Chính sách thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế Quốc tế

1 LÔØI MÔÛ ÑAÀU Ñaïi hoäi Ñaûng Coâng saûn Vieät Nam laàn thöù VI naêm 1986 ñöôïc xem laø moät moác son trong quaù trình phaùt trieån neàn kinh teá Quoác gia, ñaây chính laø böôùc ngoaët phaùt trieån neàn kinh teá Vieät Nam: “phaùt trieån theo cô cheá thò tröôøng, döôùi söï quaûn lyù vaø ñieàu tieát vó moâ cuûa Nhaø nöôùc theo ñònh höôùng Xaõ hoäi chuû nghóa” Söï löïa choïn saùng suoát ñöôøng loái phaùt trieån kinh teá maø Ñaïi hoäi Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam laàn thöù VI (1986) ñeà ra laø khoâng theå phuû nhaän ñöôïc. Tuy nhieân, thöïc teá ñaõ cho thaáy raèng baûn thaân neàn kinh teá thò tröôøng cuõng khoâng phaûi laø moät neàn kinh teá hoaøn haûo, maø baûn thaân noù cuõng coù nhöõng khuyeát taät voán coù cuûa noù. Moät trong nhöõng khuyeát taät voán coù lôùn nhaát cuûa neàn kinh teá thò tröôøng laø ngaên caùch giöõa giaøu ngheøo trong xaõ hoäi. Kinh teá thò tröôøng ôû Vieät Nam cho duø ñang ôû möùc ñoä ñaàu, nhöng vaán ñeà phaân hoùa giaøu ngheøo trong xaõ hoäi cuõng laø vaán ñeà caàn quan taâm. Nhö chuùng ta ñaõ bieát Nhaø nöôùc duøïng thueá laøm coâng cuï ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá, ñieàu hoøa thu nhaäp, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi vaø laø coâng cuï chuû yeáu huy ñoäng nguoàn löïc vaät chaát cho Nhaø nöôùc. Cho duø trong ñieàu kieän kinh teá Vieät Nam, thueá giaùn thu coù nhöõng vai troø raát to lôùn cuûa noù. Nhöng vôùi muïc ñích ñieàu hoøa thu nhaäp, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi baèng thueá trong neàn kinh teá thì thueá tröïc thu laïi theå hieän tính öu vieät hôn, ñoàng thôøi taêng nguoàn thu cho Ngaân saùch Nhaø nöôùc moät caùch hôïp lyù, hôïp hieán. Vì vaäy, höôùng ñeán moät chính saùch thueá thu nhaäp laø ñieàu taát yeáu nhaèm goùp phaàn ñieàu tieát bôùt moät phaàn thu nhaäp töø caùc taàng lôùp ngöôøi coù thu nhaäp cao trong xaõ hoäi, hình thaønh caùc quyõ tieàn teä taäp trung giuùp Nhaø nöôùc ngaøy caøng thöïc hieän toát hôn caùc chính saùch xaõ hoäi cuûa mình. Nhö phaân tích ôû treân, ñoù cuõng chính laø lyù do maø Quoác hoäi nöôùc Coäng hoøa Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam ban haønh chính saùch thueá thu nhaäp, cuï theå laø Phaùp leänh thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao. Ñaây laø loaïi thueá ñöôïc aùp duïng töø raát laâu taïi haàu heát caùc Quoác gia treân theá giôùi, cho duø teân goïi ôû moät soá nöôùc coù khaùc nhau nhöng baûn chaát thì ñoái töôïng tính thueá vaãn laø thu nhaäp caù nhaân. Ñoái vôùi Vieät Nam thì Phaùp leänh thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ñaàu tieân ñöôïc ban haønh vaøo ngaøy 27/12/1990, vaø coù hieäu löïc thi haønh töø 01/04/1991. Qua hôn 15 naêm thöïc thi, Quoác hoäi nöôùc ta ñaõ traûi qua 5 laàn söûa ñoåi, thay theá Phaùp leänh naêm 1990 baèng nhöõng phaùp leänh môùi phuø hôïp hôn vôùi 2 ñieàu kieän vaø hoaøn caûnh kinh teá xaõ hoäi. Beân caïnh nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc nhaát ñònh, chính saùch thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ngaøy nay vaãn coøn nhöõng baát caäp, thaát thu cho Ngaân saùch Nhaø nöôùc ñoàng thôøi khoâng coâng baèng ñoái vôùi ngöôøi noäp thueá. Vì vaäy, chính saùch thueá caàn phaûi tieáp tuïc ñöôïc hoaøn thieän hôn ñeå phuø hôïp vôùi yeâu caàu phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuõng nhö trong boái caûnh hoäi nhaäp kinh teá Quoác teá. Xuaát phaùt töø thöïc teá vaø suy nghó treân, Toâi xin choïn ñeà taøi: “Chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân ôû Vieät Nam trong boái caûnh hoäi nhaäp kinh teá Quoác teá” laøm Luaän vaên toát nghieäp Thaïc só kinh teá. Muïc ñích chuû yeáu cuûa Luaän vaên naøy laø döïa treân nhöõng lyù luaän cô baûn veà thueá Thu nhaäp caù nhaân, taäp trung phaân tích, ñaùnh giaù thöïc traïng vieäc aùp duïng thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ôû nöôùc ta töø naêm 1991 ñeán nay, ñoàng thôøi coù tham khaûo vieäc aùp duïng thueá Thu nhaäp caù nhaân ôû moät soá quoác gia treân theá giôùi. Töø ñoù ñöa ra nhöõng vaán ñeà caàn hoaøn thieän vaø xaây döïng moät chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân sao cho phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi taïi Vieät Nam trong thôøi gian tôùi. Veà maët phöông phaùp luaän, Luaän vaên söû duïng phöông phaùp nghieân cöùu lyù thuyeát ñeå khaùi quaùt leân nhöõng lyù luaän cô baûn veà thueá Thu nhaäp caù nhaân vaø baèng phöông phaùp nghieân cöùu thöïc nghieäm töø thöïc teá, keát hôïp theâm phöông phaùp so saùnh ñeå phaân tích, ñaùnh giaù quaù trình aùp duïng Thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao trong ñieàu kieän kinh teá Vieät Nam. Töø ñoù ñöa ra nhöõng nguyeân nhaân toàn taïi vaø ñònh höôùng caùc giaûi phaùp chuû yeáu nhaèm hoaøn thieän vaø xaây döïng moät chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân phuø hôïp vôùi chuû tröông phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc. Luaän vaên ñöôïc keát caáu goàm 3 chöông: Chöông 1: Toång quan veà chính saùch thueá thu nhaäp caù nhaân. Chöông 2: Thöïc traïng aùp duïng chính saùch thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaân cao ôû Vieät Nam. Chöông 3: Caùc giaûi phaùp nhaèm xaây döïng chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân ôû Vieät Nam. Do khaû naêng vaø thôøi gian nghieân cöùu coù haïn, Luaän vaên khoâng traùnh khoûi nhöõng sai soùt, raát mong Quyù Thaày, Coâ cuøng caùc baïn goùp yù boå sung ñeå ñeà taøi mang tính hieän thöïc hôn. 3 CHÖÔNG I: TOÅNG QUAN VEÀ CHÍNH SAÙCH THUEÁ THU NHAÄP CAÙ NHAÂN 1.1 Khaùi quaùt veà thueá 1.1.1 Khaùi nieäm veà thueá Thueá gaén lieàn vôùi söï toàn taïi, phaùt trieån cuûa Nhaø nöôùc vaø laø moät coâng cuï quan troïng maø baát kyø quoác gia naøo cuõng söû duïng ñeå thöïc thi chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa mình. Tuøy thuoäc vaøo baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc vaø caùch thöùc Nhaø nöôùc söû duïng, caùc nhaø kinh teá coù nhieàu quan ñieåm veà thueá khaùc nhau, moãi quan ñieåm ñeàu nhaán maïnh moät chieàu theo töøng goùc ñoä khaùc nhau. Maëc duø ñeán nay coøn nhieàu tranh caõi veà khaùi nieäm cuûa thueá nhöng caùc nhaø kinh teá ñeàu thoáng nhaát raèng, ñeå laøm roõ baûn chaát cuûa thueá thì ñònh nghóa cuûa thueá phaûi neâu baät ñöôïc caùc noäi dung sau: - Thöù nhaát, thueá laø moät khoaûn thu khoâng boài hoaøn, khoâng mang tính hoaøn traû tröïc tieáp. Noäp thueá cho Nhaø nöôùc khoâng coù nghóa laø cho Nhaø nöôùc möôïn tieàn hay göûi tieàn vaøo ngaân saùch Nhaø nöôùc hoaëc laø mua moät dòch vuï coâng. Noäp thueá laø moät nghóa vuï cô baûn nhaát cuûa coâng daân. - Thöù hai, thueá laø moät khoaûn thu mang tính baét buoäc, ñeå ñaûm baûo taäp trung thueá treân phaïm vi toaøn xaõ hoäi. Chính phuû phaûi caäy nhôø vaøo heä thoáng phaùp luaät neân thueá thöôøng ñöôïc quy ñònh döôùi daïng vaên baûn luaät hay phaùp leänh. Cho neân, troán thueá hay gian laän thueá ñeàu bò coi laø nhöõng haønh vi phaïm phaùp vaø phaûi chòu xöû phaït veà haønh chính hoaëc hình söï. - Thöù ba, caùc phaùp nhaân vaø theå nhaân chæ phaûi noäp cho Nhaø nöôùc caùc khoaûn thueá ñaõ ñöôïc phaùp luaät qui ñònh. Töø vieäc phaân tích nhöõng quan nieäm veà thueá neâu treân, chuùng ta coù theå ñöa ra moät ñònh nghóa toång quaùt veà thueá nhö sau: Thueá laø moät khoaûn ñoùng goùp baét buoäc cuûa caùc toå chöùc, caù nhaân cho Nhaø nöôùc theo möùc ñoä vaø thôøi haïn ñöôïc phaùp luaät quy ñònh, khoâng mang tính chaát hoaøn traû tröïc tieáp, nhaèm söû duïng cho muïc ñích chung toaøn xaõ hoäi. 4 1.1.2 Vai troø cuûa thueá Thöù nhaát, thueá laø coâng cuï chuû yeáu huy ñoäng nguoàn löïc vaät chaát cho Nhaø nöôùc Ñoái vôùi caùc nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån, ñeå huy ñoäng taäïp trung nguoàn löïc taøi chính ñaùp öùng nhu caàu chi tieâu cuûa Nhaø nöôùc thì vai troø quan troïng naøy thuoäc veà thueá. Söû duïng coâng cuï thueá ñeå huy ñoäng tieàn thueá cho Nhaø nöôùc coù öu ñieåm: Phaïm vi thu thueá roäng, nguoàn huy ñoäng taäp trung thoâng qua thueá laø toång saûn phaåm xaõ hoäi vaø thu nhaäp quoác daân trong nöôùc taïo ra, tính öu theá cuûa ñoäng vieân thoâng qua thueá so vôùi caùc coâng cuï taøi chính khaùc coøn theå hieän ôû choå thueá keát hôïp giöõa phöông thöùc cöôõng böùc, ñöôïc quy ñònh döôùi hình thöùc phaùp luaät, kích thích vaät chaát, nhaèm taïo ra söï quan taâm cuûa ñoái töôïng noäp thueá ñeán chaát löôïng hieäu quaû kinh doanh. Vì nhöõng öu nhöôïc ñieåm neâu treân, thueá luoân ñöôïc coi laø nguoàn thu chuû yeáu cuûa Ngaân saùch Nhaø nöôùc. Nguoàn thu cuûa Ngaân saùch Nhaø nöôùc coù theå gia taêng khi vaø chæ khi neàn kinh teá coù söï taêng tröôûng vaø ñaït naêng suaát hieäu quaû cao. Thöù hai, thueá laø coâng cuï ñieàu tieát neàn kinh teá vó moâ trong neàn kinh teá thò tröôøng Trong neàn kinh teá thò tröôøng, Nhaø nöôùc coù khaû naêng söû duïng chính saùch thueá ñeå ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá. Ñieàu ñoù xuaát phaùt töø chöùc naêng ñieàu chænh cuûa thueá. Vì lôïi ích xaõ hoäi, Nhaø nöôùc coù theå taêng thueá hoaëc giaûm thueá ñoái vôùi thu nhaäp cuûa caùc taàng lôùp daân cö vaø vôùi doanh nghieäp ñeå kích thích hoaëc haïn cheá söï phaùt trieån caùc lónh vöïc caùc ngaønh ngheà khaùc nhau cuûa neàn kinh teá. Thöù ba, thueá laø coâng cuï ñieàu hoøa thu nhaäp, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi trong phaân phoái Söï phaùt trieån kinh teá cuûa moät quoác gia laø keát quaû noå löïc cuûa coäng ñoàng xaõ hoäi. Moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi ñeàu coù nhöõng ñoùng goùp nhaát ñònh, thaønh quaû cuûa söï phaùt trieån kinh teá caàn phaûi laøm cho moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi ñöôïc höôûng thoûa ñaùng, haøi hoøa. Ñeå thöïc hieän ñöôïc yeâu caàu naøy, Nhaø nöôùc phaûi söû duïng coâng cuï thueá ñeå quaûn lyù ñieàu hoøa thu nhaäp xaõ hoäi. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, nguoàn löïc xaõ hoäi tham gia vaøo neàn kinh teá, chuû yeáu do luaät thò tröôøng huy ñoäng phaân boå vaø tham gia thöïc hieän vieäc phaân phoái caùc yeáu toá ñaàu ra. Ñoù laø söï phaân phoái mang tính chaát kinh teá. Tuy nhieân, neáu ñeå cho thò tröôøng töï ñieàu phoái neàn kinh teá thì seõ taïo ra nhöõng khieám khuyeát vaø khoâng phaûi luùc 5 naøo cuõng ñaït keát quaû saûn xuaát kinh doanh vaø ñem laïi thu nhaäp nhö xaõ hoäi mong muoán. Do vaäy, Nhaø nöôùc phaûi can thieäp vaøo söï phaân phoái ñeå quaûn lyù vaø ñieàu chænh hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá. Nhaø nöôùc can thieäp baèng heä thoáng Luaät phaùp, baèng coâng cuï kinh teá, taøi chính trong ñoù quan troïng laø coâng cuï thueá. Trong chính saùch thueá, Nhaø nöôùc ñaõ thieát keá ñoái töôïng ñieàu tieát khaùc nhau vôùi caùc möùc thueá suaát vaø cheá ñoä öu ñaõi khaùc nhau. Do vaäy, chính saùch thueá ñaõ taùc ñoäng maïnh meõ ñeán cung caàu caùc loaïi nguyeân, nhieân, vaät lieäu, haøng hoùa, dòch vuï khaùc nhau, ñeå ñieàu chænh quaù trình phaân phoái caùc yeáu toá ñaàu vaøo cuûa caùc löïc löôïng thò tröôøng vaø ñieàu chænh quaù trình taùi saûn xuaát cuûa doanh nghieäp. Thueá ñaõ tröïc tieáp tham gia vaøo phaân phoái thu nhaäp xaõ hoäi töø keát quaû saûn xaát kinh doanh cuûa neàn kinh teá. Vaán ñeà then choát laø quaù trình thöïc hieän phaân phoái thu nhaäp xaõ hoäi cuûa thueá phaûi ñaûm baûo nguyeân taéc bình ñaúng, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi trong phaân phoái. Nhaø nöôùc aùp duïng chính saùch thueá phaûi thoáng nhaát giöõa caùc thaønh phaàn kinh teá vaø caùc taàng lôùp daân cö, khoâng phaân bieät giöõa caùc ñôn vò, caù nhaân. Khi caùc toå chöùc, caù nhaân coù ñieàu kieän kinh doanh vaø coù thu nhaäp gioáng nhau ñeàu phaûi noäp thueá nhö nhau (bình ñaúng theo chieàu ngang). Ngöôøi coù thu nhaäp quaù thaáp khoâng ñuû baûo ñaûm ñôøi soáng thì khoâng phaûi noäp thueá (bình ñaúng theo chieàu doïc). Söï bình ñaúng cuûa chính saùch thueá seõ taïo ñieàu kieän cho moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi laøm aên coù hieäu quaû, coù naêng suaát cao phaûi ñöôïc thu nhaäp cao hôn. Töø ñoù, kích thích moïi toå chöùc, caù nhaân taäp trung söùc ñaàu tö phaùt trieån hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh ñeå coù thu nhaäp cao moät caùch chính ñaùng. Ñoàng thôøi vôùi vai troø phaân phoái, thueá coøn thöïc hieän vai troø phaân phoái laïi thu nhaäp xaõ hoäi. Vai troø phaân phoái laïi cuûa thueá ñöôïc thöïc hieän thoâng qua vieäc Nhaø nöôùc söû duïng tieàn thueá ñaõ noäp vaøo Ngaân saùch Nhaø nöôùc ñeå chi tieâu cho caùc hoaït ñoäng chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc nhaèm phuïc vuï lôïi ích cuûa nhaân daân. Nhaø nöôùc söû duïng tieàn thueá ñeå saûn xuaát ra haøng hoùa - dòch vuï coâng phuïc vuï tieâu duøng chung cho toaøn xaõ hoäi. Ngoaøi ra Nhaø nöôùc coøn söû duïng moät phaàn tieàn thueá ñeå trôï caáp, thöïc hieän ñieàu hoøa thu nhaäp xaõ hoäi. Khi thò tröôøng thöïc hieän vieäc phaân phoái thu nhaäp thì toång thu nhaäp cuûa moãi caù nhaân, moãi hoä gia ñình hoaøn toaøn khoâng gioáng nhau, do caùc yeáu toá tham gia vaøo quaù trình saûn xuaát khaùc nhau. Moät nhoùm ngöôøi coù thu nhaäp raát cao, phaàn lôùn soá ngöôøi coù thu nhaäp trung bình vaø thaáp, coøn moät soá ngöôøi khaùc thì haàu nhö khoâng coù thu nhaäp nhö ngöôøi 6 khuyeát taät, giaø yeáu, beänh hoaïn vaø thaát nghieäp khoâng coù baát kyø taøi saûn naøo. Do ñoù, vieäc phaân phoái laïi thu nhaäp xaõ hoäi laø bieän phaùp maø caùc chính phuû phaûi thöïc hieän, nhaèm goùp phaàn ñieàu hoøa thu nhaäp, laøm giaûm bôùt nhöõng cheânh leäch do phaân phoái thu nhaäp quoác daân taïo ra, ñoàng thôøi cung caáp nhöõng nhu caàu raát caàn thieát cho nhaân daân maø neàn kinh teá thò tröôøng khoâng ñaùp öùng ñöôïc. Thöù tö, ngoaøi nhöõng vai troø neâu treân thueá laø coâng cuï thöïc hieän kieåm tra, kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh 1.1.3 Heä thoáng thueá Vieät Nam Heä thoáng thueá Vieät Nam hieän haønh goàm caùc loaïi thueá sau: 1. Thueá giaù trò gia taêng. 2. Thueá xuaát nhaäp khaåu. 3. Thueá tieâu thuï ñaëc bieät. 4. Thueá thu nhaäp doanh nghieäp. 5. Thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao (thueá thu nhaáp caù nhaân). 6. Thueá söû duïng ñaát noâng nghieäp. 7. Thueá nhaø, ñaát. 8. Thueá chuyeån quyeàn söû duïng ñaát. 9. Thueá taøi nguyeân. 10. Thueá moân baøi. 11. Caùc loaïi phí vaø leä phí. 1.2 Thueá thu nhaäp caù nhaân 1.2.1 Khaùi nieäm thueá Thu nhaäp Tuøy theo muïc ñích nghieân cöùu, caùc nhaø kinh teá quan nieäm veà thu nhaäp döôùi caùc goùc ñoä khaùc nhau. Hai nhaø kinh teá Anh laø R.M Haig vaø H.G Simons ñaàu theá kyû 20 ñaõ ñöa ra ñònh nghóa veà thu nhaäp (sau naøy goïi laø ñònh nghóa Haig-Simons) cho raèng thu nhaäp laø toång giaù trò cuûa caûi roøng taêng leân cuûa moät caù nhaân coäng vôùi söï tieâu duøng cuûa ngöôøi ñoù trong moät thôøi gian nhaát ñònh, thöôøng laø moät naêm. Quan ñieåm naøy mang tính lyù thuyeát vaø ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi. Tuy nhieân, treân thöïc teá raát khoù thöïc hieän, vì raèng giaù trò taêng 7 theâm ñoù môùi chæ döøng laïi döôùi daïng tieàm naêng, maët khaùc noù laïi ñöôïc bieåu hieän döôùi caùc hình thöùc khaùc nhau nhö baèng tieàn, haøng hoùa vaø dòch vuï song laïi chæ ñöôïc thöïc hieän khi coù söï chuyeån dòch quyeàn sôû höõu. Döïa treân cô sôû ñònh nghóa Haig-Simons, caùc nhaø kinh teá hoïc hieän ñaïi ñaõ ñöa ra hai quan nieäm môùi veà thu nhaäp laøm cô sôû ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân: - Quan ñieåm veà khaùi nieäm “thu nhaäp bao quaùt” cho raèng, thu nhaäp laø moïi khoaûn thu nhaäp roøng töø caùc nguoàn sau khi ñaõ khaáu tröø caùc chi phí ñeå taïo ra chuùng, töø ñoù hình thaønh moät phöông thöùc ñaùnh thueá treân toång taøi saûn roøng, nghóa laø ñaùnh thueá vaøo taát caû caùc lôïi ích nhaän ñöôïc, bao goàm caùc lôïi ích ngaãu phaùt - lôïi ích coù tính chaát nhaát thôøi. - Quan ñieåm veà khaùi nieäm “thu nhaäp haïn heïp” döïa treân cô sôû thu nhaäp chæ giôùi haïn trong nhöõng lôïi ích phaùt sinh laëp ñi laëp laïi, coù tính chaát lieân tuïc ñeå hình thaønh moät phöông thöùc ñaùnh thueá thu nhaäp döïa treân caùc nguoàn phaùt sinh thu nhaäp. Ñaïi dieän cho tröôøng phaùi naøy laø nhaø kinh teá hoïc ngöôøi Myõ Paul. A. Samuelson ñaõ ñöa ra moät khaùi nieäm thu nhaäp töông ñoái hoaøn chænh: “thu nhaäp laø toång soá tieàn kieám ñöôïc hoaëc thu goùp ñöôïc trong moät khoaûn thôøi gian nhaát ñònh (thöôøng laø moät naêm)”. Thuaät ngöõ “tieàn” ôû ñaây ñöôïc hieåu laø nhöõng khoaûn thu döôùi daïng tieàn teä hay hieän vaät ñöôïc tính thaønh tieàn, noù bao goàm caû phaàn saûn xuaát ñeå töï tieâu duøng, nhaän ñöôïc töø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï, töø lao ñoäng hoaëc khoâng töø lao ñoäng, töø quyeàn sôû höõu veà taøi saûn, veà tieàn maø coù hoaëc tieâu duøng caùc dòch vuï khoâng phaûi thanh toaùn. Trong caùc ñònh nghóa neâu treân, maëc duø chöa phaûn aùnh moät caùch ñaày ñuû taát caû caùc khía caïnh cuûa thu nhaäp, nhöng toång hôïp laïi cho thaáy thu nhaäp coù moät soá ñieåm chung sau ñaây: - Thu nhaäp luoân gaén vôùi moät chuû theå nhaát ñònh trong neàn kinh teá, xaõ hoäi theå hieän tính sôû höõu cuûa thu nhaäp. - Thoâng thöôøng vieäc xaùc ñònh thu nhaäp cuûa caùc chuû theå khaùc nhau trong moät thôøi gian nhaát ñònh ñöôïc bieåu hieän döôùi hình thöùc tieàn teä – laø hình thöùc thoâng qua ñoù coù theå bieát ñöôïc toång thu nhaäp caùc nguoàn khaùc nhau cuûa moät caù nhaân hay moät phaùp nhaân. - Thu nhaäp ñöôïc hình thaønh thoâng qua quaù trình phaân phoái laàn ñaàu vaø phaân phoái laïi thu nhaäp quoác daân, do thò tröôøng vaø nhaø nöôùc thöïc hieän. 8 Qua phaân tích caùc ñaëc ñieåm treân khaùi nieäm veà thu nhaäp coù theå ñöôïc toång hôïp nhö sau: Thu nhaäp laø toång caùc giaù trò taøi saûn vaø cuûa caûi ñöôïc bieåu hieän döôùi hình thöùc tieàn teä laø moät chuû theå naøo ñoù trong neàn kinh teá - xaõ hoäi taïo ra vaø nhaän ñöôïc töø caùc nguoàn lao ñoäng, taøi saûn hay ñaàu tö thoâng qua quaù trình phaân phoái toång saûn phaåm xaõ hoäi vaø thu nhaäp quoác daân trong moät khoaûng thôøi haïn nhaát ñònh (thöôøng laø moät naêm). 1.2.2 Khaùi nieäm thueá Thu nhaäp caù nhaân Thueá thu nhaäp caù nhaân ñaõ ñöôïc aùp duïng töø raát laâu ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Laàn ñaàu tieân ôû Anh vaøo naêm 1799 thueá thu nhaäp caù nhaân ñaõ ñöôïc aùp duïng nhö moät hình thöùc thu taïm thôøi nhaèm muïc ñích trang traûi cho cuoäc chieán tranh choáng Phaùp vaø ñöôïc chính thöùc ban haønh vaøo naêm 1842. Sau ñoù thueá thu nhaäp caù nhaân ñaõ nhanh choùng ñöôïc lan truyeàn sang caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc nhö: Nhaät (1887), Myõ (1913), Phaùp (1914), Lieân Xoâ (1922), Trung Quoác (1936)… Caùc quoác gia coù neàn kinh teá thò tröôøng phaùt trieån ñeàu coi thueá thu nhaäp caù nhaân laø moät trong nhöõng saéc thueá coù taàm quan troïng ñaëc bieät trong vieäc huy ñoäng nguoàn thu ngaân saùch, thöïc hieän phaân phoái coâng baèng xaõ hoäi vaø ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá. Veà nguyeân taéc, baát kyø moät theå nhaân hay phaùp nhaân naøo khi nhaän ñöôïc thu nhaäp döôùi baát cöù hình thaùi naøo (hieän vaät hay giaù trò) vaø baát keå töø nguoàn naøo (do lao ñoäng, hay ñaàu tö…) ñeàu phaûi trích moät phaàn töø thu nhaäp ñoù ñeå noäp cho nhaø nöôùc döôùi daïng thueá thu nhaäp. Nhö vaäy: Coù theå khaùi nieäm thueá Thu nhaäp caù nhaân laø loaïi thueá tröïc thu ñaùnh vaøo thu nhaäp cuûa moãi caù nhaân trong xaõ hoäi trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh (thöôøng laø moät naêm). 1.2.3 Söï caàn thieát xaây döïng chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân Thueá thu nhaäp caù nhaân ra ñôøi baét nguoàn töø yeâu caàu ñaûm baûo söï coâng baèng trong phaân phoái thu nhaäp. Ñieàu naøy ñaëc bieät caàn thieát trong ñieàu kieän kinh teá thò tröôøng vì thu nhaäp cuûa moät caù nhaân hay toå chöùc phuï thuoäc chuû yeáu vaøo vieäc cung caáp caùc yeáu toá saûn xuaát (voán, lao ñoäng, coâng ngheä…). Trong ñieàu kieän ñoù söï phaân hoùa giaøu ngheøo khi phaân phoái thu nhaäp laø ñieàu khoù traùnh khoûi. Vì vaäy, caàn aùp duïng thueá thu nhaäp caù nhaân ñeå thöïc 9 hieän ñieàu tieát thu nhaäp nhaèm ruùt ngaén khoaûng caùch giaøu ngheøo trong xaõ hoäi. Maët khaùc, trong heä thoáng thueá thoâng thöôøng aùp duïng hai loaïi thueá: thueá giaùn thu vaø thueá tröïc thu. Thueá thu nhaäp caù nhaân laø loaïi thueá tröïc thu, töùc laø thueá ñaùnh tröïc tieáp vaøo thu nhaäp cuûa ngöôøi noäp thueá theo khaû naêng cuûa hoï. Vì theá, thu nhaäp caù nhaân ñaûm baûo söï coâng baèng theo chieàu doïc. Neáu chæ aùp duïng caùc loaïi thueá giaùn thu thì môùi thöïc hieän ñöôïc coâng baèng theo chieàu ngang, töùc laø taát caû moïi ngöôøi ñeàu phaûi noäp thueá nhö nhau khoâng phaân bieät khaû naêng cuûa hoï. Ñeå ñaûm baûo söï coâng baèng theo caû chieàu ngang vaø chieàu doïc trong chính saùch thueá khoùa thì caàn thieát phaûi ban haønh thueá thu nhaäp caù nhaân ñeå ñieàu tieát thu nhaäp theo khaû naêng ñoùng goùp cuûa ngöôøi noäp thueá. Do nhu caàu chi tieâu ngaøy caøng taêng cuûa Nhaø nöôùc. Söï giaûm daàn cuûa thueá quan do yeâu caàu töï do hoùa thöông maïi ñeå phaùt trieån kinh teá cuûa caùc nöôùc tö baûn chuû nghóa ñoøi hoûi phaûi taêng nguoàn thu taøi chính nhaø nöôùc thoâng qua caùc loaïi thueá khaùc nhö thueá haøng hoùa, thueá thu nhaäp doanh nghieäp (coâng ty) vaø thueá thu nhaäp caù nhaân, trong ñoù thueá thu nhaäp caù nhaân laø nguoàn taøi chính lôùn cho ngaân saùch cuûa caùc quoác gia, ñaëc bieät ñoái vôùi caùc nöôùc phaùt trieån. Tröôùc chieán tranh theá giôùi laàn thöù nhaát soá ngöôøi noäp thueá thu nhaäp caù nhaân môùi chæ chieám khoaûng gaàn 1 trieäu ngöôøi, naêm 1939 taêng leân 5 trieäu, thì ñeán naêm 1980 con soá naøy laø 100 trieäu ngöôøi, bieán thueá naøy thaønh thöù thueá ñaïi chuùng. Thueá thu nhaäp ñöôïc söû duïng nhö moät coâng cuï linh hoaït ñeå ñieàu tieát vó moâ, kích thích tieâu duøng hoaëc ñaàu tö ñeå phaùt trieån kinh teá. Moät trong nhöõng lyù thuyeát caên baûn cuûa Kenyes veà tính höõu duïng giaûm daàn cuûa thu nhaäp cho raèng möùc thu nhaäp caøng cao thì tính höõu duïng cuûa noù caøng thaáp. Do vaäy, ñeå taêng phuùc lôïi xaõ hoäi caàn thieát phaûi ñieàu tieát bôùt thu nhaäp cuûa nhöõng ñoái töôïng coù thu nhaäp thaáp hôn. Beân caïnh ñoù, thoâng qua chính saùch mieãn giaûm, öu ñaõi, thueá thu nhaäp coù theå taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán ñònh höôùng tieâu duøng vaø ñaàu tö theo höôùng coù lôïi, thöïc hieän muïc tieâu ñieàu chænh kinh teá cuûa nhaø nöôùc. 1.2.4 Vai troø thueá Thu nhaäp caù nhaân 1.2.4.1 Thueá thu nhaäp caù nhaân laø moät coâng cuï phaân phoái ñaûm baûo coâng baèng xaõ hoäi Moät trong nhöõng khieám khuyeát cuûa kinh teá thò tröôøng laø söï phaân phoái khoâng coâng baèng vaø ñi lieàn vôùi noù laø quaù trình phaân hoùa giaøu ngheøo trong xaõ hoäi. Thueá thu nhaäp caù 10 nhaân laø moät hình thöùc thueá tröïc thu ñaùnh tröïc tieáp vaøo thu nhaäp nhaän ñöôïc cuûa töøng caù nhaân. Thoâng qua ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân, Nhaø nöôùc thöïc hieän ñieàu tieát thu nhaäp cuûa nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao, nhôø ñoù san baèng töông ñoái söï cheânh leäch veà thu nhaäp giöõa caùc caù nhaân trong xaõ hoäi. Ñeå thaáy roõ vai troø ñoù cuûa thueá thu nhaäp caù nhaân, coù theå söû duïng ñöôøng cong Lorenz döôùi ñaây (Hình 1.1) Thu nhaäp ñöôïc phaân phoái coâng baèng Thu nhaäp tröôùc thueá Thu nhaäp sau thueá Daân cö % G D P % Hình 1.1: AÛnh höôûng cuûa thueá ñeán söï coâng baèng trong phaân phoái thu nhaäp Treân ñoà thò, ñöôøng cong Lorenz caøng gaàn ñöôøng phaân giaùc thì caøng phaûn aùnh söï phaân phoái coâng baèng. Ñieàu ñoù ñöôïc trôï giuùp bôûi thueá luyõ tieán thoâng qua thöïc hieän thueá thu nhaäp caù nhaân ñeå ñaûm baûo ruùt ngaén khoaûng caùch phaân hoùa giaøu ngheøo trong xaõ hoäi. 1.2.4.2 Thueá thu nhaäp caù nhaân laø moät coâng cuï ñaûm baûo nguoàn thu quan troïng cho NSNN Thueá thu nhaäp caù nhaân laø moät hình thöùc thu quan troïng cuûa Ngaân saùch Nhaø nöôùc (NSNN), loaïi thueá naøy ñoùng vai troø raát quan troïng, ñoâi khi noù coøn ñöôïc noùi so saùnh moät caùch hình aûnh laø “nöõ hoaøng cuûa caùc loaïi thueá”. Hieän nay, ôû caùc nöôùc phaùt trieån tyû troïng thu ngaân saùch cuûa thueá TNCN chieám raát cao töø 30 - 40%, coù nöôùc treân 50% nhö Myõ, Nhaät, Canada, Autralia, Niuzilaân…, caùc nöôùc ñang phaùt trieån chieám töø 15 - 30% nhö Thaùi Lan, Malaixia, Philipin… ÔÛ nöôùc ta thueá thu nhaäp caù nhaân tuy chieám tyû troïng nhoû trong toång thu NSNN, song 11 trong ñieàu kieän phaùt trieån kinh teá vaø toaøn caàu hoùa, thu nhaäp cuûa caù nhaân coù xu höôùng taêng nhanh, neân tyû troïng thueá thu nhaäp caù nhaân trong toång thu NSNN seõ coù khaû naêng taêng leân. 1.2.4.3 Thueá thu nhaäp caù nhaân goùp phaàn ñieàu chænh vó moâ neàn kinh teá Thueá thu nhaäp caù nhaân khoâng chæ laø coâng cuï huy ñoäng nguoàn thu NSNN, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi, maø coøn giöõ vai troø ñieàu tieát neàn kinh teá quoác daân. Vì vaäy, ôû moãi thôøi kyø phaùt trieån kinh teá khaùc nhau, tuyø theo yeâu caàu ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá maø chính saùch thueá thu nhaäp caù nhaân ôû moãi nöôùc ñöôïc xaây döïng phuø hôïp. M. Keynes laø nhaø kinh teá hoïc noåi tieáng ngöôøi Anh ñaõ ñeà xöôùng tö töôûng can thieäp cuûa nhaø nöôùc vaøo hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá ñeå ñaït ñöôïc “caàu hieäu quaû” thoâng qua chính saùch thueá, trong ñoù coù thueá thu nhaäp caù nhaân. OÂng cho raèng, toàn taïi moät qui luaät taâm lyù cô baûn maø theo oâng, con ngöôøi coù xu höôùng taêng tieâu duøng cuûa mình theo toác ñoä taêng cuûa thu nhaäp, nhöng khoâng phaûi taêng theo cuøng möùc taêng cuûa thu nhaäp. Cuøng vôùi toác ñoä taêng cuûa thu nhaäp thì toác ñoä tieát kieäm taêng nhanh hôn. Ñaây chính laø nguyeân nhaân laøm cho caàu khoâng ñaït hieäu quaû. Bôûi vaäy, caàn thieát phaûi coù chính saùch thueá ñaùnh vaøo thu nhaäp ñöa vaøo tieát kieäm ñeå kích thích tieâu duøng vaø taêng ñaàu tö phaùt trieån kinh doanh. Theo oâng, khuynh höôùng tieâu duøng ôû nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp thaáp seõ cao hôn ôû nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao. Vì vaäy, nhaø nöôùc phaûi ñaùnh thueá thu nhaäp theo kieåu thueá suaát luyõ tieán ñeå phaân phoái laïi thu nhaäp cuûa nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao ñöa vaøo tieát kieäm. Söï tieát kieäm thöøa caàn ñöôïc thu baèng thueá ñeå höôùng chuùng vaøo ñaàu tö phaùt trieån kinh teá. Lyù thuyeát cuûa M. Keynes ñöôïc söû duïng roäng raõi ôû haàu heát caùc nöôùc tö baûn phaùt trieån sau khuûng hoaûng kinh teá theá giôùi nhöõng naêm 1929-1933. Vì vaäy, thueá thu nhaäp caù nhaân trong thôøi kyø naøy coù ñaëc tröng baèng bieåu thueá suaát cao vôùi nhieàu thang baäc thueá vaø möùc cheânh leäch veà tæ leä ñieàu tieát khaù lôùn giöõa baäc thaáp vaø baäc cao. Chaúng haïn ôû Myõ möùc thueá suaát toái ña thueá thu nhaäp caù nhaân laø 50%, Anh laø 83%, Phaùp laø 56,8%, Ñöùc laø 56%, Italia laø 62%, Nhaät laø 70%... Thöïc hieän ñieàu tieát neàn kinh teá trong ñieàu kieän taêng naêng suaát vaø hieäu quaû kinh doanh theo lyù thuyeát “troïng cung” caùc nhaø kinh teá hoïc thuoäc tröôøng phaùi naøy maø ñaïi bieåu laø Laffer ñaõ ñöa ra ñöôøng cong lyù thuyeát noåi tieáng goïi laø ñöôøng cong Laffer (Hình 1.2). 12 Moâ hình ñöôøng cong Laffer cho thaáy quan heä giöõa thueá suaát vaø toång thu nhaäp töø thueá. Möùc thueá suaát baèng khoâng thì thu ngaân saùch töø thueá cuõng baèng khoâng. ÔÛ thaùi cöïc ñoái laäp, neáu thueá suaát baèng 100% thì thu nhaäp töø thueá cuõng baèng khoâng vì luùc ñoù ngöôøi ta khoâng muoán laøm vieäc. Vieäc naâng daàn möùc thueá suaát töø 0% leân döôùi möùc thueá suaát t0 laøm thu nhaäp veà thueá cuõng taêng leân. Nhöng neáu möùc thueá suaát ñöôïc xaùc ñònh cao hôn möùc t0 seõ gaây ra caùc phaûn öùng nhö: Haï thaáp ñoäng löïc kinh doanh; chuyeån voán ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi; chuyeån hoaït ñoäng sang kinh teá ngaàm ñeå troán thueá. Thueá suaát To ång so á th u t1 t0 t2 Hình 1.2: Ñoà thò ñöôøng cong Laffer Nhö vaäy, qua ñoà thò ñöôøng cong Laffer ta thaáy, neáu thueá suaát ñöôïc haï thaáp, thì coù theå soá thu cuûa ngaân saùch seõ khoâng bò giaûm thaäm chí coøn taêng leân do kinh teá ñöôïc kích thích taêng tröôûng vaø söï uûng hoä ñoàng tình cuûa caùc ñoái töôïng noäp thueá. Ñieàu naøy cho thaáy, neáu thueá suaát cuûa thueá thu nhaäp ñöôïc xaùc ñònh ôû möùc hôïp lyù seõ coù taùc ñoäng kích thích taêng tröôûng kinh teá ñoàng thôøi taêng thu cho ngaân saùch. Tuy nhieân, treân thöïc teá raát khoù xaùc ñònh neàn kinh teá hieän taïi ñang naèm ôû ñieåm naøo treân ñöôøng cong ñeå töø ñoù quyeát ñònh bieän phaùp taêng hay giaûm thueá. Chaúng haïn nhìn treân hình 1.2 ta thaáy: treân ñöôøng cong Laffer toàn taïi hai möùc thueá suaát khaùc nhau t1vaø t2 ñeàu cho toång soá thueá nhö nhau, do ñoù veà nguyeân taéc, haï möùc thueá töø t2 xuoáng t1 thì toång thu thueá khoâng thay ñoåi, coøn trong tröôøng hôïp haï töø möùc t2 xuoáng t0 thì toång thu thueá seõ taêng leân. Maët khaùc, haï thaáp thueá töø t2 xuoáng t0 phaûi ñöôïc thöïc hieän trong khoaûng thôøi gian khaù daøi môùi coù keát quaû taêng thu veà thueá, coøn tröôùc maét seõ laøm giaûm töùc thôøi soá thueá thu ñöôïc. Do ñoù, theo quan ñieåm cuûa caùc nhaø kinh teá hoïc hieän ñaïi, vieäc nghieân cöùu moät möùc 13 thueá thu nhaäp caù nhaân phuø hôïp ñeå naâng cao hieäu quaû kích thích cuûa noù ñöôïc ñaùnh giaù quan troïng hôn vai troø coâng baèng maø noù taïo ra trong phaân phoái thu nhaäp. 1.2.5 Nguyeân taéc vaø phöông phaùp ñaùnh thueá Thu nhaäp caù nhaân 1.2.5.1 Nguyeân taéc ñaùnh thueá Thu nhaäp caù nhaân a) Ñaùnh thueá treân cô sôû thu nhaäp chòu thueá hieän höõu Maëc duø caù nhaân coù nhieàu nguoàn thu nhaäp khaùc nhau, nhöng trong thöïc teá khoâng phaûi toaøn boä thu nhaäp phaùt sinh ñeàu laø ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa thueá thu nhaäp caù nhaân. Thueá thu nhaäp caù nhaân chæ ñieàu chænh phaàn thu nhaäp chòu thueá. Thu nhaäp chòu thueá laø phaàn thu nhaäp quy ñònh cô sôû ñaùnh thueá thu nhaäp. Moïi heä thoáng thu nhaäp duø ñaùnh treân töøng loaïi thu nhaäp hay treân toång thu nhaäp noùi chung ñeàu tính thueá treân thu nhaäp roøng ñeå phaûn aùnh ñuùng ñaén khaû naêng kinh teá cuûa ngöôøi noäp thueá. Vì vaäy thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû caùc khoaûn thu nhaäp nhaän ñöôïc sau khi mieãn tröø moät soá khoaûn chi phí cuûa ngöôøi noäp thueá. Hieän nay treân theá giôùi coøn toàn taïi nhieàu quan ñieåm khaùc nhau veà khaùi nieäm vaø caùch tính thu nhaäp neân cô sôû ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân cuõng khoâng gioáng nhau. Tuøy theo chính saùch thueá thu nhaäp cuûa moãi nöôùc maø noäi dung, phöông phaùp xaùc ñònh caùc khoaûn mieãn tröø vaø thu nhaäp chòu thueá coù söï khaùc nhau. Maët khaùc, treân thöïc teá khoâng phaûi moïi khoaûn thu nhaäp phaùt sinh cuõng ñeàu coù khaû naêng xeáp vaøo thu nhaäp chòu thueá. b) Ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaâ._.n theo phöông phaùp luyõ tieán Ñaëc tröng quan troïng nhaát cuûa thueá thu nhaäp caù nhaân laø aùp duïng bieåu thueá luyõ tieán, töùc laø möùc thueá taêng leân moät caùch luyõ tieán theo möùc thu nhaäp taêng leân. Thueá suaát luyõ tieán ñöôïc coi laø phöông phaùp hieäu quaû nhaát ñeå ñaùnh thueá theo “khaû naêng noäp thueá” cuûa caù nhaân. Tuy nhieân trong thöïc teá ñeå tính ñöôïc möùc luyõ tieán ñoù laø ñieàu khoâng ñôn giaûn. Xung quanh vaán ñeà aùp duïng nguyeân taéc luyõ tieán ñoái vôùi thueá thu nhaäp cuõng coù nhieàu yù kieán khaùc nhau. Coù yù kieán cho raèng, tính luyõ tieán cuûa thueá thu nhaäp cuõng caàn coù giôùi haïn vaø khi aùp duïng nguyeân taéc luyõ tieán cuõng caàn phaân bieät nguoàn goác cuûa caùc loaïi thu nhaäp ñeå phaùt huy vai troø ñieàu chænh cuûa thueá thu nhaäp. Nhöng cuõng coù quan ñieåm cho raèng laøm nhö vaäy seõ gaây phöùc taïp trong vieäc thieát keá thueá suaát, vì khoâng neân duøng caùc loaïi thueá khaùc nhau cho thu nhaäp phaùt sinh töø caùc nguoàn thu nhaäp khaùc maø neân aùp duïng 14 caùc khoaûn mieãn, giaûm thueá ñeå ñaûm baûo chöùc naêng cuûa thueá thu nhaäp hoaëc aùp duïng thueá luyõ tieán töøng phaàn. 1.2.5.2 Phöông phaùp ñaùnh thueá Thu nhaäp caù nhaân Veà lyù thuyeát, toàn taïi ba moâ hình ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân: a) Ñaùnh thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp Ñaùnh thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp laø phöông phaùp aùp duïng moät thueá suaát töông öùng cho töøng nguoàn thu nhaäp phaùt sinh. Töông öùng vôùi moãi nguoàn thu nhaäp khaùc nhau, ngöôøi ta tính caùc chi phí ñöôïc tröø cuûa töøng loaïi thu nhaäp (nhieàu tröôøng hôïp chi phí coù theå ñöôïc tröø hoaëc khoâng ñöôïc tröø) vaø gaùn cho moãi loaïi thu nhaäp ñoù caùc möùc thueá suaát phaân bieät. Soá thueá phaûi noäp laø toång hôïp soá thueá thu nhaäp maø ngöôøi noäp thueá phaûi noäp theo töøng nguoàn. Caùc nhaø kinh teá cho raèng, phöông phaùp naøy khoù troán thueá hôn, vì noù thu “theo saùt töøng nguoàn thu nhaäp”. Tuy nhieân, ñaùnh thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp treân thöïc teá ñaõ boäc loä nhieàu haïn cheá: - Khi chia thu nhaäp caù nhaân thaønh phaàn thu nhaäp ñeå chòu caùc möùc thueá suaát khaùc nhau khoâng ñôn thuaàn laø moät coâng vieäc phöùc taïp vaø khoù khaên, maø ñieàu quan troïng hôn laø khoâng aùp duïng ñöôïc trieät ñeå caùc möùc thueá suaát luyõ tieán vaø caùc suaát mieãn giaûm thueá thu nhaäp caù nhaân. Neáu coù aùp duïng möùc thueá suaát luyõ tieán thì cuõng chæ ñuùng cho moät soá loaïi thu nhaäp. Ñieàu ñoù laïi gaây baát bình ñaúng giöõa caùc ñoái töôïng noäp thueá coù caùc loaïi thu nhaäp khaùc nhau. - Vieäc aùp duïng thueá suaát cho töøng loaïi thu nhaäp ñoøi hoûi phaûi phaân loaïi thu nhaäp, treân thöïc teá coâng vieäc naøy laïi tieàm aån nhieàu khoù khaên trong coâng taùc quaûn lyù. Maët khaùc, ñoù cuõng laø cô sôû ñeå ngöôøi noäp thueá deã daøng troán thueá. Neáu ranh giôùi giöõa caùc loaïi thu nhaäp khoâng chính xaùc thì seõ maát yù nghóa coâng baèng cuûa thueá thueá thu nhaäp caù nhaân. - Trong moät chöøng möïc naøo ñoù caùch ñaùnh thueá naøy cuõng khoâng hieäu quaû ñoái vôùi xaõ hoäi vì ngöôøi noäp thueá coù theå löïa choïn caùc hoaït ñoäng phi hieäu quaû ñeå chòu möùc thueá thaáp nhaát. b) Ñaùnh thueá treân toång thu nhaäp Phöông phaùp naøy tieán haønh ñaùnh thueá treân toång thu nhaäp, bao goàm taát caû caùc khoaûn 15 thu nhaäp nhaän ñöôïc khoâng phaân bieät nguoàn phaùt sinh thu nhaäp vaø chi phí taïo ra thu nhaäp. Toång thu nhaäp vaø toång chi phí seõ ñöôïc xem xeùt treân moät toång theå vaø ñaùnh thueá treân phaàn cheânh leäch giöõa toång thu nhaäp vaø toång chi phí. Vieäc phaân ra töøng loaïi thu nhaäp khoâng coù yù nghóa. Do coù öu ñieåm laø ñôn giaûn vaø coù theå aùp duïng ñöôïc bieåu thueá luyõ tieán khi ñaùnh thueá neân phöông phaùp naøy ñang ñöôïc aùp duïng raát roäng raõi ôû caùc nöôùc phaùt trieån. c) Ñaùnh thueá hoãn hôïp Thueá thu nhaäp caù nhaân coù theå ñöôïc ñaùnh theo caùch keát hôïp caû hai phöông phaùp keå treân. Ban ñaàu ñaùnh thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp, sau ñoù toång hôïp taát caû caùc nguoàn laïi vaø ñaùnh truøm leân toång thu nhaäp moät möùc thueá nöõa. Phöông phaùp naøy cho pheùp aùp duïng thueá suaát luyõ tieán ngoaøi thueá suaát thoâng thöôøng ñaùnh treân töøng loaïi thu nhaäp. Caùch ñaùnh thueá naøy ñaûm baûo söï chính xaùc nhöng laïi phöùc taïp khi tính toaùn. Nhö vaäy, moãi phöông phaùp ñeàu coù nhöõng öu nhöôïc ñieåm rieâng. Vieäc aùp duïng moät phöông phaùp thích hôïp tuyø thuoäc vaøo ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi töøng nöôùc, trình ñoä quaûn lyù vaø yeáu toá taâm lyù, taäp quaùn töøng daân toäc. 1.2.6 Cô sôû xaây döïng chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân Maëc duø ôû moãi nöôùc, Luaät thueá thueá thu nhaäp caù nhaân ñöôïc xaây döïng khaùc nhau tuøy theo tính ñaëc thuø cuûa töøng nöôùc. Bôûi vaäy, giöõa caùc nöôùc seõ coù söï khaùc nhau trong xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá, thueá suaát, mieãn, giaûm thueá… Tuy nhieân, khi xaây döïng chính saùch thueá thueá thu nhaäp caù nhaân caùc quoác gia ñeàu quan taâm giaûi quyeát caùc vaán ñeà sau ñaây: 1.2.6.1 Xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá Thu nhaäp chòu thueá cuûa moät caù nhaân trong kyø tính thueá laø toång thu nhaäp tröø ñi toång caùc khoaûn ñöôïc giaûm tröø. Toång thu nhaäp cuûa ñoái töôïng noäp thueá laø toång thu nhaäp ñöôïc xaùc ñònh cô sôû ñeå tính thu nhaäp chòu thueá maø ñoái töôïng noäp thueá ñoù kieám ñöôïc trong kyø tính thueá. Do ñoù, toång thu nhaäp cuûa moät ñoái töôïng seõ khoâng bao goàm nhöõng khoaûn mieãn thueá. Ñeå xaùc ñònh toång thu nhaäp caàn phaûi xaùc ñònh töøng khoaûn caáu thaønh toång thu nhaäp theo töøng loaïi thu nhaäp cuï theå, töùc laø xem xeùt toång thu nhaäp ñöôïc hình thaønh töø nhöõng nguoàn naøo. Tuy nhieân, khoâng phaûi moïi khoaûn thu nhaäp cuûa ngöôøi noäp thueá ñeàu ñöa vaøo ñoái 16 töôïng tính thueá. Tuøy theo muïc ñích ñaùnh thueá maø coù khoaûn thu nhaäp khoâng ñöa vaøo ñoái töôïng ñaùnh thueá. Trong thöïc teá, khi xaây döïng caùc quy ñònh tính thueá caàn xaùc ñònh roõ raøng nhöõng khoaûn naøo naèm trong toång thu nhaäp chòu thueá vaø nhöõng khoaûn naøo naèm trong toång thu nhaäp khoâng chòu thueá. Muoán xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá chính xaùc caàn phaûi xem xeùt caùc khoaûn sau ñaây. a) Nguoàn goác cuûa thu nhaäp Moïi khoaûn thu nhaäp cuûa caù nhaân coù theå phaùt sinh töø caùc nguoàn khaùc nhau. Tuy vaäy cuõng coù theå phaân loaïi thaønh caùc nguoàn cô baûn nhö sau: a1) Thu nhaäp töø lao ñoäng Thu nhaäp coù nguoàn goác töø lao ñoäng giöõ vò trí raát quan troïng vaø chieám tyû troïng khaù lôùn trong thu nhaäp chòu thueá ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Thu nhaäp töø lao ñoäng bao goàm baát kyø khoaûn buø ñaép naøo tröïc tieáp hay giaùn tieáp lieân quan ñeán lao ñoäng. Ñoù laø khoaûn thu nhaäp cuûa caù nhaân nhaän ñöôïc döôùi hình thöùc tieàn löông hoaëc tieàn coâng do ngöôøi chuû cuûa lao ñoäng traû. Beân caïnh vieäc xaùc ñònh caùc khoaûn thu nhaäp töø lao ñoäng coøn phaûi tính toaùn caùc chi phí lao ñoäng ñeå nhaän ñöôïc caùc thu nhaäp naøy. Vì thu nhaäp chòu thueá laø caùc khoaûn thu nhaäp roøng neân caàn phaûi xaùc ñònh caùc chi phí phaùt sinh ñeå phaûn aùnh ñuùng ñaén thu nhaäp chòu thueá töø lao ñoäng. Do ñoù, caùc nguyeân taéc ñöa ra laø caàn thieát ñeå xem xeùt khaû naêng ñöôïc tröø cuûa caùc chi phí phaùt sinh. Neáu khoâng coù caùc nguyeân taéc chuaån thì khoù xaùc ñònh ñöôïc ranh giôùi thu nhaäp chòu thueá vaø khi ñoù caùc tranh chaáp coù theå phaùt sinh giöõa cô quan thueá vaø ñoái töôïng noäp thueá hoaëc taïo ra nhöõng cô hoäi phoå bieán ñeå troán thu nhaäp chòu thueá thoâng qua söï bieán töôùng cuûa chi phí lao ñoäng. Ñieàu ñoù laïi naûy sinh söï baát bình ñaúng veà nghóa vuï giöõa ngöôøi noäp thueá coù möùc thu nhaäp nhö nhau. a2) Phuùc lôïi cuûa ngöôøi laøm coâng Phuùc lôïi baát kyø baèng tieàn hoaëc khoâng phaûi baèng tieàn nhaän ñöôïc töø lao ñoäng maø khoâng naèm trong phaàn tieàn löông, tieàn coâng baèng tieàn maët. Caùc khoaûn phuùc lôïi thoâng thöôøng nhö nhaø ôû, söû duïng phöông tieän ñi laïi do ngöôøi chuû lao ñoäng cung caáp cho muïc ñích caù nhaân vaø cung caáp haøng giaûm giaù cho ngöôøi laøm coâng. Toaøn boä caùc khoaûn phuùc lôïi döôùi daïng hieän vaät naøy cuõng coi nhö moät khoaûn thu nhaäp cuûa 17 ngöôøi lao ñoäng coù khaû naêng kinh teá nhö tieàn coâng, tieàn löông traû baèng tieàn maët neân thuoäc vaøo cô sôû ñaùnh thueá. Hieän nay, toàn taïi ba phöông phaùp ñaùnh thueá vaøo caùc khoaûn phuùc lôïi. - Thöù nhaát, ñöa giaù trò caùc khoaûn phuùc lôïi vaøo thu nhaäp chòu thueá cuûa ngöôøi laøm coâng nhö laø moät phaàn thu nhaäp cuûa lao ñoäng (coi tieàn löông, tieàn coâng bao goàm caû caùc khoaûn phuùc lôïi). - Thöù hai, aùp duïng thueá danh nghóa ñaùnh treân caùc khoaûn phuùc lôïi baèng caùch khoâng cho pheùp ngöôøi chuû lao ñoäng khaáu tröø chi phí lieân quan ñeán vieäc cung caáp caùc khoaûn phuùc lôïi cho ngöôøi laøm coâng. Phöông phaùp naøy aùp duïng trong tröôøng hôïp khoù phaân boå phuùc lôïi cho töøng ngöôøi. Nhöng trong tröôøng hôïp ngöôøi chuû lao ñoäng naèm trong tình traïng kinh doanh khoâng coù laõi thì vieäc thu thueá khoù thöïc hieän ñöôïc. - Thöù ba, thueá phuùc lôïi ñaùnh rieâng bieät ñoái vôùi ngöôøi chuû lao ñoäng döïa treân giaù trò caùc khoaûn phuùc lôïi cung caáp cho ngöôøi laøm coâng. Phöông phaùp naøy ñöôïc aùp duïng ôû moät soá nöôùc ñang phaùt trieån vaø caùc nöôùc coù neàn kinh teá chuyeån ñoåi, nhöng vieäc aùp duïng hình thöùc thueá suaát luyõ tieán töøng phaàn thích hôïp ñoái vôùi töøng ngöôøi laøm coâng laïi gaëp khoù khaên. Töø caùc phöông phaùp neâu treân coù theå cho pheùp xaây döïng cheá ñoä thueá phuùc lôïi ñoäc laäp vôùi heä thoáng thueá thu nhaäp caù nhaân hoaëc laø keát hôïp vôùi heä thoáng thueá thu nhaäp nhaèm ñaûm baûo gaùnh naëng chung veà thueá töông ñoàng ñoái vôùi baát kyø caùc khoaûn phuùc lôïi naøo (ngay caû khi ngöôøi chuû ñoäng chi traû cho ngöôøi laøm coâng baèng tieàn maët thay vì cung caáp moät khoaûn phuùc lôïi). Hieän nay, nhieàu quoác gia aùp duïng heä thoáng keát hôïp ñeå traùnh nhöõng bieán ñoäng kinh teá vaø thaát thu thueá do chuyeån ñoåi thu nhaäp theo chieàu höôùng ñaùnh thueá. a3) Thu nhaäp töø hoaït ñoäng kinh doanh Tuyø theo tính chaát cuûa töøng ngaønh ngheà kinh doanh maø thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh theo nhöõng phöông phaùp khaùc nhau. Moät soá quoác gia phaân bieät giöõa thu nhaäp töø caùc hoaït ñoäng thöông maïi vaø thu nhaäp töø caùc hoaït ñoäng haønh ngheà vaø coâng vieäc. Söï phaân chia naøy khoâng hoaøn toaøn xuaát phaùt töø quan nieäm logic veà thueá, maø töø phöông dieän lòch söû. a4) Thu nhaäp töø voán, taøi saûn hay goïi laø thu nhaäp töø ñaàu tö Tuyø theo töøng giai ñoaïn lòch söû vaø tuyø theo quan ñieåm ñaùnh thueá cuûa moãi nöôùc maø 18 thu nhaäp naøy coù theå xeáp loaïi vaøo thu nhaäp bò ñaùnh thueá hoaëc khoâng bò ñaùnh thueá. a5) Caùc khoaûn thu nhaäp baát thöôøng khaùc Qua phaân tích caùc loaïi thu nhaäp keå treân ta thaáy, khoâng phaûi moïi khoaûn thu nhaäp cuûa ngöôøi noäp thueá ñeàu ñöa vaøo ñoái töôïng tính thueá. Tuøy theo muïc ñích ñaùnh thueá maø coù khoaûn thu nhaäp khoâng ñöa vaøo ñoái töôïng ñaùnh thueá. Khi xaây döïng caùc quy ñònh tính thueá caàn xaùc ñònh roõ raøng nhöõng khoaûn naøo naèm trong toång thu nhaäp khoâng chòu thueá. Cô sôû quan troïng ñeå xaùc ñònh caùc khoaûn thu nhaäp ñoù coù phaûi laø thu nhaäp chòu thueá hay khoâng phaûi laø thu nhaäp chòu thueá, tröôùc heát phaûi xem xeùt caùc khoaûn ñoù laø thu nhaäp thöïc söï hay laø chi phí. Maët khaùc, Chính phuû coù theå caân nhaéc neân ñaùnh thueá hay khoâng neân ñaùnh thueá vaøo caùc loaïi thu nhaäp naøy. b) Ñaùnh thueá treân cô sôû cö truù hay nguoàn phaùt sinh thu nhaäp Ñeå tieán haønh ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân tröôùc heát phaûi caên cöù vaøo hai cô sôû laø “cö truù” vaø “nguoàn phaùt sinh thu nhaäp”. Heä thoáng ñaùnh thueá döïa vaøo tình traïng “cö truù” ñöôïc söû duïng roäng raõi treân theá giôùi. Theo heä thoáng naøy, caùc caù nhaân cö truù ôû moät nöôùc phaûi noäp thueá taïi nöôùc ñoù vaø ñaùnh treân moïi khoaûn thu nhaäp töø khaép nôi treân theá giôùi, coøn nhöõng caù nhaân khoâng cö truù chæ bò ñaùnh thueá treân phaàn thu nhaäp phaùt sinh taïi nöôùc ñoù. Tuy nhieân, khaùi nieäm cö truù ñöôïc quy ñònh khaùc nhau ôû caùc nöôùc khaùc nhau. Cô sôû thöù hai ñöôïc döïa vaøo ñeå xaùc ñònh nghóa vuï noäp thueá laø “nguoàn phaùt sinh thu nhaäp”. Neáu aùp duïng theo cô sôû nguoàn phaùt sinh thu nhaäp thì caùc caù nhaân chæ phaûi noäp thueá thu nhaäp ñoái vôùi khoaûn thu nhaäp phaùt sinh taïi nöôùc sôû taïi maø khoâng phaûi noäp thueá thu nhaäp ñoái vôùi nhöõng khoaûn thu nhaäp phaùt sinh ôû nöôùc ngoaøi. Caùch ñaùnh thueá naøy thích hôïp vôùi nhöõng nöôùc coù nhieàu ngöôøi nöôùc ngoaøi ñeán laøm vieäc vaø ñaàu tö coøn baûn thaân coâng daân cuûa nöôùc ñoù ít ñi laøm hoaëc ñaàu tö ôû nöôùc ngoaøi. Vieäc xaùc ñònh roõ cô sô ñaùnh thueá theo tình traïng cö truù hay nguoàn phaùt sinh thu nhaäp khoâng nhöõng coù yù nghóa quan troïng trong coâng taùc xaùc ñònh nghóa vuï noäp thueá cuûa caùc caù nhaân maø coøn laø cô sôû ñeå tieán haønh ñaøm phaùn, kyù keát caùc hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá truøng giöõa caùc nöôùc vôùi nhau trong quan heä quoác teá veà thueá. 19 1.2.6.2 Xaùc ñònh caùc khoaûn thu nhaäp mieãn tröø Moät trong nhöõng ñaëc ñieåm quan troïng cuûa thueá thu nhaäp caù nhaân laø coù tính tôùi hoaøn caûnh cuûa töøng caù nhaân caàn phaûi ñöôïc xem xeùt khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá. Caùc khoaûn ñöôïc giaûm tröø coù theå ñöôïc thöïc hieän döôùi hai daïng: mieãn tröø caù nhaân vaø mieãn tröø tieâu chuaån. - Mieãn tröø caù nhaân ñöôïc thöïc hieän theo phöông phaùp keâ khai chi phí thöïc teá phaùt sinh ñoái vôùi caùc khoaûn ñöôïc pheùp giaûm tröø. Ñoái vôùi phöông phaùp naøy, moät soá khoaûn chi phí keâ khai seõ ñoøi hoûi phaûi coù chöùng töø chöùng minh, moät soá khoaûn ñöôïc thöïc hieän theo phöông phaùp ñònh möùc vaø moät soá khoaûn coù theå ñöôïc thöïc hieän theo phöông phaùp “giôùi haïn toái ña”. Thoâng tröôøng, coù hai loaïi giaûm tröø caù nhaân laø: giaûm tröø coù tính chaát kinh teá vaø giaûm tröø coù tính chaát xaõ hoäi. Giaûm tröø coù tính chaát kinh teá laø caùc khoaûn giaûm tröø mang tính chi phí lieân quan tröïc tieáp ñeán vieäc taïo ra thu nhaäp nhö chi phí ñi laïi, aên ôû … keå caû caùc khoaûn ñoùng baûo hieåm. Giaûm tröø coù tính chaát xaõ hoäi laø caùc khoaûn giaûm tröø mang tính chaát chi trôï caáp coù tính xaõ hoäi nhö giuùp ñôõ ngöôøi coù hoaøn caûnh khoù khaên, chi nuoâi döôõng, baûo trôï ngöôøi giaø, taøn taät… - Phöông phaùp mieãn tröø caù nhaân ñöôïc baûo ñaûm söï coâng baèng vaø thöôøng ñöôïc aùp duïng ôû nhöõng nöôùc coù trình ñoä phaùt trieån kinh teá vaø daân trí cao, heä thoáng löu tröõ vaø kieåm soaùt thoâng tin toát. Ñoái vôùi caùc nöôùc chaäm phaùt trieån thöôøng khoâng ñuû ñieàu kieän ñeå aùp duïng phöông phaùp naøy maø chuû yeáu aùp duïng phöông phaùp giaûm tröø tieâu chuaån. Phöông phaùp naøy ñöôïc thöïc hieän thoâng qua vieäc xaùc ñònh möùc khôûi ñieåm chòu thueá. Veà nguyeân taéc, möùc khôûi ñieåm chòu thueá laø möùc thu nhaäp trung bình xaõ hoäi ñaûm baûo trang traûi ñuû nhöõng chi phí caàn thieát caû veà maët kinh teá vaø xaõ hoäi theo quan nieäm vaø taäp quaùn cuûa töøng nöôùc. Phöông phaùp “giaûm tröø tieâu chuaån” tuy khoâng coâng baèng vì möùc chi phí caàn thieát ñöôïc caân baèng giöõa caùc ñoái töôïng noäp thueá nhöng laïi ñaûm baûo cho thueá thu nhaäp caù nhaân deã tính toaùn, ñôn giaûn hôn treân cô sôû ñoù tieát kieäm chi phí haønh thu vaø chi phí chaáp haønh, tuaân thuû luaät thueá. Nhaèm baûo ñaûm yeâu caàu coâng baèng vaø khuyeán khích moät soá hoaït ñoäng thueá thu nhaäp caù nhaân ôû caùc nöôùc cho pheùp khaáu tröø moät soá khoaûn chi phí töø thu nhaäp nhaän ñöôïc tröôùc khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá. Tính chaát cuûa caùc khoaûn chi phí naøy laø phaùt sinh thöôøng xuyeân vaø khaùch quan. ÔÛ haàu heát caùc quoác gia treân theá giôùi ngöôøi ta cho pheùp khaáu tröø 5 20 khoaûn chi phí vaøo thu nhaäp tröôùc khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá. Nhöõng khoaûn chi phí ñoù laø: chi y teá, laõi theá chaáp, caùc loaïi thueá, ñoùng goùp töø thieän, maát maùt ñoät xuaát. Ñeå ñaûm baûo coâng baèng khi thöïc hieän nghóa vuï noäp thueá thu nhaäp thì trong töøng khoaûn mieãn tröø phaûi quy ñònh tæ mæ, chi tieát cho töøng tröôøng hôïp cuï theå. 1.2.6.3 Thueá suaát thueá Thu nhaäp caù nhaân Ñoái vôùi thueá thu nhaäp caù nhaân, thoâng thöôøng ngöôøi ta aùp duïng bieåu thueá suaát luyõ tieán. Coù hai loaïi thueá suaát luyõ tieán laø luyõ tieán toaøn phaàn vaø luyõ tieán töøng phaàn (coøn goïi laø thueá suaát ñôn nhaát keát hôïp vôùi ngöôõng tính thueá). Moãi loaïi thueá suaát luyõ tieán coù hieäu quaû ñieàu tieát khaùc nhau, trong ñoù bieåu thueá luyõ tieán töøng phaàn ñöôïc coi laø ñaûm baûo coâng baèng hôn vaø khoâng gaây ra maâu thuaãn “möùc taêng cuûa thueá lôùn hôn möùc taêng cuûa caên cöù tính thueá” taïi ñieåm tieáp giaùp giöõa hai baäc thueá. Bieåu thueá luyõ tieán töøng phaàn coù theå coù hai daïng. Moät daïng chia thaønh nhieàu baäc thueá. Moät daïng chæ ñôn giaûn goàm moät vaøi baäc. Bieåu thueá nhieàu baäc chia theo caùc möùc thu nhaäp khaùc nhau ñaûm baûo coâng baèng hôn vì chæ coù söï chuyeån dòch nheï nhaøng veà möùc thueá giöõa caùc baäc nhöng vieäc tính thueá coù phaàn phöùc taïp. Bieåu thueá ít baäc coù öu ñieåm laø thuaän lôïi trong vieäc tính thueá nhöng möùc thueá giöõa hai baäc thöôøng cheânh leäch nhau nhieàu nhaát laø khoaûng tieáp giaùp giöõa hai baäc gaây taâm lyù khoâng coâng baèng trong nghóa vuï thueá. Khi xaây döïng bieåu thueá cuûa thueá thu nhaäp caù nhaân, caùc quoác gia thöôøng söû duïng moät soá nguyeân taéc sau: - Thöù nhaát, ñaùnh thueá cuøng moät möùc vaøo thu nhaäp toång hôïp vôùi soá löôïng thueá suaát vöøa phaûi ñeå coù theå quaûn lyù toát hôn. - Thöù hai, möùc thueá khoâng neân quaù cao laøm aûnh höôûng ñeán noã löïc lao ñoäng, tieát kieäm vaø ñaàu tö. - Thöù ba, tuyø theo ñaëc ñieåm tình hình kinh teá xaõ hoäi maø coù theå söû duïng thueá suaát öu tieân linh hoaït cho töøng loaïi thu nhaäp. Theo taäp tuïc tuyeàn thoáng thì haàu heát caùc nöôùc söû duïng thueá suaát öu ñaõi ñoái vôùi thu nhaäp töø lao ñoäng hôn laø thu nhaäp töø voán. Thieát keá bieåu thueá vôùi caùc thang baäc cuï theå khoâng chæ laø vaán ñeà mang tính kyõ thuaät phöùc taïp, maø noù coøn chöùa ñöïng noäi dung kinh teá nhaát ñònh. Bieåu thueá coù theå ñaùnh vaøo ñoàng thu nhaäp ñaàu tieân ñeå thöïc hieän nguyeân taéc baát keå caù nhaân naøo cöù coù thu nhaäp laø 21 phaûi noäp thueá. 1.2.6.4 Phöông phaùp quaûn lyù thu noäp thueá Thueá thu nhaäp coù theå ñöôïc thu theo phöông phaùp khaáu tröø taïi nguoàn hoaëc phöông phaùp thu tröïc tieáp. - Phöông phaùp khaáu tröø taïi nguoàn ñöôïc aùp duïng cho caùc khoaûn thu nhaäp phaùt sinh coù tính chaát oån ñònh nhö thu nhaäp töø löông, tieàn coâng. Theo phöông phaùp naøy, ngöôøi hoaëc cô quan chi traû thu nhaäp phaûi tieán haønh khaáu tröø tröôùc soá thueá phaûi noäp cuûa caù nhaân ñeå noäp cho cô quan thueá, sau ñoù môùi tieán haønh chi traû phaàn coøn laïi cho ngöôøi ñöôïc höôûng. Cô quan hoaëc ngöôøi ñöôïc uyû nhieäm khaáu tröø thoâng thöôøng ñöôïc trích laïi moät tyû leä thuø lao nhaát ñònh song phaûi chòu traùch nhieäm tröôùc phaùp luaät veà nghóa vuï khaáu tröø thueá thu nhaäp tröôùc khi chi traû thu nhaäp. Phöông phaùp naøy thöôøng ñöôïc aùp duïng phoå bieán ñoái vôùi nhöõng nöôùc coù khaû naêng kieåm soaùt vaø toång hôïp thu nhaäp thaáp. Tuy chi phí haønh thu thaáp, quy trình quaûn lyù thu ñôn giaûn nhöng möùc ñoä coâng baèng laïi keùm hôn vì thoâng thöôøng chæ thu ñöôïc thueá cuûa nhöõng khoaûn thu nhaäp roõ raøng, chính thoáng. Nhöõng khoaûn thu nhaäp khaùc deã bò boû qua do khoâng kieåm soaùt ñöôïc. - Phöông phaùp thu tröïc tieáp. Thueá thu nhaäp caù nhaân laø thueá ñaùnh vaøo phaàn thu nhaäp cuûa caù nhaân, do ñoù ñeå thueá thu ñöôïc saùt ñuùng vôùi möùc thu nhaäp cuûa töøng caù nhaân thì caàn ñeå cho ngöôøi noäp thueá töï khai thu nhaäp cuûa mình. Ñoù laø cô sôû ra ñôøi phöông phaùp thu tröïc tieáp. Phöông phaùp thu tröïc tieáp ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû ngöôøi noäp thueá töï keâ khai thu nhaäp vaø göûi cho cô quan thueá. Cô quan thueá xaùc ñònh soá thueá phaûi noäp döïa treân soá lieäu keâ khai veà thu nhaäp, veà caùc khoaûn ñöôïc pheùp khaáu tröø, giaûm tröø … keát hôïp vôùi söï thaåm tra, kieåm soaùt cuûa cô quan thueá. Phöông phaùp naøy tuy phöùc taïp nhöng ñaûm baûo tính chính xaùc vì khaû naêng toång hôïp nhieàu nguoàn thu nhaäp vaø gaén vôùi hoaøn caûnh caù nhaân cuûa ngöôøi noäp thueá. Tuy nhieân, treân thöïc teá, phöông phaùp naøy chæ ñaït hieäu quaû cao trong ñieàu kieän ngöôøi noäp thueá hieåu roõ nghóa vuï vaø traùch nhieäm noäp thueá cuûa mình. Neáu trình ñoä hieåu bieát cuûa ngöôøi noäp thueá coøn keùm, tính töï giaùc chöa cao thì khoâng theå vaän duïng ñöôïc phöông phaùp tröïc tieáp thu noäp thueá vaøo hoaït ñoäng thöïc tieãn. Treân thöïc teá, caùc nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån maëc duø ñaõ xaây döïng cho mình cheá ñoä thueá thu nhaäp caù nhaân khaù hoaøn chænh cuõng thöôøng chæ söû duïng phöông phaùp khaáu tröø 22 taïi nguoàn maø thoâi. Veà ñôn vò noäp thueá laø caù nhaân hay hoä gia ñình, treân theá giôùi cuõng toàn taïi hai phöông phaùp. Phöông phaùp thöù nhaát thu vaøo thu nhaäp thöïc teá cuûa töøng caù nhaân coù öu ñieåm ñôn giaûn, deã laøm, thu kòp thôøi cho ngaân saùch, nhöng laïi khoâng ñaûm baûo coâng baèng trong phaân phoái thu nhaäp vì moãi caù nhaân coù nhöõng hoaøn caûnh vaø gaùnh naëng gia ñình khaùc nhau. Trong moät chöøng möïc nhaát ñònh, vieäc cho pheùp khaáu tröø theo möùc tieâu chuaån hoaëc suaát mieãn thu tieâu chuaån coù theå chöa thöïc söï saùt vôùi hoaøn caûnh gia ñình cuûa nhöõng caù nhaân cuï theå. Coøn phöông phaùp thu vaøo thu nhaäp cuûa caû hoä gia ñình, tuy ñaûm baûo coâng baèng hôn veà maët xaõ hoäi song quaù trình quaûn lyù thu thueá phöùc taïp, chi phí haønh thu cao neân ít ñöôïc caùc nöôùc aùp duïng. 1.3 Kinh nghieäm ñieàu haønh chính saùch thueá TNCN cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi Noäi dung cô baûn cuûa chính saùch thueá TNCN ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi: ¾ Thueá TNCN ôû Phaùp: Phuï luïc I (trang 83) ¾ Thueá TNCN ôû Nhaät: Phuï luïc II (trang 88) ¾ Thueá TNCN ôû Thaùi Lan: Phuï luïc III (trang 91) ¾ Thueá TNCN ôû Trung Quoác: Phuï luïc IV (trang 96) Vieät Nam tieán haønh ñoåi môùi toaøn dieän neàn kinh teá töø sau Ñaïi hoäi Ñaûng VI (1986), ñeán nay ñaõ 20 naêm, khoaûng thôøi gian chöa ñuû daøi ñeå chuùng ta tieán haønh giaûi quyeát ñoàng boä nhöõng vaán ñeà kinh teá vó moâ, nhöng ñoù laø moät quaù trình töøng böôùc hoaøn thieän coâng taùc quaûn lyù, ñieàu haønh kinh teá thò tröôøng trong thôøi gian qua. Thoáng nhaát quan ñieåm nghieân cöùu kinh nghieäm cuûa caùc quoác gia ñi tröôùc, vaän duïng saùng taïo vaøo ñieàu kieän cuï theå cuûa Vieät Nam. Thieát nghó nhöõng kinh nghieäm ñieàu haønh chính saùch thueá TNCN cuûa moät soá quoác gia coù theå giuùp Vieät Nam trong vieäc xaây döïng moät chính saùch thueá TNCN trong giai ñoaïn tôùi. Nhìn chung, chính saùch thueá TNCN cuûa caùc nöôùc coù nhöõng ñieåm nhö sau: - Haàu heát caùc quoác gia ñeàu thöïc thi chính saùch thueá thu nhaäp caù nhaân chöù khoâng phaûi thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao nhö Vieät Nam chuùng ta. Do vaäy moãi caù nhaân trong neàn kinh teá ñeàu phaûi chòu söï ñieàu tieát cuûa saéc thueá naøy, khoâng caên cöù vaøo thu nhaäp nhieàu hay ít, hoï chæ ñöôïc pheùp tröø khoûi thu nhaäp caùc khoaûn chieát tröø gia caûnh theo 23 luaät ñònh tröôùc khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá TNCN. Cho neân, caù nhaân chæ khoâng phaûi noäp thueá TNCN khi vaø chæ khi nhu nhaäp cuûa hoï nhoû hôn caùc khoaûn chieát tröø gia caûnh luaät ñònh gaén vôùi ñieàu kieän thöïc teá cuûa hoï. - Khoâng coù söï phaân bieät ñoái xöû trong vieäc qui ñònh thueá suaát thueá TNCN giöõa coâng daân trong nöôùc vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi, coøn ôû Vieät Nam thì bieåu thueá luõy tieán ñöôïc taùch baïch goàm hai phaàn: phaàn aùp duïng cho coâng daân Vieät Nam vaø caù nhaân khaùc ñònh cö ôû Vieät Nam; phaàn aùp duïng cho ngöôøi nöôùc ngoaøi vaø caù nhaân Vieät Nam ñi lao ñoäng coâng taùc ôû nöôùc ngoaøi, theo khuynh höôùng öu tieân cho ngöôøi nöôùc ngoaøi hôn so vôùi ngöôøi Vieät Nam töø nhöõng qui ñònh veà ngöôõng chòu thueá, veà cuøng moät möùc thueá suaát nhöng thu nhaäp chòu thueá ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi cao hôn coâng daân Vieät Nam… - Ña soá caùc nöôùc ñaùnh thueá theo nguyeân taéc “cö truù” ñoái vôùi ñoái töôïng cö truù taïi nöôùc mình vaø phaûi chòu thueá TNCN treân thu nhaäp toaøn caàu, khoâng phaân bieät nguoàn thu nhaäp phaùt sinh trong nöôùc hay ôû nöôùc ngoaøi, ñaùnh thueá theo nguyeân taéc “nguoàn phaùt sinh thu nhaäp” ñoái vôùi ñoái töôïng khoâng cö truù, ñoái töôïng naøy chæ phaûi noäp thueá cho phaàn thu nhaäp coù ñöôïc phaùt sinh trong nöôùc. Tuy nhieân moãi nöôùc qui ñònh ñoái töôïng cö truù vaø khoâng cö truù laø khoâng gioáng nhau. - Ñôn vò tính thueá ñöôïc ña soá caùc nöôùc aùp duïng laø caù nhaân nhö ôû Nhaät, Thaùi Lan, Trung Quoác…, Phaùp xaùc ñònh ñôn vò tính thueá laø hoä gia ñình, ñaây ñöôïc xem laø caùch thu thueá hôïp lyù nhaát vaø coâng baèng nhaát, vì coù xeùt ñeán ñieàu kieän hoaøn caûnh cuï theå cuûa töøng gia ñình. - Thu nhaäp chòu thueá: Thu nhaäp chòu thueá laø thu nhaäp roøng (thu nhaäp sau khi tröø caùc khoaûn chieát tröø gia caûnh hoaëc chi phí hôïp lyù taïo ra thu nhaäp). Tuy nhieân moãi nöôùc xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá coù nhöõng ñieåm khaùc nhau nhö: + Luaät thueá thu nhaäp caù nhaân cuûa Phaùp xaùc ñònh 8 loaïi thu nhaäp chòu thueá. Thu nhaäp roøng laøm caên cöù tính thueá laø toång hôïp thu nhaäp roøng cuûa töøng loaïi thu nhaäp maø moãi ñoái töôïng noäp thueá coù ñöôïc trong naêm. Toång thu nhaäp chòu thueá cuûa hoä noäp thueá baèng toång caùc khoaûn thu nhaäp roøng töø moïi nguoàn thu nhaäp cuûa ñoái töôïng noäp thueá coäng vôùi toång thu nhaäp cuûa vôï (hoaëc choàng) vaø cuûa caùc con saùp nhaäp vaøo hoä (neáu coù) sau khi tröø caùc khoaûn loã cuûa töøng loaïi thu nhaäp. Ngoaøi ra, hoä noäp thueá coøn ñöôïc tröø khoûi toång thu nhaäp chòu 24 thueá moät khoaûn chi phí nhö: trôï caáp ñôøi soáng baét buoäc theo phaùn quyeát cuûa toøa ñoái vôùi vôï (choàng) ñaõ ly thaân hay ly hoân, chi nuoâi döôõng ngöôøi giaø treân 75 tuoåi… vaø khoaûn loã chöa tröø heát trong 5 naêm tröôùc. + Nhaät Baûn xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp, moãi loaïi thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh baèng toång thu nhaäp tröø ñi caùc khoaûn khaáu tröø hoaëc caùc khoaûn chi phí hôïp lyù tuøy thuoäc vaøo nguoàn hình thaønh thu nhaäp. + Ñoái vôùi Thaùi Lan thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh töông tö nhö ôû Phaùp laø toång thu nhaäp roøng chòu thueá toång hôïp töø caùc nguoàn cuûa caù nhaân, nhöng khaùc so vôùi Phaùp laø Thaùi Lan coù ñôn ví tính thueá laø caù nhaân neân thu nhaäp roøng chòu thueá ñöôïc tính cho caù nhaân chöù khoâng coäng vaøo thu nhaäp cuûa caû hoä nhö ôû Phaùp. + Trung Quoác xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp, tuøy töøng loaïi thu nhaäp maø xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá khaùc nhau nhö: ñoái vôùi thu nhaäp töø lao ñoäng, thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh baèng toång thu nhaäp tröø ñi caùc khoaûn ñöôïc khaáu tröø, sau ñoù tính thueá theo bieåu thueá luõy tieán töøng phaàn; ñoái vôùi thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn, thu nhaäp chòu thueá laø phaàn thu nhaäp coøn laïi sau khi tröø caùc chi phí lieân quan vaø chòu thueá suaát 20%… - Veà thueá suaát: Thueá suaát cao nhaát trong bieåu thueá coù söï khaùc nhau, chaúng haïn nhö ôû Inñoneâxia 35%, Thaùi Lan 37%, Trung Quoác 45%, Malaysia 34%, Haøn Quoác 40%,… 1.4 Baøi hoïc kinh nghieäm aùp duïng cho Vieät Nam Sau khi nghieân cöùu nhöõng lyù luaän chung veà thueá TNCN, kinh nghieäm aùp duïng thueá TNCN treân theá giôùi, coù theå ruùt ra nhöõng baøi hoïc ñeå aùp duïng vaøo Vieät Nam nhö sau: 1.4.1 Veà xaây döïng moâ hình ñaùnh thueá Veà lyù thuyeát, coù ba moâ hình ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân chuû yeáu: thueá ñaùnh treân töøng loaïi thu nhaäp, thueá ñaùnh treân toång hôïp caùc loaïi thu nhaäp vaø ñaùnh thueá hoãn hôïp. Trong heä thoáng thueá ñaùnh treân töøng loaïi thu nhaäp, caùc loaïi thu nhaäp khaùc nhau chòu thueá theo thueá suaát khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo baûn chaát thu nhaäp. Trong heä thoáng thueá ñaùnh treân toång hôïp caùc loaïi thu nhaäp, chæ moät bieåu ñaùnh vaøo toång thu nhaäp, khoâng phaân bieät baûn chaát cuûa thu nhaäp. Thueá hoãn hôïp ñaùnh treân töøng töøng nguoàn thu nhaäp, sau ñoù laïi ñaùnh truøm treân toång thu nhaäp. 25 Moãi moâ hình ñaùnh thueá ñeàu coù nhöõng öu ñieåm, nhöôïc ñieåm rieâng. Ñoái vôùi Vieät nam, qua kinh nghòeâm cuûa caùc nöôùc cho thaáy vieäc löïa choïn moâ hình ñaùnh thueá phaûi ñaûm baûo ñôn giaûn trong haønh thu, nhöng vaãn ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu ñoäng vieân hôïp lyù ñoái vôùi töøng nguoàn thu nhaäp nhaèm thöïc hieän chính saùch khuyeán khích cuûa Nhaø nöôùc vôùi vieäc taïo ra thu nhaäp. ÔÛ Vieät Nam coù theå löïa choïn moâ hình ñaùnh thueá hoãn hôïp, keát hôïp caû hai heä thoáng ñaùnh thueá theo töøng nguoàn vaø ñaùnh thueá treân toång thu nhaäp, töùc laø trong toång thu nhaäp seõ quy ñònh moät soá loaïi thu nhaäp ñöôïc ñaùnh theo bieåu thueá chung, coøn moät soá loaïi thu nhaäp khaùc do tính ñaëc thuø coù theå xem xeùt vaø löïa choïn ñeå ñaùnh thueá theo bieåu thueá rieâng. Caùch ñaùnh thueá nhö vaäy ñoøi hoûi phaûi quaûn lyù naém baét ñöôïc töøng nguoàn thu nhaäp vaø xaây döïng möùc thueá hôïp lyù cho moät soá nguoàn thu nh._. goäp chung vaøo toång thu nhaäp ñeå tính thueá theo bieåu luyõ tieán), ngoaøi ra coøn phaûi noäp caùc khoaûn ñoùng goùp xaõ hoäi khaùc (10%). - Thu nhaäp töø cho thueâ baát ñoäng saûn (nhaø, ñaát): laø caùc khoaûn thu nhaäp töø vieäc cho thueâ nhaø cöûa, ñaát ñai ôû thaønh thò cuõng nhö ôû noâng thoân, tröø khoaûn tieàn thu ñöôïc töø vieäc cho thueâ nhaø cöûa ñaõ ghi nhaän trong baûng caân ñoái keá toaùn cuûa coâng ty tö nhaân, cho thueâ nhaø keøm theo trang thieát bò ñöôïc xeáp vaøo thu nhaäp töø kinh doanh coâng thöông nghieäp. Thu nhaäp roøng töø cho thueâ baát ñoäng saûn chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh baèng toång soá thu töø vieäc cho thueâ tröø ñi caùc khoaûn chi phí maø ñoái töôïng noäp thueá phaûi chòu. Ngoaøi caùc khoaûn chi ñöôïc tröø nhö chi söûa chöõa, naâng caáp, chi löông cho ngöôøi gaùc coång, thueá ñaát ñòa phöông, chuû nhaø ñöôïc tính tröø khoaùn baèng 14% toång soá thu coi nhö khaáu hao vaø chi phí quaûn lyù. Loã töø ñaát ñai neáu coù ñöôïc tröø vaøo 81 toång thu nhaäp chòu thueá cuûa ñoái töôïng noäp thueá trong giôùi haïn 70.000 FR, neáu coøn dö ñöôïc chuyeån vaøo thu nhaäp töø ñaát ñai trong möôøi naêm tieáp theo. - Thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn: thu nhaäp roøng töø chuyeån nhöôïng taøi saûn ñöôïc phaân thaønh 2 loaïi laø thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn ngaén haïn (thôøi gian naém giöõ taøi saûn döôùi 2 naêm) vaø thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn daøi haïn (thôøi gian naém giöõ 2 naêm trôû leân) tröø caùc taøi saûn ñaëc bieät (ñoà vaät quyù hieám nhö trang söùc, tranh, aûnh) ñaõ chòu moät loaïi thueá ñaëc bieät khaùc. Thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn ngaén haïn ñöôïc xaùc ñònh baèng cheânh leäch giöõa giaù baùn vôùi giaù mua coäng theâm caùc khoaûn chi phí neáu coù. Thu nhaäp roøng töø chuyeån nhöôïng taøi saûn daøi haïn ñöôïc xaùc ñònh baèng giaù baùn tröø giaù mua tính theo thôøi ñieåm hieän taïi (nhaân vôùi chæ soá giaù) vaø tröø 5% giaù mua cho moãi naêm sôû höõu tính töø naêm thöù ba trôû ñi. Ngoaøi ra, ñoái töôïng noäp thueá coøn ñöôïc tröø khoûi thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn daøi haïn caùc khoaûn giaûm tröø khaùc, ví duï: 75.000 FR cho baát ñoäng bò tröng mua hay cho nhaø ôû phuï, 20.000 GR cho vôï choàng vaø 10.000 FR cho moãi ñöùa con … Ñoái vôùi thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng ñoäng saûn maø giaù trò chuyeån ñoäng saûn maø giaù trò chuyeån nhöôïng vöôït quaù 50.000 FR thì aùp duïng thueá suaát laø 16% ngoaøi ra coøn phaûi chòu theâm möùc ñoùng goùp xaõ hoäi laø 10%. - Thuø lao cuûa nhöõng ngöôøi ñieàu haønh coâng ty + Thu nhaäp tieàn löông cuûa caùc thaønh vieân coâng ty tö nhaân (khoâng thuoäc dieän noäp thueá thu nhaäp coâng ty) phaûi goäp vaøo laõi cuûa coâng ty vaø phaân phoái cho caùc thaønh vieân ñeå tính thueá thu nhaäp caù nhaân döôùi danh nghóa töøng ngöôøi theo loaïi thu nhaäp töø saûn xuaát vaø thöông maïi, khoâng ñöôïc pheùp haïch toaùn vaøo chi phí cuûa coâng ty. + Thu nhaäp töø tieàn löông cuûa caùc Toång giaùm ñoác caùc coâng ty voâ danh vaø caùc laõnh ñaïo coù coå phaàn trong caùc coâng ty coå phaàn ñöôïc coi laø thu nhaäp töø tieàn löông vaø ñoái vôùi coâng ty laø khoaûn chi phí ñöôïc pheùp tröø khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá. I.3 Xaùc ñònh toång thu nhaäp chòu thueá Toång thu nhaäp chòu thueá cuûa hoä noäp thueá baèng toång caùc khoaûn thu nhaäp roøng töø moïi nguoàn thu nhaäp (ñöôïc xaùc ñònh theo caùc quy taéc neâu treân) cuûa ñoái töôïng noäp 82 thueá coäng vôùi toång thu nhaäp cuûa vôï (hoaëc choàng) vaø cuûa caùc con saùp nhaäp vaøo hoä (neáu coù) sau khi tröø caùc khoaûn loã cuûa töøng loaïi thu nhaäp. Ngoaøi ra, hoä noäp thueá coøn ñöôïc tröø khoûi toång thu nhaäp chòu thueá moät khoaûn chi phí (neáu thoûa maõn caùc ñieàu kieän quy ñònh) nhö: trôï caáp ñôøi soáng baét buoäc theo phaùn quyeát cuûa toøa ñoái vôùi vôï (choàng) ñaõ ly thaân hay ly dò cho moãi ngöôøi con toái ña laø 30.330 FR, chi nuoâi döôõng ngöôøi giaø treân 75 tuoåi toái ña 17.680 FR… vaø khoaûn loã chöa tröø heát trong 5 naêm tröôùc. I.4 Bieåu thueá Thueá thu nhaäp caù nhaân aùp duïng bieåu luyõ tieán töøng phaàn goàm 7 baäc (0%, 8,25%, 21,75%, 31,75%, 41,25% vaø 53,25%) trong ñoù, thueá suaát thaáp nhaát 0% cho möùc thu nhaäp 26.600 FR, cao nhaát 53,25% cho möùc thu nhaäp vöôït treân 299.200 FR. PHUÏ LUÏC II: Noäi duïng cô baûn cuûa Thueá thu nhaäp caù nhaân ôû Nhaät Baûn Thueá thu nhaäp caù nhaân ñöôïc aùp duïng taïi Nhaät Baûn töø naêm 1887, ban ñaàu cuõng chæ ñöôïc giôùi haïn ôû caùc ñoái töôïng caù nhaân coù thu nhaäp cao. Tuy nhieân, sau moät thôøi gian aùp duïng, ñeå ñaùp öùng muïc tieâu coâng baèng, luaät thueá ñaõ ñöôïc söûa ñoåi môû roäng dieän aùp duïng cho moïi ñoái töôïng caù nhaân coù thu nhaäp chòu thueá thu nhaäp caù nhaân cuûa Nhaät Baûn nhö sau. II.1 Ñoái töôïng noäp thueá - Ñoái töôïng cö truù thöôøng xuyeân laø ngöôøi coù nhaø ôû thöôøng truù ôû Nhaät Baûn hoaëc cö truù ôû Nhaät Baûn lieân tuïc trong thôøi gian treân 5 naêm. - Ñoái töôïng khoâng cö truù thöôøng xuyeân taïi Nhaät Baûn laø ngöôøi khoâng coù yù ñònh cö truù laâu daøi ôû Nhaät Baûn vaø chæ ôû Nhaät Baûn trong khoaûng thôøi gian döôùi 5 naêm. - Ñoái töôïng khoâng cö truù laø ngöôøi khoâng coù nhaø ôû thöôøng truù ôû Nhaät Baûn hoaëc cö truù ôû Nhaät Baûn trong thôøi gian döôùi moät naêm. Ngöôøi nöôùc ngoaøi ñeán Nhaät Baûn ñöôïc coi nhö coù cö truù taïi Nhaät Baûn tröø khi trong hôïp ñoàng lao ñoäng vaø caùc giaáy tôø tuyø thaân cuûa ngöôøi naøy chöùng toû raèng ngöôøi 83 naøy chæ ôû Nhaät Baûn trong thôøi gian döôùi moät naêm. Ñoái töôïng cö truù phaûi chòu thueá thu nhaäp caù nhaân treân thu nhaäp toaøn caàu, khoâng phaân bieät nguoàn thu nhaäp phaùt sinh trong Nhaät Baûn hay ôû nöôùc ngoaøi. Ñoái töôïng cö truù khoâng thöôøng xuyeân phaûi chòu thueá treân phaàn thu nhaäp coù nguoàn goác Nhaät Baûn vaø phaàn thu nhaäp coù nguoàn nöôùc ngoaøi nhöng ñöôïc chi traû taïi Nhaät Baûn hoaëc ñöôïc göûi tôùi Nhaät Baûn. Ñoái töôïng khoâng cö truù chæ phaûi chòu thueá ñoái vôùi phaàn thu nhaäp phaùt sinh coù nguoàn goác Nhaät Baûn. II.2 Thu nhaäp chòu thueá a) Thu nhaäp töø lao ñoäng Thu nhaäp töø lao ñoäng bao goàm caùc khoaûn thu nhaäp töø tieàn löông, tieàn coâng, caùc khoaûn phuï caáp, trôï caáp coù tính chaát nhö tieàn löông, tieàn coâng. Caùc khoaûn phuùc lôïi baèng tieàn hoaëc hieän vaät do chuû lao ñoäng chi traû cho ngöôøi lao ñoäng. Thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch laáy toång thu nhaäp ñöôïc töø lao ñoäng tröø ñi caùc khoaûn ñöôïc khaáu tröø theo quy ñònh nhö sau: Baûng II.1: Xaùc ñònh möùc khaáu tröø thu nhaäp ôû Nhaät Baûn Toång thu nhaäp (yeân) Möùc khaáu tröø (yeân) Töø 0 ñeán 1.800.000 Toång thu nhaäp x 40% (möùc toái ña 650.000 yeân) Töø treân 1.800.000 ñeán 3.600.000 720.000 + [(Toång thu nhaäp – 1.800.000) x 30%] Töø treân 3.600.000 ñeán 6.600.000 1.260.000 + [(Toång thu nhaäp – 3.600.000) x 20%] Töø treân 6.600.000 ñeán 10.000.000 1.860.000 + [(Toång thu nhaäp – 6.600.000) x 10%)] Töø 10.000.000 trôû leân 2.200.000 + [(Toång thu nhaäp – 10.000.000) x 5%)] b) Thu nhaäp töø kinh doanh vaø thu nhaäp töø haønh ngheà ñoäc laäp Caù nhaân coù thu nhaäp töø kinh doanh hoaëc töø caùc dòch vuï tö vaán ngheà nghieäp laø ñoái töôïng noäp thueá thu nhaäp caù nhaân theo thueá suaát quy ñònh trong bieåu thueá. Thu nhaäp chòu thueá laø toång thu nhaäp nhaän ñöôïc töø kinh doanh hoaëc töø caùc dòch vuï tö vaán ngheà nghieäp sau khi ñaõ tröø ñi caùc khoaû 84 c) Thu nhaäp töø ñaàu tö Coå töùc nhaän ñöôïc töø caùc coâng ty trong nöôùc chòu thueá khaáu tröø taïi nguoàn theo thueá suaát 20%. Soá thueá ñaõ noäp khaáu tröø taïi nguoàn naøy seõ ñöôïc tröø vaøo soá thueá phaûi noäp trong kyø cuûa ñoái töôïng noäp thueá. Thu nhaäp töø coå töùc ñöôïc chia töø caùc quyõ ñaàu tö tín khaùc, bò ñaùnh thueá rieâng theo thueá suaát khaáu tröø taïi nguoàn laø 15%, coäng theâm 5% thueá cö truù ñòa phöông vaø khoâng ñöôïc khaáu tröø thueá. Thu nhaäp töø tieàn laõi bao goàm laõi traùi phieáu, laõi coâng traùi, laïi traùi phieáu coâng ty, laõi tieàn göûi tieát kieäm vaø laõi töø caùc quyõ tín thaùc, quyõ ñaàu tö traùi khoaùn. Khoâng ñöôïc khaáu tröø caùc khoaûn chi phí lieân quan ñeán thu nhaäp töø tieàn laõi. Thu nhaäp töø tieàn laõi bò ñaùnh thueá rieâng theo thueá suaát tröø taïi nguoàn laø 15%, coäng theâm 5% thueá cö truù taïi ñòa phöông. Thu nhaäp töø laõi traùi phieáu vaø ñaàu tö traùi khoaùn coù nguoàn goác töø nöôùc ngoaøi cuõng chòu thueá khaáu tröø taïi nguoàn 15% neáu caùc khoaûn thu nhaäp naøy ñöôïc nhaän thoâng qua caùc nhaø moâi giôùi chöùng khoaùn taïi Nhaät Baûn. Caùc khoaûn thu nhaäp töø tieàn laõi tieát kieäm, laõi tieàn göûi, laõi traùi phieáu töø ñaàu tö chöùng khoaùn cuûa caùc ñoái töôïng noäp thueá treân 65 tuoåi hoaëc caùc goaù phuï, hoaëc ngöôøi taøn taät neáu döôùi caùc giôùi haïn sau ñaây thì ñöôïc mieãn thueá, cuï theå laø: - Thu nhaäp töø laõi tieát kieäm khoâng quaù 3.500.000 yeân; - Thu nhaäp töø laõi tieát kieäm khoâng kyø haïn, laõi traùi phieáu, laõi ñaàu tö chöùng khoaùn töø caùc quyõ ñaàu tö tín khaùc khoâng quaù 3.500.000 yeân; - Thu nhaäp töø laõi traùi phieáu khoâng quaù 3.500.000 yeân. Ñoái vôùi caùc caù nhaân coù tham gia caùc chöông trình tieát kieäm quyõ löông höu, chöông trình tieát mua nhaø traû goùp, soá thu nhaäp töø tieàn laõi ñöôïc mieãn thueá khoâng ñöôïc vöôït quaù 5.500.000 yeân. d) Thuø lao traû cho ngöôøi quaûn lyù Thuø lao maø caùc coâng ty Nhaät Baûn traû cho ngöôøi quaûn lyù laø ñoái töôïng khoâng cö truù ñöôïc coi nhö thu nhaäp coù nguoàn goác Nhaät Baûn vaø phaûi chòu thueá thu nhaäp Nhaät Baûn, keå caû tröôøng hôïp caùc dòch vuï quaûn lyù ñöôïc thöïc hieän ôû nöôùc ngoaøi. e) Thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn 85 Thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn (tröø chöùng khoaùn, ñaát ñai, nhaø vaø coå phieáu ngaén haïn vaø daøi haïn) ñöôïc goäp vaøo toång thu nhaäp chòu thueá vaø chòu thueá thu nhaäp theo bieåu thueá luyõ tieán töøng phaàn. PHUÏ LUÏC III: Noäi duïng cô baûn cuûa Thueá thu nhaäp caù nhaân ôû Thaùi Lan Thueá thu nhaäp caù nhaân ñöôïc aùp duïng ôû Thaùi Lan töø naêm 1939 (Ñaïo luaät thu 1939 - trong ñoù coù noäi dung veà thueá thu nhaäp caù nhaân) ñöôïc söûa ñoåi, boå sung nhieàu laàn. Thueá thu nhaäp caù nhaân laø moät saéc thueá giöõ vai troø khaù quan troïng trong heä thoáng thueá cuûa Thaùi Lan vaø tyû troïng cuûa thueá thu nhaäp caù nhaân coù xu höôùng ngaøy caøng taêng. Noäi dung cô baûn cuûa chính saùch thueá TNCN hieän ñang aùp duïng ôû Thaùi Lan nhö sau: III.1 Ñoái töôïng noäp thueá Luaät quy ñònh moïi caù nhaân laø ñoái töôïng cö truù vaø khoâng cö truù neáu coù thu nhaäp chòu thueá phaùt sinh taïi Thaùi Lan ñeàu laø ñoái töôïng noäp thueá thu nhaäp caù nhaân Thaùi Lan. Caùc ñoái töôïng cö truù laø ngöôøi Thaùi Lan coù thu nhaäp töø lao ñoäng, töø kinh doanh coù nguoàn goác nöôùc ngoaøi cuõng laø ñoái töôïng noäp thueá thu nhaäp caù nhaân, duø caùc khoaûn thu nhaäp naøy khoâng chòu thueá taïi Thaùi Lan. Ñoái töôïng ñöôïc coi laø cö truù taïi Thaùi Lan neáu cö truù hoaëc coù maët taïi Thaùi Lan trong moät khoaûng thôøi gian hay nhieàu khoaûng thôøi gian goäp laïi töø 180 ngaøy trôû leân trong naêm döông lòch. Thu nhaäp coù nguoàn goác töø nöôùc ngoaøi cuûa caùc ñoái töôïng cö truù Thaùi Lan cuõng laø ñoái töôïng chòu thueá thu nhaäp caù nhaân neáu thu nhaäp ñoù chöa chòu thueá Thaùi Lan. III.2 Thu nhaäp chòu thueá Thu nhaäp chòu thueá laø thu nhaäp roøng chòu thueá toång hôïp töø caùc nguoàn cuûa caù nhaân. Thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch laáy toaøn boä caùc khoaûn thu nhaäp (thu nhaäp goäp) maø caù nhaân nhaän ñöôïc trong naêm tính thueá, khoâng keå caùc thu nhaäp ñöôïc mieãn thueá, tröø ñi caùc khoaûn khaáu tröø cô baûn vaø suaát mieãn thu theo quy ñònh cho töøng loaïi thu nhaäp. Thu nhaäp chòu thueá ñöôïc phaân thaønh caùc loaïi chuû yeáu sau: - Thu nhaäp töø lao ñoäng: laø toaøn boä thu nhaäp goäp töø lao ñoäng. Tröø caùc khoaûn thu 86 nhaäp ñöôïc mieãn thueá goàm: chi phí y teá, tieàn coâng taùc phí haøng ngaøy, tieàn chi veà phöông tieän ñi laïi cuûa caùn boä, ngöôøi laøm coâng, ngöôøi phuï traùch vaên phoøng hay ngöôøi cung öùng dòch vuï phuïc vuï cho vieäc thöïc hieän nhieäm vuï, coâng vieäc cuûa mình. - Thu nhaäp töø kinh doanh vaø töø haønh ngheà ñoäc laäp (töï do): Thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch laáy toång thu nhaäp tröø ñi caùc khoaûn chi phí hôïp lyù vaø suaát mieãn thu giaønh cho caù nhaân theo quy ñònh. Noùi chung, moïi khoaûn thu nhaäp töø kinh doanh vaø töø haønh ngheà töï do ñeàu phaûi chòu thueá, tröø khi ñöôïc Luaät quy ñònh mieãn thueá. - Thu nhaäp töø ñaàu tö: Moïi khoaûn thu nhaäp töø ñaàu tö nhö thu nhaäp töø tieàn laõi, coå töùc vaø caùc khoaûn thu nhaäp töø ñaàu tö khaùc ñeàu thuoäc dieän chòu thueá thu nhaäp caù nhaân theo thueá suaát luyõ tieán quy ñònh trong bieåu thueá. Ñoái töôïng cö truù nhaän ñöôïc coå töùc seõ ñöôïc khaáu tröø vaøo soá thueá thu nhaäp phaûi noäp soá thueá töông öùng vôùi soá coå töùc nhaän ñöôïc (toaøn boä coå töùc nhaän ñöôïc goäp vaøo thu nhaäp chòu thueá cuûa caù nhaân). Coâng thöùc xaùc ñònh soá thueá ñöôïc khaáu tröø nhö sau: t T = 100 – t x Sc Trong ñoù: T: soá thueá khaáu tröø cho coå töùc t : möùc thueá suaát thueá thu nhaäp caù nhaân Sc: soá coå töùc nhaän ñöôïc - Thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn: Noùi chung, thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng coå phieáu phaûi chòu thueá thu nhaäp caù nhaân. Tuy nhieân, thu nhaäp töø vieäc nhöôïng baùn coå phieáu coù nieâm yeát thò tröôøng chöùng khoaùn Thaùi Lan ñöôïc mieãn thueá. Thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng baát ñoäng saûn phaûi chòu thueá thu nhaäp caù nhaân. Thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch laáy toång thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng tröø ñi suaát mieãn thu cô baûn theo quy ñònh. Suaát mieãn thu ñöôïc xaùc ñònh cho töøng loaïi taøi saûn vaø thay ñoåi tuøy theo soá naêm naém giöõ taøi saûn cuûa ñoái töôïng noäp thueá. Quy ñònh naøy ñöôïc aùp duïng cho caû caùc tröôøng hôïp chuyeån nhöôïng taøi saûn khaùc maø muïc ñích mua veà nhaèm duøng cho kinh doanh hoaëc thöông maïi. 87 - Thu nhaäp khaùc: Trong caùc khoaûn thu nhaäp khaùc coù thu nhaäp töø “Quyeàn öu tieân mua coå phieáu cuûa ngöôøi lao ñoäng”, quyeàn öu tieân mua coå phieáu do chuû doanh nghieäp caáp cho ngöôøi lao ñoäng cuõng phaûi chòu thueá nhö thu nhaäp töø lao ñoäng. Thu nhaäp chòu thueá laø phaàn cheânh leäch giöõa giaù öu tieân mua vaø giaù thò tröôøng cuûa loaïi coå phieáu ñoù taïi thôøi ñieåm thöïc hieän quyeàn. Phaàn thu nhaäp naøy ñöôïc tính vaøo thu nhaäp chòu thueá cuûa ngöôøi lao ñoäng taïi thôøi ñieåm quyeàn öu tieân mua coå phieáu ñöôïc thöïc hieän. III.3 Caùc khoaûn khaáu tröø a) Khaáu tröø cô baûn vaøo toång thu nhaäp Ñeå xaùc ñònh thu nhaäp roøng, Luaät cho pheùp caùc ñoái töôïng noäp thueá, duø laø ñoái töôïng cö truù hay khoâng cö truù, ñöôïc tröø vaøo toång thu nhaäp (thu nhaäp goäp) caùc khoaûn khaáu tröø cô baûn tính theo tyû leä nhaát ñònh treân thu nhaäp goäp nhaän ñöôïc cuûa töøng loaïi thu nhaäp. Cuï theå: - Ñoái vôùi thu nhaäp töø lao ñoäng, möùc khaáu tröø cô baûn laø 40% treân toång thu nhaäp goäp töø lao ñoäng, nhöng khoâng quaù 60.000 baht/naêm. - Ñoái vôùi thu nhaäp töø kinh doanh vaø töø haønh ngheà töï do, möùc khaáu tröø cô baûn ñöôïc quy ñònh cuï theå cho töøng loaïi hình thu nhaäp theo baûng döôùi ñaây: Baûng III.1: Möùc khaáu tröø cô baûn cho caùc loaïi thu nhaäp ôû Thaùi Lan Loaïi thu nhaäp Tyû leä khaáu tröø cô baûn (%) Thu nhaäp töø dòch vuï 40%, nhöng toái ña khoâng quaù 60.000 baht/naêm Thu nhaäp töø baûn quyeàn 40%, nhöng toái ña khoâng quaù 60.000 baht/naêm Thu nhaäp töø quyeàn khaùch haøng vaø quyeàn sôû höõu trí tueä khaùc Khoâng Coå töùc Khoâng Thu nhaäp töø cho thueâ taøi saûn Töø 10% - 30% hoaëc theo möùc chi thöïc teá Thu nhaäp töø haønh ngheà töï do Töø 30% - 60% hoaëc theo möùc chi thöïc teá Thu nhaäp töø caùc hôïp ñoàng lao ñoäng 70% Thu nhaäp töø caùc hoaït ñoäng kinh doanh, coâng noâng, thöông maïi, vaän taûi Tyû leä khaáu tröø thay ñoåi theo möùc chi phí thöïc teá cuûa töøng loaïi hoaït ñoäng 88 b) Suaát mieãn thu caù nhaân Sau khi aùp duïng möùc khaáu tröø cô baûn cho töøng loaïi thu nhaäp ñeå xaùc ñònh möùc thu nhaäp roøng, moãi ñoái töôïng noäp thueá seõ ñöôïc tieáp tuïc tröø khoûi thu nhaäp roøng caùc suaát mieãn thu caù nhaân tuyø theo tình traïng hoân nhaân, tính chaát ñoái töôïng noäp thueá hay caên cöù vaøo caùc khoaûn ñoùng goùp xaõ hoäi cuûa töøng caù nhaân. Keát quaû tính ñöôïc seõ laø thu nhaäp roøng chòu thueá töông öùng cuûa loaïi thu nhaäp ñoù. Baûng III.2: Suaát mieãn thu caù nhaân ôû Thaùi Lan Suaát mieãn thu Soá tieàn (baht) Moãi caù nhaân soáng ñoäc thaân 30.000 baht/naêm Gia ñình coù vôï (choàng) laø ngöôøi phuï thuoäc 30.000 baht/naêm Moãi con ñang ôû ñoä tuoåi ñi hoïc 15.000 baht/naêm, giôùi haïn khoâng quaù 3 con Hoïc phí 2.000 baht/naêm/1con Phí baûo hieåm nhaân thoï Theo möùc ñoùng goùp thöïc teá nhöng khoâng quaù 10.000 baht/naêm. Tieàn ñoùng goùp quyõ höu trí caù nhaân Theo möùc ñoùng goùp thöïc teá nhöng khoâng quaù 300.000 baht/naêm (15% löông cô baûn) Tieàn traû laõi vay ñeå thueâ mua hay töï xaây döïng nhaø ôû Khoâng quaù 50.000baht/naêm Tieàn ñoùng goùp cho muïc ñích töø thieän Khoâng quaù 10% toång thu nhaäp roøng cuûa caù nhaân trong naêm thueá Tieàn ñoùng BHXH 3%/toång tieàn löông cô baûn, nhöng khoâng quaù 450 baht/thaùng. III.4 Thueá suaát Bieåu thueá luyõ tieán töøng phaàn aùp duïng cho thu nhaäp chòu thueá naêm nhö sau: Baûng III.3: Bieåu thueá luyõ tieán töøng phaàn ñoái vôùi thu nhaäp caù nhaân ôû Thaùi Lan Thu nhaäp chòu thueá naêm (baht) Thueá suaát (%) Töø 0 ñeán döôùi 50.000 0 Töø 50.000 ñeán döôùi 100.000 5 Töø 100.000 ñeán döôùi 500.000 10 Töø 500.000 ñeán döôùi 1.000.000 20 Töø 1.000.000 ñeán döôùi 4.000.000 30 Töø 4.000.000 trôû leân 37 89 PHUÏ LUÏC IV: Noäi duïng cô baûn cuûa Thueá thu nhaäp caù nhaân ôû Trung Quoác Trung Quoác aùp duïng chính saùch thu thu nhaäp caù nhaân töø naêm 1936 IV.1 Ñoái töôïng noäp thueá Caù nhaân laø ñoái töôïng cö truù hoaëc khoâng cö truù taïi nöôùc Coäng Hoaø nhaân daân Trung Quoác (sau ñaây goïi taét laø Trung Quoác) coù thu nhaäp chòu thueá ñeàu laø ñoái töôïng phaûi noäp thueá thu nhaäp caù nhaân. Ñoái töôïng cö truù phaûi noäp thueá thu nhaäp caù nhaân ñoái vôùi toaøn boä thu nhaäp coù ñöôïc ôû trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi; Ñoái töôïng khoâng cö truù chæ phaûi noäp thueá thu nhaäp caù nhaân ñoái vôùi phaàn thu nhaäp coù ñöôïc taïi Trung Quoác. Ñoái töôïng cö truù taïi Trung Quoác bao goàm: - Caùc caù nhaân coù nhaø ôû hoaëc choã ôû coá ñònh taïi Trung Quoác; - Caùc caù nhaân khoâng coù nhaø ôû hoaëc choã ôû coá ñònh taïi Trung Quoác nhöng coù thôøi gian löu truù taïi Trung Quoác trong thôøi gian töø 1 naêm trôû leân. Caù nhaân ñöôïc coi laø cö truù taïi Trung Quoác trong thôøi gian töø 1 naêm trôû leân neáu ngöôøi ñoù coù maët taïi Trung Quoác trong 365 ngaøy trong 01 naêm döông lòch. Vieäc xaùc ñònh nhöõng ngaøy maø moät ngöôøi löu truù taïi Trung Quoác khoâng bao goàm thôøi gian vaéng maët taïm thôøi. Thôøi gian vaéng maët taïm thôøi ñöôïc xaùc ñònh laø moät laàn vaéng maët taïi Trung Quoác trong khoaûng thôøi gian khoâng quaù 30 ngaøy, hoaëc laø nhieàu laàn vaéng maët nhöng toång soá thôøi gian vaéng khoâng quaù 90 ngaøy. Nhöõng caù nhaân ñöôïc coi laø cö truù taïi Trung Quoác töø 1 ñeán döôùi 5 naêm chæ phaûi noäp thueá thu nhaäp caù nhaân treân khoaûn thu nhaäp coù ñöôïc taïi Trung Quoác vaø taïi nöôùc ngoaøi trong thôøi gian ngöôøi ñoù ñöôïc coi laø ñoái töôïng cö truù. Nhöõng caù nhaân coù nhaø ôû, choã ôû coá ñònh taïi Trung Quoác vaø caù nhaân ñònh cö taïi Trung Quoác töø 5 naêm trôû leân phaûi noäp thueá thu nhaäp caù nhaân treân toaøn boä thu nhaäp coù ñöôïc ôû trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi, khoâng phaân bieät thu nhaäp ñoù ñaõ ñöôïc mieãn thueá taïi Trung Quoác. 90 IV.2 Thu nhaäp chòu thueá a) Caùc khoaûn thu nhaäp chòu thueá - Thu nhaäp töø tieàn coâng: Thu nhaäp chòu thueá theo quy ñònh cuûa Luaät thueá thu nhaäp caù nhaân cuûa Trung Quoác bao goàm: tieàn löông, tieàn coâng, khoaûn phuï caáp ñoäc haïi hoaëc laøm vieäc ôû nöôùc ngoaøi, caùc khoaûn phuï caáp sinh hoaït vaø xe coä, caùc khoaûn hoaøn thueá vaø tieàn thöôûng. - Thu nhaäp töø haønh ngheà ñoäc laäp: Thu nhaäp chòu thueá bao goàm caùc khoaûn thu nhaäp töø vieäc thöïc hieän caùc dòch vuï haønh ngheà ñoäc laäp taïi Trung Quoác, caùc khoaûn tieàn thöôûng vaø caùc khoaûn thu nhaäp khaùc theo qui ñònh cuûa Chính phuû. - Thu nhaäp töø ñaàu tö: Lôïi töùc, coå töùc ñöôïc chia vaø caùc thu nhaäp töø ñaàu tö khaùc töø caùc nguoàn taïi Trung Quoác laø ñoái töôïng chòu thueá suaát 20% khoâng ñöôïc khaáu tröø baát cöù khoaûn naøo. Tuy nhieân thu nhaäp töø coå töùc nhaän ñöôïc töø moät doanh nghieäp ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Trung Quoác ñöôïc mieãn noäp thueá khaáu tröø taïi nguoàn. - Thuø lao quaûn lyù cho ngöôøi ñieàu haønh: Caùc khoaûn tieàn thueâ giaùm ñoác ñöôïc coi laø thu nhaäp nhaän ñöôïc töø vieäc thöïc hieän caùc dòch vuï haønh ngheà ñoäc laäp vaø chòu thueá nhö ñoái vôùi thu nhaäp töø lao ñoäng. Rieâng thuø lao quaûn lyù cuûa nhöõng giaùm ñoác khoâng cö truù taïi Trung Quoác seõ chòu thueá aán ñònh vôùi möùc thueá suaát ñöôïc xaùc ñònh töông töï nhö ñoái vôùi thu nhaäp nhaän ñöôïc cuûa nhöõng ngöôøi haønh ngheà ñoäc laäp. - Thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn: Sau khi tröø ñi caùc khoaûn chi phí lieân quan ñeán thu nhaäp nhaän ñöôïc töø vieäc chuyeån nhöôïng taøi saûn thì khoaûn thu nhaäp coøn laïi ñoù phaûi chòu thueá vôùi thueá suaát 20%. - Thueá ñoái vôùi quyeàn öu tieân mua coå phieáu cuûa ngöôøi lao ñoäng: Thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh laø cheânh leäch giöõa giaù thò tröôøng cuûa loaïi coå phieáu ñoù vaø giaù öu tieân mua. Thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh theo baùo caùo haøng thaùng cuûa ngöôøi thöïc hieän quyeàn vaø chòu thueá theo bieåu thueá luõy tieán töøng phaàn töø 5% ñeán 45%. b) Caùc khoaûn thu nhaäp mieãn thueá - Caùc giaûi thöôûng taëng cho nhöõng ngöôøi coù thaønh tích veà khoa hoïc, kyõ thuaät hoaëc vaên hoùa; - Khoaûn tieàn laõi töø tieàn göûi tieát kieäm taïi Ngaân haøng Nhaø nöôùc hoaëc hôïp taùc 91 xaõ tín duïng taïi Trung Quoác; - Khoaûn phuùc lôïi xaõ hoäi (tieàn trôï caáp), tieàn löông höu vaø caùc khoaûn thanh toaùn ñeàn buø do giaûm bieân cheá; - Tieàn traû khi veà höu, nghæ thoâi vieäc; - Tieàn löông cuûa nhöõng quan chöùc taïi söù quaùn, laõnh söï quaùn nöôùc ngoaøi taïi Trung Quoác; - Caùc khoaûn thu nhaäp khoâng phaûi chòu thueá phuø hôïp vôùi caùc Hieäp ñònh hoaëc thoûa thuaän quoác teá maø Trung Quoác coù kyù keát hoaëc tham gia… IV.3 Caùc khoaûn khaáu tröø Caùc chi phí ñöôïc khaáu tröø. Moãi thaùng, moãi caù nhaân ñöôïc pheùp khaáu tröø 800 RMB vaøo thu nhaäp chòu thueá roøng. Ngöôøi lao ñoäng nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp khaáu tröø theâm 3.200 RMB moät thaùng. Nhöõng khoaûn quyeân goùp töø thieän ñöôïc chaáp thuaän cuõng ñöôïc khaáu tröø. - Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñi lao ñoäng ôû Myõ, caùc khoaûn ñoùng goùp cho phuùc lôïi xaõ hoäi khoâng ñöôïc khaáu tröø. - Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi lao ñoäng khoâng cö truù taïi Trung Quoác vaø nhöõng ngöôøi coù haønh ngheà caû ôû trong vaø ngoaøi nöôùc Trung Quoác thì thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh töông öùng vôùi tyû leä thu nhaäp phaùt sinh taïi Trung Quoác neáu ñöôïc cô quan thueá ñòa phöông chaáp nhuaän. Caùc khoaûn khaáu tröø cho hoaït ñoäng kinh doanh: ñoái vôùi caùc khoaûn thu nhaäp töø haønh ngheà ñoäc laäp, töø tieàn baûn quyeàn, vaø thu nhaäp töø cho thueâ taøi saûn, nhaø cöûa, ñöôïc pheùp khaáu tröø 800 RMB hoaëc 20% treân thu nhaäp, tuyø thuoäc soá naøo lôùn hôn seõ ñöôïc aùp duïng. Luaät thueá Thu nhaäp caù nhaân Trung Quoác khoâng coù söï phaân bieät giöõa ñoái töôïng noäp thueá laø ngöôøi ñaõ laäp gia ñình vôùi ngöôøi chöa laäp gia ñình, vaø khoâng coù giaûm thueá hoaëc coù khoaûn khaáu tröø naøo ñoái vôùi ngöôøi aên theo. IV.4. Thueá suaát a) Thueá aùp duïng ñoái vôùi ñoái töôïng cö truù 92 Thu nhaäp khoâng ñöôïc tích luõy ñeå xaùc ñònh nghóa vuï thueá theo thaùng. Thu nhaäp chòu thueá ñoái vôùi nhöõng caù nhaân tính thueá theo thaùng aùp duïng theo thueá suaát luõy tieán nhö ñoái vôùi thu nhaäp töø lao ñoäng, cuï theå nhö sau: Baûng IV.1: Bieåu thueá luyõ tieán ñoái vôùi thu nhaäp theo thaùng ôû Trung Quoác Thu nhaäp chòu thueá thaùng (RMB) Thueá suaát (%) Töø 0 ñeán döôùi 500 5 Töø 500 ñeán döôùi 2.000 10 Töø 2000 ñeán döôùi 5.000 15 Töø 5.000 ñeán döôùi 20.000 20 Töø 20.000 ñeán döôùi 40.000 25 Töø 40.000 ñeán döôùi 60.000 30 Töø 60.000 ñeán döôùi 80.000 35 Töø 80.000 ñeán döôùi 100.000 40 Töø 100.000 trôû leân 45 Thu nhaäp töø dòch vuï haønh ngheà ñoäc laäp, thu nhaäp töø tieàn baûn quyeàn, vaø töø cho thueâ taøi saûn, nhaø cöûa chòu thueá vôùi thueá suaát laø 20%. Tröôøng hôïp caùc khoaûn thanh toaùn ñôn leû cho caùc dòch vuï lao ñoäng cao hôn möùc bình thöôøng phaûi chòu thueá thu nhaäp boå sung. Ví duï nhö thu nhaäp chòu thueá töø treân 20.000 RMB ñeán döôùi 50.000 RMB chòu thueá vôùi thueá suaát laø 5%. Thu nhaäp chòu thueá treân 50.000 RMB chòu thueá vôùi thueá suaát laø 10%. Thu nhaäp töø baûn quyeàn chòu thueá vôùi thueá suaát 20%, ñöôïc khaáu tröø vaøo thu nhaäp roøng khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá laø 800 RMB hoaëc 20% treân thu nhaäp, tuøy thuoäc caùch tính naøo cao hôn vaø tieáp theo ñöôïc giaûm 30% soá thueá phaûi noäp. Luaät thueá thu nhaäp caù nhaân quy ñònh khoâng ñöôïc pheùp chuyeån caùc khoaûn loã sang caùc naêm sau. b) Thueá aùp duïng ñoái vôùi ñoái töôïng khoâng cö truù Caùc caù nhaân khoâng coù nhaø ôû hoaëc choã ôû coá ñònh taïi Trung Quoác hoaëc laøm vieäc taïi Trung Quoác döôùi 356 ngaøy tính theo naêm döông lòch noäp thueá thu nhaäp caù nhaân 93 theo caùc quy ñònh rieâng aùp duïng cho caùc ñoái töôïng khoâng cö truù nhö sau: - Ñoái vôùi ñoái töôïng cö truù döôùi 90 ngaøy: Ñoái töôïng cö truù taïi Trung Quoác lieân tuïc hoaëc khoâng lieân tuïc trong khoaûng thôøi gian khoâng quaù 90 ngaøy tính theo naêm döông lòch seõ thöïc hieän theo quy ñònh sau: + Caù nhaân ngöôøi nöôùc ngoaøi seõ khoâng tính vaøo thu nhaäp chòu thueá thu nhaäp caù nhaân neáu nhö thu nhaäp ñoù laø tieàn löông do chuû thueâ lao ñoäng laø ngöôøi nöôùc ngoaøi chi traû. + Thu nhaäp töø lao ñoäng ñöôïc traû bôûi caùc coâng ty thaønh laäp taïi Trung Quoác seõ chòu thueá thu nhaäp caù nhaân ñoái vôùi phaàn thu nhaäp töông öùng vôùi dòch vuï cung caáp thöïc teá cuûa ngöôøi ñoù taïi Trung Quoác. Thoâng thöôøng thì nghóa vuï thueá ñöôïc xaùc ñònh theo tyû leä giöõa dòch vuï cung caáp taïi Trung Quoác vaø taïi nöôùc ngoaøi döïa theo soá ngaøy lao ñoäng hoaëc laøm vieäc taïi Trung Quoác vaø taïi nöôùc ngoaøi. Quy ñònh naøy aùp duïng caû ñoái vôùi caùc cô sôû laø Vaên phoøng ñaïi dieän vaø ñòa ñieåm laøm vieäc cuûa caùc nhaø thaàu nöôùc ngoaøi taïi Trung Quoác. + Soá ngaøy lao ñoäng ñeå xaùc ñònh laø ñoái töôïng khoâng cö truù ñeå aùp duïng theo nhöõng quy ñònh neâu treân seõ taêng töø 90 ngaøy leân 183 ngaøy ñoái vôùi nhöõng caù nhaân cö truù taïi nöôùc ñaõ kyù keát Hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá hai laàn vôùi Trung Quoác. - Ñoái vôùi caù nhaân cö truù töø treân 90 ngaøy ñeán 364 ngaøy: Nhöõng caù nhaân cö truù taïi Trung Quoác töø hôn 90 ngaøy (hoaëc 183 ngaøy ñoái vôùi nhöõng caù nhaân cö truù taïi nöôùc ñaõ kyù keát Hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá hai laàn vôùi Trung Quoác) nhöng döôùi 1 naêm seõ thöïc hieän theo quy ñònh sau: + Caù nhaân ngöôøi nöôùc ngoaøi laø ñoái töôïng chòu thueá thu nhaäp caù nhaân ñoái vôùi khoaûn thu nhaäp nhaän ñöôïc töø nhöõng dòch vuï thöïc teá thöïc hieän taïi Trung Quoác. + Taát caû caùc khoaûn thu nhaäp, keå caû thu nhaäp töø lao ñoäng ñeàu phaûi ñöôïc xaùc ñònh roõ, duø thu nhaäp ñoù do chuû thueâ lao ñoäng ôû trong hay ngoaøi nöôùc Trung Quoác chi traû. + Thu nhaäp töø lao ñoäng nhaän ñöôïc töø caùc dòch vuï thöïc hieän ôû nöôùc ngoaøi ñöôïc mieãn noäp thueá thu nhaäp caù nhaân. - Ñoái vôùi caùc giaùm ñoác vaø phoù giaùm ñoác coâng ty: Neáu caù nhaân ngöôøi nöôùc 94 ngoaøi laø giaùm ñoác hoaëc phoù giaùm ñoác coâng ty ñaêng kyù kinh doanh taïi Trung Quoác thì phaûi chòu thueá thu nhaäp caù nhaân ñoái vôùi moïi khoaûn thu nhaäp töø lao ñoäng do coâng ty naøy chi traû, khoâng phaân bieät lao ñoäng ñoù ñöôïc thöïc hieän ôû trong hay ngoaøi Trung Quoác. - Thu nhaäp nhaän ñöôïc töø caùc chuû thueâ lao ñoäng ôû nöôùc ngoaøi seõ chòu thueá thu nhaäp caù nhaân theo moät trong caùc caùch sau: + Khoaûn thu nhaäp naøy seõ ñöôïc mieãn thueá thu nhaäp caù nhaân neáu nhö caù nhaân nhaän thu nhaäp coù maët taïi Trung Quoác khoâng quaù 90 ngaøy (hoaëc khoâng quaù 183 ngaøy ñoái vôùi nhöõng ngöôøi cö truù taïi nöôùc ñaõ kyù keát Hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá hai laàn vôùi Trung Quoác) trong moät naêm döông lòch. + Khoaûn thu nhaäp naøy thuoäc dieän phaûi chòu thueá thu nhaäp caù nhaân neáu nhö caù nhaân nhaän thu nhaäp coù maët taïi Trung Quoác 90 ngaøy (hoaëc 183 ngaøy ñoái vôùi nhöõng ngöôøi cö truù taïi nöôùc ñaõ kyù keát hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá hai laàn) töông öùng vôùi phaàn dòch vuï thöïc hieän taïi Trung Quoác. - Caên cöù tính thueá thu nhaäp caù nhaân: Vieäc tính toaùn soá thueá thu nhaäp caù nhaân ñoái vôùi phaàn thu nhaäp töông öùng vôùi dòch vuï thöïc hieän taïi Trung Quoác, cô quan thueá thöôøng söû duïng coâng thöùc sau: Sld T =TNld x t x St Trong ñoù : T : Thueá thu nhaäp caù nhaân TNld: Thu nhaäp töø lao ñoäng t: Thueá suaát Sld: Soá ngaøy lao ñoäng trong thaùng taïi Trung Quoác St: Toång soá ngaøy cuûa thaùng. ._.