Cơ hội, thách thức và giải pháp đối với đầu tư nước ngoài vào Việt Nam sau khi hội nhập WTO

1.943 USD/năm. Theo số liệu của Ngân hàng thế giới, từ khi gia nhập WTO, bình quân đóng góp của Trung Quốc đối với tăng trưởng kinh tế của thế giới là 13%/năm. Phát triển kinh tế của Trung Quốc đã trở thành trụ cột quan trọng và lực lượng lôi kéo kinh tế toàn cầu phát triển Đầu tư quốc tế là một hình thức của di chuyển quốc tế về vốn, trong đó vốn được di chuyển từ quốc gia này sang quốc gia khác để thực hiện một hay hoặc một số dự án đầu tư nhằm đem lại lợi ích cho các bên tham gia. Thực chất của việc đầu tư quốc tế là sự vận động của tiền tệ và tài sản giữa các quốc gia nhằm điều chỉnh tỷ lệ giữa các yếu tố sản xuất tạo điều kiện cho nền kinh tế các quốc gia phát triển, góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế toàn cầu nói chung. Từ thực tế này, một loạt vấn đề mới đặt ra trong chính sách thương mại và đầu tư. Trong đó, có đối sách với mỗi quốc gia, mỗi dân tộc trong xu thế thời đại, hoặc tham gia vào tiến trình toàn cầu hoá hay đứng ngoài tiến trình ấy. Tham gia vào tiến trình toàn cầu hoá, tiến cùng vào thời đại tuy thách thức là rất lớn, nhưng cơ hội cũng rất nhiều. Không tham gia vào tiến trình ấy, trở thành người ngoài cuộc sẽ bị phân biệt đối xử trong tiếp cận về thị trương hàng hoá, dịch vụ và đầu tư, sẽ rất khó khăn trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo công nghiệp hoá, hiện đại hoá, nhất là bối cảnh thế giới đang diễn ra cuộc cách mạng kỹ thuật công nghệ lần thứ 3; và từ đó, dẫn tới làn sóng chuyển dịch cơ cấu kinh tế lần thứ 3. Mà sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở mỗi nước sẽ dẫn đến sự dịch chuyển cơ cấu kinh tế giữa các nước. Điều quan trọng nữa là quốc gia nào không tham gia vào tiến trình này, quốc gia đó sẽ không có địa vị bình đẳng trong việc bản thảo và xây dựng định chế của nền thương mại thế giới, không có điều kiện để đấu tranh bảo vệ quyền lợi của mình. Nhận thức được tình hình đó, nhiều nước, kể cả các nước trước đây vẫn thực hiện chính sách bảo hộ mậu dịch nghiêm ngặt đã tiến hành cải cách kinh tế, mở cửa đối với bên ngoài, tham gia vào quá trình toàn cầu hoá. Nhờ đó kinh tế các nước này liên tục tăng trưởng với tốc độ cao. Việt Nam đã chính thức gia nhập tổ chức thương mại thế giới ( WTO). Điều gì đã diễn ra khi chúng ta tham gia Tổ chức thương mại có quy mô toàn cầu này. Đâu là cơ hội mà chúng ta có thể và cần phải tận dụng. Những thách thức nào mà chúng ta phải nhận biết để vượt qua. Và để tận dụng cơ hội, vượt qua thách thức chúng ta phải làm gì. Cơ hội tự nó không biến thành lực lượng vật chất trên thị trường mà tuỳ thuộc vào khả năng tận dụng cơ hội của chúng ta. Thách thức tuy là sức ép trực tiếp nhưng tác động của nó đến đâu còn tuỳ thuộc vào khả năng tận dụng cơ hội, tuỳ thuộc vào nỗ lực vươn lên của chúng ta. Cơ hội và thách thức không phải “ nhất thành bất biến” mà luôn vận động, chuyển hoá và thách thức đối với ngành này là cơ hội cho ngành khác phát triển. Tận dụng cơ hội sẽ tạo ra thế và lực mới để vượt qua và đẩy lùi thách thức, tạo ra cơ hội mới lớn hơn. Ngược lại, không tận dụng được cơ hội, thách thức sẽ lấn át, cơ hội sẽ mất đi, thách thức sẽ chuyển thành những khó khăn dài hạn rất khó khắc phục. Sau một thời gian thực hiện, đầu tư nước ngoài đã có những đóng góp đáng kể cho sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, trong đó phải kể tới những đóng góp làm tăng xuất khẩu, tạo việc làm, tăng thu nhập, nâng cao trình độ sản xuất, phát triển cơ sở hạ tầng. Cho đến nay, môi trường đầu tư nước ngoài tại Việt Nam đã có nhiều bước cải thiện, tuy nhiên vẫn cần có những mặt tồn tại cần khắc phục bằng những biện pháp cụ thể, phù hợp trong thời gian tới. Nếu làm tốt những điều đó, Việt Nam có thể tăng cường thu hút đầu tư nước ngoài và tiến tới tiến hành đầu tư ra nước ngoài một cách có hiệu quả. Do đó đề tài: Cơ hội, thách thức và giải pháp đối với đầu tư nước ngoài vào Việt Nam sau khi gia nhập WTO là một đề tài mang tính chất thời sự, phản ánh tính chất quan trọng của vấn đề đầu tư quốc tế tại Việt Nam hiện nay và tương lai. Trong quá trình thực hiện đề tài tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ quý báu của PGS.TS Nguyễn Thường Lạng và các bạn đồng môn lớp Cao học 17A đã giúp tôi hoàn thành đề tài này. CHƯƠNG I: ĐẶT VẤN ĐỀ CHUNG 1.Tiếp cận vấn đề nghiên cứu 1.1.Các khái niệm cơ bản Đầu tư quốc tế: là một hình thức di chuyển quốc tế về vốn, từ quốc gia này sang quốc gia khác, để thực hiện một hoặc một số dự án đầu tư nhằm đem lại lợi ích cho các bên tham gia. Đầu tư quốc tế được thực hiện với nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có thể tổng kết một số nguyên nhân sau: Thứ nhất, do sự mất cân đối về các yếu tố sản xuất giữa các quốc gia nên có sự chênh lệch về giá cả giữa các yếu tố. Đầu tư quốc tế được thực hiện nhằm đạt được lợi ích từ sự chênh lệch đó. Thứ hai, do sự gặp gỡ về lợi ích của các bên tham gia, cụ thể là: Đối với bên có vốn đầu tư: cần tìm nơi đầu tư có lợi, cần tránh hàng rào bảo hộ mậu dịch cũng như sự kiểm soát hải quan trong buôn bán quốc tế, cần khuyếch trương thị trường, uy tín, tăng cường vị thế và mở rộng quy mô kinh doanh. Đối với bên tiếp nhận vốn đầu tư: Do thiếu vốn tích lũy, do nhu cầu tăng trưởng nhanh, nhu cầu đổi mới kỹ thuật, công nghệ và tiếp nhận kinh nghiệm quản lý tiên tiến để khai thác có hiệu quả các nguồn tài nguyên và tạo việc làm cho lao động trong nước. Đặc biệt, đối với các nước đang phát triển, thực hiện tiếp nhận đầu tư quốc tế còn nhằm mục đích chuyển dịch cơ cấu kinh tế, xây dựng các khu công nghiệp và khu công nghệ cao, góp phần thực hiện công cuộc công nghiệp hóa đất nước. Thứ ba, trong nhiều trường hợp, đầu tư quốc tế còn góp phần giải quyết các nhiệm vụ đặc biệt như xây dựng các công trình có quy mô vượt ra ngoài phạm vi biên giới quốc gia, đòi hỏi phải có sự phối hợp của nhiều quốc gia. 1.2.Tác động của đầu tư quốc tế. Thực tế cho thấy rằng, đầu tư quốc tế có những tác động mang tính hai mặt (tác động tích cực và tác động tiêu cực) cả đối với nước chủ đầu tư ( nước chủ nhà ) và nước tiếp nhận đầu tư ( nước sở tại). 1.2.1.Đối với nước chủ đầu tư. * Tác động tích cực: + Khắc phục được xu hướng giảm sút lợi nhuận trong nước, có điều kiện thu được lợi nhuận cao hơn cho chủ đầu tư do tìm được môi trường đầu tư thuận lợi hơn. + Là biện pháp vượt qua hàng rào bảo hộ mậu dịch nhằm mở rộng thị trường; tận dụng triệt để những ưu ái của nước nhận đầu tư. + Khuyếch trương được sản phẩm, danh tiếng, tạo lập uy tín và tăng cường vị thế của họ trên thị trường thế giới. + Khai thác được yếu tố đầu vào sản xuất với chi phí thấp hơn so với đầu tư trong nước. * Tác động tiêu cực: + Nếu chiến lược, chính sách không phù hợp thì các nhà kinh doanh không muốn kinh doanh trong nước, mà chỉ lao ra nước ngoài kinh doanh, do đó quốc gia có nguy cơ tụt hậu; - Dẫn đến làm giảm việc làm ở nước chủ đầu tư. Có thể xảy ra hiện tượng chảy máu chất xám trong quá trình chuyển giao công nghệ; Chủ đầu tư có thể gặp rủi ro lớn nếu không hiểu rõ về môi trường đầu tư …. 1.2.2.Đối với nước tiếp nhận đầu tư. * Tác động tích cực + Góp phần giải quyết khó khăn do thiếu vốn. + Tạo việc làm, tăng thu nhập cho lao động trong nước. + Học tập kinh nghiệm quản lý, tác phong làm việc tiên tiến, tiếp nhận công nghệ hiện đại từ nước chủ đầu tư. + Tạo điều kiện để khai thác các nguồn tài nguyên một cách có hiệu quả. + Giúp cho việc xây dựng các khu công nghiệp, khu công nghệ cao nhằm hỗ trợ cho quá trình công nghiệp hoá, chuyển dịch cơ cấu kinh tế. * Tác động tiêu cực + Có thể dẫn tới tình trạng khai thác tài nguyên thái quá dẫn đến ô nhiễm môi trường; + Gây ra sự phân hoá, tăng khoảng cách phát triển giữa các vùng và giữa các tâng lớp dân cư. + Có thể làm tăng các vấn đề về tệ nạn xã hội, bệnh tật; + Có thể bị ảnh hưởng hoặc lệ thuộc vào những yêu cầu từ phía chủ đầu tư. Từ nội dung trên đã hệ thống những nguyên nhân và tác động mang tính thực tiễn của đầu tư quốc tế. Bên cạnh đó thông qua nhiều công trình nghiên cứu, các nhà kinh tế đã đưa ra những quan điểm khác nhau làm cơ sở lý luận để giải thích cho động cơ thực hiện đầu tư quốc tế ở các quốc gia.Các lý thiếu tiêu biểu đó là: Lý thuyết lợi ích cận biên, lý thuyêt về chu kỳ sống quốc tế của sản phẩm, lý thuyết về quyền lực thị trường, lý thuyết về tính không hoàn hảo của thị trường và lý thuyết chiết trung… Mỗi lý thuyết đều có những thành công và hạn chế nhất định, nhưng các lý thuyết này đều tập trung lý giải cho những động cơ thực sự của đầu tư quốc tế. 1.3. Đầu tư nước ngoài và đặc điểm đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Hoạt động cơ bản của hợp tác đầu tư nước ngoài là nhận các nguồn vốn, ngày nay thường được quy về các loại tư bản tài chính, tư bản tri thức, tư bản mạo hiểm, tư bản xã hội (hai yếu tố quan trọng nhất là hợp tác và lòng tin) cùng các loại tư bản khác trong các dạng tài sản hữu hình và tài sản vô hình từ nước ngoài hoặc đưa vốn ra nước ngoài để sản xuất kinh doanh, dịch vụ... Đầu tư có 2 hình thức là đầu tư gián tiếp và đầu tư trực tiếp. Xét về mọi mặt thì đầu tư trực tiếp có vai trò quan trọng đặc biệt, trước hết đó là những đóng góp to lớn và việc phát triển kinh tế, cung cấp cho nước chủ nhà vốn, công nghệ và kỹ năng quản lý hiện đại. Mục đích chính của các doanh nghiệp - nhà đầu tư thương là làm ra lợi nhuận càng nhiều càng tốt. Để hoàn thành mục đích này, họ luôn luôn tìm kiếm cơ hội mở rộng thị trường cho hàng hóa của mình và làm giảm giá thành 1.3.1. Đầu tư gián tiếp. Khái niệm: Đầu tư gián tiếp nước ngoài là một loại hình di chuyển vốn giữa các quốc gia, trong đó người chủ sở hữu vốn không trực tiếp quản lý và điều hành các hoạt động sử dụng vốn. Nói cách khác, đầu tư gián tiếp nước ngoài là một loại hình đầu tư quốc tế mà quyền sở hữu tách rời quyền sử dụng đối với một tài sản đầu tư. Chủ đầu tư nước ngoài có thể đầu tư dưới hình thức cho vay và hưởng lãi suất hoặc đầu tư mua cổ phiếu, trái phiếu và hưởng lợi tức. 1.3.1.1. Đặc điểm và hình thức của đầu tư gián tiếp. Nguồn vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài được cung cấp bởi các Chính phủ, các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ (NGO) và tư nhân. Nếu là vố của các tổ chức quốc tế thì thường có khối lượng lớn và kèm theo là các điều kiện ưu đãi về lãi suất và thời gian ( gồm thời gian ân hạn và thời gian trả nợ). Ngoài ra, nó còn gắn liền với các yêu cầu mang sắc thái chính trị của các tổ chức quốc tế. Nếu là vốn đầu tư của tư nhân thì được thực hiện thông qua việc mua cổ phiếu, trái phiếu và bị khống chế ở mức dưới 10 – 25% vốn pháp định hoặc tuỳ theo luật đầu tư của từng nước quy định. Chủ đầu tư sẽ được hưởng lợi tức cổ phần và giá trị của lợi tức thu được sẽ phụ thuộc vào hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp. - Chủ đầu tư nước ngoài không trực tiếp tham gia điều hành hoạt động của đối tượng đầu tư. - Chủ đầu tư nước ngoài thu được lợi nhuận thông qua lãi suất cho vay hoặc lợi tức cổ phần. Đầu tư gián tiếp nước ngoài được thực hiện từ nhiều nguồn khác nhau, dưới các hình thức sau: Viện trợ có hoàn lại và viện trợ không hoàn lại, vay ưu đãi hoặc không ưu đãi, mua cổ phiếu hoặc trái phiếu. Ngoài các hình thức trên, nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ODA cũng có thể được coi là một bộ phận quan trọng của đầu tư gián tiếp nước ngoài. * Hỗ trợ phát triển chính thức ODA là hoạt động hợp tác phát triển Nhà nước hoặc chính phủ một nước với các Chính phủ nước ngoài, các tổ chức liên chính phủ hoặc liên quốc gia. - Các hình thức của ODA bao gồm: ODA không hoàn lại ODA cho vay ưu đãi ( tín dụng ưu đãi) ODA hỗn hợp Ngoài ra còn có các khoản vay từ các tổ chức tài chính quốc tế có thành tố hỗ trợ dưới 25% như IMF, Ngân hàng tái thiết phát triển quốc tế (IBRD) thuộc WB, quỹ nguồn vốn thông thường ( OCR) thuộc ADB. - Các phương thức cung cấp ODA Hỗ trợ cán cân thanh toán và ngân sách. Hỗ trợ chương trình. Hỗ trợ dự án. - Các lĩnh vực ưu tiên sử dụng ODA thường là các dự án về xoá đói giảm nghèo, y tế, môi trường, vấn đề xã hội, giáo dục, cơ sở hạ tầng, năng lượng, hỗ trợ cán cân thanh toán và một số lĩnh vực khác theo quyết định của Thủ tướng chính phủ. 1.3.1.2. Lợi thế và bất lợi của đầu tư gián tiếp nước ngoài. Lợi thế. - Bên tiếp nhận vốn đầu tư hoàn toàn chủ động trong việc sử dụng vốn, do đó vốn đầu tư được phân bổ hợp lý cho các vùng, các ngành, các lĩnh vực. - Doanh nghiệp có khả năng phân tán rủi ro kinh doanh trong những người mua cổ phiếu, trái phiếu. - Chủ đầu tư nước ngoài ít chịu rủi ro vì lợi nhuận thu được luôn theo một tỷ lệ lãi suất cố định. Bất lợi - Hạn chế khả năng thu hút vốn đầu tư vì chủ đầu tư nước ngoài bị khống chế ở mức độ góp vốn tối đa. - Đầu tư gián tiếp nước ngoài hạn chế khả năng tiếp thu công nghệ, kỹ thuật hiện đại và kinh nghiệm quản lý tiên tiến từ các chủ đầu tư nước ngoài. - Phạm vi đầu tư bị hạn chế do chủ đầu tư nước ngoài chỉ đầu tư và các doanh nghiệp có triển vọng kinh doanh. - Hiệu quả sử dụng vốn không cao ở các nước tiếp nhận vốn đầu tư và thường dẫn đến tình trạng nợ nước ngoài, có nước còn rơi vào tình trạng không còn khả năng trả nợ. - Các nước tiếp nhận vốn đầu tư dễ bị các chủ đầu tư nước ngoài trói buộc vào vòng ảnh hưởng chính trị của họ. 1.4. Đầu tư trực tiếp nước ngoài. Khái niệm: Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI): là một loại hình của đầu tư quốc tế, trong đó người sở hữu vốn đồng thời là người trực tiếp quản lý và điều hành hoạt động sử dụng vốn. Về thực chất, FDI là sự đầu tư của các công ty nhằm xây dựng các cơ sở, chi nhánh ở nước ngoài và làm chủ toàn bộ hay từng phần cơ sở đó. 1.4.1. Đặc điểm của đầu tư trực tiếp nước ngoài Các chủ đầu tư nước ngoài phải đóng góp một số tối thiểu vào vốn pháp định, tùy theo luật doanh nghiệp của mỗi nước. Quyền quản lý, điều hành đối tượng đầu tư tùy thuộc vào mức độ góp vốn của chủ đầu tư. Nếu góp 100% vốn thì đối tượng đầu tư hoàn toàn do chủ đầu tư nước ngoài điều hành và quản lý. Lợi nhuận từ hoạt động đầu tư phụ thuộc vào kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh và được phân chia theo tỷ lệ góp vốn trong vốn pháp định. Đầu tư trực tiếp nước ngoài được xây dựng thông qua việc xây dựng doanh nghiệp mới, mua lại toàn bộ hay từng phần doanh nghiệp đang hoạt động hoặc mua cổ phiếu để thôn tính hay sáp nhập các doanh nghiệp với nhau. 1.4.2. Các hình thức của đầu tư trực tiếp nước ngoài Trong thực tiễn, đầu tư trực tiếp nước ngoài được thực hiện theo nhiều hình thức khác nhau, trong đó những hình thức được áp dụng phổ biến bao gồm: - Hợp tác kinh doanh trên cơ sở hợp đồng hợp tác kinh doanh. Hợp đồng hợp tác kinh doanh là văn bản ký kết giữa hai hoặc nhiều bên (gọi tắt là các bên hợp doanh) quy định trách nhiệm và phân chia kết quả kinh doanh cho mỗi bên để tiến hành đầu tư kinh doanh ở nước chủ nhà mà không thành lập pháp nhân. Hình thức này có các đặc trưng sau: + Các bên cùng nhau hợp tác kinh doanh trên cơ sở phân định trách nhiệm, quyền lợi và nghĩa vụ rõ ràng. + Không thành lập pháp nhân mới + Mỗi bên làm nghĩa vụ tài chính đối với nước chủ nhà theo những quy định riêng Hình thức này khá phổ biến ở các nước đang phát triển và cũng được áp dụng ở nước ta. - Doanh nghiệp liên doanh. Doanh nghiệp liên doanh là doanh nghiệp được thành lập tại nước chủ nhà trên cơ sở hợp đồng liên doanh ký giữa bên hoặc các bên chủ nhà với bên hoặc các bên nước ngoài để đầu tư kinh doanh tại nước chủ nhà. Hình thức này có các đặc trưng: + Hình thành dạng công ty TNHH, có tư cách pháp nhân theo pháp luật của nước chủ nhà + Mỗi bên liên doanh chịu trách nhiệm với bên kia, với doanh nghiệp liên doanh trong phạm vi phần vốn góp của mình vào vốn pháp định. - Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài. Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài là doanh nghiệp thuộc sở hữu của đầu tư nước ngoài, do nhà đầu tư nước ngoài thành lập tại nước chủ nhà, tự quản lý và tự chịu trách nhiệm về kết quả kinh doanh. Hình thức này có các đặc trưng: + Hình thành dạng công ty TNHH, có tư cách pháp nhân tuân theo pháp luật của nước chủ nhà. + Sở hữu hoàn toàn của nước ngoài. + Chủ đầu tư nước ngoài tự quản lý và tự chịu trách nhiệm về kết quả kinh doanh. Tùy vào điều kiện cụ thể của từng quốc gia, các hình thức đầu tư trên được áp dụng ở mức độ khác nhau. Bên cạnh đó, để tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư, chính phủ nước sở tại còn lập ra các khu ưu đãi đầu tư trong lãnh thổ nước mình như: Khu chế xuất, khu công nghiệp tập trung, khu công nghiệp cao và đặc khu kinh tế, đồng thời còn áp dụng các hợp đồng xây dựng – kinh doanh – chuyển giao (B.O.T), xây dựng – chuyển giao – kinh doanh (B.O.T) và xây dựng chuyển giao (B.T) 1.4.3 Lợi thế và bất lợi của đầu tư trực tiếp nước ngoài Lợi thế: Đối với nước chủ đầu tư: Chủ đầu tư có khả năng kiểm soát hoạt động sử dụng vốn đầu tư và có thể đưa ra những quyết định có lợi nhất cho họ. Do đó, vốn đầu tư thường được sử dụng có hiệu quả cao. Giúp chủ đầu tư nước ngoài tránh được hàng rào bảo hộ mậu dịch và chiếm lĩnh thị trường nước sở tại Chủ đầu tư nước ngoài có thể giảm chi phí, hạ giá thành sản phẩm do khai thác được nguồn nguyên liệu và lao động với giá cả thấp của nước sở tại. Vì vậy, thông qua thực hiện đầu tư trực tiếp nước ngoài, chủ đầu tư có thể nâng cao được khả năng cạnh tranh của họ trên thị trường thế giới. Đối với nước tiếp nhận đầu tư Đầu tư trực tiếp nước ngoài tạo cho nước tiếp nhận đầu tư cơ hội tiếp thu kỹ thuật và công nghệ hiện đại, kinh nghiệm quản lý và tác phong làm việc tiên tiến của nước ngoài. Nước tiếp nhận đầu tư có thể khai thác một cách có hiệu quả nguồn lao động, nguồn tài nguyên thiên nhiên và nguồn vốn trong nước, từ đó góp phần mở rộng tích lũy và nâng cao tốc độ tăng trưởng kinh tế. Bất lợi: Đối với nước chủ đầu tư: Chủ đầu tư có thể gặp rủi ro cao nếu không hiểu rõ môi trường đầu tư của nước sở tại. Có thể xảy ra tình trạng chảy máu chất xám nếu chủ đầu tư nước ngoài để mất bản quyền sở hữu công nghệ, bí quyết sản xuất trong quá trình chuyển giao Đối với nước tiếp nhận đầu tư: Nước tiếp nhận đầu tư khó chủ động trong việc bố trí cơ cấu đầu tư theo ngành và theo vùng lãnh thổ. Nếu nước nhận đầu tư không có một quy hoạch đầu tư cụ thể và khoa học sẽ dẫn đến hiện tượng đầu tư tràn lan kém hiệu quả, tài nguyên thiên nhiên bị khai thác quá mức và nạn ô nhiễm môi trường trầm trọng. Nếu nước tiếp nhận đầu tư không thẩm định kỹ các dự án sẽ dẫn đến sự du nhập của các công nghệ lạc hậu, công nghệ gây ô nhiễm môi trường với giá đắt làm thiệt hại lợi ích của nước sở tại. 1.5. Một số vấn đề chung về luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam Năm 1977, chính phủ Việt Nam đã ban hành “Điều lệ về đầu tư nước ngoài tại nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Trên cơ sở những đổi mới tư duy kinh tế, cho đến nay “Luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam” đã được sửa đổi bổ sung và ban hành mới 4 lần. Tháng 11 năm 2005 Quốc hội đã thông qua Luật đầu tư, đây là luật điều chỉnh chung thống nhất cả hoạt động đầu tư trong nước và hoạt động đầu tư nước ngoài. Bên cạnh đó, chính phủ và các cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan còn ban hành hệ thống các văn bản dưới luật nhằm quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành luật đầu tư nước ngoài tại Việt nam. Luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam có tư tưởng chủ đạo là tạo nên khung cảnh pháp lý thuận lợi và bình đẳng cho môi trường đầu tư tại Việt Nam, vừa tạo nên sự hấp dẫn, vừa bảo vệ lợi ích của đất nước và phù hợp với thông lệ quốc tế. Theo quy định của luật hiện hành, đối tượng đầu tư tại Việt Nam là các doanh nghiệp, các cá nhân người nước ngoài, người Việt nam định cư tại nước ngoài có đủ năng lực pháp lý được phép tham gia liên doanh với bên Việt Nam thuộc mọi thành phần kinh tế, kể cả doanh nghiệp tư nhân để thực hiện dự án đầu tư tại Việt Nam. Các dự án FDI được phép triển khai trong hầu hết các ngành kinh tế của Việt Nam, kể cả trong các ngành y tế và đào tạo. Trong đó có sự khuyến khích và ưu đãi đối với những dự án đầu tư vào các chương trình kinh tế lớn, sử dụng nhiều lao động, công nghệ cao và xây dựng cơ sở hạ tầng. 1.6.Mục đích, phạm vi và phương pháp nghiên cứu. Trong nền kinh tế thị trường, dòng vốn luôn chuyển từ kênh đầu tư này sang kênh đầu tư khác theo sức hút của tỷ suất lợi nhuận; các kênh đầu tư cũng ngày càng phong phú, từ hàng hoá, dịch vụ thông thường đến bất động sản….Đồng tiền để yên là đồng tiền “chết”, đồng tiền phải đưa vào đầu tư để “tiền đẻ ra tiền” mới là đồng tiền sống; nhưng nếu chọn nhầm kênh đầu tư thì đồng tiền còn “chết” hơn cả đồng tiền để yên Trong nội dung đề tài, mục đích chính của đề tài nêu lên các cơ hội, thách thức và giải pháp đối với đầu tư nước ngoài vào Việt Nam trong phạm vi sau khi Việt Nam gia nhập WTO. Qua đó nâng cao nhận thức của bản thân về môn học và trang bị cho cá nhân một cách nhìn tổng quan về kinh tế quốc tế nói chung. Tình hình đầu tư quốc tế - đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, mạnh dạn nêu lý thuyết Cảnh báo sớm kinh tế và dự báo tình hình FDI tại của nước ta trong thời gian tới. Phương pháp nghiên cứu dựa trên phương pháp thống kê mô tả kết hợp với nghiên cứu tài liệu có được thông qua sưu tầm, tìm tòi và nhận thức của bản thân về đề tài nghiên cứu. CHƯƠNG II. CƠ HỘI VÀ THỰC TRẠNG CỦA VIỆT NAM VỀ ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI 2.1.Cỏ hội và thách thức đối với Việt Nam sau khi gia nhập WTO và tiếp nhận đầu tư nước ngoài Cơ hội và thách thức của Việt Nam khi gia nhập WTO. Hội nhập kinh tế quốc tế và gia nhập WTO đã mang lại cho nền kinh tế Việt Nam nhiều cơ hội và không ít thách thức. Những cơ hội mà việc gia nhập WTO đem lại cho Việt Nam có thể khái quát như sau: - Mở rộng thị trường và tăng cường xuất khẩu: Việt Nam đã có cơ hội mở rộng thị trường và đẩy mạnh xuất khẩu những mặt hàng mà mình có tiềm năng, đặc biệt trong các lĩnh vực hàng nông sản và dệt may. Hàng hóa và dịch vụ Việt Nam đã được đối xử bình đẳng trên thị trường của tất cả các thành viên WTO (theo nguyên tắc MFN), tránh được những bất lợi trong các hiệp định thương mại song phương gắn với những điều kiện phi thương mại như tiêu chuẩn lao động, yêu cầu về môi trường… - Hàng hóa và dịch vụ Việt Nam được đối xử bình đẳng. - Hệ thống chính sách minh bạch, ổn định đã giúp tăng cường thu hút đầu tư nước ngoài, tạo môi trường thuận lợi cho đầu tư trong nước và nước ngoài. Cải cách các chính sách liên quan đến đầu tư theo hướng giảm thiểu các rào cản trái với quy định của WTO, bãi bỏ sự phân biệt đối xử theo MFN và NT, các nhà đầu tư đã yên tâm hơn khi tiến hành đầu tư vào thị trường tiêu thụ rộng. Việt Nam đã nhận được nhiều sự hỗ trợ về tài chính, tín dụng và viện trợ không hoàn lại của các tổ chức và các chính phủ nước ngoài. Việc thực hiện những cam kết về mở của thị trường dịch vụ chắc chắn cũng đã kéo theo một làn sóng đầu tư nước ngoài vào nhiều ngành kinh tế dịch vụ. Đầu tư nước ngoài gia tăng đã đem lại những lợi ích cho nền kinh tế như: - Tạo động lực tăng trưởng sản xuất công nghiệp. - Tác động mạnh mẽ tới tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu. - Góp phần đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý và cán bộ kinh doanh năng động, sáng tạo.. - Giải quyết việc làm cho lao động trực tiếp và gián tiếp trong nhiều ngành kinh tế. - Góp phần chủ yếu vào việc chuyển giao công nghệ, đầu tư nghiên cứu và phát triển. - Tăng mức độ cạnh tranh trên thị trường, giúp các doanh nghiệp và các nhà quản lý doanh nghiệp trong nước học hỏi thêm về cách thức bố trí sản xuất, quản lý, tiếp thu công nghệ, kiểu dáng sản phẩm và cách thức tiếp thị, phục vụ khách hàng… - Tạo điều kiện cải cách chính sách, thể chế luật pháp: + Việt Nam hoàn thiện hệ thống pháp luật, hoàn thiện cơ chế thị trường, cải cách hành chính và cải cách doanh nghiệp trong nước, minh bạch hóa toàn bộ các chính sách liên quan đến thương mại và thông báo các kế hoạch hành động để tuân thủ các nguyên tắc của WTO; + Hệ thống pháp luật sẽ phù hợp với thông lệ quốc tế, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, cạnh tranh lành mạnh và khuyến khích thương mại, đầu tư cũng như hợp tác về các vấn đề khác với cộng đồng quốc tế; + Doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp nước ngoài đầu tư ở Việt Nam được đối xử công bằng khi tham gia vào thị trường của các nước thành viên WTO. - Tạo điều kiện thuận lợi trong việc giải quyết tranh chấp thương mại: + Có lợi thế hơn trong giải quyết tranh chấp thương mại, do tiếp cận được hệ thống giải quyết tranh chấp công bằng và hiệu quả của WTO, tránh tình trạng bị các nước lớn gây sức ép trong các tranh chấp thương mại quốc tế. + Tạo điều kiện để Việt Nam không bị đối xử như một nền kinh tế phi thị trường (NME) trong các vụ tranh chấp thương mại như trước kia. Bên cạnh đó, việc gia nhập WTO cũng đặt ra những thách thức không nhỏ đối với Việt Nam: * Thách thức đối với Chính phủ - Phải sửa đổi và xây dựng cơ chế chính sách phù hợp với các quy định của WTO: Sửa đổi và xây dựng mới khối lượng lớn văn bản luật và pháp lệnh Khuôn khổ pháp luật về kinh tế thương mại cần được hoàn thiện để hoạt động hiệu quả hơn và phù hợp hơn với các quy định và chuẩn mực quốc tế. Nội luật hóa những vấn đề mới phát sinh trong thương mại quốc tế Bỏ các phương thức quản lý không phù hợp với WTO như những lệnh cấm, hạn chế định lượng, trợ cấp không đúng qui định. Xây dựng các chính sách mới phù hợp với quy định của WTO như AMS, hỗ trợ xuất khẩu trong xúc tiến thương mại, nâng cao chất lượng hàng hóa, hỗ trợ cước vận tải.v.v… - Nguồn thu ngân sách bị suy giảm: Việc cắt giảm thuế nhập khẩu sẽ làm giảm đáng kể nguồn thu ngân sách trong giai đoạn đầu. - Vấn đề cán cân thanh toán: Thâm hụt cán cân thanh toán sau khi gia nhập WTO là vấn đề lo ngại của các nước đang phát triển nói chung và Việt Nam nói riêng. - Giải quyết vấn đề phát sinh như đào tạo lại để giải quyết việc làm cho những người lao động mất việc… - Việc cải cách doanh nghiệp đòi hỏi đầu tư rất nhiều về vốn, kỹ thuật và cả yếu tố con người. - Nguồn nhân lực là một yếu tố quan trọng và bao trùm nhiều thách thức lớn trong tiến trình hội nhập. Các cán bộ Việt Nam thường hạn chế về kinh nghiệm, kiến thức kinh tế thị trường, ngoại ngữ và đặc biệt là kỹ năng đàm phán. - Vấn đề an sinh xã hội: Giải quyết việc làm cho người lao động dư thừa do cải tổ ngành sản xuất trong nước để phát triển, đặc biệt đảm bảo đời sống của người nông dân; * Thách thức đối với doanh nghiệp. - Mở cửa thị trường dẫn tới cạnh tranh gay gắt trong khi doanh nghiệp Việt Nam phần lớn vốn ít, công nghệ không cao, năng suất lao động thấp, khả năng cạnh tranh không cao. - Doanh nghiệp không được Nhà nước bao cấp vì phải bỏ những loại trợ cấp, hỗ trợ trái quy định của WTO; - Các doanh nghiệp chưa sẵn sàng tận dụng những cơ hội tiếp cận thị trường mới do hạn chế khả năng và kiến thức hiểu biết thị trường bạn. Các nước lại có xu hướng áp đặt nhiều biện pháp bảo hộ thông qua các biện pháp kỹ thuật, chống bán phá giá, trợ cấp, tự vệ, tiêu chuẩn môi trường…; - Cạnh tranh trên thị trường nội địa sẽ tăng khi các hàng rào thương mại được cắt giảm; - Những doanh nghiệp năng lực cạnh tranh kém có nguy cơ phá sản, hoặc giảm lợi nhuận vì tác động của giảm thuế mở cửa thị trường; - Doanh nghiệp Việt Nam thường vấp phải nhiều tranh chấp trong thương mại quốc tế và luôn ở thế yếu hơn. * Thách thức đối với người dân và xã hội - Giải quyết lao động dôi ra do cải cách bộ máy hành chính, cải tổ ngành công nghiệp, nông nghiệp, doanh nghiệp phá sản, bị đóng cửa do làm ăn thua lỗ; - Khoảng cách giàu nghèo và mất công bằng trong xã hội gia tăng trong quá trình phát triển kinh tế nếu như không có sự can thiệp hợp lý của Chính phủ. - Đòi hỏi về trình độ lao động, chuyên môn, ngoại ngữ, tác phong lao động công nghiệp đối với người lao động ngày càng cao hơn, đòi hỏi họ phải không ngừng học hỏi thêm. Tuy nhiên đầu tư vào Việt Nam, cơ hội nhiều hơn thách thức. Đầu tư nước ngoài trong năm 2008 ngoài sự gia tăng đột biến với hơn 1.059 dự án với trên 60 tỷ USD cam kết trong đó giải ngân được hơn 10 tỷ USD, đã có những chuyển biến đáng kể về chất của dòng vốn đầu tư vào Việt Nam, với sự góp mặt của các tập đoàn công nghiệp Compac, Foxconn trong thời gian đây.Quy mô vốn cam kết của các dự án tăng dần, như dự án Công ty gang thép Hưng Nghiệp Formosa của tập đoàn Formosa – Đài Loan đầu tư vào Hà Tĩnh đạt gần 7,9 tỷ USD và Liên doanh nhà máy lọc dầu ở Nghi Sơn, Thanh Hoá với 6,2 tỷ USD…. Sự phát triển mạnh mẽ của khu vực có vốn đàu tư nước ngoài là do tính hấp dẫn bền vững của môi trường đầu tư và những lợi thế đặc thù của Việt Nam ( một nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng GDP luôn ổn định và ở mức cao. Trong bối cảnh kinh tế thế giới đang suy giảm nhưng kinh tế Việt Nam vẫn là một điểm sáng của bức tranh kinh tế toàn cầu.Việt Nam tiếp tục khuyến khích các nhà đầu tư nước ngoài tham gia và các lĩnh vực xây dựng hạ tâng giao thông, cảng biển, kết cấu hạ tầng đô thị, viễn thông …. nhằm tạo bước đột phá về cơ sở hạ tầng. Trên thực tế nhiều nhà đầu tư quốc tế rất lạc quan về môi trường đầu tại Việt Nam. Chủ tịch Phòng thương mại châu Âu tại Việt Nam Alain Cany phân tích, mặc dù áp lực tài chính tăng trên toàn cầu, nhưng Việt Nam vẫn cải thiện được các chỉ số phát triển trong quý III/2008 và từng bước giảm bớt áp lực khó khăn của kinh tế vĩ mô. Sự cải thiện rõ nhất mà nhà đầu tư nước ngoài nhận thấy ở Việt Nam sau thời điểm tháng 9/2008 là giá trị đồng Việt Nam ổn định, vốn đầu tư nước ngoài vẫn ồ ạt đổ vào Việt Nam, nguồn dự trữ ngoại tệ hơn 20 tỷ USD đã hỗ trợ đồng tiền Việt Nam và giúp cân bằng cán cân thanh toán. 2.2. Thực trạng đầu tư nước ngoài. Luỹ kế tình hình ĐTNN từ 1988 đến hết năm 2007 : Tính đến hết năm 2007, cả nước có 8.684 dự án còn hiệu lực với tổng vốn đăng ký 85,05 tỷ USD, vốn thực hiện (của các dự án còn hoạt động) đạt gần 30 tỷ USD. (Nếu tính cả các dự án đã hết hiệu lực thì tổng vốn thực hiện đạt hơn 43 tỷ USD ). Phân theo ngành: Lĩnh vực công nghiệp và xây dựng chiếm tỷ trọng lớn nhất chiếm 67% về số dự án và 60% tổng vốn đầu tư đăng ký. Tiếp theo là lĩnh vực dịch vụ chiếm 22,3% về số dự án và 34,3% (tăng từ mức 30,7% đến hết năm 2006) về số vốn đầu tư đăng ký. Số còn lại thuộc lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp .Phân theo hình thức đầu tư:- Hình thức 100% vốn nước ngoài chiếm 77,6% về số dự án và 61,6% về tổng vốn đăng ký; Liên doanh chiếm 18,8% về số dự án và 28,8% về tổng vốn đăng ký. Số còn còn lại đầu tư theo hình thức Hợp doanh, BOT, công ty cổ phần và công ty ._.