Cái nhìn nghệ thuật về người phụ nữ trong một vài tiểu thuyết đoạt giải năm 1991 của Hội Nhà Văn Việt Nam

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH ------------------------ Leâ Thò Taâm Hoaøi CAÙI NHÌN NGHEÄ THUAÄT VEÀ NGÖÔØI PHUÏ NÖÕ TRONG MOÄT VAØI TIEÅU THUYEÁT ÑOAÏT GIAÛI NAÊM 1991 CUÛA HOÄI NHAØ VAÊN VIEÄT NAM. Chuyeân ngaønh: Lyù Luaän Vaên Hoïc Maõ soá: 60 22 32 LUAÄN VAÊN THAÏC SYÕ: NGÖÕ VAÊN NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. NGUYEÃN VAÊN XUAÁT Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2005 MUÏC LUÏC MÔÛ ÑAÀU Trang 1. Lyù do choïn ñeà taøi .................................................................................. 1 2. Lòch söû vaán ñeà....................................................................................... 3 3. Phaïm vi cuûa ñeà taøi ................................................................................ 14 4. Phöông phaùp nghieân cöùu....................................................................... 15 5. Ñoùng goùp cuûa luaän vaên......................................................................... 16 6. Caáu truùc cuûa luaän vaên........................................................................... 16 Chöông 1: BOÁI CAÛNH VAÊN HOAÙ LÒCH SÖÛ THAÄP NIEÂN 90 .................... 18 1.1Boái caûnh chung veà vaên hoaù lòch söû thaäp nieân 90................................. 18 1.2Boái caûnh vaên hoaù lòch söû trong tieåu thuyeát thaäp nieân 90..................... 21 Chöông 2: CAÙI NHÌN NGHEÄ THUAÄT VEÀ NGÖÔØI PHUÏ NÖÕ CUÛA NHAØ VAÊN TRONG MOÄT VAØI TIEÅU THUYEÁT ÑOAÏT GIAÛI NAÊM 1991 (CUÛA HOÄI NHAØ VAÊN VIEÄT NAM) ................................................................................. 25 2.1 Con ngöôøi caù nhaân töï nhieân................................................................ 26 2.1.1. Veû ñeïp hình thöùc, voùc daùng ..................................................... 28 2.1.2. Veû ñeïp ñoâi maét ........................................................................ 29 2.1.3. Söï haøi hoaø giöõa ngoaïi hình vaø noäi taâm .................................... 31 2.1.4. Veû ñeïp cô theå ........................................................................... 32 2.1.5. Veû ñeïp trong ñôøi soáng baûn naêng.............................................. 34 2.2 Con ngöôøi caù nhaân xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch 43 2.2.1. YÙ nghóa cuûa vieäc tìm hieåu caùi nhìn ngheä thuaät veà con ngöôøi caù nhaân xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch ................. 43 2.2.2 Con ngöôøi caù nhaân leä thuoäc ñieàu kieän giai caáp ........................ 44 2.2.3. Con ngöôøi caù nhaân leä thuoäc ñieàu kieän nhaân caùch.................... 53 2.2.3.1. Quan nieäm veà con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch ................. 53 2.2.3.2. Con ngöôøi töï yù thöùc chính laø bieåu hieän cuûa con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch....................................................................... 55 Chöông 3: THÔØI GIAN – KHOÂNG GIAN VAØ GIOÏNG ÑIEÄU – NGOÂN TÖØ NGHEÄ THUAÄT. ......................... 82 3.1. Thôøi gian vaø khoâng gian ngheä thuaät .................................................. 82 3.1.1. Thôøi gian ngheä thuaät ................................................................ 82 3.1.2. Khoâng gian ngheä thuaät............................................................. 93 3.2. Gioïng ñieäu vaø ngoân töø ngheä thuaät ..................................................... 107 3.2.1. Gioïng ñieäu................................................................................ 107 3.2.1.1. Gioïng trieát lyù tranh bieän .................................................. 108 3.2.1.2. Gioïng ñieäu theå hieän söï traûi nghieäm caù nhaân, taâm tình chia seû 112 3.2.1.3. Gioïng haøi höôùc hoùm hænh, cöôøi côït nghieâm tuùc............... 115 3.2.2. Ngoân töø: caáu truùc ngoân töø ít nhieàu mang tính ña thanh ñoái thoaïi...119 PHAÀN KEÁT LUAÄN.................................................................................. 135 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ........................................................................ 140 1 MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi vaø muïc ñích nghieân cöùu: Vaên xuoâi thaäp nieân 90 ñaõ cho ra ñôøi nhöõng caây buùt thöïc söï taøi naêng. Söï xuaát hieän cuûa caùc nhaø vaên Leâ Löïu, Chu Lai, Nguyeãn Huy Thieäp, Cao Duy Thaûo, Phaïm Thò Hoaøi … ñaëc bieät Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng, Baûo Ninh ñaõ thoåi vaøo doøng vaên hoïc naøy moät luoàng tö duy môùi vaø hoï ñaõ nhanh choùng trôû thaønh löïc löôïng chính treân vaên ñaøn. Nhöõng nhaø tieåu thuyeát naøy ñaõ theå hieän caùch tieáp caän môùi veà cuoäc soáng con ngöôøi ñaày nhöõng maâu thuaãn khoù giaûi quyeát, nhöõng nieàm vui, noãi ñau vónh haèng cuûa nhaân loaïi vaø con ngöôøi mang trong mình nhöõng xung ñoät noäi taâm saâu saéc “hoaëc to lôùn hôn soá phaän cuûa mình hoaëc nhoû beù hôn tính ngöôøi cuûa mình”. Cuøng tröôûng thaønh trong quaân ñoäi Döông Höôùng, Nguyeãn Khaéc Tröôøng cuõng nhö Baûo Ninh luoân yù thöùc veà taùc duïng cuûa vaên hoïc ñoái vôùi ñôøi soáng vaø con ngöôøi. Töï saâu thaúm trong nhu caàu nhaän thöùc, ba nhaø tieåu thuyeát naøy ñaõ tìm caùch ñeå tieáp caän vôùi coõi taän cuøng trong taâm hoàn con ngöôøi, ñaëc bieät laø ngöôøi phuï nöõ. Cuoäc soáng ñaõ ñoåi thay ñöông nhieân hình aûnh con ngöôøi cuõng thay ñoåi, ñieàu naøy ai cuõng coù theå noùi ñöôïc. Vaán ñeà laø ôû choã anh phaûi neâu ñöôïc caùch nhìn nhaän ñaùnh giaù lyù giaûi môùi veà con ngöôøi thì ñieàu ñoù môùi laøm cho vaên hoïc ñoåi thay caên baûn. Vaäy, nhöõng ngöôøi phuï nöõ trong tieåu thuyeát thaäp nieân 90 naøy nhö theá naøo ? Hoï luoân mong ñôïi khaùt khao, hy voïng vaø tìm kieám cho duø coù khi hoï bieát caùi ñaõ qua khoâng bao giôø trôû laïi cuõng nhö ñieàu mong öôùc chaéc gì ñaõ coù ñöôïc trong ñôøi. Ngay trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng, nhöõng baø Nhaân, baø Son, coâ Haïnh, coâ Ñaøo cuõng phaûi soáng trong “choán giaùp ranh giöõa ñòa nguïc vaø traàn gian” chæ vì voøng quay choùng maët cuûa nhöõng tham voïng vaø quyeàn löïc maø ngöôøi thaân cuûa hoï ñang 2 khao khaùt. Hay Phöông coâ sinh vieân tröôøng Böôûi vôùi tình yeâu Kieân röïc chaùy moät thôøi cuoái cuøng phaûi soáng cuoäc ñôøi buoâng thaû, thaùc loaïn. Mark ñaõ töøng noùi moät yù khaù saâu saéc raèng söï giaûi phoùng phuï nöõ chính laø thöôùc ño söï vaên minh, tieán boä cuûa nhaân loaïi. Vaâng, soá phaän con ngöôøi; maø cuï theå laø ngöôøi phuï nöõ vôùi nhöõng buoàn vui traên trôû treân con ñöôøng kieám tìm haïnh phuùc trong tieåu thuyeát thaäp nieân naøy ñaõ ñeå laïi trong loøng ngöôøi ñoïc nhieàu aán töôïng. Vì theá khi nghieân cöùu caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ treân bình dieän thi phaùp hoïc hieän ñaïi trong tieåu thuyeát ñaõ taïo ra böôùc ñoät phaù mang yù nghóa trieát – myõ hoïc, khoa hoïc vaên hoaù veà söï nhìn nhaän môùi meû ñoái vôùi ngöôøi phuï nöõ trong ngheä thuaät vaø trong cuoäc soáng. Ñoù laø caùi nhìn nhieàu chieàu, phaùt hieän ra bình dieän môùi veà ngöôøi phuï nöõ. Söï töï yù thöùc, töï thöùc nhaän, soaùt xeùt laïi cuoäc soáng cuûa mình vaø moâi tröôøng xung quanh ñeå khoâng ngöøng vöôn tôùi baûn ngaõ ñích thöïc cuûa mình vaø baûn chaát phöùc ñieäu voán coù cuûa cuoäc soáng. Coù leõ chöa bao giôø soá phaän ñôøi tö caù nhaân, nhaát laø ngöôøi phuï nöõ laïi ñöôïc ñeà caäp moät caùch saâu saéc vaø thaám thía nhö trong ba tieåu thuyeát (Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma, Beán Khoâng Choàng, Thaân phaän cuûa tình yeâu) naøy. Ngöôøi phuï nöõ vôùi nhu caàu laøm vôï, laøm meï, thaäm chí mong muoán ñöôïc hieán daâng vaø coi ñoù nhö nieàm haïnh phuùc lôùn lao. Xuaát phaùt töø caùch nhìn nhö vaäy veà ngöôøi phuï nöõ, ba nhaø tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 (Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng, Baûo Ninh …) ñaõ theå hieän quan ñieåm nhaân vaên trong thaùi ñoä uûng hoä ñoái vôùi nhöõng moái tình ngang traùi, trong nhöõng suy tö vaø haønh ñoäng cuûa nhaân vaät. Ñaëc bieät, khi cuoäc soáng cuûa hoï ñöôïc ñaët vaøo moät boái caûnh cuï theå (Laøng Ñoâng, xoùm Gieáng Chuøa, hay cuoäc chieán tranh veä quoác ….) chòu söï taùc ñoäng ña chieàu cuûa xaõ hoäi thì soá phaän cuûa hoï laïi ñöôïc mieâu taû ñaày bieán ñoäng vaø phöùc taïp. Caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam ñaõ trôû thaønh söï kieän quan troïng, taïo neân nhöõng laøn soùng tranh luaän trong giôùi pheâ bình nghieân cöùu. YÙ 3 kieán khen nhieàu maø cheâ cuõng khoâng ít. Song, söï ñaùnh giaù aáy caøng laøm cho ñôøi soáng vaên hoïc theâm phong phuù cuõng nhö vaán ñeà ñöôïc khai phaù ñeán cuøng, chöùng toû neùt ñoäc ñaùo cuûa ba nhaø tieåu thuyeát treân haønh trình ngheä thuaät. Vôùi caùi nhìn bao dung, caûm thoâng, chia seû, caùc nhaø tieåu thuyeát ñaõ taïo ñöôïc söï ñoàng caûm ñoái vôùi nhöõng ngöôøi phuï nöõ, hoï khoâng chæ bieát xoùt thöông maø thöïc söï cuøng tham gia vaøo cuoäc soáng, giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà heát söùc ñôøi thöôøng neân coù söùc caûm hoaù lôùn. Hôn nöõa, treân vaên ñaøn theá giôùi nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc nhaø vaên nöõ lieân tieáp nhaän giaûi Nobel veà vaên hoïc. Trong tieåu thuyeát “Thaày giaùo daïy döông caàm”, nöõ vaên só ngöôøi AÙo, baø Ilfriede Jelinek – ngöôøi ñoaït giaûi Nobel vaên chöông 2004 ñaõ noùi raèng: “Phuï nöõ khoâng theå nôû maët vôùi ñôøi trong moät theá giôùi maø hình aûnh cuûa hoï bò ñuùc thaønh nhöõng khuoân maãu”. Vôùi yù nghóa treân, ngöôøi vieát luaän vaên naøy seõ ñi vaøo nghieân cöùu caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ cuûa ba tieåu thuyeát gia ñaõ ñoaït giaûi thöôûng cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam 1991 moät caùch toaøn dieän bao quaùt hôn ñeå buø laép vaøo nhöõng khoaûng troáng chöa ñöôïc khai thaùc. Treân cô sôû ñoù, chæ ra nhöõng böôùc ñoät phaù trong tö duy cuõng nhö caùch bieåu hieän caùi nhìn ña chieàu cuûa caùc nhaø vaên veà heä thoáng nhaân vaät nöõ. Ñoàng thôøi neâu ñöôïc nhöõng ñoùng goùp vaø haïn cheá cuûa hoï treân tieán trình hieän ñaïi hoaù vaên hoïc noùi chung vaø tieåu thuyeát Vieät Nam thaäp nieân 90 noùi rieâng. 2. Lòch söû vaán ñeà: AÉt haún chuùng ta ñaõ bieát, caùc caây buùt tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 ñeàu tröôûng thaønh trong quaân ñoäi, vaø hoï coù cuøng trang löùa vôùi nhau: Nguyeãn khaéc Tröôøng (1946), Döông Höôùng (1949), Baûo Ninh (1950).Vôùi nguoàn tö lieäu laø voán soáng phong phuù vaø söï töøng traûi, caùc nhaø tieåu thuyeát ñoaït giaûi ñaõ chöùng toû söï giaø daën trong caùch caûm, caùch nghó cuûa mình tröôùc cuoäc soáng. Neáu “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” vaø “Beán Khoâng Choàng” coù ñeà taøi gaàn guõi nhau – caû hai tieåu 4 thuyeát ñeàu laáy boái caûnh laø cuoäc soáng noâng thoân ôû laøng Gieáng Chuøa vaø laøng Ñoâng thì “Thaân phaän cuûa tình yeâu” cuûa Baûo Ninh laø ñôøi soáng cuûa nhöõng trí thöùc sau chieán tranh thoâng qua hai nhaân vaät Kieân – Phöông trong noãi aùm aûnh, day döùt khoân nguoâi. Nhö moät quy luaät taát yeáu cuûa ñôøi soáng vaên hoïc, baát kyø moät hieän töôïng vaên hoïc naøo cuõng deã gaây tranh luaän maø caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 chính laø moät hieän töôïng coù söùc cuoán huùt maõnh lieät khoâng chæ nhöõng caây buùt pheâ bình teân tuoåi nhö Traàn Ñình Söû, Hoaøng Ngoïc Hieán, Ñoã Ñöùc Hieåu, Nguyeãn Ñaêng Maïnh, Ñoã Vaên Khang, Haø Minh Ñöùc, Ngoâ Vónh Bình, Trung Trung Ñænh, Nguyeãn Vaên Long, Nguyeãn Höõu Sôn, Voõ Gia Trò, Ñoã Minh Tuaán, Traàn Quoác Huaán, maø caùc nhaø vaên, nhaø thô nhö Nguyeân Ngoïc, Hoà Phöông, Ñaøo Hieáu, Phaïm Hoa, Töø Quoác Hoaøi, Hoaøng Höng, Vuõ Quaàn Phöông … cuõng toán khoâng bieát bao nhieâu giaáy möïc. Trong soá nhöõng yù kieán ñaùnh giaù aáy thì phaàn lôùn laø khen vaø chæ ra nhöõng thaønh coâng veà nhieàu phöông dieän cuõng nhö moät soá toàn taïi veà maët ñeà taøi, keát caáu, caùch söû duïng töø ngöõ, xaây döïng nhaân vaät, khoâng gian, thôøi gian … maø neáu caùc nhaø tieåu thuyeát löu taâm hôn chuùt nöõa thì taùc phaåm seõ troøn tròa bieát bao ?! Maëc duø hieän töôïng 3 tieåu thuyeát ñoaït giaûi 1991 ñöôïc xem laø moät hieän töôïng vaên hoïc lôùn nhöng chæ thöïc söï gaây tranh luaän soâi noåi trong hai naêm 1991, 1992, roài raûi raùc trong caùc naêm 1995,1997 coù theâm vaøi baøi baùo khaùc cuõng laø tìm theâm nhöõng ñieåm ñoäc ñaùo, môùi meû cuûa caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 naøy. Vì vaäy, khi vieát phaàn lòch söû vaán ñeà, chuùng toâi khoâng ñi theo trình töï thôøi gian maø chia ra thaønh moät soá vaán ñeà chaúng haïn nhö : ñeà taøi, boá cuïc keát caáu, hình töôïng nhaân vaät, khoâng gian, thôøi gian, ngoân ngöõ, gioïng ñieäu…. Raát mong ñöôïc söï ñoàng tình vaø chaáp nhaän veà caùch trình baøy naøy. 5 Trong soá nhöõng yù kieán ñaùnh giaù thì ña soá gaëp gôõ nhau ôû nhöõng ñieåm chung raèng: ñaây laø nhöõng tieåu thuyeát xuaát saéc caû veà noäi dung laãn ngheä thuaät. Hai cuoán “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” vaø “Beán Khoâng Choàng” haàu nhö khoâng coù yù kieán traùi ngöôïc naøo, rieâng “Thaân phaän cuûa tình yeâu” nhieàu yù kieán cuõng gaëp gôõ nhau ôû ñieåm ñaây thöïc söï laø cuoán saùch hay, ngheä thuaät ñöôïc trau chuoát hôn caû. Nhöng Ñoã Vaên Khang vaø Ñoã Minh Tuaán laïi coù yù kieán ngöôïc laïi. Song, ñeà taøi cuûa ngöôøi vieát laø “caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ …” vì theá chuùng toâi khoâng ñi saâu vaøo tranh luaän vaán ñeà naøy. Coù leõ kyø quan naøo cuûa taïo hoaù cuõng coù nhöõng thieáu xoùt neân nhöõng maët haïn cheá aáy chæ laøm cho caùi nhìn cuûa chuùng ta veà cuoäc soáng theâm phong phuù vaø ñuùng vôùi quy luaät voán coù cuûa noù maø thoâi. 2.1 Veà ñeà taøi, cuoäc hoäi thaûo treân baùo Vaên ngheä veà hai tieåu thuyeát “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” vaø” Beán Khoâng Choàng” caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu ñöa ra yù kieán khaù thoáng nhaát. Chaúng haïn Nguyeãn Ñaêng Maïnh cho raèng: “Ñaõ laâu laém roài môùi xuaát hieän moät taùc phaåm vieát veà noâng thoân Vieät Nam theo ñuùng caùi maïch cuûa “Taét ñeøn”, “Chí pheøo”. Coù theå noùi caùi laøng Gieáng Chuøa trong “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, laø söï coäng laïi cuûa hai caùi laøng Ñoâng Xaù cuûa Ngoâ Taát Toá vaø Vuõ Ñaïi cuûa Nam cao “ [77;392]. Hay “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma taïm coi laø moät caùi moác trong ñeà taøi noâng thoân “ (Nguyeãn Phan Haùch) [77;396]. Ñaëc bieät, Thieáu Mai ñaõ coù moät yù kieán khaù saâu saéc: “Trong naêm 1990, saùch vieát veà noâng thoân khoâng ít trong ñoù coù hai cuoán ñöôïc dö luaän chuù yù vaø ñaùnh giaù cao nhaát laø “Beán Khoâng Choàng” cuûa Döông Höôùng”, “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” cuûa nguyeãn Khaéc Tröôøng. YÙ kieán khaù thoáng nhaát chöù khoâng maâu thuaãn traùi chieàu nhö vôùi moät soá taùc phaåm khaùc (… )vaán ñeà doøng hoï noâng thoân ñaõ ñöôïc hai taùc giaû quan taâm, khai thaùc vaø khai thaùc khaù thaønh coâng “. [77;397]. Trong khi ñoù, “Thaân phaän cuûa tình yeâu” cuûa Baûo Ninh laïi vieát veà ñeà taøi tình yeâu vaø ngheä thuaät tröôùc, trong vaø sau chieán tranh thoâng qua nhöõng hoài öùc ñaày baát traéc cuûa Kieân. Vaâng, neáu chæ 6 döøng laïi ôû ñeà taøi chieán tranh thì coù leõ ngöôøi ñoïc seõ thaáy toaøn bom ñaïn döõ doäi vaø aùc lieät, nhöng Baûo Ninh ñaõ kheùo leùo loàng vaøo ñoù moät ñeà taøi khaù thuù vò laø moái tình ñoâi löùa “Kieân – Phöông”. Nhôø moái tình aáy maø cuoán tieåu thuyeát cuûa anh ñeïp ñeõ, laõng maïn, ñaày chaát thô vaø cuõng ñaày bi kòch. Laáy boái caûnh neàn laø cuoäc chieán giaûi phoùng mieàn Nam, Baûo Ninh ñaõ chæ ra Thaân phaän cuûa tình yeâu nhö theá naøo ? “Tình yeâu giöõa Kieân vaø Phöông laø moät moái tình röïc rôõ, taøn nhaãn vaø xoùt xa” (Ñaøo Hieáu), hay “Veà nhöõng nghòch lyù cuûa tình yeâu, moät ñeà taøi deã saùo moøn – Baûo Ninh khoù maø ñöa ra ñöôïc ñieàu gì thöïc söï môùi meû vaø saâu saéc. Ñoùng goùp cuûa taùc giaû laø saùng taïo ñöôïc moät caëp trai gaùi thöïc söï laø tình nhaân: Kieân vaø Phöông baát chaáp chieán tranh kinh khuûøng (vaø ñôøi thöôøng trong hoaø bình coøn khinh khuûng hôn), baát chaáp baïo taøn vaø oâ nhuïc (…) Kieân vaø Phöông laø moät caëp tình nhaân laõng maïn (coù tình yeâu naøo maø khoâng laõng maïn) [16]. 2.2. Boá cuïc – keát caáu- coát truyeän: ÔÛ moät khía caïnh khaùc, caùc nhaø pheâ bình nghieân cöùu quan taâm nöõa laø phöông dieän boá cuïc, keát caáu vaø coát truyeän cuûa caùc tieåu thuyeát naøy. Bôûi vì thoâng thöôøng trong tieåu thuyeát: “Caùc nhaân vaät ñeàu bò phaân ñònh baèng coát truyeän, caùc quan heä do chuùng taïo ra bôûi coát truyeän vaø do coát truyeän hoaøn taát (…) coát truyeän khoâng chæ laø trang phuïc maø coøn laø thaân xaùc, linh hoàn cuûa chuùng. Vaø ngöôïc laïi, xaùc vaø hoàn cuûa chuùng chæ coù theå ñöôïc boäc loä vaø hoaøn taát trong coát truyeän”. (M.Bakhtin). Nhö vaäy, taàm quan troïng cuûa boá cuïc, keá caáu, coát truyeän ñaõ quyeát ñònh söï thaønh coâng cuûa taùc phaåm noùi chung vaø tieåu thuyeát noùi rieâng, veà phöông kieän naøy, caùc caây buùt tieåu thuyeát ñoaït giaûi 1991 ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp xuaát saéc. “Tuy noäi dung vaãn chæ laø moät luyõ tre laøng, nhöng caùc cuoán saùch vaãn ñoïc chaïy trang nhôø coù moät coát truyeän ñöôïc daøn döïng caån thaän” (Nguyeãn Phan Haùch). Coøn Töø Quoác Hoaøi, sau khi neâu ra nhöõng nhaän xeùt khaù tæ mæ veà khoâng gian, thôøi gian heä thoáng nhaân vaät, oâng nhaän xeùt raèng: “Veà maët keát caáu, tieåu thuyeát (Maûnh ñaát 7 laém ngöôøi nhieàu ma) coù hôi bò “phình” ra ôû phaàn sau, song do coù ñöôïc voán soáng saâu saéc, coäng vôùi thöù ngoân ngöõ töôi roùi chaát daân gian, taùc giaû ñaõ coät chaët ngöôøi ñoïc töø trang ñaàu ñeán trang cuoái cuøng “ [77;423]. Ñeán vôùi “Thaân phaän cuûa tình yeâu”, Ñaøo Hieáu laïi coù nhöõng nhaän xeùt khaù lí thuù: “ Baûo Ninh taïo moät caáu truùc truyeän “khoâng caàn caáu truùc”. Vôùi moät nhaø vaên ít voán soáng thì vieäc phaù boû caáu truùc nhö theá ñoøi hoûi nhieàu kinh nghieäm. Nhöng vôùi Baûo Ninh, keû thöøa möùa voán soáng chieán tranh thì chæ caàn caûm xuùc. Chính caûm xuùc ñaõ thay anh daãn daét caâu chuyeän, daãn daét keát caáu, boá cuïc vaø taïo ñöôïc cho noù caùi veû phi caáu truùc moät caùch töông ñoái coù ngheà “ [19]. Coøn nhaø thô Vuõ Quaàn Phöông khi traû lôøi phoûng vaán cuûa phoùng vieân baùo Ngöôøi Haø Noäi ñaõ ñöa ra yù kieán maø ngöôøi vieát raát taâm ñaéc: “Ngheä thuaät vieát ôû cuoái naøy (Thaân phaän cuûa tình yeâu) ñöôïc chaêm soùc hôn caû “. Vaø ôû “Beán Khoâng Choàng”, chuùng ta laïi baét gaëp nhöõng ñaùnh giaù thaät khaùch quan “Beán Khoâng Choàng” khoâng coù nhöõng tìm toøi môùi laï veà ngheä thuaät. Caùch traàn thuaät vaø mieâu taû cuûa Döông Höôùng moäc maïc, töï nhieân coù nhöõng choã coøn ñôn giaûn vaø vuïng nöõa, söùc haáp daãn cuûa cuoán tieåu thuyeát laø ôû boá cuïc chaët cheõ vaø caùch vieát chaân thöïc, voán hieåu bieát ñôøi soáng noâng thoân vaø caùch nhìn nhaân ñaïo vôùi soá phaän con ngöôøi” (Nguyeãn Vaên Long). Trong khi ñoù, Trung Trug Ñænh thì nhìn nhaän ôû khía caïnh khaùc côûi môû hôn:”Cuoán saùch ñöôïc keát caáu hoàn nhieân, thuaän chieàu theo thôøi gian theo söï kieän chung cuûa ñaát nöôùc trong khoaûng thôøi gian ñoù “[7]. Nhö vaäy, trong ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi, keát caáu cuûa “Beán Khoâng Choàng” coù leõ laø ñôn giaûn hôn caû theo traät töï thôøi gian cuõng nhö theo chieàu daøi cuûa soá phaän nhaân vaät töø thuôû aáu thô, ñeán tröôûng thaønh … vôùi nhöõng thay ñoåi choùng maët. 2.3. Vaán ñeà con ngöôøi Ñaëc bieät, vaên hoïc Vieät Nam nhieàu thaäp nieân gaàn ñaây vôùi söï choái boû maïnh meõ kieåu tö duy ngheä thuaät khuoân saùo, höôùng vaên hoïc ñi vaøo con ngöôøi cuï theå ñaõ môû ñöôøng cho söï giaûi phoùng caù tính saùng taïo vaø goùp phaàn quyeát ñònh trong vieäc 8 ñem laïi sinh khí cho vaên hoïc. Vaø ñi töø nguyeân lyù “vaên hoïc laø nhaân hoïc”, chuùng ta coù theå coâng nhaän raèng: giaù trò cuûa vaên hoïc laø ôû choã noù ñaõ hieåu, caûm nhaän vaø chieám lónh con ngöôøi saâu saéc ñeán möùc ñoä naøo. Con ngöôøi vöøa laø chuû theå, vöøa laø ñoái töôïng cuûa saùng taùc vaên hoïc. Vì theá muoán xaùc ñònh giaù trò cuûa baát kyø hieän töôïng vaên hoïc naøo trong lòch söû ta khoâng theå boû qua vaán ñeà con ngöôøi ñöôïc quan taâm vaø ñeà caäp ôû ñoù nhö theá naøo ?. Baøn veà vaán ñeà naøy, caùc nhaø pheâ bình, nghieân cöùu veà caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 ñaõ coù khaù nhieàu yù kieán tranh luaän. Ñaëc bieät laø heä thoáng nhaân vaät. Song, hình aûnh ngöôøi phuï nöõ vaãn chöa ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu quan taâm ñaùnh giaù, thöôøng chæ ñieåm qua baèng moät vaøi caâu hoaëc noùi chung chung veà noãi baên khoaên, söï traên trôû treân con ñöôøng kieám tìm haïnh phuùc cuûa ngöôøi phuï nöõ. Hoï chính laø nhöõng aån soá laøm ñeïp cho ñôøi, cho cuoäc soáng:”Chaát thô vaø höông thôm trong tieåu thuyeát “Thaân phaän cuûa tình yeâu” chuû yeáu toaû leân töø moái tình cuûa Phöông, töø thaân theå, taâm hoàn Phöông (…) . Ngöôøi con gaùi 17 tuoåi aáy, ngöôøi con gaùi laïc thôøi vaø laïc loaøi aáy yeâu cha cuûa Kieân hôn yeâu Kieân” [18;302], hoaëc Leâ Ngoïc Traø, khi khai thaùc söï bieán daïng trong taâm hoàn Phöông ñaõ noùi : “Coâ nöõ sinh Chu Vaên An hoàn nhieân ngaøy aáy baây giôø ñaõ trôû thaønh ngöôøi phuï nöõ thaû mình trong hoan laïc. Moät con ngöôøi ham soáng, soáng quyeát lieät nhö Phöông, baây giôø chaùn taát caû, khoâng coøn daùm coi caùi gì laø thieâng lieâng nöõa” [59;45]. Ñaâu chæ Phöông, nhöõng coâ gaùi beân suoái ñeâm ñeâm chôø ñôïi thaáp thoûm mong ñöôïc gaëp laïi caùc anh lính trong nhöõng cuoäc tình vuïng troäm cuõng thaät ñaùng thöông. Ñoù laø noãi ñau cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ trong chieán tranh. Coøn Haïnh, Daâu, Thaém trong ”Beán Khoâng Choàng” laïi laø nhöõng coâ gaùi noâng thoân daân daõ, moäc maïc, ñaèm thaém laø theá maø cuoäc soáng laïi trôù treâu cay ñaéng: “Lôøi nguyeàn cuûa doøng hoï töôûng ñaõ bò laõng queân thì vaãn nhö moät kí öùc thaám saâu trong taâm thöùc con ngöôøi, nay laïi böøng daäy ñeán noãi Haïnh phaûi tuyeät voïng, coâ guïc ngaõ tröôùc moät söùc maïnh voâ hình maø nghieät 9 ngaõ” (Nguyeãn Vaên Long) . Cuøng maïch suy nghó ñoù, Trung Trung Ñænh ñaõ baên khoaên: “ Ñoïc “Beán Khoâng Choàng” khoâng theå khoâng nhaéc ñeán thaân phaän ngöôøi phuï nöõ, töø baø Nhaân meï Haïnh ñeán baø Khieâm meï Nghóa. Töø muï Hôn ñeán coâ Thaém, coâ Thuyû, coâ Haïnh, coâ Tí Hin.Moãi ngöôøi moät hoaøn caûnh, moät tính caùch, moät khuoân maët nhöng laïi cuõng raát laø ngöôøi laøng Ñoâng. Taùc giaû ñaëc bieät caûm thoâng vaø öu aùi, ñaëc bieät bao dung khi moâ taû hoaøn caûnh vaø tính caùch cuûa hoï. Moät coâ Daâu ñaùo ñeå maø laïi ña caûm ña tình. Moät coâ Thaém ngöôõng moä chaøng phaùo thuû ñeán boû choàng. Moät coâ Cuùc khoâng daùm yeâu anh Thaønh thöông binh dò daïng. Moät Thuyû vaên coâng, ñaëc bieät laø Haïnh: ñaèm thaém, nhu mì, trong saùng, chòu thöông, chòu khoù, chín chaén vaø quyeát lieät, trung thöïc vaø duõng caûm. Duõng caûm hi sinh vaø duõng caûm töï nhaän moïi haäu quaû cuûa soá phaän mình. Ngöôøi phuï nöõ hieän leân qua taùc phaåm gaàn guõi vôùi ta, töïa hoà nhö ñoù laø meï ta, chò ta, em ta, baïn ta, khoâng phaûi maát coâng tìm hieåu laâu môùi coù ñöôïc “ . Cuøng gaëp gôõ vôùi nhöõng suy nghó treân, Leâ Ngoïc Traø, Toân Phöông Lan, Buøi Vieät Thaéng, Ñoã Mai Haø cuõng coù caùch ñaùnh giaù töông töï veà thaân phaän ngöôøi phuï nöõ… Neáu ôû tieåu thuyeát “Thaân phaän cuûa tình yeâu” laø hình aûnh ngöôøi phuï nöõ trí thöùc, coâ giao lieân… tröôùc gioâng baõo chieán tranh, ôû “Beán Khoâng Choàng” laø haäu quaû cuûa lôøi theà nguyeàn cay ñaéng cuûa hai hoï toäc thì ñeán “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, ngöôøi phuï nöõ bò trôû thaønh con baøi cho nhöõng keû coù quyeàn theá lôïi duïng. Quaû thaät, tröø oâng Haøm khi ñöùng ñoäc laäp vaãn hoaøn chænh moät chaân dung ñaày tính caùch thì baø Son “noåi baät ôû thaân baän bi ai cuûa ngöôøi voâ toäi bieán thaønh naïn nhaân chieán tranh cuûa caû hai phe“ (Thanh Phöôùc) [49]. Ngay caû moät ngöôøi ngoaïi quoác, baø Lady Borton nöõ nhaø vaên kieâm dòch giaû Myõ, ngöôøi hieäu ñính baûn tieáng Anh tieåu thuyeát naøy nhaän xeùt ôû baùo Theå thao – Vaên hoaù raèng: “Tính caùch nhaân vaät Son ñeå laïi aán töôïng khaù saâu trong loøng ngöôøi ñoïc, Son aâm thaàm nhö moät caùi boùng, ñoù laø tính caùch cuûa nhaân vaät khoâng coù ñöôïc nieàm tin vaøo cuoäc ñôøi. . Trong 10 tieåu thuyeát, ngoaøi baø Son coøn coù chò Beù, coâ Laïc, coâ Ñaøo … moãi nhaân vaät ñeàu ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu noùi ñeán, tieác raèng, hoï chæ coù yù ñònh xem nhöõng nhaân vaät nöõ naøy trong moái quan heä laø phöông tieän cho hai theá löïc tranh giaønh quyeàn lôïi doøng hoï maø chöa ñi vaøo khai thaùc chieàu saâu trong taâm hoàn hoï. 2.4. Veà khoâng gian, thôøi gian ngheä thuaät Ñieàu deã nhaän thaáy trong caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi laø hoï ñaõ taïo ñöôïc nhöõng khoaûng khoâng gian raát ñaëc bieät. Ñoù laø khoâng gian cuûa nhöõng maûng hoài öùc, nhöõng huyeàn thoaïi trieàn mieân khoâng döùt “Tieåu thuyeát Baûo Ninh laø moät giaác mô daøi, moät huyeàn thoaïi cuûa thôøi ñaïi “ [18;298] hoaëc “Möa vaø ñeâm chieán tranh vaø saùng taùc, khuøûng khieáp vaø hoàn hoang . Len loûi, bao truøm vaø daãn daét taát caû caùc bieán ñoäng cuûa tieåu thuyeát”.[18;298]. Coøn ñoái vôùi “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” thì Haø Minh Ñöùc cho raèng “khoâng cuoän leân trong caùc phong traøo ñaáu tranh yeâu nöôùc, caûi caùch, hôïp taùc maø soâi leân nhöõng nguyeân nhaân beân trong, nhöõng chuyeän laøng xoùm” [77;387]. Nhö vaäy, ôû ñaây coù theå Nguyeãn Khaéc Tröôøng thieân veà tìm kieám nhöõng vuøng khoâng gian cuûa chuyeän laøng xoùm , chuyeän cö xöû cuûa laõnh ñaïo … Coøn Nguyeãn Ñaêng Maïnh laïi thaáy ôû ñaây kieåu “khoâng khí aâm döông laãn loän, quyû ôû vôùi ngöôøi” [77;392] hoaëc “AÂm khí coøn naëng neà nhöng döông khí ñaõ baét ñaàu phaùt trieån” [77;393]. ÔÛ moät phöông dieän khaùc, caùc nhaø pheâ bình coøn chuù taâm ñeán baàu khoâng khí ngheä thuaät cuûa caùc taùc phaåm “khoâng khí oi noàng voâ cuøng xöa cuõ maø heát söùc hoâm nay ôû nhöõng laøng queâ bao laàn ta thôø ô ñi qua chaúng bieát vaø boãng hieåu ra raèng, trong caùi “khoâng khí” aáy thì aét moïi chuyeän nhaát thieát phaûi dieãn ra nhö vaäy” [77;401]. Haàu nhö chöa thaáy caùc nhaø pheâ bình nghieân cöùu tæ mæ vaán ñeà khoâng gian ngheä thuaät cuõng nhö kieán truùc veà thôøi gian, vieäc taïo ra nhöõng thôøi ñieåm khuûng hoaûng, ñieåm ngöng thôøi gian ñaày tính ngheä thuaät cuõng chöa ñöôïc nhaéc ñeán. Ngöôøi vieát ôû chöông naøy seõ coá gaéng ñi vaøo khaùm phaù moät soá ñaëc saéc ngheä thuaät trong vieäc söû duïng khoâng gian vaø thôøi gian. 11 2.5. Ngoân töø vaø gioïng ñieäu Coù theå noùi, ngoân töø vaø gioïng ñieäu laø yeáu toá quan troïng cuûa vaên hoïc noùi chung vaø tieåu thuyeát noùi rieâng. Khi ñaùnh giaù veà ngoân töø, “Thaân phaän cuûa tình yeâu” cuûa Baûo Ninh ñöôïc xem troïng hôn caû do taùc giaû ñaõ “daãn duï ñöôïc ngöôøi ñoïc”, “buùt phaùp Baûo Ninh ñaõ truyeàn ñöôïc söùc maïnh cho ngoân ngöõ. Buùt phaùp cuûa anh khi laïnh luøng, khi chaùy boûng, luùc ueå oaûi, luùc doàn daäp, caâu ngaén xen laãn caâu daøi, loái daãn chuyeän laáp löûng, heù moät chuùt roài ñoùng laïi, löûng lô “ [19;73], hoaëc “Trong ba cuoán tieåu thuyeát ñoaït giaûi thì ngheä thuaät cuoán Noãi buoàn chieán tranh ñöôïc chaêm soùc hôn caû” (Vuõ Quaàn Phöông) . Coøn ôû “Beán Khoâng Choàng” caùc nhaø bình luaän thaáy Döông Höôùng haàu nhö chæ duøng moät loái traàn thuaät töï nhieân, giaûn dò, gaàn guõi vôùi ngoân ngöõ ñôøi thöôøng “Caùch traàn thuaät vaø mieâu taû cuûa Döông Höôùng moäc maïc, töï nhieân coù nhöõng choã coøn ñôn giaûn vaø vuïng nöõa. Söùc haáp daãn cuûa cuoán tieåu thuyeát laø ôû söï chaân thöïc, ôû voán hieåu bieát ñôøi soáng noâng thoân vaø moät caùch nhìn caûm thoâng, nhaân ñaïo “ (Nguyeãn Vaên Long). Trong khi ñoù, Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma laïi coù khaù nhieàu yù kieán: “ngoân töø raát phong phuù, sinh ñoäng, caùc thaønh ngöõ, tuïc ngöõ, caùc ngoân ngöõ “boä ñoäi” ñöôïc söû duïng linh hoaït laøm cho lôøi traàn thuaät töôi taén vaø coù duyeân” [77;391]; “Taùc giaû Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma hoaø vaøo caùc nhaân vaät, hoaø vaøo töøng nhaân vaät vaø theá giôùi rieâng cuûa noù, baèng tieát taáu cuûa chính noù”ù ( Hoaøng Ngoïc Hieán) [77; 395]; “Nguyeãn Khaéc Tröôøng raát chuù taâm ñeán vieäc mieâu taû chi tieát, trau chuoát ngoân ngöõ … ñoù laø ñieàu ñaùng khen” (Nguyeãn Phan Haùch)… ÔÛ vaán ñeà gioïng ñieäu, haàu heát caùc nhaø pheâ bình nghieân cöùu ñeàu cho raèng gioïng ñieäu chuû ñaïo trong Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma laø gioïng haøi höôùc “Töø söû duïng ñoäc ñaùo vaø ñích ñaùng caùc khaåu ngöõ, thaønh ngöõ ñeán vieäc aån giaáu, laån quaån moät gioïng ñieäu bi haøi ñeå soi xeùt vaø nghieàn ngaãm taän taâm can cuûa con ngöôøi “ (Leâ Thaønh Nghò) [77;415]. “Thöïc chaát tình huoáng bi lòch laïi 12 ñöôïc giaûi thích döôùi hình thöùc chaâm bieám haøi höôùc”. [77;436]… Caùc yù kieán cuûa Traàn Ñình Söû, Phong Leâ, Trung Trung Ñænh ñeàu thoáng nhaát nhö vaäy. Ngöôïc laïi, “Thaân phaän cuûa tình yeâu” thì : ”vôùi loái haønh vaên heát söùc coù vaên hoaù, vöøa tænh taùo, giaøu chaát suy nghó, vöøa say ñaém tröõ tình laøm cho cuoán tieåu thuyeát cuûa Baûo Ninh trôû thaønh taùc phaåm hay nhaát, vöôït leân giaûi thöôûng vaên xuoâi naêm nay “ [59; 48]. Raûi raùc treân moät soá baøi baùo khaùc cuõng baøn luaän veà vaán ñeà naøy nhöng chæ coù tính sô löôïc, “cöôõi ngöïa xem hoa” chöù chöa coù ñöôïc moät söï trình baøy nghieân cöùu tæ mæ. Nhö vaäy, thoâng qua vaán ñeà ñaùnh giaù veà caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 cuûa giôùi pheâ bình nghieân cöùu, chuùng ta thaáy yù kieán ñaùnh giaù veà söï thaønh coâng chieám ña soá. Song baát kyø moät taùc phaåm naøo duø thaønh coâng ñeán ñaâu cuõng seõ coù moät vaøi haïn cheá. Ñoù laø quy luaät taát yeáu cuûa cuoäc soáng, noùi nhöõng ñieåm haïn cheá cuûa caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi, giôùi pheâ bình khoâng coù yù haï thaáp taùc phaåm hay teân tuoåi nhaø vaên maø chæ coù yù muoán ñoùng goùp nhöõng yù kieán tænh taùo cuûa mình ñeå giuùp cho boä maët vaên hoïc ngaøy caøng hoaøn thieän hôn. Chaúng haïn, trong keát caáu cuûa “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma“. Ñoïc tôùi choã baø Son cheát, giaù maø taùc giaû chæ laøm theâm chuùt vó thanh gioáng nhö caùi ñieáu vaên cho luõ ma soáng thì vöøa. Dieãn giaûi theâm bao nhieâu, nhaït ba._.áy nhieâu”.(Trung Trung Ñænh) [7;15]. Hoaëc Traàn Ñình Söû traên trôû khi gaäp quyeån saùch laïi “vaãn caûm thaáy dö ba chöa nhieàu, nhöõng xung ñoät taøy ñình nhö vaäy ñang xaûy ra ôû noâng thoân, vaäy maø taùc giaû vaãn chöa laøm cho ngöôøi ñoïc thaáy day döùt, ñau ñôùn“. Beân caïnh thaønh coâng veà vieäc taïo gioïng ñieäu haøi höôùc cho taùc phaåm, döïng daäy moät khoâng gian “ngöôøi ma laãn loän” kieåu “quyû ôû vôùi ngöôøi” thì caáu truùc – theo Thanh Phöôùc – laø caùi dôû nhaát cuûa tieåu thuyeát “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”. Vaâng vieäc ñoåi môùi tö duy ngheä thuaät ñaõ laøm cho hieän thöïc cuoäc soáng khoâng chæ ñöôïc nhìn töø nhieàu goùc ñoä maø noù coøn ñöôïc theå hieän theo töøng caùch khaùc nhau. Song, chính söï ñoåi môùi tö duy aáy ñaõ laøm cho 13 nhaø vaên thaáy luùng tuùng, ñoâi khi taïo ra moät heä thoáng nhaân vaät maø hoï laïi khoâng coù ñaát dieãn. Ñoái laäp vôùi nhöõng caùch nhìn nhaän ñaùnh giaù cuûa nhieàu nhaø nghieân cöùu, Ñoã Vaên Khang, Ñoã Minh Tuaán kòch lieät pheâ phaùn cuoán “Thaân phaän cuûa tình yeâu“ maø caùc oâng cho laø “Noãi buoàn chieán tranh” cuûa Baûo Ninh chaúng coù gì ñaùng laøm ta kinh haõi, vì neáu noù cuõ moøn vaø laïc haäu veà tö töôûng thì noù cuõng nhö traêm ngaøn cuoán tieåu thuyeát xoaøng xónh quanh ta. Caùi laøm ta kinh haõi laø vieäc ngöôøi ta ngoä nhaän veà giaù trò cuûa noù, giao giaûi thöôûng cho noù, tieáp tuïc ñöa noù leân maây xanh ñeå deã beà khai thaùc noù. Moät ñieàu “chaäp chôøn baát ñònh” nöõa laø thaät khoù maø bieát ñöôïc nhöõng baûn dòch cuoán truyeän naøy ñaõ xa nguyeân taùc ñeán ñaâu” [71;19]. Noùi nhö theá coù nghóa laø oâng phuû nhaän saïch trôn nhöõng giaù trò cuûa cuoán saùch vaø coøn xuyeân taïc söï thaät ngheä thuaät. Theo oâng, “Nhaø vaên laø ngöôøi tieân tri, anh ra seõ caûm thaáy xaáu hoå bieát bao khi bieát mình ñaõ ñöa ra caâu traû lôøi cuõ hôn lòch söû”. [70;17]. Song thôøi gian quaû laø moät söï saøng loïc lôùn, vaø cho ñeán nay, ngoùt 15 naêm, ñuû ñeå chuùng ta bình tónh nhìn laïi nhöõng hieän töôïng vaên hoïc naøy moät caùch thaät coâng baèng bôûi xöa nay nhöõng giaù trò ngheä thuaät ñích thöïc vaãn luoân tröôøng toàn cuøng thôøi gian. Haàu heát caùc baøi vieát cuûa caùc nhaø nghieân cöùu, pheâ bình taäp trung vaøo nhöõng vaán ñeà khaù böùc xuùc: söï ñoåi môùi trong tö duy ngheä thuaät qua vieäc theå hieän caùi nhìn ngheä thuaät veà con ngöôøi, nhöõng caùch taân trong ngheä thuaät theå hieän; tranh luaän lyù giaûi xung quanh caùc saùng taùc cuûa moät soá caây vieát ñaõ taïo ra nhieàu luoàng tieáp nhaän khaùc nhau. Qua nhöõng neùt phaùc thaûo, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ ñeå laïi moät aán töôïng veà söï haáp daãn rieâng bieät cuûa theå loaïi tieåu thuyeát noùi chung vaø ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam noùi rieâng. Aán töôïng naøy gôïi söï yeâu thích nôi baïn ñoïc vaø thoâi thuùc caùc nhaø nghieân cöùu ñi saâu tìm toøi, khaùm phaù treân nhöõng maûnh ñaát ñaõ vaø ñang ñöôïc caøy xôùi. Khaùm phaù nhöõng neùt ñaëc tröng taïo öu theá 14 cho theå loaïi ñi ñaàu trong caùc theå loaïi cuûa vaên hoïc treân tieán trình hieän ñaïi hoaù vaên hoïc. Ñoàng thôøi qua ñoù, chuùng ta cuõng thaáy ñöôïc taøi naêng vaø taâm huyeát cuûa caùc nhaø Vaên Baûo Ninh, Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng . Hoï ñaõ phaùt hieän ra khoâng phaûi moät kieåu con ngöôøi môùi maø laø moät bình dieän môùi veà ngöôøi phuï nöõ trong cuoäc soáng hoâm nay. 3. Giôùi haïn vi phaïm nghieân cöùu: 3.1. Vôùi ñeà taøi “Caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ trong moät vaøi tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam”, chuùng toâi mong muoán tìm ra nhöõng ñaëc saéc ngheä thuaät maø caùc caây buùt tieåu thuyeát ñoaït giaûi ñaõ coù coâng taïo taùc, sinh thaønh. Döôùi goùc nhìn vaên hoaù lòch söû, treân bình dieän thi phaùp hoïc hieän ñaïi, chuùng toâi taäp hôïp nhöõng yeáu toá caáu thaønh, taïo neân nhöõng neùt vöøa quen thuoäc, vöøa môùi laï trong 3 tieåu thuyeát naøy. Hôn nöõa, trong nghieân cöùu vaên hoïc, vaán ñeà con ngöôøi thöôøng ñöôïc xem xeùt döôùi nhieàu goùc ñoä: ñeà taøi, chuû ñeà, caùch xaây döïng nhaân vaät, tính caùch vaø hoaøn caûnh … Ñoù laø nhöõng caùch nghieân cöùu con ngöôøi treân bình dieän xaõ hoäi vaø kyõ xaûo ngheä thuaät. Song, söï caùch taân vaên hoïc khoâng chæ döøng laïi ôû noäi dung xaõ hoäi maø coøn phaûi ñeà caäp ñeán con ngöôøi trong chieàu saâu cuûa söï mieâu taû cuûa hình töôïng ngheä thuaät – töùc laø ñeà caäp ñeán vaán ñeà coù tính chaát trieát hoïc, thaåm myõ, vaên hoaù … Hôn nöõa “con ngöôøi trong söï mieâu taû cuûa nhaø vaên laø moät trong nhöõng trung taâm ñieåm töø ñoù toaû ra caùc sôïi daây chi phoái cô cheá ngheä thuaät cuûa taùc giaû. Laø moät tieâu ñieåm maø qua ñoù phong caùch nhaø vaên ñöôïc theå hieän moät caùch saùng roõ hôn bao giôø heát … Vaø cuõng chính nhöõng nguyeân taéc mieâu taû con ngöôøi aáy ñaõ cung caáp chìa khoaù ñeå giuùp ta hieåu ñöôïc nhöõng phöông phaùp saùng taïo cuûa nhaø ngheä só” (“Vaên hoïc Nga coå” I.P.EÂreâmin ) [79;12]. Thaáy ñöôïc tính troïng taâm cuûa vaán ñeà, chuùng toâi ñi vaøo tìm hieåu caùch caét nghóa lyù giaûi vaø nhìn nhaän veà con ngöôøi, nhaát laø ngöôøi phuï nöõ trong ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi, chuùng toâi cuõng so 15 saùnh ñoái chieáu vôùi moät soá taùc giaû vaø taùc phaåm höõu quan ñeå coù theå chæ ra moät vaøi neùt ñaëc saéc chæ trong giôùi haïn veà ngöôøi phuï nöõ. 3.2. Veà tö lieäu: chuùng toâi choïn ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” (Nguyeãn Khaéc Tröôøng), “Beán Khoâng Choàng” (Döông Höôùng); “Thaân phaän cuûa tình yeâu” (Baûo Ninh) ñeå khaûo saùt chính. Ngoaøi ra, chuùng toâi coøn söû duïng moät soá saùch, baùo, taïp chí vaø tieåu thuyeát coù lieân quan veà ngöôøi phuï nöõ ñeå nghieân cöùu. Nhö vaäy, vôùi luaän vaên naøy, chuùng toâi khoâng coù tham voïng chæ ra ñöôïc taát caû nhöõng neùt ñaëc saéc cuõng nhö quan nieäm ngheä thuaät cuûa caùc nhaø vaên veà con ngöôøi, cuoäc soáng … maø chæ mong ñöa ra ñöôïc moät soá vaán ñeà saâu saéc vaø môùi meû veà caùch nhìn nhaän, caùch caûm vaø caùch nghó cuûa caùc nhaø vaên veà ngöôøi phuï nöõ trong ba tieåu thuyeát noùi rieâng vaø tieåu thuyeát thaäp nieân 90 noùi chung. Chuùng toâi mong seõ nhaän ñöôïc nhöõng yù kieán ñaùnh giaù töông töï cuõng nhö nhöõng nhaän ñònh boå sung ñeå chuùng toâi coù ñieàu kieän tu söûa hoaøn thieän hôn trong caùch nhìn nhaän vaø ñaùnh giaù veà hieän töôïng vaên hoïc naøy. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu: Cô sôû phöông phaùp luaän nghieân cöùu cuûa ñeà taøi luaän vaên laø trieát – myõ hoïc Mac-xit vaø caùc tö töôûng lyù luaän trieát – myõ hoïc veà ngheà thuaät, taâm lyù hoïc saùng taïo vaên hoïc coù lieân quan. Vaø chuùng toâi cuõng vaän duïng nhöõng hieåu bieát veà thi phaùp hoïc hieän ñaïi döôùi goùc ñoä vaên hoaù thaåm myõ ñeå caûm thuï vaø lyù giaûi. Ñoàng thôøi thaåm ñònh quan nieäm ñaõ caûm nhaän qua tham khaûo nhöõng nhaän xeùt, nghieân cöùu cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc ñeå coù moät caùi nhìn toaøn veïn, thaáu ñaùo hôn. Khi khaûo saùt nghieân cöùu, chuùng toâi chæ ñi vaøo tìm hieåu nhöõng yeáu toá lieân quan vaø taùc ñoäng maïnh meõ ñeán cuoäc ñôøi vaø soá phaän ngöôøi phuï nöõ, vì vaäy, chuùng toâi choïn phöông phaùp loaïi hình vaø so saùnh ñeå tìm ra nhöõng neùt ñoäc ñaùo maø caùc 16 nhaø vaên ñaõ coù coâng tìm toøi theå hieän. Beân caïnh ñoù, chuùng toâi cuõng xem xeùt vaán ñeà ñeå phaân tích theo chieàu roäng vaø chieàu saâu trong taâm hoàn nhaân vaät. 5. Ñoùng goùp cuûa luaän vaên. 5.1. Thoâng qua vieäc phaân tích, lyù giaûi keát hôïp vôùi söï caûm thuï, traûi nghieäm, thaåm ñònh, so saùnh … luaän vaên ñaõ toång hôïp ñöôïc nhöõng thaønh coâng xuaát saéc cuûa caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi. Ñoù laø moät caùi nhìn môùi meû veà ngöôøi phuï nöõ raát caù tính, ñaày baûn lónh vaø luoân töï yù thöùc veà mình vaø theá giôùi quanh mình ñeå khoâng ngöøng vöôn tôùi baûn ngaõ ñích thöïc cuûa con ngöôøi vaø baûn chaát phöùc ñieäu voán coù cuoäc soáng. 5.2. Trong quaù trình nghieân cöùu khaùm phaù phaân tích vaø lyù giaûi, ngöôøi vieát luaän vaên luoân coù yù thöùc tìm toøi vaø chæ ra nhöõng neùt ñaëc tröng laøm cho caùc tieåu thuyeát ñöôïc ñoaït giaûi vaø trôû thaønh moät hieän töôïng vaên hoïc trong thaäp nieân 90 naøy. Tuy nhieân, trong khi tìm hieåu vaán ñeà, ôû moãi chöông ngöôøi vieát chæ ñi vaøo moät soá vaán ñeà taâm ñaéc chöù khoâng mong moûi seõ khaùm phaù heát taát caû caùc khía caïnh naûy sinh trong taùc phaåm. Do ñoåi thay caùch nhìn (heä quy chieáu)ñaõ daãn tôùi söï ñoåi môùi veà nhaõn quan ngoân töø, tính phöùc hôïp “nhieàu beø” trong gioïng ñieäu taùc phaåm, söï ña daïng trong saéc thaùi (bieán theå) caûm höùng vaø nhaân vaäât trôû thaønh chuû theå (chöù khoâng phaûi khaùnh theå) cuûa söï mieâu taû ngheä thuaät. 6. Caáu truùc luaän vaên. Luaän vaên goàm 3 chöông vaø 2 phaàn (Môû ñaàu – keát luaän) Phaàn Môû ñaàu: neâu nhöõng vaán ñeà bao quaùt chung: Lyù do choïn ñeà taøi – Lòch söû vaán ñeà – Giôùi haïn phaïm vi nghieân cöùu – Phöông phaùp nghieân cöùu – Ñoùng goùp cuûa luaän vaên – Caáu truùc luaän vaên. Chöông 1: Boái caûnh vaên hoaù lòch söû thaäp nieân 90. 17 1.1 Boái caûnh chung veà vaên hoaù lòch söû thaäp nieân 90. 1.2 Boái caûnh vaên hoaù lòch söû trong tieåu thuyeát thaäp nieân 90. Chöông 2: Caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ cuûa ba nhaø vaên trong moät vaøi tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 (cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam). 2.1. Con ngöôøi caù nhaân töï nhieân. 2.1.1. Veû ñeïp hình thöùc, voùc daùng. 2.1.2. Veû ñeïp ñoâi maét. 2.1.3. Söï haøi hoaø giöõa ngoaïi hình vaø noäi taâm. 2.1.4. Veû ñeïp cô theå. 2.1.5. Veû ñeïp trong ñôøi soáng baûn naêng. 2.2. Con ngöôøi caù nhaân xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch. 2.2.1. YÙ nghóa cuûa vieäc tìm hieåu caùi nhìn ngheä thuaät veà con ngöôøi caù nhaân xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch. 2.2.2. Con ngöôøi caù nhaân leä thuoäc ñieàu kieän giai caáp. 2.2.3 Con ngöôøi caù nhaân leä thuoäc ñieàu kieän nhaân caùch. 2.2.3.1. Quan nieäm veà con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch. 2.2.3.2. Con ngöôøi töï yù thöùc chính laø bieåu hieän cuûa con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch. Chöông 3: Thôøi gian – khoâng gian vaø gioïng ñieäu – ngoân töø ngheä thuaät 3.1. Thôøi gian vaø khoâng gian ngheä thuaät. 3.1.1. Thôøi gian ngheä thuaät. 3.1.2. Khoâng gian ngheä thuaät. 3.2. Gioïng ñieäu vaø ngoân töø ngheä thuaät. 3.2.1. Gioïng ñieäu. 3.2.1.1. Gioïng trieát lyù tranh bieän. 3.2.1.2. Gioïng ñieäu theå hieän söï traûi nghieäm caù nhaân, taâm tình chia seû. 3.2.1.3. Gioïng haøi höôùc hoùm hænh cöôøi côït nghieâm tuùc. 3.2.2. Ngoân töø: caáu truùc ngoân töø ít nhieàu mang tính ña thanh ñoái thoaïi. 18 Phaàn keát luaän Taøi lieäu tham khaûo. 19 Chöông 1: BOÁI CAÛNH VAÊN HOAÙ LÒCH SÖÛ THAÄP NIEÂN 90 CUÛA THEÁ KYÛ XX 1.1 Boái caûnh chung veà vaên hoaù lòch söû thaäp nieân 90. Sau khi giaûi phoùng mieàn Nam thoáng nhaát ñaát nöôùc, moät kyû nguyeân môùi ñaõ môû ra cho daân toäc. Ñoù laø kyû nguyeân cuûa trí tueä, löông taâm con ngöôøi. Moät kyû nguyeân maø vai troø môùi cuûa ngöôøi phuï nöõ ñöôïc khaúng ñònh xöùng ñaùng. Chính vì theá maø moät soá tieåu thuyeát thaäp nieân 90 (Beán Khoâng Choàng, Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma, Thaân phaän cuûa tình yeâu) trong ñoù coù nhöõng maûng vieát veà soá phaän ngöôøi phuï nöõ thaät trôù treâu, cay ñaéng… vaø ñaõ ñoaït giaûi nhaát cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam. Töø ñaây, moät neàn vaên hoaù ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc trôû thaønh ñoäng löïc, muïc tieâu ñònh höôùng cho moïi söï phaùt trieån trong ñoù coù söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc. Khi khuùc ca khaûi hoaøn vöøa keát thuùc, khi caûm xuùc maõnh lieät veà chieán coâng taïm laéng xuoáng thì thöïc traïng cuûa ñaát nöôùc sau chieán tranh vôùi taát caû nhöõng ñoå naùt, ngoån ngang, boän beà, nhöùc nhoái ñaõ xuaát hieän, ñoøi hoûi moät söï nhaän thöùc, söï ñoái maët nhöõng vaán ñeà phöùc taïp ñang dieãn ra. Suoát ba möôi naêm taém mình trong thöïc tieãn chieán tranh, döôøng nhö nhaø vaên chöa coù ñieàu kieän, chöa coù thì giôø ñeå nghieàn ngaãm suy tö, ñeå quan saùt hieän thöïc töø nhieàu phía. Khi chieán tranh ñaõ luøi laïi phía sau, hoï môùi tìm ñöôïc moät khoaûng caùch thích hôïp ñeå ngaém nghía, nghó suy vaø nhaän dieän noù trong tính toång theå toaøn veïn vaø tính nhieàu maët cuûa söï kieän. Nhöõng gì trong chieán tranh chöa boäc loä, chöa ñöôïc nhaän thöùc, chöa tieän noùi ra thì nay ñaõ phôi baøy tröôùc maét. Trong nieàm vui sum hoïp Baéc Nam, sum hoïp gia ñình, doøng hoï, queâ höông coù caû nhöõng noãi buoàn do hi sinh maát maùt. Trong caùi ñöôïc lôùn cuûa ñaát nöôùc, non soâng, coù caùi maát cuûa moãi con ngöôøi, moãi gia ñình. Trong 20 caùi vinh quang tuyeät ñænh cuûa moãi chieán coâng coù caùi bi ñaùt, thaûm khoác cuûa noù… Vôùi caùi nhìn ñaïo ñöùc theá söï, thöïc taïi chieán tranh ñaõ böôùc ñaàu ñöôïc lí giaûi boå sung, lyù giaûi theo tinh thaàn phaân tích saâu saéc. Tuy thaùi ñoä thaän troïng vaø nhöõng chieâm nghieäm saâu laéng cuûa caùc nhaø vaên trong thôøi kyø naøy coù laøm cho vaên hoïc chöõng laïi, thieáu ñi caùi khí theá cuûa thôøi ra traän nhöng hình nhö ñoù laïi laø khoaûng laëng caàn thieát sau chieán tranh ñeå chuaån bò cho söï ra ñôøi cuûa nhöõng taùc phaåm chöùa ñöïng nhöõng quan ñieåm môùi, caùi nhìn môùi veà hieän thöïc. Hoaø bình laëp laïi, nhöõng quy luaät cuûa ñôøi soáng chieán tranh toû ra khoâng coøn hieäu löïc. Moät quy luaät khaùc ñaõ hình thaønh vaø chi phoái tieán trình lòch söû. Nhöng söï thay ñoåi ñoù khoâng dieãn ra moät caùch mau leï, choùng vaùnh, coù khi coøn kín ñaùo, aâm thaàm. Cho neân vieäc nhaän thöùc noù cuõng khoâng phaûi laø vieäc moät sôùm moät chieàu, khoâng ít nhöõng quaùn tính, nhöõng kinh nghieäm ñaõ trôû neân loãi thôøi, khoâng phuø hôïp, thaäm chí coøn caûn trôû söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi ñaõ khoâng ñöôïc nhaän thöùc. Tieâu bieåu laø vieäc duy trì cô cheá ñieàu haønh xaõ hoäi theo kieåu haønh chính, taäp trung quan lieâu bao caáp, gia ñình trò, vaán ñeà hoï toäc … keùo daøi gaàn 10 naêm. Vôùi cô cheá naøy löïc löôïng saûn xuaát bò kìm haõm naëng neà, kinh teá haøng hoaù chaäm phaùt trieån, ñôøi soáng nhaân daân voâ cuøng khoù khaên, cô sôû kyõ thuaät haï taàng khoâng ñöôïc xaây döïng, nhöõng vaán ñeà chính trò, xaõ hoäi haäu chieán khoâng tìm ñöôïc höôùng giaûi quyeát thoaû ñaùng. Maët khaùc, treân lónh vöïc ñaïo ñöùc tinh thaàn cuûa xaõ hoäi, nhöõng vaán ñeà nhöùc nhoái do haäu quaû cuûa chieán tranh khoâng nhöõng khoâng ñöôïc giaûi quyeát maø coøn buøng leân ôû nhöõng bình dieän khaùc nhau. “Caùi noâng thoân hôïp taùc xaõ hoaø thuaän vaø yeân bình” taát caû cho tuyeàn tuyeán” ngaøy naøo giôø ñaõ boäc loä nhöõng beâ boái, luûng cuûng, thaäm chí reäu raõ tröôùc nhöõng coá gaéng raøng buoäc, tröôùc söï kìm haõm cuûa nhöõng chính saùch loãi thôøi khoâng coøn ñaùp öùng ñöôïc ñoøi hoûi cuûa quy luaät vaän ñoäng vaø phaùt trieån. Beân caïnh söï noã löïc cuûa yù chí, moät thöïc taïi khaùc ñaõ nhen nhoùm vaø 21 hình thaønh. Ñaây chính laø maàm moùng ñaàu tieân, laø cô sôû ñeå ñaát nöôùc thöùc tænh tö duy sau nhöõng noã löïc sai laàm” (Phan Troïng Thöôûng – TCVH – soá 10-2003). Chöa bao giôø kòch tính cuûa söï phaùt trieån laïi thu huùt söï quan taâm cuûa toaøn xaõ hoäi nhö thôøi kyø naøy. Nhieàu maâu thuaãn tieàm aån trong cuoäc soáng vaø trong quaù trình saûn xuaát ñaõ ñeán luùc chín muoài, ñoøi phaûi ñöôïc boä loä vaø giaûi quyeát. Vaán ñeà quan heä cuûa ngöôøi noâng daân vôùi ruoäng ñaát, hay vaán ñeà quyeàn lôïi caù nhaân, hoï toäc … YÙ thöùc veà gia ñình, doøng hoï, quyeàn haønh laø nhöõng thí duï. Môùi nghe töôûng laø vaán ñeà nhoû nhöng thöïc chaát noù laø vaán ñeà trung taâm taùc ñoäng ñeán cô cheá quaûn lyù xaõ hoäi, ñeán ñöôøng loái, chính saùch cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc. Nhieàu ngöôøi nhaän xeùt raèng ñaây laø thôøi kyø cuûa nhöõng maâu thuaãn, xung ñoät khoâng chæ beà ngoaøi maø caû beân trong noäi dung cuûa moãi hieän töôïng, moãi vaán ñeà. Hôn nöõa, ñôøi soáng xaõ hoäi töø khi chuyeån qua cô cheá thò tröôøng caøng trôû neân phöùc taïp vaø caêng thaúng “haèng ngaøy haèng giôø dieãn ra cuoäc ñoái chöùng giöõa hai maët nhaân caùch vaø phi nhaân caùch, giöõa caùi hoaøn thieän vaø chöa hoaøn thieän, giöõa aùnh saùng vaø boùng toái vaãn coøn rôi rôùt beân trong taâm hoàn moãi con ngöôøi – mieáng ñaát nöông naáu vaø gieo maàm nhieàu loãi laàm vaø toäi aùc” (Nguyeãn Minh Chaâu “Beán queâ” Nxb Taùc phaåm môùi – HN 1985 tr144). “Caùi nhaát thôøi trong caùi muoân ñôøi, caùi ñoäc aùc naèm ôû giöõa caùi nhaân haäu, caùi cöïc ñoan naèm giöõa caùi tinh thaààn xôûi lôûi, côûi môû; caùi nhaûy caãng leân laác laùo giöõa caùi dung dò, thaùi ñoä bình thaûn chòu ñöïng vaø tinh thaàn traùch nhieäm ñaày suy nghó “ (Nguyeãn Minh Chaâu “Haõy ñoïc lôøi ai ñieáu cho moät giai ñoaïn vaên hoïc minh hoaï”. Vaên ngheä soá ra ngaøy 5-12-1987). Hieän thöïc ñaõ khôi gôïi ôû nhaø vaên nhöõng daèn vaët, traên trôû veà soá phaän bi kòch cuûa con ngöôøi. Vì theá, vaên hoïc thaäp nieân 90 ñaõ cho ra ñôøi moät theá heä nhaø vaên tröôûng thaønh, coù söï ñoåi môùi veà tö duy ngheä thuaät, theå hieän trong taùc phaåm cuûa hoï nhöõng vaán ñeà böùc xuùc töø ngoùt chuïc naêm veà tröôùc. Maø vaán ñeà con ngöôøi vôùi nhöõng buoàn vui traên trôû, voán laø vaán ñeà trung taâm cuûa moät neàn vaên hoïc. Con ngöôøi trong vaên 22 hoïc duø laø saûn phaåm saùng taïo cuûa nhaø vaên, bao giôø cuõng vaãn laø con ñeû cuûa thôøi ñaïi. Vaø con ngöôøi cuûa thaäp nieân 90 laø con ngöôøi vôùi nhöõng bi kòch soá phaän maø nhaø vaên laø ngöôøi thöôøng nhaïy caûm, thaám thía hôn, deã giaûi baøy baø chia seû hôn veà noãi ñau cuûa baûn thaân vaø ñoàng loaïi. Noùi nhö Nguyeãn Khaûi, bi kòch laø tình huoáng , traïng thaùi phoå bieán vaø thöôøng tröïc trong xaõ hoäi, vaøo moïi thôøi kyø: “Ñaõ goïi laø moät kieáp ngöôøi thì khoâng chæ coù vui maø coøn coù buoàn, thöôøng laø buoàn nhieàu hôn, khoâng chæ coù thaéng maø coøn coù baïi, thöôøng laø baïi nhieàu hôn, khoâng chæ coù ñuùng maø coøn coù laàm laãn, thöôøng laø laàm laãn nhieàu hôn. Coù nhöõng kieáp ngöôøi moät ñôøi ñau buoàn, moät ñôøi thaát baïi, moät ñôøi laàm laãn, nhöõng tieáng keâu thoáng thieát cuûa hoï vaãn coøn vang voïng tôùi taän hoâm nay. Hoï chòu bao nhieâu caùi buoàn ñeå chuùng ta vui theâm moät chuùt, chòu bao nhieâu laø laïnh leõo ñeå chuùng ta bieát soáng aám aùp hôn, chòu bao nhieâu laø thaát baïi ñeå chuùng ta daùm tin vaøo moät thaønh coâng daàu coøn mong manh naøo ñoù “ (Nguyeãn Khaûi “Ngheà vaên, nhaø vaên vaø Hoäi nhaø vaên”. Vaên ngheä soá ra ngaøy 30-4- 1988). Ñaây cuõng laø vaán ñeà yù thöùc, quan nieäm cuûa nhieàu nhaø vaên trong cao traøo ñoåi môùi vaên hoïc. YÙ thöùc naøy trôû thaønh tình caûm, höùng thuù, thuùc giuïc hoï caàm buùt vieát theâm nhöõng taán bi kòch cuûa con ngöôøi, kieáp ngöôøi, ñaëc bieät laø con ñöôøng ñi tìm haïnh phuùc caù nhaân cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ trong cuoäc soáng boän beà hoâm nay. 1.2 Boái caûnh vaên hoaù lòch söû trong tieåu thuyeát thaäp nieân 90. Quaû thaät, haäu quaû chieán tranh laø khoân löôøng, nhöng sau chieán tranh, ngöôøi maát maùt, thieät thoøi hôn caû vaãn laø chò em phuï nöõ. Haøng loaït tieåu thuyeát ra ñôøi vôùi maûng ñeà taøi naøy maø tieâu bieåu hôn caû coù leõ laø “Thôøi xa vaéng” (Leâ Löïu), “Maûnh ñaát tình yeâu” (Nguyeãn Minh Chaâu), ”Lôøi nguyeàn hai traêm naêm” (Khoâi Vuõ), “Moät coõi nhaân gian beù tí” (Nguyeãn Khaûi), “AÊn maøy dó vaõng” (Chu Lai), “Ñaùm cöôùi khoâng coù giaáy giaù thuù” (Ma Vaên Khaùng), “Nöôùc maét ñoû” (Traàn Huy Quang), “Ngöôøi meï toäi loãi” (Xuaân Thieàu). Ñaëc bieät laø : “Beán Khoâng Choàng” (Döông 23 Höôùng), “Thaân phaän cuûa tình yeâu” (Baûo Ninh) vaø “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” (Nguyeãn Khaéc Tröôøng). Trong soá nhöõng taùc phaåm vöøa neâu, moät soá löôïng lôùn ñaùng keå laáy chieán tranh, thaân phaän ngöôøi lính laøm ñeà taøi. Ñoù laø nhöõng hoài töôûng khoâng lieàn maïch, laø söï “keå laïi”, “thuaät laïi”, “nhôù laiï”, “vieát laïi” … moät caùch mieãn cöôõng rôøi raïc veà nhöõng neám traûi cuûa ñôøi lính, nhöõng ngöôøi töøng caàm suùng tröïc tieáp ñoái maët vôùi quaân thuø. Boái caûnh chieán tranh laø nhöõng “muøa khoâ,muøa ñoâng naêm 69” , “muøa möa naêm 74” thôøi ñieåm Myõ nguî trong côn giaõy giuïa, tuyeät voïng, tung heát löïc löôïng quyeát chôi “vaùn baøi cuoái cuøng”; coøn veà phía caùch maïng cuõng doác toaøn boä söùc maïnh khaån tröông ñaåy con taøu giaûi phoùng mau veà ñích. Cuoäc chieán ñaõ rôi vaøo thôøi ñieåm khoác lieät nhaát ñeå ñi ñeán keát thuùc. Vaø roài sau ñoù khoâng laâu, nhöõng chieán só anh huøng aáy caûm thaáy mình “bò baén ra khoûi leà ñöôøng”,“bò maéc keït treân coõi ñôøi naøy” (Thaân phaän cuûa tình yeâu). Song, bi kòch vaø di chöùng cuûa noù thì thaät ñau ñôùn. Laëng leõ, xoùt xa hôn caû laø truyeän “Ngöôøi meï toäi loãi”. Theo maïch truyeän, ngöôøi meï aáy chaúng coù toäi tình gì. Nhöng vôùi söï khaéc nghieät ñöa ñaåy cuûa hoaøn caûnh, vôùi nhöõng laét leùo, thò phi cuûa dö luaän, ñaëc bieät laø caùch cö xöû quan lieâu, voâ traùch nhieäm cuûa moät soá ngöôøi trong heä thoáng toå chöùc, lyù lòch cuûa chò ñaõ bò boâi baån, nhaân caùch bò haï thaáp vaø hoï ñaõ boâi nhoï nhöõng vieäc laøm anh duõng cuûa chò tröôùc luùc hi sinh. Chò maát chöa phaûi laø moät chaám heát. Noãi ñau tieáp tuïc ñeø naëng leân taâm hoàn ñöùa con gaùi non nôùt cuûa chò, noù ñaõ quyeát ñònh töï vaãn baèng chính sôïi daây keû thuø duøng ñeå troùt gieát ngöôøi cha lieät só cuûa mình. Vaãn coøn ñoù noãi oan chöa ñöôïc giaûi, vaãn coøn ñoù bao veát nhô maø chò em phuï nöõ chöa ñöôïc aùnh saùng chaân lyù roïi vaøo ? Bi kòch cuûa Quy (Chim eùn bay) laø bi kòch cuûa tình ngöôøi. Töø luùc laø coâ beù möôøi ba tuoåi tham gia toå dieät aùc Chim eùn roài trôû thaønh anh huøng quaân ñoäi, laøm caùn boä chuû choát ôû huyeän, laøm ñaïi bieåu quoác hoäi, ñeán luùc vaøo coõi vónh haèng, Quy vaãn mang trong ngöôøi moät tình thöông thuaàn khieát nhö pha leâ. Tình thöông aáy 24 chính laø loøng nhaân aùi, laø nhöõng xuùc ñoäng chaân thaønh tröôùc noãi ñau, söï baát haïnh cuûa ngöôøi khaùc vaø cuûa chính mình. Trong hoaøn caûnh chieán tuyeán phaân ñònh raïch roøi, trong xaõ hoäi coøn laém phaân li, nghi kò, thì taám loøng bao dung nhö vaäy thaät khoù tìm ñöôïc moät beán ñoã bình yeân. Quy quyeát lieät haêm hôû lao vaøo nhöõng traän ñaùnh laø vì nieàm tieác thöông ngöôøi ñaõ maát, vì söï gaén boù maùu thòt vôùi queâ höông, vì muoán ñem laïi cuoäc soáng thanh bình cho baø con coâ baùc, giöõ gìn baûo veä tình yeâu. Quy phaân vaân, do döï khi giaùp maët vôùi nhöõng teân vieät gian cuõng vì ngay luùc aáy, chò nghó ñeán noãi ñau nhöõng ngöôøi maát choàng, nhöõng ñöùa con maát cha… Quy vöùt boû tình yeâu cuûa mình xeùt cho cuøng cuõng vì muoán vun veùn tình yeâu cho ngöôøi khaùc ñöôïc troøn ñaày, vieân maõn. Treân bình dieän chính trò xaõ hoäi, Quy thuoäc loaïi coâng daân soá moät nhöng vôùi tö caùch con ngöôøi thì chò khoâng traùnh khoûi luùc phaûi nhaän mình laø toäi phaïm. Noãi nieàm traéc aån, töï vaán löông taâm, yù thöùc traùch nhieäm khoâng nguû yeân trong chò, khoâng gì hoái tieác aên naên veà caùi hoâm qua nhöng laïi khoâng theå naøo thanh thaûn veà nhöõng heä quaû cuûa hoâm nay. Ñeán luùc lìa ñôøi ai cuõng “thöông chò nhöng khoâng bieát laøm caùch naøo ñeå chia seû noãi coâ ñôn ñoù cuûa chò”. Bi kòch cuûa Quy laø bi kòch veà loøng thöông yeâu ñoàng loaïi. Roài Ba Söông, moät ngöôøi phuï nöõ töøng gan goùc khi ñoái maët vôùi quaân thuø, saün saøng laøm taát caû ñeå vöøa loøng ngöôøi yeâu – Hai Huøng. Ngöôøi phuï nöõ göông maãu vaø kieân ñònh nhö vaäy sau chieán tranh ñaõ baát chaáp taát caû chæ vì chieác gheá giaùm ñoác maø coâ ñang ngoài. Coâ say meâ noù, quy phuïc noù ñeå bao nhieâu theá löïc sai khieán vaø roài phaûi chaïy troán khi giaùp maët vôùi ngöôøi tình naêm xöa. Coâ chaáp nhaän cuoäc soáng beà ngoaøi coù veû vieân maõn nhöng beân trong laø caû moät theá giôùi baát oån. Vaâng, baát oån vì “Quyû ngoài vôùi ngöôøi, keû saùt nhaân ngoài vôùi ngöôøi bò saùt haïi, toäi aùc khoaùc vai naïn nhaân, bình thaûn, tình töù...hay chính coâ ta cuõng ñaõ trôû thaønh quyû roài?” [33;345]. 25 Vaø coøn ñoù nhöõng ngöôøi phuï nöõ ñaùng thöông, hoï vöøa laø naïn nhaân, vöøa laø saûn phaåm cuûa hoaøn caûnh: Thu (Nöôùc maét ñoû), Tuyeát, Höông (Thôøi xa vaéng); Ba Söông (AÊn maøy dó vaõng), Phöông (Thaân phaän cuûa tình yeâu), baø Nhaân, Haïnh, Daâu, Thaém (Beán Khoâng Choàng), Laønh (AÂm vang chieán tranh), baø Son, Ñaøo … (Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma) … Noùi chung, nhöõng ngöôøi phuï nöõ coâ ñôn, ñau khoå thôøi haäu chieán hieän ra vôùi traêm ngaøn moái daây chaèng chòt maø cuoäc soáng xieát chaët ñeán ngoäp thôû. Coù ngöôøi bò chieán tranh huyû hoaïi laøm cho taâm hoàn thöông taät, taøn pheá (Thu, Ba Söông, Phöông); coù ngöôøi bò chieán tranh cöôùp ñi thieân chöùc laøm vôï, laøm meï (Haïnh, Daâu, Thaém…); coù ngöôøi bò nhöõng quan nieäm coå huû laïc haäu: taûo hoân laøm cho cuoäc ñôøi dang dôû, vaø coù ngöôøi ñaøn baø hieàn laønh cuûa doøng beân kia voán laø ngöôøi cam chòu bieát bao ñau ñôùn gaàn suoát cuoäc ñôøi coát ñeå yeân thaân nhöng roài vaãn bò bieán thaønh moät quaân côø trong cuoäc chieán tranh giaønh quyeàn löïc chæ vì maûnh ñaát aáy ñaày raãy ma soáng ma cheát. Ñoù laø baø Son vôùi kieáp ñôøi cay ñaéng tuûi cöïc. Caùc nhaø tieåu thuyeát ñaõ khaûo saùt kyõ nhöõng kieåu bi kòch khaùc nhau cuûa nhöõng ngöôøi töøng laø naïn nhaân cuûa moät cô cheá nhìn nhaän, ñaùnh giaù giaù trò con ngöôøi theo caùc tieâu chí giai caáp, lyù lòch theo söï ñònh kieán aùp ñaët. Nhaän thöùc laïi lòch söû laø moät yeâu caàu, song khôûi ñaàu laø gì neáu khoâng phaûi söï töï nhaän thöùc vaø chính söï töï nhaän thöùc ñaõ laøm neân chieàu saâu cho taâm hoàn nhaân vaät, khieán cho caùi nhìn ngheä thuaät veà con ngöôøi noùi chung vaø ngöôøi phuï nöõ noùi rieâng luoân ñöôïc môû ra treân nhöõng bình dieän môùi. Nhö vaäy, vaên hoïc noùi chung vaø tieåu thuyeát thaäp nieân 90 noùi rieâng ñaõ coù söï nhaûy voït veà löôïng vaø chaát. Vaø trong voøng hôn hai thaäp kyû coá gaéng haøn gaén veát thöông chieán tranh, tieåu thuyeát ñaõ gaët haùi nhieàu thaéng lôïi maø nôû roä laø naêm 1991 vôùi ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam. Trong boái caûnh vaên hoaù, lòch söû nhö vaäy, caùc quan nieäm veà con ngöôøi vaø söï taùc ñoäng cuûa hoaøn caûnh ñoái vôùi quaù trình phaùt trieån tính caùch cuûa con ngöôøi ñaõ coù nhöõng thay ñoåi ñaùng keå. 26 Treân boái caûnh aáy, ngöôøi vieát khi ñi vaøo tìm hieåu caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ trong ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi “Thaân phaän cuûa tình yeâu”, “Beán Khoâng Choàng”, “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” cuûa ba nhaø vaên Baûo Ninh, Döông Höôùng, Nguyeãn Khaéc Tröôøng chaéc seõ coøn gaëp nhieàu ñieàu thuù vò. 27 Chöông 2: CAÙI NHÌN NGHEÄ THUAÄT VEÀ NGÖÔØI PHUÏ NÖÕ CUÛA BA NHAØ VAÊN TRONG BA TIEÅU THUYEÁT ÑOAÏT GIAÛI NAÊM 1991 (CUÛA HOÄI NHAØ VAÊN VIEÄT NAM). Con ngöôøi caù nhaân laø daáu hieäu ñaàu tieân vaø quan troïng ñeå nhaän dieän con ngöôøi trong tieåu thuyeát. Hoï vöøa laø saûn phaåm, vöøa laø chuû theå cuûa neàn vaên hoaù môùi. Hôn nöõa, khi nghieân cöùu veà caùi nhìn ngheä thuaät cuûa nhaø vaên trong tieåu thuyeát hieän ñaïi noùi chung vaø nhöõng soá phaän caù nhaân noùi rieâng thì ngöôøi vieát seõ coù dòp ñi saâu vaøo khai phaù nhöõng maûnh taâm hoàn voâ cuøng phong phuù vaø ñaày bí aån. ÔÛ ñoù, moãi caù nhaân laø moät theá giôùi muoân maøu muoân veû maø cuõng raát gaàn guõi vôùi ñaëc ñieåm baûn chaát ngöôøi. Coù moät leõ phaûi ñaõ trôû thaønh nguyeân lyù thoâng thöôøng: “Traùi tim, trí töôûng töôïng vaø lí trí, ñoù chính laø moâi tröôøng sinh ra caùi maø chuùng ta goïi laø vaên hoaù” ( Pautoâpxki). Vaên hoïc laø thaønh toá haøng ñaàu cuûa nhaân hoïc, vaên hoaù vaø neáu phaùt trieån thuaän chieàu vôùi vaên hoaù, khoâng theå ñaët lí trí leân treân traùi tim nhaân baûn, caû nhöõng maët voâ hình, voâ aûnh cuûa taâm linh. Vì theá, ñôøi soáng con ngöôøi, ñaëc bieät laø giaù trò caù nhaân trong xaõ hoäi vaø trong vaên hoïc, duø baát cöù nôi ñaâu, chæ khaùc nhau veà trình ñoä phaùt trieån, veà moâi tröôøng daân toäc vôùi nhöõng taäp tuïc vaø sinh hoaït, nhöng caùi xöông soáng laøm neân con ngöôøi vaãn laø yù nghóa cuûa nhöõng giaù trò caù nhaân. Heghen, nhaø trieát hoïc, myõ hoïc coå ñieån ñaõ töøng laäp luaän raèng: “Con ngöôøi töï phaân bieät vôùi ñoäng vaät vaø qua ñoù töï phaân bieät vôùi giôùi töï nhieân, chuû yeáu laø qua vieäc anh ta töï nhaän thöùc baûn thaân mình nhö moät caùi toâi”. Freud ñöùng ôû goùc ñoä taâm lí ñaõ chia con ngöôøi ra ba traïng thaùi: con ngöôøi yù thöùc, con ngöôøi tieàm thöùc vaø con ngöôøi voâ thöùc. Ba daïng con ngöôøi aáy luoân toàn taïi thoáng nhaát trong moät 28 caù theå nhöng coù nhöõng luùc thì con ngöôøi naøy maïnh hôn, troäi hôn con ngöôøi kia. Ñeán K.Marx laïi quan nieäm vaø dieãn giaûi ôû ba caáp ñoä thuoäc baûn chaát ngöôøi: con ngöôøi töï nhieân (theå löïc, chieàu cao, troïng löôïng, duïc voïng, nhu caàu, sinh lyù …), con ngöôøi xaõ hoäi (giai caáp, thaønh phaàn xaõ hoäi trình ñoä hoïc vaán …) vaø con ngöôi nhaân caùch, töùc con ngöôøi trong con ngöôøi (suy nghó, yù thöùc, cung caùch soáng, caùch ñoái nhaân xöû theá vaø ñaëc bieät laø nhöõng bí aån, khao khaùt vöôn tôùi baûn ngaõ ñích thöïc cuûa mình). Tam theá ngöôøi naøy luoân chuyeån hoaù laãn nhau vaø cuøng toàn taïi trong moät theå thoáng nhaát maø con ngöôøi nhaân caùch laø trung taâm giaù trò ñieàu khieån moïi haønh vi, hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Nhö vaäy, ñi vaøo tìm hieåu caùi nhìn ._.maø haáp thuï, töï deät baèng caùc ngoân ngöõ töø ngöôøi khaùc. Chaúng haïn, ta bieát noãi khao khaùt yeâu thöông trong ngöôøi Daâu qua lôøi noùi cuûa Haïnh, ta bieát söï theøm muoán quan heä xaùc thòt cuûa muï Hôn qua caùi nhìn, söï nhaän xeùt cuûa Nguyeãn Vaïn veà muï, qua aùnh maét, caùch aên maëc hôù heânh vaø nhöõng lôøi muï treâu gheïo khieán Vaïn vöøa sôï, vöøa khoù chòu, nhöng ñoâi luùc phaûi baän taâm, suy nghó … Chuùng ta caûm nhaän ñöôïc taàm voùc cuûa Phöông qua nhöõng trang hoài öùc ñaày bi kòch cuûa Kieân, qua söï traân troïng, ñau ñôùn vaø daèn vaët trong taâm hoàn anh. Lôøi traàn thuaät beà ngoaøi laø ngoâi thöù ba, nhöng beân trong ñoù laø lôøi traàn thuaät ngoâi thöù nhaát traù hình. Vieäc söû duïng ñieåm nhìn nhaân vaät ñaõ taïo thaønh kòch tính caêng thaúng noäi taïi cho lôøi traàn thuaät, taùc giaû thöôøng laøm cho lôøi noùi cuûa mình trôû neân ít tin caäy, noù khoâng theå bao truøm vaø taåy saïch caùc yù thöùc khaùc, maø chæ laø moät yù thöùc giöõa nhieàu yù thöùc, khoâng coù tham voïng noùi lôøi quyeát ñònh. Ñieàu naøy raát deã nhaän thaáy qua nhöõng caùch noùi “Coù ngöôøi cho raèng…, hình nhö ….., döôøng nhö…., moãi ngöôøi noái moät kieåu ….” Ngöôøi traùch lôùp treû …. Ngöôøi baûo sao oâng khieân …”Nhö vaäy, trong nhöõng ngöõ caûnh nhaát ñònh, nhöõng lôøi taøn nhaãn, khieâu khích coù taùc duïng kích thích ñoái thoaïi, buoäc ngöôøi ñoïc khoâng theå tieáp nhaän suoâng, moät chieàu, noù cho thaáy ñoù chæ laø moät caùch tieáp nhaän phieán dieän, caàn phaûi suy xeùt laïi. Chaúng haïn: taïi sao baø Son phaûi cheát ? Caùi cheát cuûa baø coù giaù trò gì ? Döông Höôùng coù yù ñoà gì laïi ñeå cho Haïnh gaëp Nguyeãn Vaïn? Taïi sao Phöông phaûi soáng cuoäc ñôøi thaùc loaïn ?… Chính vieäc taùi hieän nhaân vaät döôùi nhöõng caùi nhìn chuû quan ñònh kieán cuûa ngöôøi ñôøi ñaõ taïo ra hieäu quaû khaùch quan nghieâm nhaët cuûa buùt phaùp caùc nhaø tieåu thuyeát ñoaït giaûi vieát veà phuï nöõ. “Khaùch quan nghieâm nhaët” laø vì cuoäc soáng ñoù ñaõ giaùn caùch khoûi caùi gioïng lôøi chuû quan cuûa “taùc giaû ñuùng ñaén, ñuùng möïc”. 134 Maët khaùc, trong lôøi vaên ña gioïng beân caïnh lôøi keå nhieàu gioïng (lôøi nhai, lôøi phong caùch hoaù), lôøi nöûa tröïc tieáp, lôøi keå theo ngoâi thöù nhaát … thì ñoäc thoaïi noäi taâm hay lôøi traàn thuaät noäi taïi cuõng laø moät caùch theå hieän raát sinh ñoäng trong taùc phaåm. Ñoäc thoaïi laø lôøi cuûa nhaân vaät, lôøi tröïc tieáp, coù theå noùi vôùi mình, hay vôùi ngöôøi khaùc, nhöng noù ñoäc laäp vôùi caùc lôøi ñoái ñaùp. Theo Tamara Moâtölioâva thì ñoäc thoaïi noäi taâm “bao goàm lôøi noùi khoâng phaùt ra lôøi cuûa nhaân vaät, lôøi nöûa tröïc tieáp, nôi maø taùc giaû nhaân danh mình, nhöng laïi naém baét töø ngöõ vaø ngöõ ñieäu cuûa nhaân vaät, vaø lôøi ñoäc thoaïi noäi taâm trong ñoù tieáng noùi nhaân vaät döôøng nhö ñöôïc taùch laøm hai tieáng noùi tranh caõi nhau; vaø haøng loaït lôøi suy luaän chaët cheõ, cuûa nhöõng yù nghó muø môø hoãn loaïn. Taát caû caùc hình thöùc ñoù giuùp cho nhöõng tieåu thuyeát taùi hieän moät caùch chaân thöïc, khoâng giaûn löôïc toaøn boä theá giôùi taâm hoàn, trí tueä cuûa con ngöôøi ngaøy caøng phöùc taïp, thöôøng laø maâu thuaãn” (Tieåu thuyeát nöôùc ngoaøi hoâm nay. M.1966, tr 279) (trích laïi cuûa Traàn Ñình Söû) [57;181]. Nhö vaäy, ñoäc thoaïi noäi taâm coù theå laø lôøi tröïc tieáp vöøa coù theå laø lôøi giaùn tieáp duøng ñeå traàn thuaät. Phaïm vi cuûa noù bao goàm caû lôøi nöûa tröïc tieáp. Nhieàu taùc giaû phöông Taây ñoàng nhaát ñoäc thoaïi noäi taâm vôùi doøng yù thöùc (Leon Edel, 1955). Caùi môùi cuûa ñoäc thoaïi noäi taâm, theo Edoward Dujardin (1931) laø noù ñöôïc trình baøy döôùi hình thöùc hoãn ñoän, chuû quan, noù taùi hieän caùi doøng lieân tuïc cuûa yù nghó xuaát hieän trong taâm hoàn nhaân vaät theo traät töï maø noù xuaát hieän. Noù vaãn ñöôïc löïa choïn nhöng khoâng phaûi theo logic cuûa lí trí. Chaúng haïn ñoaïn vaên sau ñaây: “Nguyeãn Vaïn treo suùng vaøo coät nhaø roài löõng thöõng ra cöûa. Con muï Hôn, vôï thaèng Coâng caép thuùng töø trong beáp laëng leõ löôùt qua maëtï Vaïn. Coù trôøi bieát noù ñang nghó gì? Choàng caén löôõi cheát, boá choàng saép bò xöû baén. Chaéc laø coâ aû caép thuùng ñi chaïy aên, söôùng laém baây giôø môùi thaáy caùi noãi khoå cuûa oâng baø noâng thoân. Con daâu ñòa chuû coù khaùc, cöù môn môûn. Thaèng Coâng roõ kheùo choïn vôï, maét ñen lay laùy thaét 135 ñaùy löng ong, da ñoû hoàng hoàng. Thôøi theá khoâng thay ñoåi, thaèng Coâng khoâng caén löôõi töï töû cöù goïi laø ñeû ra khoái ñòa chuû con. Coù tieáng treû la heùt ngoaøi vöôøn. Vaïn ngoù qua bôø töôøng giaäu ngôõ ngaøng nhìn boïn treû. Chuùng thaät tinh quaùi baét chöôùc y nhö toaø aùn huyeän môû toaø xeùt xöû thaèng cu Tooùn con muï Hôn”[21;49]. Tình huoáng ôû ñaây laø: Nguyeãn Vaïn lau suùng xong thì thaáy muï Hôn neân lieân töôûng ñeán hoaøn caûnh cuûa muï vaø gia ñình, lieân töôûng ñeán thaân theá vaø coù chuùt baát nhaãn trong soá phaän muï. Boãng nghe boïn nhoùc la heùt, Vaïn giaät mình vaø taâm trí trôû veà thöïc taïi. Thoâng qua caûm xuùc vaø suy nghó cuûa Nguyeãn Vaïn, chuùng ta hieåu ñöôïc con ngöôøi muï Hôn vaø moät chuùt tình thöông haïi cuûa Vaïn nöõa. Ñoù chính laø doøng yù thöùc lieân tuïc cuûa nhaân vaät maø söï chuù yù di chuyeån töø vieäc naøy sang vieäc khaùc. Chính vieäc gaén lieàn ñoäc thoaïi noäi taâm vôùi doøng yù thöùc laøm cho hình thöùc naøy ñoåi môùi veà chaát so vôùi ñoäc thoaïi noäi taâm trong tieåu thuyeát coå ñieån theá kyû XIX. Trong ñoäc thoaïi noäi taâm hieän taïi chuû ñeà lôøi noùi luoân thay ñoåi, ngaét quaõng, noái tieáp vaø trong doøng chaûy yù thöùc ñoù, nhieàu khi taùc giaû vieát lieân tuïc haøng trang daøi: “Trong soá baïn beø coù leõ chæ coù Daâu laø hieåu Haïnh hôn caû, Daâu soâi noåi maïnh meõ nhieàu ñam meâ, Daâu vaø Haïnh thaân nhau. Tuy laø Haïnh keå veà Daâu nhöng ñeå lôøi keå khaùch quan thì Haïnh nhaäp suy nghó vaøo doøng yù thöùc cuûa Daâu, treân cô sôû ñoù, noùi ra nhöõng khí caïnh tính caùch vöøa thaúng thaén, trung thöïc, vöøa tinh anh, laïi coù caù tính ñaùo ñeå, deã xuùc ñoäng cuûa Daâu (so saùnh Phöông). Trong lôøi ñoäc thoaïi noäi taâm cuûa baø Son (“Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”) cuõng thöôøng ñöôïc ñoái thoaïi hoaù nhö vaäy, baø vöøa hoûi vöøa traû lôøi vaø phaân tích, moå xeû vaán ñeà. “Mang tieáng laø choàng con nhaø cöûa ñeà hueà, caû ñôøi chöa bieát ñeán caùi ñoùi, caùi reùt. Nhöng hoûi coù bao nhieâu ngaøy baø thaáy ñöôïc sung söôùng maõn nguyeän ? Coù bao nhieâu giôø phuùt baø ñöôïc troâi noåi trong ngoït ngaøo meâ ñaém? Ñaõ bao giôø baø thaáy mình vaø oâng Haøm laø moät ñoâi caù thôøn bôn, moãi ngöôøi chæ coù moät nöûa taám thaân, moät nöûa caëp maét nhìn, 136 moät nöûa mang thôû, neân luùc naøo cuõng hoaø nhaäp, tuy hai maø moät, luùc naøo cuõng quaán quyùt ñaém say ?Ñaõ luùc naøo baø thaáy mình nhö vaäy? Chöa ! Ñaõ bao giôø baø thaáy mình laø moät caønh taàm ngöûi, vaø oâng Haøm laø caùi caây vöõng chaéc ñeå baø víu vaøo, töïa vaøo ? Chöa? Chöa bao giôø? Nhöng baø ñaõ laøm heát boån phaän cuûa moät ngöôøi vôï, taän taâm, taän löïc” [77;143]. Trong lôøi ñoäc thoaïi cuûa baø Son, baø nhö phaân thaân ra laøm hai nöûa ñeå töï mình noùi vôùi mình, noùi veà cuoäc ñôøi mình. Ñaây cuõng laø moät bieän phaùp boäc loä nhöõng caûm xuùc, yù nghó thaàm kín. Bôûi vì, “trong yù nghó con ngöôøi toû ra töï do hôn laø trong lôøi noùi ra thaønh lôøi” [57;181]. Hoaøn caûnh baø Son cuõng ñau ñôn chaúng khaùc gì Thuyù Kieàu, nhöng Thuyù Kieàu xöa bò rôi vaøo tay Maõ Giaùm Sinh, bò Tuù Baø haønh haï môùi ñau ñôùn tieác nuoái: “Bieát thaân ñeán böôùc laïc loaøi, Nhò ñaøo thaø beû cho ngöôøi tình chung”. Coøn baø Son, noãi loøng bieát toû cuøng ai, khi baø ñaõ töï nguyeän hieán daâng tình yeâu cho ngöôøi mình yeâu roài Phuùc khoâng coù can ñaûm boû troán cuøng baø ? Thaät oaùi aêm! Nhö vaäy, coù theå thaáy raèng hình thöùc ngoân töø ngheä thuaät cuûa Döông Höôùng, Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Baûo Ninh ñaõ vaän duïng treân ñaây ñaõ cho thaáy roõ thöïc chaát saùng taïo cuûa nhaø vaên vaø phaân bieät ngoân töø vaên hoïc vôùi ngoân töø ñôøi thöôøng. Neáu Baûo Ninh laø moät caáu truùc ñöùt noái khoâng aên khôùp, nhöõng doøng chaép vaù, nhöõng taàng yù nghóa chìm maø ngöôøi ñoïc bò giaèng xeù, khaéc khoaûi bôûi chính nhöõng ngoân töø soáng ñoäng, maâu thuaãn nhau, tranh luaän nhau, ñaët ra nhöõng vaán ñeà veà cuoäc soáng, con ngöôøi, vaán ñeà trieát lyù, tình yeâu, saùng taïo … Thì ôû “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” vaø “Beán Khoâng Choàng” laïi cuoän xoaùy, traên trôû, buøng noå, suy tö, tan naùt, … Quaù trình tìm toøi ñoåi môùi trong tö duy ngoân ngöõ cuûa caùc nhaø tieåu thuyeát ñaõ toû roõ taøi naêng vaø taâm huyeát cuûa hoï. Maëc duø coøn moät vaøi haïn cheá nhöng cuoái 137 cuøng khi ñaõ coù söï nhaøo naën ñeán tan nhuyeãn giöõa trieát lyù vaø ñôøi soáng, aáy laø luùc taùc phaåm ñaõ truyeàn ñeán ngöôøi ñoïc “moät caùi gì ñoù naèm ngoaøi chöõ nghóa” 138 KEÁT LUAÄN Moät quan nieäm ngheä thuaät chaân thaät, coù taàm khaùi quaùt cao veà tö töôûng thaåm myõ, laïi chöùa ñöïng yù nghóa trieát lyù nhaân sinh ñaäm ñaø saâu saéc veà con ngöôøi nhaát laø ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam trong taùc phaåm “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, “Beán Khoâng Choàng”, “Thaân phaän cuûa tình yeâu” ñaõ ñem laïi cho ba taùc giaû Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng, Baûo Ninh giaûi nhaát cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam naêm 1991. Ñaây laø moät phaàn thöôûng vinh döï hoaøn toaøn xöùng ñaùng. Tieåu thuyeát Vieät Nam hieän ñaïi thaät töï haøo vì ñaõ hoaø nhaäp vaøo doøng chaûy cuûa tieåu thuyeát hieän ñaïi ñích thöïc ngheä thuaät treân theá giôùi. Ñoù laø söï ñoåi môùi trong tö duy vaø trong caùi nhìn môùi veà con ngöôøi, nhaát laø ngöôøi phuï nöõ. Tieáp tuïc truyeàn thoáng töø Nguyeãn Du, Nam Cao, Vuõ Troïng Phuïng roài nhoùm Töï löïc Vaên Ñoaøn … caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam trong ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi cuûa ba taùc giaû keå treân, coù theå toùm laïi nhö sau: Boái caûnh lòch söû vaên hoaù nhöõng naêm 90 ñaëc bieät laø vaên hoaù laøng xaõ, vaên hoaù thaønh thò maø ba taùc phaåm ñeà caäp tôùi vôùi muïc tieâu “xaây döïng moät neàn vaên hoaù tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc” laø cô sôû, tieàn ñeà, neàn taûng khôi gôïi giuùp hieåu bieát hôn ñôøi soáng bí aån beân trong thaàm kín nhaát cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam noùi chung vaø trong ba tieåu thuyeát ñaït giaûi noùi rieâng. Töø ñoù, coù theå thaáy ñöôïc thôøi gian vaø khoâng gian xuaát hieän nhöõng ngöôøi phuï nöõ Baø Nhaân, baø Son, Coâ Ñaøo, Coâ Haïnh, Coâ Phöông … laø thôøi ñieåm lòch söû cuï theå trong taùc phaåm vöøa laø nhöõng thaäp nieân 90, vöøa laø nhöõng naêm thaùng khoác lieät chieán ñaáu giaûi phoùng mieàn Nam. Boái caûnh vaên hoaù thaønh thò, noâng thoân taàng taàng lôùp lôùp ñan cheùo vaøo nhau. Roài caû truyeàn thoáng vaên hoaù töï ngaøn xöa hieän roõ qua kí öùc cuûa nhaân vaät (nhöõng caâu chuyeän coå tích ñaày aép trong tuoåi thô cuûa Haïnh, caâu chuyeän huyeàn thoaïi cuûa cuï 139 Khieân, söï tích vieäc thôø hoå cuûa doøng hoï oâng Haøm …) cuõng laø coäi nguoàn goùc nhìn vaên hoaù vaø goùc nhìn thi phaùp hoïc hieän ñaïi veà ngöôøi phuï nöõ trong 3 taùc phaåm. Nhöõng ngöôøi phuï nöõ xuaát hieän ôû nhöõng thôøi ñieåm heä troïng nhaát trong cuoäc ñôøi: ñoù laø thôøi ñieåm coù vaán ñeà, thôøi ñieåm böôùc ngoaët nhö cuoäc gaëp gôõ lòch söû giöõa Haïnh vaø Nguyeãn Vaïn, giöõa Phöông vaø Kieân beân hoà … Luùc naøy, ngöôøi ñoïc khoâng chæ hieåu maø coøn thaáy ñöôïc tính caùch nhaân vaät khoâng phaùt trieån theo chieàu thôøi gian maø môû roäng vaø phaùt trieån theo chieàu saâu vaø chieàu roäng khoâng gian. Vì theá, neáu trong nhöõng tröôøng hôïp bình thöôøng, ngöôøi khaùc chæ thaáy moät tieáng noùi, moät tö töôûng thì ôû nhöõng thôøi ñieåm naøy, nhaø vaên thaáy ñöôïc nhieàu tieáng noùi, nhieàu tö töôûng giao thoa ñoái thoaïi vôùi nhau vaø haït nhaân nhaân caùch bí aån cuûa ngöôøi phuï nöõ caøng ñöôïc boäc loä roõ trong tieåu thuyeát ña bình dieän, ít nhieàu ña thanh ñoái thoaïi cuûa Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng vaø Baûo Ninh. Phaàn coát loõi cuûa luaän aùn laø vaán ñeà caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ cuûa ba nhaø vaên ôû ba tieåu thuyeát. Ñaây laø moät vaán ñeà troïng taâm cuûa thi phaùp hoïc hieän ñaïi ñaõ ñöôïc ngöôøi vieát trieån khai moät caùch khaù cuï theå döïa treân tam theá ngöôøi cuûa K.Marx. Vôùi xuaát phaùt ñieåm laø con ngöôøi caù nhaân theo quan nieäm trieát hoïc, xaõ hoäi vaø vaên hoïc, ngöôøi vieát ñaõ tìm ra ñöôïc nhöõng khía caïnh phong phuù veà nhöõng con ngöôøi khaùc nhau cuøng toàn taïi trong moät con ngöôøi, moät sieâu toång theå ngöôøi. Ñoù laø con ngöôøi töï nhieân, con ngöôøi xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi nhaân caùch. Coù nhöõng thôøi ñieåm, hoaøn caûnh thì con ngöôøi naøy maïnh meõ, laøm chuû nhöng cuõng coù nhöõng luùc con ngöôøi kia laïi troãi daäy, laïi laán aùt … Song, trong cuøng moät con ngöôøi aáy, moät thöïc theå aáy vaãn luoân coù söï haøi hoaø, thoáng nhaát vôùi nhau. Neáu ai ñoù khoâng dung hoaø ñöôïc nhöõng con ngöôøi aáy trong baûn thaân thì seõ daãn ñeán keát cuïc bi thaûm laø ñieàu taát yeáu. 140 Döôùi goùc nhìn thi phaùp hoïc hieän ñaïi, ba ngöôøi phuï nöõ tieâu bieåu trong ba tieåu thuyeát ñöôïc bieåu hieän toùm löôïc nhö sau: Phöông trong tieåu thuyeát “Thaân phaän cuûa tình yeâu” cuûa Baûo Ninh voán laø ngöôøi con gaùi thò thaønh trong saùng, ñeïp ñeõ caû theå xaùc laãn taâm hoàn. Nhöng do moâi tröôøng xaõ hoäi trong vaø sau chieán tranh, nhaát laø nhöõng hoäi chöùng cuûa chieán tranh (caàn phaân bieät chieán tranh chính nghóa vaø phi nghóa) ñaõ daãn tôùi söï ñoå vôõ veà taâm hoàn vaø söï baêng hoaïi veà theå xaùc. Song, suy ñeán cuøng ñoù cuõng laø ñeå theå hieän söï töï yù thöùc veà loøng toân troïng tình yeâu vôùi Kieân theo kieåu suy thoaùi mang nhieàu tính nöõ cuûa kieåu daïng phuï nöõ ít nhieàu phoå bieán trong xaõ hoäi Vieät Nam thôøi aáy. Coøn trong “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” thì ngöôøi ñoïc laïi aán töôïng nhaát ôû nhaân vaät Son. Baø laø ngöôøi phuï nöõ ñeïp caû veà theå xaùc laãn taâm hoàn laïi cuõng laø ngöôøi chòu nhieàu baát haïnh nhaát veà ñöôøng tình duyeân. Bi kòch baét ñaàu töø ñoù vì yeâu oâng Phuùc maø khoâng ñeán ñöôïc vôùi ngöôøi mình yeâu. Coù choàng nhöng laïi bò choàng haønh haï veà moïi phöông dieän, keát cuïc bi thaûm, beá taét, cuøng ñöôøng, nhaûy xuoáng soâng töï töû coøn bò goïi hoàn veà ñeå phuïc vuï möu ñoà ñen toái. Ñaây laø tieáng chuoâng baùo ñoäng veà soá phaän bi kòch cuûa ngöôøi phuï nöõ noâng thoân thôøi baáy giôø vaø ngay caû thôøi nay. Ñoàng thôøi, ñaây cuõng laø ñieàu maø nhöõng ngöôøi caàm caân naûy möïc veà chính saùch noâng thoân vaø söï giaûi phoùng phuï nöõ caàn quan taâm, maëc duø sau naøy caùch cö xöû ñoái vôùi hoï ñaõ coù ít nhieàu thay ñoåi. Bôûi vì, noùi nhö K.Marx: “Söï giaûi phoùng phuï nöõ chính laø thöôùc ño söï tieán boä cuûa xaõ hoäi” Ñaëc bieät, Haïnh (Beán Khoâng Choàng) töø tuoåi aáu thô ñeán khi böôùc qua lôøi nguyeàn (laáy Nghóa) roài ñeán cuoäc gaëp gôõ lòch söû vôùi Nguyeãn Vaïn laø quaù trình chuyeån hoaù tính caùch vöøa tieäm tieán, vöøa ñoät bieán raát ñaëc tröng cuûa tieåu thuyeát. Caùi “gen” ngöôøi ôû Haïnh ñöôïc baûo löu sinh ñoäng neân noù coù theå chuyeån hoaù, ñoåi môùi phuø hôïp vôùi ba böôùc ngoaët quan troïng cuûa ñôøi naøng nhö ñaõ trình baøy trong luaän vaên. Roõ raøng trong luùc tuyeät voïng ñau khoå nhaát cuûa kieáp ngöôøi phuï nöõ 141 (khoâng choàng, khoâng con, maát tình yeâu) thì böôùc ñoät phaù nhö coù söùc thaàn khieán caû ba con ngöôøi (töï nhieân, xaõ hoäi giai caáp môùi, nhaân caùch) ñaõ buøng noå taïo ra cuoäc gaëp gôõ coù moät khoâng hai trong lòch söû tieåu thuyeát Vieät Nam. Khi tieáp caän cuoäc gaëp gôõ lòch söû naøy chuùng ta deã lieân töôûng ñeán caûnh Thò Nôû ñeán vôùi Chí Pheøo, Natasa gaëp Andray Poâncoânxiki (Chieán tranh vaø hoaø bình – Lex Tonxtoâi), Scatlet Ohara gaëp Rex Butler (Cuoán theo chieàu gioù – Magarrit Michel). Tuy caûnh ngoä coù khaùc nhau nhöng ñeàu töông ñoàng laø söï soáng kyø dieäu cuûa ngöôøi phuï nöõ ñaõ boäc loä ñaày bi caûm trong hoaøn caûnh tuyeät voïng khoái cuøng cuûa cuoäc ñôøi. Ñieàu ñaùng tieác laø do say söa taùi hieän böùc tranh xaõ hoäi, xaây döïng moät coäng ñoàng ñoâng ñuùc (“Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” – Nguyeãn Khaéc Tröôøng) hoaëc maõi doõi theo nhöõng hoài öùc ñaày baát traéc cuûa nhaân vaät (“Thaân phaän cuûa tình yeâu” cuûa Baûo Ninh) maø caùc nhaø tieåu thuyeát chöa quan taâm heát möùc ñeán nhöõng nhaân vaät nöõ. Phaûi noùi caùc cuoác saùch coù nhieàu nhaân vaät, coù ñöôïc bieåu hieän trong tính caùch khieán ai ñaõ moät laàn ñoïc qua khoù coù theå queân. Nhöng roài nhöõng nhaân vaät naøy chöa ñöôïc nhaø vaên khai thaùc ñeán taän cuøng. Chaúng haïn Daâu, Thaém (Beán Khoâng Choàng), Ñaøo, Minh Toå, Chò Beù (Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma), Hoaø, Haïnh, Lan (Thaân phaän cuûa tình yeâu) … neáu ñöôïc nhaø vaên chuù yù khai thaùc saâu chaéc seõ coù söùc soáng laâu beàn vôùi thôøi gian. Nhöng buø laïi, caùc taùc giaû ñaõ ñoåi môùi caùi nhìn veà nhaân vaät. Ñaëc bieät, ba nhaø vaên ñaõ nhìn thaáy söï töï yù thöùc trong con ngöôøi naøy, nhöõng ngöôøi phuï nöõ aáy laø chuû theå ñích thöïc cuûa söï mieâu taû ngheä thuaät cuûa nhaø vaên. Duø trong baát kyø hoaøn caûnh naøo hoï cuõng luoân töï yù thöùc, thöùc nhaän soaùt xeùt laïi mình vaø theá giôùi quan mình ñeå khoâng ngöøng vöôn tôùi haït nhaân nhaân caùch khoâng keát thuùc vaø baûn chaát ña thanh phöùc ñieäu voán coù cuûa cuoäc ñôøi. Vaán ñeà ngoân töø cuõng ñaõ ñöôïc caùc caây buùt ñoaït giaûi ñaëc bieät quan taâm vaø ñoåi môùi. Vì theá, caáu taïo vaø kieán truùc ngoân töø trong “Beán Khoâng Choàng”, “Maûnh 142 ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, “Thaân phaän cuûa tình yeâu” ít nhieàu coù tính phöùc ñieäu. Ngoân töø trong nhöõng tieåu thuyeát naøy taïo neân moät söï vaän ñoäng beân trong phöùc taïp, baèng söï hoãn hôïp phong caùch, nhöõng tieáng noùi nhieàu gioïng, nhöõng hình töôïng nhieàu saéc thaùi, bieåu ñaït moät theá giôùi beân ngoaøi… noâng thoân vôùi nhöõng con ngöôøi toaùn tính, lo laéng … buøng noå. Nhöõng im laëng vaø khoaûng troáng, khoâng noùi, ngôïi ca vaø chì chieát, chua chaùt vaø ngoït ngaøo, khaúng ñònh vaø phuû ñònh, baùc boû hay chaáp nhaän. Nhöõng caùi xoâ boà vaø nhoän nhaïo aáy chöùa ñöïng nhieàu yù nghóa chìm maø ngöôøi ñoïc coù theå khai thaùc. Ngöôøi ñoïc bò giaèng xeù, khaéc khoaûi bôûi chính nhöõng ngoân töø soáng ñoäng, maâu thuaãn nhau, tranh luaän vôùi nhau ñeå roài ñaët ra nhöõng vaán ñeà veà cuoäc soáng, con ngöôøi, nhöõng vaán ñeà trieát lyù veà tình yeâu, söï hy sinh cam chòu … hay saùng taïo ngheä thuaät … Vaø coù ñöôïc söï thaønh coâng trong theá giôùi ngheä thuaät ngoân töø aáy laø söï pha taïp caùc kieåu gioïng ñieäu tranh bieän, trieát lyù, traûi nghieäm hay haøi höôùc, cöôøi côït nghieâm tuùc … Chính gioïng ñieäu ñaõ giuùp cho caùi nhìn cuûa nhaø vaên theâm troïn veïn, ñaày ñuû trong khi tìm hieåu ñôøi soáng noäi taâm nhaân caùch cuûa nhaân vaät. Laø saûn phaåm cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, vaên hoïc coù noäi dung lòch söû saâu saéc maø lòch söû giaûi phoùng phuï nöõ seõ ñaùnh giaù söï vaên minh tieán boä cuûa xaõ hoäi. Ngöôøi phuï nöõ trong ba tieåu thuyeát (“Beán Khoâng Choàng”, “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, “Thaân phaän cuûa tình yeâu”) ñoaït giaûi cuûa ba nhaø vaên Döông Höôùng, Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Baûo Ninh ñaõ coù ñöôïc moät ñôøi soáng thöïc söï, ñuùng nghóa maëc duø treân con ñöôøng kieám tìm haïnh phuùc ñích thöïc, hoï ñaõ gaëp quaù nhieàu traéc trôû ñau ñôùn, thaäm chí moãi laàn coá gaéng vöôn leân laïi bò xaõ hoäi, cuoäc soáng vuøi daäp. Nhöng söï töï yù thöùc, töï thöùc nhaän laïi baûn thaân vaø theá giôùi ñaõ laøm cho hình aûnh cuûa hoï lôùn leân raát nhieàu. Hoï ñaõ böôùc ra khoûi trang vaên maø soáng moät cuoäc ñôøi troïn veïn trong loøng ngöôøi ñoïc hoâm nay vaø mai sau. 143 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO * Taùc giaû trong nöôùc: 1. Leâ Huy Baéc (1998), “ Gioïng vaø gioïng ñieäu trong vaên xuoâi hieän ñaïi”, Taïp chí Vaên hoïc” (9), trang 66-71. 2. Phí Vaên Baùi (1991), “Chaân dung vaên ngheä só: nhaø vaên Baûo Ninh”, Taïp chí Ngöôøi Haø Noâò, (6) trang 5-7. 3. Ngoâ Vónh Bình (1991), “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi, (8). 4. Ñinh Xuaân Duõng (2004), Vaên hoïc – Vaên hoaù tieáp nhaän vaø suy nghó (Pheâ binh – Tieåu luaän), Nxb Töø ñieån baùch khoa, Haø Noäi . 5. Hoàng Dieäu (1991), “ Veà Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi, (8). 6. Traàn Thanh Ñaïm (1989), “ Baøn theâm veà vaán ñeà con ngöôøi trong vaên hoïc”, Baùo Vaên ngheä, (35). 7. Trung Trung Ñænh (1991), “Döông Höôùng vaø Beán Khoâng Choàng”, Taïp chí vaên ngheä Quaân ñoäi (12). 8. Haø Minh Ñöùc (Chuû bieân) (1998), Chaëng ñöôøng môùi cuûa Vaên hoïc Vieät Nam, Nxb Chính trò Quoác gia, Haø Noäi. 9. Ñoã Mai Haø (1991), “Gaëp ba taân khoan giaûi thöôûng Hoäi Nhaø Vaên Vieät Nam”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (1), thaùng 1. 10. Nguyeãn Vaên Haïnh, Huyønh Nhö Phöông (1995), Lyù luaän vaên hoïc – Vaán ñeà vaø suy nghó, Nxb Giaùo duïc. 11. Nguyeãn Vaên Haïnh (1987), “Ñoåi môùi tö duy, khaúng ñònh söï thaät trong vaên hoïc ngheä thuaät”, Taïp chí Vaên hoïc, (2) trang 9-13. 12. Nguyeãn Vaên Haïnh (1993), “Nguyeãn Minh Chaâu trong nhöõng naêm 80 vaø söï ñoåi môùi caùi nhìn veà con ngöôøi”, Taïp chí Vaên hoïc, (3). 144 13. Phaïm Hoa (1991), “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma – Böùc tranh gaén chaët vôùi hieän thöïc”, Baùo Quaân ñoäi nhaân daân thöù 7, (5). 14. Traàn Quoác Huaán (1991), “Thaân phaän cuûa tình yeâu cuûa Baûo Ninh”, Taïp chí Vaên ngheä, (3). 15. Hoaøng Ngoïc Hieán (1990), Vaên hoïc – hoïc vaên, Tröôøng Vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi. 16. Hoaøng Ngoïc Hieán (1991), “ Nhöõng nghòch lyù cuûa chieán tranh trong Thaân phaän cuûa tình yeâu cuûa Baûo Ninh”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (6). 17. Ñoã Ñöùc Hieåu (1993), Ñoåi môùi pheâ bình vaên hoïc, Nxb Muõi Caø Mau. 18. Ñoã Ñöùc Hieåu (1991), “Nhöõng nhòp maïnh cuûa tieåu thuyeát Thaân phaän cuûa tình yeâu cuûa Baûo Ninh (hay Noãi buoàn chieán tranh)”, Taïp chí Taùc phaåm môùi, (1). 19. Ñaøo Hieáu (1991) “Thaân phaän cuûa tình yeâu”, Taïp chí Vaên hoïc vaø dö luaän (3). 20. Hoaøng Höng (1991), “Xin goïi ñuùng teân”, Taïp chí Vaên hoïc vaø dö luaän (3). 21. Döông Höôùng (1998), Beán Khoâng Choàng, Nxb Hoäi Nhaø Vaên. 22. Döông Höôùng (1998), Boùng ñeâm vaø maët trôøi, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 23. Döông Höôùng (1998), Ñaøn chim keùt bay ngang trôøi (Truyeän vöøa), Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 24. Döông Höôùng (1998), Quaõng ñôøi coøn laïi (Truyeän vöøa), Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 25. Phaïm Hoa (1995), Ñuøa cuûa taïo hoaù, (Aùnh traêng – taäp truyeän ngaén ñöôïc giaûi 1991), Nxb Hoäi nhaø vaên. 26. Phaïm Thò Hoaøi (1989), Thieân söù, Nxb Treû. 27. Leâ Ñình Kî (1984), Tìm hieåu taùc phaåm vaên hoïc, Nxb TP.Hoà Chí Minh. 28. Ñoã Vaên Khang (1996), “Pheâ bình Vaên hoïc hieän ñaïi”, Taïp chí Vaên hoïc, (2), trang 2-7. 145 29. Ñoã Vaên Khang (1991), “Nghó gì khi ñoïc tieåu thuyeát Thaân phaän cuûa tình yeâu”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (3). 30. Toân Phöông Lan (2002), Phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Minh Chaâu, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 31. Toân Phöông Lan (1998), Moät soá vaán ñeà trong vaên xuoâi thôøi kyø ñoåi môùi (Chaëng ñöôøng môùi cuûa Vaên hoïc, Haø Minh Ñöùc chuû bieân), Nxb Chính trò quoác gia, Haø Noäi, trang 732 – 738. 32. Toân Phöông Lan (1994), “Chieán tranh qua nhöõng taùc phaåm vaên xuoâi ñöôïc giaûi”, Taïp chí Vaên hoïc, (12), trang 4-8. 33. Chu Lai (1999), Aên maøy dó vaõng, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 34. Chu Lai (1999), Phoá, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 35. Chu Lai (1999), Voøng troøn boäi baïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 36. Leâ Löïu (2002), Thôøi xa vaéng, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 37. Leâ Löïu (2002), Soáng ôû ñaùy soâng, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 38. Leâ Löïu (2002), Chuyeän laøng Cuoäi, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 39. Phöông Löïu (Chuû bieân), (1997) Lyù luaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 40. Phöông Löïu (1997), Khôi doøng lyù thuyeát, Nxb Hoäi Nhaø vaên. 41. Phöông Löïu (2001), Tìm hieåu lyù luaän vaên hoïc Phöông Taây hieän ñaïi, Nxb Vaên hoïc Haø Noäi. 42. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1994), Con ñöôøng ñi vaøo theá giôùi ngheä thuaät cuûa nhaø vaên, Nxb Giaùo duïc. 43. Phuøng Quyù Nhaâm (1999), Thaåm ñònh vaên hoïc, Nxb Vaên ngheä Tp.Hoà Chí Minh. 44. Laõ Nguyeân (1998), “Vaên hoïc ngheä trong böôùc chuyeån mình”, Baùo Vaên ngheä, (45), trang 7-10. 146 45. Leâ Thaønh Nghò (1998), “ Xuaân Thieàu vaø nhöõng trang vieát veà chieán tranh”, Taïp chí Vaên hoïc (1),trang 36 –38. 46. Leâ Thaønh Nghò (1991), “Qua nhöõng cuoán saùch gaàn ñaây vieát veà chieán tranh”, Taïp chí Vaên hoïc (1), trang 41-44. 47. Baûo Ninh (2003), Thaân phaän cuûa tình yeâu, Nxb Phuï nöõ, Haø Noäi. 48. Baûo Ninh (2002), Haø Noäi luùc khoâng giôø (Taäp truyeän ngaén), Nxb Vaên hoaù thoâng tin, Haø Noäi. 49. Thanh Phöôùc (1991), “Caáu truùc, caùi dôû nhaát cuûa tieåu thuyeát Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, Taïp chí Vaên hoïc vaø dö luaän, (7), trang 52 –53. 50. Huyønh Nhö Phöông (1988), “Caûm höùng pheâ phaùn trong vaên chöông hieän nay”, Baùo Vaên ngheä (24). 51. Huyønh Nhö Phöông (1991), “Vaên xuoâi nhöõng naêm 80 vaø vaán ñeà daân chuû hoaù neàn vaên hoïc”, Taïp chí vaên hoïc (4). 52. Huyønh Nhö Phöông, Nhöõng tín hieäu môùi, Nxb Hoäi nhaø vaên. 53. Töø Sôn (1990), “Ñoåi môùi xaõ hoäi vaø ñoåi môùi vaên hoïc”, Baùo vaên ngheä (13) 54. Nguyeãn Höõu Sôn (1991), “Boùng ñeâm moät phöông dieän tö duy ngheä thuaät trong tieåu thuyeát Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” Baùo ngöôøi Haø Noâò (49). 55. Traàn Ñình Söû (1996), Lyù luaän vaø pheâ bình vaên hoïc, Nxb Hoäi nhaø vaên. 56. Traàn Ñænh Söû (2002), Vaên hoïc vaø thôøi gian, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 57. Traàn Ñình Söû (2003), Daãn luaän thi phaùp hoïc, Nxb Giaùo duïc. 58. Leâ Ngoïc Traø (1990), Lyù luaâän vaø vaên hoïc, Nxb Treû, Tp.Hoà Chí Minh. 59. Leâ Ngoïc Traø (2002), Thaùch thöùc cuûa saùng taïo – Thaùch thöùc cuûa vaên hoaù, Nxb Thanh Nieân. 60. Traàn Ñöùc Thaûo (1998), Vaán ñeà con ngöôøi vaø chuû nghóa lyù luaän “Khoâng coù con ngöôøi”, Nxb Tp. Hoà Chí Minh. 147 61. Traàn Ñöùc Thaûo (2004), Söï hình thaønh con ngöôøi, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 62. Traàn Ñöùc Thaûo (2004), Hieän töôïng hoïc vaø chuû nghóa duy vaät bieän chöùng, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 63. Buøi Vieät Thaéng (1991), “Ngoïn nguoàn cuûa nhöõng raøng buoäc”, Baùo Vaên Ngheä (6), trang 7-8. 64. Nguyeãn Thò Minh Thaùi (1985), “Aán töôïng veà nhaân vaät nöõ cuûa Nguyeãn Minh Chaâu”, Taïp chí vaên hoïc (32). 65. Ñaøo Thaûn (1994), “Ñaëc tröng cuûa ngoân ngöõ ngheä thuaät theå hieän trong vaên xuoâi”, Taïp chí Vaên hoïc (2), trang 13-16. 66. Ñoã Lai Thuyù (Söu taàm vaø bieân soaïn) (2001), Ngheä thuaät nhö laø moät thuû phaùp, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 67. Ñoã Lai Thuyù (1999), Töø caùi nhìn vaên hoaù, Nxb Vaên hoaù daân toäc. 68. Ñoã Lai Thuyù (1994), “Hình dung ngöôøi Ñoåi môùi vaên hoïc”, Taïp chí vaên hoïc (6), trang 17-20. 69. Ñoã Lai Thuyù (1994), “Moät caùch nhaän dieän thôøi kyø vaên hoïc vöøa qua”, Phuï san vaên ngheä, thaùng 6. 70. Ñoã Minh Tuaán (2000), “Vaên hoïc caàn baûo hieåm cho söï thaät lòch söû (Tieåu luaân vaø pheâ bình Ngaøy vaên hoïc leân ngoâi )”, Nxb Vaên hoïc, trang 15-18. 71. Ñoã Minh Tuaán (2000), “Coõi chaäp chôøn baát ñònh vaø tieåu thuyeát Noãi buoàn chieán tranh, (Tieåu luaän vaø pheâ bình Ngaøy vaên hoïc leân ngoâi )”, Nxb Vaên hoïc, trang 19-25. 72. Leâ Quang Trang (1991), “Vaøi neùt veà thaân phaän ngöôøi phuï nöõ ñi qua ñi qua chieán tranh”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (3). 73. Ngoïc Trai (1987), “Söï khaùm phaù con ngöôøi Vieät Nam qua truyeän ngaén Nguyeãn Minh Chaâu”, Taïp chí vaên hoïc (32). 148 74. Voõ Gia Trò, “Moät tieåu thuyeát veà ñeà taøi chieán tranh nhìn töø goùc ñoä ngöôøi tieáp nhaân. (Pheâ bình vaø tieåu luaän Quy luaät cuûa vaên chöông)”, Nxb Vaên hoaù Thoâng tin. 75. Haø Xuaân Tröôøng (1980), “Maáy vaán ñeà veà vaên hoïc ngheä thuaät hieän ñaïi”, Baùo Vaên ngheä (35). 76. Haø Xuaân Tröôøng (1987), “Vaên hoïc ngheä thuaät trong ñoåi môùi tö duy”, Baùo Vaên ngheä (1). 77. Nguyeãn Khaéc Tröôøng (2003), Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma, Nxb Vaên hoïc Haø Noäi. 78. Hoaøng Trinh (1999), Phöông Taây vaên hoïc vaø con ngöôøi, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 79. Leâ Thò Duïc Tuù (2003), Quan nieäm veà con ngöôøi trong tieåu thuyeát “Töï Löïc Vaên Ñoaøn”, Nxb Thanh Nieân. 80. Nguyeãn Vaên Xuaát (1995), Caûm höùng pheâ phaùn trong tieåu thuyeát hieän ñaïi (qua moät soá tieåu thuyeát Nga – Myõ – Vieät), Luaän aùn tieán só Lyù luaân vaên hoïc Tröôøng ÑHSP Haø Noäi I, Haø Noäi. 81. Nguyeãn Vaên Xuaát (2001), “Hình töôïng vaø ngoân töø trong tieåu thuyeát”, Khoa Ngöõ Vaên moät phaàn tö theá kyû , Nxb Ñaïi hoïc Sö phaïm, Tp.Hoà Chí Minh, trang 147-154. * Taùc giaû nöôùc ngoaøi: 82. Arnauñoáp. M (1978), Taâm lyù hoïc saùng taïo vaên hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. ( Hoaøi Lam vaø Hoaøi Ly dòch) 83. Bakhtin. M (1992), Lyù luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát, Boä Vaên hoaù thoâng tin vaø theå thao, Tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi (Phaïm Vónh Cö tuyeån choïn, dòch vaø giôùi thieäu). 149 84. Bakhtin. M (1993), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp Ñoáttoâiexki, Nxb Giaùo duïc. (Traàn Ñænh Söû, Laïi Nguyeân Aân, Vöông Trí Nhaøn dòch). 85. Khrapchenco.M.B (1985), Caù tính saùng taïo ngheä thuaät, hieän thöïc vaø con ngöôøi, (Taäp II), Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. (Leâ Sôn, Nguyeãn Minh dòch). ._.