Các giải pháp để nâng cao hiệu quả quản lý và đẩy mạnh tiến độ giải ngân nguồn vốn ODA ở Việt Nam

1 MUÏC LUÏC Lôøi môû ñaàu Chöông 1: MOÄT SOÁ NHAÄN THÖÙC MANG TÍNH LYÙ LUAÄN VEÀ NGUOÀN VOÁN ODA VAØ GIAÛI NGAÂN VOÁN ODA 1.1. Toång quan veà nguoàn voán ODA 1.1.1. Caùc khaùi nieäm veà nguoàn voán ODA 1 1.1.2. Hình thöùc cung caáp voán ODA 2 1.1.3. Phaân loaïi nguoàn voán ODA 3 1.2. Caùc vaán ñeà chung veà giaûi ngaân voán ODA 1.2.1. Nguyeân taéc giaûi ngaân 5 1.2.2. Caùc thuû tuïc caàn thieát ñeå giaûi ngaân voán ODA 6 1.2.3. Caùc ñieàu kieän ruùt voán 7 1.2.4. Caùc hình thöùc ruùt voán ODA 7 1.3. YÙ nghóa cuûa nguoàn voán ODA 1.3.1. Giaûi quyeát caùc vaán ñeà toaøn caàu 9 1.3.2. Ñoái vôùi beân cung caáp voán 9 1.3.3. Ñoái vôùi beân tieáp nhaän voán 10 1.4. Tình hình nguoàn voán ODA treân theá giôùi vaø kinh nghieäm thu huùt, quaûn lyù, söû duïng voán ODA ôû caùc nöôùc 1.4.1. Tình hình nguoàn voán ODA theá giôùi 12 1.4.2. Kinh nghieäm thu huùt vaø quaûn lyù söû duïng voán ODA ôû caùc nöôùc 15 Chöông 2: TÌNH HÌNH GIAÛI NGAÂN VAØ THÖÏC TEÁ SÖÛ DUÏNG NGUOÀN VOÁN ODA ÔÛ VIEÄT NAM 2.1. Nhu caàu voán ñaàu tö vaø vai troø cuûa nguoàn voán ODA trong söï nghieäp phaùt trieån KT-XH ôû Vieät Nam...................................................................21 2.2. Boä maùy toå chöùc vaø cô cheá quaûn lyù voán ODA taïi Vieät Nam......................24 2.3. Tình hình chung veà thu huùt vaø söû duïng voán ODA ôû Vieät Nam 2.3.1. Tình hình vaän ñoäng voán ODA .............................................................26 2.3.2. Tình hình thu huùt vaø söû duïng voán ODA...............................................27 2.3.3. Ñaùnh giaù vieäc thu huùt vaø söû duïng voán ODA .......................................31 2.4. Phaân tích tình hình giaûi ngaân voán ODA ôû Vieät Nam 2.4.1. Tình hình giaûi ngaân voán ODA .............................................................36 2.4.2. Heä quaû cuûa vieäc giaûi ngaân chaäm.........................................................42 2.5. Nhaän xeùt veà tình traïng giaûi ngaân vaø söû duïng voán ODA 2 2.5.1. Nhaän ñònh cuûa nhaø taøi trôï ...................................................................44 2.5.2. Nhaän ñònh töø phía Vieät Nam................................................................47 2.5.3. Nhöõng nguyeân nhaân taùc ñoäng ñeán hieäu quaû söû duïng voán ODA .........49 Chöông 3: CAÙC GIAÛI PHAÙP ÑEÅ NAÂNG CAO HIEÄU QUAÛ QUAÛN LYÙ VAØ ÑAÅY NHANH TIEÁN ÑOÄ GIAÛI NGAÂN NGUOÀN VOÁN ODA ÔÛ VIEÄT NAM 3.1. Nhoùm giaûi phaùp 1: Naâng cao hieäu quaû quaûn lyù nhaø nöôùc veà nguoàn voán ODA 3.1.1. Caûi caùch quaûn lyù, naâng cao söï phoái hôïp ñoàng boä giöõa caùc caáp boä, ban, ngaønh. 58 3.1.2. Hoøan thieän caùc vaên baûn phaùp lyù veà ODA phuø hôïp vôùi xu theá quoác teá 60 3.1.3. Ñaåy maïnh coâng taùc thoâng tin vaø thieát laäp heä thoáng thoâng tin trong caû nöôùc 61 3.1.4. Haøi hoøa söï khaùc bieät veà thuû tuïc vaø caùc quy ñònh giöõa Vieät Nam vaø caùc nhaø taøi trôï 62 3.1.5. Taêng cöôøng caùc hoaït ñoäng hoã trôï trong coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc veà nguoàn voán ODA 63 3.1.6. Taêng cöôøng tính minh baïch trong quaûn lyù nhaø nöôùc veà ODA 64 3.1.7. Thaønh laäp cô quan chuyeân traùch veà ODA 65 3.2. Nhoùm giaûi phaùp 2: Ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân voán ODA 3.2.1. Giaûi quyeát toát vaán ñeà voán ñoái öùng 66 3.2.2. Ñaåy nhanh coâng taùc ñeàn buø vaø giaûi phoùng maët baèng 68 3.2.3. Naâng cao chaát löôïng coâng taùc ñaáu thaàu 69 3.2.4. Hoøan thieän quy trình ruùt voán, thuû tuïc giaûi ngaân vaø taêng cöôøng coâng taùc kieåm tra, giaùm saùt quaù trình giaûi ngaân nguoàn voán ODA 70 3.2.5. Hoaøn thieän chính saùch veà thueá ñoái vôùi döï aùn töø nguoàn voán ODA 71 3.3. Nhoùm giaûi phaùp 3: Naâng cao hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA 3.3.1. Xaây döïng vaø hoaøn chænh quy hoaïch söû duïng voán ODA 73 3.3.2. Thöïc hieän ñoàng boä quy trình thaåm ñònh vaø thöïc hieän döï aùn 74 3.3.3. Ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc 76 3.3.4. Caûi tieán cô cheá tieàn löông cho caùc ban quaûn lyù döï aùn 77 3.3.5. Ñaùnh giaù caùc döï aùn sau khi hoaøn thaønh 78 Keát luaän Taøi lieäu tham khaûo Phuï luïc 3 LÔØI MÔÛ ÑAÀU 1. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi Baát kyø moät neàn kinh teá naøo, muoán phaùt trieån, taêng tröôûng nhanh choùng vaø beàn vöõng, tröôùc heát phaûi ñaùp öùng nhu caàu veà voán. Chính vì leõ ñoù, ngöôøi ta cho raèng, voán coù yù nghóa cöïc kyø quan troïng, khoâng chæ ñoùng vai troø nhö laø yeáu toá môû ñaàu, yeáu toá tham gia, yeáu toá ñieàu chænh maø coøn laø yeáu toá quyeát ñònh ñoái vôùi moïi quaù trình saûn xuaát töø hình thaùi kinh teá ñôn giaûn nhaát ñeán hình thaùi kinh teá hieän ñaïi, tinh vi vaø phöùc hôïp nhaát. Ñieàu ñoù khoâng chæ ñuùng ñoái vôùi caùc nöôùc phaùt trieån maø coøn ñuùng ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, ñöôïc moâ taû baèng sô ñoà voøng troøn sau ñaây: VOÁN (1) ÑAÀU TÖ (2) TÍCH LUYÕ (5) SAÛN LÖÔÏNG (3) THU NHAÄP (4) Sô ñoà treân cho ta thaáy, moät neàn kinh teá phaùt trieån, taêng tröôûng nhanh choùng vaø beàn vöõng thì sau moãi chu kyø saûn xuaát, töøng yeáu toá trong sô ñoà voøng troøn ñeàu lôùn hôn tröôùc vaø do vaäy, voøng troøn seõ giaõn nôû khoâng ngöøng, vaø ngöôïc laïi. Töøng nguoàn voán cho phaùt trieån ñeàu ñöôïc hình thaønh töø nguoàn voán trong nöôùc, töùc töø baûn thaân neàn kinh teá taïo ra vaø huy ñoäng ñöôïc, vaø nguoàn voán töø beân ngoaøi, thoâng qua caùc hình thöùc vay nôï vaø vieän trôï… 4 Chuùng ta cho raèng, nguoàn voán coù töø trong nöôùc laø chuû yeáu nhöng ñoàng thôøi, cuõng ñaùnh giaù raèng nguoàn voán beân ngoaøi laø raát quan troïng, beân caïnh voán baèng tieàn coøn coù nguoàn voán veà söùc lao ñoäng, ñaát ñai vaø coâng ngheä… Hôn nöõa, baát kyø söï taêng tröôûng cô baûn naøo vaãn xuaát phaùt töø noäi löïc, nhöng caùc nguoàn taøi chính nöôùc ngoaøi ñoùng goùp raát nhieàu cho taêng tröôûng ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, ñaëc bieät ôû thôøi kyø ñaàu caát caùnh. Lôïi ích mang laïi cuûa caùc nguoàn taøi chính nöôùc ngoaøi khoâng chæ ôû quy moâ veà voán thu nhaän ñöôïc maø chính laø ôû vai troø taùc ñoäng lan toûa cuûa noù khi chuyeån giao vaø tieáp nhaän coâng ngheä hieän ñaïi, keå caû coâng ngheä vaøo theá heä ñôøi choùt, nhaèm thuùc ñaåy naêng löïc caïnh tranh trong nöôùc, caûi thieän cô sôû haï taàng vaø taïo söùc eùp caûi thieän veà theå cheá. Nguoàn voán nöôùc ngoaøi thöôøng bao goàm voán phaùt trieån chính thöùc (Official Development Finance - ODF) vaø doøng voán tö nhaân. ODF laïi bao goàm chuû yeáu phaàn cho vay chính thöùc giöõa caùc quoác gia vaø vieän trôï, trong ñoù ODA laø nguoàn voán quan troïng cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån trong thôøi kyø ñaàu cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa. Tuy nhieân nguoàn ODA hieän nay ñang coù xu höôùng giaûm taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån do aùp löïc caân ñoái ngaân saùch cuûa caùc nöôùc vieän trôï cuøng vôùi vieäc söû duïng keùm hieäu quaû nguoàn vieän trôï naøy taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Ôû Vieät Nam, cho ñeán nay löôïng voán ODA ñöa vaøo ñaàu tö phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi treân phaïm vi caû nöôùc coøn chieám tyû troïng raát thaáp, chæ ñaït 70-80% keá hoaïch. Ñaëc bieät, so vôùi soá ñöôïc cam keát vaø kyù keát, toác ñoä giaûi ngaân voán ODA ôû Vieät Nam coøn thaáp hôn möùc trung bình cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc, thöôøng chæ ñaït khoaûng 50% toång soá voán ñaõ ñöôïc caùc nhaø taøi trôï cam keát. Xuaát phaùt töø thöïc traïng ñoù, toâi cho raèng vieäc nghieân cöùu vaø tìm ra “Caùc giaûi phaùp ñeå naâng cao hieäu quaû quaûn lyù vaø ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân nguoàn voán ODA ôû Vieät Nam” laøm ñeà taøi cho luaän aùn cao hoïc cuûa mình laø raát caàn thieát nhaèm qua ñoù, hy voïng goùp phaàn giaûi quyeát nhöõng haïn cheá, vöôùng maéc gaây caûn trôû tieán ñoä giaûi ngaân voán ODA ôû Vieät Nam vaø höôùng tôùi toái ña hoùa hieäu quaû söû duïng voán trong ñaàu tö phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. 2. Muïc ñích nghieân cöùu cuûa ñeà taøi Muïc ñích tröôùc heát cuûa ñeà taøi laø ñaùnh giaù tình hình thu huùt vaø söû duïng voán ODA cuõng nhö phaân tích thöïc traïng giaûi ngaân ODA ôû Vieät Nam thôøi gian vöøa 5 qua. Töø ñoù, ruùt ra nhöõng maët ñaït ñöôïc vaø nhöõng haïn cheá toàn taïi caàn khaéc phuïc. Treân cô sôû nhaän ñònh cuûa caùc nhaø taøi trôï vaø phía Vieät Nam, neâu leân nhöõng nguyeân nhaân taùc ñoäng vaø ñeà xuaát caùc ñònh höôùng, caùc giaûi phaùp cuï theå trong ñieàu kieän neàn kinh teá Vieät Nam nhaèm naâng cao hieäu quaû quaûn lyù vaø ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân ODA vôùi muïc ñích toái ña hoùa hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA trong thôøi gian saép tôùi. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø nguoàn voán ODA. Ñeà taøi naøy coù lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc khoa hoïc khaùc nhau nhö kinh teá, taøi chính, luaät phaùp… vaø caû nhöõng vaán ñeà ôû phaïm vi quoác teá. Tuy nhieân, luaän vaên chæ taäp trung nghieân cöùu tình hình thu huùt, söû duïng vaø giaûi ngaân ODA cuûa Vieät Nam, ñaëc bieät chuù troïng ñeán nhöõng giaûi phaùp ôû taàm vó moâ vaø vi moâ gaén lieàn vôùi hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu Phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc söû duïng xuyeân suoát trong luaän vaên laø phöông phaùp duy vaät bieän chöùng, phöông phaùp so saùnh, phaân tích caùc thoâng tin vaø soá lieäu thoáng keâ, phöông phaùp thoáng keâ toaùn, suy luaän, ñònh tính,… Luaän vaên coøn söû duïng caùc taøi lieäu, caùc keát quaû nghieân cöùu trong vaø ngoaøi nöôùc veà caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán ñeà taøi nghieân cöùu. 5. Ñieåm môùi cuûa luaän vaên - Ñaùnh giaù khaùi quaùt tình hình ODA toaøn caàu thôøi gian vöøa qua vaø döï kieán xu höôùng ODA trong nhöõng naêm saép tôùi. - Ñaùnh giaù cuï theå nhöõng maët ñaït ñöôïc vaø nhöõng haïn cheá coøn toàn taïi trong thu huùt vaø söû duïng ODA ôû Vieät Nam. - Treân cô sôû nhaän ñònh cuûa caùc nhaø taøi trôï vaø nhaän ñònh töø phía Vieät Nam, ñöa ra caùc nguyeân nhaân taùc ñoäng cuï theå theo ba nhoùm chính laø: nguyeân nhaân cuûa söï yeáu keùm trong quaûn lyù nhaø nöôùc veà ODA, nguyeân nhaân cuûa tình traïng giaûi ngaân chaäm, nguyeân nhaân laøm cho hieäu quaû söû duïng voán ODA 6 chöa cao. Töø ñoù, ñöa ra caùc nhoùm giaûi phaùp töông öùng giaûi quyeát, khaéc phuïc töøng nguyeân nhaân. Moät soá ñieåm môùi trong giaûi phaùp: + Thoáng nhaát söï phaân caáp giöõa Quy cheá ODA vaø Quy cheá ÑT&XD ñoái vôùi caùc döï aùn nhoùm A. + Taêng löông cho caùc BQLDA baèng caùch thay ñoåi chính saùch tieàn löông; thöïc hieän cô cheá khoaùn löông, khoaùn phí; vaän ñoäng caùc nhaø taøi trôï hoã trôï theâm tieàn löông hoaëc ñoàng yù traû löông cho BQLDA. + Ñaùnh giaù caùc döï aùn sau khi hoaøn thaønh gaén vôùi vieäc tìm ra caùc giaûi phaùp xöû lyù caùc khoù khaên, vöôùng maéc trong quaù trình thöïc hieän. 6. Keát caáu cuûa luaän vaên Luaän vaên vôùi ñeà taøi “Caùc giaûi phaùp ñeå naâng cao hieäu quaû quaûn lyù vaø ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân nguoàn voán ODA ôû Vieät Nam” goàm 78 trang vôùi 3 chöông: Chöông 1: Moät soá nhaän thöùc mang tính lyù luaän veà nguoàn voán ODA vaø giaûi ngaân voán ODA – goàm 20 trang vôùi 2 baûng vaø 1 hình. Chöông 2: Tình hình giaûi ngaân vaø thöïc teá söû duïng nguoàn voán ODA ôû Vieät Nam – goàm 37 trang vôùi 7 baûng vaø 7 hình. Chöông 3: Caùc giaûi phaùp ñeå naâng cao hieäu quaû quaûn lyù vaø ñaåy nhanh tieán ñoä giaûi ngaân nguoàn voán ODA ôû vieät nam – goàm 21 trang vôùi 1 baûng. 7 CHÖÔNG 1: MOÄT SOÁ NHAÄN THÖÙC MANG TÍNH LYÙ LUAÄN VEÀ NGUOÀN VOÁN ODA VAØ GIAÛI NGAÂN VOÁN ODA Ñaàu tö laø moät yeáu toá then choát cho söï taêng tröôûng kinh teá. Taát caû caùc nghieân cöùu thöïc nghieäm veà möùc taêng tröôûng giöõa caùc nöôùc ñeàu cho thaáy raèng: taêng tröôûng cao luoân ñi keøm vôùi tyû leä ñaàu tö cao. Ñoái vôùi moät neàn kinh teá môû, ñeå ñaït tyû leä ñaàu tö cao, beân caïnh vieäc duy trì tyû leä tieát kieäm trong nöôùc cao, caùc nguoàn voán nöôùc ngoaøi ñoùng vai troø heát söùc quan troïng, chuùng cho pheùp ñaàu tö vaøo moät nöôùc vöôït tieát kieäm cuûa chính noù. Theo kinh nghieäm cuûa Ñaøi loan, Haøn Quoác, Malaysia, Thaùi Lan vaø nhieàu neàn kinh teá khaùc ôû Ñoâng AÙ, ñeå neàn kinh teá coù theå caát caùnh, tyû leä ñaàu tö so vôùi GDP phaûi vöôït möùc 20% vaø taêng lieân tuïc nhieàu naêm tieáp theo. Trong boái caûnh môùi cuûa neàn kinh teá theá giôùi vôùi söï phaùt trieån heát söùc nhanh choùng cuûa tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät, vaán ñeà ñaàu tö cho taêng tröôûng kinh teá caøng coù yù nghóa quan troïng. Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, do quy moâ cuûa neàn kinh teá nhoû, thu nhaäp quoác daân bình quaân ñaàu ngöôøi thaáp neân duø coù gia taêng möùc tieát kieäm trong nöôùc thì vaãn chæ coù theå ñaùp öùng ñöôïc moät phaàn nhoû nhu caàu cuûa ñaàu tö nhaèm duy trì möùc taêng tröôûng cao vaø oån ñònh cuûa neàn kinh teá. Bôûi vaäy, neáu chæ döïa vaøo tieát kieäm trong nöôùc ñeå taêng tröôûng kinh teá seõ khoâng traùnh khoûi söï tuït haäu. Muoán ñaûm baûo söï taêng tröôûng kinh teá nhanh vaø oån ñònh, vieäc huy ñoäng caùc nguoàn löïc töø beân ngoaøi laø moät taát yeáu. Caùc doøng voán töø beân ngoaøi bao goàm ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi – FDI vaø vieän trôï phaùt trieån chính thöùc – ODA, trong ñoù nguoàn voán ODA laø hình thöùc hoã trôï cuûa chính phuû caùc nöôùc, caùc toå chöùc quoác teá cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø noù thöïc söï caàn thieát ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình phaùt trieån kinh teá. 1.1. Toång quan veà nguoàn voán ODA 1.1.1. Caùc khaùi nieäm veà nguoàn voán ODA Hoã trôï phaùt trieån chính thöùc (ODA) coù lòch söû töø hôn nöûa theá kyû nay, phaûn aùnh moái quan heä giöõa moät beân laø caùc nöôùc phaùt trieån vôùi moät beân laø caùc nöôùc ñang phaùt trieån thoâng qua vieäc cung caáp caùc khoaûn vieän trôï khoâng hoaøn laïi vaø caùc khoaûn cho vay öu ñaõi. - Theo Uûy ban Hoã trôï Phaùt trieån (Development Assistance Committee – DAC): Vieän trôï phaùt trieån chính thöùc ODA (Official Development Assistance) laø 8 nguoàn voán hoã trôï chính thöùc töø beân ngoaøi bao goàm caùc khoaûn vieän trôï vaø cho vay vôùi caùc ñieàu kieän öu ñaõi. ODA ñöôïc hieåu laø nguoàn voán daønh cho caùc nöôùc ñang vaø keùm phaùt trieån (vaø caùc toå chöùc nhieàu beân), ñöôïc caùc cô quan chính thöùc cuûa caùc chính phuû trung öông vaø ñòa phöông hoaëc caùc cô quan thöøa haønh cuûa chính phuû, caùc toå chöùc phi chính phuû taøi trôï. - Theo Toå chöùc Hôïp taùc Kinh teá vaø Phaùt trieån (Organization for Economic Cooperation and Development – OECD): ODA laø moät giao dòch chính thöùc ñöôïc thieát laäp vôùi muïc ñích chính laø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Ñieàu kieän taøi chính cuûa giao dòch naøy coù tính chaát öu ñaõi vaø yeáu toá vieän trôï khoâng hoaøn laïi chieám ít nhaát 25%. Voán ODA phaùt sinh töø nhu caàu caàn thieát cuûa moät quoác gia, moät ñòa phöông, moät ngaønh, ñöôïc toå chöùc quoác teá hay moät nöôùc baïn naøo ñoù xem xeùt vaø cam keát taøi trôï thoâng qua moät hieäp ñònh quoác teá, ñöôïc ñaïi dieän coù thaåm quyeàn cuûa hai beân nhaän vaø hoã trôï voán kyù keát. Hieäp ñònh quoác teá naøy ñöôïc chi phoái bôûi coâng phaùp quoác teá. - Theo khaùi nieäm trong Quy cheá Quaûn lyù vaø söû duïng nguoàn voán hoã trôï phaùt trieån chính thöùc (Ban haønh keøm theo Nghò ñònh 17/2001/NÑ-CP ngaøy 04/05/2001 cuûa Chính phuû Vieät Nam): Hoã trôï phaùt trieån chính thöùc (goïi taét laø ODA) laø hoaït ñoäng hôïp taùc phaùt trieån giöõa Nhaø nöôùc hoaëc Chính phuû nöôùc Coäng hoøa Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam vôùi nhaø taøi trôï, bao goàm: chính phuû nöôùc ngoaøi, caùc toå chöùc lieân chính phuû hoaëc lieân quoác gia vôùi phöông thöùc cung caáp ODA bao goàm: + Hoã trôï caùn caân thanh toaùn + Hoã trôï chöông trình + Hoã trôï döï aùn ODA coù theå ôû daïng vieän trôï khoâng hoaøn laïi hoaëc cho vay vôùi ñieàu kieän öu ñaõi (laõi suaát thaáp, thôøi haïn cho vay daøi). ODA vay öu ñaõi coù yeáu toá khoâng hoaøn laïi ít nhaát ñaït 25%. Caùc khaùi nieäm, ñònh nghóa treân ñeàu thoáng nhaát chung ôû ñieåm: Vieän trôï phaùt trieån chính thöùc laø moät hoã trôï vaät chaát cuûa moät nöôùc cho moät nöôùc khaùc thoûa maõn 3 nguyeân taéc: + Ñöôïc caáp bôûi moät cô quan thuoäc chính phuû cuûa nöôùc cho vieän trôï hay moät toå chöùc quoác teá (Official). + Nhaèm muïc tieâu chuû yeáu laø taêng cöôøng phaùt trieån kinh teá, naâng cao phuùc lôïi xaõ hoäi taïi nöôùc tieáp nhaän vieän trôï (Development). 9 + Phaûi coù tính öu ñaõi ñuû ñeå söï vieän trôï naøy khoâng trôû thaønh gaùnh naëng cho nöôùc tieáp nhaän vieän trôï vaø yeáu toá cho khoâng phaûi chieám ít nhaát laø 25% (Assistance). Phöông phaùp tính yeáu toá khoâng hoaøn laïi cuûa khoaûn vay ) Xem phuï luïc1 1.1.2. Hình thöùc cung caáp voán ODA Thoâng thöôøng caùc nhaø taøi trôï kyù hieäp ñònh taøi trôï vôùi Nhaø nöôùc vaø Chính phuû Vieät Nam, cung caáp ODA theo ba hình thöùc sau: - ODA khoâng hoaøn laïi: Nhaø taøi trôï cung caáp ODA cho Vieät Nam vaø khoâng yeâu caàu phía Vieät Nam hoaøn laïi khoaûn vieän trôï naøy. ODA khoâng hoaøn laïi ñöôïc cung caáp theo caùc hình thöùc sau: + Vieän trôï baèng haøng hoùa hoaëc baèng tieàn + Vieän trôï theo döï aùn + Hoã trôï kyõ thuaät: ñeå chuaån bò döï aùn voán vay, taêng cöôøng naêng löïc, nghieân cöùu chieán löôïc phaùt trieån caùc lónh vöïc kinh teá – xaõ hoäi, caûi caùch theå cheá. + Vieän trôï döôùi hình thöùc caùc Quyõ tö vaán, Quyõ hôïp taùc. + Chuyeån ñoåi nôï thaønh vieän trôï. - ODA vay öu ñaõi: Nhaø taøi trôï cung caáp ODA cho Vieät Nam vôùi ñieàu kieän öu ñaõi veà laõi suaát vaø thôøi haïn vay (coøn goïi laø tín duïng öu ñaõi). Caùc nhaø taøi trôï cung caáp ODA vay öu ñaõi thoâng qua caùc khoaûn vay: + Ruùt voán nhanh baèng tieàn (caùc khoaûn vay ñieàu chænh cô caáu, caùc khoaûn vay chöông trình, vay ñeå taøi trôï nhaäp khaåu). + Vay theo döï aùn, chöông trình ngaønh: keøm theo caùc cam keát veà chính saùch. - ODA cho vay hoãn hôïp: laø caùc khoaûn ODA keát hôïp moät phaàn ODA khoâng hoaøn laïi vaø moät phaàn tín duïng öu ñaõi theo caùc ñieàu kieän cuûa DAC; thaäm chí coù loaïi ODA keát hôïp tôùi 3 loaïi hình goàm moät phaàn ODA khoâng hoaøn laïi, moät phaàn voán öu ñaõi vaø moät phaàn tín duïng thöông maïi. Nhìn chung, vieäc cung caáp ODA ñang coù xu höôùng giaûm vieän trôï khoâng hoaøn laïi, taêng hình thöùc tín duïng öu ñaõi vaø cho vay hoãn hôïp. 1.1.3. Phaân loaïi nguoàn voán ODA Nguoàn voán ODA ñöôïc phaân chia laøm nhieàu loaïi theo nhieàu caùch khaùc nhau. Coù theå phaân loaïi voán ODA caên cöù vaøo caùc tieâu thöùc phaân loaïi nhö sau: - Theo nhaø taøi trôï: coù hai loaïi vieän trôï ODA bao goàm: 10 + ODA ña phöông: laø vieän trôï phaùt trieån chính thöùc cuûa moät toå chöùc quoác teá (IMF, WB, ADB …) hay toå chöùc khu vöïc (OPEC, EU …) hoaëc cuûa Chính phuû moät nöôùc daønh cho moät nöôùc khaùc nhöng ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc toå chöùc ña phöông nhö UNDP (Chöông trình Phaùt trieån Lieân hieäp quoác), UNICEF (Quyõ Nhi ñoàng Lieân hieäp quoác)… + ODA song phöông: laø caùc khoaûn vieän trôï tröïc tieáp töø nöôùc naøy ñeán nöôùc kia thoâng qua hieäp ñònh ñöôïc kyù keát giöõa hai chính phuû. Trong toång nguoàn voán ODA treân theá giôùi, vieän trôï song phöông coù khi chieám tôùi 80%. Ngoaøi ra, caùc toå chöùc phi chính phuû (NGO) cuõng ngaøy caøng tham gia nhieàu hôn vaøo vieäc cung caáp ODA treân theá giôùi do chính phuû nöôùc cung caáp ñaõ “san bôùt” vieän trôï cho caùc toå chöùc töï nguyeän. Hoaït ñoäng cuûa NGO chuû yeáu mang tính nhaân ñaïo höôùng tôùi nhu caàu thöïc teá cuûa nhaân daân ñòa phöông nöôùc nhaän. - Theo muïc tieâu söû duïng: ODA ñöôïc phaân chia laøm 4 loaïi: + Hoã trôï caùn caân thanh toaùn: goàm caùc khoaûn ODA hoã trôï ngaân saùch cuûa chính phuû nöôùc nhaän, ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc daïng: ƒ Chuyeån giao tieàn teä tröïc tieáp cho nöôùc nhaän ODA (ít gaëp) ƒ Hoã trôï nhaäp khaåu (vieän trôï haøng hoùa): Chính phuû nöôùc tieáp nhaän ñöôïc vieän trôï moät löôïng haøng hoùa coù giaù trò töông ñöông vôùi khoaûn cam keát, sau ñoù baùn cho thò tröôøng noäi ñòa ñeå thu noäi teä. + Tín duïng thöông maïi: töông töï nhö vieän trôï haøng hoùa nhöng coù keøm theo caùc ñieàu kieän raøng buoäc. + Vieän trôï chöông trình (vieän trôï phi döï aùn): Nöôùc vieän trôï vaø nöôùc nhaän vieän trôï kyù hieäp ñònh cho muïc ñích toång quaùt maø khoâng caàn xaùc ñònh chính xaùc khoaûn vieän trôï seõ ñöôïc söû duïng nhö theá naøo, chaúng haïn nhö taøi trôï cho nhaäp khaåu moät soá loaïi haøng hoùa hoaëc taøi trôï cho söï phaùt trieån chung cuûa giaùo duïc (loaïi naøy thöôøng laø vieän trôï khoâng hoaøn laïi). + Vieän trôï döï aùn: chieám tyû troïng lôùn nhaát trong toång voán thöïc hieän ODA. Ñieàu kieän ñeå ñöôïc nhaän vieän trôï döï aùn laø phaûi coù döï aùn cuï theå, chi tieát veà caùc haïng muïc seõ söû duïng nguoàn voán ODA. Coù hai loaïi: ƒ Vieän trôï cô baûn: thöôøng caáp cho nhöõng döï aùn xaây döïng ñöôøng saù, caàu coáng, ñeâ ñaäp hoaëc keát caáu haï taàng… ƒ Vieän trôï kyõ thuaät: caáp cho nhieàu tröôøng hôïp: 9 Vieän trôï tri thöùc (chieám tyû troïng lôùn nhaát): goàm vieän trôï cho hoaït ñoäng chuyeån giao coâng ngheä, ñaøo taïo kyõ thuaät hoaëc phaân tích quaûn lyù, kinh teá, thöông maïi, thoáng keâ, caùc vaán ñeà xaõ hoäi… 11 9 Laäp keá hoaïch coá vaán cho caùc chöông trình. 9 Nghieân cöùu tröôùc khi ñaàu tö. 9 Hoã trôï tham quan, khaûo saùt ôû nöôùc ngoaøi, caáp hoïc boång ñaøo taïo… - Theo cô cheá taøi chính cuûa döï aùn: ta coù 3 loaïi döï aùn ODA: + Döï aùn caáp phaùt: laø caùc döï aùn söû duïng ODA theo cô cheá ngaân saùch nhaø nöôùc caáp phaùt. + Döï aùn cho vay laïi: laø caùc döï aùn söû duïng voán ODA theo cô cheá vay laïi töø ngaân saùch nhaø nöôùc. + Döï aùn vöøa caáp phaùt, vöøa cho vay laïi: laø caùc döï aùn söû duïng voán ODA ñöôïc ngaân saùch nhaø nöôùc caáp phaùt moät phaàn, phaàn coøn laïi vay laïi töø ngaân saùch. - Theo caáp thöïc hieän: döï aùn ODA ñöôïc phaân laøm 3 loaïi bao goàm: + Döï aùn do trung öông thöïc hieän: caùc döï aùn ñöôïc ghi keá hoaïch cho caùc boä vaø nhieäm vuï quaûn lyù cuûa caùc boä. + Döï aùn do ñòa phöông thöïc hieän: caùc döï aùn thuoäc nhieäm vuï chi cuûa caùc ñòa phöông vaø ñöôïc ghi keá hoaïch cho caùc ñòa phöông. + Döï aùn do 2 caáp thöïc hieän: coù caû BQLDA trung öông vaø BQLDA tænh, huyeän. - Theo tính chaát chi tieâu ngaân saùch: ODA ñöôïc chia thaønh 3 loaïi döï aùn nhö sau: + Döï aùn ñaàu tö xaây döïng cô baûn: caùc döï aùn coù noäi dung chi xaây döïng cô baûn nhö caùc döï aùn quoác loä, ñieän, thuûy lôïi… + Döï aùn haønh chính söï nghieäp: caùc döï aùn ñaàu tö vaøo lónh vöïc kinh teá, xaõ hoäi nhöng khoâng coù noäi dung chi xaây döïng cô baûn. + Döï aùn vöøa ñaàu tö xaây döïng cô baûn, vöøa haønh chính söï nghieäp: caùc döï aùn daân soá, keá hoaïch hoùa gia ñình, giaùo duïc trung hoïc cô sôû, giaùo duïc tieåu hoïc… 1.2. Caùc vaán ñeà chung veà giaûi ngaân voán ODA 1.2.1. Nguyeân taéc giaûi ngaân Khaùc vôùi caùc khoaûn vay thöông maïi, ODA laø nguoàn voán vay coù tính öu ñaõi cuûa moät nöôùc hay moät toå chöùc quoác teá daønh cho moät nöôùc ñang phaùt trieån naøo ñoù, neân vieäc giaûi ngaân voán ODA coù nhöõng nguyeân taéc rieâng caàn ñöôïc ñaûm baûo, ñoù laø: 12 - Voán ODA chæ ñöôïc duøng thanh toaùn cho caùc muïc ñích ghi trong döï aùn vaø caàn xeùt ñeán tình hình kinh teá, hieäu quaû vaø tieát kieäm. Ñieàu naøy coù nghóa laø voán ODA khoâng ñeå duøng ñeå thanh toaùn cho caùc haïng muïc khoâng ñöôïc quy ñònh trong vaên kieän döï aùn. Theâm vaøo ñoù, kinh teá, hieäu quaû vaø tieát kieäm laø caùc yeáu toá raát quan troïng ñoái vôùi caùc nhaø taøi trôï cuõng nhö phía cô quan thöïc hieän döï aùn neân caùc quy ñònh veà ñaáu thaàu vaø xeùt thaàu phaûi ñöôïc ñaûm baûo. - Voán ODA chæ duøng ñeå thanh toaùn cho caùc haøng hoùa vaø dòch vuï hôïp leä. Ñoái vôùi moät soá nhaø taøi trôï ña phöông, caùc haøng hoùa vaø dòch vuï hôïp leä laø caùc haøng hoùa coù nguoàn goác töø caùc nöôùc thaønh vieân (ñoái vôùi caùc hôïp ñoàng cung caáp haøng hoùa thì haøng hoùa ñoù phaûi ñöôïc saûn xuaát töø moät nöôùc thaønh vieân, coâng ty xaây döïng hoaëc tö vaán laø ngöôøi coù quoác tòch cuûa moät nöôùc thaønh vieân). Ñoái vôùi moät soá nhaø taøi trôï song phöông, nguoàn cung caáp haøng hoùa vaø dòch vuï laø töø caùc nöôùc cung caáp ODA ñoù. Ngoaøi caùc caùc nguyeân taéc treân, phía Vieät Nam cuõng coù nhöõng nguyeân taéc rieâng, trong ñoù nguyeân taéc quan troïng nhaát veà quaûn lyù voán ODA laø theo Luaät Ngaân saùch nhaø nöôùc, taát caû voán ODA ñeàu ñöôïc coi laø voán thuoäc Ngaân saùch nhaø nöôùc vaø ñöôïc quaûn lyù theo caùc quy ñònh veà quaûn lyù chi tieâu ngaân saùch nhaø nöôùc hieän haønh. 1.2.2. Caùc thuû tuïc caàn thieát ñeå giaûi ngaân voán ODA Sau khi hieäp ñònh vay/vieän trôï ñöôïc kyù keát, phía Vieät Nam caàn thöïc hieän moät soá coâng vieäc ñeå tieán haønh vieäc giaûi ngaân: - Nhaän thö giaûi ngaân cuûa nhaø taøi trôï: Ñoái vôùi caùc döï aùn cuûa ADB vaø WB, nhaø taøi trôï seõ göûi phía Vieät Nam moät thö giaûi ngaân vôùi muïc ñích chæ daãn thuû tuïc ruùt tieàn töø khoaûn vay cuûa nhaø taøi trôï khi khoaûn vay naøy ñöôïc tuyeân boá coù hieäu löïc. Thö giaûi ngaân thöôøng keøm theo Soå tay giaûi ngaân. Thö giaûi ngaân löu yù theâm phía Vieät Nam moät soá vaán ñeà cuï theå hôn trong quaù trình ruùt voán nhö: + Thôøi ñieåm göûi caùc ñaêng kyù chöõ kyù cuûa ñaïi dieän ñöôïc uûy quyeàn kyù ñôn ruùt voán + Möùc xin ruùt voán toái thieåu cho töøng laàn ruùt voán, haïn möùc ruùt voán laàn ñaàu + Ngöôõng cuûa caùc hôïp ñoàng ñeå coù theå aùp duïng hình thöùc sao keâ chi tieâu + Ñòa chæ ñeå göûi hoà sô ruùt voán… + Vaø moät soá vaán ñeà khaùc coøn chöa ñeà caäp ñeán hoaëc ñeà caäp chöa roõ trong hieäp ñònh taøi trôï. Thö giaûi ngaân laø moät vaên baûn höôùng daãn quan troïng, ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caùc döï aùn voán vay. Ñoái vôùi caùc döï aùn hoã trôï kyõ thuaät, do quy moâ nhoû neân caùc nhaø taøi trôï thöôøng khoâng thöïc hieän vieäc göûi thö giaûi ngaân cho phía Vieät Nam. 13 - Ñaêng kyù chöõ kyù cuûa ñaïi dieän ñöôïc uûy quyeàn kyù ñôn ruùt voán: Caùc döï aùn ñeàu phaûi ñaêng kyù chöõ kyù cuûa ñaïi dieän ñöôïc uûy quyeàn kyù ñôn ruùt voán ODA vaø ñeà nghò thanh toaùn baèng nguoàn voán ODA. Chöõ kyù naøy ñöôïc göûi tôùi Boä Taøi chính, Kho baïc nhaø nöôùc nôi giao dòch, ngaân haøng phuïc vuï (neáu coù) vaø nhaø taøi trôï. - Löïa choïn ngaân haøng phuïc vuï: Ñoái vôùi döï aùn cuûa ADB, WB, Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam chuû trì, phoái hôïp vôùi Boä Taøi chính tham khaûo yù kieán cuûa cô quan chuû quaûn döï aùn ñeå löïa choïn moät NHTM laøm ngaân haøng phuïc vuï cho döï aùn. BQLDA caàn chuû ñoäng coù coâng vaên ñeà xuaát, löïa choïn ngaân haøng phuïc vuï göûi cho Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam sau khi ñaøm phaùn voán vay vôùi nhaø taøi trôï. Ñoái vôùi caùc döï aùn khaùc, ngaân haøng phuïc vuï do BQLDA phoái hôïp vôùi Boä Taøi chính löïa choïn. 1.2.3. Caùc ñieàu kieän ruùt voán Voán vay chæ ñöôïc thanh toaùn cho caùc haïng muïc ñaõ ñöôïc ghi trong quy ñònh, khoâng theå ruùt voán ODA ñeå thanh toaùn cho caùc haïng muïc khoâng ñöôïc ghi trong vaên kieän döï aùn. Caùc ñieàu kieän ruùt voán ODA: - Hieäp ñònh vay coù hieäu löïc: ñoái vôùi caùc hieäp ñònh vay WB hoaëc ADB, sau khi ñaøm phaùn vaø kyù hieäp ñònh, beân vay phaûi thöïc hieän moät soá coâng vieäc nhaát ñònh ñaõ ñöôïc quy ñònh trong hieäp ñònh ñeå hieäp ñònh ñoù coù hieäu löïc. - Maãu chöõ kyù ruùt voán phaûi ñöôïc thoâng baùo cho phía nhaø taøi trôï. Ñoái vôùi caùc döï aùn do WB vaø ADB taøi trôï, maãu chöõ kyù caàn giôùi thieäu laø maãu chöõ kyù cuûa BQLDA vaø ngaân haøng phuïc vuï döï aùn. Caùc maãu chöõ kyù naøy ñöôïc göûi cho Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam ñeå göûi cho nhaø taøi trôï. - Caùc ñieàu kieän ruùt voán coù quy ñònh trong hieäp ñònh ñöôïc thöïc hieän. - Ñaày ñuû hoà sô thanh toaùn: + Ñôn ruùt voán vaø caùc baûn sao keâ ñi keøm theo + Hôïp ñoàng hoaëc ñôn haøng + Hoùa ñôn hoaëc yeâu caàu thanh toaùn theo tieán ñoä cuûa nhaø thaàu + Phieáu giaù ñaõ ñöôïc cô quan kieåm soaùt chi xaùc nhaän + Caùc taøi lieäu giaûi trình boå sung khaùc neáu Boä Taøi chính yeâu caàu Caùc chi phí khoâng ñöôïc thanh toaùn baèng voán ODA: thoâng thöôøng caùc nguoàn voán ODA khoâng taøi trôï caùc chi phí sau: + Thueá nhaäp khaåu vaø leä phí haûi quan. Tuy nhieân, trong tröôøng hôïp mua saém theo giaù xuaát xöôûng cuûa caùc haøng hoùa saûn xuaát trong nöôùc, giaù xuaát xöôûng ñoù ñaõ coù theå bao goàm caû thueá nhaäp khaåu. + Caùc loaïi thueá trong nöôùc 14 + Caùc chi phí veà ñaát nhö giaûi phoùng maët baèng… + Moät soá chi phí khaùc nhö chi phí vaän chuyeån haøng hoùa trong nöôùc, chi phí baûo hieåm trong nöôùc… 1.2.4. Caùc hình thöùc ruùt voán ODA Caùc nhaø taøi trôï ODA luoân coù nhöõng quy ñònh vaø hình thöùc ruùt voán cuï theå töø nguoàn taøi trôï cuûa mình, caùc quy trình thuû tuïc chi tieát coù theå khaùc nhau giöõa caùc nhaø taøi trôï nhöng nhìn chung coù 4 hình thöùc sau: - Ruùt voán thanh toaùn tröïc tieáp: Laø hình thöùc thanh toaùn maø theo ñeà nghò cuûa beân vay, nhaø taøi trôï seõ thanh toaùn tröïc tieáp tieàn cho nhaø thaàu, nhaø cung caáp haøng hoùa, dòch vuï. Phaïm vi aùp duïng: + Thanh toaùn cho caùc hôïp ñoàng xaây laép lôùn. + Thanh toaùn cho chi phí tö vaán (thöôøng laø caùc hôïp ñoàng lôùn, ñaëc bieät laø caùc hôïp ñoàng kyù vôùi tö vaán quoác teá). + Thanh toaùn haøng nhaäp khaåu vôùi giaù trò nhoû, chöa ñeán möùc caàn thieát phaûi môû L/C . + Ñoái vôùi caùc döï aùn JBIC, hình thöùc naøy chæ aùp duïng ñoái vôùi caùc ñôn ruùt voán baèng VNÑ. - Thanh toaùn theo hình thöùc thö cam keát: Laø hình thöùc thanh toaùn maø theo ñeà nghò cuûa beân vay, nhaø taøi trôï phaùt haønh thö cam keát khoâng huûy ngang ñaûm baûo traû tieàn cho NHTM ñoái vôùi khoaûn thanh toaùn ñaõ ñöôïc thöïc hieän cho moät nhaø cung caáp theo moät thö tín duïng L/C. Phaïm vi aùp duïng: + Thanh toaùn tieàn ñeå nhaäp haøng hoùa, thieát bò baèng thö tín duïng. + Ñoái vôùi caùc döï aùn JBIC, hình thöùc naøy chæ aùp duïng ñoái ._.vôùi caùc ñôn ruùt voán baèng JBY. - Thuû tuïc hoaøn voán / thanh toaùn hoài toá Hoaøn voán: laø phöông thöùc maø nhaø taøi trôï thanh toaùn töø taøi khoaûn voán vay vaøo taøi khoaûn cuûa beân vay (hoaëc coù theå vaøo taøi khoaûn cuûa döï aùn) ñoái vôùi caùc khoaûn chi phí hôïp leä maø beân vay hoaëc cô quan thöïc hieän döï aùn ñaõ thöïc hieän chi traû baèng nguoàn cuûa mình sau khi hieäp ñònh vay/vieän trôï coù hieäu löïc. Hoài toá: laø phöông thöùc maø nhaø taøi trôï thanh toaùn caùc khoaûn chi cuûa döï aùn ñaõ phaùt sinh vaø ñaõ ñöôïc beân vay chi traû baèng nguoàn voán cuûa mình tröôùc khi hieäp ñònh vay coù hieäu löïc. Phöông thöùc naøy thöôøng aùp duïng trong caùc tröôøng hôïp 15 thanh toaùn caùc hoaït ñoäng mua saém nhoû, chi phí hoaït ñoäng cuûa BQLDA hoaëc thanh toaùn moät soá haïng muïc xaây döïng cô baûn. Phaïm vi aùp duïng: thoâng thöôøng coù theå chi cho caùc khoaûn chi chuaån bò döï aùn, thieát keá kyõ thuaät chi tieát, mua saém trang thieát bò… hoaëc baát kyø khoaûn chi naøo maø thöïc söï laøm cho quaù trình thöïc hieän döï aùn thuaän lôïi hôn, ñaûm baûo chaát löôïng cao hôn. - Thuû tuïc taøi khoaûn taïm öùng / taøi khoaûn ñaëc bieät: laø hình thöùc maø nhaø taøi trôï öùng tröôùc cho beân vay moät khoaûn tieàn vaøo taøi khoaûn taïm öùng (taøi khoaûn ñaëc bieät) môû taïi moät NHTM ñeå beân vay chuû ñoäng thanh toaùn cho caùc chi tieâu hôïp leä, baèng caû ñoàng tieàn noäi teä vaø ngoaïi teä. Phaïm vi aùp duïng: + Thanh toaùn cho caùc coâng trình xaây laép, ñaëc bieät laø caùc coâng trình quy moâ nhoû vaø phaân taùn treân dieän roäng. + Mua saém trang thieát bò vôùi giaù trò nhoû, chuû yeáu laø mua saém trong nöôùc. + Chi traû cho caùc dòch vuï tö vaán, chuû yeáu laø tö vaán trong nöôùc hoaëc tö vaán quoác teá. + Chi traû cho caùc chi phí hoaït ñoäng cuûa BQLDA. + Vaø moät soá khoaûn chi khaùc. Quy trình thuû tuïc ruùt voán ODA theo caùc hình thöùc cuï theå ) Xem phuï luïc 2 1.3. YÙ nghóa cuûa nguoàn voán ODA: Theo nhöõng baùo caùo nghieân cöùu veà vieän trôï (cuï theå hôn laø ODA ), khoâng ai coù theå phuû nhaän yù nghóa quan troïng cuûa nguoàn voán naøy trong vieäc ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu veà kinh teá vaø xaõ hoäi: 1.3.1. Giaûi quyeát caùc vaán ñeà toaøn caàu Loaøi ngöôøi ñang phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng vaán ñeà to lôùn, aûnh höôûng saâu saéc tôùi söï toàn taïi vaø phaùt trieån töông lai cuûa con ngöôøi, ñoù laø vaán ñeà veà oâ nhieãm moâi tröôøng, buøng noå daân soá, cheânh leäch giaøu ngheøo, beänh dòch theá kyû AIDS, naïn khuûng boá, chieán tranh cuïc boä… ODA ñaõ ñoùng goùp phaàn to lôùn giaûi quyeát caùc vaán ñeà naøy thoâng qua caùc döï aùn vaø chöông trình caáp voán cuï theå cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån, tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp taùc ñoäng tôùi nguy cô tieàm aån cuûa caùc vaán ñeà toaøn caàu. Voán ODA taïo ñieàu kieän taêng cöôøng trao ñoåi hieåu bieát vaø hôïp taùc veà moïi maët kinh teá – chính trò – xaõ hoäi giöõa caùc daân toäc vôùi nhau. Söï xích laïi gaàn nhau giöõa caùc daân toäc seõ loaïi boû nhöõng nguy cô xung ñoät veà lôïi ích treân theá giôùi. 16 Vieäc cung caáp ODA töø caùc toå chöùc ña phöông cuõng nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu phaùt trieån thieân nieân kyû, höôùng tôùi giaûi quyeát baát bình ñaúng ôû töøng quoác gia vaø treân toaøn caàu. 1.3.2. Ñoái vôùi beân cung caáp voán Nguoàn voán ODA coù taùc ñoäng raát lôùn ñoái vôùi caùc nöôùc keùm vaø ñang phaùt trieån. Ngoaøi ra, ñoái vôùi caùc toå chöùc, caùc nöôùc cung caáp ODA, nguoàn voán naøy cuõng mang laïi nhöõng taùc ñoäng nhaát ñònh: - Maët tích cöïc: Vieäc cung caáp ODA giuùp caùc toå chöùc theá giôùi, caùc nöôùc phaùt trieån ñaït ñöôïc moät soá muïc tieâu cuûa mình, cuï theå laø: + Ñaït ñöôïc caùc muïc ñích veà chính trò: beân cung caáp voán muoán taêng cöôøng lôïi ích chieán löôïc vaø chính trò ngaén haïn, naâng cao vò theá cuûa mình, vöôn roäng taàm aûnh höôûng ra caùc khu vöïc, aùp ñaët quan heä ñoái noäi, ñoái ngoaïi leân caùc nöôùc tieáp nhaän theo mong muoán cuûa beân cung caáp. Ngoaøi ra, xeùt veà laâu daøi, an ninh kinh teá chính trò cuûa caùc nöôùc phaùt trieån seõ coù lôïi hôn khi caùc nöôùc ngheøo taêng tröôûng. + Ñaït ñöôïc nhöõng nguoàn lôïi kinh teá: vieän trôï song phöông taïo ñieàu kieän cho caùc coâng ty cuûa beân cung caáp nhaän ñöôïc söï öu ñaõi khi ñaàu tö tröïc tieáp taïi nöôùc nhaän vieän trôï nhö giaønh ñöôïc quyeàn öu tieân trong caùc cuoäc ñaáu thaàu, baùn saûn phaåm… laøm taêng theâm tính caïnh tranh so vôùi caùc saûn phaåm cuøng loaïi coù xuaát xöù töø caùc nöôùc khaùc. Cuøng vôùi söï gia taêng cuûa voán ODA, caùc döï aùn ñaàu tö vaøo nöôùc tieáp nhaän (cuûa nhöõng coâng ty beân nhaø taøi trôï) cuõng taêng theo vôùi nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi hôn. - Maët haïn cheá: Beân caïnh nhöõng taùc ñoäng tích cöïc, vieäc cung caáp ODA cuõng naûy sinh nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc nhö: + Do ñieàu kieän cung caáp ODA khaùc nhau ñoái vôùi nhöõng quoác gia khaùc nhau vaø beân cung caáp voán thöôøng ñaët ra nhöõng yeâu caàu khaét khe ñoái vôùi nöôùc tieáp nhaän, daãn ñeán tình traïng phaân bieät ñoái xöû giöõa caùc nöôùc tieáp nhaän vaø söï cheânh leäch veà möùc cung caáp voán hoã trôï giöõa caùc nöôùc vaø caùc khu vöïc treân theá giôùi. + Vieäc cung caáp voán ODA laø maõnh ñaát maøu môõ cho vieäc phaùt sinh haøng loaït caùc teä naïn nhö quan lieâu, tham nhuõng, laõng phí… 1.3.3. Ñoái vôùi beân tieáp nhaän voán Ñoái vôùi caùc nöôùc tieáp nhaän, nguoàn voán ODA coù aûnh höôûng to lôùn, ñaëc bieät laø caùc nöôùc ngheøo, keùm phaùt trieån. Tuy nhieân, aûnh höôûng cuûa noù cuõng bao goàm caû hai maët tích cöïc vaø tieâu cöïc. 17 - Maët tích cöïc: Taàm quan troïng cuûa ODA ñoái vôùi caùc nöôùc ñang vaø keùm phaùt trieån laø khoâng theå phuû nhaän. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän roõ qua caùc taùc ñoäng tích cöïc cuûa voán ODA ñoái vôùi nöôùc tieáp nhaän nhö: + Goùp phaàn giaûi quyeát vaán ñeà thieáu voán cho ñaàu tö phaùt trieån: Caùc nöôùc phaùt trieån luoân phaûi ñöông ñaàu vôùi söï thieáu huït trieàn mieân veà voán cho ñaàu tö phaùt trieån do trình ñoä phaùt trieån kinh teá coøn ôû möùc thaáp vaø tích luõy trong nöôùc coøn quaù nhoû beù so vôùi nhu caàu cho caùc döï aùn phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. Trong khi ñoù caùc khoaûn vay thöông maïi laø gaùnh naëng quaù lôùn maø caùc nöôùc ñang phaùt trieån khoâng theå chòu noåi. Maëc duø chöa phaûi laø giaûi phaùp toái öu ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån nhöng nguoàn voán ODA laø moät giaûi phaùp raát khaû thi vaø coù hieäu quaû. Nhôø coù nguoàn voán ODA, haøng loaït caùc döï aùn, chöông trình taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñöôïc hieän thöïc hoùa, taïo ñieàu kieän ñaåy nhanh quaù trình coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. + Ñoái vôùi nhöõng döï aùn phaùt trieån cô sôû haï taàng, ODA giuùp nöôùc nhaän vieän trôï coù ñieàu kieän toát hôn ñeå xaây döïng nhöõng coâng trình ñoøi hoûi voán lôùn, möùc sinh lôøi thaáp nhö ñöôøng xaù, caàu caûng, saân bay… nhöng laïi laø nhöõng döï aùn mang laïi lôïi ích kinh teá – xaõ hoäi lôùn, ñaët neàn moùng cho söï phaùt trieån veà laâu daøi thoâng qua lónh vöïc ñaàu tö chính laø xaây döïng, naâng caáp cô sôû haï taàng kyõ thuaät, taïo ra söùc haáp daãn maïnh ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi, nhaèm thu huùt cuøng moät luùc caû hai nguoàn voán FDI vaø ODA cho coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá. + Nguoàn voán ODA coøn goùp phaàn hoã trôï cho söï phaùt trieån beàn vöõng cuûa caùc nöôùc tieáp nhaän voán, goùp phaàn chuyeån ñoåi cô caáu kinh teá cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån theo höôùng töï chuû hôn, khoâng phuï thuoäc vaøo söï trôï caáp cuûa chính phuû. Vôùi caùc khoaûn cho vay öu ñaõi, tình hình caùn caân thanh toaùn, döï tröõ ngoaïi teä vaø thaâm huït ngaân saùch chính phuû ñöôïc caûi thieän, quaù trình caûi toå cô caáu kinh teá cuõng nhö caûi caùch theå cheá kinh teá cuõ chuyeån sang cô cheá kinh teá môùi theo höôùng thò tröôøng vaø môû cöûa ñöôïc thuaän lôïi hôn. + ODA giuùp caùc nöôùc nhaän vieän trôï tieáp thu coâng ngheä vaø kinh nghieäm quaûn lyù, coù ñieàu kieän tieáp caän vôùi caùc kieán thöùc khoa hoïc kyõ thuaät quoác teá, naâng cao trình ñoä chuyeân moân vaø trình ñoä quaûn lyù, hoøa nhaäp vôùi traøo löu phaùt trieån treân theá giôùi. + Löôïng voán ODA nhaän ñöôïc töø caùc toå chöùc taøi chính quoác teá caøng cao caøng chöùng toû ñoä tin caäy cuûa coäng ñoàng quoác teá ñoái vôùi nöôùc tieáp nhaän. + ODA giuùp caùc nöôùc ngheøo caûi caùch haønh chính kinh teá thoâng qua caùc chöông trình vieän trôï döï aùn, giuùp cô cheá quaûn lyù kinh teá ôû nhöõng nöôùc naøy nhanh tieáp caän vôùi nhöõng chuaån möïc chung cuûa quoác teá. 18 + ODA giuùp ñaøo taïo caùn boä trong nhieàu lónh vöïc ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, taïo ñieàu kieän cho caùc nöôùc naøy coù ñoäi nguõ nhöõng nhaø quaûn lyù vaø nhaân vieân kyõ thuaät thích hôïp vôùi yeâu caàu quoác teá. - Maët haïn cheá: Haïn cheá roõ nhaát laø muoán ñöôïc nhaän ODA, nöôùc vay phaûi ñaùp öùng caùc yeâu caàu cuûa beân cung caáp. Möùc ñoä ñaùp öùng caøng cao thì vieän trôï taêng leân caøng nhieàu. Thoâng thöôøng caùc nöôùc caáp vieän trôï caû song phöông laãn ña phöông ñeàu söû duïng vieän trôï nhö moät coâng cuï ñeå buoäc caùc nöôùc ñang phaùt trieån phaûi thay ñoåi chính saùch kinh teá – xaõ hoäi, chính saùch ñoái ngoaïi phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa beân cung caáp. Caùc ñieàu kieän vieän trôï bò coi nhö laø nhöõng raøng buoäc: + Raøng buoäc veà chính trò: nöôùc cung caáp ODA muoán nöôùc tieáp nhaän ñi theo ñöôøng loái ñoái noäi, ñoái ngoaïi maø beân cung caáp mong muoán. + Raøng buoäc veà ñieàu kieän kinh teá – chính trò: nöôùc cung caáp ODA ñöa ra nhöõng ñieàu kieän, muïc ñích taùc ñoäng ñeán chính saùch kinh teá – xaõ hoäi cuûa nöôùc tieáp nhaän theo chieàu höôùng maø beân cung caáp mong muoán. Chaúng haïn nhö: beân nhaän phaûi cam keát phaùt trieån theo moâ hình kinh teá thò tröôøng, phaûi daønh moät phaàn vieän trôï nhaát ñònh cho phaùt trieån kinh teá tö nhaân, phaûi öu tieân phaùt trieån moät soá ñòa baøn hay lónh vöïc kinh teá cuï theå. + Raøng buoäc veà ñieàu kieän kinh teá: nhöõng ñieàu kieän raøng buoäc ñöôïc ñöa ra nhaèm muïc ñòch ñaûm baûo lôïi ích kinh teá cuûa nöôùc cung caáp nhö: nöôùc nhaän ODA phaûi daønh phaàn lôn hoaëc haàu heát voán vieän trôï ñeå chi cho caùc khoaûn ôû nöôùc cung caáp nhö haøng hoùa, dòch vuï, thieát bò… ; beân nhaän phaûi öu tieân cho caùc coâng ty ôû nöôùc cung caáp ODA trong vieäc nhaän thaàu caùc coâng trình söû duïng voán ODA… Tình traïng taäp trung ODA vaøo caùc thaønh phoá troïng ñieåm cuõng taïo neân söï maát caân ñoái trong cô caáu kinh teá – xaõ hoäi cuûa quoác gia ñoù, laøm cho hoá ngaên caùch giaøu ngheøo giöõa thaønh thò vaø noâng thoân caøng trôû neân caùch bieät. Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, caùc nhaø taøi trôï, ñaëc bieät laø caùc nhaø taøi trôï song phöông thöôøng coù nhöõng ñoäng cô chính trò vaø thöông maïi. Khi nhöõng ñoäng cô naøy thaät söï chieám öu theá seõ daãn ñeán nhöõng taùc haïi ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa nöôùc tieáp nhaän. Caùc nghieân cöùu cuõng cho thaáy hình thöùc vieän trôï coù ñieàu kieän (chæ coù ôû vieän trôï song phöông) laøm giaûm giaù trò cuûa vieän trôï khoaûng 25%. Nhìn chung, vieän trôï coù hai muïc tieâu toàn taïi song song nhöng thöïc chaát laïi maâu thuaãn vôùi nhau. Muïc tieâu thöù nhaát laø thuùc ñaåy taêng tröôûng daøi haïn vaø giaûm ngheøo ôû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån. Muïc tieâu thöù hai laø taêng cöôøng lôïi ích chieán löôïc vaø chính trò ngaén haïn cuûa caùc nöôùc taøi trôï. Do ñoù, caùc muïc tieâu naøy coù aån chöùa nhöõng maâu thuaãn nhöng khoâng phaûi luùc naøo cuõng roõ reät, nhaát laø trong giai 19 ñoaïn hieän nay, khi vieän trôï ña phöông vôùi muïc tieâu phaùt trieån ngaøy caøng taêng vaø vieän trôï song phöông (ñaëc bieät laø vieän trôï coù ñieàu kieän) coù chieàu höôùng giaûm. 1.4. Tình hình nguoàn voán ODA treân theá giôùi vaø kinh nghieäm thu huùt, quaûn lyù, söû duïng voán ODA ôû caùc nöôùc 1.4.1. Tình hình nguoàn voán ODA theá giôùi Coù theå khaùi quaùt tình hình nguoàn voán ODA trong nhöõng naêm vöøa qua thoâng qua moät soá noäi dung chuû yeáu sau: - Veà tình hình cung caáp vaø tieáp nhaän ODA: Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa Ngaân haøng theá giôùi, maëc duø coù söï gia taêng trong 2 naêm 1998 vaø 1999 nhöng nhìn chung trong thaäp nieân 1990, doøng voán ODA töø caùc nhaø taøi trôï ñaõ lieân tuïc suy giaûm. Töø naêm 1992 ñeán naêm 1997, ODA giaûm töø möùc 62,9 tyû USD xuoáng coøn 48,5 tyû USD hay töø möùc 0,33% GNI caùc nöôùc thuoäc DAC xuoáng coøn 0,22% GNI cuûa caùc nöôùc naøy. Maëc duø ñaõ coù söï gia taêng trôû laïi töø naêm 1998 (ñaït 52,1 tyû USD) nhöng tính theo GNI cuûa DAC, ODA naêm 2003 cuõng chæ ñaït 0,25% thaáp hôn so vôùi nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 1990 vaø coøn caùch khaù xa muïc tieâu 0,7% GNI cuûa Lieân hieäp quoác. Baûng 1-1: ODA töø caùc nöôùc taøi trôï thuoäc DAC giai ñoaïn 1992-2003 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Tính theo giaù trò (tyû USD) 62,4 56,1 58,8 58,8 55,6 48,5 52,1 53,2 53,7 52,4 58,3 69,0 Tính theo % GNI 0,33 0,30 0,30 0,27 0,25 0,22 0,23 0,24 0,23 0,22 0,23 0,25 Nguoàn: Uûy ban hoã trôï phaùt trieån (DAC) cuûa OECD Tuy nhieân, böôùc sang thaäp nieân môùi, naêm 2002 vaø 2003 ñaõ taïo neân böôùc ngoaët trong söï gia taêng doøng voán ODA vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Tuyeân boá Thieân nieân kyû thaùng 9 naêm 2000 ñaõ thieát laäp muïc tieâu thuùc ñaåy quan heä hôïp taùc vì söï phaùt trieån toaøn caàu. Cuoäc taán coâng khuûng boá nöôùc Myõ vaøo ngaøy 11/09/2001 ñaõ daãn ñeán söï thay ñoåi cô baûn trong chính saùch cuûa Myõ höôùng tôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån thoâng qua vieäc gia taêng doøng voán vieän trôï. Maëc duø khoâng naèm trong soá nhöõng nhaø taøi trôï haøng ñaàu cuûa Vieät Nam nhöng Myõ laø nöôùc taøi trôï lôùn nhaát theá giôùi vaøo naêm 2002 vaø söï thay ñoåi chính saùch cuûa Myõ chaéc chaén aûnh höôûng ñeán söï gia taêng doøng voán ODA trong töông lai. 20 Baûng 1-2: ODA theo nhaø taøi trôï giai ñoaïn 1990-2003 Ñôn vò tính: tyû USD 1990 1995 2000 2001 2002 2003 Toång ODA 54,3 58,8 53,7 52,4 58,3 69,0 Vieän trôï ña phöông 15,8 18,3 17,6 17,3 17,5 19,2 Vieän trôï song phöông - Vieän trôï khoâng hoaøn laïi - Vay öu ñaõi 38,5 18,7 19,8 40,5 24,0 16,5 36,1 21,5 14,6 35,1 22,4 12,8 40,8 26,9 13,9 49,8 36,1 13,7 Nguoàn: Uûy ban hoã trôï phaùt trieån (DAC) cuûa OECD OECD döï kieán moät söï gia taêng nhanh choùng nguoàn voán ODA, coù khaû naêng ñaït gaáp ñoâi möùc hieän taïi vaøo naêm 2012 cuõng nhö söï gia taêng ñaùng keå tyû leä phaàn traêm ODA/GNI cuûa caùc nöôùc taøi trôï. Böôùc ngoaët tieâu bieåu laø möùc taêng 7,2% trong toång ODA töø caùc nöôùc thuoäc DAC. Theo cam keát hieän taïi cuûa caùc nhaø taøi trôï, toång löôïng ODA coù theå leân ñeán khoaûng 75 tyû USD, ñaït 0,29% ODA/GNI vaøo naêm 2006 vaø baùo caùo cuûa OECD döï ñoaùn naêm 2012 seõ ñaït 110 tyû USD, töông ñöông 0.34% ODA/GNI. Hình 1-1: ODA toaøn caàu töø 1997-2002 vaø döï baùo Tr ie äu U SD Nguoàn: Baùo caùo hôïp taùc vaø phaùt trieån OECD Ghi chuù: (*) Trieån voïng ODA cuûa caùc nöôùc thaønh vieân DAC - Veà caùc cô quan taøi trôï ODA: Trong thaäp kyû 1990, maëc duø giaù trò taøi trôï giaûm suùt nhöng soá caùc cô quan taøi trôï laïi gia taêng moät caùch maïnh meõ, töø 7 cô quan trong naêm 1960 taêng leân ñeán 50 cô quan. Ñaëc bieät vai troø cuûa caùc toå chöùc phi chính phuû ngaøy caøng gia taêng. Naêm 1995 coù tôùi 28.900 toå chöùc phi chính phuû 21 quoác teá (trong khi con soá naøy chæ coù 1.600 vaøo naêm 1980). Söï gia taêng naøy ñöôïc giaûi thích bôûi söï gia taêng trong traùch nhieäm coâng coäng cuõng nhö söï quaù taûi trong quaûn lyù haønh chính vaø söï gia taêng nhanh cuûa caùc döï aùn taøi trôï. + Nhaø taøi trôï ña phöông lôùn nhaát: IMF vaø WB hieän ñang laø nhöõng nhaø taøi trôï ña phöông lôùn nhaát theá giôùi. + Nhaø taøi trôï song phöông lôùn nhaát: vieäc phaân boå ODA dieãn ra khaùc nhau giöõa caùc khu vöïc, coù theå khu vöïc naøy nhaän nhieàu ODA hôn khu vöïc khaùc, hoaëc moät nhaø ñaàu tö coù tyû leä ñaàu tö cao ôû khu vöïc naøy nhöng laïi thaáp ôû khu vöïc khaùc. Duø vaäy, trong soá caùc nöôùc cung caáp ODA song phöông, Hoa Kyø vaø Nhaät Baûn laø nhöõng nöôùc daãn ñaàu theá giôùi. - Veà khu vöïc tieáp nhaän ODA: Vôùi vieäc söû duïng coù hieäu quaû caùc nguoàn löïc taøi chính trong tình hình chính trò, kinh teá oån ñònh khieán cho nguoàn voán ODA treân theá giôùi taäp trung nhieàu vaøo caùc nöôùc Chaâu AÙ, ñaëc bieät laø Ñoâng Nam AÙ, trong ñoù Trung Quoác laø nöôùc thu huùt ODA nhieàu nhaát. - Veà lónh vöïc taøi trôï ODA: Tuøy theo ñaëc ñieåm rieâng, moãi nöôùc taøi trôï coù chính saùch öu tieân khaùc nhau, nhöng qua thoáng keâ cuûa OECD, lónh vöïc ñöôïc caùc nöôùc öu tieân hoã trôï thöôøng laø ñaàu tö cho haï taàng xaõ hoäi, haønh chính vaø xoùa nôï. Caùc khoaûn giaûi ngaân cho cô sôû haï taàng veà xaõ hoäi vaø haønh chính ñaõ taêng leân vaø chieám gaàn 30% trong caùc cam keát song phöông tröïc tieáp toaøn caàu. Töông töï cöùu trôï khaån caáp cuõng taêng vaø chieám tyû troïng lôùn hôn trong vieän trôï. Traùi laïi vieän trôï tröïc tieáp cho noâng nghieäp, coâng nghieäp vaø trôï giuùp caùc chöông trình saûn xuaát haøng hoùa ñeàu khoâng coøn quan troïng nhö tröôùc ñaây nöõa. Song song vôùi nhöõng thay ñoåi naøy, vieän trôï theo chöông trình ñöôïc chuù troïng nhieàu hôn so vôùi vieän trôï theo döï aùn. Do coù söï nhaát trí ngaøy caøng cao veà nhu caàu hoã trôï cho quaûn trò nhaø nöôùc vaø xaây döïng theå cheá neân möùc phaân boå vieän trôï cho nhöõng nöôùc coù chính saùch ñöôïc coi laø thoûa ñaùng taêng leân. 1.4.2. Kinh nghieäm thu huùt vaø quaûn lyù, söû duïng voán ODA ôû caùc nöôùc Ñaùnh giaù quaù trình tieáp nhaän vaø söû duïng ODA cuûa caùc nöôùc vaø caùc khu vöïc treân theá giôùi, chuùng ta thaáy raèng coù nhöõng nöôùc söû duïng ODA thaønh coâng, coù nhöõng nöôùc rôi vaøo thaûm hoïa nôï naàn choàng chaát, haøng chuïc naêm khoâng thanh toaùn ñöôïc nôï. 1.4.2.1. Kinh nghieäm thaønh coâng: Theo ñaùnh giaù, vieän trôï ñöôïc xem laø thaønh coâng ôû moät soá nöôùc nhö Boátxoana vaø Haøn Quoác vaøo nhöõng naêm 1960, Indonexia vaøo cuoái naêm 1970, Boâlivia vaø Gana vaøo cuoái nhöõng naêm 1980, Uganda vaø Vieät Nam vaøo nhöõng 22 naêm 1990. Vieän trôï ñaõ hoã trôï caùc nöôùc naøy thoaùt khoûi giai ñoaïn khuûng hoaûng kinh teá vaø phaùt trieån nhanh choùng. Ngoaøi ra, vieän trôï coøn giöõ vai troø quan troïng trong töøng bieán ñoåi, ñoùng goùp caùc yù töôûng veà chöông trình phaùt trieån, ñaøo taïo caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch coâng vaø taøi trôï cho caûi caùch vaø môû roäng caùc dòch vuï coâng. Kinh nghieäm thaønh coâng ôû Thaùi Lan: Naêm 1966, Thaùi Lan laø moät nöôùc ngheøo, ña soá ngöôøi daân soáng vôùi möùc döôùi 1USD/ngöôøi/ngaøy. Giai ñoaïn 1966 ñeán 1990, Thaùi Lan ñaõ taêng thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi leân gaáp 3 laàn vaø giaûm tyû leä ngheøo xuoáng coøn 2% daân soá. Ñaït ñöôïc thaønh coâng ñoù, phaûi keå ñeán söï ñoùng goùp cuûa nguoàn voán ODA trong vieäc goùp phaàn mang laïi hieäu quaû cho söï nghieäp phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi ôû Thaùi Lan. Nghieân cöùu quaù trình thu huùt vaø söû duïng ODA cuûa Thaùi Lan, ta thaáy raèng ñeå taêng khaû naêng khai thaùc nguoàn voán ODA, hoï ñaõ thöïc hieän caùc coâng vieäc: - Chuaån bò toát döï aùn xin vieän trôï: Vieäc chuaån bò caùc döï aùn tröôùc khi xin vieän trôï giuùp Thaùi Lan chuû ñoäng ñònh höôùng nguoàn voán vaø lónh vöïc ñaàu tö öu tieân, töø ñoù coù keá hoaïch söû duïng vaø keá hoaïch traû nôï hôïp lyù. Khi ñeà xuaát vôùi beân caáp vieän trôï, Chính phuû Thaùi Lan thöôøng tieán haønh xem xeùt ñeå xaùc ñònh tröôùc nhöõng vaán ñeà: + Tính caáp thieát cuûa döï aùn + Löïa choïn phöông aùn vay nôï nöôùc ngoaøi hay huy ñoäng voán trong nöôùc + Xaùc ñònh möùc voán caàn vay vaø möùc huy ñoäng trong nöôùc + Döï kieán hieäu quaû söû duïng vaø khaû naêng hoaøn traû trong töông lai Sau ñoù, tieán haønh ñaøm phaùn ôû caáp chính phuû ñeå löïa choïn nguoàn vay vôùi möùc laõi suaát thích hôïp cuõng nhö caùc ñieàu kieän öu ñaõi khaùc. Khi chöa coù söï pheâ duyeät cuûa Chính phuû, caùc chuû döï aùn khoâng ñöôïc tieáp xuùc vôùi ñoái taùc nöôùc ngoaøi ñeå traùnh nhöõng cuoäc vaän ñoäng ngaàm khoâng khaùch quan. - Xaùc ñònh lónh vöïc ñaàu tö öu tieân: Vieäc xaùc ñònh lónh vöïc ñaàu tö öu tieân laø moät trong caùc yeâu caàu ñöôïc ñaët ra nhaèm giuùp Thaùi Lan coù theå toái ña hoùa hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA. + Phaàn vieän trôï khoâng hoaøn laïi ñöôïc söû duïng vaøo caùc lónh vöïc haï taàng xaõ hoäi hoaëc vaøo nhöõng lónh vöïc coù taùc ñoäng lôùn ñeán ñaïi ña soá quaàn chuùng nhaân daân. 23 + Phaàn voán hoaøn laïi söû duïng ñeå ñaàu tö cho caùc lónh vöïc ñoøi hoûi voán ñaàu tö lôùn, thôøi gian thu hoài voán daøi, khoâng haáp daãn caùc nhaø ñaàu tö trong vaø ngoaøi nöôùc nhö caùc döï aùn thuoäc haï taàng kinh teá: giao thoâng, vieãn thoâng, naêng löôïng, thuûy lôïi… - Quy ñònh roõ nguyeân taéc trong söû duïng voán ODA: Caùc ñieàu khoaûn khi söû duïng voán vay ñöôïc quy ñònh chaët cheõ: + Moãi döï aùn baét buoäc phaûi coù khoaûn chi veà tö vaán chieám 4-5% trò giaù döï aùn vaø phaûi ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc coâng ty tö vaán coù trình ñoä, coù naêng löïc thöïc söï veà thieát laäp luaän chöùng kinh teá – kyõ thuaät, thieát keá chi tieát thöïc hieän döï aùn, mua saém thieát bò vôùi tính naêng kyõ thuaät hieän ñaïi, giaù caû hôïp lyù… + Phaàn thi coâng coâng trình vaø mua saém thieát bò phaûi ñöôïc tieán haønh ñaáu thaàu theo nguyeân taéc: neáu trong nöôùc ñaûm ñöông ñöôïc thì thöïc hieän ñaáu thaàu trong nöôùc, neáu ñaáu thaàu quoác teá phaûi tham khaûo chi tieát veà giaù, tính naêng kyõ thuaät ñeå choïn nhaø thaàu toát nhaát. - Quy ñònh haïn möùc vay vaø traû nôï haøng naêm: Ñaây laø moät trong nhöõng bieän phaùp giuùp Thaùi Lan khoâng bò sa laày vaøo voøng nôï naàn nhö moät soá nöôùc khaùc do xaùc ñònh roõ traàn vay, traû haøng naêm. Moïi khoaûn vay khoâng ñöôïc tính laø nguoàn thu ngaân saùch, nhöng caùc khoaûn traû nôï laïi phaûi tính vaøo caùc khoaûn chi ñeå caân ñoái ngaân saùch quoác gia haøng naêm. Chính phuû Thaùi Lan thöôøng khoáng cheá: + Möùc vay nôï khoâng vöôït quaù 10% thu ngaân saùch. + Möùc traû nôï baèng 9% kim ngaïch xuaát khaåu hoaëc 20% chi ngaân saùch nhaèm caân ñoái khaû naêng vay – traû vaø möùc xuaát khaåu phuø hôïp vôùi ñaát nöôùc. Nhieàu döï aùn coù nguoàn vay vaø phuø hôïp vôùi yeâu caàu phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi nhöng do caùc chæ tieâu vöôït quaù möùc cho pheùp neân bò gaùc laïi. Bieän phaùp naøy giuùp Thaùi Lan luoân laø nöôùc traû nôï ñuùng haïn maëc duø laø nöôùc coù möùc vay nôï nöôùc ngoaøi cao. Kinh nghieäm thaønh coâng ôû Trung Quoác: Trung Quoác laø moät nöôùc tieáp nhaän ODA haøng ñaàu vaø hoï ñaõ taän duïng nguoàn voán naøy moät caùch coù hieäu quaû trong coâng cuoäc xaây döïng kinh teá – xaõ hoäi, goùp phaàn ñöa Trung Quoác trôû thaønh moät nöôùc lôn maïnh nhö hieän nay. Moät soá kinh nghieäm söû duïng ODA cuûa Trung Quoác laø: 24 - Beân caïnh ñieàu kieän tieàn ñeà laø oån ñònh chính trò – xaõ hoäi thì vieäc löïa choïn ñuùng vaø quaûn lyù toát caùc döï aùn coù yù nghóa raát quan troïng ñeå thu huùt ODA. - Toå chöùc chaët cheõ coâng taùc ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc cho quaûn lyù döï aùn. Theâm vaøo ñoù, do quaù trình phaân caáp, trung öông chæ quaûn lyù caùc vaán ñeà veà nguyeân taéc coøn thì phaân giao cho caùc ngaønh vaø ñòa phöông. - Quan taâm ñeán chính saùch naâng cao hieäu quaû vaø söùc caïnh tranh cuûa neàn kinh teá, naâng cao nhanh choùng naêng löïc xuaát khaåu. - Söû duïng ñuùng höôùng vaø quaûn lyù toát nguoàn voán ODA, ñoàng thôøi coù chính saùch huy ñoäng caùc nguoàn voán khaùc ñeå naâng cao hieäu quaû ñaàu tö, naâng cao nhanh choùng naêng löïc xuaát khaåu, thu heïp khoaûng caùch phaùt trieån vaø khaéc phuïc söï coá moâi tröôøng. Trung Quoác ñaõ ñaït ñöôïc toác ñoä taêng tröôûng xuaát khaåu nhanh. Maëc duø thò tröôøng noäi ñòa to lôùn, nhöng xuaát khaåu cuõng ñaït gaàn 20% GDP. Coù theå noùi, duø tình hình khaùc nhau, nhöng chính saùch ñaåy maïnh xuaát khaåu ñaõ trôû thaønh moät nhaân toá raát quan troïng ñeå Trung Quoác coù ñieàu kieän duy trì khaû naêng phaùt trieån lieân tuïc vaø duy trì tình traïng nôï nöôùc ngoaøi trong moät phaïm vi coù theå khoáng cheá ñöôïc vì khaû naêng traû nôï lieân quan tröïc tieáp ñeán naêng löïc xuaát khaåu. 1.4.2.2. Nhöõng baøi hoïc thaát baïi trong söû duïng voán ODA: Tieáp nhaän vaø söû duïng nguoàn voán ODA coù theå xem nhö con dao hai löôõi: neáu söû duïng toát, coù hieäu quaû seõ laø ñoäng löïc thuùc ñaåy taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá; neáu khoâng bieát caùch söû duïng noù seõ trôû thaønh gaùnh naëng nôï naàn, ñaåy caùc nöôùc ngheøo vaøo tình traïng ngheøo khoå hôn. Moät soá baøi hoïc thaát baïi trong vieäc söû duïng ODA ôû moät soá nöôùc vaø khu vöïc nhö: - Chaâu Myõ La tinh: Moät soá nöôùc ñaõ söû duïng voán vay ODA vaøo muïc ñích phi saûn xuaát, nhaäp khaåu haøng tieâu duøng laø chuû yeáu, ngoaøi ra naïn tham nhuõng, hoái loä trong caùc quan chöùc coù chöùc quyeàn khieán cho neàn kinh teá khoâng nhöõng khoâng ñöôïc caûi thieän maø ñaát nöôùc coøn rôi vaøo tình caûnh ñoùi ngheøo hôn tröôùc. Moät soá nöôùc ñaõ boû qua nguyeân taéc ñaáu thaàu caïnh tranh, mua thieát bò vôùi giaù cao hôn raát nhieàu so vôùi giaù thò tröôøng, khieán cho khoaûn vay öu ñaõi trôû thaønh khoaûn vay coù laõi suaát cao hôn caû laõi suaát vay thöông maïi. Moät yeáu keùm khaùc trong vieäc söû duïng nguoàn voán ODA laø cô caáu ñaàu tö baát hôïp lyù maø Brazil laø moät ñieån hình: caùc coâng trình haï taàng ñöôïc xaây döïng vôùi löôïng voán lôùn, maát khoaûng ¾ löôïng voán cho ñaàu tö phaùt trieån trong khi ñaát nöôùc môùi thoaùt khoûi ngheøo naøn, daãn ñeán keát quaû laø Brazil ñaõ trôû thaønh con nôï lôùn nhaát theá giôùi vaøo naêm 1986 vôùi toång nôï laø 108 tyû USD vaø laø moät trong hai nöôùc ñaàu tieân treân theá giôùi tuyeân boá vôõ nôï vaøo thaùng 8 naêm 1992. Moät vaøi coâng trình ñaàu tö baát hôïp lyù: Xaây döïng nhieàu nhaø maùy thuûy ñieän hieän ñaïi maø soá voán 25 ñaàu tö cho moät nhaø maùy ñaõ gaáp 10 laàn soá voán ñaàu tö vaøo chöông trình thuûy lôïi ôû vuøng Ñoâng Baéc, xaây döïng toå hôïp coâng noâng nghieäp gang theùp vuøng Ñoâng Baéc vôùi toång voán ñaàu tö khoång loà 62 tyû USD… - Chaâu Phi: Nguoàn vieän trôï lôùn ñaõ khoâng thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá ôû haàu heát caùc nöôùc naøy vaø chæ goùp phaàn raát nhoû vaøo vieäc giaûm ngheøo. Nguyeân nhaân chính laø do chính saùch kinh teá cuûa Chính phuû ñaõ ngaên caûn vieän trôï phaùt huy caùc taùc duïng tích cöïc cuûa noù. Caùc chính saùch kinh teá khoâng phuø hôïp taïo ra nhöõng khoù khaên veà caùn caân thanh toaùn, thaâm huït ngaân saùch lôùn hoaëc möùc laïm phaùt cao, laøm cho moâi tröôøng kinh teá baát oån, laøm giaûm söï höôûng öùng cuûa khu vöïc tö nhaân tröôùc nhöõng döï aùn ñaàu tö coâng coäng söû duïng vieän trôï. Ngoaøi ra, vieäc xaùc ñònh khoâng ñuùng höôùng ñaàu tö cuõng gaây ra taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán hieäu quaû söû duïng voán ODA, chaúng haïn nhö nguoàn vieän trôï ñaõ ñöôïc taäp trung quaù lôùn vaøo vieäc xaây döïng caùc bieät thöï lôùn, ñaàu tö vaøo phaùt trieån thaønh thò maø khoâng quan taâm tôùi lónh vöïc chính laø noâng nghieäp. Keát quaû laø neàn kinh teá phaûi chòu nhieàu toån thaát do vieäc ñaàu tö khoâng ñuùng muïc ñích. 1.4.2.3. Baøi hoïc kinh nghieäm cho vieäc söû duïng voán ODA ôû Vieät Nam: Nguoàn voán hoã trôï phaùt trieån chính thöùc ODA coù yù nghóa raát quan troïng ñoái vôùi söï nghieäp phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån, trong ñoù coù Vieät Nam. Vieäc nghieân cöùu kinh nghieäm quoác teá trong lónh vöïc naøy, ñaëc bieät laø kinh nghieäm quaûn lyù vaø söû duïng ODA ôû caùc nöôùc coù yù nghóa thöïc tieãn quan troïng. Töø nhöõng kinh nghieäm vaø baøi hoïc thaát baïi cuûa caùc nöôùc, Vieät Nam ruùt ra ñöôïc nhöõng baøi hoïc trong vieäc thu huùt vaø söû duïng ODA nhö: - Giöõ vöõng oån ñònh chính trò xaõ hoäi, thöïc thi caùc chính saùch ñònh höôùng thò tröôøng, thuùc ñaåy taêng tröôûng (moâi tröôøng kinh teá vó moâ oån ñònh, luaät phaùp hieäu quaû, töï do hoùa thöông maïi…) vaø baûo ñaûm vieäc cung caáp caùc dòch vuï coâng coäng quan troïng maø thò tröôøng tö nhaân khoâng theå cung caáp moät caùch chu ñaùo vaø coâng baèng nhaèm taïo ñieàu kieän cho vieäc ñaàu tö coù hieäu quaû vaø phaùt huy söùc lan toûa cuûa chuùng. - Löïa choïn danh muïc caùc döï aùn söû duïng voán ODA coù hieäu quaû, vöøa ñaùp öùng yeâu caàu öu tieân cuûa nöôùc cho vay, vöøa phaùt huy ñöôïc hieäu quaû cuûa nguoàn voán ODA cho xaây döïng cô sôû haï taàng vaø phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi. - Quaûn lyù caùc döï aùn ñaàu tö moät caùch coù hieäu quaû: thöïc hieän toát coâng taùc chuaån bò döï aùn, coâng taùc theo doõi vaø ñaùnh giaù döï aùn, taêng cöôøng söï phoái hôïp giöõa caùc cô quan quaûn lyù ODA vaø BQLDA. - Hoaøn thieän quy trình quaûn lyù vaø ñaøo taïo kyõ naêng quaûn lyù laø caàn thieát nhaèm taêng hieäu quaû huy ñoäng vaø söû duïng ODA. 26 - Tính minh baïch trong quaûn lyù söû duïng ODA laø yeáu toá quan troïng, quyeát ñònh söï thaønh coâng trong söû duïng nguoàn voán ODA cho söï nghieäp phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 ODA laø moät nguoàn löïc beân ngoaøi coù yù nghóa quan troïng vì noù chöùa ñöïng nhöõng öu ñieåm nhö quy moâ lôùn, laõi suaát thaáp, thôøi gian cho vay cuõng nhö thôøi gian aân haïn daøi vaø ñaëc bieät, trong nguoàn voán ODA luoân coù moät phaàn vieän trôï khoâng hoa._., thuû tuïc giaûi ngaân vaø taêng cöôøng coâng taùc kieåm tra, giaùm saùt quaù trình giaûi ngaân nguoàn voán ODA Quy trình ruùt voán, thuû tuïc giaûi ngaân vaø coâng taùc kieåm tra, giaùm saùt quaù trình giaûi ngaân coù taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán chaát löôïng vaø tieán ñoä thöïc hieän quaù trình giaûi ngaân. Nguoàn voán ODA thöïc chaát laø khoaûn chi tieâu töø ngaân saùch nhaø nöôùc. Nguyeân taéc quan troïng nhaát veà quaûn lyù voán ODA laø theo luaät Ngaân saùch Nhaø nöôùc, taát caû voán ODA ñeàu ñöôïc coi laø voán thuoäc Ngaân saùch Nhaø nöôùc vaø ñöôïc quaûn lyù theo caùc quy ñònh veà quaûn lyù chi tieâu ngaân saùch hieän haønh. - Thuû tuïc ruùt voán ODA tuy ñaõ coù böôùc tieán boä nhöng coøn röôøm raø, phöùc taïp, traûi qua nhieàu caáp, maát nhieàu thôøi gian taïi cô quan kieåm soaùt chi: Kho baïc Nhaø nöôùc, Quyõ Hoã trôï Ñaàu tö vaø Phaùt trieån… Caàn coù böôùc caûi tieán quy trình giaûi ngaân theo höôùng ñôn giaûn hoùa thuû tuïc keát hôïp vôùi kieåm tra giaùm saùt chaët cheõ, ñaûm baûo toác ñoä vaø chaát löôïng giaûi ngaân. Caùc thuû tuïc, quy trình ruùt voán NSNN cuõng caàn ñöôïc xem xeùt nhaèm hôïp lyù hoùa vaø taïo ñoäng löïc thuùc ñaåy cho coâng taùc giaûi ngaân. - Höôùng daãn aùp duïng caùc hình thöùc ruùt voán thích hôïp ñaûm baûo söï thoâng suoát vaø tieát kieäm thôøi gian, ñaït hieäu quaû cao. Höôùng daãn cuï theå cho caùc BQLDA thöïc hieän toát coâng taùc quaûn lyù taøi chính, quy ñònh cuï theå thuû tuïc ruùt voán vaø quaûn lyù ruùt voán. Bieân soaïn, phoå bieán caùc taøi lieäu höôùng daãn nghieäp vuï giaûi ngaân, quaûn lyù taøi chính. - Taêng cöôøng kieåm tra, giaùm saùt quaù trình giaûi ngaân: thuû tuïc giaûi ngaân phaûi ñaùp öùng yeâu caàu veà thuû tuïc cuûa nhaø taøi trôï, caùc quy ñònh hieän haønh cuûa phía Vieät Nam. Kieåm tra hoà sô veà tính phaùp lyù, hôïp leä, tính ñaày ñuû cuûa hoà sô. Yeâu caàu chuû döï aùn boå sung, hoaøn chænh kòp thôøi neáu coù thieáu soùt. Kieåm tra, kieåm soaùt chaët cheõ chöùng töø chi cuûa ñôn vò, xaùc nhaän vaøo phieáu giaù thanh toaùn giaù trò hôïp leä ñuû ñieàu kieän thanh toaùn ñuùng theo tyû leä voán nöôùc ngoaøi vaø voán ñoái öùng ñaõ ñöôïc quy ñònh trong ñieàu öôùc quoác teá hoaëc trong taøi lieäu döï aùn. Phieáu giaù phaûi coù xaùc nhaän cuûa cô quan kieåm soaùt chi laø cô sôû ñeå thöïc hieän ruùt voán ngoaøi nöôùc. Ngoaøi ra, trong coâng taùc kieåm tra, kieåm soaùt, caàn aùp khung thôøi gian hôïp lyù ñeå ñaûm baûo veà tieán ñoä thöïc hieän. - Trong quaù trình thöïc hieän vieäc giaùm saùt chaát löôïng ñònh kyø cuûa caùc döï aùn do beân thöù ba cuûa phía Vieät Nam thöïc hieän phaûi ñöôïc loàng gheùp trong chu kyø quaûn lyù döï aùn. Caùc chöùc naêng cuûa cô quan kieåm toaùn nhaø nöôùc coù theå ñöôïc taêng cöôøng ñeå giaùm saùt döï aùn ñaàu tö trong quaù trình thöïc hieän cuõng nhö sau khi döï aùn hoaøn thaønh. 3.2.5. Hoaøn thieän chính saùch veà thueá ñoái vôùi döï aùn töø nguoàn voán ODA Trong coâng taùc quaûn lyù taøi chính veà döï aùn ODA, caùc chính saùch veà thueá ñang laø vaán ñeà coøn nhieàu vöôùng maéc ñoái vôùi nhaø taøi trôï, nhaø thaàu vaø chuû ñaàu tö. 79 Nhöõng vöôùng maéc naøy ñaõ gaây luùng tuùng trong vieäc thöïc hieän nghóa vuï ñoái vôùi nhaø nöôùc ñoàng thôøi caûn trôû tieán ñoä thöïc hieän döï aùn vaø coâng taùc giaûi ngaân voán ODA. Do ñoù, caàn coù giaûi phaùp hoaøn thieän chính saùch thueá ñoái vôùi döï aùn ODA: - Hoaøn thieän caùc vaên baûn phaùp lyù quy ñònh veà thueá ñoái vôùi döï aùn ODA. Coù nhöõng höôùng daãn cuï theå veà coâng taùc thöïc hieän nghóa vuï thueá ñoái vôùi nhaø nöôùc phuø hôïp vôùi caùc quy ñònh trong nöôùc vaø ñieàu öôùc quoác teá ñaõ kyù keát. - Thueá nhaäp khaåu: Ñieàu chænh, boå sung caùc quy ñònh veà thueá nhaäp khaåu, thueá GTGT, thueá tieâu thuï ñaëc bieät ñoái vôùi caùc haøng hoùa nhaäp khaåu phuø hôïp vôùi giai ñoaïn hieän nay cuûa Vieät Nam, phuø hôïp vôùi xu theá quoác teá. Hoaøn thieän caùc danh muïc haøng nhaäp khaåu ñöôïc höôûng öu ñaõi veà thueá. Coù höôùng daãn cuï theå veà lónh vöïc, ngaønh ngheà, ñòa ñieåm thuoäc ñoái töôïng khuyeán khích theo luaät khuyeán khích ñaàu tö trong nöôùc seõ ñöôïc mieãn thueá nhaäp khaåu. Caûi tieán quy trình, thuû tuïc xin mieãn giaûm thueá, keâ khai noäp thueá. Taïo ñieàu kieän cho thuû tuïc mieãn giaûm thueá nhö cung caáp kòp thôøi giaáy chöùng nhaän öu ñaõi cuûa Boä hoaëc Sôû Keá hoaïch vaø Ñaàu tö. - Hoaøn thieän thuû tuïc, quy ñònh hoaøn thueá GTGT: Coù nhöõng quy ñònh roõ raøng veà ñoái töôïng ñöôïc hoaøn thueá GTGT. Höôùng daãn vaø taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho coâng taùc hoaøn thueá ñoái vôùi döï aùn ODA: + Höôùng daãn vieäc ñaêng kyù maõ soá thueá söû duïng ñeå hoaøn thueá GTGT, quy ñònh cuï theå tröôøng hôïp ñaêng kyù maõ soá thueá cho nhaø thaàu chính trong nöôùc, nhaø thaàu chính nöôùc ngoaøi ñang kinh doanh taïi Vieät Nam, nhaø thaàu chính laø lieân doanh giöõa nhieàu beân… + Quy ñònh roõ veà hoà sô vaø thuû tuïc hoaøn thueá, nhanh choùng traû lôøi nhöõng vöôùng maéc, giaûi quyeát kòp thôøi nhöõng vöôùng maéc gaëp phaûi. + Quy ñònh roõ raøng vaø tuaân thuû ñuùng nhöõng quy ñònh veà thôøi haïn noäp hoà sô hoaøn thueá, thôøi gian xeùt hoaøn thueá cuûa cô quan thueá. + Sau khi hoaøn thueá, caùc beân lieân quan vaø cô quan thueá caàn tieán haønh kieåm tra, thanh tra theo quy ñònh hieän haønh ñeå phaùt hieän caùc nghi vaán, sai soùt. - Thueá nhaø thaàu: caàn hoaøn thieän chính saùch veà thueá ñoái vôùi nhaø thaàu, tieán tôùi haøi hoøa chính saùch thueá theo tieâu chuaån quoác teá. Höôùng daãn vaø giuùp ñôõ caùc nhaø thaàu laøm quen vaø thöïc hieän toát nghóa vuï noäp thueá cho Nhaø nöôùc Vieät Nam. Caùc loaïi thueá aùp duïng ñoái vôùi nhaø thaàu nöôùc ngoaøi bao goàm: Thueá thu nhaäp doanh nghieäp, thueá ñoái vôùi thieát bò, maùy moùc, phöông tieän vaän taûi nhaäp khaåu ñeå thöïc hieän döï aùn, thueá xuaát khaåu, thueá nhaäp khaåu, thueá thu nhaäp vaø caùc loaïi thueá khaùc. Hoã trôï nhaø thaàu trong coâng taùc quaûn lyù thueá, taïo moïi ñieàu kieän toát trong coâng taùc hoaøn thueá, thöïc hieän cam keát quoác teá trong coâng haøm trao ñoåi hay taïi hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá hai laàn. 80 - Thueá thu nhaäp caù nhaân (TNCN): Ñoái vôùi chuyeân gia nöôùc ngoaøi khoâng thuoäc dieän mieãn giaûm thueá, caùc nhaø thaàu caàn ñöôïc höôùng daãn cuï theå trong traùch nhieäm trích noäp thueá TNCN cho lao ñoäng cuûa mình, thöïc hieän ñuùng caùc quy ñònh veà thuû tuïc ñaêng kyù vaø keâ khai noäp thueá. Maëc duø ñoái töôïng noäp thueá TNCN laø lao ñoäng nöôùc ngoaøi höôûng thu nhaäp, nhöng thöïc chaát ñaõ ñöôïc tính vaøo chi phí nhaân coâng cuûa döï aùn. Möùc thueá quy ñònh hieän haønh cuûa Vieät Nam ñoái vôùi lao ñoäng nöôùc ngoaøi laø raát cao. Do ñoù, caàn phaûi xem xeùt laïi nhöõng möùc ngaïch quy ñònh veà thueá TNCN nhaèm giaûm bôùt gaùnh naëng cho chuû ñaàu tö. Beân caïnh ñoù, caùc nhaø hoaïch ñònh cuõng phaûi tính ñeán caùc giaûi phaùp mang tính “ñoái öùng” phuø hôïp vaø haøi hoøa ñöôïc lôïi ích trong nöôùc vaø caùc nhaø taøi trôï nhö dôõ boû daàn haøng raøo thueá quan baûo hoä caùc ngaønh coâng nghieäp non treû vaø baûng thueá xuaát nhaäp khaåu haøng hoùa cuûa caùc ñoái taùc… Caùc chính saùch thueá phaûi ñöôïc caûi thieän vôùi söï phoái hôïp ñoàng boä giöõa caùc boä, caùc cô quan lieân quan nhaèm naâng cao naêng löïc quaûn lyù taøi chính veà thueá ñoái vôùi caùc döï aùn ODA. 3.3. Nhoùm giaûi phaùp 3: Naâng cao hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA Nhoùm giaûi phaùp naøy goàm 5 giaûi phaùp cuï theå, laø nhöõng ñeà xuaát khoâng lieân quan tröïc tieáp ñeán vaán ñeà giaûi ngaân nhöng coù aûnh höôûng ñeán hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA, caùc coâng trình döï aùn ñöôïc hình thaønh töø nguoàn voán ODA. 3.3.1. Xaây döïng vaø hoaøn chænh quy hoaïch söû duïng voán ODA Coâng taùc quy hoaïch, keá hoaïch söû duïng ODA ñoùng vai troø quan troïng ôû moïi caáp ñeå vaän ñoäng ñieàu phoái söû duïng ODA. Quy hoaïch, keá hoaïch laø cô sôû ñieàu phoái vaø söû duïng ODA nhöng caàn phaûi lieân tuïc caäp nhaät vaø ñieàu chænh kòp thôøi cho phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh thöïc teá, phoái hôïp chaët cheõ vaän ñoäng, söû duïng nguoàn voán ODA vôùi caùc nguoàn voán khaùc. - Xaây döïng quy hoaïch vaän ñoäng vaø söû duïng ODA phaûi phuø hôïp vôùi keá hoaïch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, phuø hôïp vôùi tính chaát vaø xu höôùng phaùt trieån cuûa nguoàn voán, theå hieän ñöôïc moái quan heä giöõa caùc ngaønh, caùc vuøng. Coâng taùc ñieàu phoái phaûi gaén vôùi quy hoaïch, keá hoaïch söû duïng nhaèm thöïc hieän ñuùng muïc tieâu phaùt trieån vaø coâng baèng xaõ hoäi. - Xaây döïng heä thoáng tieâu chí öu tieân vaän ñoäng vaø söû duïng ODA moät caùch thoáng nhaát, töø ñoù xaùc ñònh nhu caàu veà ODA cho giai ñoaïn môùi treân cô sôû caân ñoái caùc nguoàn voán khaùc cuõng nhö khaû naêng cung caáp cuûa caùc nhaø taøi trôï vaø khaû naêng haáp thuï cuûa neàn kinh teá. - Phaân boå voán cho caùc coâng trình, cô sôû haï taàng kinh teá cuûa Vieät Nam coù nhu caàu voán lôùn, coù khaû naêng traû nôï trong töông lai xa, moät soá lónh vöïc coâng 81 nghieäp coù tính chaát ñaëc bieät cuûa Vieät Nam, chuù yù ñöa vaøo caùc döï aùn coâng nghieäp khoâng coù tính sinh laõi nhöng laïi coù vai troø raát quan troïng trong neàn kinh teá. Quy hoaïch caùc döï aùn söû duïng voán ODA bao goàm caùc döï aùn coù chaát löôïng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu phaùt trieån cuûa Vieät Nam vaø thu huùt ñöôïc söï quan taâm cuûa caùc nhaø taøi trôï laø heát söùc caàn thieát. Quy hoaïch naøy coù thôøi haïn 5 naêm vaø caàn ñöôïc xaây döïng sôùm, döïa treân chöông trình ñaàu tö coâng coäng cuûa Chính phuû, Quy hoaïch toång theå phaùt trieån coâng nghieäp vaø keát caáu haï taàng, Quy hoaïch thu huùt vaø söû duïng ODA phuïc vuï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi vaø ñònh höôùng phaùt trieån. Quy hoaïch caàn tính tôùi nhöõng thay ñoåi, nhöõng bieán chuyeån cuûa tình hình kinh teá – xaõ hoäi Vieät Nam trong nhöõng naêm gaàn ñaây vaø caû saép tôùi. 3.3.2. Thöïc hieän ñoàng boä quy trình thaåm ñònh vaø thöïc hieän döï aùn Thöïc hieän ñoàng boä quy trình thaåm ñònh vaø thöïc hieän döï aùn laø yeâu caàu quan troïng ñeå ñaït ñöôïc thaønh coâng cuûa döï aùn. Moät chu trình döï aùn phaûi tuaân thuû nguyeân taéc vaø thöïc hieän toát ôû taát caû caùc böôùc. Baûng 3-1: Caùc böôùc thöïc hieän cuûa moät chu trình döï aùn Chu trình döï aùn Coâng taùc thöïc hieän Xaùc ñònh döï aùn - Xem xeùt döï aùn coù ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu phaùt trieån chuû yeáu - Saøng loïc böôùc ñaàu döï aùn Chuaån bò - Nghieân cöùu tröôùc ñaàu tö - Xem xeùt chi tieát tính khaû thi veà maët kinh teá, xaõ hoäi, kyõ thuaät, taøi chính vaø tính hôïp lyù veà moâi tröôøng cuûa döï aùn Thaåm ñònh - Thaåm ñònh tính khaû thi - Kieåm tra caùc khía caïnh kinh teá – xaõ hoäi, taøi chính, kyõ thuaät, moâi tröôøng, toå chöùc vaø quaûn lyù döï aùn - Thaåm ñònh tính phuø hôïp veà ñieàu kieän vay voán Thöông löôïng trao ñoåi coâng haøm vaø hieäp ñònh vay voán - Thöông löôïng veà moät thoûa thuaän chính thöùc - Trao ñoåi coâng haøm xaùc nhaän caùc vaán ñeà ñaõ ñöôïc thoûa thuaän - Thöông löôïng kyù keát hieäp ñònh vay voán - Quy ñònh chi tieát veà soá löôïng tieàn vay vaø caùc ñieàu khoaûn, ñieàu kieän, muïc ñích, quy moâ vaø noäi dung döï aùn, thuû tuïc ñaáu thaàu, thuû tuïc giaûi ngaân… Ñaáu thaàu vaø giaûi ngaân - Ñaáu thaàu haøng hoùa vaø dòch vuï caàn thieát - Giaûi ngaân tieàn voán vay ñöôïc thöïc hieän theo tieán ñoä thöïc 82 hieän döï aùn vaø theo yeâu caàu giaûi ngaân cuûa beân vay Thöïc hieän döï aùn vaø giaùm saùt - Giaùm saùt chaët cheõ tieán ñoä thöïc hieän laãn khaâu thuû tuïc voán vay Haäu ñaùnh giaù vaø theo doõi kieåm tra sau khi hoaøn thaønh - Ñaùnh giaù sau khi hoaøn thaønh nhaèm ruùt ra caùc baøi hoïc töø döï aùn - Kieåm tra maët vaän haønh sau khi hoaøn thaønh coâng trình - Giai ñoaïn chuaån bò ñöôïc xaùc ñònh laø heát söùc caàn thieát ñoái vôùi coâng taùc thöïc hieän döï aùn, do ñoù caùc döï aùn caàn ñöôïc chuaån bò ñaày ñuû hôn nöõa tröôùc khi pheâ duyeät. Thieát keá döï aùn vaø caùc hoà sô môøi thaàu phaûi chuaån bò xong tröôùc hoaëc ngay khi khoaûn tín duïng coù hieäu löïc. Ñieàu naøy ñoøi hoûi quyeát ñònh cuûa Chính phuû vaø vieäc thaønh laäp BQLDA phaûi dieãn ra sôùm hôn nhieàu trong chu trình döï aùn. - Coâng taùc chuaån bò chöông trình döï aùn phaûi ñöôïc quan taâm naâng cao chaát löôïng hôn nöõa, ñaûm baûo söû duïng hieäu quaû nguoàn voán naøy. Trong caùc baùo nghieân cöùu khaû thi caàn phaân tích ñaày ñuû nhöõng vaán ñeà veà thò tröôøng, veà hieäu quaû kinh teá, khaû naêng traû nôï (ñoái vôùi döï aùn vay laïi…) vaø laøm roõ traùch nhieäm cuûa chuû döï aùn. - Trong coâng taùc pheâ duyeät luaän chöùng khaû thi caùc döï aùn ODA, vieäc pheâ duyeät phaûi ñi ñoâi vôùi vieäc ra quyeát ñònh caáp ñaát. - Giaûm bôùt söï giaùm saùt khoâng caàn thieát trong giai ñoaïn chuaån bò döï aùn: nhöõng giaùm saùt khoâng caàn thieát cuûa boä chuû quaûn hoaëc caùc sôû ngaønh doïc cuûa Chính phuû, caùc boä khaùc phaûi ñöôïc giaûm bôùt ñeå ñôn giaûn hoùa quy trình ra quyeát ñònh vaø thuùc ñaåy quaù trình khôûi ñoäng döï aùn. - Caùc BQLDA caàn taêng cöôøng phoái hôïp vôùi tö vaán giaùm saùt nhaèm quaûn lyù tieán ñoä vaø chaát löôïng coâng trình. Trong tröôøng hôïp thi coâng chaäm so vôùi tieán ñoä hay xaûy ra caùc söï coá khi thi coâng, caùc BQLDA phaûi baùo caùo ngay cho UBND tænh, thaønh phoá vaø cô quan lieân quan ñeå kòp ñeà ra phöông aùn giaûi quyeát. - Vieäc ñôn giaûn hoùa quy trình ra quyeát ñònh ñoøi hoûi coù nhieàu noã löïc hôn nöõa, döïa treân söï phaân caáp, naâng cao quaûn lyù vaø taêng cöôøng naêng löïc. Ñôn giaûn hoùa quy trình laø caàn thieát nhöng chæ thöïc hieän ñöôïc neáu coù söï keát hôïp toát nhaát giöõa traùch nhieäm giaùm saùt cuûa caáp treân vaø khuyeán khích quyeàn töï chuû cuûa caáp döôùi. - Vieäc phaân caáp vaø trao quyeàn hôn nöõa töø caáp trung öông vaø caáp cao hôn cho caáp ñòa phöông vaø caáp döôùi chaúng haïn nhö cô quan chuû quaûn vaø caùc BQLDA laø caàn thieát. Ñoàng thôøi, quaù trình phaân caáp ñoøi hoûi nhöõng noã löïc to lôùn cuûa Chính phuû nhaèm taêng cöôøng naêng löïc cho caùc cô quan chuû quaûn vaø caùc BQLDA. Chính phuû coù theå tieán moät böôùc baèng caùch thöïc hieän nhöõng bieän phaùp linh hoaït hôn nhö nôùi loûng vieäc kieåm tra quy trình thuû tuïc cuûa caáp treân ñoái vôùi caùc BQLDA coù 83 nhieàu kinh nghieäm; chaáp thuaän cho chuû döï aùn ñöôïc pheùp vaø chòu traùch nhieäm quyeát ñònh noäi dung cuûa hôïp ñoàng (goàm caû hôïp ñoàng vôùi nhaø thaàu nöôùc ngoaøi) ñoái vôùi caùc goùi thaàu quy moâ nhoû; phaân caáp cho caùc cô quan chuû quaûn caùc ñòa phöông pheâ duyeät thieát keá chi tieát vaø toång döï toaùn cuûa caùc döï aùn ODA nhaèm khaéc phuïc tình traïng keùo daøi thôøi gian xem xeùt pheâ duyeät caùc taøi lieäu naøy nhö hieän nay… - Hieäu löïc hoùa caùc quy ñònh cuûa nhaø taøi trôï: caàn coù nhieàu noã löïc hôn nöõa ñeå ñaûm baûo taát caû caùc ñoái taùc Vieät Nam lieân quan ñeán caùc döï aùn ODA hieåu vaø thöïc hieän ñuùng caùc höôùng daãn vaø quy ñònh cuûa nhaø taøi trôï. Chính phuû caàn ñöa ra nhöõng bieän phaùp toát hôn nöõa ñeå thuùc ñaåy vaø taêng cöôøng söï hieåu bieát cô baûn cuûa caùc caùn boä trong BQLDA cuõng nhö caùc toå chöùc chính phuû veà nhaø taøi trôï vaø caùc höôùng daãn cuûa nhaø taøi trôï. - Haøi hoøa caùc thuû tuïc cuûa nhaø taøi trôï: soá löôïng nhaø taøi trôï caøng nhieàu thì caøng coù nhieàu thuû tuïc vaø quy ñònh khaùc nhau maø Chính phuû phaûi tuaân theo ñeå tieáp nhaän vaø thöïc hieän caùc döï aùn ñaàu tö hoã trôï baèng nguoàn voán ODA. Beân caïnh taøi trôï, caàn haøi hoøa caùc thuû tuïc ñaàu tö caøng nhieàu caøng toát ñeå giaûm thieåu gaùnh naëng veà nôï cho Chính phuû. Vieäc tieâu chuaån hoùa giöõa caùc nhaø taøi trôï veà hieäp ñònh tín duïng, caùc höôùng daãn vaø caùc vaên kieän phaùp lyù lieân quan khaùc cuõng seõ taïo ra nhöõng taùc ñoäng tích cöïc ñoái vôùi vieäc giaûm thieåu khoái löôïng coâng vieäc cuûa Chính phuû. - Haøi hoøa giöõa chu kyø döï aùn cuûa nhaø taøi trôï vaø cuûa Chính phuû: caàn thieát phaûi haøi hoøa chu kyø döï aùn cuûa Chính phuû vaø nhaø taøi trôï. Ñoä treã thôøi gian giöõa chu kyø döï aùn cuûa Chính phuû vaø cuûa nhaø taøi trôï laø thöïc teá thöôøng xuyeân xaûy ra, chaúng haïn nhö quaù trình pheâ duyeät döï aùn hoaëc söï thieáu huït nguoàn voán ñoái öùng ñaõ gaây ra söï chaäm treã cho quaù trình thöïc hieän döï aùn. - Ngoaøi nhöõng quy ñònh chung ñöôïc aùp duïng thoáng nhaát nhö nhau cho taát caû caùc nhaø taøi trôï, Chính phuû caàn chæ ñaïo caùc Boä phoái hôïp vôùi nhau ñeå soaïn thaûo moät khung chính saùch cho töøng nhaø taøi trôï ñaëc bieät laø nhöõng nhaø taøi trôï ODA lôùn cho Vieät Nam nhö Nhaät Baûn, Ngaân haøng theá giôùi, Ngaân haøng phaùt trieån chaâu AÙ… Khi coù khung chính saùch naøy, taát caû caùc döï aùn ODA cuûa cuøng moät nhaø taøi trôï ñeàu thöïc hieän theo moät khung chính saùch chung thoáng nhaát trong caû nöôùc. Ñieàu naøy seõ giuùp cho caùc ñòa phöông naém baét roõ chính saùch, yeâu caàu cuûa töøng nhaø taøi trôï ñeå aùp duïng thoáng nhaát trong caû nöôùc nhaèm ñaåy nhanh tieán ñoä thöïc hieän caùc döï aùn ODA. 3.3.3. Ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc Theo lyù luaän chung, nhaân toá con ngöôøi coù vò trí quan troïng, quyeát ñònh thaéng lôïi cuûa moïi coâng vieäc, trong thu huùt vaø söû duïng ODA cuõng khoâng ngoaïi leä. Caàn 84 quan taâm ñuùng möùc, kòp thôøi ñeán vieäc toå chöùc ñaøo taïo, boài döôõng, naâng cao tinh thaàn traùch nhieäm, trình ñoä chuyeân moân cho ñoäi nguõ caùn boä thöïc hieän döï aùn: - Caùc caùn boä laøm vieäc taïi caùc BQLDA caàn phaûi coù trình ñoä hoïc vaán cao hôn vaø nhieàu kinh nghieäm hôn. Caùch hieäu quaû nhaát ñeå taêng cöôøng naêng löïc chuyeân moân vaø kinh nghieäm laø ñaøo taïo taïi choã: hoïc hoûi kinh nghieäm töø caùc nhaø tö vaán nöôùc ngoaøi, trao ñoåi caùn boä vôùi caùc BQLDA khaùc nhaèm hoïc hoûi kinh nghieäm giuùp cho vieäc thöïc hieän döï aùn trong töông lai cuûa mình. Ngoaøi ra, caàn xem xeùt taïo ñieàu kieän ñeà ñöa ngöôøi ñi hoïc taäp nöôùc ngoaøi nhaèm hoïc hoûi nhöõng kieán thöùc vaø kinh nghieäm ñeå thöïc hieän döï aùn moät caùch coù hieäu quaû. - Caàn coù nhöõng bieän phaùp caàn thieát nhaèm ñaøo taïo vaø huaán luyeän caùc caùn boä laøm vieäc trong BQLDA. Ñieàu quan troïng laø phaûi choïn ñuùng ñoái töôïng caùn boä tham gia caùc khoùa ñaøo taïo vaø nhöõng caùn boä ñaõ qua ñaøo taïo phaûi ñöôïc söû duïng vaøo vò trí thích hôïp. - Xaây döïng nhöõng khoaù ñaøo taïo ngaén haïn nhöng thöôøng xuyeân. Caàn nghieân cöùu vaø tieâu chuaån hoùa caùc khoaù ñaøo taïo treân phaïm vi toaøn quoác cho nhöõng muïc tieâu chính nhö khoùa hoïc ñaøo taïo veà kyõ thuaät, taøi chính, keá toaùn. Phöông phaùp, noäi dung ñaøo taïo caàn ñöôïc nghieân cöùu caån thaän ñeå mang laïi hieäu quaû. Caùc lónh vöïc ñaøo taïo caàn ñöôïc chuù troïng: + Quaûn lyù döï aùn trong caùc döï aùn ñaàu tö söû duïng nguoàn voán ODA - Caùc quy ñònh cuûa Vieät Nam, caùc thuû tuïc vaø höôùng daãn cuûa caùc nhaø taøi trôï + Caùc thuû tuïc vaø trình töï ñaáu thaàu quoác teá nhö: Chuaån bò hoà sô môøi thaàu, caùc phöông phaùp xeùt thaàu, caùch xeùt thaàu coù öu tieân trong nöôùc… + Caùc vaán ñeà lieân quan ñeán hôïp ñoàng xuaát phaùt töø quan ñieåm phaùp lyù vaø thöïc tieãn + Caùc quy ñònh veà phöông thöùc thanh toaùn quoác teá nhö thanh toaùn tröïc tieáp, thanh toaùn qua L/C… + Caùc quy ñònh, cô cheá vaø thöïc tieãn cuûa nguoàn taøi trôï + Keá toaùn, phaân tích vaø ñaùnh giaù kinh teá – taøi chính + Quaûn lyù xaây döïng – lieân quan ñeán coâng ngheä coù nhu caàu caäp nhaät thoâng tin cuõng nhö giaùm saùt tröïc tieáp coâng ngheä nöôùc ngoaøi. Keát hôïp vôùi vieäc taêng cöôøng naêng löïc quaûn lyù caùc döï aùn ODA, phaûi taêng cöôøng naêng löïc quaûn lyù, giaùm saùt, ñaùnh giaù hoaït ñoäng ODA ôû moãi caáp, moãi ngaønh, ñoàng thôøi phaùt hieän ñöôïc nhöõng nguyeân taéc, cheá ñoä khoâng coøn phuø hôïp, ñeà xuaát söûa ñoåi, boå sung kòp thôøi ñeå phaùt huy ñöôïc taùc duïng cuûa coâng taùc quaûn lyù nguoàn voán ODA, khaéc phuïc ñöôïc tình traïng choàng cheùo, phieàn haø, gaây caûn trôû cho vieäc trieån khai caùc chöông trình, döï aùn ODA. 85 3.3.4. Caûi tieán cô cheá tieàn löông cho caùc ban quaûn lyù döï aùn Chính phuû vaø caùc boä caàn phaûi coù chính saùch tieàn löông cho caùc BQLDA ODA moät caùch thoûa ñaùng, phuø hôïp vôùi coâng söùc maø hoï boû ra, coù nhö vaäy hoï môùi taän taâm vaø heát söùc mình vì coâng vieäc. Tuy nhieân ñaây laø moät vaán ñeà raát khoù vì vieäc thay ñoåi tieàn löông ôû caùc BQLDA ODA cuõng ñoàng nghóa vôùi vieäc thay ñoåi tieàn löông ôû caùc BQLDA khaùc, caùc ñôn vò haønh chính söï nghieäp… Do ñoù, veà vaán ñeà tieàn löông coù theå aùp duïng caùc giaûi phaùp sau: - Thöïc hieän cô cheá khoaùn löông, khoaùn chi phí ôû caùc BQLDA ODA. - Beân caïnh tieàn löông höôûng theo quy ñònh caàn keâu goïi caùc nhaø taøi trôï hoã trôï theâm. - Vaän ñoäng caùc nhaø taøi trôï ñeå hoï ñoàng yù traû löông cho caùc nhaân vieân ôû caùc BQLDA ODA. Neáu caùc BQLDA ñöôïc höôûng möùc löông xöùng ñaùng, ngoaøi vieäc phaùt huy heát naêng löïc cuûa töøng caù nhaân, coøn coù theå loaïi tröø nhöõng ñoäng cô tham nhuõng tieàm aån, giaûm bôùt thaát thoaùt, laõng phí trong quaù trình söû duïng voán, cuõng laø naâng cao hieäu quaû söû duïng voán ODA. 3.3.5. Ñaùnh giaù caùc döï aùn sau khi hoaøn thaønh Caùc ñòa phöông caàn nghieâm tuùc ñaùnh giaù caùc döï aùn sau khi hoaøn thaønh moät caùch coù heä thoáng nhaèm ruùt ra caùc baøi hoïc töø nhöõng döï aùn ñoù ñeå thöïc hieän coù hieäu quaû hôn caùc döï aùn khaùc trong töông lai. Vieäc ñaùnh giaù caùc döï aùn sau khi hoaøn thaønh caàn phaûi phaân tích, so saùnh vieäc thöïc hieän caùc döï aùn ñoù vôùi keá hoaïch cuûa döï aùn trong thôøi kyø thaåm ñònh. Phaân tích naøy bao goàm quy moâ, thieát keá, laõi döï tính… Sau khi ñaùnh giaù, caùc ñòa phöông caàn baùo caùo vaø tham khaûo yù kieán cuûa beân cho vay, Chính phuû, caùc Boä… ñeå tìm ra nhöõng giaûi phaùp xöû lyù caùc khoù khaên, vöôùng maéc trong quaù trình thöïc hieän vaän haønh, baûo döôõng döï aùn hoaëc kieán nghò xöû lyù neáu vöôït quaù thaåm quyeàn vaø neáu caàn phaûi coù söï giuùp ñôõ veà maët kyõ thuaät. 86 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 3: Chæ tieâu keá hoaïch 2001-2005 ñeà ra laø giaûi ngaân 9 tyû USD, nhöng döï baùo 4 naêm nay môùi ñaït gaàn 6 tyû USD. Döï baùo naêm 2005 cuõng chæ giaûi ngaân ñöôïc theâm khoaûng 1,7 tyû USD. Ñieàu ñoù coù nghóa laø löôïng voán ODA ñöôïc ñöa vaøo ñaàu tö phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi trong thôøi gian qua chæ ñaït 87% so vôùi keá hoaïch ñeà ra. Trong khi ñoù, muïc tieâu huy ñoäng nguoàn voán ODA trong 5 naêm tôùi 2006-2010 döï kieán laø 17,5-19,5 tyû USD. Nhö vaäy, ñeå thöïc hieän thaønh coâng muïc tieâu treân, chuùng ta phaûi noã löïc ñeå ñaåy nhanh toác ñoä giaûi ngaân ñaït gaáp 2,5 laàn so vôùi möùc giaûi ngaân 5 naêm vöøa qua. Ñeå thuùc ñaåy giaûi ngaân ODA trong thôøi gian saép tôùi, chuùng ta caàn taäp trung thaùo gôõ 6 nhoùm vaán ñeà lôùn, ñoù laø: (1) Ñaát ñai vaø giaûi phoùng maët baèng; (2) Baûo ñaûm voán ñoái öùng; (3) Ñaáu thaàu vaø söû duïng tö vaán; (4) Kieän toaøn vaø taêng cöôøng naêng löïc caùc ban quaûn lyù döï aùn; (5) Caûi tieán thuû tuïc haønh chính; (6) Haøi hoøa thuû tuïc vôùi caùc nhaø taøi trôï. Tuy nhieân, vieäc thöïc hieän caùc giaûi phaùp caàn ñöôïc tieán haønh moät caùch ñoàng boä nhaèm sôùm ñaåy nhanh toác ñoä giaûi ngaân ODA, naâng cao chaát löôïng, hieäu quaû söû duïng nguoàn voán naøy, goùp phaàn thöïc hieän nhöõng muïc tieâu kinh teá – xaõ hoäi ñaõ ñaët ra. 87 KEÁT LUAÄN Cuøng vôùi vieäc thöïc hieän chính saùch môû cöûa, chính saùch ñoái ngoaïi ña daïng hoùa, ña phöông hoùa, hoäi nhaäp vôùi neàn kinh teá theá giôùi, Vieät Nam ñaõ tieáp caän ñöôïc caùc nguoàn voán song phöông vaø ña phöông döôùi hình thöùc ODA. Trong 5 naêm qua (2001-2005), nguoàn voán ODA ñöa vaøo thöïc hieän khoaûng 7,8 tyû USD, taäp trung cho vieäc phaùt trieån caùc ngaønh giao thoâng, naêng löôïng ñieän, noâng, laâm nghieäp – thuûy saûn, y teá, giaùo duïc – ñaøo taïo, khoa hoïc, coâng ngheä – moâi tröôøng, caáp thoaùt nöôùc, ñieàu chænh cô caáu kinh teá, caûi caùch kinh teá. Coù haøng loaït coâng trình ñaõ ñöôïc hoaøn thaønh hoaëc ñang ñöôïc xaây döïng baèng nguoàn voán naøy, ñoùng goùp cho söï thaønh coâng cuûa moät soá chöông trình quoác gia coù yù nghóa saâu roäng nhö chöông trình daân soá vaø phaùt trieån, tieâm chuûng môû roäng, dinh döôõng treû em… Tuy nhieân, möùc giaûi ngaân ODA ñaït ñöôïc 5 naêm vöøa qua chöa nhö mong muoán, chæ ñaït 87% keá hoaïch, vaø döôùi 50% möùc cam keát caùc nhaø taøi trôï daønh cho Vieät Nam. Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu giaûi ngaân gaáp 2,5 laàn so vôùi thôøi gian qua, trong 5 naêm tôùi ñaây, chuùng ta caàn noã löïc hôn nöõa trong vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà gaây vöôùng maéc, caûn trôû coâng taùc thu huùt vaø söû duïng nguoàn voán ODA. Caùc bieän phaùp thaùo gôõ caàn ñöôïc tieán haønh nhanh choùng, ñoàng loaït ñeå traùnh laõng phí thôøi gian, cuõng laø laõng phí tính öu ñaõi cuûa nguoàn voán naøy vì chuùng ta chæ ñöôïc tieáp nhaän noù trong khoaûng 10 naêm nöõa maø thoâi. Cuõng caàn bieát raèng: Maëc duø nguoàn voán ODA mang tính öu ñaõi hôn baát cöù nguoàn voán naøo khaùc, nhöng noù laïi chöùa ñöïng nhöõng yeâu caàu veà chính trò, xaõ hoäi. Vì vaäy, khi tieáp nhaän nguoàn voán naøy, caàn phaûi caân nhaéc sao cho ñaûm baûo ñöôïc muïc tieâu coù tính nguyeân taéc, phaûi coi troïng hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ODA hôn laø khoái löôïng ODA ñöôïc söû duïng. Nguoàn voán naøy tuy goùp phaàn phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa nöôùc tieáp nhaän, song cuõng coù theå daãn ñeán tình traïng nôï choàng chaát neáu khoâng söû duïng coù hieäu quaû voán vay vaø thöïc hieän nghieâm ngaët cheá ñoä traû nôï vay. Ñoái vôùi Vieät Nam, trong giai ñoaïn hoäi nhaäp hieän nay, ODA thöïc söï raát quan troïng. Tuy nhieân, ñeå phaùt trieån kinh teá nhanh vaø beàn vöõng thì vieäc thu huùt 88 nguoàn voán ODA thoâi chöa ñuû, maø caàn quan taâm hôn ñeán vieäc thu huùt nguoàn voán FDI vaø ñaëc bieät chuù troïng chính saùch tieát kieäm, huy ñoäng voán trong nöôùc vì ñaây môùi chính laø nguoàn söùc maïnh noäi löïc, laâu daøi, laø yeáu toá quyeát ñònh söï phaùt trieån oån ñònh kinh teá xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. Nhöõng giaûp phaùp ñöôïc trình baøy trong luaän vaên laø nhöõng giaûi phaùp cô baûn xuaát phaùt töø thöïc teá thu huùt vaø söû duïng nguoàn voán ODA thôøi gian vöøa qua cuõng nhö treân cô sôû ñònh höôùng, muïc tieâu söû duïng ODA trong nhöõng naêm saép tôùi cuûa Vieät Nam. Tuy nhieân, khi ñeà taøi naøy kheùp laïi, cuõng ñoàng thôøi laïi môû ra cho nhöõng höôùng nghieân cöùu môùi xung quanh noäi dung cuûa ñeà taøi noùi treân ñoái vôùi nhöõng ai ñaõ vaø ñang quan taâm ñeán moät lónh vöïc voâ cuøng phong phuù, haáp daãn vaø ñaày tính thuyeát phuïc naøy, bôûi leõ noù khoâng chæ döøng laïi ôû nhöõng nhaän thöùc lyù luaän maø coøn coù yù nghóa cöïc kyø quan troïng trong xu höôùng thöïc tieãn. Xuaát phaùt töø xu theá phaùt trieån vaø hoäi nhaäp quoác teá, trong thôøi gian tôùi coù theå nhöõng giaûi phaùp naøy caàn ñöôïc boå sung, hoaøn thieän vaø phaùt trieån thaønh nhöõng giaûi phaùp môùi phuø hôïp hôn, thoûa ñaùng hôn nhaèm ñaùp öùng vôùi tình hình quoác teá môùi. Do trình ñoä kieán thöùc coøn haïn heïp vaø thôøi gian nghieân cöùu coù haïn trong khi caùc vaán ñeà lieân quan ñeán ñeà taøi laø khaù roäng neân chaéc chaén luaän vaên coøn nhieàu ñieåm thieáu soùt. Raát mong nhaän ñöôïc söï pheâ bình, ñoùng goùp yù kieán cuûa quyù thaày coâ ñeå luaän vaên ñöôïc hoaøn chænh hôn. 89 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Tieáng Vieät 1. Hoã trôï phaùt trieån chính thöùc: Nhöõng hieåu bieát caên baûn vaø thöïc tieãn ôû Vieät Nam, Nguyeãn Thò Hoàng Vaân, NXB Giaùo duïc 1998. 2. Hoã trôï phaùt trieån chính thöùc ODA - Nhöõng hieåu bieát caên baûn vaø thöïc tieãn taïi Vieät Nam, Haø Thò Ngoïc Oanh. 3. Ñaùnh giaù vieän trôï: Khi naøo coù taùc duïng, khi naøo khoâng, vaø taïi sao, Baùo caùo nghieân cöùu chính saùch cuûa Ngaân haøng Theá giôùi. 4. Vaên kieän Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù IX, NXB Chính trò quoác gia, Haø Noäi 2001. 5. Keá hoaïch söû duïng nguoàn voán phaùt trieån chính thöùc giai ñoaïn 2001-2005, Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö, Haø Noäi 2001. 6. Voán vay öu ñaõi ôû Vieät Nam nhöõng naêm gaàn ñaây - thöïc traïng vaán ñeà vaø giaûi quyeát tröôøng hôïp Nhaät Baûn, Löu Ngoïc Trònh, NXB Lao ñoäng – xaõ hoäi 2002. 7. Toång quan vieän trôï phaùt trieån chính thöùc Vieät Nam, UNDP Vieät Nam, Haø Noäi 2003. 8. Chöông trình phaùt trieån Lieân hieäp quoác taïi Vieät Nam 2003-2004, UNDP Vieät Nam, Haø Noäi 2004. 9. Caùc baøi tham luaän trong buoåi hoäi thaûo veà ODA taïi TPHCM naêm 2003. 10. Caùc baøi giaûng moân Taøi chính phaùt trieån, Chöông trình giaûng daïy Kinh teá Fulbright 2004-2005. 11. Taïp chí Thôøi baùo Kinh teá Vieät Nam, Taïp chí Kinh teá vaø Phaùt trieån, Taïp chí Kinh teá vaø Döï baùo, Taïp chí Phaùt trieån kinh teá. 12. Trang Web: www.worldbank.org.vn, www.adbvrm.org.vn, www.mof.gov.vn, www.vneconomy.com.vn, www.mpi.gov.vn, www.undp.org.vn 90 Tieáng Anh 1. Does Aid work?, Robert Cassen & Associates, Clarendon Press, Oxford 1994. 2. Overview of Official Development Assistance in Viet Nam, UNDP Viet Nam, Ha Noi 2004 3. Viet Nam Development Cooperation Report, UNDP Viet Nam, Ha Noi June 2005. 4. Financial Flows to Developing Countries, Global Development Finance 2005. 5. Report of the ‘Seminar on Evaluation Study of Japanese ODA for Vietnam’, International Development Center of Japan (IDCJ), Hanoi 2003. 6. Website: www.worldbank.org, www.undp.org, www.adb.org, www.saigontimes.com.vn/tbktsg ._.