ phÇn xÝ nghiÖp, cæ phÇn c¸c tæ chøc kinh doanh vµ cæ phÇn c¸ nh©n. + X¸c ®Þnh cæ phÇn: ViÖc x¸c ®Þnh cæ phÇn nh»m lµm râ vai trß së h÷u cña ng­êi së h÷u cæ phÇn. C¨n cø vµo vèn ®Çu t­ ®Ó chia quyÒn së h÷u cæ phÇn. Tæng sè cæ phÇn ®­îc ph©n chia lµm 4 lo¹i: cæ phÇn Nhµ n­íc, cæ phÇn xÝ nghiÖp, cæ phÇn x· héi vµ cæ phÇn c¸ nh©n. Cæ phÇn Nhµ n­íc chñ yÕu lµ chØ tµi s¶n ®­îc h×nh thµnh do ®Çu t­ cña Nhµ n­íc vµo nh÷ng xÝ nghiÖp thuéc së h÷u toµn d©n, bao gåm tµi s¶n cè ®Þnh, vèn l­u ®éng do Nhµ n­íc cÊp. Cæ phÇn xÝ nghiÖp nãi chung lµ chØ tµi s¶n ®­îc h×nh thµnh tõ lîi nhuËn ®Ó l¹i cho xÝ nghiÖp. Cæ phÇn x· héi lµ cæ phÇn mµ c¸c tÇng líp x· héi ë ngoµi xÝ nghiÖp ®· mua. Cæ phÇn c¸ nh©n mµ c¸ nh©n trong x· héi vµ nh©n d©n mua b»ng nh÷ng thu thËp c¸ nh©n tõ nguån vèn nhµn rçi cña hä. + VÒ ph©n phèi lîi nhuËn: Nh×n chung cã 3 c¸ch ph©n phèi: Lîi nhuËn h×nh thµnh tr­íc hÕt ph¶i tr¶ c¸c kho¶n vay cña ng©n hµng, sau ®ã c¨n cø vµo c¸c luËt thuÕ ®Ó nép c¸c lo¹i thuÕ cho Nhµ n­íc. PhÇn lîi nhuËn cßn l¹i ph©n phèi cho c¸c quü c¨n cø vµo sè l­îng c¸c quü vµ tØ lÖ cô thÓ cho mçi quü do Héi ®ång qu¶n trÞ quyÕt ®Þnh cã liªn quan cña Nhµ n­íc. H¹ thÊp møc thuÕ doanh thu, phÇn lîi nhuËn cßn l¹i sau khi nép thuÕ, tr¶ nî sÏ ®em ph©n bæ cho c¸c quü. Lîi nhuËn thùc hiÖn cßn l¹i cña x· héi ®­îc ph©n bæ cho c¸c quü sau khi nép thuÕ, tiÒn ph¹t (nÕu chiÕm dông vèn cña Nhµ n­íc hoÆc cña c¸c xÝ nghiÖp kh¸c), tr¶ nî vµ tr¶ l·i ng©n hµng. + Ph©n phèi lîi tøc cæ phÇn: c¬ b¶n ®Òu c¨n cø vµo tØ lÖ cæ phÇn ®Ó chia lîi tøc ®­îc h­ëng khi ho¹t ®éng kinh doanh cã l·i vµ chÞu thiÖt h¹i tæn thÊt khi bÞ thua lç. Lîi tøc ®­îc ph©n chia d­íi d¹ng mét kho¶n thu nhËp cè ®Þnh hoÆc d­íi d¹ng biÕn ®éng phô thuéc vµo khèi l­îng lîi nhuËn thu ®­îc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. + C¬ chÕ qu¶n lý DNNN: cæ phÇn ho¸ trªn c¬ së gi÷ l¹i nguyªn tr¹ng chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc. Trong c¸c c«ng ty cæ phÇn, c¸c cæ ®«ng bao gåm Nhµ n­íc, tËp thÓ vµ c¸c c¸ nh©n. §èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã quy m« lín vµ trung b×nh, Nhµ n­íc vÉn gi÷ sè cæ phÇn khèng chÕ. 6.4. Mét sè ®iÓm rót ra tõ kinh nghiÖm cæ phÇn ho¸ ë c¸c n­íc trªn thÕ giíi Kinh nghiÖm cæ phÇn ho¸ ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi nh­ ®· tr×nh bµy ë trªn ®Æc biÖt lµ Trung Quèc, mét n­íc gÇn chóng ta vÒ ®Þa lý, cã nhiÒu ®iÓm t­¬ng ®ång vÒ con ng­êi, tù nhiªn vµ x· héi, cïng thuéc nhãm c¸c n­íc XHCN, cã thÓ gîi ý mét sè vÊn ®Ò mang tÝnh kh¸i qu¸t cho qu¸ tr×nh tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ c¸c DNNN ë n­íc ta. TÝnh phæ biÕn cña qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸: Trong nh÷ng n¨m 1980, qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi së h÷u Nhµ n­íc ®· trë thµnh mét hiÖn t­îng kinh tÕ trªn toµn thÕ giíi. ChØ tÝnh tõ n¨m 1984 ®Õn n¨m 1991, trªn thÕ giíi ®· cã 250 tØ USD tµi s¶n Nhµ n­íc ®em b¸n, chØ riªng n¨m 1991 ®· chiÕm kho¶ng 50 tØ USD. Lµn sãng cæ phÇn ho¸ ®­îc khëi ®Çu tõ v­¬ng quèc Anh vµo cuèi nh÷ng n¨m 1970, sau ®ã qu¸ tr×nh nµy lÇn l­ît diÔn ra ë tÊt c¶ c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn víi nhiÒu h×nh thøc phong phó. BÞ ¶nh h­ëng bëi qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ tiªn tiÕn, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng gia nhËp vµo xu h­íng cæ phÇn ho¸ ®ang diÔn ra phæ biÕn trªn thÕ giíi. §Õn nay ®· cã h¬n 80 n­íc ®ang ph¸t triÓn víi mäi lo¹i t­ t­ëng chÝnh trÞ vµ kinh tÕ kh¸c nhau ®Òu x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ mét c¸ch tÝch cùc. NÕu qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë nhiÒu n­íc t­ b¶n vµ ®ang ph¸t triÓn nh»m vµo viÖc thu hÑp sù can thiÖp trùc tiÕp, kÐm hiÖu qu¶ cña Nhµ n­íc vµ trao l¹i quyÒn ®ã cho thÞ tr­êng vµ cho khu vùc t­ nh©n th× ®èi víi c¸c n­íc x©y dùng chñ nghÜa x· héi trªn c¬ së nÒn kinh tÕ chØ huy, d­íi chÝnh thÓ míi, vÊn ®Ò chuyÓn ®æi së h÷u Nhµ n­íc ®· trë thµnh mét thö th¸ch chñ yÕu ®èi víi cam kÕt cña Nhµ n­íc trong viÖc t¹o ra mét hÖ thèng kinh tÕ thÞ tr­êng vµ khu vùc kinh tÕ t­ nh©n mµ tr­íc ®©y nã kh«ng ®­îc phÐp tån t¹i vµ ho¹t ®éng. Sù kh¾c phôc nh÷ng hiÖn t­îng tr× trÖ trong nÒn kinh tÕ do ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc, th©m hôt ng©n s¸ch kÐo dµi vµ g¸nh nÆng nî cña Nhµ n­íc ngµy cµng t¨ng ®· buéc c¸c ChÝnh phñ cã khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc chiÕm tØ träng lín trong tæng t­ b¶n x· héi ®Òu ph¶i t×m c¸ch gi¶m bít xuèng mét tØ träng nhÊt ®Þnh trong nÒn kinh tÕ b»ng ph­¬ng ph¸p cæ phÇn ho¸. Sù gi¶m bít nµy nh»m môc ®Ých t¹o ra mét t­¬ng quan hîp lý gi÷a së h÷u Nhµ n­íc vµ së h÷u t­ nh©n, gi÷a sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc vµ cña thÞ tr­êng ®èi víi ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. Nh­ vËy, trong tiÕn tr×nh ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam kh«ng thÓ kh«ng cã néi dung c¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ trong ®ã cã vÊn ®Ò thu hÑp së h÷u Nhµ n­íc vµ h¹n chÕ sù can thiÖp trùc tiÕp cña Nhµ n­íc trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi së h÷u t­ nh©n vµ së h÷u hçn hîp coi träng h¬n vµi trß ®iÒu tiÕt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. V× vËy, tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ DNNN ë ViÖt Nam lµ mét vÊn ®Ò, mét néi dung quan träng cña c«ng cuéc ®æi míi vµ còng lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan ®Ó chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng dùa trªn nh÷ng ®éng lùc cña thÞ tr­êng vÒ vai trß ®Þnh h­íng cña Nhµ n­íc. TÝnh ®Æc thï cña qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ph¶n ¸nh nh÷ng s¾c th¸i kh¸c nhau vÒ môc tiªu, c¸ch tæ chøc, b­íc ®i vµ c¸c biÖn ph¸p cô thÓ do nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ hoµn c¶nh chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi cña mçi n­íc còng nh­ quan niÖm x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña mçi ChÝnh phñ quy ®Þnh. Quan niÖm vÒ vai trß vµ c¸c lÜnh vùc cÇn ®­îc khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc n¾m gi÷ còng nh­ h×nh thøc tæ chøc c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®Òu cã sù kh¸c nhau, do ®ã dÉn ®Õn vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nµy còng kh¸c nhau tuú thuéc ®Æc ®iÓm cña mçi n­íc. Trong ®iÒu kiÖn n­íc ta míi võa thµnh lËp thÞ tr­êng chøng kho¸n, cßn non trÎ vµ bì ngì, khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc vÉn cßn chiÕm tû träng lín th× sù vËn dông nh÷ng kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®i tr­íc cÇn ph¶i ®Æc biÖt chó ý ®Õn tÝnh ®Æc thï cña mçi n­íc ®Ó sµng läc vµ thö nghiÖm kü cµng trong ®iÒu kiÖn n­íc ta. TÝnh qu¸ tr×nh cña viÖc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ diÔn ra bao gåm nhiÒu giai ®o¹n: chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn vÒ mÆt tæ chøc, lùa chän c¸c môc tiªu, ph­¬ng ph¸p thùc hiÖn, kiÓm so¸t vµ ®iÒu chØnh. Trªn thùc tÕ kh«ng thÓ cã sù ph©n ®Þnh râ rÖt, ch¾c ch¾n gi÷a c¸c giai ®o¹n. ViÖc quan niÖm cæ phÇn ho¸ nh­ mét qu¸ tr×nh víi nhiÒu giai ®o¹n cã ý nghÜa chØ ®¹o vÒ mÆt thùc tiÔn: Nã truyÒn ®¹t mét c¸ch râ rµng vµ dÔ hiÓu nh÷ng biÖn ph¸p vµ nhiÖm vô c¬ b¶n, phøc t¹p ®Õn nh÷ng ng­êi cßn ch­a quen víi cæ phÇn ho¸. Nã cho phÐp c¸c nhµ ph©n tÝch, h¹ch ®Þnh vµ phèi hîp chÝnh s¸ch l­êng ®Þnh ®­îc nh÷ng g× sÏ x¶y ra trong giai ®o¹n tiÕp theo. Nã cho thÊy cÇn ph¶i g¹t bá nh÷ng ¶o t­ëng nãng véi muèn lµm tÊt c¶ mét lóc cña nh÷ng ng­êi cùc ®oan cÊp tiÕn vµ khuyÕn khÝch tÝnh thËn träng víi c¸c gi¶i ph¸p tr×nh tù phï hîp ®èi víi mét c«ng viÖc cßn ch­a quen víi c¸c quan chøc ChÝnh phñ. Do vËy, viÖc tiÕn hµnh cæ phÇn ._.