Biểu hiện stress của SV trường Đại học sư phạm kỹ thuật TP.HCM

Bieåu hieän stress cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP. Hoà Chí Minh Laïi Theá Luyeän Taâm lyù hoïcMUÏC LUÏC Trang Trang phuï bìa Lôøi caûm ôn Lôøi cam ñoan Muïc luïc MÔÛ ÑAÀU 1 Chöông 1. CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN CUÛA ÑEÀ TAØI 6 1.1. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà 6 1.1.1. Tình hình nghieân cöùu treân theá giôùi 6 1.1.2. Tình hình nghieân cöùu taïi Vieät Nam 10 1.2. Cô sôû lyù luaän 12 1.2.1. Nghieân cöùu veà stress döôùi goùc ñoä taâm lyù hoïc 12 1.2.2. Nhöõng vaán ñeà taâm lyù cuûa löùa tuoåi sinh vieân 32 1.2.3. Stress ôû löùa tuoåi sinh vieân 46 Chöông 2. TOÅ CHÖÙC NGHIEÂN CÖÙU 57 2.1. Noäi dung nghieân cöùu 57 2.2. Tieán trình nghieân cöùu 57 2.3. Heä thoáng caùc phöông phaùp nghieân cöùu 60 Chöông 3. KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU 63 3.1. Thöïc traïng stress cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM 63 3.2. Nghieân cöùu tröôøng hôïp ñieån hình sinh vieân bò stress 102 3.3. Nhaän ñònh cuûa giaûng vieân veà stress ôû sinh vieân 105 KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ 108 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 111 PHUÏ LUÏC MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI Stress laø vaán ñeà cuûa con ngöôøi ôû moïi thôøi ñaïi. Noù ñaõ toàn taïi ngay töø thuôû bình minh cuûa lòch söû loaøi ngöôøi. Con ngöôøi töø thôøi xaõ hoäi nguyeân thuûy ñaõ töøng ñoái maët vaø vöôït qua stress. Nhöõng nguyeân nhaân gaây neân stress töø thôøi xa xöa coù theå lieân quan ñeán caùc hoaït ñoäng nhaèm baûo ñaûm nhu caàu soáng coøn cuûa loaøi ngöôøi, nhö: bò thuù döõ taán coâng, chieán ñaáu giaønh ñaát ñai, nhöõng cuoäc tìm kieám thöôøng xuyeân caùc nguoàn löông thöïc… Stress döôøng nhö laø moät phaàn taát yeáu khoâng theå traùnh ñöôïc trong cuoäc soáng cuûa moãi ngöôøi. Moãi ngöôøi chuùng ta luoân soáng trong moät coäng ñoàng xaõ hoäi, vôùi nhieàu bieán coá, nhieàu söï kieän xaûy ra haøng ngaøy, nhieàu tình huoáng phöùc taïp khaùc nhau maø mình phaûi ñöông ñaàu… Baát cöù ai cuõng ñeàu coù theå bò stress. Stress xuaát hieän ngay töø khi ñöùa treû môû maét chaøo ñôøi, traûi daøi qua caùc giai ñoaïn löùa tuoåi, cho tôùi khi nhaém maét lìa ñôøi. Löùa tuoåi naøo cuõng coù nhöõng taùc nhaân gaây stress. Noùi chung, stress xuaát hieän ôû moïi nôi, moïi hoaøn caûnh soáng cuûa con ngöôøi: stress trong gia ñình, stress nôi coâng xöôûng, stress giöõa ñöôøng phoá, stress trong giao tieáp, stress vì coâng vieäc... Naêm 1992, toå chöùc Lieân Hôïp Quoác ñaõ ñöa ra moät baûn baùo caùo mang teân “Beänh taät trong theá kyû XX”. [42, tr.7]. Trong ñoù, coù vieäc caûnh baùo stress coù theå mang nhieàu nguy cô gaây haïi cho cuoäc soáng cuûa con ngöôøi ôû theá kyû XXI. Nhöõng roái loaïn taâm thaàn, thöôøng cuõng do stress gaây ra. Baûng phaân loaïi beänh taät quoác teá ICD-10 ñaõ neâu ra moät soá roái nhieãu lieân quan ñeán stress nhö: caùc roái loaïn lo aâu aùm sôï; phaûn öùng vôùi stress traàm troïng vaø caùc roái loaïn söï thích öùng nhö: phaûn öùng stress caáp, roái loaïn stress sau sang chaán, caùc roái loaïn söï thích öùng, phaûn öùng vôùi stress traàm troïng, khoâng bieät ñònh; caùc roái loaïn phaân ly; caùc roái loaïn daïng cô theå vaø caùc roái loaïn taâm caên khaùc [1]. Stress noùi chung laø traïng thaùi caêng thaúng veà taâm lyù. Stress xuaát hieän ôû con ngöôøi noùi chung vaø trong cuoäc soáng, trong hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa sinh vieân noùi rieâng, coù aûnh höôûng ñeán chaát löôïng cuoäc soáng, ñeán hieäu quaû hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa hoï. Theo TS.Huyønh Vaên Sôn, chæ tính rieâng töø thaùng 05 ñeán thaùng 06 naêm 2006, hoà sô tö vaán cho thaáy coù ñeán 10 ca tö vaán stress sinh vieân ñaõ ñöôïc thöïc hieän taïi Coâng ty Tö vaán Hoàn Vieät (TP.Hoà Chí Minh) vôùi 8 ca trung bình, 2 ca ôû möùc naëng. Stress ôû sinh vieân ñang thaät söï laø moät vaán ñeà ñaùng quan taâm hieän nay [34]. Hieän nay, chöa coù ñeà taøi naøo nghieân cöùu veà nhöõng bieåu hieän stress cuûa ñoái töôïng sinh vieân ngaønh sö phaïm kyõ thuaät taïi Vieät Nam. Ñaây laø moät ngaønh ñaøo taïo mang tính ñaëc thuø: vöøa trang bò nhöõng kieán thöùc veà kyõ thuaät, vöøa hình thaønh nhöõng kyõ naêng, kyõ xaûo sö phaïm cho ngöôøi hoïc, ñeå hoï trôû thaønh giaùo vieân giaûng daïy lyù thuyeát, ñoàng thôøi höôùng daãn thöïc haønh kyõ thuaät coù trình ñoä kyõ sö sau naøy. Cho neân, sinh vieân phaûi ñaûm nhaän nhieàu nhieäm vuï hoïc taäp khaùc nhau cuøng moät luùc, môùi coù theå ñaùp öùng ñöôïc muïc tieâu ñaøo taïo cuûa nhaø tröôøng ñaõ ñeà ra. Theo caùc nhaø nghieân cöùu stress, tröôùc khi muoán ñoái phoù vôùi stress, con ngöôøi caàn phaûi coù söï hieåu bieát veà stress ñeå coù theå nhaän dieän veà stress ñang dieãn ra nôi baûn thaân mình. Theá nhöng, nhö nhaän ñònh cuûa Hans Selye (1956), “Stress gioáng nhö thuyeát töông ñoái, laø moät khaùi nieäm khoa hoïc vöøa coù may maén ñöôïc moïi ngöôøi bieát tôùi, laïi vöøa khoâng may maén vì coù quaù ít ngöôøi am hieåu” [25, tr.63]. Cho neân, vieäc nghieân cöùu thöïc traïng bieåu hieän, nhöõng nguyeân nhaân gaây stress vaø möùc ñoä stress cuûa sinh vieân, ñeå töø ñoù coù bieän phaùp ngaên ngöøa vaø giaûm bôùt nhöõng taùc haïi cuûa noù laø moät vaán ñeà coù yù nghóa raát quan troïng. Vôùi tính caáp thieát ñoù, chuùng toâi choïn ñeà taøi “Bieåu hieän stress cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP. Hoà Chí Minh”. Vieäc nghieân cöùu ñeà taøi khoâng chæ coù yù nghóa giuùp caùc giaûng vieân coù cô sôû tieán haønh hoaït ñoäng giaûng daïy cuûa mình sao cho sinh vieân cuûa tröôøng coù theå hoïc taäp ñaït hieäu quaû cao maø coøn phuïc vuï cho hoaït ñoäng cuûa sinh vieân trong thôøi gian hoïc taäp taïi tröôøng, giuùp sinh vieân bieát caùch töï toå chöùc hoaït ñoäng lao ñoäng, hoïc taäp, toå chöùc cuoäc soáng nhö theá naøo ñeå giaûm thieåu ñöôïc nhöõng taùc haïi cuûa stress trong thöïc tieãn coâng vieäc sau naøy khi hoï ñaõ ra tröôøng. Ñaây laø moät nhu caàu caáp baùch ñaët ra taïi tröôøng hieän nay. 2. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU Nghieân cöùu caùc bieåu hieän cuûa stress trong cuoäc soáng vaø trong hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa sinh vieân. Treân cô sôû ñoù, giuùp hoï ñieàu chænh caùch hoïc taäp, caùch toå chöùc cuoäc soáng cuûa mình sao cho ñaït ñöôïc hieäu quaû cao nhaát, ñoàng thôøi naâng cao chaát löôïng cuoäc soáng cuûa baûn thaân hoï. 3. NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU 3.1. Nghieân cöùu cô sôû lyù luaän veà stress cuûa löùa tuoåi sinh vieân. 3.2. Nghieân cöùu thöïc traïng bieåu hieän stress ôû sinh vieân, xaùc ñònh nhöõng yeáu toá gaây ra stress ôû sinh vieân, khaûo saùt moái töông quan giöõa nhaän thöùc vaø stress. 3.3. Ñeà ra phöông höôùng giaûi toaû vaø caùch thöùc ngaên ngöøa stress ôû löùa tuoåi sinh vieân. 4. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ KHAÙCH THEÅ NGHIEÂN CÖÙU Ñoái töôïng nghieân cöùu: caùc bieåu hieän stress thöôøng gaëp ôû sinh vieân. Khaùch theå nghieân cöùu: 500 sinh vieân heä ñaïi hoïc chính quy taäp trung thuoäc caùc khoa: Coâng ngheä thoâng tin, Coâng ngheä May – Thôøi trang, Cô khí Ñoäng löïc, Cô khí Cheá taïo maùy, Xaây döïng, Ñieän vaø Ñieän töû cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM 5. GIÔÙI HAÏN CUÛA ÑEÀ TAØI Ñeà taøi nghieân cöùu nhöõng bieåu hieän stress, nguyeân nhaân gaây stress, möùc ñoä stress, caùc bieän phaùp öùng phoù vôùi stress ôû löùa tuoåi sinh vieân. 6. GIAÛ THUYEÁT NGHIEÂN CÖÙU 6.1. Stress ôû sinh vieân coù nhieàu bieåu hieän vaø nguyeân nhaân khaùc nhau. Coù söï khaùc nhau giöõa caùc nhoùm khaùch theå. 6.2. Caùc yeáu toá: ñòa baøn sinh soáng, hoaøn caûnh kinh teá gia ñình, loái soáng, cheá ñoä dinh döôõng …coù aûnh höôûng ñeán möùc ñoä stress ôû sinh vieân. 6.3. Khoâng coù söï khaùc bieät veà yeáu toá gaây stress vaø bieän phaùp öùng phoù vôùi stress giöõa caùc nhoùm khaùc nhau. 7. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 7.1. Phöông phaùp phaân tích taøi lieäu: Phaân tích vaø toång hôïp caùc taøi tieäu lieân quan ñeán ñeà taøi taâm lyù löùa tuoåi sinh vieân, ñaëc bieät nhöõng taøi lieäu lieân quan ñeán stress ôû löùa tuoåi sinh vieân. 7.2. Phöông phaùp phoûng vaán: Phoûng vaán moät soá giaûng vieân trong tröôøng veà nhöõng bieåu hieän stress ôû sinh vieân. 7.3. Phöông phaùp ñieàu tra baèng phieáu thaêm doø: Phieáu thaêm doø seõ bao goàm caùc caâu hoûi ñöôïc soaïn thaûo döïa treân nhöõng nhieäm vuï nghieân cöùu ñaõ ñöôïc chi tieát hoaù. 7.4. Phöông phaùp xöû lyù soá lieäu: Caùc soá lieäu thu ñöôïc seõ ñöôïc xöû lyù baèng toaùn thoáng keâ öùng duïng trong nghieân cöùu. Chuùng toâi duøng phaàn meàm SPSS for Window 15.0 ñeå xöû lyù soá lieäu. 7.5. Phöông phaùp nghieân cöùu tröôøng hôïp ñieån hình: Phöông phaùp nghieân cöùu tröôøng hôïp ñieån hình giuùp cho chuùng toâi coù theâm nhöõng hình aûnh soáng ñoäng veà sinh vieân khi ñoái dieän vôùi stress. Ñaëc bieät, nhöõng bieåu hieän veà maët taâm lyù cuûa hoï vaø nhöõng aûnh höôûng cuûa stress ñeán chaát löôïng cuoäc soáng cuûa hoï, cuõng nhö hieåu theâm veà caùch öùng phoù cuûa hoï khi bò stress. 8. ÑOÙNG GOÙP CUÛA LUAÄN VAÊN 8.1.Veà lyù luaän: Khaùi quaùt vaø heä thoáng hoaù cô sôû lyù luaän taâm lyù hoïc veà stress noùi chung vaø taâm lyù hoïc veà stress löùa tuoåi sinh vieân noùi rieâng. 8.2. Veà thöïc tieãn: Luaän vaên chæ ra nhöõng bieåu hieän veà maët taâm lyù khi bò stress, nguyeân nhaân gaây stress, möùc ñoä stress, bieän phaùp öùng phoù vôùi stress, moái töông quan giöõa nhaän thöùc vaø stress ôû sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM. Ñeà xuaát moät soá bieän phaùp giaûm stress cho sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM. Keát quaû nghieân cöùu coù theå öùng duïng trong hoïc taäp, giaûng daïy vaø cuoäc soáng cuûa sinh vieân Sö phaïm kyõ thuaät. CHÖÔNG 1 CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN CUÛA ÑEÀ TAØI 1.1. LÒCH SÖÛ NGHIEÂN CÖÙU VAÁN ÑEÀ: Duø chuùng ta coù yù thöùc veà stress hay khoâng, thì stress vaãn cöù toàn taïi trong cuoäc soáng cuûa moãi ngöôøi chuùng ta. “Stress laø moät phaàn khoâng theå traùnh ñöôïc trong cuoäc soáng. Moãi sinh vaät phaûi ñoái maët vôùi nhöõng thöû thaùch xuaát phaùt töø ñieàu kieän moâi tröôøng beân ngoaøi vaø töø nhöõng nhu caàu caù nhaân; nhöõng thöû thaùch naøy laø nhöõng vaán ñeà cuûa cuoäc soáng maø sinh theå buoäc phaûi giaûi quyeát ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån” [24, tr.9]. Tuy nhieân, vieäc nghieân cöùu veà stress döôùi laêng kính khoa hoïc chæ thöïc söï baét ñaàu vaøo nöûa ñaàu theá kyû XX. Tình hình nghieân cöùu treân theá giôùi: Vaøo naêm 1920, Walter Cannon - nhaø sinh lyù hoïc ñaàu tieân ñaõ moâ taû moät caùch khoa hoïc veà caùch con vaät vaø con ngöôøi ñaùp öùng vôùi moái hieåm nguy ñeán töø beân ngoaøi. OÂng nhaän thaáy coù moät trình töï hoaït tính ñöôïc phaùt khôûi trong caùc daây thaàn kinh vaø trong caùc tuyeán noäi tieát, nhaèm chuaån bò ñeå cô theå chieán ñaáu choáng laïi hoaëc boû chaïy ñeå baûo toaøn tính maïng. Cannon goïi ñaùp öùng keùp (dual – stress response) naøy vôùi stress laø hoäi chöùng choáng traû hoaëc boû chaïy ("fight or flight"). Trung taâm cuûa ñaùp öùng nguyeân thuûy naøy vôùi stress laø vuøng döôùi ñoài, ñoâi khi ñöôïc goïi laø trung taâm stress laø vì noù kieåm soaùt heä thaàn kinh töï chuû vaø hoaït hoùa tuyeán yeân. [24, tr.28 – 29]. Nghieân cöùu cuûa oâng, ñaëc bieät khaùi nieäm “fight or flight” ñaõ thuùc ñaåy nhieàu nghieân cöùu sau naøy. Noái tieáp nhöõng nghieân cöùu cuûa Walter Cannon, ngöôøi ñaàu tieân theo phöông phaùp hieän ñaïi nghieân cöùu caùc aûnh höôûng cuûa stress naëng taùc ñoäng lieân tuïc leân cô theå laø Hans Selye, moät nhaø noäi tieát hoïc ngöôøi Canada. Vaøo cuoái nhöõng naêm 1930, Selye baùo caùo veà caùc ñaùp öùng phöùc taïp cuûa suùc vaät thöïc nghieäm vôùi caùc taùc nhaân gaây thöông toån nhö caùc beänh do vi khuaån, caùc ñoäc toá, chaán thöông hoaëc söï caâu thuùc, noùng, laïnh,… Theo Selye, coù nhieàu loaïi taùc nhaân taïo ra stress khaû dó laøm phaùt khôûi cuøng moät phaûn öùng toaøn thaân hoaëc ñaùp öùng chung cuûa cô theå. Heát thaûy moïi taùc nhaân gaây stress ñeàu ñoøi hoûi söï thích öùng – duy trì tính toaøn veïn toång theå vaø söï thoaûi maùi baèng caùch phuïc hoài theá caân baèng, coøn goïi laø caân baèng noäi taïi (homeostasis). Veà maët lyù thuyeát, stress ñöôïc quan nieäm nhö moät traïng thaùi beân trong cô theå. [24, tr.31]. Naêm 1984, nhoùm caùc nhaø khoa hoïc taïi Ñaïi hoïc toång hôïp Los Angeles, bang California ñaõ khaùm phaù ra vai troø cuûa caùc peptids daïng opi trong söï thieáu huït mieãn dòch lieân quan ñeán stress, nhaát laø ñoái vôùi caùc teá baøo tieâu dieät töï nhieân [24, tr.145]. Vaøo nhöõng thaäp kyû cuoái cuûa theá kyû XX, nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaõ ñöa ra nhöõng baèng chöùng thöïc nghieäm vaø laâm saøng, cung caáp nhöõng laäp luaän vöõng chaéc veà moái töông taùc giöõa stress vaø ñaùp öùng mieãn dòch. Plaut vaø Friedman (1981) ñaõ chöùng minh stress laøm taêng nguy cô tieáp xuùc vôùi caùc beänh nhieãm truøng, caùc phaûn öùng dò öùng vaø beänh töï mieãn ôû ngöôøi. Irwin vaø Livnat (1987) cho thaáy coù voâ soá taùc nhaân gaây stress ñaõ laøm giaûm söï tuaàn hoaøn cuûa teá baøo T. Hoï cuõng ñoàng thôøi chöùng minh caùc yeáu toá di truyeàn coù aûnh höôûng ñeán ñaùp öùng mieãn dòch vôùi stress, nhöng cô cheá ñích thöïc thì chöa roõ raøng. Tieáp ñoù, Sklar vaø Anisman (1987) cho raèng nhöõng thay ñoåi ñoät ngoät trong vieäc tieáp xuùc vôùi baày ñaøn ñaõ laøm taêng söï phaùt trieån cuûa khoái u trong thöïc nghieäm chuoät nhaét; caùc quan saùt phaûn öùng vôùi stress ôû ngöôøi noùi chung cuõng xaùc nhaän nhöõng keát quaû töông töï [24, tr.142]. Vieäc nghieân cöùu caùch stress xuaát hieän vaø aûnh höôûng cuûa noù ñeán cuoäc soáng cuûa con ngöôøi ñaõ khôi daäy moái quan taâm cuûa caùc nhaø taâm lyù hoïc veà aûnh höôûng cuûa caùc quaù trình öùng xöû vaø taâm trí ñeán cuoäc soáng thoaûi maùi noùi chung cuûa con ngöôøi. [24, tr.50]. ÔÛ Vöông quoác Anh, vaøo nhöõng naêm 1990, tính trung bình coù khoaûng 15 – 20% coâng nhaân bò stress ñeán möùc ngaõ beänh vaø phaûi nghæ vieäc trong caùc nhaø maùy [42, tr.23]. Stress trong moâi tröôøng lao ñoäng khieán caùc oâng chuû vaø nhöõng giaùm ñoác ñieàu haønh (CEO) maéc beänh tim nhieàu gaáp 7 laàn, vaø nhöõng côn ñoät quïy khieán ngöôøi lao ñoäng phaûi nghæ vieäc vì nhöõng xaùo troän trong ñôøi soáng taâm trí vaø caûm xuùc [24, tr.237]. Ñieàu naøy ñaõ khôi daäy moái quan taâm cuûa giôùi nghieân cöùu nhaèm laøm giaûm thieåu stress trong coâng vieäc, ñaëc bieät laø trong nhöõng ngaønh saûn xuaát. Tieáp theo ñoù, caùc nhaø nghieân cöùu ôû caùc nöôùc khaùc thuoäc chaâu AÂu vaø caû ôû Australia cuõng baét tay vaøo caùc nghieân cöùu veà ñeà taøi naøy. ÔÛ nöôùc ngoaøi hieän nay, coù theå noùi raèng, tình hình nghieân cöùu veà stress raát ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu ôû nöôùc ngoaøi quan taâm chuù yù, vôùi nhieàu ñeà taøi nghieân cöùu phong phuù. Vôùi coâng cuï tìm kieám taïi ñòa chæ website www.google.com, chuùng toâi goõ cuïm töø tìm kieám “psychology of stress”, vaø ñaõ tìm thaáy khoaûng hôn 16500 keát quaû. Nhieàu khoa Taâm lyù hoïc cuûa nhieàu tröôøng ñaïi hoïc treân theá giôùi hieän nay ñaõ coù chöông trình giaûng daïy, nghieân cöùu veà stress vôùi nhöõng phöông phaùp khoa hoïc cuï theå, ñaùng tin caäy. Tröôùc heát, caùc phaûn öùng hoaëc tình traïng stress coù nhöõng bieåu hieän roõ nhaát treân bình dieän sinh lyù hoïc; vaø gaàn ñaây, ngöôøi ta baét ñaàu nghieân cöùu stress treân bình dieän taâm lyù. Nhìn chung, caùc vaán ñeà lieân quan ñeán stress ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu taäp trung nghieân cöùu nhieàu nhaát laø: Nghieân cöùu nhöõng nhaân toá aûnh höôûng tôùi vieäc öùng phoù stress: moâ taû vaø phaân bieät giöõa stress vaø taùc nhaân gaây stress, aûnh höôûng cuûa nhaän thöùc caù nhaân ñoái vôùi vieäc ñaùp öùng vôùi caùc taùc nhaân gaây stress, nhöõng nhaân toá beân trong vaø beân ngoaøi laøm giaûm nheï taùc duïng ñaùp öùng stress, cô cheá öùng phoù laøm giaûm thieåu stress. Phaân tích caùc phaûn öùng sinh lyù ñoái vôùi stress: moâ taû ñaùp öùng stress treân caùc heä thoáng cô theå (heä thaàn kinh, heä noäi tieát...), moái lieân heä giöõa nhöõng nhaân toá laøm giaûm stress vaø ñaùp öùng sinh lyù, söï khaùc bieät heä thoáng mieãn dòch giöõa ngöôøi lôùn vaø treû em,... Ñaùp öùng taâm lyù vôùi stress: nhaän bieát nguyeân nhaân gaây stress, nguyeân nhaân vaø caù tính cuûa stress haäu sang chaán, töông quan giöõa typ nhaân caùch vaø ñaùp öùng stress, phaân tích caùc loaïi keá hoaïch ñoái phoù, löïa choïn heä thoáng phoøng thuû, nhöõng haønh vi ñaùp öùng khoâng hieäu quaû, ... Hieän nay, coù theå noùi raèng vaán ñeà stress ñaõ vaø ñang thu huùt söï chuù yù raát maïnh meõ cuûa nhieàu nhaø khoa hoïc, quan taâm nghieân cöùu veà stress döôùi caû hai goùc ñoä: lyù thuyeát vaø thöïc nghieäm. Giôø ñaây, nghieân cöùu veà stress khoâng chæ ñôn thuaàn laø nghieân cöùu chuyeân veà y hoïc, sinh hoïc, maø ñaõ trôû thaønh moät lónh vöïc nghieân cöùu mang tính lieân ngaønh: y hoïc, sinh hoïc, taâm lyù hoïc, xaõ hoäi hoïc,... Nhöõng keát quaû nghieân cöùu ñaõ goùp phaàn khoâng nhoû cho vieäc giaûm bôùt stress vaø nhöõng taùc haïi do noù gaây ra. 1.1.2. Tình hình nghieân cöùu taïi Vieät Nam: Taâm lyù hoïc nghieân cöùu veà stress taïi Vieät Nam, cho ñeán nay, vaãn ñang trong thôøi kyø phoâi thai. Töø nhöõng naêm nöûa cuoái theá kyû XX, giôùi nghieân cöùu ôû Vieät Nam baét ñaàu quan taâm nghieân cöùu veà stress. Ngöôøi ñaàu tieân nghieân cöùu stress döôùi goùc ñoä sinh lyù hoïc vaø y hoïc laø nhaø khoa hoïc Toâ Nhö Khueâ, vôùi coâng trình nghieân cöùu “Phoøng choáng traïng thaùi caêng thaúng (stress) trong ñôøi soáng vaø lao ñoäng, Haäu Caàn xuaát baûn, thaùng 5/1976. Nhöõng coâng trình cuûa oâng vaø coäng söï trong thôøi chieán tranh (1967-1975) chuû yeáu phuïc vuï cho vieäc tuyeån duïng, huaán luyeän vaø naâng cao söùc chieán ñaáu cho boä ñoäi ôû caùc binh chuûng ñaëc bieät. Sau naêm 1975, nhöõng nghieân cöùu cuûa oâng chuù troïng nhieàu ñeán vieäc xaây döïng ñaát nöôùc vaø naâng cao chaát löôïng soáng cho con ngöôøi trong thôøi kyø xaây döïng vaø baûo veä ñaát nöôùc [17]. Sau oâng, nhieàu taùc giaû coù uy tín trong nöôùc, vaøo nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ tieáp noái caùc nghieân cöùu treân, baét tay vaøo nghieân cöùu lyù thuyeát veà stress. Coù theå neâu teân nhöõng taùc giaû tieâu bieåu nhö: Baùc syõ Nguyeãn Khaéc Vieän – nhaø saùng laäp Trung taâm nghieân cöùu Taâm lyù Treû em N-T. OÂng ñaõ coù coâng dòch thuaät, bieân soaïn vaø giôùi thieäu nhieàu taøi lieäu khoa hoïc, boå ích veà taâm lyù treû em. Trong ñoù, döôùi goùc ñoä nghieân cöùu veà stress, ñaùng chuù yù laø cuoán “Taâm beänh hoïc treû em” do Nhaø xuaát baûn Y hoïc vaø Trung taâm N-T phoái hôïp aán haønh. Ngoaøi ra, coøn phaûi keå ñeán GS.BS. Ñaëng Phöông Kieät, baùc syõ nhi khoa, chuyeân nghieân cöùu vaø tö vaán veà taâm lyù laâm saøng, ñöôïc bieát ñeán vôùi nhieàu taùc phaåm: “Stress vaø ñôøi soáng”, “Stress vaø söùc khoeû”, “Chung soáng vôùi stress”,… Nguyeãn Coâng Khanh, tieán só taâm lyù laâm saøng, coâng taùc taïi Vieän Khoa hoïc Giaùo duïc, ñaõ nghieân cöùu veà caùc lieäu phaùp trò lieäu taâm lyù. Caùc taùc phaåm, coâng trình nghieân cöùu cuûa caùc taùc giaû naøy mang giaù trò khoa hoïc cao, gaén lieàn vôùi caùc hoaït ñoäng thöïc tieãn ngheà nghieäp cuûa hoï. Vaán ñeà stress ôû töøng löùa tuoåi cuõng ñaõ ñöôïc caùc nhaø taâm lyù hoïc, y hoïc, ... nghieân cöùu, nhöng chuû yeáu vaãn laø nghieân cöùu taäp trung nhieàu nhaát vaøo löùa tuoåi treû em. Veà nhöõng bieåu hieän stress ôû löùa tuoåi treû em, coù theå keå ñeán caùc kieán thöùc veà stress ñaõ ñöôïc phoå bieán trong caùc saùch tieâu bieåu nhö: cuoán“Lieäu phaùp taâm lyù loaïn thaàn kinh chöùc naêng ôû treû em vaø thieáu nieân” cuûa nhaø khoa hoïc Lieân Xoâ A.I.Zakharov, do Leâ Haûi Chi dòch, ñöôïc nhaø xuaát baûn Mir Maxcôva vaø nhaø xuaát baûn Y hoïc Haø Noäi phoái hôïp xuaát baûn naêm 1987. Hieän nay, ngoaøi nhöõng nghieân cöùu chính thöùc, taïi Vieät Nam, ñaõ coù vaøi chuïc taùc phaåm, nhieàu baøi vieát hoaëc baøi dòch töø taøi lieäu cuûa nöôùc ngoaøi, ñaêng raûi raùc treân caùc baùo vaø taïp chí trong nöôùc, hoaëc phoå bieán treân caùc website... giuùp ích cho ngöôøi daân hieåu bieát vaø phoøng choáng stress. Rieâng veà stress ôû löùa tuoåi sinh vieân, ñaëc bieät laø sinh vieân ngaønh sö phaïm kyõ thuaät, thì ñaây vaãn ñang coøn laø vaán ñeà môû ngoû trong vieäc nghieân cöùu taâm lyù hoïc ôû Vieät Nam hieän nay. 1.2. CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN 1.2.1. Nghieân cöùu veà stress döôùi goùc ñoä taâm lyù hoïc: 1.2.1.1. Baûn chaát cuûa stress: Ngaøy nay, thuaät ngöõ “stress” ñaõ trôû neân quen thuoäc vôùi moïi ngöôøi. Chuùng ta vaãn thöôøng nghe noùi ñeán stress trong cuoäc soáng haøng ngaøy quanh mình. Tuy nhieân, baûn chaát thöïc söï cuûa stress laø gì? Hieän nay, thuaät ngöõ stress ñöôïc hieåu theo nhieàu nghóa khaùc nhau. Trong tieáng Anh, stress coù nghóa laø nhaán maïnh. Thuaät ngöõ naøy ñöôïc duøng trong vaät lyù hoïc ñeå chæ söùc neùn maø vaät lieäu phaûi chòu, sau ñoù W.B.Cannon (1914) söû duïng trong sinh lyù hoïc. Ban ñaàu, noù duøng ñeå chæ phaûn öùng bình thöôøng cuûa cô theå ñoái vôùi baát cöù moät taùc ñoäng coù haïi naøo. Sau ñoù, stress ñöôïc söû duïng ñeå mieâu taû caùc traïng thaùi cuûa caù nhaân ñoái vôùi caùc ñieàu kieän beân ngoaøi ôû caùc möùc ñoä sinh lyù, taâm lyù vaø haønh vi [7, tr.241-242]. Khaùi nieäm mang tính phoå bieán veà stress ñöôïc bieát ñeán töø nhöõng naêm 1950 laø khaùi nieäm do nhaø nghieân cöùu ngöôøi Canada Hans Selye ñöa ra. Selye giaû thieát raèng, moïi caù nhaân ñeàu coù caùch phaûn öùng nhö nhau trong moïi tình huoáng mang tính ñe doaï ñoái vôùi mình, vaø oâng goïi ñieàu naøy baèng thuaät ngöõ “hoäi chöùng thích nghi chung” (General Adaptation Syndrome). OÂng moâ taû stress theo thuaät ngöõ “Hoäi chöùng Thích nghi chung” (GAS: General Adaptation Syndrome) qua ba giai ñoaïn: nhöõng cô quan ñoái ñaàu vôùi taùc nhaân gaây stress seõ laäp töùc ñi vaøo traïng thaùi baùo ñoäng qua moät chuoãi nhöõng thay ñoåi sinh hoïc phöùc taïp dieãn ra nhö taêng nhòp tim, thôû nhanh vaø nhöõng trieäu chöùng khaùc. Giai ñoaïn hai laø khaùng cöï - cô quan giöõ ñöôïc söï thöùc tænh trong khi cô theå hoaït ñoäng ñeå choáng laïi vaø thích öùng vôùi kích thích ñoù. Nhöõng taùc nhaân gaây stress tieáp tuïc laøm dòu ñi thôøi gian caêng thaúng, cô quan seõ tieán vaøo giai ñoaïn ba, goïi laø kieät söùc. Thôøi kì naøy, cô quan laøm giaûm bôùt söï nghieâm troïng vaø baét ñaàu caûm nghieäm söï thay ñoåi cuûa vieäc suy yeáu hay aûnh höôûng cuûa stress keùo daøi nhö beänh tim, huyeát aùp cao... Neáu stress chaám döùt, giai ñoaïn ba seõ daãn ñeán söï cheát ñi cuûa cô quan naøo ñoù. Nghieân cöùu cuûa Selye giuùp chuùng ta hieåu taùc ñoäng ngaén haïn cuûa nhöõng söï kieän gaây stress vaø nhöõng aûnh höôûng cuûa stress ñoàng bộ [22, tr.419-420]. Naêm 1970, treân cô sôû nhöõng nghieân cöùu cuûa mình, oâng ñaõ phaân ra boán loaïi stress, ñoù laø: eustress (stress höõu ích), dystress (stress coù haïi), hyperstress (overstress: stress quaù möùc), and hypostress (understress: stress döôùi möùc). Theo Selye, khoâng phaûi taáât caû caùc loaïi stress ñeàu xaáu; nhöng thöôøng khi noùi veà stress, chuùng ta thöôøng vaãn nghó ñoù laø noùi ñeán dystress. Ña soá caùc taùc giaû Vieät Nam söû duïng laïi nhöõng khaùi nieäm cuûa caùc nhaø nghieân cöùu nöôùc ngoaøi. Tuy nhieân, moät vaøi taùc giaû coù yù kieán rieâng, ñaùng chuù yù nhö: Theo taùc giaû Toâ Nhö Khueâ, “Stress taâm lyù chính laø nhöõng phaûn öùng khoâng ñaëc hieäu xaûy ra moät caùch chung khaép, do caùc yeáu toá coù haïi veà taâm lyù xuaát hieän trong caùc tình theá maø con ngöôøi chuû quan thaáy laø baát lôïi hoaëc ruûi ro, ôû ñaây vai troø quyeát ñònh khoâng chuû yeáu do taùc nhaân kích thích, maø do söï ñaùnh giaù chuû quan veà taùc nhaân ñoù” [19, tr.33]. Ñònh nghóa naøy ñaõ neâu ñöôïc vai troø cuûa yeáu toá nhaän thöùc vaø thaùi ñoä cuûa con ngöôøi trong stress. Theo Nguyeãn Thaønh Khaûi, “Döôùi goùc ñoä cuûa taâm lyù hoïc, coù theå hieåu stress laø traïng thaùi caêng thaúng veà taâm lyù maø con ngöôøi caûm nhaän ñöôïc trong quaù trình hoaït ñoäng cuõng nhö trong cuoäc soáng” [16, tr.39]. Caùc taùc giaû Phaïm Minh Haïc, Traàn Troïng Thuûy vaø Nguyeãn Quang Uaån ñaõ neâu ñöôïc thaønh phaàn quan troïng cuûa stress, ñoù laø xuùc caûm vaø moät soá nguyeân nhaân cô baûn gaây ra stress ôû con ngöôøi, khi cho raèng: “Stress laø nhöõng xuùc caûm naûy sinh trong nhöõng tình huoáng nguy hieåm, haãng huït, hay trong nhöõng tình huoáng phaûi chòu ñöïng nhöõng naëng nhoïc veà theå chaát vaø tinh thaàn hoaëc trong nhöõng ñieàu kieän phaûi quyeát ñònh haønh ñoäng nhanh choùng vaø troïng yeáu” [10, tr.146]. Theo Töø Ñieån Taâm Lyù cuûa Nguyeãn Khaéc Vieän, “Stress coù hai nghóa. Thöù nhaát, stress laø moät moái kích ñoäng ñaùnh maïnh vaøo con ngöôøi. Vaø nghóa thöù hai laø, phaûn öùng sinh lyù vaø taâm lyù cuûa ngöôøi aáy”. Taùc giaû Nguyeãn Khaéc Vieän dòch thuaät ngöõ stress coù nghóa laø “kích - öùng”. Moät kích ñoäng coù theå laø taùc nhaân vaät lyù, hoaù chaát, moät vi khuaån, hoaëc moät taùc nhaân taâm lyù xaõ hoäi; noùi chung laø moät tình huoáng caêng thaúng ñoät xuaát ñoøi hoûi con ngöôøi huy ñoäng tieàm naêng thích öùng.” [38, tr.231]. Stress laø noã löïc cuûa cô theå ñeå thích nghi vôùi nhöõng ñoåi thay. Trong cuoäc soáng, coù bieát bao söï ñoåi thay hay nhöõng söï coá xaûy ra vôùi moãi ngöôøi. [26]. Nhö vaäy, khi xaûy ra stress thì tröôùc ñoù, phaûi coù moät hoaëc nhieàu taùc nhaân gaây stress. Vaäy, taùc nhaân gaây stress laø gì? Theo ñònh nghóa chính thöùc thì taùc nhaân gaây stress (stressor) laø moät söï kieän kích thích – töø beân trong hoaëc beân ngoaøi – ñaët ra moät yeâu caàu khieán sinh theå phaûi coù moät ñaùp öùng thích nghi naøo ñaáy. Phaûn öùng cuûa sinh theå vôùi caùc taùc nhaân gaây stress töø beân ngoaøi ñöôïc goïi laø söï caêng thaúng (strain). [24, tr.10]. Theá nhöng, lieäu cuoäc soáng cuûa chuùng ta seõ trôû neân toát ñeïp hôn khi hoaøn toaøn khoâng coù stress? Caâu traû lôøi laø Khoâng! Beân caïnh nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc, thì stress cuõng coù raát nhieàu taùc ñoäng tích cöïc ñeán cuoäc soáng cuûa con ngöôøi. Bôûi vì, “moät cuoäc soáng khoâng coù stress seõ khoâng coù thaùch thöùc gì – chaúng coù trôû ngaïi naøo phaûi vöôït qua, chaúng coù ñòa haït môùi naøo ñeå chieám lónh, chaúng coù lyù do gì ñeå trau doài trí tueä hoaëc naâng cao naêng löïc” [24, tr.9]. Toùm laïi, hieän nay coù nhieàu caùch hieåu veà stress. Coù ngöôøi noùi ñeán stress nhö moät nguyeân nhaân, coù ngöôøi noùi ñeán nhö haäu quaû. Coù ngöôøi nhìn nhaän thuaàn tuùy döôùi goùc ñoä sinh hoïc, nhö laø phaûn öùng mang tính sinh lyù cuûa cô theå; moät soá khaùc, thöôøng laø cuûa caùc nhaø taâm lyù, ñeà caäp ñeán caû yeáu toá sinh hoïc vaø taâm lyù. Theo chuùng toâi, stress ñöôïc hieåu moät caùch toång hôïp, vöøa nhö moät kích thích, vöøa nhö moät haäu quaû keøm theo; ñoàng thôøi ñeà caäp ñeán caùc yeáu toá sinh hoïc, xaõ hoäi vaø taâm lyù trong öùng phoù: stress laø moät tình traïng gaây khoù chòu hoaëc gaây thöông toån veà caûm xuùc vaø tinh thaàn, xaûy ra khi caù nhaân phaûn öùng laïi nhöõng kích thích hoaëc tình huoáng cöïc kyø khoù khaên, nhieàu aùp löïc vaø caêng thaúng do taùc ñoäng töø beân ngoaøi; vaø coù theå aûnh höôûng tôùi söùc khoeû, deã nhaän thaáy qua daáu hieäu: nhòp tim taêng, huyeát aùp cao, cô caêng, caûm giaùc khoù chòu, vaø öu phieàn. Noùi caùch khaùc, stress laø quaù trình töông taùc giöõa khaû naêng ñaùp öùng cuûa moät caù nhaân vôùi nhöõng ñoøi hoûi ñöôïc ñaët ra cho caù nhaân ñoù trong moâi tröôøng cuûa hoï [36, tr.17]. Quaù trình töông taùc ñoù coù theå daãn ñeán nhöõng haäu quaû coù theå xaáu hoaëc toát veà nhieàu maët, tuøy theo caùc yeáu toá ñieàu tieát cuûa caù nhaân. Chuùng toâi ñònh nghóa, stress ôû löùa tuoåi sinh vieân laø nhöõng caêng thaúng veà maët taâm lyù maø ngöôøi sinh vieân gaëp phaûi trong hoaït ñoäng hoïc taäp noùi rieâng vaø trong cuoäc soáng cuûa hoï noùi chung. Nhöõng caêng thaúng taâm lyù naøy theå hieän ra beân ngoaøi thaønh nhöõng bieåu hieän cuï theå treân caùc maët: cô theå, thaàn kinh vaø caûm xuùc cuûa sinh vieân. 1.2.1.2. Caùc bieåu hieän cuûa stress: ÔÛ phaàn treân, chuùng ta ñaõ tìm hieåu veà baûn chaát cuûa stress. Tuy nhieân, stress bieåu hieän nhö theá naøo? Stress taùc ñoäng ra sao ñeán con ngöôøi? Caùc bieåu hieän veà maët cô theå: Phaûn öùng tröïc tieáp nhaát ñoái vôùi stress thöôøng laø phaûn öùng sinh lyù. Chuùng ta ñeàu bieát, heä thaàn kinh töï chuû ñieàu hoaø caùc hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan trong cô theå. Phaûn öùng thöôøng gaëp nhaát vôùi moät taùc nhaân gaây stress laø phaûn öùng taêng nhòp thôû. Trong caùc tình huoáng gaây ra stress, nhòp thôû trôû neân nhanh hôn vaø saâu hôn, nhòp tim gia taêng vaø caùc cô hoâ haáp giuùp caùc ñöôøng thôû môû roäng theâm kích côõ khieán khoâng khí tôùi hai buoàng phoåi nhieàu hôn. Heä thaàn kinh töï chuû phaùt ñi caùc thoâng tin tôùi caùc cô nhaün, khieán moät soá chöùc naêng phaûi ngöøng hoaït ñoäng, ví duï chöùc naêng tieâu hoaù khoâng thích hôïp vôùi tình huoáng khaån caáp naøy. [24, tr.29]. Coù moät hieän töôïng goïi laø “taêng khoâng khí do lo haõi” cho thaáy söï theå dieãn ra trong ñieàu kieän stress cöïc naëng. Trong hieän töôïng taêng khoâng khí, coù nghóa laø thôû nhanh vaø thôû saâu thì khoâng khí ñöôïc ñöa vaøo pheá nang nhieàu hôn, ñoàng thôøi löôïng khí carbonic bò thaûi ra cuõng nhieàu hôn [24, 126]. Caùc nhaø laâm saøng nhìn nhaän hieän töôïng taêng khoâng khí nhö moät phaûn öùng do nguyeân nhaân taâm lyù. Noùi caùch khaùc, ñaây laø moät hieän töôïng baét nguoàn töø nhöõng neùt taâm lyù vaø trong moät tình huoáng xaõ hoäi, chöù khoâng phaûi töø beänh lyù thöïc theå [24, tr.126]. Caùc hormon nhö caùc catecholamin (epinphrin, adrenalin vaø norepinephrin, noradrenalin), cortison, prolactin, vaø caùc opiace töï nhieân (betaendorphin, enkephalin) ñöôïc tieát ra khi coù stress - chính laø con ñöôøng chuû yeáu noái lieàn caûm xuùc vôùi heä mieãn dòch, daãn ñeán raát nhieàu beänh taät veà theå lyù, taâm lyù... [6, tr.374-390]. Khi bò stress, cô theå chuùng ta seõ saûn sinh ra “adrenalin” laø moät loaïi “fight – or – flight hormone”, taïm dòch laø hormone choáng ñôõ hay troán chaïy. Theo y hoïc, ñaây laø loaïi noäi tieát toá taïo ra nhöõng thay ñoåi taâm sinh lyù, laøm taêng nhòp ñaäp cuûa tim, taêng huyeát aùp ñoäng maïch vaø ñöôøng glucose trong maùu. Söï hieän dieän cuûa adrenalin trong moät thôøi gian daøi seõ aûnh höôûng ñeán tính mieãn nhieãm cuûa cô theå, khieán chuùng ta deã sinh beänh, bò caûm, nhöùc ñaàu hoaëc ñau bao töû [40]. Theo nhaø nghieân cöùu Walter Cannon, khi bò stress, con ngöôøi coù nhöõng bieåu hieän nhö: nhòp tim vaø huyeát aùp taêng cao, cô theå ñoå moà hoâi nhieàu hôn [44]. Stress duø nheï cuõng vaãn coù theå laøm taêng noàng ñoä amino acid homocystein trong maùu. Homocystein duø taêng khoâng cao cuõng vaãn laø moät yeáu toá nguy cô gaây beänh tim [26]. Stress coù nhieàu aûnh ._.höôûng tieâu cöïc ñeán cô theå con ngöôøi maø chuùng ta phaûi traû moät giaù ñaét. Chaúng haïn, caùc trieäu chöùng: nhöùc ñaàu, ñau löng, noåi muïn treân da, khoù tieâu, meät moûi kinh nieân, … Ngoaøi ra, stress coøn aûnh höôûng tôùi söùc khoeû theå lyù, deã nhaän thaáy qua daáu hieäu: nhòp tim taêng nhanh, huyeát aùp cao, cô caêng, caûm giaùc khoù chòu, vaø öu phieàn. Trong khi stress ñang dieãn ra thì heä thaàn kinh töï chuû coøn taêng tieát adrenalin trong maùu löu haønh; laù laùch phoùng thích nhieàu hoàng caàu hôn giuùp taêng quaù trình ñoâng maùu neáu coù xaûy ra chaán thöông; tuûy xöông phoùng thích nhieàu baïch caàu hôn ñeå giuùp choáng laïi nhieãm truøng neáu xaûy ra; gan saûn xuaát ra ñöôøng nhieàu hôn, taïo naêng löôïng cho cô theå. Tuyeán yeân ñaùp öùng vôùi caùc tín hieäu phaùt ñi töø vuøng döôùi ñoài baèng caùch tieát ra caùc hormone coù yù nghóa sinh töû ñoái vôùi phaûn öùng stress. Khi cô theå laâm vaøo tình traïng stress maõn tính thì caùc “hormone stress” ñöôïc saûn xuaát gia taêng vaø aûnh höôûng ñeán heä mieãn dòch. Söï duy trì caùc chöùc naêng sinh lyù phaûi bò traû giaù baèng caùc cô cheá phoøng veä töï nhieân cuûa cô theå [24, tr.29]. Theo Nguyeãn Coâng Khanh, “nhöõng stress taâm sinh lyù: (1) laøm roái loaïn caùc quaù trình trao ñoåi chaát, laøm thay ñoåi caùc quaù trình sinh hoaù, daãn ñeán caùc taùc nhaân gaây beänh (nhö vi khuaån, vi truøng, vi ruùt) coù nhieàu cô hoäi thaâm nhaäp gaây beänh hay truyeàn beänh; (2) khôûi ñoäng hay thuùc ñaåy moät taùc nhaân gaây beänh ñaõ coù nay coù ñieàu kieän sinh soâi hay hoaït ñoäng trôû laïi gaây beänh; (3) giuùp duy trì moät quaù trình beänh lyù ñang dieãn ra, laøm chaäm laïi quaù trình khoûi beänh” [15, tr.42]. Stress aûnh höôûng ñeán cô theå theo nhieàu caùch, coù theå laøm taêng nguy cô bò caùc beänh taät cô theå, cuõng coù theå laø nguyeân nhaân tröïc tieáp gaây ra beänh, hoaëc cuõng coù theå laøm cho khaû naêng hoài phuïc cô theå thoaùt khoûi beänh taät chaäm hôn so vôùi khi bình thöôøng. Stress cuõng coù theå laøm giaûm khaû naêng ñöông ñaàu vôùi stress trong töông lai. Ngoaøi ra, stress coøn coù theå bieán chöùng thaønh suy nhöôïc, vaø neáu khoâng ñöôïc chöõa trò, seõ trôû thaønh moät caên beänh traàm kha keùo daøi suoát ñôøi [40]. Caùc bieåu hieän veà maët taâm lyù: - Caùc bieåu hieän veà maët nhaän thöùc: Theo taùc giaû Toâ Nhö Khueâ [14, tr.37], stress coù bieåu hieän qua caùc phaûn öùng roái loaïn ba hoaït ñoäng taâm lyù sau: veà trí tueä: giaûm roõ tö duy pheâ phaùn, phaân boá chuù yù khoâng ñaày ñuû, giaûm suùt trí nhôù, quyeát ñònh thieáu chính xaùc, maát bình tónh, caùu gaét hoaëc trô lyø. Caûm giaùc vaø tri giaùc keùm nhaïy beùn, tieáp thu thoâng tin chaäm, nhìn nghe khoâng roõ, caûm giaùc sai, thieáu phoái hôïp giöõa caùc caûm giaùc. Roái loaïn caûm giaùc vaän ñoäng, tö theá luùng tuùng, cöùng ngaéc, roái loaïn söï phoái hôïp caùc ñoäng taùc. Theo keát quaû nghieân cöùu cuûa Ñaëng Phöông Kieät, “boä naõo cuûa con ngöôøi thoaït tieân xuaát hieän nhö moät trung taâm daønh cho söï phoái hôïp haønh ñoäng ñöôïc höõu hieäu. Tính höõu hieäu haøm yù ñaùp öùng linh hoaït vaø thöôøng laø mau leï, töï ñoäng vôùi söï thay ñoåi nhöõng ñoøi hoûi cuûa ñieàu kieän moâi tröôøng” [24, tr.28]. Do vaäy, khi bò stress caøng naëng, hieäu naêng nhaän thöùc vaø tö duy linh hoaït caøng giaûm. Khi taäp trung vaøo caùc phöông dieän ñe doïa cuûa tình huoáng vaø taäp trung vaøo tính caûm giaùc, ta seõ giaûm ñi löôïng chuù yù saün coù nhaèm ñoái phoù vôùi caùc nhieäm vuï khaùc trong taàm tay. Stress coù theå daãn ñeán caùc roái loaïn thaàn kinh (psychosomatic disorders), chaúng haïn: khoâng laøm chuû ñöôïc caûm xuùc cuûa baûn thaân, khoâng theå hoïc taäp coù keát quaû nhö bình thöôøng,… Stress coù theå coøn lieân quan ñeán beänh taät cuûa cô theå, laøm giaûm söï höng phaán hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Theo Ñaëng Phöông Kieät “moät taùc nhaân gaây stress, moät khi ñöôïc dieãn giaûi nhö moät moái ñe doïa, thì caû loaït nhöõng chöùc naêng trí tueä coù theå chòu aûnh höôûng moät caùch tieâu cöïc” [21, tr.424]. Khi bò stress, trí nhôù ngaén haïn bò haïn cheá. Hoï khoâng theå suy nghó ñöôïc roõ raøng, khoâng theå taäp trung hay nhôù ñöôïc caùc chi tieát, coù nhöõng luùc khoâng coøn chuù yù gì heát; luoân suy nghó veà nhöõng ñieàu mình lo laéng vaø veà nhöõng giai ñoaïn ñen toái tröôùc ñaây; khoâng noùi chuyeän ñöôïc roõ raøng, tieáng noùi bò ngoïng nghòu vaø queân teân ngöôøi khaùc [28, tr.219]. - Caùc bieåu hieän veà maët caûm xuùc: Ngoaøi nhöõng bieåu hieän neâu treân, ngöôøi bò stress thöôøng coù nhöõng bieåu hieän roái loaïn caûm xuùc vaø thay ñoåi öùng xöû. Trong caùc ñieàu kieän bình thöôøng, naõo cuûa chuùng ta giaùm saùt moät löôïng lôùn caùc döõ kieän ñoàng thôøi. Caùc trung taâm trong thaân naõo taùc ñoäng phoái hôïp vôùi caùc trung taâm chi phoái ñoäng cô vaø caûm xuùc ñeå thieát laäp nhöõng öu tieân cho vieäc xöû lyù [24, tr.118]. Do vaäy, khi bò stress, stress laøm cho ngöôøi ta caûm thaáy mình taùch haún caùc söï vieäc chung quanh, baát caàn; khoù chòu, noùng naûy, maát kieân nhaãn vaø böùt röùt, khoâng theå naøo thö giaõn; caûm thaáy bò aùp ñaûo, moïi thöù döôøng nhö trôû neân khoù khaên hôn; ñoâi khi khoùc maø khoâng coù nguyeân nhaân; deã bò töùc giaän hay toån thöông, quaù nhaïy caûm ñoái vôùi nhöõng gì ngöôøi ta noùi ra; caûm thaáy khoâng an toaøn vaø chæ muoán ôû nhöõng nôi quen thuoäc vôùi caùc coâng vieäc thöôøng nhaät; deã xuùc ñoäng hay lo laéng thaùi quaù [15, tr.139]. Nhöõng ñaùp öùng caûm xuùc cuûa stress sau sang chaán (PTSD) coù theå dieãn ra trong moät theå caáp tính ngay sau moät thaûm hoaï, maõi nhieàu thaùng sau môùi dòu ñi. Nhöõng ñaùp öùng nhö vaäy coù theå trôû thaønh moät hoäi chöùng maõn tính goïi laø kieåu stress taøn dö (Silver & Wottman, 1980) [24, tr.423-424]. Nhöõng ngöôøi naøy traûi nghieäm moät noãi ñau veà maët caûm xuùc coù lieân quan ñeán nhöõng söï kieän haøng ngaøy vaø ñeán nhöõng caûm nghó bò ngöôøi khaùc gheùt boû. Töø ñoù, coù theå gaây ra nhieàu trieäu chöùng – xaùo troän giaác nguû, khoù taäp trung vaø moät ñaùp öùng quaù maïnh (môû maét, haù hoác moàm, haønh vi kinh ngaïc moãi khi tri giaùc thaáy moät moái ñe doïa baát ngôø). Döôùi goùc ñoä taâm lyù, stress ôû möùc ñoä cao seõ ngaên caûn con ngöôøi ñöông ñaàu vôùi cuoäc soáng moät caùch phuø hôïp. ÔÛ möùc cao nhaát, phaûn öùng caûm xuùc nghieâm troïng ñeán noãi con ngöôøi khoâng theå hoaït ñoäng ñöôïc. Ngoaøi ra, bò stress nhieàu seõ laøm cho chuùng ta giaûm khaû naêng öùng phoù vôùi caùc taùc nhaân gaây ra stress sau naøy (Eckenrode, 1984) [39, tr.646-647]. - Caùc bieåu hieän veà maët haønh vi: Beân caïnh ñoù, ngöôøi ta cuõng nhaän thaáy nhöõng ngöôøi bò stress thöôøng thay ñoåi cung caùch öùng xöû: tính khí hay thay ñoåi vaø coù nhöõng haønh ñoäng phi lyù ñeán möùc khoù tin. Hoï öùng xöû nhö ñang bò aùm aûnh bôûi moät ñieàu gì ñoù; cung caùch öùng xöû thaùi quaù vaø voâ ñoä: deã gaây goå, luoân caûm thaáy ngöôøi khaùc ñaùng traùch; khoâng caûm thaáy haïnh phuùc, caûm thaáy buoàn baõ, tuyeät voïng; cöù phaûi noùi veà chuyeän ñoù lieân tuïc... Phaàn lôùn stress dieãn bieán caáp tính gaây ra caûm giaùc khoù chòu, chæ laøm phaùt sinh nhöõng caûm xuùc tieâu cöïc vaø nhöõng noã löïc nhaèm laøm giaûm nheï caûm giaùc khoù chòu moät caùch tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp. Nhöõng thay ñoåi naøo trong cuoäc soáng gaây ra stress coù dính líu ñeán söï maát maùt hoaëc phaûi xa caùch baïn beø hoaëc ngöôøi thaân thöôøng laø nhöõng taùc nhaân môû ñöôøng cho traàm caûm. Caùc nghieân cöùu cho thaáy, traàm caûm coù khaû naêng phaùt sinh nhieàu hôn neáu ngöôøi ñoù bò boû rôi so vôùi moät cuoäc chia ly do chính haønh ñoäng cuûa mình gaây ra (Paykel, 1973) [21, tr.423-424]. 1.2.1.3. Caùc nguyeân nhaân gaây stress: Caùc taùc giaû Phaïm Minh Haïc, Traàn Troïng Thuûy vaø Nguyeãn Quang Uaån ñaõ neâu ñöôïc nguyeân nhaân cô baûn gaây ra stress ôû con ngöôøi: “Stress laø nhöõng xuùc caûm naûy sinh trong nhöõng tình huoáng nguy hieåm, haãng huït, hay trong nhöõng tình huoáng phaûi chòu ñöïng nhöõng naëng nhoïc veà theå chaát vaø tinh thaàn hoaëc trong nhöõng ñieàu kieän phaûi quyeát ñònh haønh ñoäng nhanh choùng vaø troïng yeáu” [10, tr.146]. Ngoaøi ra, coù raát nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau gaây ra stress, chuùng ta coù theå khaùi quaùt hoaù thaønh nhöõng nguyeân nhaân gaây stress döôùi ñaây: Caùc nguyeân nhaân töø moâi tröôøng xaõ hoäi: Nguoàn chuû yeáu gaây ra stress chính laø caùc söï kieän trong ñôøi soáng. Cuoäc soáng caøng phöùc taïp, con ngöôøi caøng phaûi chòu ñöïng nhieàu stress. “Trong xaõ hoäi hieän ñaïi, quaù trình coâng nghieäp hoaù ñang dieãn ra vôùi toác ñoä choùng maët, cuoàng nhieät nhöng thaät laø ñôn ñieäu. Chuùng ta thöôøng soáng trong nhöõng ñieàu kieän quaù ñoâng ñuùc, coù quaù nhieàu ñoøi hoûi maø khoâng coù ñuû thôøi gian ñaùp öùng. Chuùng ta luoân baên khoaên veà nhöõng vieãn caûnh baát traéc, phaûi laøm nhöõng coâng vieäc khoâng haøi loøng (hoaëc khoâng coù vieäc laøm), vaø ít coù thôøi giôø daønh cho gia ñình vaø giaûi trí.” [24, tr.9]. Nhöõng söï kieän haøng ngaøy trong cuoäc soáng luoân thay ñoåi quaù nhieàu, quaù nhanh cuõng laø nguyeân nhaân gaây ra stress. Nhöõng thay ñoåi ñoät ngoät trong cuoäc soáng laø nguyeân nhaân gaây ra stress cho nhieàu ngöôøi trong chuùng ta. Nhìn chung, soá löôïng caùc söï kieän xaûy ra caøng doàn daäp trong moät khoaûng thôøi gian ngaén vaø tyû leä keát hôïp caùc söï kieän caøng cao thì caøng coù khaû naêng gaây ra stress. Moät ñieàu caàn löu yù laø, stress khoâng chæ do caùc söï kieän khoâng vui trong cuoäc soáng gaây ra, maø ngay caû caùc söï kieän ñöôïc xem laø vui cuõng coù theå laø nguyeân nhaân gaây ra stress. Nhöõng söï kieän deã gaây stress nhö: khi chuùng ta phaûi rôøi xa gia ñình, baét ñaàu vaøo tröôøng ñaïi hoïc; luùc thaønh coâng, khi thaát baïi; khi keát hoân hay tan vôõ. Ngoaøi nhöõng thay ñoåi to lôùn naøy cuûa cuoäc soáng, coøn coù nhöõng haãng huït thöôøng xaûy ra nhö taéc ngheõn giao thoâng, tieáng ngaùy to cuûa nhöõng baïn cuøng phoøng hoaëc nhöõng cuoäc thaát heïn [24, tr.12]. Tuy nhieân, khi xem xeùt caùc taùc ñoäng cuûa nhöõng söï kieän dieãn ra trong ñôøi soáng haøng ngaøy ñoái vôùi stress, chuùng ta phaûi löu yù laø khoâng phaûi baát cöù söï kieän naøo dieãn ra cuõng gaây stress. Caùc söï kieän coù khuynh höôùng trôû thaønh stress thöôøng laø nhöõng söï kieän dieãn ra ngoaøi döï ñoaùn, coù tính chaát nghieâm troïng, khoâng neù traùnh ñöôïc, ñaëc bieät laø nhöõng söï kieän maø chuùng ta khoâng quen gaëp laâu nay. “Khi moät söï kieän khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc, khoâng theå ñoaùn tröôùc ñöôïc hoaëc toû ra maäp môø nöôùc ñoâi thì vieäc traûi nghieäm söï kieän ñoù deã gaây ra stress nhieàu hôn.” [24, tr.19]. Caùc nguyeân nhaân cuûa gia ñình: Theo nghieân cöùu cuûa Ñaëng Phöông Kieät, gia ñình laø moät maûnh ñaát maøu môõ cho söï naûy sinh stress cuõng nhö cho caùc haäu quaû cuûa noù. Stress coù theå naûy sinh töø coâng vieäc laøm aên cuûa boá meï, töø caùc dieãn bieán trong lôùp hoïc aûnh höôûng ñeán con caùi khi trôû veà nhaø vaø töø caùc bieán coá xaõ hoäi gaây ra stress, ñeå roài keát thuùc taïi moãi gia ñình. Khi stress xuaát hieän ôû baát kyø thaønh vieân naøo trong gia ñình thì chaéc chaén noù seõ aûnh höôûng ñeán sinh hoaït cuûa caû gia ñình ñoù trong thôøi gian stress hieän dieän [24, tr.162 – 163]. Caùc nguyeân nhaân lieân quan ñeán ngheà nghieäp: Moãi con ngöôøi ñeàu phaûi ñoái maët vôùi stress khoâng nhieàu thì ít. “Nhöõng söï ñoåi thay laø moät phaàn gaây ra stress khoâng theå traùnh ñöôïc trong cuoäc soáng nhö: nhöõng ngöôøi thaân laâm vaøo tình traïng ñau oám, phaûi ñi xa hoaëc cheát. Ngay caû khi chuùng ta baét ñaàu nhöõng vieäc laøm môùi meû, bò sa thaûi hoaëc bò ñình chæ coâng vieäc, thì ñaây ñeàu coù theå laø nhöõng nguyeân nhaân gaây stress. Theo caùc thoáng keâ thì nhöõng ngöôøi thaát nghieäp coù nhieàu trieäu chöùng stress hôn so vôùi nhöõng ngöôøi coù vieäc laøm, chaúng haïn nhö traàm nhöôïc, sôï haõi vaø lo laéng cho söùc khoeû – song nhöõng trieäu chöùng naøy seõ bieán maát neáu coù vieäc laøm” [24, tr.22]. Caùc nguyeân nhaân töø baûn thaân: Caùch suy nghó tieâu cöïc cuûa moãi ngöôøi chuùng ta cuõng laø moät nguyeân nhaân goùp phaàn gaây ra stress. “Caùch suy nghó tieâu cöïc khoâng chæ laø nhöõng suy nghó khoâng coù lôïi cho mình maø coøn khoâng coù lôïi cho ngöôøi khaùc. Moät caùch nhìn nhaän sai leäch quy luaät cuoäc soáng hoaëc khoâng daùm chaáp nhaän söï thaät cuõng coù theå ñöôïc xem laø tieâu cöïc. Stress chính laø moät haäu quaû ñieån hình cuûa nhöõng suy nghó tieâu cöïc.” [31]. Caùc nguyeân nhaân do toaøn caàu hoaù: Naêm 2002, Vieän Haøn laâm khoa Laõnh ñaïo Oxford (Oxford Leadership Academic - Vöông quoác Anh) ñaõ phaùc hoaï moät böùc tranh toaøn caàu hoaù ñaày caùm doã nhöng cuõng chöùa ñöïng nhieàu nghòch lyù vaø bi kòch. Nhaø töông lai hoïc Alvin Toffler ñöa ra hai taùc nhaân gaây stress thôøi hieän ñaïi bao haøm nhöõng bieán ñoäng xaõ hoäi maïnh meõ, mau leï vaø lieân tuïc. Trong taùc phaåm “Cuù soác töông lai”, Alvin Toffler baøn tôùi söï quaù taûi thoâng tin, baét nguoàn töø söï thay ñoåi quaù nhanh trong moät thôøi gian quaù ngaén. Cuù soác töông lai laø moät beänh mang tính ñaëc tröng cuûa nhöõng xaõ hoäi phaùt trieån veà kyõ thuaät. Noù dieãn ra khi toác ñoä thay ñoåi quaù nhanh, tôùi möùc vöôït quaù naêng löïc thích öùng cuûa chuùng ta. Noùi toùm laïi, cuù soác töông lai laø söï “ñeû non” cuûa töông lai. Toác ñoä thay ñoåi cuûa xaõ hoäi vaø kyõ thuaät laøm moïi ngöôøi söûng soát. Nhöõng thay ñoåi ñoät ngoät veà kyõ thuaät aûnh höôûng ñeán phöông caùch con ngöôøi lao ñoäng, hoïc taäp vaø söû duïng thôøi gian raûnh roãi. Vôùi moät soá ngöôøi, ñieàu chænh baûn thaân cho thích hôïp vôùi thöïc tieãn môùi meû coù theå laø ñieàu deã daøng. Nhöõng ngöôøi khaùc thì chæ bieát chòu ñöïng vôùi taâm traïng caêng thaúng trong moät theá giôùi maø hoï khoâng coøn bieát laøm gì nöõa [24, tr.232- 233]. Caùc nguyeân nhaân khaùc: Ngoaøi nhöõng nguyeân nhaân neâu treân, nhöõng söï kieän mang tính tai hoïa khoâng theå ñoaùn tröôùc nhö ñoäng ñaát hoaëc nhöõng tai naïn lôùn seõ aûnh höôûng ñeán moät soá trong chuùng ta; nhöõng vaán ñeà toàn taïi dai daúng veà maët xaõ hoäi nhö oâ nhieãm, toäi phaïm, thaønh kieán vaø tình traïng voâ gia cö, cuõng laø nhöõng nguyeân nhaân quan troïng gaây ra stress.” [24, tr.12]. Cuoäc soáng luoân tieàm aån raát nhieàu nguyeân nhaân coù theå gaây stress cho moãi ngöôøi chuùng ta, tuyø thuoäc vaøo caùch öùng phoù cuûa chuùng ta nhö theá naøo. 1.2.1.4. Caùch öùng phoù vôùi stress: Töø caùc keát quaû nghieân cöùu veà nhöõng nguyeân nhaân gaây stress, chuùng ta caàn nghieân cöùu veà caùc giaûi phaùp thöïc tieãn nhaèm öùng phoù (coping) moät caùch coù hieäu quaû vôùi stress. Bôûi vì, “caøng hieåu roõ caùch xöû lyù stress bao nhieâu chuùng ta caøng ñaùp öùng moät caùch thuaän lôïi baáy nhieâu vôùi nhöõng thöû thaùch trong cuoäc soáng ñaày raãy stress cuûa chuùng ta” [24, tr.22]. Stress töï noù khoâng phaûi laø xaáu. Noùù chæ xaáu khi ngöôøi ta choïn löïa caùch öùng phoù khoâng toát. Con ngöôøi coù moät tieàm naêng to lôùn coù theå thích öùng khoâng nhöõng veà maët sinh hoïc traûi qua nhieàu theá heä, maø caû veà maët taâm lyù, trong cuoäc ñôøi cuûa mình – thaäm chí noäi trong moät giai ñoaïn ngaén nguûi – neáu con ngöôøi quyeát ñònh muoán thay ñoåi [24, tr.41]. Khi chuùng ta coù caùch öùng phoù toát, stress laïi trôû thaønh nguoàn ñoäng löïc thuùc ñaåy söï phaùt trieån. Theo Marios Kyriazis, khi stress vöøa phaûi vaø tích cöïc, noù giuùp cuûng coá nhöõng cô cheá töï veä töï nhieân vaø giuùp cô theå baûo veä tröôùc nhöõng caên beänh nhö: suy giaûm trí nhôù, vieâm khôùp vaø beänh tim; giuùp laøm treû hoùa caùc teá baøo [32]. Stress do nhieàu taùc nhaân khaùc nhau gaây neân vaø “tính chaát gaây beänh cuûa stress tieâu cöïc phaàn lôùn phuï thuoäc vaøo yù nghóa thoâng tin cuûa noù vaø kyõ naêng choáng stress cuûa moãi caù nhaân” [15, tr.45]. Vì theá, vieäc öùng phoù vôùi stress cuõng khoâng theå baèng moät caùch thöùc duy nhaát. Maët khaùc, yeáu toá gaây stress ñöôïc ñieàu tieát bôûi töøng moãi caù nhaân khaùc nhau; do ñoù, caùch öùng phoù cuõng khoâng gioáng nhau nôi moãi caù nhaân. Theo Chiriboga & Cutler (1980) vaø Lazarus (1981), cuøng moät bieán coá coù theå gaây caêng thaúng cho ngöôøi naøy nhöng laïi ñöôïc hoan ngheânh ôû moät ngöôøi khaùc [41, tr.497]. Qua nghieân cöùu, caùc nhaø taâm lyù hoïc cho thaáy, tröôùc stress, con ngöôøi thöôøng coù loái phaûn öùng theo cô cheá phoøng thuû. Ñoù laø phaûn öùng duy trì yù thöùc kieåm soaùt vaø töï ñaùnh giaù cuûa con ngöôøi baèng caùch laøm leäch hay phuû nhaän tính chaát thöïc cuûa tình huoáng (Lehman & Taylor, 1998). Cuõng coù khi, noù ñöôïc bieåu hieän baèng söï coâ laäp caûm xuùc, nghóa laø khoâng coøn traûi qua baát kyø caûm xuùc naøo, ñeå khoâng bò taùc ñoäng nöõa. Noùi caùch khaùc, cô cheá phoøng thuû chính laø moät chieán löôïc nhaèm laøm giaûm bôùt caêng thaúng, lo aâu baèng con ñöôøng che giaáu nguoàn taùc ñoäng [39, tr.654-655]. Aldwin & Revenson (1987), Compas (1987), Miller, Brody & Summerton (1988) nhaän thaáy coù 3 kieåu öùng phoù: coá gaéng giaûi quyeát vaán ñeà gaây ra stress hoaëc ñaët muïc ñích giaûi quyeát tình huoáng; laûng traùnh söï coù maët cuûa nhöõng ngöôøi khaùc, mô töôûng veà nhöõng thôøi ñieåm laïc quan hôn, hay tìm kieám nhöõng coâng vieäc khaùc; moät soá ñi tìm kieám söï uûng hoä xaõ hoäi nôi baïn beø, ngöôøi thaân hay ñi tìm söï taùi khaúng ñònh nôi nhöõng ngöôøi bieát roõ mình (Amirkhan, 1990) [39, tr.655]. Töø moät soá nghieân cöùu, caùc nhaø taâm lyù hoïc ñaõ coá gaéng ñöa ra moät soá nguyeân taéc chung ñeå töøng caù nhaân döïa vaøo ñoù maø linh ñoäng öùng phoù vôùi stress xaûy ra ñoái vôùi mình qua hai chieán löôïc: öùng phoù sô caáp vaø öùng phoù thöù caáp [24, tr.40-49]. Cuï theå, noäi dung cuûa 2 chieán löôïc öùng phoù vôùi stress, bao goàm: (1) nhaém vaøo giaûi quyeát vaán ñeà, trong ñoù muïc tieâu laø ñoái maët tröïc dieän vaán ñeà, vaø (2) nhaém vaøo ñieàu hoaø caûm xuùc, trong ñoù muïc tieâu laø giaûm nheï söï khoù chòu do stress gaây ra [24, tr.41]. ÖÙng phoù sô caáp: ÖÙng phoù sô caáp goàm: öùùng phoù taäp trung vaøo vaán ñeà laø quaûn lyù taùc nhaân gaây stress moät caùch coù yù thöùc nhö laø moät bieän phaùp giaûm stress [39, tr.655]. Nhöõng ngöôøi öùng phoù taäp trung vaøo vaán ñeà thöôøng coù phaûn öùng ñaùnh laïi (phaù huûy, rôøi choã, laøm suy yeáu moái ñe doïa) hoaëc boû chaïy (thöông löôïng, maëc caû). Caùc nghieân cöùu ñeàu cho thaáy raèng, khoâng phaûi moïi ngöôøi ñeàu coù cuøng caùc phaûn öùng nhö nhau vôùi caùc taùc nhaân gaây neân stress. Coù nhöõng ngöôøi toû ra lo laéng, hoaûng loaïn. Coù nhöõng ngöôøi bieát huy ñoäng voán kinh nghieäm soáng cuûa mình trong quaù khöù ñeå ñöông ñaàu vôùi stress. Coù ngöôøi bieát hoïc caùch ñeå ñöông ñaàu vôùi stress moät caùch coù hieäu quaû. Cuøng bò stress, nhöng moãi ngöôøi seõ söû duïng moät caùch thöùc khaùc nhau ñeå ñoái maët vôùi noù. Vieäc giaûi toaû stress coù theå tuøy thuoäc vaøo ñaëc ñieåm tính caùch cuûa töøng ngöôøi tröôûng thaønh treû tuoåi khaùc nhau. Khi ngöôøi höôùng ngoaïi bò stress, hoï ñi mua saém, gaëp baïn beø,... ñeå thö giaõn. Hoï ñöôïc tieáp theâm naêng löôïng vaø tìm kieám yù nghóa ôû nhöõng hoaït ñoäng beân ngoaøi baûn thaân hoï. Coøn ngöôøi höôùng noäi khi bò stress,... hoï thöôøng tìm cho mình moät choã yeân tónh ñeå nhìn vaøo theá giôùi taâm lyù beân trong, nhaèm tìm laïi söï caân baèng taâm lyù cho mình. Giaûi quyeát moät vaán ñeà bao goàm heát thaûy moïi chieán löôïc nhaèm xöû lyù tröïc tieáp taùc nhaân gaây stress hoaëc thoâng qua haønh ñoäng coâng khai hoaëc thoâng qua caùc hoaït ñoäng coù yù nghóa thöïc tieãn giaûi quyeát vaán ñeà. Chuùng ta coá gaéng vöôït qua moät thöû thaùch baèng caùc phöông tieän hoaëc nguoàn löïc naøo ñoù. Noùi caùch khaùc, “ta nhaèm vaøo vaán ñeà caàn xöû lyù vaø nhaèm vaøo taùc nhaân ñaõ gaây ra stress. Nhöõng noã löïc giaûi quyeát vaán ñeà nhö vaäy laø höõu ích trong vieäc xöû lyù caùc taùc nhaân gaây stress coù theå kieåm soaùt ñöôïc [24, tr.41]. Vaø ñeå laøm ñöôïc nhö vaäy, tröôùc heát chuùng ta phaûi ñaùnh giaù caùc taùc nhaân gaây ra stress. “Caùch baïn ñaùnh giaù moät taùc nhaân gaây stress vaø nhöõng nguoàn löïc cuûa baïn öùng phoù vôùi stress cuõng quan troïng khoâng keùm baûn thaân taùc nhaân gaây stress. Vieäc ñaùnh giaù moät taùc nhaân gaây stress seõ quyeát ñònh söï traûi nghieäm coù yù thöùc cuûa baïn veà taùc nhaân ñoù vaø quyeát ñònh thaønh coâng cuûa baïn trong vieäc ñaùp öùng nhöõng ñoøi hoûi cuûa noù.” [24, tr.23]. Moãi ngöôøi caàn phaûi coù söï hieåu bieát veà stress ñeå coù theå nhaän dieän veà stress ñang dieãn ra nôi baûn thaân mình. Böôùc ñaàu tieân ñeå laøm chuû ñöôïc stress laø naém ñöôïc nhöõng nguyeân nhaân, keå caû nhöõng nguyeân nhaân tieàm taøng gaây ra stress cho baûn thaân. Sau ñoù, ngöôøi bò stress caàn taäp trung vaøo vaán ñeà maø mình ñang phaûi ñöông ñaàu, baèng caùch coá gaéng thay ñoåi nhöõng tình huoáng hoaëc vaán ñeà gaây stress. Moät soá ngöôøi toû ra ñaëc bieät linh hoaït vaø ñieàm tónh thaønh thöû duø coù bò loâi cuoán vaøo stress cuõng ít coù hoaëc khoâng coù aûnh höôûng gì ñeán haønh ñoäng vaø caûm nghó. Coù nhieàu baèng chöùng noùi raèng nhaân caùch ñoùng moät vai troø quan troïng giuùp choáng laïi beänh taät lieân quan ñeán stress. Ngöôøi linh hoaït coù moät baûn lónh taâm lyù vöõng vaøng. Coù 3 yeáu toá taïo ra baûn lónh: tính chuû ñoäng, söï daán thaân vaø bieát chaáp nhaän thöû thaùch. Noùi caùch khaùc, ngöôøi coù baûn lónh vöõng vaøng laø ngöôøi coù yù thöùc caùi toâi vaø muïc ñích soáng raát chænh hôïp vôùi nhau. Ngoaøi ra, hoï xem söï thay ñoåi nhö laø taùc nhaân kích thích vaø mang laïi cô hoäi cho phaùt trieån [24, tr.108]. “Nhöõng ngöôøi ñaõ vöôït qua ñöôïc stress thöôøng coù nhöõng neùt ñaët tröng cuûa baûn lónh vöõng vaøng. Baûn lónh naøy mang noäi haøm ñoùn nhaän nhöõng thay ñoåi cuûa cuoäc soáng nhö laø nhöõng thöû thaùch chöù khoâng phaûi laø nhöõng moái ñe doaï.” [24, tr.26]. Nhöõng ngöôøi coù baûn lónh vöõng vaøng seõ bieát höôùng vaøo caùc hoaït ñoäng coù muïc tieâu roõ raøng vaø coù yù thöùc töï kieåm soaùt nhöõng gì mình laøm. Ñieàu ñoù khieán hoï deã daøng thích nghi vôùi caùc söï kieän gaây stress. Neáu stress baét nguoàn töø nhöõng nguyeân nhaân thuoäc veà thoùi quen laøm vieäc vaø sinh hoaït, thì moãi ngöôøi neân thay ñoåi thoùi quen sinh hoaït vaø laøm vieäc theo höôùng tích cöïc, neân bieát caùch saép xeáp cuoäc soáng vaø toå chöùc coâng vieäc cuûa baûn thaân. ÖÙng phoù thöù caáp: Caùch tieáp caän thöù hai coù lôïi cho vieäc xöû lyù taùc ñoäng cuûa caùc taùc nhaân gaây stress khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc, ñoù laø chieán löôïc öùng phoù nhaém vaøo caûm xuùc – hay coøn goïi laø öùng phoù thöù caáp. Khaùc vôùi caùch tieáp caän giaûi quyeát vaán ñeà, ôû ñaây, vôùi caùch tieáp caän naøy, chuùng ta khoâng tìm kieám caùch laøm thay ñoåi tình huoáng gaây stress töø beân ngoaøi, maø thay vaøo ñoù, chuùng ta coá gaéng laøm thay ñoåi nhöõng tình caûm vaø yù nghó cuûa mình veà stress. Tuy nhieân, “caùch tieáp caän naøy khoâng loaïi tröø ñöôïc stress taän goác maø tìm caùch laøm dòu bôùt nhöõng caûm nghó ñau buoàn baèng caùch bieän minh hoaëc chaáp nhaän nguyeân traïng.” [24, tr.42]. Bao goàm trong öùng phoù nhaém vaøo caûm xuùc laø caùc cô cheá töï veä caùi toâi (Ego Defense Mechanisms), chaúng haïn nhö doàn neùn, phuû nhaän thöïc taïi vaø hôïp lyù hoaù. Doàn neùn, töùc laø khi baïn queân ñi moät caùch deã daøng moät söï kieän gaây khoù chòu, chaúng haïn nhö caát ñi moät hoaù ñôn ñieän thoaïi quaù toán keùm ñeå khoûi phaûi nhìn thaáy noù nöõa. Trong phuû nhaän, baïn thöøa nhaän moät taùc nhaân gaây stress, nhöng roài baïn laøm giaûm ñi taàm quan troïng cuûa noù. Coøn hôïp lyù hoaù coù nghóa laø baïn ñöa ra nhöõng lyù leõ ñeå khoûi phaûi nhaém vaøo vieäc giaûi quyeát vaán ñeà, chaúng haïn nhö töï nhuû “Coù leõ chaúng laøm ñöôïc gì toát hôn” hoaëc “Chæ toå khieán tình hình toài teä theâm neáu cöù coá chòu ñaám aên xoâi”. Chuùng ta thöôøng vaän duïng nhöõng cô cheá töï veä naøy maø khoâng heà coù yù thöùc veà chuùng. Nhöõng cô cheá naøy giuùp ta traùnh khoûi lo haõi baèng caùch cho pheùp ñaùnh giaù caùc tình huoáng theo nhöõng caùch caûm thaáy ít bò ñe doaï hôn. Nhöõng chieán löôïc öùng phoù nhö vaäy laø nhaèm töï baûo veä mình nhieàu hôn laø giaûi quyeát vaán ñeà. Tuy vaäy, khi cô cheá naøy bò laïm duïng thì chuùng coù theå khieán ta nhìn thöïc taïi trôû neân meùo moù theo nhöõng caùch khoâng thích öùng [24, tr.43]. ÖÙng phoù phoøng ngöøa: Ngoaøi hai caùch öùng phoù neâu treân, ñoâi khi, chuùng ta coøn phaûi bieát öùng phoù vôùi stress tröôùc khi noù thöïc söï dieãn ra. Moät chieán löôïc öùng phoù nhö vaäy ñöôïc goïi laø “öùng phoù phoøng ngöøa” (anticipatory coping). Folkman (1984), Verly (1989), Holahan & Moos (1990) ñaõ ñöa ra höôùng daãn öùng phoù stress: chuyeån ñe doïa thaønh thaùch thöùc - bieán tình huoáng ñe doïa thaønh tình huoáng ít ñe doïa - thay ñoåi muïc tieâu - choïn hoaït ñoäng cô theå - chuaån bò stress tröôùc khi noù xaûy ra [39, tr.657-658]. ÖÙng phoù phoøng ngöøa coù theå giuùp baïn chuaån bò toát hôn ñeå ñoùn nhaän söï kieän thöïc söï khi noù xaûy ra [24, tr.40]. Noùi toùm laïi, muoán öùng phoù vôùi stress moät caùch coù hieäu quaû, “caùc nguoàn löïc phaûi ñaùp öùng vôùi yeâu caàu ñöôïc nhìn nhaän. ÖÙng phoù coù hieäu quaû tuyø thuoäc vaøo söï phuø hôïp giöõa caùc chieán löôïc öùng phoù vôùi nhöõng neùt rieâng cuûa söï kieän gaây stress. Nhöõng chieán löôïc öùng phoù ña daïng vaø mang tính thích nghi thöôøng dieãn ra nhieàu nhaát bôûi vì ta coù nhieàu khaû naêng hôn ñaït tôùi moät möùc phuø hôïp khi xöû lyù söï kieän gaây stress. Khi bieát ñang coù trong tay nhieàu chieán löôïc öùng phoù thì ta caûm thaáy töï tin hôn trong vieäc ñaùp öùng vôùi caùc ñoøi hoûi do moâi tröôøng taïo ra [24, tr.43]. 1.2.2. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ TAÂM LYÙ CUÛA LÖÙA TUOÅI SINH VIEÂN: Nghieân cöùu veà taâm lyù cuûa löùa tuoåi thanh nieân - sinh vieân laø moät vieäc laøm raát coù yù nghóa, taïo tieàn ñeà cho vieäc nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà taâm lyù veà stress cuûa löùa tuoåi naøy. Löùa tuoåi sinh vieân ôû ñaây ñöôïc laáy moác töø 18 tuoåi trôû leân cho ñeán 25 tuoåi. Ñaây cuõng chính laø giai ñoaïn maø ngöôøi sinh vieân tieán haønh hoaït ñoäng hoïc taäp, hoaït ñoäng nghieân cöùu khoa hoïc vaø reøn luyeän ngheà nghieäp töông lai. Thanh nieân noùi chung vaø sinh vieân noùi rieâng, laø löïc löôïng chuû yeáu boå sung cho ñoäi nguõ trí thöùc vaø laø nguoàn löïc quan troïng cuûa söï nghieäp coâng nghieäp hoaù – hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Theo taùc giaû Döông Töï Ñam, söï phaùt trieån veà taâm lyù, nhu caàu tình caûm, trí tueä vaø nhaân caùch ôû löùa tuoåi sinh vieân raát phong phuù vaø maïnh meõ [8, tr.14]. Xaõ hoäi tin caäy ôû sinh vieân, ôû söï tha thieát cuûa hoï ñoái vôùi taát caû nhöõng gì goïi laø ñoåi môùi, laø tieân phong, laø daùm nghó daùm laøm, vôùi tinh thaàn ñaày traùch nhieäm. Sinh vieân laø lôùp ngöôøi coù nhieàu hoaøi baõo, öôùc mô, khaùt khao vôùi nhöõng lyù töôûng cao ñeïp. Ñieàu 4 Luaät Thanh Nieân naêm 2005 ghi nhaän: “Thanh nieân laø töông lai cuûa ñaát nöôùc, laø löïc löôïng xaõ hoäi huøng haäu, coù tieàm naêng to lôùn, xung kích trong coâng cuoäc xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác. Ñaøo taïo, boài döôõng, phaùt huy thanh nieân laø traùch nhieäm cuûa Nhaø nöôùc, gia ñình vaø xaõ hoäi. Nhaø nöôùc coù chính saùch taïo ñieàu kieän cho thanh nieân hoïc taäp, lao ñoäng, giaûi trí, phaùt trieån theå löïc, trí tueä, boài döôõng veà ñaïo ñöùc, truyeàn thoáng daân toäc, yù thöùc coâng daân, yù chí vöôn leân phaán ñaáu vì muïc tieâu daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng, daân chuû, vaên minh”. Ñaây cuõng laø löùa tuoåi maø theá giôùi quan, lyù töôûng vaø nieàm tin ñaïo ñöùc toát ñeïp, töøng böôùc ñöôïc ñònh hình vaø ñang ñi vaøo theá oån ñònh [8, tr.16]. Sinh vieân laø moät taàng lôùp xaõ hoäi, moät toå chöùc xaõ hoäi quan troïng ñoái vôùi moïi theå cheá chính trò. Thanh nieân sinh vieân laø nhoùm ngöôøi coù vò trí chuyeån tieáp, chuaån bò cho moät ñoäi nguõ trí thöùc coù trình ñoä vaø ngheà nghieäp töông ñoái cao trong xaõ hoäi. Hoï seõ laø nguoàn döï tröõ chuû yeáu cho ñoäi nguõ chuyeân gia theo caùc ngheà nghieäp khaùc nhau trong caáu truùc cuûa taàng lôùp trí thöùc cuûa xaõ hoäi. Caùc toå chöùc chính trò, xaõ hoäi, doøng hoï, gia ñình, ñeàu coù nhieàu kyø voïng ñoái vôùi sinh vieân. Taát caû nhöõng ñieàu naøy caøng laøm cho sinh vieân coù vai troø, vò trí xaõ hoäi roõ reät [30, tr.139]. Sinh vieân, neáu ñöôïc ñaøo taïo vaø reøn luyeän toát, seõ laø löïc löôïng xung kích trong quaù trình chuyeån ñoåi caên baûn vaø toaøn dieän cuûa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï, quaûn lyù treân toaøn xaõ hoäi [8, tr.22]. Ngaøy nay, sinh vieân, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi ñang soáng ôû nhöõng ñoâ thò lôùn, haøng ngaøy hoï phaûi ñoái dieän vôùi nhöõng thöû thaùch gay gaét nhaèm tìm cho mình moät choã ñöùng trong töông lai, moät coâng vieäc trong xaõ hoäi. Hoï luoân phaûi caêng thaúng, lo laéng vaø baän roän ñeå ñaït ñöôïc thaønh coâng trong hoïc taäp vaø ngheà nghieäp. Cuõng theo taùc giaû Döông Töï Ñam, sinh vieân ngaøy nay phaûi thöôøng xuyeân ñoái maët vôùi cuoäc caïnh tranh gay go, quyeát lieät cuûa kinh teá thò tröôøng khu vöïc vaø toaøn caàu, maø thöïc chaát laø caïnh tranh veà taøi naêng, trí tueä, con ngöôøi, trong khi ñaát nöôùc chuùng ta ñang coøn ôû ñieåm xuaát phaùt raát thaáp caû veà cô sôû vaät chaát kyõ thuaät, keát caáu haï taàng, caû veà naêng löïc khoa hoïc coâng ngheä, kieán thöùc kyõ naêng cô baûn vaø kinh nghieäm saûn xuaát kinh doanh, quaûn lyù nhaø nöôùc trong tình hình môùi. Vò trí, vai troø aáy, sinh vieân vaø trí thöùc treû phaûi coù traùch nhieäm ñaûm nhaän, ñeå töøng böôùc ñöa ñaát nöôùc tieán leân [8, tr.24 – 25]. Cuoäc soáng hieän ñaïi ngaøy nay ñoøi hoûi sinh vieân phaûi töï tin vaø ñoäc laäp. Neàn kinh teá thò tröôøng ñoøi hoûi sinh vieân phaûi töï vaän ñoäng vaø thích öùng. Sinh vieân seõ laø nguoàn nhaân löïc tích cöïc, naêng ñoäng vaø saùng taïo trong quaù trình saûn xuaát, xaây döïng ñaát nöôùc, laø löïc löôïng ñi ñaàu trong caùch maïng khoa hoïc kyõ th._. nhöõng suy nghó khoâng coù lôïi cho mình maø coøn khoâng coù lôïi cho ngöôøi khaùc. Stress chính laø moät haäu quaû ñieån hình cuûa nhöõng suy nghó tieâu cöïc. Caùc nguyeân nhaân do toaøn caàu hoaù: Nhaø töông lai hoïc Alvin Toffler ñöa ra hai taùc nhaân gaây stress thôøi hieän ñaïi bao haøm nhöõng bieán ñoäng xaõ hoäi maïnh meõ, mau leï vaø lieân tuïc. Nhöõng thay ñoåi ñoät ngoät veà kyõ thuaät aûnh höôûng ñeán phöông caùch con ngöôøi lao ñoäng, hoïc taäp vaø söû duïng thôøi gian. Caùc nguyeân nhaân khaùc: Nhöõng söï kieän mang tính tai hoïa nhö ñoäng ñaát hoaëc nhöõng tai naïn lôùn, nhöõng vaán ñeà nhö oâ nhieãm moâi tröôøng, toäi phaïm, tình traïng voâ gia cö, cuõng laø nhöõng nguyeân nhaân quan troïng gaây ra stress. 1.2.1.4. Caùch öùng phoù vôùi stress: Stress töï noù khoâng phaûi laø xaáu. Noùù chæ xaáu khi ngöôøi ta choïn löïa caùch öùng phoù khoâng toát. Khi chuùng ta coù caùch öùng phoù toát, stress laïi trôû thaønh nguoàn ñoäng löïc thuùc ñaåy söï phaùt trieån. ÖÙng phoù sô caáp: Taäp trung vaøo vaán ñeà nhaèm xöû lyù tröïc tieáp taùc nhaân gaây stress. Caùch öùng phoù naøy höõu ích trong vieäc xöû lyù caùc taùc nhaân gaây stress coù theå kieåm soaùt ñöôïc. ÖÙng phoù thöù caáp: Ñaây laø chieán löôïc öùng phoù nhaém vaøo caûm xuùc. Khaùc vôùi öùng phoù sô caáp, ôû ñaây, chuùng ta khoâng tìm kieám caùch laøm thay ñoåi tình huoáng gaây stress töø beân ngoaøi, maø thay vaøo ñoù, chuùng ta coá gaéng laøm thay ñoåi nhöõng tình caûm vaø yù nghó cuûa mình veà stress. Caùch öùng phoù naøy nhaèm töï baûo veä mình nhieàu hôn laø giaûi quyeát vaán ñeà. ÖÙng phoù phoøng ngöøa: Ñoâi khi, chuùng ta coøn phaûi bieát xöû lyù stress tröôùc khi noù thöïc söï dieãn ra. ÖÙng phoù phoøng ngöøa coù theå giuùp baïn chuaån bò toát hôn ñeå ñoùn nhaän söï kieän thöïc söï khi noù xaûy ra. 1.2.2. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ TAÂM LYÙ CUÛA LÖÙA TUOÅI SINH VIEÂN: 1.2.2.1. Hoaït ñoäng chuû ñaïo cuûa löùa tuoåi sinh vieân: Hoaït ñoäng hoïc taäp: Hoaït ñoäng hoïc taäp ôû tröôøng ñaïi hoïc khoâng mang tính phoå thoâng maø mang tính chaát chuyeân ngaønh, phaïm vi heïp hôn, chuyeân saâu hôn, nhaèm ñaøo taïo nhöõng chuyeân gia, nhöõng trí thöùc cho ñaát nöôùc. Hoaït ñoäng nghieân cöùu khoa hoïc: Do tính chaát cuûa ñaøo taïo ñaïi hoïc, song song vôùi hoaït ñoäng hoïc taäp, ôû baäc ñaïi hoïc xuaát hieän moät hoaït ñoäng raát ñaëc tröng, ñoù laø hoaït ñoäng nghieân cöùu khoa hoïc. Hoaït ñoäng nghieân cöùu khoa hoïc ñang daàn daàn chieám vò trí ngaøy caøng quan troïng. Hoaït ñoäng hoïc ngheà: Sinh vieân caàn thieát phaûi lónh hoäi tri thöùc cuûa caùc chuyeân ngaønh khoa hoïc, ñoàng thôøi phaûi naém ñöôïc nguyeân taéc, caùch thöùc, chuaån möïc ngheà nghieäp ñeå laøm moät chuyeân gia sau naøy. Caùc hoaït ñoäng khaùc: Moät soá ít sinh vieân phaûi ñi laøm theâm. Vieäc tieáp xuùc vôùi thöïc teá seõ ñem laïi nhieàu kinh nghieäm boå ích cho sinh vieân. Ñieàu quan troïng laø phaûi bieát caân baèng giöõa vieäc hoïc vaø vieäc laøm. 1.2.2.2. Söï phaùt trieån theå chaát cuûa löùa tuoåi sinh vieân: ÔÛ löùa tuoåi sinh vieân, söï phaùt trieån theå chaát ñaït ñeán möùc hoaøn thieän. Troïng löôïng cuûa naõo ôû löùa tuoåi naøy ñaït möùc toái ña. Vôùi söï phaùt trieån cuûa heä thaàn kinh, sinh vieân coù theå tích luõy 2/3 khoái löôïng tri thöùc cuûa cuoäc ñôøi trong khoaûng thôøi gian 6 -7 naêm ngoài treân gheá nhaø tröôøng ñaïi hoïc. 1.2.2.3. Söï phaùt trieån nhaän thöùc, trí tueä cuûa löùa tuoåi sinh vieân: Neùt ñaëc tröng cho hoaït ñoäng nhaän thöùc cuûa sinh vieân laø söï caêng thaúng veà trí tueä, söï phoái hôïp cuûa nhieàu thao taùc tö duy, nhö: so saùnh, phaân tích, toång hôïp, tröøu töôïng hoaù, khaùi quaùt hoaù. Hoaït ñoäng nhaän thöùc cuûa hoï vöøa gaén keát chaët cheõ vôùi nghieân cöùu khoa hoïc, vöøa khoâng taùch rôøi hoaït ñoäng ngheà nghieäp töông lai. 1.2.2.4. Söï phaùt trieån veà maët xaõ hoäi cuûa löùa tuoåi sinh vieân: Sinh vieân laø nhöõng coâng daân thöïc thuï cuûa ñaát nöôùc, vôùi ñaày ñuû quyeàn haïn vaø nghóa vuï tröôùc phaùp luaät. Beân caïnh nhieàu öu ñieåm, sinh vieân cuõng laø löùa tuoåi coøn nhieàu ñaëc ñieåm haïn cheá, do thieáu kinh nghieäm, chöa töøng traûi, neân beân caïnh nhöõng ñaëc tính coù xu höôùng tích cöïc, taùo baïo, daùm nghó daùm laøm, duõng caûm haêng say,… thì cuõng coøn nhöõng bieåu hieän cuûa tính boàng boät, chuû quan, deã hoang mang dao ñoäng, söï nheï daï caû tin, tieáp nhaän thoâng tin ít choïn loïc, taïo neân yeáu toá tieâu cöïc trong cuoäc soáng. 1.2.2.5. Söï phaùt trieån veà maët xuùc caûm, tình caûm cuûa löùa tuoåi sinh vieân: Tuoåi sinh vieân laø thôøi kyø phaùt trieån tích cöïc nhaát cuûa nhöõng loaïi tình caûm cao caáp nhö tình caûm trí tueä, tình caûm ñaïo ñöùc, tình caûm thaåm myõ. Beân caïnh tình baïn, tình yeâu nam nöõ ôû löùa tuoåi sinh vieân laø moät lónh vöïc raát ñaëc tröng. 1.2.3. Stress ôû löùa tuoåi sinh vieân: 1.2.3.1. Nhöõng bieåu hieän cuûa stress ôû löùa tuoåi sinh vieân: Nhöõng bieåu hieän veà maët cô theå : Khi bò stress, nhöõng daáu hieäu ban ñaàu coù theå thaáy ôû sinh vieân laø: nhöùc ñaàu, buoàn nguû, chaùn aên, luoân caûm thaáy meät moûi, coù caûm giaùc nhö mình laø ngöôøi luoân bò oám ñau. Ngoaøi ra, coù theå keå ñeán nhöõng daáu hieäu khaùc veà maët theå chaát cuûa sinh vieân khi bò stress, nhö: töùc ngöïc, caêng thaúng ôû cô baép, hoa maét, choùng maët, choaùng vaùng vaø nhöõng vaán ñeà veà tieâu hoaù. Nhöõng bieåu hieän veà maët thaàn kinh: Khi bò stress, sinh vieân coøn coù bieåu hieän hay queân vaø suy nhöôïc. Ngoaøi ra, sinh vieân luoân caûm thaáy caêng thaúng, khoâng theå naøo thö giaõn ñöôïc. Sinh vieân toû ra raát khoù taäp trung trong giôø hoïc. Nhöõng bieåu hieän veà maët caûm xuùc - öùng xöû: Ñoù coù theå laø caûm giaùc buoàn baõ, thaát baïi, söï töùc giaän, böïc boäi, hoát hoaûng, khoâng coù khaû naêng taäp trung vaøo nhöõng ñieàu ngöôøi khaùc noùi, hay ngôø vöïc ngöôøi khaùc, gaëp khoù khaên trong vieäc phaûi ñöa ra moät quyeát ñònh naøo ñoù. Moät soá sinh vieân coøn coù nhöõng bieåu hieän: uoáng röôïu nhieàu, huùt thuoác nhieàu. 1.2.3.2. Nhöõng nguyeân nhaân gaây stress ôû löùa tuoåi sinh vieân: Nhöõng nguyeân nhaân töø baûn thaân: Phaàn lôùn sinh vieân phaûi chuyeån tôùi soáng ôû nhöõng nôi caùch xa gia ñình, baïn beø vaø queâ höông. Do ñoù, hoï bò maát ñi söï thaân quen, sôï haõi nhöõng ñieàu khoâng bieát, boái roái khi laøm quen vôùi nhöõng con ngöôøi vaø nôi choán môùi laï Nhöõng nguyeân nhaân töø hoaït ñoäng hoïc taäp: Nhieàu taân sinh vieân deã bò soác vôùi söï thay ñoåi ñoät ngoät veà yeâu caàu hoïc taäp vaø phöông phaùp hoïc taäp ôû baäc ñaïi hoïc. Nhieàu sinh vieân coøn chöa bieát xaây döïng cho baûn thaân keá hoaïch hoïc taäp hôïp lyù. Nhöõng nguyeân nhaân töø thi cöû – ñieåm soá – keát quaû hoïc taäp: Caùc ñôït thi kieåm tra coù theå laø nhöõng taùc nhaân gaây stress ñoái vôùi nhieàu sinh vieân. Nhöõng nguyeân nhaân töø gia ñình: AÙp löïc hoïc taäp töø phía gia ñình cuõng laø moät trong nhöõng taùc nhaân goùp phaàn gaây stress ôû löùa tuoåi sinh vieân. Caùc baäc cha meï thöôøng ñaët kyø voïng raát cao vaøo con caùi. Nhöõng nguyeân nhaân töø caùc quan heä xaõ hoäi – tình caûm: Caùc moái quan heä xaõ hoäi, tình baïn, tình yeâu cuõng laø nguyeân nhaân taïo neân stress ôû sinh vieân. Vôùi baïn beø, ñoâi khi, sinh vieân khoâng theå traùnh khoûi nhöõng xung ñoät, hieåu laàm. Trong tình yeâu, sinh vieân cuõng khoù traùnh khoûi coù nhöõng luùc giaän hôøn, caõi vaõ, gaây neân caêng thaúng. Nhöõng nguyeân nhaân khaùc töø xaõ hoäi – cuoäc soáng – ñònh höôùng töông lai: Cuoäc soáng xa nhaø vôùi nhieàu vaát vaû, lo toan laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân goùp phaàn gaây stress ôû sinh vieân. 1.2.3.3. Nhöõng aûnh höôûng cuûa stress ôû löùa tuoåi sinh vieân: AÛnh höôûng ñeán söùc khoûe : Khi bò stress, sinh vieân thöôøng coù nhöõng bieåu hieän: nhöùc ñaàu, ñau coå, ñau löng, töùc ngöïc, khoù thôû, hoa maét, choùng maët, caûm giaùc choaùng vaùng, khaåu vò thay ñoåi, chaùn aên, raát meät moûi. AÛnh höôûng ñeán keát quaû hoïc taäp: Stress caøng naëng, hieäu naêng nhaän thöùc vaø tö duy linh hoaït caøng giaûm. Keát quaû hoïc taäp ngaøy caøng sa suùt. AÛnh höôûng ñeán ñôøi soáng taâm lyù: - AÛnh höôûng ñeán nhaän thöùc: Theo J.Lazarus, stress laøm toån thöông trí nhôù, gaây ra söï baát oån veà tinh thaàn, khoâng coù khaû naêng taäp trung, do döï, thieáu quyeát ñoaùn, thieáu chuù yù, ñaàu oùc troáng roãng... laø nhöõng trieäu chöùng thöôøng xuaát hieän. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy, khi bò caêng thaúng luùc laøm vieäc, caùc thoâng soá taâm lyù nhö trí nhôù, tö duy vaø chuù yù ñeàu giaûm moät caùch ñaùng keå. Ngoaøi ra, hoï laøm vieäc thöôøng maát raát nhieàu thôøi gian nhöng hieäu quaû coâng vieäc raát thaáp. Sinh vieân khi bò stress thöôøng coù nhöõng yù nghó tieâu cöïc, chaúng haïn nhö: “Toâi khoâng theå laøm ñöôïc ñieàu naøy”, “Mình laø keû keùm coûi”, “Mình luoân gaëp thaát baïi”,… vaø khoâng coù khaû naêng thoaùt ra khoûi nhöõng yù nghó tieâu cöïc naøy. - AÛnh höôûng ñeán caûm xuùc: Khi bò stress laâu ngaøy, moät soá beänh taâm lyù seõ gia taêng nhö sôï haõi, tình caûm baát oån, khuûng hoaûng... nhöõng phaûn öùng sinh lyù bieåu hieän chöùng lo aâu nhö run sôï, ñau nhöùc coù möùc ñoä raát traàm troïng ñeán noãi bò laãn loän vôùi caùc chöùng traïng cuûa beänh tim ñang phaùt taùc. Ngoaøi ra, hoï thöôøng ñoät nhieân lo buoàn, caùu gaét, giaän döõ... vaø ñuû caùc loaïi caûm xuùc tieâu cöïc. - AÛnh höôûng ñeán haønh vi: Theo nghieân cöùu cuûa Trevor Butlin (2006), khi bò stress, sinh vieân coù khuynh höôùng thích söû duïng nhieàu thöùc uoáng coù coàn, luoân muoán thu mình vaøo moät choã, ngaïi tieáp xuùc vôùi moïi ngöôøi. Nhieàu sinh vieân toû ra thieáu kieân nhaãn, thieáu kieàm cheá, boái roái, sôï haõi, böïc doïc, raát deã coù nhöõng haønh vi gaây goå vôùi baïn beø. Thaäm chí, nhöõng ngöôøi bò stress quaù naëng coøn coù theå daãn ñeán nhöõng haønh vi thieáu kieàm cheá, mang tính chaát phaù hoaïi, nguy hieåm cho baûn thaân vaø xaõ hoäi. 1.2.3.4. Caùch öùng phoù vôùi stress ôû löùa tuoåi sinh vieân: Caùc bieän phaùp ñieàu chænh nhaän thöùc cuûa baûn thaân: Caùch öùng phoù toát nhaát vôùi stress laø haõy chaáp nhaän stress nhö laø söï thaùch thöùc, qua ñoù thöû nghieäm, reøn luyeän baûn lónh cuûa caù nhaân. Caùc bieän phaùp ñieàu chænh loái soáng vaø hoaït ñoäng cuûa baûn thaân: Caùch öùng phoù toát nhaát vôùi thi cöû, ñoù laø: thay vì lo laéng, sinh vieân haõy chuaån bò thaät kyõ cho kyø thi cuûa mình. Coá gaéng caûi thieän moâi tröôøng soáng, taïo cho mình moät goùc hoïc taäp töông ñoái toát. Saép xeáp keá hoaïch hoïc taäp moät caùch khoa hoïc, chu ñaùo, thôøi gian phuø hôïp. Khoâng neân hoïc trong moät thôøi gian keùo daøi lieân tuïc, neân daønh thôøi gian nghæ ngôi. Toát nhaát laø neân coù söï xen keõ giöõa thôøi gian hoïc taäp vaø thôøi gian nghæ ngôi. Nguû ñuû giaác: moãi khi caûm thaáy meät moûi, giaác nguû seõ giuùp sinh vieân tìm laïi ñöôïc söï caân baèng. Thö giaõn ñöôïc xem laø moät trong nhöõng bieän phaùp thöôøng ñöôïc sinh vieân duøng nhaát vaø raát coù hieäu quaû trong vieäc giaûi toaû stress. Theo Nguyeãn Coâng Khanh, thö giaõn laøm giaûm chuyeån hoaù cô baûn, tieát kieäm naêng löôïng, khieán maùu veà tim deã hôn vaø nhieàu hôn. Thö giaõn giuùp taäp trung tö töôûng, öùc cheá voû naõo, ngaét boû nhöõng kích thích beân ngoaøi giuùp tinh thaàn heát caêng thaúng, laøm chuû ñöôïc giaùc quan vaø caûm giaùc. Reøn luyeän theå chaát cuõng laø moät caùch ñeå öùng phoù vôùi stress. Nhoùm bieän phaùp tìm veà gia ñình: Gia ñình laø choã döïa tinh thaàn, tình caûm cuûa moãi ngöôøi. Nhieàu sinh vieân ñaõ choïn bieän phaùp tìm veà gia ñình nhö moät choã döïa, moät nôi an toaøn, bình yeân maø hoï coù theå thoaùt khoûi nhöõng caêng thaúng maø hoï gaëp phaûi trong hoïc taäp vaø trong cuoäc soáng. Nhoùm bieän phaùp tham gia caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi: Ñoái vôùi sinh vieân, vieäc tham gia caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi phong phuù vöøa laø ñeå hoaøn thieän nhaân caùch cho baûn thaân, vöøa laø moät bieän phaùp ñeå giaûm stress. Caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi phuø hôïp laø: nhöõng chuyeán ñi thaêm caùc “Baø meï Vieät Nam Anh huøng”, tham gia chieán dòch tình nguyeän “Muøa heø xanh”; ngoaøi ra, sinh vieân coøn coù theå tham gia caùc phong traøo vaên ngheä, theå duïc theå thao vaø caùc hoaït ñoäng phong phuù khaùc nhau do Ñoaøn tröôøng vaø Hoäi sinh vieân toå chöùc. Nhoùm caùc bieän phaùp khaùc: Khi bò stress quaù naëng, moät soá ngöôøi choïn löïa öùng phoù baèng con ñöôøng nghieän ngaäp. Moái nguy haïi do noâ leä röôïu, chaát gaây nghieän... cuõng theo ñoù gia taêng, gaây ra nhöõng tai haïi cho söùc khoûe caù nhaân vaø voâ soá raéc roái trong quan heä vôùi ngöôøi thaân vaø xaõ hoäi. CHÖÔNG 2 TOÅ CHÖÙC NGHIEÂN CÖÙU 2.1. NOÄI DUNG NGHIEÂN CÖÙU: 2.1.1. Nghieân cöùu lyù luaän: - Nghieân cöùu veà baûn chaát cuûa stress döôùi goùc ñoä taâm lyù hoïc. Treân cô sôû ñoù, nghieân cöùu caùc bieåu hieän cuï theå cuûa stress treân caùc maët: cô theå vaø taâm lyù. - Nghieân cöùu caùc nguyeân nhaân gaây stress ôû con ngöôøi noùi chung vaø ôû sinh vieân noùi rieâng. - Nghieân cöùu caùc bieän phaùp ñeå giaûi toaû stress. 2.1.2. Nghieân cöùu thöïc tieãn: - Ñeà taøi nghieân cöùu caùc bieåu hieän cuï theå cuûa stress trong sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM, treân caùc maët: maët cô theå, maët thaàn kinh vaø maët caûm xuùc – öùng xöû. - Nghieân cöùu xaùc ñònh caùc nguyeân nhaân gaây stress ôû sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM. - Nghieân cöùu caùc bieän phaùp maø sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM thöôøng söû duïng ñeå giaûi toaû stress trong hoïc taäp vaø trong cuoäc soáng cuûa hoï. 2.2. TIEÁN TRÌNH NGHIEÂN CÖÙU: 2.2.1. Nghieân cöùu lyù luaän: Ñoïc caùc taøi lieäu trong vaø ngoaøi nöôùc vieát veà stress vaø löùa tuoåi sinh vieân, nhaèm xaùc ñònh vaán ñeà caàn nghieân cöùu vôùi nhöõng muïc tieâu cuï theå vaø ñaët ra giaû thuyeát nghieân cöùu. Xaây döïng caùc khaùi nieäm coâng cuï vaø löïa choïn caùc phöông phaùp nghieân cöùu, cuõng nhö xaùc ñònh khaùch theå nghieân cöùu. 2.2.2. Khaûo saùt thaêm doø: Laäp heä thoáng caâu hoûi môû, thaêm doø sô boä treân 20 sinh vieân, nhaèm xaùc ñònh caùc vaán ñeà: + Caùc nguyeân nhaân daãn ñeán stress trong cuoäc soáng cuûa sinh vieân noùi chung vaø trong hoaït ñoäng hoïc taäp noùi rieâng. + Nhöõng bieåu hieän thöôøng xuaát hieän khi sinh vieân bò stress. + Nhöõng caùch thöùc maø sinh vieân thöôøng duøng ñeå öùng phoù, giaûm bôùt stress. Toång hôïp caùc yù kieán thu ñöôïc qua caùc phieáu thaêm doø sô boä, ñoái chieáu vôùi nhöõng vaán ñeà lyù luaän, ñeå thieát laäp heä thoáng caâu hoûi ñoùng trong phieáu khaûo saùt. 2.2.3. Xaây döïng phieáu khaûo saùt : Xaây döïng phieáu khaûo saùt, goàm nhöõng phaàn chính sau: + Caùc thoâng tin veà caù nhaân khaùch theå (5 items): giôùi tính, sinh vieân naêm naøo, hoä khaåu, hoaøn caûnh kinh teá gia ñình, cheá ñoä dinh döôõng trong aên uoáng. + Tìm hieåu möùc ñoä stress. + Tìm hieåu caùc bieåu hieän nhieàu maët khi bò stress (60 items). + Tìm hieåu caùc bieän phaùp maø sinh vieân öùng phoù vôùi stress (58 items). Tham khaûo yù kieán chuyeân gia vaø 20 sinh vieân veà heä thoáng caâu hoûi trong phieáu thaêm doø. Sau ñoù, chuùng toâi chænh lyù vaø tieán haønh ño thöû, ñeå xaùc ñònh ñoä tin caäy cuûa thang ño. 2.2.4. Khaûo saùt thöïc traïng : - Caùch choïn maãu: Maãu khaùch theå nghieân cöùu goàm 500 sinh vieân. Maãu khaùch theå nghieân cöùu ñöôïc chia laø 4 nhoùm sinh vieân, töông öùng vôùi naêm hoïc maø sinh vieân ñang theo hoïc taïi tröôøng, cuï theå laø: 125 sinh vieân naêm thöù nhaát, 125 sinh vieân naêm thöù hai, 125 sinh vieân naêm thöù ba vaø 125 sinh vieân naêm thöù tö. Veà khoa chuyeân ngaønh: Maãu khaùch theå bao goàm sinh vieân cuûa caùc khoa chuyeân ngaønh nhö sau: (1) khoa Coâng ngheä Thoâng tin : 95 sinh vieân, (2) khoa Coâng ngheä May – Thôøi trang : 31 sinh vieân, (3) khoa Cô khí Ñoäng löïc : 54 sinh vieân, (4) khoa Cô khí Cheá taïo maùy: 122 sinh vieân, (5) khoa Xaây döïng vaø Cô hoïc öùng duïng :40 sinh vieân, (6) khoa Ñieän töû: 105 sinh vieân, (7) khoa Ñieän :53 sinh vieân. Rieâng caùc khoa coøn laïi cuûa tröôøng, nhö: khoa Khoa hoïc cô baûn, khoa Sö phaïm kyõ thuaät, khoa Maùc – Leânin vaø Tö töôûng Hoà Chí Minh laø nhöõng khoa phuï traùch giaûng daïy caùc moân chung cho sinh vieân toaøn tröôøng, neân khoâng quaûn lyù sinh vieân chuyeân ngaønh. Veà ñòa baøn: Ñòa baøn sinh soáng cuûa sinh vieân ñöôïc chia laøm 2 nhoùm: nhoùm sinh vieân soáng taïi TP. Hoà Chí Minh vaø nhoùm sinh vieân soáng taïi caùc tænh khaùc. Veà hoaøn caûnh kinh teá gia ñình: Ñieàu kieän kinh teá gia ñình döïa treân söï töï ñaùnh giaù cuûa khaùch theå veà ñieàu kieän cuï theå cuûa gia ñình mình. Cuï theå, ñieàu kieän kinh teá gia ñình ñöôïc chia laøm 3 möùc ñoä: khaù giaû, trung bình vaø khoù khaên. Veà cheá ñoä dinh döôõng: Cheá ñoä dinh döôõng ñöôïc ñaùnh giaù döïa treân vieäc sinh vieân coù quan taâm aên uoáng ñaày ñuû chaát dinh döôõng ôû cheá ñoä caân baèng hay khoâng, nhaát laø vieäc duøng nguoàn thöïc phaåm coù ñuû chaát dinh döôõng hôïp lyù, vaø haïn cheá duøng caùc chaát coù chöùa nhieàu caffein, ñöôøng vaø chaát beùo. Cheá ñoä dinh döôõng cuûa sinh vieân ñöôïc xem xeùt döôùi 4 möùc ñoä quan taâm : Raát thöôøng xuyeân, Thöôøng xuyeân, Thænh thoaûng vaø Khoâng quan taâm. Thôøi gian nghieân cöùu: 10/2006 – 05/2007. 2.3. HEÄ THOÁNG CAÙC PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU: 2.3.1. Phöông phaùp phaân tích taøi lieäu: Ñoïc taøi lieäu coù noäi dung lieân quan ñeán ñeà taøi stress, taâm lyù löùa tuoåi sinh vieân, ñaëc bieät nhöõng taøi lieäu lieân quan ñeán stress ôû löùa tuoåi sinh vieân. Beân caïnh ñoù, do tính chaát lieân ngaønh cuûa ñeà taøi, chuùng toâi coøn tham khaûo theâm caùc taøi lieäu coù lieân quan nhö: y hoïc, söùc khoûe, taâm lyù hoïc y hoïc, taâm lyù trò lieäu, taâm lyù laâm saøng, taâm lyù hoïc ñaïi cöông, taâm lyù hoïc löùa tuoåi... 2.3.2. Phöông phaùp phoûng vaán: Phöông phaùp naøy ñöôïc duøng keøm chung phieáu thaêm doø [phuï luïc 1,2 vaø 3] ñeå xaùc ñònh roõ yù kieán nhaän ñònh cuûa moät soá giaûng vieân trong tröôøng veà nhöõng bieåu hieän stress ôû sinh vieân. 2.3.3. Phöông phaùp ñieàu tra baèng phieáu thaêm doø: Noäi dung ñieàu tra, chuùng toâi ñaõ moâ taû ôû phaàn caùc böôùc thaêm doø ôû treân. Keát quaû thu ñöôïc qua heä thoáng phieáu thaêm doø vôùi caâu hoûi ñoùng. Caùc böôùc tieán haønh ñieàu tra baèng phieáu thaêm doø ñöôïc thöïc hieän nhö sau: Phaùt phieáu ñeán caùc khaùch theå ñaõ ñöôïc choïn löïa ngaãu nhieân sau khi ñaõ phaân boá vuøng khaûo saùt vaø höôùng daãn theâm cho khaùch theå veà caùch thöïc hieän phieáu. - Kieåm phieáu ñeå phaùt hieän vaø loaïi nhöõng phieáu khoâng hôïp leä. 2.3.4. Phöông phaùp xöû lyù soá lieäu: Chuùng toâi söû duïng phaàn meàm SPSS for Window Version.15 ñeå xöû lyù soá lieäu thu thaäp ñöôïc qua ñieàu tra treân dieän roäng baèng phieáu thaêm doø cuõng nhö trong vieäc kieåm tra xaùc ñònh ñoä tin caäy cuûa phieáu thaêm doø. Cuï theå: Tính caùc taàn suaát, tæ leä %, trò soá sum, mean... Tính töông quan ñieåm soá, tính thöù haïng. Kieåm nghieäm Chi-Square Test ñeå so saùnh giöõa caùc nhoùm. 2.3.5. Phöông phaùp nghieân cöùu tröôøng hôïp ñieån hình: Phöông phaùp nghieân cöùu tröôøng hôïp ñieån hình giuùp cho chuùng toâi coù theâm nhöõng hình aûnh soáng ñoäng veà sinh vieân khi ñoái dieän vôùi stress. Ñaëc bieät, nhöõng bieåu hieän veà maët taâm lyù cuûa hoï vaø nhöõng aûnh höôûng cuûa stress ñeán chaát löôïng cuoäc soáng cuûa hoï, cuõng nhö hieåu theâm veà caùch öùng phoù cuûa hoï khi bò stress. Trong phaïm vi ñeà taøi, chuùng toâi chæ choïn phaân tích 1 tröôøng hôïp. CHÖÔNG 3 KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU 3.1. THÖÏC TRAÏNG STRESS CUÛA SINH VIEÂN TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT TP.HOÀ CHÍ MINH : 3.1.1. Ñaëc ñieåm maãu khaùch theå nghieân cöùu : Ñaëc ñieåm maãu khaùch theå nghieân cöùu ñöôïc theå hieän qua baûng döôùi ñaây : Baûng 1 : Ñaëc ñieåm maãu khaùch theå nghieân cöùu Phaùi f % SV naêm f % Ñòa baøn f % Kinh teá gia ñình f % Quan taâm ñeán dinh döôõng f % Nam 436 87,2 Naêm 1 125 25,0 Tænh 432 86,4 Khaù giaû 23 4,6 Raát thöôøng xuyeân 8 1,6 Nöõ 64 12,8 Naêm 2 125 25,0 TP. HCM 68 13,6 Trung bình 379 75,8 Thöôøng xuyeân 103 20,6 Naêm 3 125 25,0 Khoù khaên 98 19,6 Thænh thoaûng 247 49,4 Naêm 4 125 25,0 Khoâng quan taâm 142 28,4 Toång 500 100 500 100 500 100 500 100 500 100 3.1.2. Ñaùnh giaù chung veà möùc ñoä stress : Stress möùc ñoä 1: raát caêng thaúng ( 10,8 %) Stress möùc ñoä 2: caêng thaúng (49,8 %) Stress möùc ñoä 3: ít caêng thaúng ( 33,8 %) Stress möùc ñoä 4: khoâng caêng thaúng ( 5,6 %) Nhìn chung, möùc ñoä stress coù tæ leä cao nhaát ôû möùc ñoä 2, nghóa laø caùc khaùch theå töï ñaùnh giaù ñôøi soáng taâm lyù cuûa mình caêng thaúng; keá ñeán laø möùc ñoä 3 (ít caêng thaúng). Chæ coù 5,6% sinh vieân töï ñaùnh giaù mình ôû möùc ñoä 4 (khoâng căng thẳng). 3.2. BIEÅU HIEÄN STRESS ÔÛ SINH VIEÂN TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT TP.HOÀ CHÍ MINH: Döïa treân keát quaû sum vaø mean, chuùng toâi coù ñöôïc thöù töï caùc bieåu hieän nhö sau: 10 bieåu hieän coù thöù baäc cao trong toaøn theå 60 items laø: 1. Khoù taäp trung chuù yù (c8a24) 2. Khoâng haøi loøng veà baûn thaân (c8a321) 3. Tieâu phí thôøi gian/trì hoaõn coâng vieäc (c8a326) 4. Giaûm trí nhôù (c8a25) 5. YÙ nghó rôøi raïc, khoâng lieàn maïch (c8a27) 6. Hieäu quaû laøm vieäc bò giaûm suùt (c8a23) 7. Caûm thaáy ueå oaûi khaép cô theå (c8a12) 8. YÙ töôûng, hình aûnh loän xoän trong ñaàu (c8a28) 9. Deã xaûy ra sai soùt trong coâng vieäc (c8a26) 10. Caêng thaúng (c8a33) 10 bieåu hieän coù thöù baäc thaáp nhaát trong toaøn theå 60 items laø: 1. Huùt thuoác nhieàu (c8a335) 2. Uoáng röôïu nhieàu (c8a334) 3. Giao tieáp coäc caèn, thoâ loã (c8a319) 4. Ñoäc ñoaùn, aùp cheá ngöôøi khaùc (c8a329) 5. Khoâng hoaø hôïp ñöôïc vôùi moïi ngöôøi ñang soáng chung vôùi mình (c8a333) 6. Sôï haõi (c8a37) 7. Nhòp tim taêng nhanh (c8a17) 8. Nhòp thôû taêng nhanh (c8a16) 9. Caêng thaúng cô baép (c8a14) 10. Khoâng theå töï phaùn ñoaùn vaø ñöa ra quyeát ñònh (c8a29) 3.3. CAÙC NGUYEÂN NHAÂN GAÂY STRESS ÔÛ SINH VIEÂN TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT TP.HOÀ CHÍ MINH: Döïa vaøo trò soá mean, tæ leä caùc möùc ñoä stress vaø toång soá ngöôøi ñaõ gaëp nhöõng nguyeân nhaân gaây stress, chuùng toâi nhaän thaáy: - 10 nguyeân nhaân gaây stress nhieàu nhaát ôû sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM: 1. Do moãi kyø thi phaûi hoïc baøi vôùi cöôøng ñoä cao (c9a41) 2. Do thôøi gian bieåu leân lôùp quaù caêng thaúng (c9a311) 3. Do keát quaû hoïc taäp khoâng nhö baûn thaân mong muoán (c9a47) 4. Do laøm baøi thi khoâng ñöôïc (c9a42) 5. Do lo laéng keát quaû hoïc taäp keùm (c9a48) 6. Do aùp löïc töø chuyeän tieàn nong, chi phí sinh hoaït (c9a25) 7. Do ñieåm thi hoïc kyø keùm (c9a44) 8. Do chöa chuaån bò baøi tröôùc khi ñeán lôùp ( c9a34) 9. Do khoâng baèng loøng vôùi baûn thaân mình trong hieän taïi (c9a16) 10. Do chöa bieát saép xeáp thôøi gian bieåu cuûa baûn thaân moät caùch hôïp lyù (c9a310). Treân ñaây laø 10 nguyeân nhaân coù thöù baäc cao trong toaøn theå 55 items. Nhìn chung, trong soá 10 nguyeân nhaân gaây stress nhieàu nhaát cho sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM noùi treân, coù ñeán 7 nguyeân nhaân lieân quan ñeán hoïc taäp vaø thi cöû. - 10 nguyeân nhaân ít gaây stress nhaát ôû sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM: 1. Do chôi theå thao quaù möùc (c9a13) 2. Do gia ñình ñoái xöû khoâng coâng baèng (c9a53) 3. Do xung ñoät vôùi ngöôøi khaùc (c9a65) 4. Do khoâng tìm ñöôïc vieäc laøm theâm (c9a75) 5. Do ñi chôi nhieàu quaù (c9a12 ) 6. Do hoïc khoâng phaûi ngaønh khoâng ñuùng mô öôùc (c9a71) 7. Do bò maát nieàm tin vaøo cuoäc soáng (c9a710) 8. Do chöa thích nghi vôùi caùch hoïc ôû ñaïi hoïc (c9a31) 9. Do bò hieåu laàm, gaëp raéc roái trong quan heä vôùi baïn beø (c9a64) 10. Do beá taéc tröôùc thöïc taïi cuoäc soáng (c9a79) 3.1.4. CAÙCH SINH VIEÂN ÖÙNG PHOÙ VÔÙI STRESS: Nhaän xeùt chung: Döïa treân keát quaû cuûa trò soá sum vaø mean, baûng döôùi ñaây, cho thaáy thöù baäc caùc bieän phaùp sinh vieân söû duïng ñeå öùng phoù vôùi stress: - 10 bieän phaùp öùng phoù ñöôïc sinh vieân söû duïng nhieàu nhaát : 1. Nghe nhaïc (c10a317) 2. Töï nhuû mình seõ coá gaéng hôn (c10a110) 3. Töï ruùt kinh nghieäm soáng cho baûn thaân (c10a15) 4. Nghó veà moät ñieàu gì ñoù maø mình caûm thaáy thích thuù (c10a17) 5. Laøm moät vieäc gì ñoù maø mình thích (c10a33) 6. Taïo cho baûn thaân taâm lyù thoaûi maùi (c10a16) 7. Taïo cho baûn thaân nhöõng muïc tieâu môùi, nhöõng suy nghó môùi (c10a18) 8. Nhìn laïi baûn thaân (c10a11) 9. Suy nghó veà ñôøi mình (c10a12) 10. Nghó veà ngöôøi thaân (c10a41) - 18 bieän phaùp öùng phoù maø sinh vieân ít söû duïng nhaát: 1. Söû duïng thuoác an thaàn (c10a65) 2. Ñi vuõ tröôøng (c10a67) 3. Gaøo khoùc (c10a61) 4. Ñaäp phaù ñoà ñaïc hoaëc baát cöù thöù gì (c10a64) 5. Chöûi ruûa (c10a63) 6. Taäp yoga (c10a313) 7. Nhaäu xæn, nguû meâ meät roài queân (c10a69) 8. Heùt to (c10a62) 9. Vieát nhaät kyù (c10a320) 10. Chôi ñaøn (c10a15) 11. Tuï taäp aên chôi vôùi baïn beø (c10168) 12. Tham gia chieán dòch tình nguyeän “Muøa heø xanh” (c10a53) 13. Ngaâm mình trong nöôùc laïnh hoaëc nöôùc maùt tuyø yù (c10a23) 14. Taém bieån (c10a311) 15. Ñi du lòch (c10a310) 16. Tham gia caùc phong traøo do Ñoaøn tröôøng vaø Hoäi sinh vieân toå chöùc (c10a54) 17. Naáu aên (c10a35) 18. Tham gia hoaït ñoäng xaõ hoäi (c10a55) Nhìn chung, soá sinh vieân tham gia caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi, caùc phong traøo do Ñoaøn tröôøng vaø Hoäi sinh vieân phaùt ñoäng coøn raát thaáp. KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ 1. KEÁT LUAÄN Cô sôû lyù luaän: Böôùc ñaàu ñaõ toång hôïp ñöôïc moät soá nhöõng nghieân cöùu veà stress ôû thanh nieân sinh vieân. Heä thoáng hoaù nhöõng nghieân cöùu veà stress döôùi goùc ñoä taâm lyù hoïc: nhöõng bieåu hieän veà maët taâm lyù khi bò stress, nguyeân nhaân gaây stress vaø caùch öùng phoù vôùi stress ôû löùa tuoåi sinh vieân. Thöïc tieãn: Taïi tröôøng Ñaïi hoïc Sö Phaïm Kyõ Thuaät Thaønh phoá Hoà Chí Minh hieän nay, coù khoaûng 5,6% sinh vieân töï ñaùnh giaù mình hoaøn toaøn khoâng bò stress. Nhöõng sinh vieân coøn laïi chuû yeáu bò stress ôû möùc ñoä 3 (ít caêng thaúng) vaø möùc ñoä 2 (caêng thaúng). Caùc möùc ñoä stress naøy phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá khaùc nhau, trong ñoù yeáu toá taâm lyù coù aûnh höôûng lôùn; ñaëc bieät laø taâm lyù löùa tuoåi. Trong soá caùc nguyeân nhaân gaây stress nhieàu nhaát cho sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM noùi treân, coù ñeán 7 nguyeân nhaân lieân quan ñeán hoïc taäp vaø thi cöû. Caùc bieåu hieän veà stress nhieàu nhaát ôû sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM laø nhöõng bieåu hieän: caêng thaúng, raát khoù taäp trung chuù yù, tieâu phí thôøi gian, trì hoaõn coâng vieäc, deã xaûy ra sai soùt, hieäu quaû hoïc taäp vaø laøm vieäc bò giaûm suùt roõ reät. Caùc bieän phaùp öùng phoù ñöôïc löïa choïn nhieàu nhaát laø nhöõng bieän phaùp ñieàu chænh nhaän thöùc cuûa baûn thaân. Nhìn chung, khi bò stress, phaàn lôùn sinh vieân ñeàu bieát nhìn nhaän laïi baûn thaân, töï ruùt ra nhöõng kinh nghieäm soáng cho baûn thaân. Beân caïnh ñoù, sinh vieân coøn bieát ñeà ra cho baûn thaân nhöõng muïc tieâu môùi, nhöõng suy nghó môùi vaø töï nhuû mình seõ coá gaéng nhieàu hôn. Ñaây laø nhöõng maët tích cöïc raát ñaùng khích leä. 2. CAÙC KIEÁN NGHÒ Ñoái vôùi nhaø tröôøng: Caàn haïn cheá bôùt nhöõng ngaøy sinh vieân phaûi ñeán lôùp caû hai buoåi, thaäm chí, caû ngaøy thöù Baûy vaø Chuû nhaät cuõng phaûi ñi hoïc caû ngaøy. Caàn giaûm bôùt aùp löïc thi cöû vaø ñoåi môùi caùch thöùc kieåm tra, ñaùnh giaù keát quaû hoïc taäp cuûa sinh vieân theo höôùng coâng baèng, khaùch quan hôn. Ñoái vôùi baûn thaân sinh vieân: Phaàn lôùn nguyeân nhaân gaây stress mang tính khaùch quan maø cuoäc soáng mang ñeán khoâng theå thay ñoåi. Nhöng möùc ñoä stress coù theå thay ñoåi tuøy theo nhaän thöùc cuûa moãi ngöôøi. Töø ñoù, caù nhaân seõ coù thaùi ñoä öùng phoù phuø hôïp vôùi nhöõng taùc nhaân gaây stress. Vieäc choïn löïa bieän phaùp öùng phoù stress tuøy thuoäc raát nhieàu vaøo caùc yeáu toá caù nhaân, ñaëc bieät laø nhöõng thoùi quen trong cuoäc soáng thöôøng ngaøy. Ñeå coù theå choïn löïa nhöõng bieän phaùp öùng phoù toát, moãi sinh vieân caàn xem xeùt nhöõng nguyeân nhaân gaây ra stress cho baûn thaân, ñieàu naøy giuùp sinh vieân coù keá hoaïch chuû ñoäng öùng phoù vôùi stress moät caùch toát nhaát. Toå chöùc toát ñôøi soáng caù nhaân cuõng laø moät trong nhöõng caùch thöùc ngaên chaën nhöõng nguyeân nhaân gaây stress gaây ra cho baûn thaân moãi sinh vieân. Bieát saép xeáp keá hoaïch hoïc taäp moät caùch hôïp lyù vaø chuaån bò toát cho thi cöû, seõ goùp phaàn laøm giaûm stress. Daùm chaáp nhaän nhöõng bieán ñoäng, thay ñoåi veà maët theå chaát cuõng nhö taâm lyù trong giai ñoạn löùa tuoåi sinh vieân cuõng laø moät trong nhöõng caùch thöùc ngaên chaën stress cho baûn thaân vaø cho ngöôøi khaùc. Ñoái vôùi xaõ hoäi: 2.3.1 Nhöõng nguyeân nhaân moâi tröôøng – xaõ hoäi gaây stress khaù nhieàu vaø möùc ñoä cao cho sinh vieân. Trong soá nhöõng nguyeân nhaân xaõ hoäi gaây stress cao coù nguyeân nhaân: oâ nhieãm moâi tröôøng vaø teä naïn xaõ hoäi, haøng xoùm oàn aøo... Ñaây laø nhöõng nguyeân nhaân coù theå caûi thieän ñöôïc. Moãi ngöôøi caàn coù yù thöùc vaø haønh ñoäng cuï theå nhaèm chung tay goùp söùc taïo moâi tröôøng soáng trong laønh, yeân tónh, goùp phaàn naâng cao chaát löôïng cuoäc soáng vaø giaûm ñöôïc stress. 2.3.2. Chính quyeàn thaønh phoá caàn tieáp tuïc ñaåy maïnh vieäc laøm trong saïch moâi tröôøng soáng cuûa thaønh phoá. Raát caàn nhaán maïnh tieâu chí söï yeân tónh cuûa khu daân cö vaøo trong nhöõng tieâu chuaån xeùt duyeät khu daân cö vaên hoùa. Beân caïnh ñoù, caàn quan taâm ñaàu tö xaây döïng choã ôû cho sinh vieân, taïo ñieàu kieän cho nhöõng sinh vieân ôû tænh xa coù nôi ôû toát, yeân taâm hoïc haønh. ._.