Cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng Xã hội chủ nghĩa

a.phÇn më ®Çu ViÖc nghiªn cøu lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ cÇn thiÕt kh«ng chØ ®èi víi nh÷ng ng­êi nghiªn cøu khoa häc kinh tÕ, ®èi víi c¸n bé qu¶n lý kinh doanh, víi nh÷ng ng­êi cã nhiÖm vô ho¹ch ®Þnh ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc, mµ nã rÊt cÇn thiÕt ®èi víi mçi con ng­êi, mçi gia ®×nh trong x· héi. Lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña chñ nghÜa M¸c Lªnin lµ mét néi dung hÕt søc to lín vµ rÊt quan träng trong häc thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c Lªnin. Trong ®iÕu v¨n ®äc tr­íc mé M¸c-¨ng ghen ®· kh¼ng ®Þnh, cïng víi lý luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d­, häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, th× lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét ph¸t kiÕn vÜ ®¹i cña M¸c mµ sau nµy ®· ®­îc Lªnin ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn, nã lµ hßn ®¸ t¶ng cña chñ nghÜa M¸c Lªnin, lý thuyÕt nµy vÉn ngêi s¸ng, cho ®Õn c¶ ngµy h«m nay vµ mai sau. Trong bèi c¶nh ®Çy biÕn ®éng cña thÞ tr­êng thÕ giíi nãi chung còng nh­ thÞ tr­êng ViÖt Nam nãi riªng. §¶ng ta vÉn kiªn ®Þnh môc tiªu ®é lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi mµ §¶ng vµ B¸c Hå ®· lùa chän. §Ó cã c¬ së hiÓu h¬n lý thuyÕt cña M¸c-Lªnin, cã c¬ së cho thèng nhÊt cao h¬n ®­êng lèi cña §¶ng ta, vÊn ®Ò nghiªn cøu, n¾m v÷ng lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña chñ nghÜa M¸c Lªnin lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Em chän ®Ò tµi: C¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Víi ®Ò tµi nµy, b­íc ®Çu nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lý thuyÕt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng qua ®ã lµm râ h¬n x©y dùng thªm lßng tin vÒ ®­êng lèi míi cña §¶ng ta. B.PhÇn néi dung I.LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng Qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ tõ kinh tÕ tù nhiªn lªn kinh tÕ hµng ho¸ Nh÷ng kh¸i qu¸t chung vÒ kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ hµng ho¸ Trong lÞch sö nÒn kinh tÕ tù nhiªn vµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ lµ hai h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ - x· héi ®· tån t¹i tõ l©u. Hai h×nh thøc nµy ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi, tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi, tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ ph¹m vi cña quan hÖ trao ®æi. Víi nÒn kinh tÕ tù nhiªn, ng­êi s¶n xuÊt còng ®ång thêi lµ ng­êi tiªu dïng. Tõ s¶n xuÊt tù tiªu dïng lµ ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña nÒn kinh tÕ tù nhiªn. Môc ®Ých cña lµ t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ sö dông nh»m tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña chÝnh b¶n th©n ng­êi s¶n xuÊt, chÝnh v× thÕ cã thÓ nãi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ tù nhiªn chØ gåm 2 kh©u. §ã chÝnh lµ kh©u tù nhiªn ®Òu mang chung mét h×nh th¸i hiÖn vËt. *Nh÷ng ­u ®iÓm cña kinh tÕ hµng ho¸ so víi kinh tÕ tù nhiªn. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ do sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng thÞ tr­êng th× ngµy cµng ®­îc më réng. ChÝnh ®iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña mçi vïng, mçi ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh, thóc ®Èy viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng, n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt, häc hái, ¸p dông kÕt qu¶ khoa häc kü thuËt, më réng ph¹m vi s¶n xuÊt; thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, môc ®Ých cña s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ ®Ó tiªu dïng cho chÝnh b¶n th©n ng­êi s¶n xuÊt mµ lµ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cµng t¨ng cña thÞ tr­êng ®· t¹o nªn ®éng lùc m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸. §èi víi s¶n xuÊt hµng ho¸ th× ng­êi tiªu dïng ®­îc coi lµ “Th­îng ®Õ” ®­îc quyÒn tù do lùa chän nh÷ng hµng ho¸ phï hîp víi nhu cÇu vµ cã kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ thÞ hiÕu cña m×nh trªn c¬ së lµ chÊt l­îng vµ gi¸ c¶ cña hµng ho¸. Nhu cÇu tiªu dïng ngµy cµng cao th× kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn c¶ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. Kinh tÕ hµng ho¸ c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t. yªu cÇu cña c¹nh tranh ®ßi hái nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¶i th­êng xuyªn quan t©m tíi t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm ®Ó h¹ gi¸ thµnh... môc ®Ých thu lîi nhuËn ®­îc nhiÒu h¬n. còng chÝnh tõ c¹nh tranh, ch¹y theo lîi nhuËn sÏ lµm cho lùc l­îng s¶n xuÊt cã nh÷ng b­íc tiÕn bé l©u dµi vµ v÷ng ch¾c trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Còng trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, do s¶n xuÊt x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ ngµy cµng më réng, cho nªn s¶n phÈm hµng ho¸ ngµy cµng phong phó vµ ®a d¹ng, viÖc giao l­u v¨n ho¸, kinh tÕ gi÷a c¸c vïng, c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ vµ c¸c quèc gia ngµy cµng ph¸t triÓn. §êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn vµ v¨n ho¸ cña nh©n d©n ngµy mét ®­îc n©ng cao. Nh÷ng tiÒn ®Ò t¹o c¬ së cho qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn lªn kinh tÕ hµng ho¸ Qua nh÷ng ­u ®iÓm cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ta thÊy sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan. Nã b¾t ®Çu khi kinh tÕ tù nhiªn ph¸t triÓn ®Õn tr×nh ®é lµ xuÊt hiÖn nh÷ng tiÒn ®Ó cña kinh tÕ hµng ho¸. Trong lÞch sö, nh÷ng quan hÖ hiÖn vËt, tù nhiªn vµ quan hÖ hµng ho¸ -tiÒn tÖ tån t¹i ®an xen vµ m©u thuÉn víi nhau. Sù xuÊt hiÖn cña kinh tÕ hµng ho¸ còng chÝnh lµ sù xuÊt hiÖn nh÷ng tiÒn ®Ò phñ ®Þnh kinh tÕ tù nhiªn vµ kh¼ng ®Þnh kinh tÕ hµng ho¸. Mçi b­íc nh¶y vät cña kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét b­íc ®Èy lïi kinh tÕ tù nhiªn. Nh­ vËy, trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, kinh tÕ hµng ho¸ ®· phñ ®Þnh dÇn kinh tÕ tù nhiªn va kh¼ng ®Þnh m×nh lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ - x· héi ®éc lËp. Qu¸ tr×nh xuÊt hiÖn, vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ diÔn ra víi sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña nh÷ng tiÒn ®Ò sau: +Ph©n c«ng lao ®éng x· héi. +Sù ®éc lËp t­¬ng ®èi vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt +L­u th«ng hµng ho¸ vµ l­u th«ng tiÒn tÖ. +HÖ thèng th«ng tin vµ giao th«ng vËn t¶i Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· t¹o ra nh÷ng ngµnh nghÒ s¶n xuÊt kh¸c nhau. Do ph©n c«ng lao ®éng x· héi cho nªn mçi ng­êi chuyªn lµm mét viÖc trong mét ngµnh nghÒ nhÊt ®Þnh vµ chuyªn s¶n xuÊt ra mét hoÆc mét sè s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. Nh÷ng nhu cÇu tiªu dïng cña hä l¹i cÇn nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau cho cuéc sèng. §Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh, nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt ph¶i n­¬ng tùa vµo nhau, trao ®æi vµ quan hÖ víi nhau. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµm n¶y sinh nh÷ng mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt víi nhau. Do cã ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù ®éc lËp t­¬ng ®èi vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt, cho nªn quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt lµ quan hÖ m©u thuÉn, hä võa liªn hÖ, phô thuéc vµo nhau võa ®éc lËp víi nhau. §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn nµy buéc hä ph¶i trao ®æi dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ, nghÜa lµ dùa trªn c¬ së trao ®æi ngang gi¸. S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®íi khi trao ®æi trë thµnh tËp qu¸n vµ lµ môc ®Ých cña s¶n xuÊt. Nh­ ta thÊy ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn tõng nµo th× quan hÖ trao ®æi còng ®­îc më réng vµ ngµy cµng phong phó, phøc t¹p h¬n nhiÒu. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn còng hÊp dÉn tíi sù ra ®êi cña ngµnh th­¬ng nghiÖp, ®«i khi th­¬ng nghiÖp ra ®êi th× ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ quan hÖ trao ®æi cã s¾c th¸i míi. Còng chÝnh nhê th­¬ng nghiÖp ph¸t triÓn lµm cho s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸ cïng víi l­u th«ng tiÒn tÖ ®­îc ph¸t triÓn nhanh chãng. §ã lµ nguyªn nh©n cña sù më réng quan hÖ trao ®æi gi÷a c¸c vïng, ®ång thêi liªn kÕt nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt l¹i víi nhau, tËp trung hä ch¹y theo sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña kinh tÕ hµng ho¸. Quan hÖ trao ®æi ®­îc më réng vµ ph¸t triÓn ®ßi hái hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i, c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng còng ph¶i më réng vµ ph¸t triÓn. §©y chÝnh lµ c¬ së vËt chÊt lµm t¨ng thªm c¸c ph­¬ng tiÖn trao ®æi, më réng thÞ tr­êng. 2.Nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. a.Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸. Sù kh¸c nhau gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ kinh tÕ hµng ho¸ ë tr×nh ®é ph¸t triÓn. kinh tÕ thÞ tr­êng chÝnh lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸. Khi kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ ph¹m trï hµng ho¸, ph¹m trï tiÒn tÖ vµ thÞ tr­êng ®­îc ph¸t triÓn vµ ®­îc më réng. Hµng ho¸ kh«ng chØ bao gåm nh÷ng s¶n phÈm ®Çu ra cña s¶n xuÊt mµ cßn bao hµm c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt. Søc chøa cña thÞ tr­êng vµ c¬ cÊu cña thÞ tr­êng ®­îc më réng vµ ngµy cµng hoµn h¶o h¬n. mäi quan hÖ kinh tÕ trong x· héi ®Òu ®­îc tiÒn tÖ ho¸. §Õn khi ®ã th× kinh tÕ hµng ho¸ míi ®­îc coi lµ kinh tÕ thÞ tr­êng. b.Kinh tÕ thÞ tr­êng h×nh thµnh trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y Kinh tÕ thÞ tr­êng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®­îc lµ nhê vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n sau ®©y. -Sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ tr­êng søc lao ®éng. Chóng ta ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ mét sù tiÕn bé lÞch sö. Con ng­êi lao ®éng ®­îc tù do, ng­êi lao ®éng cã quyÒn lµm chñ kh¶ n¨ng lao ®éng cña m×nh vµ lµ mét chñ thÓ b×nh ®¼ng trong c¸c mèi quan hÖ lµm ¨n, s¶n xuÊt víi ng­êi kh¸c. Sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ ®· tõng dÉn tíi sù ph©n ho¸ nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu ng­êi nghÌo. Sù ph©n ho¸ nµy diÔn ra chËm ch¹p, cho nªn cÇn ph¶i cã sù can thiÖp b¹o lùc cña Nhµ n­íc ®Ó thóc ®Èy sù ph©n ho¸ nµy diÔn ra nhanh h¬n. Còng chÝnh tõ sù ph©n ho¸ giµu nghÌo tíi mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh ®· lµm n¶y sinh hµng ho¸ lao ®éng vµ thÞ tr­êng søc lao ®éng. Nhê sù xuÊt hÖn cña hµng ho¸ lao ®éng vµ thÞ tr­êng søc lao ®éng mµ tiÒn tÖ kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ ph­¬ng tiÖn l­u th«ng mµ cßn trë thµnh ph­¬ng tiÖn lµm t¨ng gi¸ trÞ, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ x· héi. Cïng víi sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng dÉn tíi sù h×nh thµnh thÞ tr­êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mét c¸ch hoµn chØnh. Khi ®ã kinh tÕ thÞ tr­êng ra ®êi. Ph¶i tÝch luü ®­îc mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh vµ sè tiÒn ®ã ph¶i trë thµnh vèn ®Ò tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m môc ®Ých cã lîi nhuËn. Khi cã lîi nhuËn th× míi kÝch thÝch sù s¶n xuÊt ph¸t triÓn, nã míi trë thµnh ®éng lùc thùc sù Nh­ ta ®· b¾t kinh tÕ thÞ tr­êng lµ kinh tÕ cña tiÒn tÖ, cho nªn vai trß cña ®ång tiÒn v« cïng quan träng. Nh­ng ®Ó h×nh thµnh ®­îc nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cÇn ph¶i cã hÖ thèng tµi chÝnh, tÝn dông, ng©n hµng t­¬ng ®èi ph¸t triÓn. Kh«ng thÓ cã ®­îc kinh tÕ thÞ tr­êng nÕu nh­ hÖ thèng tµi chÝnh, tÝn dông cïng ng©n hµng cßn qu¸ yÕu ít vµ ®¬n gi¶n. Kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh. Sù h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®ßi hái ph¶i cã hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng t­¬ng ®èi ph¸t triÓn, trªn c¬ së ®ã míi ®¶m b¶o ®­îc l­u th«ng hµng ho¸ vµ l­u th«ng tiÒn tÖ ®­îc thuËn lîi dÔ dµng, míi t¨ng ®­îc ph­¬ng tiÖn vËt chÊt nh»m më réng quan hÖ trao ®æi. T¨ng c­êng vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc. Riªng ®èi víi n­íc ta ®©y lµ ®iÒu kiÖn cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®Ó h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nhê cã ng©n hµng vµ hµng hÖ thèng ph¸p luËt ®· t¹o ra m«i tr­êng vµ hµnh lang cho thÞ tr­êng ph¸t triÓn lµnh m¹nh. ®ång thêi Nhµ n­íc sö dông biÖn ph¸p hµnh chÝnh cÇn thiÕt ®Ó ph¸t huy nh÷ng ­u thÕ vµ h¹n chÕ nh÷ng mÆt tÝch cùc cña thÞ tr­êng. Nhµ n­íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph©n phèi vµ ®iÒu tiÕt theo nguyªn t¾c kÕt hîp c«ng b»ng x· héi víi hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi. Nhµ n­íc cßn thùc hiÖn sù ®iÒu tiÕt nh»m gi¶i quyÕt hµi hoµ quan hÖ gi÷a t¨ng tr­¬ngr kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. Víi sù t¸c ®éng cña nh÷ng tiªu ®Ò trªn, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®­îc x· héi ho¸ cao, c¸c quan hÖ kinh tÕ mang h×nh th¸i phæ biÕn lµ quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ vµ nã ®­îc tiÒn tÖ ho¸. ChÝnh v× vËy mµ nh÷ng quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®­îc ph¸t huy t¸c dông mét c¸ch ®Çy ®ñ. Nh÷ng ®Æc tr­ng cña kinh tÕ thÞ tr­êng. 3.Nh÷ng ®Æc tr­ng chung cña kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Khi chuyÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ mét yÕu cÇu kh¸ch quan, nh»m ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi. Qu¸ tr×nh ®ã phï hîp víi xu thÕ cña thêi ®¹i vµ xu thÕ cña nh©n d©n ta. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta sang kinh tÕ thÞ tr­êng th­o ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa tÊt yÕu ph¶i ®ßi hái nh÷ng ®Æc ®iÓm cña m« h×nh kinh tÕ h­íng tíi. §· cã nhiÒu quèc gia ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña m×nh theo m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng. Ch¼ng h¹n, m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi cña céng hoµ liªn bang §øc, kinh tÕ thÞ tr­êng mang mµu s¾c Trung quèc... khi xxÐt ®Òu kinh tÕ thÞ tr­êng, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng c¸c n­íc ®ang vµ ®· tr¶i qua ®Òu mang nh÷ng ®Æc tr­ng sau ®©y. Mét lµ: TÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ rÊt cao. c¸c chñ thÓ kinh tÕ tù bï ®¾p nh÷ng chi phÝ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña m×nh. C¸c chñ thÓ ®­îc tù do liªn kÕt, liªn doanh, tù do tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt theo luËt ®Þnh. ®©y lµ mét ®Æc tr­ng rÊt quan träng cña kinh tÕ thÞ truêng. ®Æc tr­ng nµy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña viÖc tån t¹i kinh tÕ hµng ho¸. ®ång thêi còng lµ biÓu hiÖn vµ lµ yªu cÇu m«ij t¹i cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Kinh tÕ hµng ho¸ kh«ng bao dung hµnh vi bao cÊp. Nã ®èi lËp víi bao cÊp vµ ®ång nghÜa víi tù chñ, n¨ng ®éng. Hai lµ: trªn thÞ tr­êng hµng ho¸ rÊt phong phó. Nguêi ta tù do mua, b¸n hµng ho¸. Trong ®ã ng­êi mua chän ng­êi b¸n. ng­êi b¸n t×m ng­êi mua. Hä gÆp nhau ë gi¸ c¶ thÞ tr­êng. ®Æc tr­ng nµy ph¶n ¸nh tÝnh ­ viÖt h¬n h¼n cña kinh tÕ thÞ tr­êng so víi kinh tÕ tù nhiªn. Ba lµ: gi¸ c¶ ®­îc h×nh thµnh ngay trªn thÞ tr­êng. Gi¸ c¶ thÞ tr­êng võa lµ sù biÓu hiÖn thµnh tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ tr­êng, võa chÞu sù t¸c ®éng cña quan hÖ c¹nh tranh vµ quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ dÞch vô. Trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ tr­êng, gi¸ c¶ lµ kÕt qu¶ cña sù th­¬ng l­îng vµ tho¶ thuËn gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n. ®Æc tr­ng nµy ph¶n ¸nh yªu cÇu cña quy luËt l­u th«ng hµng ho¸. Trong qu¸ tr×nh trao ®æi mua b¸n hµng ho¸, ng­êi b¸n lu«n b¸n víi gi¸ cao, ng­êi mua l¹i lu«n muèn mua víi gi¸ thÊp. ®èi víi ng­êi b¸n, gi¸ c¶ ph¶i bï ®¾p ®­îc chi phÝ vµ cã doanh lîi. Chi phÝ s¶n xuÊt lµ giíi h¹n d­íi, lµ phÇn cøng cña gi¸ c¶, cãn danh lîi cµng nhiÒu cµng tèt. §èi víi ng­êi b¸n, gi¸ c¶ ph¶i phï hîp íi lîi Ých giíi h¹n cña hä. Bèn lµ: c¹nh tranh lµ mét tÊt yÕu cuÈ kinh tÕ thÞ tr­êng. Nã tån t¹i trªn c¬ së nh÷ng ®­on vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®éc lËp vµ kh¸c nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ. Theo yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ, tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Òu ph¶i s¶n xuÊt vµ kinh doanh trªn c¬ së hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, muèn cã nhiÒu lîi nhuËn c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i ®ua nhau c¶i tiÕn kü thuËt, ¸p dông kü thuËt míi vµo s¶n xuÊt ®Ó nh»m thu lîi nhuËn s­u ng¹ch. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng c¹nh tranh diÔn ra mét c¸ch phæ biÕn trong c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ trong c¶ lÜnh vùc l­u th«ng. N¨m lµ: kinh tÕ thÞ tr­êng lµ hÖ thèng kinh tÕ më. Nã rÊt ®a d¹ng, phøc t¹p vµ ®­îc ®iÒu hµnh bëi hÖ thèng tiÒn tÖ vµ hÖ thèng ph¸p luËt cña Nhµ n­íc. Mçi ®Æc tr­ng trªn ®©y ph¶n ¸nh mét khÝa c¹nh cña m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng. II. ThÞ truêng vµ c¬ chÕ thÞ tr­êng 1.ThÞ tr­êng vµ c¹nh tranh thÞ tr­êng. a.ThÞ tr­êng: ThÞ tr­êng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸, nã ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸. Do ®ã mµ cã nhiÒu c¸ch thøc ®Þnh nghÜa vÒ thÞ tr­êng. Theo nghÜa ban ®Çu th× thÞ tr­êng g¾n liÒn víi mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh. Nã lµ n¬i diÔnn rra quÊ tr×nh trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸. ThÞ tr­êng cã tÝnh kh«ng gian vµthêi gian. Theo nghÜa nµy, thÞ tr­êng cã thhÓ lµ héi chî c¸c ®Þa d­ hoÆc c¸c khu tiªu thô ph©n theo c¸c mÆt hµng, ngµnh hµng. S¶n xuÊt hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn, l­îng s¶n phÈm hµng ho¸ l­u th«ng trªn thÞ tr­êng ngµy cµng dåi dµo vµ phong phó; thÞ tr­êng ®­îc më réng. NÕu hiÓu theo nghÜa ®Çy ®ñ h¬n. nã lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua tiÒn tÖ lµm méi giíi. T¹i ®©y ng­êi mua vµ ng­êi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ sè l­îng hµng ho¸ l­u th«ng trªn thÞ tr­êng. Khi nãi tíi thÞ tr­êng chóng ta ph¶i nãi tíi c¸c yÕu tè cÊu thµnh thÞ tr­êng ®ã lµ hµng vµ tiÒn (H vµ T) ng­êi mua vµ ng­êi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. Tõ ®ã h×nh thµnh c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ, mua b¸n, cung cÇu vµ gi¸ c¶ hµng ho¸. Nãi tíi thÞ tr­êng lµ nãi tíi tù do kinh doanh, tù do mua b¸n, thuËn mua võa b¸n, tù do giao dÞch. Quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ b×nh ®¼ng. Nh­ng trong thùc tÕ th× cã nhiÒu thuËt ng÷ ®Ó biÓu hiÖn khaÝ niÖm thÞ tr­êng nh­: thÞ tr­êng b¸n bu«n, thÞ tr­êng b¸n lÎ, thÞ tr­êng hµng tieu dïng, thÞ tr­êng t­ liÖu s¶n xuÊt, thÞ tr­êng søc lao ®éng ... Ngoµi ra mçi lo¹i hµng ho¸ l¹i cã thÞ tr­êng riªng cña nã: nh­ thÞ tr­êng g¹o, thÞ tr­êng muèi, thÞ tr­êng l·i ... së dÜ nh­ vËy lµ v× trao ®æi trë nªn th­êng xuyªn, ph¹m vi vµ quy m« ngµy cµng më réng. Mäi hµng ho¸ ®Òu ph¶i th«ng qua trao ®æi míi ®Õn ®­îc tiªu dïng. Cã trao ®æi, cã cung, cÇu lµ cã thÞ tr­êng. Mçi lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ®Òu Cã mét thÞ tr­êng t­¬ng øng. ë mçi thÞ tr­êng nµy ng­êi ta cã thÓ ®­a ra c¸c sè liÖu thèng kª vÒ tæng cung, tæng cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Trong lÞch sö ®· xuÊt hiÖn nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i thÞ tr­êng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, dùa vµo c¸c h×nh thøc l­u th«ng hµng ho¸, ng­êi ta ®· ph©n chia thÞ tr­êng thµnh: thÞ tr­êng vËt t­ cung øng kü thuËt, thÞ tr­êng hµng tiªu dïng. Dùa vµo quan hÖ së h÷u, ng­êi ta chia thÞ tr­êng thµnh thÞ tr­êng cã tæ chøc vµ thÞ tr­êng tù do. Chóng ta cã thÓ s¬ l­îc vÒ c¸ch ph©n chia thÞ tr­êng nh­ sau: ThÞ tr­êng thø nhÊt lµ thÞ tr­êng hµng tiªu dïng vµ dÞch vô: ë thÞ tr­êng nµy ng­êi ta mua b¸n nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t nh­ l­¬ng thùc, thùc phÈm, v¶i vãc, quÇn ¸o, c¸c ph­¬ng tiÖn sinh ho¹t trong gia ®×nh...Nh÷ng hµng ho¸ tiªu dïng ngµy cµng chiÒu theo ®µ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸. Ngoµi nh÷ng hµng ho¸ h÷u h×nh cßn cã nh÷ng hµng ho¸ v« h×nh ®­îc coi lµ dÞch vô nh­: söa ch÷a, may v¸. Nh×n chung, ë thÞ tr­êng hµng ho¸ vµ dÞch vô ng­êi ta mua b¸n nh÷ng s¶n phÈm lµ kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt, nªn thÞ tr­êng nµy ®­îc gäi lµ thÞ tr­êng ®Çu ra. ThÞ tr­êng thø hai lµ thÞ tr­êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Trªn thÞ tr­êng nµy ng­êi ta mua, b¸n c¸c yÕu tè cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh­ c¸c lo¹i nguyªn vËt liÖu, thiÕt bÞ m¸y mãc, søc lao ®éng... ThÞ tr­êng nµy ®­îc gäi lµ thÞ tr­êng ®Çu vµo. §Ó ph©n chia ®­îc nh­ trªn lµ dùa trªn c¬ së chñng lo¹i hµng ho¸ ®­a ra trao ®æi trªn thÞ tr­êng, dùa vµo sù ph¸t triÓn cña ph¹m trï hµng ho¸. Hµng ho¸ ph¸t triÓn vµ më réng ®Õn ®©u th× thÞ tr­êng ph¸t triÓn vµ më réng ®Õn ®Õn ®ã. Khi nãi ®Õn thÞ tr­êng th× chóng ta ph¶i nãi ®Õn vai trß cña nã. Nh­ phÇn trªn ®· nghiªn cøu th× kinh tÕ hµng ho¸ g¾n liÒn víi thÞ tr­êng, s¶n xuÊt cho thÞ tr­êng, tiªu dïng ph¶i th«ng qua thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng lµ trung t©m cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. S¶n xuÊt lµ sù kÕt hîp gi÷a t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng theo quan hÖ tØ lÖ nhÊt ®Þnh. Quan hÖ tØ lÖ nµy tuú thuéc vµo tr×nh ®é kü thuËt cña s¶n xuÊt. NÕu kü thuËt tiÕn bé th× mét l­îng søc lao ®éng nhÊt ®Þnh sÏ vËn hµnh ®­îc nhiÒu t­ liÖu s¶n xuÊt h¬n, s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm h¬n. §Ó s¶n xuÊt cÇn cã c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. ThÞ tr­êng chÝnh lµ n¬i cung cÊp c¸c yÕu tè ®ã ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®­îc tiÕn hµnh b×nh th­êng. S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ s¶n xuÊt ®Ó trao ®æi, ®Ó b¸n. ThÞ tr­êng l¹i lµ n¬i tiªu thô c¸c hµng ho¸ cho c¸c doanh nghiÖp. Th«ng qua thÞ tr­êng gi¸ trÞ hµng ho¸ ®­îc thùc hiÖn vµ c¸c doanh nghiÖp thu håi ®­îc vèn. b. Sù c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¹nh tranh diÔn ra mét c¸ch phæ biÕn trong c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ trong c¶ lÜnh vùc l­u th«ng. C¹nh tranh trong lÜnh vùc s¶n xuÊt bao gåm: c¹nh tranh néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh víi nhau. C¹nh tranh trong lÜnh vùc l­u th«ng bao gåm. C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr­êng, ng­êi b¸n víi nh÷ng ng­êi b¸n, ng­êi mua víi nh÷ng ng­êi mua. H×nh thøc vµ biÖn ph¸p cña c¹nh tranh cã thÓ rÊt phong phó nh­ng ®éng lùc vµ môc ®Ých cuèi cïng cña c¹nh tranh chÝnhh lµ lîi nhuËn. Sù ganh ®ua gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ nh»m dµnh phÇn s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸ cã lîi cho m×nh ®Ó thu lîi nhuËn cao. C¹nh tranh lµ m«i tr­êng tån t¹i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nã ®ßi hái chñ thÓ kinh tÕ ph¶i chuÈn bÞ cho m×nh kh¶ n¨ng th¾ng lîi trªn thÞ tr­êng. §èi víi n­íc ta viÖc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng lµ hÕt søc quan träng, cã c¹nh tranh thÞ tr­êng míi lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh chãng ®Èy lïi nh÷ng nh­îc ®iÓm, c¸i l¹c hËu cæ hò trong nÒn s¶n xuÊt kinh tÕ. Nhê c¹nh tranh thÞ tr­êng mµ chÊt l­îng, sè l­îng hµng ho¸ ®­îc n©ng cao râ rÖt, tr×nh ®é kü thuËt ph¸t triÓn cao, nhanh chãng ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt. Nh­ng trong c¬ chÕ thÞ tr­êng ph¶i cã sù qu¶n lý vÜ m« cña ng©n hµng míi lµm cho c¹nh tranh mang tÝnh lµnh m¹nh, d÷ ®­îc b¶n s¾c v¨n ho¸ cña d©n téc ta. 2.C¬ chÕ thÞ tr­êng Kh¸i niÖm vÒ c¬ chÕ thÞ tr­êng Khi nãi tíi c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ nãi tíi bé m¸y tù ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸, ®iÒu tiÕt sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ mét kh¸i niÖm réng sau ®©y lµ mét sè kh¸i niÖm vÒ c¬ chÕ thÞ tr­êng dùa trªn kinh tÕ chÝnh trÞ häc M¸c-Lªnin “C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ tæng thÓ c¸c nh©n tè, quan hÖ, m«i tr­êng, ®éng lùc vµ quy luËt ph©n phèi sù vËn ®éng cña thÞ tr­êng” (Kinh tÕ chÝnh trÞ häc. NXB Sù thËt, Hµ Néi 1993, trang 65). “C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ thiÕt chÕ kinh tÕ chi phèi ý chÝ vµ hµnh ®éng cña ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng, ng­êi b¸n vµ ng­êi mua th«ng qua thÞ tr­êng vµ gi¸ c¶”( Nghiªn cøu lý luËt sè 4, 1991, trang 34) “ C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ trong ®ã c¸ nh©n ng­êi tiªu dïng vµ c¸c doanh nghiÖp t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau trªn thÞ tr­êng ®Ó x¸c ®Þnh vÊn ®Ò trung t©m cña tæ chøc kinh tÕ lµ: s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo? vµ s¶n xuÊt cho ai?”(Lý luËn hiÖn ®¹i vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng. NXB Hµ Néi 1992 trang 88). Còng cã thÓ kh¸i qu¸t c¬ chÕ thÞ tr­êng chÝnh lµ “bé m¸y” kinh tÕ ®iÒu tiÕt toµn bé sù vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ tr­êng, ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸ th«ng qua sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®Æc biÖt lµ quy luËt gi¸ trÞ-quy luËt kinh tÕ c¨n b¶n cña s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸. Sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ cã biÓu hiÖn: gi¸ c¶ thÞ tr­êng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña hµng ho¸. NghÜa lµ sù h×nh thµnh gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng ph¶i dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ tr­êng. Ngoµi gi¸ trÞ thÞ tr­êng, sù h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ tr­êng cßn ph¶i chÞu t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu hµng ho¸. TÝnh quy luËt cña quan hÖ gi÷a gi¸ c¶ thÞ tr­êng víi gi¸ trÞ trong t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu ®­îc biÓu hiÖn. Cung cÇu trong c¬ chÕ thÞ tr­êng NÕu cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ tr­êng sÏ nhá h¬n gi¸ trÞ thÞ tr­êng cßn nÕu cung nhá h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ tr­êng sÏ lín h¬n gi¸ trÞ thÞ tr­êng. Sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng còng cã t¸c ®éng tíi quan hÖ cung cÇu hµng ho¸. NÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã gi¶m xuèng, nã sÏ kÝch thÝch møc cÇu, lµm cho møc cÇu thÞ tr­êng cña lo¹i hµng ho¸ nµy t¨ng lªn. §ång thêi gi¸ c¶ gi¶m xuèng. Ng­îc l¹i, nÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn, nã sÏ kÝch thÝch møc cung lµm cho møc cung gi¶m xuèng. Ng­îc l¹i nÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn, ®ång thêi h¹n chÕ møc cÇu lµm cho møc cÇu gi¶m xuèng. Nh­ vËy cã thÓ nhËn biÕt ®­îc quan hÖ cung cÇu qua gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nh÷ng ng­êi b¸n vµ nh÷ng ng­êi mua còng nh­ quan hÖ gi­· nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt vµ nh÷ng ng­êi tiªu dïng. Trªn thÞ tr­êng ng­êi b¸n lu«n b¸n hµng ho¸ cña m×nh víi gi¸ cao, cßn ng­êi mua th× l¹i lu«n lu«n muèn mua hµng ho¸ víi gi¸ thÊp. Trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ tr­êng, gi¸ c¶ thÞ tr­êng lµ kÕt qu¶ cña sù tho¶ thuËn gi÷a ng­êi mua víi ng­êi b¸n. Còng th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng, quy luËt gi¸ trÞ cã t¸c dông ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸. §iÒu tiÕt s¶n xuÊt hµng ho¸ ®­îc hiÓu theo nghÜa lµ ®iÒu tiÕt t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng vµo tõng ngµnh kinh tÕ. NÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ trong mét ngµnh kinh tÕ nµo ®ã t¨ng lªn th× ngµnh ®ã sÏ thu hót lao ®éng x· héi, lµm cho quy m« s¶n xuÊt cña ngµnh nµy t¨ng lªn. Ng­îc l¹i, nÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ cã xu h­íng t¨ng lªn sÏ lµm cho nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. §iÒu nµy t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ khai th¸c nh÷ng kh¶ n¨ng tiÒm tµng, tranh thñ gi¸ c¶ cao, më réng quy m« s¶n xuÊt cã xu h­íng ng­îc l¹i, nghÜa lµ gi¸ c¶ gi¶m xuèng sÏ lµm cho quy m« s¶n xuÊt thu hÑp l¹i. Nh­ vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. Theo C.M¸c, nh÷ng nhµ kinh doanh d­íi CNTB “ ghÐt cay ghÐt ®¾ng t×nh tr¹ng kh«ng cã lîi nhuËn hay lîi nhuËn qu¸ Ýt, ch¼ng kh¸c g× giíi tù nhiªn ghª sî ch©n kh«ng”. Gi¸ c¶ trong c¬ chÕ thÞ tr­êng Th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng, quy luËt gi¸ trÞ cßn cã t¸c dông ®iÒu tiÕt l­u th«ng hµng ho¸, nghÜa lµ chi phèi luång vËn ®éng cña hµng ho¸. Hµng ho¸ sÏ ®­îc vËn chuyÓn tõ nh÷ng thÞ tr­êng cã gi¸ thÊp ®Õn thÞ tr­êng cã gi¸ c¶ cao. Kh¶ n¨ng t¸ch rêi gi¸ trÞ cña gi¸ c¶ kh«ng ph¶i lµ nh­îc ®iÓm cña quy luËt gi¸ trÞ mµ tr¸i l¹i nã lµ vÏ ®Ñp riªng biÖt cña quy luËt gi¸ trÞ: lµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ. NÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ lu«n ngang b»ng víi gi¸ trÞ cña nã th× kh«ng cã sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ, nãi kh¸c ®i ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ phñ ®Þnh cña quy luËt gi¸ trÞ. Trong giai ®o¹n tù do c¹nh tranh, v× gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn ho¸ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt (gi¸ c¶ s¶n xuÊt = chi phÝ s¶n xuÊt + lîi nhuËn b×nh qu©n) cho nªn ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong giai ®o¹n nµy cã thÓ biÓu hiÖn: gi¸ c¶ thÞ tr­êng lªn xuèng xoay quanh gi¸ c¶ s¶n xuÊt. Cßn ®èi víi giai ®o¹n ®éc quyÒn, sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ cã biÓu hiÖn míi gi¸ c¶ thÞ tr­êng lªn xuèng xung quanh gi¸ c¶ ®éc quyÒn. Giíi h¹n thÊp nhÊt cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng lµ chi phÝ s¶n xuÊt (C+V) gi¸ c¶ ph¶i bï ®¾p ®­îc chi phÝ s¶n xuÊt. Giíi h¹n trªn cña gi¸ c¶ tuú thuéc vµo hoµn c¶nh thÞ tr­êng. Ng­êi b¸n ph¶i biÕt b¸n víi gi¸ cao, nh­ng gi¸ cao qu¸ sÏ cã lîi cho ®èi thñ c¹nh tranh v× ng­êi mua lu«n muèn mua víi gi¸ thÊp. Gi¸ b¸n cao qu¸ sÏ mÊt kh¸ch hµng, hµng ho¸ khã tiªu thô, b­íc chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn kh«ng thùc hiÖn ®­îc. V× vËy giíi h¹n trªn cña gi¸ c¶ chÝnh lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ng­êi mua. Qua ®ã ta cã thÓ s¬ l­îc vÒ chøc n¨ng cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng nh­ sau: -Chøc n¨ng th«ng tin: gi¸ c¶ lµ ph­¬ng tiÖn ph¸t tÝn hiÖu th«ng qua ®ã c¸c doanh nghiÖp biÕt ®­îc m×nh cÇn ph¶i s¶n xuÊt nh÷ng lo¹i hµng ho¸ g× ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn cao, gi¸ c¶ thÊp sÏ kh«ng hÊp dÉn c¸c nhµ kinh doanh. -Gi¸ c¶ lµm c©n b»ng cung cÇu nÕu c¸c nguån lùc ®­îc sö dông hîp lý. -Gi¸ c¶ lµm chøc n¨ng ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i cña c¸c tÊng líp d©n c­ trong x· héi -Gi¸ c¶ lµ ph­¬ng tiÖn nèi liÒn hµng ho¸ víi tiÒn tÖ, ng­êi s¶n xuÊt víi ng­êi tiªu dïng. nãi tíi c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ nãi tíi c¬ chÕ tù vËn ®éng cña thÞ tr­êng theo nh÷ng quy luËt néi t¹i cña nã: quy luËt néi t¹i, quy luËt cung cÇu, quy luËt l­u th«ng tiÒn tÖ. Quy luËt l­u th«ng tiÒn tÖ x¸c ®Þnh khèi l­îng tiÒn tÖ trong l­u th«ng nh»m ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng nhÞp nhµng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. ViÖc thõa hoÆc thiÕu ®Òu dÉn tíi t¸c ®éng tiªu cùc. NÕu thiÕu tiÒn, hµng ho¸ kh«ng l­u th«ng ®­îc. NÕu thõa tiÒn sÏ g©y nªn t×nh tr¹ng l¹m ph¸t, gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng vät. ThÞ tr­êng bÊt æn ®Þnh. VËy chóng ta cã thÓ nãi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ yªu cÇu kh¸ch quan ®èi víi nh÷ng x· héi cßn tån t¹i nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Coi nhÑ hay bá qua vai trß cña kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa thÊt b¹i trªn lÜnh vùc kinh tÕ. ChÝnh v× vËy mµ c¬ chÕ thÞ tr­êng ®­îc ph¸t hiÖn kh¸ sím. C¬ chÕ thÞ tr­êng ®­îc coi lµ “ bµn tay v« h×nh” ®iÒu tiÕt sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. 3.Nh÷ng ­u ®iÓm vµ khuyÕt ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ sù cÇn thiÕt ph¶i cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. Nh÷ng ­u ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ tr­êng -Khi c¬ chÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn th× kÝch thÝch m¹nh viÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt. Kinh tÕ thÞ tr­êng lÊy lîi nhuËn siªu ng¹ch lµm ®éng lùc ho¹t ®éng. §éng lùc nµy ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp th­êng xuyªn h¹ thÊp chi phÝ lao ®éng c¸ biÖt xuèng thÊp h¬n chi phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng trªn c¬ së ¸p dông nh÷ng thµnh tùu míi cña khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ. C¬ chÕ thÞ tr­êng cã tÝnh n¨ng ®éng vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi nhanh chãng. Së dÜ nh­ vËy lµ v×: trong kinh tÕ thÞ tr­êng tån t¹i mét nguyªn t¾c ai ®­a ra thÞ tr­êng mét lo¹i hµng ho¸ míi vµ ®­a ta sím nhÊt sÏ thu ®­îc lîi nhuËn nhiÒu nhÊt. §iÒu ®ã tÊt yÕu ®ßi ho¶i ph¶i n¨ng ®éng th­êng xuyªn. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hµng ho¸ rÊt phong phó ®a d¹ng. Do vËy, nã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi choviÖc tho¶ m·n ngµy cµng tèt h¬n nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt, v¨n ho¸ vµ sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña mäi thµnh viªn x· héi. b, Nh÷ng nh­îc ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. Ngoµi nh÷ng ­u ®iÓm cña cã chÕ tf th× nã còng kh«ng Ýt nh÷ng nh­îc ®iÓm h¹n chÕ nh­ sau. * Tr­íc hÕt ph¶i nãi tíi nh÷ng bÖnh g¾n liÒn víi sù ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng ®ã lµ: khñng ho¶ng kinh tÕ, thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t, ph©n ho¸ giÇu nghÌo vµ g©y « nhiÔm m«i tr­êng sèng nghiªm träng. Khñng ho¶ng s¶n xuÊt “thõa” lµ c¨n bÖnh cè h÷u cña c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn. ë ®©y do møc cung hµng ho¸ v­ît møc cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cho nªn dÉu ®Õn t×nh tr¹ng d­ thõa hµng ho¸. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng ®ã lµ do m©u thuÉn c¬ b¶n cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. M©u thuÈn nµy ®­îc thÓ hiÖn ë tÝnh cao ®é trong tõng doanh nghiÖp víi tÝnh v« chÝnh phñ trªn toµn bé nÒn s¶n xuÊt x· héi. Xu h­íng më réng s¶n xuÊt v« h¹n m©u thuÈn v¬i ssøc mua cã h¹nm cña quÇn chóng. M©u thuÈn ®èi kh¸ng gi÷a giai cÊp t­ s¶n vµ giai cÊp v« s¶n. G¾n liÒn víi khñng ho¶ng kinh tÕ lµ n¹n thÊt nghiÖp cña ng­êi lao ®äng, ®©y lµ mét c¨n bÖnh nan gi¶i cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Kinh tÕ thÞ tr­êng t¹o ra sù ph©n ho¸ giai cÊp, do ®ã nã còng lµm t¨ng thªm m©u thuÈn giai cÊp. T¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mét sè ng­êi ph¸t tµi giÇu cã, cßn mét sè ng­êi kh¸c bÞ ph¸ s¶n trë thµnh nh÷ng ng­êi lµm thuª. Sù ®èi kh¸ng vÒ kinh tÕ lµ c¬ së cña ®Êu tranh giai cÊp. Mét khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng cÇn thiÕt ph¶i kÓ ®Õn lµ g©y « nhiÓm m«i tr­êng sinh t¸i, tµn ph¸ ®Êt ®ai, rõng ®Çu nguån, khÝ th¶i c«ng nghiªp lµm cho nhiÖt ®é cña tr¸i ®Êt ngµy cµng nãng lªn. ChØ do ch¹y theo lîi nhuËn tr­íc m¾t mµ kh«ng tÝnh to¸n ®Õn hiÓm ho¹ ®ang ®e do¹ toµn nh©n lo¹i. Tãm l¹i, c¬ chÕ thÞ tr­êng t¸c ®éng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸. Chi phèi sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. Nh÷ng sù ®iÒu tiÕt ®ã mang tÝnh chÊt mï qu¸ng. H¬n n÷a c¸c chr thÓ tham gia thÞ tr­êng ho¹t ®éng v× lîi Ých riªng cña m×nh, cho nªn sù vËn ®éng cña c¬ chÕ hÞ tr­êng tÊt yÕu dÉn tíi nh÷ng m©u thuÈn vµ xung ®ét cã ng­êi giÇu lªn l¹i cã ng­êi ngjÌo ®i. C¹nh tranh khã tr¸nh kkhái sù lõa g¹t, ph¨ s¶n vµ thÊt nghiÖp ... thÞ tr­êng tÊt c¶ ®· g©y nªn t×nh tr¹ng kh«ng b×nh th­êng trong quan hÖ kinh tÕ vµ dÉn tíi sù mÊt æn ®Þnh x· héi. V× vËy, x· héi ®ßi hái ph¶i cã sù kiÓm tra, ®iÒu tiÕt, ®Þnh h­íng mét c¸ch cã ý thøc ®è v¬i ssù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ._.