Cổ phần hoá Doanh nghiệp giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng lao động trong các Doanh nghiệp nhà nước hiện nay

.. Để thích ứng với cơ chế thị trường Đảng và Nhà nước đã đưa ra rất nhiều giải pháp để tháo gỡ khó khăn trong đó chủ trương lớn nhất để nâng cao tính năng động, hiệu quả của các DNNN, nâng cao khả năng cạnh tranh và thích ứng với cơ chế thị trường, thúc đẩy phát triển lực lượng sản xuất hiện đại đó là đổi mới và cổ phần hoá DNNN. Đồng thời đây là con đường tất yếu để nâng cao hiệu quả sử dụng lao động trong các doanh nghiệp. Cổ phần hóa các DNNN có ưu tiên bán cổ phiếu cho công nhân viên chức trong doanh nghiệp, làm cho người lao động trở thành chủ nhân thực sự của xí nghiệp. Đồng thời, làm cho người lao động vì lợi ích của bản thân, vì đồng vốn bỏ ra mà hết lòng, hết sức phục vụ vì sự tồn tại, phát triển của doanh nghiệp. Đây là chủ trương đúng đắn hợp lòng người, phù hợp với cơ chế thị trường. Mục đích chính của đề tài này là xem xét quá trình thực hiện cổ phần hoá ở nước ta đã giải quyết vấn đề sử dụng lao động như thế nào và chủ trương lớn của Nhà nước đề ra có phải là một giải pháp hưũ hiệu nhất đối với việc sử dụng hiệu quả lao động ở nước ta hiện nay không. Mỗi một đề tài có rất nhiều phương pháp để nghiên cứu nhưng vì khả năng và thời gian có hạn nên trong đề án này em chỉ sử dụng chủ yếu là phương pháp thu thập và tổng hợp thông tin. Nội dung của đề án được chia làm 3 chương lớn gồm: Chương I: Những lý luận chung về vấn đề cổ phần hoá DNNN - giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng lao động trong các DNNN hiện nay. Chương II: Phân tích thực trạng về việc nâng cao hiệu quả sử dụng lao động trong các DNNN đã cổ phần hóa. ChươngIII: Những giải pháp hoàn thiện trong quá trình cổ phần hoá DNNN nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng lao động . Để hoàn thành được đề án này em đã được sự giúp đỡ tận tình và chu đáo của cô TS. Vũ Hoàng Ngân. Em xin chân thành cảm ơn cô! Chương I: Những lý luận chung về vấn đề cổ phần hoá doanh nghiệp - giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng lao động trong các DNNN hiện nay I- Những khái niệm chung về cổ phần hoá doanh nghiệp 1. Cổ phần hoá DNNN. Cổ phần hoá DNNN, xét về bản chất kinh tế là quá trình chuyển đổi hình thức sở hữu một phần tài sản của Nhà nước, từ doanh nghiệp 100% sở hữu Nhà nước chuyển thành dạng sở hữu hỗn hợp trong đó Nhà nước có thể giữ một tỷ lệ nhất định. Tỷ lệ này biến động tuỳ thuộc vào vị trí của doanh nghiệp và trình độ phát triển thực tế của mỗi nước. Theo những tài liệu các nước công bố, tỷ lệ này chiếm từ 10- 70% tổng số vốn của doanh nghiệp cổ phần. Mục đính cổ phần hoá ở mỗi nước có thể khác nhau nhưng đều có chung những điểm cơ bản sau: - Thứ nhất, nâng cao hiệu quả kinh doanh trong từng doanh nghiệp và của toàn bộ nền kinh tế quốc dân. - Thứ hai, huy động thêm được nguồn vốn đầu tư kinh doanh. Qua đó, Nhà nước rút vốn để sử dụng vào các mục tiêu công cộng khác như: kết cấu hạ tầng, chương trình phát triển văn hoá, khoa học, y tế... - Thứ ba, thông qua việc mở rộng các hình thức đầu tư nước ngoài trong chương trình cổ phần hoá, mà thu hút được công nghệ, kỹ thuật mới, kinh nghiệm quản lý tiên tiến và mở rộng thị trường tiêu thụ nước ngoài. 2. Công ty cổ phần Thực chất của quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp là quá trình chuyển đổi hình thức doanh nghiệp sang hình thức công ty cổ phần. Công ty cỏ phần là một tổ chức kinh doanh có tư cách pháp nhân do một số người, một số tổ chức kinh tế xã hội tự nguyện góp vốn dưới hình thức mua cổ phiếu của công ty gọi là cổ đông. Các cổ đông chỉ chịu trách nhiệm pháp lý hữu hạn trong phần vốn góp của mình. Điều này cho phép công ty có tư cách pháp lý đầy đủ để huy động những lượng vốn lớn nằm rải rác thuộc nhiều cá nhân trong xã hội. Cơ cấu tổ chức trong công ty cổ phần đã thực hiện được việc tách biệt quyền sở hữu và quyền kinh doanh, tạo nên một hình thái xã hội hoá sở hữu của một bên là đội ngũ các nhà quản trị kinh doanh chuyên nghiệp sử dụng tư bản xã hội cho những công cuộc kinh doanh quy mô lớn. Thành phần bao gồm: đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ), hội đồng quản trị (HĐQT) do ĐHĐCĐ bầu ra, hội đồng giám đốc (HĐGĐ) do chủ tịch HĐQT bầu ra, hội đồng kiểm soát (HĐKS) do ĐHĐCĐ bầu ra. ĐHĐCĐ sáng lập thông qua điều lệ đề ra phương hướng hoạt động của công ty. Khi công ty mới thành lập yêu cầu cần có một lượng vốn nhất định. Trên cơ sở số vốn ban đầu công ty xác định số cổ phiếu và mệnh giá cổ phiếu. Các loại cổ phiếu bao gồm: + Cổ phiếu ưu đãi: là loại cổ phiếu được hưởng quyền ưu đãi đặc biệt, hưởng lợi tức cổ phần xác định trước mà không phụ thuộc vào hoạt động của công ty. + Cổ phiếu thông thường: là loại cổ phiếu được hưởng lợi tức phụ thuộc hoạt động của công ty.Người mua cổ phiếu này được hưởng một số quyền nhất định của công ty. + Cổ phiếu mới: do yêu cầu của công ty cần phát hành một số cổ phiếu mới, ưu tiên cho cổ đông trong công ty trước rồi mới đến các cổ đông ngoài công ty. + Ngoài ra, công ty cổ phần được phát hành trái khoán để huy động thêm vốn của công ty. Các cổ phiếu và trái phiếu của công ty được chuyển nhượng dễ dàng trên thị trường chứng khoán, vì thế bất kể cổ phiếu được chuyển chủ bao nhiêu lần cuộc sống của công ty vẫn tiếp tục một cánh bình thường mà không bị ảnh hưởng. Đồng thời, nhờ cơ chế này nó đã tạo nên sự di chuyển linh hoạt các luồng vốn xã hộitheo các nhu cầu và cơ hội đầu tư đa dạng của các công ty và công chúng. II. Hiệu quả sử dụng lao động và nâng cao hiệu quả sử dụng lao động 1. Hiệu quả sử dụng lao động Theo Mark: " Lao động là hoạt động có mục đích, có ý thức của con người nhằm thay đổi những vật thể của tự nhiên cho phù hợp với nhu cầu của con người". Lao động là tất yếu khách quan của đời sống xã hội. Quá trình lao động cũng đồng thời là việc sử dụng sức lao động. Đây là yếu tố năng động, quyết định trong quá trình lao động để tạo ra của cải vật chất và những tài sản vô hình khác của loài người. Hiệu quả là phạm trù phản ánh trình độ và khả năng đảm bảo thực hiện có kết quả cao những nhiệm vụ nhất định với chi phí nhỏ nhất. Về mặt lượng, hiệu quả biểu hiện mối tương quan giữa kết quả thu được và chi phí bỏ ra để thực hiện những nhiệm vụ nhất định. Kết quả thu được càng cao, chi phí bỏ ra càng thấp, hiệu quả thu được càng lớn. Về mặt chất, việc đạt được hiệu quả cao phản ánh năng lực và trình độ quản lý, đồng thời cũng đòi hỏi sự gắn bó giữa việc đạt được những mục tiêu cụ thể nào đó với việc đạt được những mục tiêu xã hội. Hiệu quả sử dụng lao động là phạn trù phản ánh trình độ và khả năng đảm bảo thực hiện có kết quả cao những nhiệm vụ về sử dụng lao động với chi phí nhỏ nhất. 2. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng lao động 2.1. Năng suất lao động Năng suất lao động là hiệu quả hoạt động có ích của con người trong một dơn vị thời gian nhất định. Để đánh giá hiệu quả sử dụng lao động sống trong việc thực hiện nhiệm vụ sản xuất kinh doanh người ta sử dụng chỉ tiêu năng suất lao động. Nó được tính toán như sau: W = Q T Trong đó: W- Mức năng suất lao động Q- Khối lượng sản phẩm (tính bằng hiện vật hoặc giá trị) T- Lượng lao động hoặc thời gian lao động. Năng suất lao động phản ánh lượng sản phẩm mà mỗi người lao động tạo ra trong một đơn vị thời gian. Nghịch đảo của nó là suất hao phí lao động. Hld = T Q Hld - Suất hao phí lao động Chỉ tiêu này phản ánh lượng lao động hao phí để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm. Theo Mark: Tăng năng suất lao động là " sự tăng lên của sức sản xuất hay năng suất của lao động, nói chung chúng ta hiểu là sự thay đổi trong cách thức lao động, một sự thay đổi làm rút ngắn thời gian lao động xã hội cần thiết để sản xuất ra một hàng hoá, sao cho số lượng lao động ít hơn mà lại có sức sản xuất ra nhiều giá trị sủ dụng hơn". Tăng năng suất lao động không phải chỉ là một hiện tượng kinh tế thông thường mà là một quy luật kinh tế chung cho mọi hình thái xã hội. Nó có ý nghĩa rất quan trong quản lý kinh tế của doanh nghiệp. Tăng năng suất lao động làm giảm giá thành sản phẩm vì tiết kiệm được chi phí về tiền lương trong một đơn vị sản phẩm. Tăng năng suất lao động làm giảm số người làm việc dẫn đến tiết kiệm được quỹ tiền lương do đó tăng tiền lương cho từng công nhân do hoàn thành vượt mức sản lượng. Nói tóm lại, tăng năng suất lao động làm giảm số người làm việc trong một dây chuyền sản xuất do vậy tăng thu nhập thu nhập cho người lao động làm việc trong một đơn vị thời gian nhất định. 2.2. Số lượng và chất lượng lao động Số lượng lao động là số người hiện tại đang làm việc trong các doanh nghiệp, tổ chức, các hộ sản xuất cá nhân và tập thể. Chất lượng lao động là chỉ tiêu phản ánh trình độ tay nghề, trình độ chuyên môn kỹ thuật của người lao động. Khi xem xét bất cứ một hiện tượng kinh tế xã hội nào ta cũng xem xét chúng trên hai góc độ là định tính và định lượng và ngay cả trong việc sử dụng hiệu quả lao động cũng vậy. Nó được thể hiện trên hai mặt đó là số lượng và chất lượng lao động. Doanh nghiệp nào mà có được nhiều lao động có chất lượng lao động cao thì doanh nghiệp đó sẽ dễ dàng hoàn thành và vượt mức được kế hoạch còn những doanh nghiệp nào mà trình độ tay nghề của người lao động thấp thì doanh nghiệp đó hoạt động sẽ không hiệu quả. Doanh nghiệp nào có số lượng lao động cao, chất lượng lao động tốt chứng tỏ doanh nghiệp đó đã thực hiện tốt việc nâng cao hiệu quả sử dụng lao động tức là tạo ra được nhiều việc làm cho người lao động, tâp trung thu hút được nhiều lao động lành nghề, có trình độ chuyên môn lỹ thuật cao đáp ứng được nhu cầu phát triển của doanh nghiệp cũng nh của toàn xã hội. 2.3. Thâm niên công tác của người lao động Thâm niên công tác là số năm mà người lao động đã làm việc và cống hiến cho doanh nghiệp. Thâm niên công tác là chỉ tiêu phản ánh khá rõ mức độ hoàn thành kế hoạch của doanh nghiệp, mưcs độ thực hiện các chính sách cho người lao động và khả năng tạo động lực, ổn định về tiền lương cho người lao động. Thâm niên công táccủa người lao động càng cao thì mức độ biến động lao động của doanh nghiệp càng ít và mức độ ổn định, mức độ gắn bó của người lao động với doanh nghiệp càng lớn. 2.4. Tỷ lệ lao động có cổ phần so với tổng số lao động trong doanh nghiệp. Lao động có cổ phần là những người lao động đã mua cổ phiếu của doanh nghiệp hay là cổ đông của doanh nghiệp. Tỷ lệ lao động có cổ phần = Số lao động có cổ phần x 100 % Tổng số lao động của doanh nghiệp Chỉ tiêu này phản ánh mức độ tham gia mua cổ phần của người lao động trong doanh nghiệp. Số lao động có cổ phần càng lớn thì tỷ lệ này càng lớn và ngược lại số lao động có cổ phần càng nhỏ thì tỷ lệ này càng nhỏ. Doanh nghiệp nào mà có tỷ lệ lao động có cổ phần cao chứng tỏ doanh nghiệp đó đã thực hiện tốt chế độ ưu tiên mua cổ phần cho người lao động trong doanh nghiệp. Còn doanh nghiệp nào mà tỷ lệ lao động có cổ phần thấp chứng tỏ doanh nghiệp đó chưa thực hiện tốt chế độ ưu tiên mua cổ phần, chưa quan tâm, tuyên truyền cho người lao động về lợi ích và quyền lợi được mua cổ phần. 2.5. Đào tạo người lao động Đào tạo là quá trình truyền đạt và lĩnh hội các tri thức và kỹ năng cần thiết để thực hiện một chuyên môn hoặc một nghề nào đó trong tương lai. Có hai hình thức đào tạo là: đào tạo công nhân kỹ thuật và đào tạo cán bộ chuyên môn. Với mỗi hình thức đào tạo lại có các kiểu đào tạo sau: - Đào tạo mới: là đào tạo được áp dụng cho những người chưa có nghề. - Đào tạo lại: là đào tạo cho những người đã có nghề song vì lý do nào đó nghề đó không còn phù hợp nữa cần đào tạo lại. - Đào tạo nâng cao trình độ lành nghề: là đào tạo nhằm bồi dưỡng nâng cao kiến thức, kinh nghiệm làm việc để người lao động có thể đảm nhiệm được những công việc phức tạp hơn. Việc đào tạo và nâng cao trình độ lành nghề cho người lao động là sự cần thiết, vì hàng năm cơ cấu sản xuất thay đổi, sản xuất ngày càng phát triển trong điều kiện chuyên môn, khoa học kỹ thuật đang phát triển mạnh mẽ, phân công lao động xã hội ngày càng sâu sắc, nhiều nghề chuyên môn cũ thay đổi, nhiều nghề chuyên môn mới ra đời. Từ đó, đòi hỏi trình độ lành nghề của người lao động phải được đào tạo và nâng cao thêm cho phù hợp với yêu cầu của sản xuất. Đây là chỉ tiêu phản ánh sự quan tâm của doanh nghiệp đến trình độ lành nghề của người lao động, đảm bảo ổn định đời sống vật chất cho người lao động, tạo sự yên tâm làm việc và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao của người lao động. 3. Nâng cao hiệu quả sử dụng lao động Nâng cao hiệu quả sử dụng lao động là việc thực hiện làm thế nào để tạo nên một kết quả lớn với chi phí nhỏ nhất. Nó được biểu hiện là: - Tăng năng suất lao động, nâng cao chất lượng sản phẩm mà người lao động tạo ra. - Tái sản xuất mở rộng sức lao động của người lao động. - Con người được sự tôn trọng và có điều kiện phát triển khả năng tiềm tàng trong họ. - Làm cho người lao động gắn bó với nơi họ làm việc. Nâng cao hiệu quả sử dụng lao động có ý nghĩa rất quan trọng. Nó là nền tảng để cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người lao động, tạo cơ sở cho việc giải quyết các nhiệm vụ xã hội và sự ổn định về chính trị xã hội của đất nước. III. Vai trò của cổ phần hoá doanh nghiệp về việc nâng cao hiệu quả sử dụng lao động Nền kinh tế nhiều thành phần, bản chất đã chứa đựng yếu tố cạnh tranh, mà trong cuộc cạnh tranh này DNNN luôn ở vào thế bất lợi. Đó là: bộ máy cồng kềnh, cơ chế quản lý lắm tầng nấc trung gian, nạn quan liêu giấy tờ còn khá phổ biến, người quản lý phần lớn sơ cứng... Tuy nhiên, vẫn còn nhiều lợi thế: vốn Nhà nước để lại thấp, mối quan hệ giữa con người thể hiện bản chất của chế độ XHCN, không có đánh đập cúp lương như chúnh ta đã thấy trong các doanh nghiệp liên doanh với nước ngoài, bình đẳng trong lao động. Các thành phần kinh tế được phát huy tất yếu dẫn đến đa dạng hoá hình thức sở hữu. Nừu để cho nó "tự phát điều tiết" thì đến một lúc nào đó, các DNNN sẽ tự "đào thải" bởi sự vươn lên của các thành phần kinh tế chiếm lĩnh thị trường như là quy luật tất yếu của nền sản xuất hàng hoá. Cho đến nay, gần 6000 DNNN, phần lớn hoạt động trong tình trạng thiếu vốn, thiếu thị trường, chưa tìm được lối thoát. Sự nhân biết những chuyển đổi khách quan ngay từ năm 1992, CP đã thí điểm cổ phần hoá 10 doanh nghiệp, năm 1996 CP đã có NĐ 28/CP về chuyển một số DNNN thành công ty cổ phần. Năm 1997-1998 có trên 300 DNNN đã cổ phần hoá. Theo báo cáo của ban đổi mới quản lý DNNN cuối năm 2000 có 600 DNNN được cổ phần hoá và năm 2001 có thêm 345 DNNN cổ phần hoá, năm 2002 có thêm 374 DNNN. Đây là chủ trương lớn để huy động vốn, chuyển dần quyền sở hưũ cho người lao động. Nó không phải là tư nhân hoá như đang tiến hành ồ ạt ở Đông Âu mà là đảm bảo cho được quyền làm chủ thực sự của người lao động, dưới hình thức góp cổ phần, mua cổ phiếu và được Nhà nước để lại một phần trong các quỹ làm vốn cổ phần. Cổ phần hoá không chỉ là chủ trương đúng đắn mà còn mang tính nhân đạo của định hướng XHCN nhằm đảm bảo cho người lao động sau khi đã có thời gian cống hiến cho doanh nghiệp có quyền được hưởng một nguồn vốn để mà làm chủ, và có quyền chuyển nhượng cho con cái hoặc bán đi khi có thị trường chứng khoán. Nền kinh tế bao cấp đã quá ăn sâu vào trong nếp nghĩ của từng người lao động. Phải đoạn tuyệt với cánh nghĩ "cha chung không ai khóc", tất cả mặc Nhà nước lo. Bởi vậy, cổ phần hoá là giải pháp lâu dài trong giai đoạn chuyển đổi nền kinh tế. Không chỉ giữ lại tài sản, mà tài sản đó phải thực sự do người lao động "tự quản" thông qua hệ thống pháp luật của Nhà nước, nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng lao động trong các doanh nghiệp. IV. Các chủ trương- chính sách cổ phần hoá DNNN 1. Mục tiêu cổ phần hoá Tháng 4/1992, Bộ tài chính trình CP 5 mục tiêu CP chỉ giữ lại 3 mục tiêu( như QĐ 202/CT ngày 8/6/1992). Ngày 7/5/1996, CP đã ban hành NĐ 28/CP, xác định 2 mục tiêu cổ phần hoá. Hai mục tiêu này nhằm giải quyết 2 vấn đề quan trọng nhất, bức bách nhất đối với các DNNN: vốn và động lực hoạt động (đối với doanh nghiệp và người lao động ). Vốn là huy động được nhiều vốn ở trong nước và nước ngoài để đáp ứng nhu cầu kinh doanh và phát triển của các DNNN và vai trò làm chủ thực sự của người lao động - phải trở thành cổ đông.(Điều 1- NĐ 28/CP) 2. Đối tượng cổ phần hoá Theo QĐ 202/CT (8/6/1992) thì các DNNN có đủ 3 điều kiện sau đây thì có thể cổ phần hoá: - Có quy mô vừa - Đang kinh doanh có lãi hoặc trước mắt đang gặp khó khăn nhưng có triển vọng sẽ hoạt động tốt - Không thuộc diện những doanh nghiệp cần phải giữ 100% vốn đầu tư của cả nước NĐ 28/CP đã sửa đổi điều kiện 2 thành " có phương án kinh doanh có hiệu quả" (Điều7) 3. Đối tượng bán cổ phần và mức khống chế QĐ 202/CT (8/6/1992) và chỉ thị 84-TTg (4/3/1993) quy định bán cổ phần cho 4 đối tượng với mức khống chế chỉ đạo trong thực tế như sau: - Cán bộ công nhân viên chức trong doanh nghiệp được mua từ 20-30% tổng giá trị doanh nghiệp). + Mỗi pháp nhân trong nước ( các tổ chức kinh tế xã hội) được mua không quá 10% ( doanh nghiệp tư nhân không phải là pháp nhân). + Mỗi cá nhân trong nước được mua không quá 5%. + Nước ngoài (cá nhân và pháp nhân) được mua không quá 30%. Riêng đối với các cá nhân và pháp nhân nước ngoài, trên thực tế là chưa bán. Những quy định trên đây là căn cứ vào thông lệ quốc tế và tình hình cụ thể của nước ta. Tuy nhiên, qua thực tế chúng ta thấy cần tăng cường mức khống chế đối với một số đối tượng (cá nhân hoặc pháp nhân) có tín nhiệm, có vốn lớn, công nghệ tiên tiến (đưa vào góp vốn), có kiến thức và kinh nghiệm quản lý tốt. Có như vậy thì sau khi cổ phần hoá doanh nghiệp mới có thể có bộ mặt mới, phong cách mới, khả năng phát triển mới,... 4. Hình thức cổ phần hoá Hình thức cổ phần hoá trước NĐ 28/CP quá đơn điệu nên ít nhiều hạn chế tốc độ cổ phần hoá (chỉ có một hình thức duy nhất là bán một phần giá trị hiện có của doanh nghiệp). NĐ 28/CP cho phép cổ phần hoá theo 3 hình thức: - Giữ nguyên giá trị hiện có của doanh nghiệp, phát hành cổ phiếu theo quy định ( NĐ 120/CP ngày 17/9/1994) nhằm thu hút thêm vốn để phát triển doanh nghiệp. - Bán một phần giá trị hiện có của doanh nghiệp ( QĐ 202/CT). - Tách một bộ phận của doanh nghiệp đủ điều kiện để cổ phần hóa. Hình thức cổ phần hoá thứ nhất có nhiều ưu điểm và Trung Quốc đã thực hiện thành công. Tuy vậy, muốn áp dụng được hình thức này doanh nghiệp cổ phần hoá phải có độ tin cậy cao được xác định do có truyền thống làm ăn nghiêm chỉnh, kinh doanh có lãi, và có phương án cổ phần hoá triển vọng và khả thi. Bởi vì, hình thức này không phải là bán "cái hiện có" (như hình thức 2) mà là bán "cái tương lai". Mà tương lai thì không dễ trông thấy và không phải ai cũng hiểu được. Tóm lại, mỗi doanh nghiệp thường có đặc điểm riêng. Do vậy, họn hình thức nào để cổ phần hoá cho thích hợp là quyền và trách nhiệm của doanh nghiệp. 5. Chính sách ưu đãi của Nhà nước đối với doanh nghiệp và người lao động 5.1. Đối với doanh nghiệp Theo QĐ 202/CT thì khi cổ phần hoá, DNNN được hưởng 2 ưu đãi chính: - Được sử dụng số dư quỹ khen thưởng và phúc lợi (bằng tiền) chia cho công nhân viên để mua cổ phiêú. - Được xét giảm thuế lợi tức 50% trong 2 năm sau khi chuyển qua công ty cổ phần nếu gặp khó khăn. Thực tế cho thấy: ưu tiên 1 phù hợp với thực tiễn nhưng ưu tiên 2 thì không hay lắm vì có chữ "xét". ở nước ta, mà xét thì dễ nảy sinh không công bằng, tiêu cực, quá lâu và quá phiền hà. Ngoài ra, còn có những bất hợp lý, hoặc không có khuyến khích khác đối với DNNN cổ phần hoá như: khi làm thủ tục chuyển quyền sở hữu tài sản từ DNNN sang công ty cổ phần phải chịu lệ phí trước bạ, không được tiếp tục xuất, nhập khẩu hàng hoá như trước, những chi phí cổ phần hoá không biết hạch toán vào đâu... Để khắc phục những bất hợp lý đó, Điều 10 NĐ 28/CP đã làm rõ ràng khi cổ phần hóa, DNNN được hưởng 6 ưu đãi: - Được sử dụng những số dư quỹ khen thưởng và phúc lợi chia cho công nhân viên để mua cổ phiếu. - Được giảm thuế lới tức 50% trong 2 năm liên tiếp. - Được tiếp tục vay vốn tại ngân hàng thương mại quốc doanh như trước. - Được tiếp tục xuất nhập khẩu hàng hoá như trước. - Được miễn lệ ph trước bạ khi chuyển quyền sở hữu tài sản từ DNNN sang công ty cổ phần. - Được hạch toán các chi phí hợp lý cà cần thiết khi cổ phần hoá vào giá trị doanh nghiệp. 5.2. Đối với người lao động Hai vấn đề đáng quan tâm và lo ngại nhất khi cổ phần hoá là việc làm và thu nhập. Khi DNNN chuyển sang công ty cổ phần rồi họ có bị thải hồi không? Thu nhập trong công ty cổ phần có bằng hoặc cao hơn trong DNNN không? Thực ra, chính phủ chỉ có thể trả lời được câu hỏi thứ nhất mà thôi. Tuy vậy, chính phủ có thể tạo điều kiện ban đầu khi ra "ở riêng" để người lao động yên tâm và có thể tăng thu nhập. Về quyền lợi, trước đây QĐ 202/CT có 2 ưu đãi đối với người lao động là: - Nhà nước bán chịu cổ phiếu không lấy lãi cho CNV, bình quân mỗi người 3 triệu đồng (người cao nhất 5 triệu đồng) trong thời gian 5 năm. - Nếu CNV bỏ tiền riêng ra mua cổ phiếu thì Nhà nước sẽ cho vay với lãi suất ưu đãi (khoảng 4%/năm) trong thời hạn 5 năm với số lượng bằng số tiền mà CNV bỏ ra mua cổ phiếu (tỷ lệ 1/1). Về ưu đãi 1: đa số các DNNN được CPH đều hoan nghênh chính sách này. Tuy vậy, cũng có yếu tố "phiền hà" vì phải vay, phải trả, luôn luôn lo lắng vì nợ. Về ưu đãi 2: có thể nói là không tồn tại được trong thức tế, hoặc tồn tại yếu ớt do sự "lôi thôi" của việc vay trả, mặt khác, nếu đã có tiền người lao động chỉ muốn "mua đứt, bán đoạn" muốn có "toàn quyền" về cổ phiếu ngay từ đầu, không muốn có sự ràng buộc nào. Nhằm khắc phục những bất lợi trên, NĐ 28/CP đã lược bỏ những chi tiết không phù hợp, đưa thêm một ưu đãi mới và có mức khống chế chặt chẽ hơn trong các ưu đãi. Cụ thể là: + Nhà nước cấp cho CNV một số cổ phiếu tuỳ theo thâm niên và chất lượng công tác cảu từng người. Người lao động được hưởng 100% cổ tức, được quyền thừa kế cho còn làm việc tại công ty cổ phần nhưng không được chuyển nhượng (mua bán) vì những cổ phiếu này thuộc sở hữu của Nhà nước. Như vậy, đây không phải là mua, nhưng cũng không phải là "cho không" mà cho "quyển sử dụng". Mức khống chế: trị giá cổ phiếu mà mỗi người được cấp không quá 6 tháng lương và tổng số cổ phiếu cấp cho CNV không quá 10% giá trị doanh nghiệp (tức 10% số lượng cổ phiếu phát hành lần đầu). + CNV được mua chịu trả chậm trong 5 năm với lãi suất 4%/năm tổng mức mua chịu không quá 15% giá trị doanh nghiệp. Những doanh nghiệp có vốn tự tích luỹ từ 40% giá trị doanh nghiệp trở lên, thì mức mua chịu được tăng lên 5% nữa, tức tối đa là 20% giá trị doanh nghiệp. Chương II: Phân tích thực trạng việc nâng cao hiệu quả sử dụng lao động trong các doanh nghiệp Nhà nước đã cổ phần hoá I. Đặc điểm của các DNNN 1. Trong nền kinh tế kế hoạch hóa Các DNNN của chúng ta đã hình thành và phát triển qua nhiều thời kỳ đổi mới cơ chế quản lý. Cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp đã khéo dài hơn 30 năm. Các xí nghiệp hoạt động trong cơ chế này chủ yếu là nhận lệnh từ trên bằng nhiều chỉ tiêu pháp lệnh của nhà nước giaơ; hoạt động sản xuất của các cơ sở theo phương thức cung cấp và giao nộp, không phải sản xuất để bán, trao đổi. Chế độ hạch toán kinh tế không được thực hiện mà là " hết tiền xin trên, hết hàng xin cấp, tổn thất không hay, lỗ lãi không chịu". Cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp đã chiếm mất quyền chủ động sản xuất kinh doanh của cơ sở,kìm hãm sản xuất phát triển, tiêu diệt động lực sản xuất, không đưa được tiến bộ KHCN vào sản xuất, máy móc thiết bị ngày càng già cỗi, rệu rã, bộ máy quản lý thụ động sơ cứng... Mâu thuẫn gay gắt trong thời kỳ này là một bên là sự can thiệp quá sâu của Nhà nước vào công việc sản xuất kinh doanh của các đơn vị kinh tế cơ sở trong điều kiện nguồn nhân lực của Nhà nước có hạn, một bên là các cơ sở đòi quyền tự chủ sản xuất kinh doanh họ muốn "bung ra", được "tháo gỡ". Trong điều kiện đó sản xuất sa sút nghiêm trọng, nhiều xí nghiệp có nguy cơ phá sản, nhất là với các xí nghiệp dùng nguyên liệu nước ngoài. Trước tình hình đó, tháng 1/1981 CP đã ban hành QĐ 25/CP về một số chủ trương biện pháp nhằm phát huy quyền chủ động sản xuất kinh doanh và quyền tự chủ về tài chính của xí nghiệp quốc doanh. QĐ 25/CP là một sự mở đầu về đổi mới cơ chế quản lý ở nước ta. Quyền chủ động của xí nghiệp được nới dần. Kế hoạch sản xuất ở cơ sở được chia làm 3 phần: phần do Nhà nước giao, phần tự cân đối và phần sản xuất phụ. Trong quá trình thực hiện QĐ 25/CP tuy có nhiều mặt tích cực song cũng bộc lộ nhiều mặt tiêu cực như: xí nghiệp làm lẫn lộn 3 phần kế hoạch theo hướng có lợi cho cá nhân, tập thể, làm thiệt hại lợi ích của Nhà nước. Các phạm trù "3 lợi ích", liên doanh, liên kết bị xuyên tạc và lợi dụng. Để vãn hồi trật tự kinh tế tháng 8/1982 CP đã có những chính sách biện pháp bổ sung bằng QĐ 146/HĐBT và đến tháng 11/1984 có NĐ 156/HĐBT về một số vấn đề cải tiến quản lý doanh nghiệp quốc doanh. NĐ 156/HĐBT vẫn chưa "gãi đúng chỗ ngứa" của các DNNN vì vẫn mang tính tập trung quan liêu bao cấp, triệt tiêu động lực kích thích người lao động phát huy khả năng thực sự của họ. Các xí nghiệp vẫn trăn trở tìm lối ra, và tiếp tục đòi quyền tự chủ của mình. 2. Trong cơ chế thị trường Năm 1986, Nhà nước ra quyết định chuyển đổi cơ chế quản lý tập trung, quan liêu, bao cấp sang cơ chế thị trường theo định hướng XHCN. Và để cải thiện tình hình của các DNNN sao cho phù hợp với thực tế, tháng 4/1986 Bộ chính trị đã có dự thảo NQ 306 và sau đó là QĐ76/HĐBT về đổi mới cơ chế quản lý các xí nghiệp quốc doanh và đã được khẳng định tại NQ III ban chấp hành trung ương và thể chế hoá tại QĐ 217/HĐBT, NĐ 50/HĐBT, NĐ98/HĐBT về đổi mới cơ chế quản lý đã thu được những thành công đáng kể. Nhờ thực hiện chế độ tự chủ sản xuất kinh doanh của cơ sở mà giải phóng được năng lực sản xuất, phát triển kinh tế hàng hoá, bước đầu tạo ra động lực sản xuất, đưa tiến bộ KHKT vào sản xuất, bước đầu tập dượt, đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý thích nghi với cơ chế thị trường. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện cơ chế quản lý mới đã xuất hiện một số mâu thuẫn khá gay gắt. Đó là: 1. Nhấn mạnh việc thực hiện quyền tự chủ sản xuất kinh doanh nhưng lại coi nhẹ, buông lỏng sự kiểm soát của Nhà nước dẫn đến thất thoát tài sản của Nhà nước . 2. Lợi ích của người lao động kể cả lao động quản lý chưa gắn chặt với hiệu quả sản xuất kinh doanh. Lợi ích của người lao động chưa thực sự trở thành động lực thúc đẩy sản xuất phát triển, quyền làm chủ của người lao động chỉ là hình thức. Xí nghiệp làm ăn thua lỗ, hoặc thiếu công ăn việc làm nhưng thu nhập của cán bộ quản lý vẫn ung dung. 3. Sự phát triển của các DNNN quá tràn lan, phân tán, nhỏ bé đã làm phân tán nguồn lực Nhà nước kể cả lực lượng vật chất và trí tuệ quản lý. Tình hình trên cho thấy kinh tế quốc doanh đã tự làm suy yếu vai trò chủ đạo của mình" gậy ông đập lưng ông". Các mâu thuẫn, các trăn trở của xí nghiệp quốc doanh bắt nguồn từ một mâu thuẫn cơ bản nhất trong cơ chế quản lý là: "một bên là Nhà nước với tư cách là chủ sở hữu với một bên là người quản lý sử dụng tài sản đó, tức là người chủ thì sở hữu cái mà họ không quản lý và sử dụng còn người quản lý thì lại sử dụng cái không phải là của họ". Lựa chọn các giải pháp cho tình huống nêu trên là một vấn đề hết sức phức tạp. ở đây DNNN đứng trước một sự lựa chọn. Hoặc là giữ nguyên số lượng, từ đó củng cố phát triển lên. Hoặc là thu hẹp số DNNN chỉ để tồn tại và phát triển trong lĩnh vực các ngành kinh tế then chốt mà Nhà nước có điều kiện tập trung làm cho nó giữ vai trò chủ đạo và đồng thời là công cụ đắc lực để Nhà nước điều tiết vĩ mô nền kinh tế . Tuy nhiên, dựa vào tình hình đặc điểm kinh tế xã hội của nước ta cũng như tình hình của các DNNN thì giải pháp thứ hai là khả quan hơn. Một trong những hình thức chuyển đổi sở hữu là cổ phần hoá DNNN, một giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng lao động trong các DNNN hiện nay. II. Thực trạng việc nâng cao hiệu quả sử dụng lao động trong các DNNN đã cổ phần hoá Chủ trương cổ phần hoá DNNN ở Việt Nam lần đầu tiên được nêu tại Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 Ban chấp hành trung ương khoá VII( tháng 11/1991) cho đến nay đã trải qua hai giai đoạn chính là: - Giai đoạn thí điểm (1992-1995) - Giai đoạn mở rộng thêm (1996 đến nay) Qua hai giai đoạn trên chúng ta đã thu được rất nhiều lợi ích cũng như những mặt còn tồn tải trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng lao động của các DNNN đã cổ phần hoá. 1. Những lợi ích đã đạt được 1.1. Cổ phần hoá DNNN làm tăng thu nhập của người lao động Thực tế cho thấy, cổ phần hoá có tác động rất lớn đến tăng tiền lương, thu nhập của người lao động nhờ các doanh nghiệp đã cổ phần hoá thực hiện các biện pháp kinh tế, tổ chức, công nghệ, quản lý để tăng năng suất lao động và nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp. Điều này được thể hiện rất rõ khi xem xét động thái tiền lương của người lao động trong DNNN đã cổ phần hoá. Trên toàn bộ mẫu điều tra 497 lao động (nữ 271 người) tiền lương bình quân của một lao động /tháng là 773 nghìn đồng( nữ 730 nghìn đồng) và năm 1990 là 880 nghìn đồng ( nữ 852 nghìn đồng). Như vậy so với trước cổ phần hoá tiền lương bình quân/tháng của một lao động năm 1999 tăng 13,8% (nữ tăng 15,13%). Biểu: Tiền lương bình quân/tháng của một lao động trước và sau CPH Đơn vị : nghìn đồng Trước cổ phần hoá Năm 1999 Động thái tiền lương 1999 với trước cổ phần hoá (%) Chung Nữ Chung Nữ Chung Nữ 1.Chung 773 740 880 852 13,80 15,13 2.Địa phương Hà nội 598 587 654 643 9,36 18,22 Hải phòng 696 659 799 766 14,36 15,39 Nam định 513 403 517 475 0,78 17,86 Vinh 553 422 603 434 9,04 2,84 Đà nẵng 761 625 937 808 23,12 29,28 TPHCM 228 1271 1455 1482 18,48 16,60 Bình định 403 399 507 523 25,80 31,07 3.Nhóm tuổi Dưới 24 585 641 602 691 1,17 7,80 24-40 752 724 864 801 14,89 10,63 41-50 817 764 928 929 13,58 21,59 51-55 757 877 829 1052 9,51 19,95 Trên 55 600 - 633 - 5,50 - 4.CMKT Không CMKT 664 632 810 768 21,98 21,51 CNKT,sơ cấp 727 758 839 890 15,40 17,41 Trung cấp 789 688 873 737 10,64 6,21 CĐ,Đh trở lên 879 807 990 950 12,62 17,70 Từ biểu trên ta thấy tiền lương bình quân/tháng của một lao động được phân chia dựa trên 3 chỉ tiêu: địa phương, nhóm tuổi, chuyên môn kỹ thuật. Nhìn chung, tiền lương của lao động nữ và lao động nam không._.