Biện pháp phi thuế quan trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam

tr­êng ®¹i häc ngo¹i th­¬ng Khoa kinh tÕ ngo¹i th­¬ng -------***------- kho¸ luËn tèt nghiÖp §Ò tµi: hµng rµo phi thuÕ quan vµ ¶nh h­ëng cña nã ®Õn th­¬ng m¹i quèc tÕ Gi¸o viªn h­íng dÉn : PGS. NG¦T. Vò H÷u Töu Sinh viªn thùc hiÖn : TrÇn BÝch Thuû Líp : Ph¸p 2 - K37 Hµ Néi - 2002 môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu ..................................................................................... 1 ch­¬ng I: chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i vµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan .................................................................. 3 I. C¸c biÖn ph¸p b¶o hé nÒn s¶n xuÊt trong n­íc ............................ 3 1. Sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc ................................ 3 2. C¸c biÖn ph¸p b¶o hé nÒn s¶n xuÊt trong n­íc ............................. 4 2.1 C¸c biÖn ph¸p thuÕ quan (Tariff Measures)................................... 5 2.2 C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan (Non -Tariff Measures)...................... 6 II. Kinh nghiÖm ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ë mét sè n­íc .. 11 1. Kinh nghiÖm cña Hoa kú.................................................................. 11 2. Kinh nghiÖm cña Th¸i Lan.............................................................. 13 3. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc......................................................... 16 III. C¬ së khoa häc cña viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phÝ thuÕ quan 20 1. Nh÷ng c¬ së khoa häc cña viÖc ¸p dông......................................... 20 1.1 ViÖc ¸p dông mang tÝnh kh¸ch quan............................................... 20 1.2 ViÖc ¸p dông mang tÝnh phæ biÕn ................................................... 21 1.3 ViÖc ¸p dông mang tÝnh dµi h¹n...................................................... 21 2. CÇn chó ý khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan...................... 22 2.1 Sù l¹m dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan........................................ 22 2.2 CÇn lo¹i bá NTM cæ ®iÓn vµ x©y dùng c¸c NTM hiÖn ®¹i.......................................................................................................... 22 2.3 Lùa chän ®óng ®¾n lÜnh vùc s¶n xuÊt cÇn b¶o hé............................ 23 Ch­¬ng II: HÖ thèng c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan trªn thÕ giíi vµ ¶nh h­ëng cña nã ®Õn th­¬ng m¹i quèc tÕ................................................................................... 24 I. HÖ thèng c¸c hµng rµo phi thuÕ quan trªn thÕ giíi....................... 24 1. §Þnh nghÜa........................................................................................ 24 1.1 C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ..................................................................... 24 1.2 Hµng rµo phi thuÕ quan.................................................................... 24 2. HÖ thèng c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan trªn thÕ giíi....................... 25 2.1 C¸c biÖn ph¸p gÇn thuÕ ................................................................... 25 2.2 C¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t gi¸............................................................ 26 2.3 C¸c biÖn ph¸p tµi chÝnh................................................................... 26 2.4 C¸c biÖn ph¸p cÊp giÊy phÐp tù ®éng............................................... 26 2.5 C¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t sè l­îng................................................... 27 2.6 C¸c biÖn ph¸p ®éc quyÒn................................................................ 27 2.7 C¸c biÖn ph¸p kü thuËt..................................................................... 27 2.8 C¸c biÖn ph¸p trong n­íc................................................................ 27 II. HÖ thèng c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cña ViÖt Nam giai ®o¹n 1996 - 2001............................................................................................ 28 1. Tæng quan vÒ nÒn kinh tÕ................................................................. 28 1.1 T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ th­¬ng m¹i.......................................... 28 1.2 Nh÷ng thay ®æi vÒ thuÕ quan........................................................... 38 2. C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cña ViÖt Nam giai ®o¹n 1996 - 2001..... 43 2.1 C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ®Þnh l­îng................................................... 44 2.2 C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vÒ gi¸........................................................... 48 2.3 C¸c biÖn ph¸p liªn quan ®Õn doanh nghiÖp...................................... 50 2.4 Hµng rµo kü thuËt ........................................................................... 51 2.5 C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ th­¬ng m¹i t¹m thêi...................................... 53 2.6 C¸c biÖn ph¸p liªn quan ®Õn ®Çu t­................................................. 55 2.7 C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý hµnh chÝnh................................................... 58 III. ¶nh h­ëng cña c¸c hµng rµo phi thuÕ quan ®Õn th­¬ng m¹i quèc tÕ.................................................................................................. 59 1. ¶nh h­ëng cña c¸c hµng rµo c¶n phi thuÕ quan ®Õn th­¬ng m¹i quèc tÕ..... 59 2. B¶o hé trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ............................. 61 3. T¸c ®éng cña b¶o hé ®èi víi mét sè lÜnh vùc s¶n xuÊt ë n­íc ta giai ®o¹n 1996 - 2000........................................................................... 63 Ch­¬ng III: ®Þnh h­íng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ë viÖt nam.................................................................... 70 I. C¸c quan ®iÓm chung khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ......... 70 1. ¸p dông cã chän läc......................................................................... 70 2. ¸p dông cã lé tr×nh........................................................................... 71 3. ¸p dông trªn c¬ së phèi hîp ®ång bé c¸c cam kÕt quèc tÕ............. 72 4. Cè g¾ng ¸p dông nhiÒu NTM míi................................................... 73 5. NhÊt qu¸n vµ râ rµng....................................................................... 73 II. Nh÷ng cam kÕt quèc tÕ liªn quan ®Õn c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ .. 73 1. Cam kÕt trong CEPT / AFTA........................................................... 74 2. Cam kÕt víi quü MIYAZAWA.......................................................... 75 3. Cam kÕt víi IMF / WORLDBANK.................................................. 76 4. Cam kÕt trong HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa Kú.............. 76 5. Dù kiÕn cam kÕt víi WTO................................................................. 78 III. §Ò xuÊt c¸c NTM ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc...................... 80 1. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt, kiÓm dÞch ®éng thùc vËt............................ 80 2. C¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸................................................... 81 3. Tù vÖ.................................................................................................. 81 4. Trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng................................................ 81 5. ThuÕ thêi vô...................................................................................... 83 6. H¹n ng¹ch thuÕ quan....................................................................... 83 7. Tù vÖ ®Æc biÖt.................................................................................... 84 8. Chèng bu«n lËu................................................................................ 84 9. C¸c biÖn ph¸p liªn quan ®Õn m«i tr­êng......................................... 84 Phô lôc: T×nh h×nh ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p quy ¸p dông NTM gÇn ®©y..................................................... 86 Lêi nãi ®Çu Trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn toµn thÕ giíi, ph¹m vi cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i c¸c quèc gia ®ang dÇn ®­îc më réng nhanh chãng ®Ó ®ãn lÊy nh÷ng luång giã míi tõ bªn ngoµi. HÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ th­¬ng m¹i cña c¸c quèc gia më réng trªn mäi lÜnh vùc, tõ hµng ho¸, dÞch vô ®Õn ®Çu t­, c¹nh tranh, tµi chÝnh, m«i tr­êng..vµ ®iÒu mµ ai còng dÔ dµng nhËn thÊy lµ th­¬ng m¹i quèc tÕ ®ang ®em l¹i lîi Ých cho mäi quèc gia. V× thÕ, phÊn ®Êu cho mét nÒn th­¬ng m¹i tù do toµn cÇu ®ang lµ môc tiªu cña nhiÒu quèc gia mµ minh chøng râ nÐt nhÊt lµ sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n, ®Æc biÖt lµ do tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng ®ång ®Òu, c¸c n­íc ®Òu duy tr× c¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i nh»m b¶o hé nÒn s¶n xuÊt néi ®Þa. Bªn c¹nh hµng rµo thuÕ quan, rÊt nhiÒu hµng rµo phi thuÕ ®· ra ®êi. Møc ®é cÇn thiÕt vµ lý do s©u xa dÉn ®Õn viÖc b¶o hé néi ®Þa cña tõng quèc gia còng kh¸c nhau, ®èi t­îng cÇn b¶o hé còng kh¸c nhau cµng khiÕn cho c¸c hµng rµo phi thuÕ trë nªn ®a d¹ng. ChÝnh c¸c hµng rµo nµy ®· ®ang vµ sÏ g©y ra nh÷ng c¶n trë ®èi víi sù ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ ph­¬ng h¹i ®Õn ý t­ëng x©y dùng vµ hoµn thiÖn mét nÒn th­¬ng m¹i tù do toµn cÇu, c¹nh tranh b×nh ®¼ng. Bëi vËy, nhiÖm vô ®au ®Çu h¬n cña c¸c quèc gia hiÖn nay lµ lµm sao x©y dùng ®­îc mét chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i võa cã kh¶ n¨ng héi nhËp l¹i võa cã thÓ b¶o vÖ s¶n xuÊt trong n­íc. C«ng cô thuÕ quan lµ mét c«ng cô rÊt h÷u Ých, tuy nhiªn nã qu¸ lé liÔu trong viÖc ®Ó cho ng­êi ta c¶m nhËn ®­îc nã vµ trªn thùc tÕ th× hiÖn nay, tÊt c¶ c¸c vßng ®µm ph¸n cña mäi tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ ®Òu quan t©m ®Æc biÖt ®Õn viÖc c¾t gi¶m hµng rµo thuÕ quan, më réng héi nhËp kinh tÕ. ChÝnh v× thÕ mµ môc tiªu hiÖn nay cña c¸c quèc gia lµ kiÕn thiÕt mét hµng rµo phi thuÕ quan thËt tinh vi, võa cã t¸c dông b¶o hé tèt l¹i kh«ng bÞ c¸c quèc gia kh¸c lªn ¸n. Do ®ã, giê ®©y, ngµy cµng cã nhiÒu c¸c hµng rµo phi thuÕ míi ra ®êi víi møc ®é b¶o hé tèt h¬n vµ ngµy cµng tinh vi h¬n, nh¹y c¶m h¬n. VÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi ViÖt Nam hiÖn nay lµ lµm sao ®Þnh h­íng cho ®óng viÖc ¸p dông c¸c NTM võa ph¸t huy h÷u Ých vai trß cña nã, võa phï hîp víi c¸c cam kÕt quèc tÕ. §ã còng chÝnh lµ môc tiªu nghiªn cøu cña cuèn luËn v¨n nµy. Trong khu«n khæ luËn v¨n tèt nghiÖp, em xin tr×nh bµy mét sè hiÓu biÕt khiªm tèn cña m×nh vÒ lÜnh vùc ®ang rÊt nãng hæi nµy. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n tÊt c¶ nh÷ng ng­êi ®· gióp em hoµn thµnh luËn v¨n nµy, vµ ®Æc biÖt em xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi thÇy gi¸o, Phã TiÕn SÜ-Nhµ gi¸o ­u tó Vò H÷u Töu, ng­êi ®· tËn t×nh gióp ®ì em tõ kh©u x©y dùng ý t­ëng cho tíi khi hoµn thµnh c«ng tr×nh nhá nµy. Ch­¬ng I ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i vµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan I. C¸c biÖn ph¸p b¶o hé nÒn s¶n xuÊt trong n­íc 1. Sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc B¶o vÖ nÒn kinh tÕ n­íc m×nh lµ nhu cÇu tÊt yÕu cña mäi quèc gia, dï m¹nh hay yÕu. Tuy nhiªn, víi mçi nÒn kinh tÕ, møc ®é cÇn thiÕt còng nh­ lý do s©u xa dÉn tíi viÖc b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc l¹i kh¸c nhau vµ ®­îc thÓ hiÖn qua sù kh¸c biÖt vÒ ®èi t­îng ®­îc b¶o hé. §èi víi nh÷ng nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. ®èi t­îng ®­îc b¶o hé chñ yÕu lµ c¸c ngµnh cã n¨ng lùc c¹nh tranh vµ n¨ng suÊt lao ®éng t­¬ng ®èi thÊp so víi c¸c ngµnh kh¸c. MÆc dï kh«ng t¹o ra søc c¹nh tranh chñ yÕu cho nÒn kinh tÕ nh­ng lùc l­îng lao ®éng trong nh÷ng ngµnh nµy l¹i cã søc m¹nh chÝnh trÞ ®¸ng kÓ, buéc c¸c chÝnh ®¶ng ®­îc hä hËu thuÉn ph¶i quan t©m ®Æc biÖt tíi lîi Ých cña hä. Cã thÓ nªu vÝ dô ®iÓn h×nh nh­ ngµnh n«ng nghiÖp ë EU hay ngµnh thÐp ë MÜ. Trong khi ®ã, ®èi t­îng b¶o hé ë nh÷ng n­íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ trung b×nh vµ thÊp l¹i chñ yÕu lµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt quan träng vµ cã nhiÒu tiÒm n¨ng trë thµnh ngµnh c¹nh tranh trong t­¬ng lai cña hä, ch¼ng h¹n nh­ c¸c ngµnh : s¶n xuÊt « t« ë Malayxia; ngµnh ®iÖn tö, c¬ khÝ, ®­êng ë Th¸i Lan hay c¸c ngµnh « t«, thÐp, thuèc l¸ ë Trung Quèc. Ngoµi ra, viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé cßn rÊt cÇn thiÕt ®Ó tr¸nh cho c¸c doanh nghiÖp do nhµ n­íc së h÷u khái bÞ ph¸ s¶n nhanh chãng. T­¬ng tù nh­ nh÷ng nhãm ng­êi lao ®éng t¹i c¸c ngµnh ®ang suy tho¸i hoÆc cã n¨ng suÊt thÊp (vÝ dô nh­ dÖt may, n«ng nghiÖp) ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, c¸c doanh nghiÖp së h÷u nhµ n­íc cã søc m¹nh chÝnh trÞ to lín t¹i nh÷ng n­íc ®ang chuyÓn ®æi. NÐt næi bËt nµy cña c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi lµm cho viÖc b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc cã ý nghÜa quan träng ®Æc biÖt. Víi nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn ë tr×nh ®é thÊp, l¹i ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, ViÖt Nam chóng ta còng cã nhu cÇu lín cÇn ®­îc b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc do c¸c yÕu tè cña kinh tÕ thÞ tr­êng cßn ch­a ®­îc t¹o lËp ®ång bé vµ cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt, hÖ thèng ph¸p luËt, trong khi nhiÒu lÜnh vùc ch­a ®­îc ®iÒu chØnh th× c«ng cô quan träng ®Ó qu¶n lý nhµ n­íc trong kinh tÕ thÞ tr­êng l¹i trong t×nh tr¹ng chång chÐo. Do vËy, m«i tr­êng ph¸p lý b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ch­a ®­îc hoµn chØnh. C¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý tµi chÝnh tiÒn tÖ, xuÊt nhËp khÈu còng ®ang trong t×nh tr¹ng t­¬ng tù, n¨ng lùc yÕu kÐm cña nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt §øng tr­íc xu thÕ tÊt yÕu cña tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, nÕu kh«ng cã chiÕn l­îc b¶o hé ®óng ®¾n th× nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc sÏ kh«ng thÓ ®øng v÷ng tr­íc søc Ðp c¹nh tranh gay g¾t cña hµng nhËp khÈu. Nh÷ng ngµnh cÇn ®­îc b¶o hé chñ yÕu lµ nh÷ng ngµnh yªu cÇu hµm l­îng vèn lín, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn dùa trªn c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. MÆt kh¸c, ®©y l¹i lµ nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm vÞ trÝ quan träng, t¹o nªn x­¬ng sèng cho nÒn kinh tÕ nh­ luyÖn kim, ho¸ dÇu, xi m¨ng.. NÕu ®­îc h­ëng nh÷ng hç trî nhÊt ®Þnh vµ ®­îc b¶o hé b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp trong mét thêi gian cÇn thiÕt, c¸c ngµnh nµy dï gÆp nhiÒu khã kh¨n tr­íc m¾t trong viÖc c¹nh tranh víi hµng nhËp khÈu nh­ng trong t­¬ng lai cã thÓ cã søc c¹nh tranh cao. 2. C¸c biÖn ph¸p b¶o hé nÒn s¶n xuÊt trong n­íc Nh»m môc tiªu b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc, nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau cã thÓ ®­îc ¸p dông. Tuy nhiªn, vÒ c¬ b¶n cã thÓ chia lµm hai nhãm lín lµ c¸c biÖn ph¸p thuÕ quan vµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan. 2.1 C¸c biÖn ph¸p thuÕ quan (Tariff Measures) C¸c biÖn ph¸p thuÕ quan cã ­u ®iÓm c¬ b¶n lµ râ rµng, æn ®Þnh vµ dÔ ®µm ph¸n c¾t gi¶m møc ®é b¶o hé Gi¶ sö ®èi víi mét hµng ho¸ nhËp khÈu nµo ®ã ngoµi thuÕ quan kh«ng hÒ bÞ ¸p dông bÊt k× mét biÖn ph¸p h¹n chÕ th­¬ng m¹i nµo kh¸c th× lîi thÕ vÒ gi¸ cña hµng ho¸ s¶n xuÊt trong n­íc so víi hµng ho¸ nhËp khÈu chÝnh lµ møc thuÕ nhËp khÈu. Do thuÕ quan cã tÝnh râ rµng cao nªn Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) c«ng nhËn thuÕ quan lµ c«ng cô hîp ph¸p ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc. Qua nhiÒu vßng ®µm ph¸n th­¬ng m¹i ®a ph­¬ng trong h¬n 50 n¨m qua, hµng rµo thuÕ quan trªn thÕ giíi ngµy cµng cã xu thÕ æn ®Þnh vµ dÔ dù ®o¸n. Sau vßng ®µm ph¸n Urugay, hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn WTO ®· rµng buéc 100% c¸c dßng thuÕ ®èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp (1) . §èi víi c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp, c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· rµng buéc tíi 99% sè dßng thuÕ, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn rµng buéc 73% vµ c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi rµng buéc tíi 98%. C¸c con sè nµy thÓ hiÖn c¬ héi tiÕp cÇn thÞ tr­êng an toµn h¬n cho c¸c nhµ ®Çu t­ vµ kinh doanh quèc tÕ Nhê ®Æc tÝnh râ rµng nªn trong c¸c cuéc ®µm ph¸n th­¬ng m¹i song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng, thuÕ quan lu«n lµ ®èi t­îng dÔ ®µm ph¸n c¾t gi¶m. Mét ®iÓm ®¸ng chó ý kh¸c lµ trong khu«n khæ ®µm ph¸n ®a ph­¬ng, thuÕ quan cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh c¾t gi¶m theo c«ng thøc. Trong vµ sau vßng ®µm ph¸n Uruguay, trong khu«n khæ WTO cßn næi lªn xu h­íng c¾t gi¶m thuÕ quan theo ngµnh (vÝ dô : møc thuÕ 0% ¸p dông cho nhiÒu s¶n phÈm cña c¸c ngµnh d­îc phÈm, s¾t thÐp, s¶n phÈm c«ng nghÖ th«ng tin..) Tuy nhiªn, biÖn ph¸p thuÕ quan còng cã ®Æc ®iÓm dÔ thÊy lµ kh«ng t¹o ®­îc rµo c¶n nhanh chãng. Tr­íc c¸c t×nh thÕ khÈn cÊp, khi hµng nhËp khÈu t¨ng nhanh g©y tæn h¹i hoÆc ®e do¹ g©y tæn h¹i cho ngµnh s¶n xuÊt néi ®Þa, c¸c NTB nh­ cÊm nhËp khÈu, h¹n ng¹ch nhËp khÈu, giÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng.. víi kh¶ n¨ng chÆn ®øng dßng nhËp khÈu ngay lËp tøc l¹i tá ra h÷u hiÖu h¬n. 2.2. C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ( Non-Tariff Measures) Ngoµi thuÕ quan, c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan bao gåm tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p kh¸c, dï theo quy ®Þnh ph¸p lý hay tån t¹i trªn thùc tÕ ®Òu ¶nh h­ëng ®Õn møc ®é vµ ph­¬ng h­íng nhËp khÈu. Mçi biÖn ph¸p cã thÓ cã mét hoÆc nhiÒu thuéc tÝnh nh­ ¸p dông t¹i biªn giíi hay néi ®Þa, ®­îc duy tr× mét c¸ch chñ ®éng hay bÞ ®éng, phï hîp hoÆc kh«ng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, nh»m b¶o hé hay kh«ng b¶o hé.. C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cã nh÷ng ­u ®iÓm c¬ b¶n lµ phong phó vÒ h×nh thøc (2), ®¸p øng nhiÒu môc tiªu vµ cã thÓ ¸p dông linh ho¹t v× nhiÒu biÖn ph¸p ch­a bÞ buéc ph¶i cam kÕt hay lo¹i bá. C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ trong thùc tÕ rÊt phong phó vÒ h×nh thøc nªn t¸c ®éng, kh¶ n¨ng vµ møc ®é ®¸p øng môc tiªu cña chóng còng rÊt ®a d¹ng. Do ®ã nÕu sö dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ ®Ó phôc vô mét môc tiªu ---------------------------------------------------------- (1) Khi mét dßng thuÕ ®· cam kÕt rµng buéc ë thuÕ suÊt nµo ®ã, vÝ dô 10% th× thµnh viªn ®ã kh«ng cã quyÒn ®¸nh thuÕ nhËp khÈu cao h¬n qu¸ møc 10% nµy. (2) Cã thÓ chia c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ thµnh c¸c nhãm lín sau - C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh l­îng (nh­ cÊm, h¹n ng¹ch, giÊy phÐp) - C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý gi¸ (nh­ trÞ gi¸ tÝnh thuÕ quan tèi thiÓu, gi¸ nhËp khÈu tèi ®a, phÝ thay ®æi, phô thu) - C¸c biÖn ph¸p liªn quan tíi doanh nghiÖp (nh­ doanh nghiÖp th­¬ng m¹i nhµ n­íc) - C¸c biÖn ph¸p kÜ thuËt (nh­ quy ®Þnh tiªu chuÈn, kÜ thuËt, yªu cÇu vÒ nh·n m¸c, kiÓm dÞch ®éng thùc vËt, thñ tôc x¸c ®Þnh sù phï hîp) - C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ th­¬ng m¹i t¹m thêi (nh­ tù vÖ, trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng, biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸) - C¸c biÖn ph¸p liªn quan tíi ®Çu t­ (nh­ thuÕ suÊt thuÕ nhËp khÈu phô thuéc tØ lÖ néi ®Þa ho¸, h¹n chÕ tiÕp cËn ngo¹i tÖ, yªu cÇu xuÊt khÈu, ­u ®·i g¾n víi thµnh tÝch xuÊt khÈu) C¸c biÖn ph¸p kh¸c nh­ tem thuÕ, biÓu thuÕ nhËp khÈu hay thay ®æi, yªu cÇu ®¶m b¶o thanh to¸n, yªu cÇu kÕt hèi, thñ tôc hµnh chÝnh, thñ tôc h¶i quan, mua s¾m chÝnh phñ, quy t¾c xuÊt xø) cô thÓ th× sÏ cã nhiÒu lùa chän mµ kh«ng bÞ bã hÑp trong khu«n khæ mét c«ng cô duy nhÊt nh­ thuÕ quan. VÝ dô : ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu ph©n bãn, cã thÓ ®ång thêi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p h¹n ng¹ch nhËp khÈu, cÊp giÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng, ®Çu mèi nhËp khÈu, phô thu nhËp khÈu. Mét NTM cã thÓ ®ång thêi ®¸p øng ®­îc nhiÒu môc tiªu víi hiÖu qu¶ cao. Mçi quèc gia ®Òu theo ®uæi nhiÒu môc tiªu trong chÝnh s¸ch kinh tÕ, th­¬ng m¹i cña m×nh. C¸c môc tiªu ®ã cã thÓ lµ : (i) b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn mét sè ngµnh nghÒ; (ii) b¶o ®¶m an toµn søc khoÎ con ng­êi, ®éng thùc vËt, m«i tr­êng; (iii) h¹n chÕ tiªu dïng; (iv) ®¶m b¶o c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n; (v) ®¶m b¶o an ninh quèc gia, trËt tù an toµn x· héi, vv.. C¸c NTM cã thÓ ®ång thêi phôc vô hiÖu qu¶ nhiÒu môc tiªu kh¸c nhau nªu trªn trong khi viÖc sö dông c«ng cô thuÕ quan kh«ng kh¶ thi hoÆc kh«ng h÷u hiÖu b»ng. VÝ dô quy ®Þnh vÒ kiÓm dÞch ®èi víi n«ng s¶n nhËp khÈu võa ®¶m b¶o an toµn søc khoÎ con ng­êi, ®éng thùc vËt l¹i võa gi¸n tiÕp b¶o hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong n­íc mét c¸ch hîp ph¸p. Hay cÊp phÐp kh«ng tù ®éng ®èi víi d­îc phÈm nhËp khÈu võa gióp b¶o hé ngµnh d­îc néi ®Þa, dµnh ®éc quyÒn cho mét sè ®Çu mèi nhËp khÈu nhÊt ®Þnh, qu¶n lý chuyªn ngµnh mét mÆt hµng quan träng ®èi víi søc khoÎ con ng­êi, ph©n biÖt ®èi xö víi mét sè n­íc cung cÊp nhÊt ®Þnh. H×nh thøc thÓ hiÖn cña c¸c NTM rÊt phong phó nªn nhiÒu biÖn ph¸p ch­a chÞu sù ®iÒu chØnh cña c¸c quy t¾c th­¬ng m¹i. C¸c NTM th­êng mang tÝnh "mËp mê", møc ®é ¶nh h­ëng kh«ng râ rµng nh­ nh÷ng thay ®æi mang tÝnh ®Þnh l­îng cña thuÕ quan, nªn dï t¸c ®éng cña chóng cã thÓ lín nh­ng l¹i lµ t¸c ®éng ngÇm, cã thÓ che ®Ëy hoÆc biÖn hé b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c. HiÖn nay c¸c HiÖp ®Þnh cña WTO chØ míi ®iÒu chØnh viÖc sö dông mét sè NTM nhÊt ®Þnh. Theo ®ã, tÊt c¶ c¸c NTM h¹n chÕ ®Þnh l­îng (1) ®Òu kh«ng ®­îc phÐp ¸p dông, trõ tr­êng hîp ngo¹i lÖ. Mét sè NTM kh¸c tuy cã thÓ nh»m môc tiªu h¹n chÕ nhËp khÈu, b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc nh­ng vÉn ®­îc WTO cho phÐp ¸p dông víi ®iÒu kiÖn tu©n thñ nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ, râ rµng, kh¸ch quan. Ch¼ng h¹n nh­ c¸c tiªu chuÈn kÜ thuËt, biÖn ph¸p kiÓm dÞch ®éng thùc vËt, tù vÖ, thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, c¸c biÖn ph¸p chèng trî cÊp, thuÕ ®èi kh¸ng, mét sè h×nh thøc hç trî n«ng nghiÖp (d¹ng hép xanh). ThËm chÝ, víi nh÷ng NTM ch­a ®­îc x¸c ®Þnh lµ cã phï hîp hay kh«ng víi c¸c quy ®Þnh cña WTO, c¸c n­íc vÉn cã thÓ tiÕp tôc ¸p dông mµ ch­a bÞ yªu cÇu c¾t gi¶m hay lo¹i bá. Nh÷ng NTM nµy cã thÓ do WTO ch­a cã quy ®Þnh ®iÒu chØnh hoÆc cã quy ®Þnh nh­ng rÊt chung chung hoÆc trªn thùc tÕ rÊt khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc tÝnh phï hîp hay kh«ng phï hîp víi quy ®Þnh ®ã, hoÆc chóng vÉn lµ mét thùc tÕ ®­îc thõa nhËn chung. Ch¼ng h¹n nh­ yªu cÇu ®Æt cäc, tr¶ thuÕ nhËp khÈu tr­íc, vv... MÆc dï c¸c NTM cã t¸c dông b¶o hé cao song viÖc ¸p dông chóng còng cã nhiÒu ®iÓm bÊt lîi nh­ khã dù ®o¸n, khã qu¶n lý vµ kh«ng ®em l¹i nguån thu lín cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. Dù ®o¸n viÖc ¸p dông c¸c NTM lµ rÊt khã kh¨n v× trªn thùc tÕ chóng th­êng ®­îc vËn dông trªn c¬ së dù ®o¸n chñ quan, ®«i khi tuú tiÖn cña nhµ chøc tr¸ch vÒ s¶n xuÊt vµ nhu cÇu tiªu dïng trong n­íc. Ch¼ng h¹n ®Ó x¸c ®Þnh h¹n ng¹ch nhËp khÈu ph©n bãn trong mét n¨m, ng­êi ta dù tÝnh kh¶ n¨ng c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt ph©n bãn trong n­íc cã thÓ ®¸p øng ®­îc tæng nhu cÇu vÒ ph©n bãn cña toµn ngµnh n«ng nghiÖp. Trong bèi c¶nh kinh tÕ phøc t¹p vµ th­êng xuyªn biÕn ®éng hiÖn nay, viÖc ®­a ra mét dù ®o¸n t­¬ng ®èi chÝnh x¸c lµ rÊt khã kh¨n. HËu qu¶ cña viÖc dù ®o¸n kh«ng chÝnh x¸c sÏ rÊt nghiªm träng nh­ g©y ra thiÕu hôt trÇm träng nguån cung cÊp ph©n bãn khi s¶n xuÊt trong n­íc vµo thêi vô, ®Èy gi¸ t¨ng vät (sèt nãng) hoÆc tr¸i l¹i dÉn ®Õn t×nh tr¹ng cung v­ît cÇu --------------------------------------------------- (1) C¸c NTM h¹n chÕ ®Þnh l­îng nh­ cÊm nhËp khÈu, h¹n ng¹ch, giÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng vv.. g©y c¶n trë, bãp mÐo th­¬ng m¹i vµ th­êng bÞ coi lµ c¸c NTBs. qu¸ lín trªn thÞ tr­êng lµm gi¸ sôt gi¶m (sèt l¹nh). §iÒu nµy ®ång nghÜa nguån thu nµo cho ng©n s¸ch. C¸c NTM ®«i khi còng lµm nhiÔu tÝn hiÖu cña thÞ tr­êng mµ ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng trong n­íc th­êng dùa vµo ®ã ®Ó ra quyÕt ®Þnh. TÝn hiÖu nµy chÝnh lµ gi¸ thÞ tr­êng. Khi bÞ lµm sai lÖch, nã sÏ ph¶n ¸nh kh«ng trung thùc lîi thÕ c¹nh tranh thùc sù, chØ dÉn sai viÖc ph©n bæ nguån lùc trong néi bé nÒn kinh tÕ. Do ®ã, kh¶ n¨ng x©y dùng kÕ ho¹ch ®Çu t­, s¶n xuÊt, kinh doanh hiÖu qu¶ trong trung h¹n vµ dµi h¹n cña ng­êi s¶n xuÊt bÞ h¹n chÕ. T¸c ®éng cña NTM th­êng khã cã thÓ ®­îc l­îng ho¸ râ rµng nh­ t¸c ®éng cña thuÕ quan. NÕu møc b¶o hé th«ng qua thuÕ quan ®èi víi mét s¶n phÈm cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc mét c¸ch dÔ dµng th«ng qua møc thuÕ suÊt ®¸nh lªn s¶n phÈm ®ã th× møc ®é b¶o hé th«ng qua NTM lµ tæng møc b¶o hé cña c¸c NTM riªng rÏ ¸p dông cho cïng mét s¶n phÈm. B¶n th©n møc ®é b¶o hé cña mçi NTM còng chØ cã thÓ ®­îc ­íc l­îng mét c¸ch t­¬ng ®èi chø kh«ng thÓ l­îng ho¸ râ rµng nh­ thuÕ quan. Còng v× møc ®é b¶o hé cña c¸c NTM kh«ng dÔ x¸c ®Þnh nªn rÊt khã x©y dùng mét lé tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i nh­ víi b¶o hé chØ b»ng thuÕ quan. Kh«ng nh÷ng thÕ, v× khã dù ®o¸n nªn c¸c NTM th­êng ®ßi hái chi phÝ qu¶n lý cao vµ tiªu tèn nh©n lùc cña nhµ n­íc ®Ó duy tr× hÖ thèng ®iÒu hµnh, kiÓm s¸t b»ng NTMs. Mét sè NTM l¹i thuéc thÈm quyÒn vµ ph¹m vi qu¶n lý cña nhiÒu c¬ quan víi nh÷ng môc tiªu kh¸c nhau, ®«i khi cßn m©u thuÉn nhau, nªn cã thÓ g©y ra khã kh¨n cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ trong viÖc x©y dùng, sö dông, tiÕp cËn th«ng tin còng nh­ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña c¸c NTM nµy. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ch­a chó träng ®Õn viÖc tiÕp cËn th«ng tin vµ ch­a cã ý thøc x©y dùng, ®Ò xuÊt c¸c NTM ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt, cßn tr«ng chê vµo nhµ n­íc tù quy ®Þnh. Do ®ã, thùc tÕ lµ c¸c doanh nghiÖp th­êng ph¶i tèn kÐm chi phÝ vËn ®éng hµnh lang ®Ó c¬ quan ra quyÕt ®Þnh ¸p dông NTM nhÊt ®Þnh cã lîi cho m×nh. Ngoµi ra viÖc qu¶n lý c¸c NTM cßn khã kh¨n h¬n nÕu ®ã lµ nh÷ng NTM bÞ ®éng, tån t¹i trªn thùc tÕ ngoµi ý muèn cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nh­ bé m¸y qu¶n lý th­¬ng m¹i quan liªu, n¨ng lùc thÊp cña c¸c nh©n viªn h¶i quan, c¸c v¨n b¶n ph¸p lý kh«ng ®­îc c«ng bè c«ng khai.. ViÖc sö dông c¸c NTM nh»m h¹n chÕ nhËp khÈu, b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc hÇu nh­ kh«ng ®em l¹i nguån thu tµi chÝnh trùc tiÕp nµo cho nhµ n­íc mµ th­êng chØ lµm lîi cho mét sè doanh nghiÖp hoÆc mét sè ngµnh nhÊt ®Þnh ®­îc b¶o hé hoÆc ®­îc h­ëng ­u ®·i, ®Æc quyÒn nh­ ®­îc ph©n bæ h¹n ng¹ch, ®­îc chØ ®Þnh lµm ®Çu mèi nhËp khÈu. §iÒu nµy cßn dÉn ®Õn sù mÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong néi bé nÒn kinh tÕ. C¸c biÖn ph¸p thuÕ quan vµ c¸c NTM lµ hai c«ng cô b¶o hé s¶n xuÊt quan träng ®èi víi mäi quèc gia. Do mçi c«ng cô ®Òu cã ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu ®Æc thï nªn c¸c biÖn ph¸p thuÕ quan vµ NTM th­êng ®­îc sö dông kÕt hîp, bæ sung lÉn nhau nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc. MÆc dï vÒ lý thuyÕt, WTO vµ c¸c ®Þnh chÕ th­¬ng m¹i khu vùc th­êng chØ thõa nhËn thuÕ quan lµ c«ng cô b¶o hé hîp ph¸p duy nhÊt nh­ng thùc tÕ ®· chøng minh r»ng c¸c n­íc kh«ng ngõng sö dông c¸c NTM míi, võa ®¸p øng môc ®Ých b¶o hé, võa kh«ng tr¸i víi th«ng lÖ quèc tÕ. Møc ®é hiÖu qu¶ cña b¶o hé cã t¨ng lªn nhiÒu hay kh«ng lµ cßn phô thuéc vµo tÝnh linh ho¹t cã chän läc, cã ®Þnh h­íng cña chÝnh phñ c¸c n­íc trong viÖc ¸p dông NTMs bæ trî cho biÖn ph¸p thuÕ quan. NÕu biÕt kÕt hîp hµi hoµ vµ tinh tÕ hai c«ng cô nµy, s¶n xuÊt trong n­íc sÏ ®­îc b¶o hé, hç trî cã thêi h¹n ®Ó n©ng cao sùc c¹nh tranh nh»m tõng b­íc thÝch nghi víi c¸c ®Þnh chÕ vµ nguyªn t¾c chung cña m«i tr­êng th­¬ng m¹i quèc tÕ. II. Kinh nghiÖm ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ë mét sè n­íc 1. Kinh nghiÖm cña Hoa K× Hoa K× lµ mét c­êng quèc kinh tÕ lín nhÊt thÕ giíi vµ lµ mét trong nh÷ng thµnh viªn s¸ng lËp cña GATT (WTO ngµy nay). MÆc dï cã tiÒm n¨ng to lín trong hÇu hÕt mäi lÜnh vùc s¶n xuÊt, nh­ng theo quy luËt vÒ lîi thÕ c¹nh tranh t­¬ng ®èi, trong nh÷ng n¨m qua, Hoa K× ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc rÊt lín nh»m b¶o hé cho nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt ®· suy gi¶m søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Thùc tiÔn ¸p dông c¸c NTM cña Hoa K× cã thÓ ®­îc minh ho¹ râ nÐt khi nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p ®­îc ¸p dông ®Ó b¶o hé c¸c ngµnh dÖt may, n«ng nghiÖp vµ s¾t thÐp. DÖt may lµ mét ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng kh«ng ®ßi hái kü n¨ng cao. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña ngµnh nµy cã t¸c ®éng lín tíi thu nhËp, viÖc lµm vµ æn ®Þnh x· héi cña Hoa K×. Do ®ã, ngµnh dÖt may lu«n ®­îc c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña Hoa K× t×m mäi c¸ch ®Ó b¶o hé, trong ®ã c«ng cô b¶o hé chÝnh lµ h¹n ng¹ch. Theo HiÖp ®Þnh DÖt May cña WTO, Hoa K× ph¶i lo¹i bá h¹n ng¹ch ®èi víi c¸c s¶n phÈm dÖt vµ may vµo n¨m 2005 theo mét lé tr×nh gåm 3 giai ®o¹n. Tuy nhiªn, Hoa K× ®· t×m nhiÒu c¸ch ®Ó lÈn trèn c¸c nghÜa vô, ch¼ng h¹n nh­ rÊt nhiÒu s¶n phÈm chØ ®­îc lo¹i bá h¹n ng¹ch vµo giai ®o¹n cuèi cïng cña HiÖp ®Þnh nµy. Mét NTM kh¸c lµ quy t¾c xuÊt xø ®· ®­îc Hoa K× sö dông kh¸ tinh vi ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu s¶n phÈm dÖt may tõ Trung Quèc vµ Ê n §é. NÒn n«ng nghiÖp cña Hoa K× cã n¨ng suÊt lao ®éng ®øng ®Çu thÕ giíi, cã søc c¹nh tranh rÊt lín c¶ vÒ chÊt l­îng vµ gi¸ c¶ nhê ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn thuËn lîi céng víi tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ cao. Tuy nhiªn, Hoa K× vÉn ph¶i ¸p dông nhiÒu NTM nh»m b¶o hé cho mét sè nhãm s¶n phÈm n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ s÷a vµ ®­êng. Hai biÖn ph¸p næi bËt ®­îc ¸p dông ®Ó b¶o hé ngµnh s÷a vµ ®­êng lµ biÖn ph¸p h¹n ng¹ch thuÕ quan vµ hç trî gi¸. ChØ tÝnh riªng kho¶n hç trî trong n­íc cña Hoa K× vi ph¹m HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp cña WTO vµ thuéc diÖn ph¶i cam kÕt c¾t gi¶m trong n¨m 1996 ®èi víi ngµnh s÷a ®· lªn tíi 4,7 tû USD vµ ®èi víi ngµnh ®­êng lµ 0,9 tû USD. ChØ vµi thËp kØ tr­íc ®©y, ngµnh s¾t thÐp cña Hoa K× ®øng ®Çu thÕ giíi. Nh­ng nh÷ng n¨m gÇn ®©y ngµnh c«ng nghiÖp nµy cña Hoa K× ph¶i ®èi mÆt víi sù c¹nh tranh khèc liÖt cña c¸c n­íc kh¸c nh­ Nga, NhËt B¶n, Hµn Quèc vµ Trung Quèc. §Ó b¶o hé ngµnh c«ng nghiÖp s¾t thÐp, Hoa K× ®· t¨ng c­êng vµ th­êng xuyªn sö dông biÖn ph¸p thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸. Ngoµi ra, víi nh÷ng n­íc ch­a ph¶i lµ thµnh viªn WTO, Hoa K× cßn t×m c¸ch g©y søc Ðp buéc ph¶i kÝ víi Hoa K× tho¶ thuËn h¹n chÕ xuÊt khÈu tù nguyÖn mét sè lo¹i s¾t thÐp. GÇn ®©y, Hoa K× ®ang cè g¾ng t×m mäi c¸ch ®Ó cã thÓ sö dông c¸c biÖn ph¸p g¾n víi tiªu chuÈn m«i tr­êng vµ lao ®éng ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu. Hai tr­êng hîp ®iÓn h×nh vÒ viÖc Hoa K× ®¬n ph­¬ng ¸p dông c¸c tiªu chuÈn vÒ m«i tr­êng cña m×nh ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu lµ tr­êng hîp c¸ håi vµ t«m. Trong tr­êng hîp thø nhÊt, Hoa K× cÊm nhËp khÈu c¸ håi tõ nh÷ng n­íc mµ Hoa K× cho r»ng ph­¬ng ph¸p ®¸nh b¾t cña hä lµm ¶nh h­ëng xÊu ®Õn c¸ heo. Trong tr­êng hîp thø hai, viÖc nhËp khÈu t«m tõ nh÷ng n­íc sö dông l­íi quÐt cã h¹i cho rïa biÓn còng bÞ cÊm. Mét ®Æc ®iÓm næi bËt lµ Hoa K× ®· ban hµnh luËt vµ ¸p dông trªn thùc tiÔn nhiÒu biÖn ph¸p ®¬n ph­¬ng cã t¸c dông h¹n chÕ th­¬ng m¹i rÊt lín. Cã thÓ kÓ ra mét sè biÖn ph¸p ®¸ng chó ý nhÊt nh­ sau : - An ninh quèc gia : Hoa K× ®· h¹n chÕ nhËp khÈu tõ c¸c n­íc bÞ coi lµ cã thÓ ®e do¹ ®Õn an ninh cña Hoa K×, ch¼ng h¹n nh­ Cu Ba, Angola, Ruanda.. - C¸c hµnh ®éng th­¬ng m¹i ®¬n ph­¬ng : Theo c¸c ®iÒu 301 luËt th­¬ng m¹i Hoa K× (1974), Super 301, Special 301, Hoa K× tù cho phÐp m×nh ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®¬n ph­¬ng h¹n chÕ th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc mµ Hoa K× cho lµ cã ph­¬ng h¹i tíi lîi Ých cña m×nh. LuËt Helm - Burton h¹n chÕ kh«ng chØ c¸c c«ng ty Hoa K× mµ thËm chÝ c¸c c«ng ty vµ thÓ nh©n c¸c n­íc kh¸c tiÕn hµnh ®Çu t­ bu«n b¸n víi Cu Ba. Hoa K× còng thùc thi vµ ban hµnh c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ th­¬ng m¹i víi Iran. 2. Kinh nghiÖm cña Th¸i Lan Th¸i Lan ®· ®¹t ®­îc sù ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸ ngo¹n môc trong vµi thËp kØ gÇn ®©y. MÆc dï nhiÒu lÜnh vùc s¶n xuÊt cña Th¸i Lan cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao trªn thÞ tr­êng quèc tÕ nh­ng Th¸i Lan vÉn ¸p dông nhiÒu NTM víi môc tiªu b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc. H¹n ng¹ch nhËp khÈu H¹n ng¹ch nhËp khÈu ®­îc Th¸i Lan sö dông ®èi víi m¸y mãc, giÊy, ho¸ chÊt, m¸y n«ng nghiÖp, b×nh chøa gas ®Ó nÊu n­íng, m¸y c­a ®Üa. Th¸i Lan cßn chuyÓn biÖn ph¸p cÊp phÐp sang h¹n ng¹ch thuÕ quan vµ thuÕ ho¸ c¸c NTM ®èi víi 23 nhãm n«ng s¶n. Chóng hÇu hÕt lµ nguyªn liÖu th« (n«ng s¶n ch­a chÕ biÕn) bao gåm s÷a ch­a c« ®Æc, khoai t©y, hµnh tái, cµ phª, h¹t tiªu, ng«, g¹o, ®Ëu t­¬ng, l¸ thuèc l¸. ThuÕ suÊt ngoµi h¹n ng¹ch thay ®æi tõ 40% ®Õn 242%. CÊp phÐp nhËp khÈu Th¸i Lan ®· gi¶m sè nhãm hµng nhËp khÈu cÇn cã giÊy phÐp tõ 42 (n¨m 1995 - 96) xuèng cßn 23 (n¨m 1997). C¸c mÆt hµng ph¶i cã giÊy phÐp míi ®­îc nhËp khÈu bao gåm nguyªn vËt liÖu, d­îc phÈm, x¨ng dÇu, hµng c«ng nghiÖp, hµng dÖt, n«ng s¶n vµ tÊt c¶ c¸c lo¹i l­¬ng thùc thùc phÈm phôc vô tiªu dïng cña con ng­êi. GiÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng còng ®­îc ¸p dông ®èi víi ®éng c¬, bé phËn, phô tï._.ng ®· qua sö dông cña xe m¸y cã dung tÝch ®Õn 50cc, vµ b¸nh xe cã b¸n kÝnh kh«ng qu¸ 10 inches. §Æc biÖt, giÊy phÐp nhËp khÈu chØ cÊp cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Bªn c¹nh yªu cÇu vÒ cÊp phÐp nhËp khÈu thuéc thÈm quyÒn cña Bé th­¬ng m¹i, nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm l­¬ng thùc, thùc phÈm, thuèc men, mü phÈm, chÊt ®éc h¹i, chÊt g©y nghiÖn, chÊt kÝch thÝch, c¸c dông cô vµ trang bÞ y tÕ cßn ph¶i ®­îc sù chÊp thuËn cña C¬ quan qu¶n lý Thuèc vµ Thùc phÈm cña Th¸i Lan. Nh×n chung, c¸c quy ®Þnh vÒ l­¬ng thùc thùc phÈm thuèc men lµ mét rµo c¶n lín ®èi víi nhËp khÈu do thñ tôc chËm trÔ, kÐo dµi tr­íc khi ®­îc chÊp thuËn ®­a vµo thÞ tr­êng vµ hÖ thèng giÊy phÐp nhËp khÈu ®éc quyÒn. X¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan Trong giai ®o¹n 1996 - 1999, Côc H¶i quan Th¸i Lan th­êng sö dông ho¸ ®¬n cao nhÊt cña s¶n phÈm cïng lo¹i nhËp khÈu tõ bÊt k× n­íc nµo trong thêi gian tr­íc ®ã ®Ó x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ. C¸c nh©n viªn h¶i quan Th¸i Lan sö dông c«ng thøc gi¸ CIF ®Ó tÝnh gi¸ trÞ chÞu thuÕ, hoÆc c«ng thøc gi¸ FOB + 10% c­íc vËn t¶i + 5% phÝ b¶o hiÓm. Nh­ vËy cã thÓ thÊy r»ng c¸c thñ tôc vµ ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan cña Th¸i Lan kh¸ tuú tiÖn, phô thuéc vµo c¸ch ¸p dông cña nh©n viªn h¶i quan. Tuy nhiªn, tõ th¸ng 5 - 2000, Th¸i Lan ®· sö dông ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ nhËp khÈu theo trÞ gi¸ giao dÞch nh­ quy ®Þnh trong HiÖp ®Þnh vÒ x¸c ®Þnh trÞ gi¸ thuÕ quan cña WTO. Ch­¬ng tr×nh néi ®Þa ho¸ Th¸i Lan ®­a ra yªu cÇu vÒ hµm l­îng néi ®Þa ®èi víi s¶n xuÊt « t« con (54%), xe t¶i nhÑ (65 - 80%), xe t¶i vµ xe buyt (40 - 50%), xe m¸y (70%) vµ s¶n phÈm s÷a (ph¶i mua tèi thiÓu 50 tÊn s÷a nguyªn liÖu ®Þa ph­¬ng/ngµy trong n¨m ho¹t ®éng ®Çu tiªn). Tuy nhiªn, Th¸i Lan ®· cam kÕt lo¹i bá hoµn toµn c¸c yªu cÇu vÒ néi ®Þa ho¸ vµo cuèi n¨m 1999 theo quy ®Þnh cña HiÖp ®Þnh TRims cña WTO. Th¸i Lan ®· tiÕn hµnh söa ®æi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt trong n­íc ®Ó lo¹i bá dÇn yªu cÇu vÒ hµm l­îng néi ®Þa ho¸ trong n¨m 1999, phï hîp víi thêi h¹n qu¸ ®é cho phÐp trong HiÖp ®Þnh TRIMs. KhuyÕn khÝch ®Çu t­ Uû ban §Çu t­ (Board of Investment) cña Th¸i Lan ®­a ra nh÷ng ­u ®·i vµ khuyÕn khÝch ®Çu t­ ®èi víi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi ®¹t nh÷ng môc tiªu cô thÓ vÒ tØ lÖ xuÊt khÈu hoÆc chÊp nhËn c¸c yªu cÇu vÒ c©n b»ng th­¬ng m¹i. H×nh thøc khuyÕn khÝch cã thÓ lµ miÔn, gi¶m phÝ, thuÕ nhËp khÈu, quü khuyÕn khÝch xuÊt khÈu vµ c¸c h×nh thøc ­u ®·i thuÕ kh¸c. Nh»m khuyÕn khÝch ®Çu t­ n­íc ngoµi, kh¾c phôc hËu qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ khu vùc võa qua, BOI ®· t¹m thêi níi láng nhiÒu ®iÒu kiÖn vÒ miÔn thuÕ vµ phÝ. Ch­¬ng tr×nh khuyÕn khÝch xuÊt khÈu ®­a ra c¸c h×nh thøc ­u ®·i chñ yÕu sau : miÔn thuÕ nhËp khÈu ®èi víi c¸c nguyªn liÖu nhËp khÈu ®Ó s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, khÊu trõ 5 % phÇn t¨ng lªn cña thu nhËp n¨m tr­íc do xuÊt khÈu khái phÇn thu nhËp chÞu thuÕ, vv..Tuy nhiªn, LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ kh«ng quy ®Þnh tiªu chuÈn cô thÓ ®Ó ®ù¬c h­ëng nh÷ng ­u ®·i, khuyÕn khÝch nµy. Trî cÊp Ng©n hµng Trung ­¬ng Th¸i Lan ®­îc giao nhiÖm vô hç trî tµi chÝnh ®èi víi c¸c dù ¸n ­u tiªn th«ng qua ch­¬ng tr×nh t¸i tµi trî tÝn dông c«ng nghiÖp. Mçi c«ng ty, víi tæng tµi s¶n cè ®Þnh kh«ng v­ît qu¸ 200 triÖu bath, ®Òu ®­îc ph©n bæ møc tÝn dông ®Ó ph¸t hµnh lÖnh phiÕu. Tæng trÞ gi¸ t¸i tµi trî lµ 50% mÖnh gi¸ lÖnh phiÕu. Uû ban quèc gia vÒ Xóc tiÕn ®Çu t­ vµ xuÊt khÈu chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý ch­¬ng tr×nh nµy. Ch­¬ng tr×nh nµy h­íng môc tiªu vµo hç trî tµi chÝnh cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp phôc vô ph¸t triÓn n«ng th«n. Tuy nhiªn, theo ®iÒu tra cña mét sè n­íc kh¸c, ch­¬ng tr×nh nµy còng hç trî mét sè ngµnh xuÊt khÈu. Th¸i Lan kh«ng duy tr× trî cÊp xuÊt khÈu cho n«ng s¶n trõ Ch­¬ng tr×nh tÝn dông c¶ gãi vµ cho r»ng ch­¬ng tr×nh nµy rÊt phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña WTO. 3. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc Sau 16 n¨m kiªn tr×, Trung Quèc cuèi cïng ®· trë thµnh thµnh viªn cña WTO. Gia nhËp WTO ®­îc coi lµ mét nh©n tè thóc ®Èy c¹nh tranh, thu hót FDI vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc. Trung Quèc ®· t¨ng tr­ëng m¹nh trong h¬n hai thËp kØ qua vµ cã nhiÒu dÊu hiÖu cho thÊy n­íc nµy sÏ cã thÓ duy trØ sù t¨ng tr­ëng æn ®Þnh trong nhiÒu n¨m tíi. C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh l­îng Trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO, Trung Quèc ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn ®¸ng kÓ trong viÖc lo¹i bá c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh l­îng. N­íc naú ®· gi¶m sè nhãm hµng thuéc danh môc chÞu ®iÒu chØnh cña c¸c biÖn ph¸p nµy tõ 53 nhãm n¨m 1993 xuèng cßn 35 nhãm n¨m 1999. Tuy nhiªn, trong cam kÕt gia nhËp WTO, Trung Quèc vÉn b¶o l­u ®­îc quyÒn cÊp phÐp nhËp khÈu vµ ¸p dông h¹n ng¹ch nhËp khÈu víi 260 mÆt hµng gåm hµng tiªu dïng, nguyªn liÖu th« vµ mét sè thiÕt bÞ s¶n xuÊt nh­ dÇu thùc vËt, cao su tù nhiªn, s¨m lèp xe m¸y, xe m¸y vµ phô tïng, « t« c¸c lo¹i, xe t¶i vµ ti vi mµu.. Trong sè c¸c mÆt hµng nµy, 112 mÆt hµng sÏ ®­îc lo¹i bá giÊy phÐp vµ h¹n ng¹ch ngay sau khi Trung Quèc gia nhËp nh­ ®­êng, len, b«ng, sîi tæng hîp, m¸y ®iÒu hoµ, tñ l¹nh..nh÷ng mÆt hµng cßn l¹i sÏ ®­îc t¨ng 15% h¹n ng¹ch sau mçi n¨m vµ ®Õn 01/01/2005 sÏ lo¹i bá hoµn toµn viÖc ¸p dông hai biÖn ph¸p nµy. C¬ quan qu¶n lý viÖc cÊp phÐp nhËp khÈu lµ Bé Ngo¹i Th­¬ng vµ Hîp t¸c Kinh tÕ (MOFTEC). Ngoµi ra Trung Quèc ®· ®¹t ®­îc cam kÕt duy tr× viÖc ®Êu thÇu nhËp khÈu cho 117 mÆt hµng m¸y c«ng cô, thiÕt bÞ ®iÖn tö nh­ m¸y in, m¸y fax..Tuy nhiªn, biÖn ph¸p nµy còng cã lé tr×nh c¾t gi¶m râ rµng vµ sÏ lo¹i bá hoµn toµn vµo n¨m 2004. QuyÒn kinh doanh th­¬ng m¹i C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cña Trung Quèc ®­îc ­u tiªn quyÒn kinh doanh th­¬ng m¹i ®èi víi 7 nhãm hµng nhËp khÈu gåm ngò cèc, dÇu thùc vËt, ®­êng, thuèc l¸, ph©n ho¸ häc, b«ng, dÇu th«, dÇu chÕ biÕn vµ 19 nhãm hµng xuÊt khÈu nh­ chÌ, g¹o, b«ng, ®Ëu t­¬ng, than, b¹c.. Kh¸c víi viÖc qu¶n lý trùc tiÕp c¸c c«ng ty ngo¹i th­¬ng nhµ n­íc nh­ tr­íc ®©y, hiÖn nay, MOFTEC kh«ng cßn can thiÖp vµo ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c c«ng ty nµy n÷a. Trung Quèc kh¼ng ®Þnh r»ng tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp së h÷u nhµ n­íc hoÆc doanh nghiÖp do nhµ n­íc ®Çu t­ sÏ chØ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng mua, b¸n theo tiªu chÝ th­¬ng m¹i. C¸c doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n cña c¸c n­íc thµnh viªn WTO (dï kh«ng ®Çu t­ hoÆc ®¨ng ký kinh doanh t¹i Trung Quèc) còng sÏ ®­îc h­ëng ®èi xö quèc gia vÒ quyÒn kinh doanh th­¬ng m¹i. Trung Quèc còng ®· ®­a ra lÞch tr×nh vÒ quyÒn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu cho c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Theo ®ã, trong vßng 3 n¨m kÓ tõ ngµy Trung Quèc gia nhËp WTO, toµn bé c¸c doanh nghiÖp thuéc së h÷u n­íc ngoµi sÏ ®­îc nhËp khÈu vµ ph©n phèi hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm . C¸c biÖn ph¸p liªn quan ®Õn ®Çu t­ Tr­íc ®©y, Trung Quèc quy ®Þnh rÊt chÆt chÏ tiªu chuÈn vÒ hµm l­îng néi ®Þa, thµnh tÝch xuÊt khÈu vµ yªu cÇu c©n ®èi th­¬ng m¹i ®Ó h¹n chÕ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Ngoµi ra n­íc nµy cßn cã nh÷ng yªu cÇu mua hµng gi¸n tiÕp khi ký hîp ®ång mua s¾m víi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi (vÝ dô : ®Ó ký ®­îc hîp ®ång b¸n m¸y bay th× c¸c nhµ cung cÊp n­íc ngoµi cã thÓ ph¶i mua mét sè hµng hãa kh¸c cña Trung Quèc). §Ó gia nhËp WTO, tu©n thñ HiÖp ®Þnh TRIMs, Trung Quèc ®· cam kÕt lo¹i bá hoµn toµn c¸c yªu cÇu c©n ®èi ngo¹i tÖ, yªu cÇu vÒ hµm l­îng néi ®Þa, thµnh tÝch xuÊt khÈu. Bªn c¹nh ®ã, viÖc cÊp phÐp nhËp khÈu, h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ h¹n ng¹ch thuÕ quan sÏ kh«ng c¨n cø vµo c¸c yªu cÇu vÒ hµm l­îng néi ®Þa, chuyÓn giao c«ng nghÖ, thµnh tÝch kinh doanh hay tiÕn hµnh ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn t¹i Trung Quèc. X¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan Tr­íc ®©y, ngoµi viÖc x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan theo ho¸ ®¬n b¸n hµng, h¶i quan Trung Quèc vÉn sö dông b¶ng gi¸ tham kh¶o kh«ng chÝnh thøc hoÆc b¶ng gi¸ ­íc tÝnh cña Phßng Th­¬ng m¹i. C¸ch tÝnh mËp mê vµ kh«ng c«ng khai nµy ®· g©y ra t×nh tr¹ng mét s¶n phÈm cã thÓ chÞu c¸c møc thuÕ suÊt kh«ng gièng nhau t¹i c¸c cöa khÈu kh¸c nhau. §Õn nay, Trung Quèc ®· cam kÕt tu©n theo nh÷ng quy ®Þnh cña WTO vÒ trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan, tiÕn tíi xo¸ bá hoµn toµn viÖc ¸p dông c¸c b¶ng gi¸ tèi thiÓu vµ c¸c b¶ng gi¸ tham chiÕu nh­ tr­íc ®©y. Trî cÊp Trung Quèc sö dông nhiÒu h×nh thøc trî cÊp xuÊt khÈu nh­ cho nhµ s¶n xuÊt h­ëng gÝa ®iÖn thÊp, cho phÐp doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ c«ng ty th­¬ng m¹i nhµ n­íc vay ng©n hµng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ l·i suÊt ­u ®·i. Ngoµi ra, ®Ó ®­îc vay ­u ®·i vµ cung cÊp mét sè ph­¬ng tiÖn nghiªn cøu, ph¸t triÓn, c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®¸p øng mét sè chØ tiªu xuÊt khÈu nhÊt ®Þnh. Nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong c¸c ®Æc khu kinh tÕ vµ vïng ven biÓn ®­îc h­ëng ­u ®·i vÒ thuÕ. Trung Quèc cßn tiÕn hµnh trî cÊp tµi chÝnh cho c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn s¶n phÈm xuÊt khÈu cuèi cïng. C¸c cam kÕt phi thuÕ quan trong th­¬ng m¹i n«ng s¶n Trung Quèc ®· cam kÕt giíi h¹n tæng l­îng trî cÊp tÝnh gép b»ng 0 trªn c¬ së møc hç trî tèi thiÓu lµ 8,5% cho c¶ hç trî chung vµ hç trî theo s¶n phÈm cô thÓ. N­íc nµy ®­îc ¸p dông h¹n ng¹ch thuÕ quan ®èi víi lóa m×, ng«, g¹o, dÇu ®Ëu t­¬ng, dÇu cä, dÇu h¹t c¶i, ®­êng, len vµ b«ng. Tuy nhiªn, h¹n møc quota cho nh÷ng mÆt hµng nµy t¨ng kh¸ m¹nh trong giai ®o¹n thùc hiÖn (trung b×nh kho¶ng 60%). Riªng mÆt hµng ®­êng, Trung Quèc kh«ng nh÷ng cam kÕt t¨ng møc h¹n ng¹ch tõ n¨m 2001 ®Õn n¨m 2004 lªn 15,77% mµ cßn cam kÕt gi¶m thuÕ trong h¹n ng¹ch trong giai ®o¹n t­¬ng øng tõ 20% xuèng cßn 15%. BiÖn ph¸p h¹n ng¹ch thuÕ quan víi hÇu hÕt c¸c mÆt hµng n«ng s¶n sÏ ®­îc lo¹i bá tõ 01/01/2004. Nh÷ng mÆt hµng cßn l¹i nh­ dÇu ®Ëu t­¬ng, dÇu h¹t c¶i, dÇu cä sÏ lo¹i bá h¹n ng¹ch sau ®ã mét n¨m. C¬ chÕ ph©n bæ vµ t¸i ph©n bæ h¹n ng¹ch thuÕ quan cña Trung Quèc ®­îc c«ng bè c«ng khai, tu©n theo c¸c thñ tôc vµ tiªu chÝ minh b¹ch. Mäi chñ thÓ ®­îc ph©n bæ h¹n ng¹ch thuÕ quan ®Òu ®­îc quyÒn uû th¸c nhËp khÈu th«ng qua doanh nghiÖp th­¬ng m¹i nhµ n­íc vµ/hoÆc th«ng qua c¸c chñ thÓ cã quyÒn kinh doanh kh¸c, kÓ c¶ trùc tiÕp nhËp khÈu theo quy ®Þnh t¹i v¨n b¶n cÊp h¹n ng¹ch. C¸c n«ng s¶n kh«ng thuéc danh môc ph¶i nhËp khÈu qua doanh nghiÖp th­¬ng m¹i nhµ n­íc nh­ ngò cèc, dÇu thùc vËt, ®­êng, thuèc l¸, b«ng cã thÓ ®­îc nhËp khÈu th«ng qua bÊt kú doanh nghiÖp nµo cã quyÒn kinh doanh. III. C¬ së khoa häc cña viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan 1. Nh÷ng c¬ së khoa häc cña viÖc ¸p dông ViÖc nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan nh»m môc tiªu cao nhÊt lµ ®Ó tr¸nh nh÷ng t¸c ®éng xÊu cña chóng tíi t×nh h×nh nhËp khÈu vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña mét n­íc, ®ång thêi x©y dùng mét hÖ thèng phi thuÕ quan hiÖu qu¶ h¬n ®Ó võa b¶o hé mét c¸ch chän läc c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc l¹i võa phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi. Nh­ng song song víi viÖc ®ã, ng­êi ta kh«ng thÓ kh«ng nghiªn cøu nh÷ng c¬ së khoa häc cña viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nµy. 1.1. ViÖc ¸p dông mang tÝnh kh¸ch quan Trong m«i tr­êng c¹nh tranh quèc tÕ ngµy cµng t¨ng, c¸c NTM ®· vµ ®ang ®­îc sö dông nh­ mét xu thÕ tÊt yÕu ®Ó b¶o hé nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt míi vµ cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn. H¬n n÷a, nÒn kinh tÕ x· héi cña bÊt kú quèc gia nµo còng cã thÓ chao ®¶o v× sù th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n hay sù th­¬ng tæn cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt néi ®Þa do hµng ho¸ ®­îc trî cÊp hay bÞ b¸n ph¸ gi¸ nhËp khÈu å ¹t vµo thÞ tr­êng trong n­íc. Trong nh÷ng t×nh huèng nh­ vËy, viÖc ¸p dông c¸c NTM nh­ thuÕ ®èi kh¸ng, thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸.. ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu hay triÖt ®Ó t¸c dông cña trî cÊp, b¸n ph¸ gi¸ hµng ho¸ vµ æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ x· héi lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan. Bªn c¹nh c«ng cô thuÕ quan lµ mét c«ng cô cã tÝnh cøng nh¾c vµ b¶o thñ cao, c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®· vµ ®ang ph¸t huy vai trß cña nã nh­ mét c«ng cô nhanh nh¹y vµ hiÖu qu¶ trong viÖc ®¶m nhËn nhiÖm vô nh­ mét tÊm l¸ ch¾n tiªn phong b¶o vÖ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt non trÎ vµ nÒn kinh tÕ x· héi nãi chung tr­íc nh÷ng biÕn ®éng kh«ng ngõng cña thÞ tr­êng thÕ giíi. 1.2. ViÖc ¸p dông mang tÝnh phæ biÕn MÆc dï thuÕ quan lµ c«ng cô b¶o hé hîp ph¸p duy nhÊt ®­îc WTO thõa nhËn nh­ng hiÖn nay c¸c NTM ®ang ®­îc ¸p dông mét c¸ch phæ biÕn trªn thÕ giíi, t¹i c¸c n­íc dï hïng m¹nh hay kÐm ph¸t triÓn, ®Ó b¶o hé cho nhiÒu lÜnh vùc s¶n xuÊt tõ gi¶n ®¬n nh­ s¶n xuÊt lóa g¹o ë Philippin ®Õn phøc t¹p nh­ s¶n xuÊt m¸y bay c«ng nghÖ cao t¹i Ph¸p. 1.3. ViÖc ¸p dông mang tÝnh dµi h¹n HiÖn ®ang tån t¹i mét nghÞch lý lµ mét mÆt, c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®ang cè g¾ng lo¹i bá dÇn c¸c NTM th× mÆt kh¸c ng­êi ta l¹i kh«ng ngõng s¸ng t¹o ra c¸c NTM míi nh­ c¸c NTM liªn quan ®Õn tiªu chuÈn m«i tr­êng, tiªu chuÈn lao ®éng hay c«ng nghÖ biÕn ®æi gen. Theo ®µ nµy, trong t­¬ng lai, NTM sÏ lµ ng­êi b¹n ®ång hµnh dµi h¹n víi th­¬ng m¹i quèc tÕ. 2. CÇn chó ý khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ViÖc sö dông c¸c NTM cã nhiÒu nÐt ­u viÖt nh­ vËy song cÇn ph¶i c©n nh¾c mét c¸ch thËn träng khi x©y dùng vµ sö dông chóng trong chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i. 2.1. Sù l¹m dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ¸p dông c¸c NTM lµ cÇn thiÕt song bµi to¸n ®Æt ra cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i lµ ph¶i x©y dùng ®­îc mét hÖ thèng NTM khoa häc, ®ång bé, kh«ng trµn lan, chång chÐo. Sù l¹m dông c¸c NTM kh«ng chØ g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c qu¶n lý mµ ®«i khi cßn g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc nh­ triÖt tiªu c¹nh tranh, kÝch thÝch bu«n lËu.. 2.2. CÇn lo¹i bá c¸c NTM cæ ®iÓn vµ x©y dùng c¸c NTM hiÖn ®¹i HiÖn nay, cÇn ph¶i thõa nhËn r»ng c¸c NTM cæ ®iÓn ®· béc lé nh÷ng nh­îc ®iÓm cña nã trong c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Bëi vËy, c¸c quèc gia ®· kh«ng ngõng t¹o ra vµ ¸p dông triÖt ®Ó c¸c NTM míi vµ ph¸t huy c¸c ­u viÖt cña nã, ®ã lµ tÝnh tinh vi h¬n, b¶o hé nh¹y bÐn h¬n vµ cã hiÖu qu¶ h¬n trong chÝnh s¸ch ph©n biÖt ®èi xö. §èi lËp víi viÖc ¸p dông th¸i qu¸ c¸c NTM cæ ®iÓn, c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam l¹i rÊt Ýt sö dông c¸c NTM hiÖn ®¹i. Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng nµy lµ tr×nh ®é s¶n xuÊt vµ søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ c¸c n­íc nµy cßn thÊp. Thªm vµo ®ã n¨ng lùc khoa häc kÜ thuËt vµ tr×nh ®é qu¶n lý h¹n chÕ ®· g©y ra nh÷ng khã kh¨n kh«ng nhá. VÝ dô nh­ hiÖn nay, ViÖt Nam kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn kiÓm dÞch ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu nh÷ng hoa qu¶ t­¬i bÞ nghi lµ sö dông chÊt b¶o qu¶n g©y h¹i cho søc kháe con ng­êi. 2.3. Lùa chän ®óng ®¾n lÜnh vùc s¶n xuÊt cÇn b¶o hé Lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc x©y dùng hÖ thèng NTM. Do h¹n chÕ vÒ nguån lùc, c¸c n­íc kh«ng thÓ b¶o hé tÊt c¶ c¸c ngµnh s¶n xuÊt néi ®Þa nh­ng ®Ó chän ®óng c¸c ngµnh cÇn ®­îc b¶o hé qña thùc kh«ng ®¬n gi¶n. Ng­êi ta sÏ ph¶i c©n nh¾c ®Õn nhiÒu yÕu tè chñ quan vµ kh¸ch quan vÒ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ néi ®Þa, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña tõng ngµnh vµ xu thÕ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi bëi sau khi lo¹i bá c¸c NTM b¶o hé, nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt sÏ kh«ng thÓ ®øng v÷ng trong cuéc c¹nh tranh khèc liÖt hiÖn nay. Nãi tãm l¹i, nhu cÇu b¶o hé nÒn s¶n xuÊt trong n­íc ®èi víi mçi quèc gia lµ nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu. V× vËy, viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan lµ ®iÒu tÊt yÕu ®èi víi mäi nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, viÖc ¸p dông nµy cÇn ®­îc xem xÐt mét c¸ch cÈn thËn, dùa trªn c¸c c¬ së khoa häc cña nã vµ kh«ng ®­îc ®i ng­îc l¹i víi c¸c cam kÕt quèc tÕ trªn con ®­êng héi nhËp. Ch­¬ng II HÖ thèng c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan trªn thÕ giíi vµ ¶nh h­ëng cña nã ®Õn th­¬ng m¹i quèc tÕ. I. HÖ thèng c¸c hµng rµo phi thuÕ quan trªn thÕ giíi 1. §Þnh nghÜa 1.1. C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ - "Lµ tËp hîp nh÷ng biÖn ph¸p cña chÝnh phñ ngoµi thuÕ quan nh»m h¹n chÕ luång th­¬ng m¹i vµo mét n­íc". (§Þnh nghÜa cña Trung t©m nghiªn cøu kinh tÕ quèc tÕ - Tr­êng §¹i häc ADELAIDE - ¤XTR¢YLIA) - "Lµ nh÷ng biÖn ph¸p biªn giíi n»m ngoµi ph¹m vi thuÕ quan cã thÓ ®­îc c¸c quèc gia sö dông, th«ng th­êng dùa trªn c¬ së lùa chän, nh»m h¹n chÕ nhËp khÈu". (§Þnh nghØa cña OECD) 1.2. Hµng rµo phi thuÕ quan - "Lµ tËp hîp nh÷ng biÖn ph¸p phi thuÕ quan cã t¸c dông can thiÖp vµo th­¬ng m¹i cña mét n­íc, b»ng c¸ch nµy lµm biÕn d¹ng s¶n xuÊt trong n­íc". (§Þnh nghÜa cña PECC) - "Lµ bÊt k× mét biÖn ph¸p thuéc khu vùc nhµ n­íc hay t­ nh©n nµo khiÕn hµng ho¸ vµ c¸c dÞch vô mua b¸n quèc tÕ hoÆc mäi nguån lùc giµnh cho viÖc s¶n xuÊt c¸c hµng hãa vµ dÞch vô ®ã, sÏ ®­îc ph©n bæ theo c¸ch nh­ thÕ nµo ®ã nh»m gi¶m thu nhËp tiÒm tµng thËt sù cña thÕ giíi". (§Þnh nghÜa cña BALDWIN, trÝch trong Laird 1996, trang 5) Nh­ vËy, c¸c hµng rµo phi thuÕ quan kh«ng nªn ®­îc xem nh­ ®ång nghÜa víi c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan mµ nªn coi lµ mét tËp hîp con cña c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan. TÊt c¶ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan ®Òu lµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan song kh«ng ph¶i biÖn ph¸p phi thuÕ quan nµo còng lµ yÕu tè t¹o nªn hµng rµo phi thuÕ quan. C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cã thÓ bao gåm nh÷ng biÖn ph¸p thóc ®Èy xuÊt khÈu, chóng kh«ng ph¶i lµ "rµo c¶n" ®èi víi th­¬ng m¹i chót nµo. 2. HÖ thèng c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan trªn thÕ giíi HiÖn nay, hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan trªn thÕ giíi rÊt phøc t¹p. Bªn c¹nh hÖ thèng c¸c NTMs cò cßn xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu c¸c NTMs míi do c¸c quèc gia nghÜ ra ngµy cµng tinh vi ®Ó b¶o hé nÒn s¶n xuÊt trong n­íc cña hä cµng nhiÒu cµng tèt. Tuy nhiªn, theo c¸c nghiªn cøu cña UNCTAD, cã thÓ chia hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan trªn thÕ giíi hiÖn nay ra lµm 8 nhãm lín. 2.1. C¸c biÖn ph¸p gÇn thuÕ - Phô thu h¶i quan - ThuÕ vµ phÝ bæ sung - ThuÕ vµ phÝ néi bé ®­îc ®¸nh ®Æc biÖt vµo nhËp khÈu - §Þnh gi¸ trÞ h¶i quan theo s¾c lÖnh 2.2. C¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t gi¸ - §Þnh gi¸ hµnh chÝnh cña gi¸ hµng nhËp khÈu - H¹n chÕ gi¸ xuÊt khÈu tù nguyÖn - TÝnh gi¸ thay ®æi - C¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸ - Nh÷ng biÖn ph¸p ®Òn bï 2.3. C¸c biÖn ph¸p tµi chÝnh - Nh÷ng yªu cÇu thanh to¸n tr­íc - Tû gi¸ hèi ®o¸i ®a møc - Ph©n bæ ngo¹i hèi chÝnh thøc h¹n chÕ - C¸c quy ®Þnh liªn quan ®Õn thanh to¸n ®èi víi nhËp khÈu - ChËm trÔ chuyÓn tiÒn, xÕp hµng 2.4. C¸c biÖn ph¸p cÊp giÊy phÐp tù ®éng - GiÊy phÐp tù ®éng - Gi¸m s¸t nhËp khÈu - Nh÷ng yªu cÇu nh­îng bé 2.5. C¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t sè l­îng - CÊp giÊy phÐp kh«ng tù ®éng - H¹n ng¹ch - C¸c kho¶n cÊm - C¸c dµn xÕp h¹n chÕ xuÊt khÈu - C¸c h¹n chÕ cô thÓ ®èi víi doanh nghiÖp 2.6. C¸c biÖn ph¸p ®éc quyÒn - Mét hoÆc mét sè giíi h¹n c¸c kªnh nhËp khÈu - C¸c dÞch vô quèc gia b¾t buéc 2.7. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt - C¸c quy ®Þnh kü thuËt - KiÓm tra tr­íc khi xuèng tµu - C¸c thñ tôc h¶i quan 2.8. C¸c biÖn ph¸p trong n­íc - C¸c biÖn ph¸p ®Çu t­ Thóc ®Èy xuÊt khÈu ChÝnh s¸ch c«ng nghiÖp - Gi¶m thuÕ - Mua s¾m II. HÖ thèng c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cña ViÖt Nam giai ®o¹n 1996-2001 1. Tæng quan vÒ nÒn kinh tÕ 1.1. T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ th­¬ng m¹i a. T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ Trong giai ®o¹n 1996 - 2001, mÆc dï tèc ®é t¨ng tr­ëng Tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t ®­îc ë møc ®é t­¬ng ®èi cao (7%), nh­ng nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· ph¶i tr¶i qua mét giai ®o¹n khã kh¨n víi sù suy gi¶m GDP tõ møc rÊt cao 9,3% n¨m 1996, xuèng chØ cßn 4,8% n¨m 1999; 6,7% n¨m 2000 vµ 6,8% n¨m 2001. Sù suy gi¶m tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP nãi trªn lµ do nhÞp ®é t¨ng tr­ëng chËm l¹i cña tÊt c¶ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ dÞch vô. Cã thÓ nh×n nhËn sù t¨ng tr­ëng cña ba ngµnh nµy theo hai giai ®o¹n râ rÖt. Tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 1999, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ®· sôt gi¶m ®¸ng kÓ, tõ møc t¨ng tr­ëng 14,5% vµ 8,8% xuèng cßn 7,7% vµ 2,3%. Tuy nhiªn, hai ngµnh nµy ®· dÇn håi phôc trong nh÷ng n¨m tiÕp theo, ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng 10,4% vµ 6,1% trong n¨m 2001. Ng­îc l¹i víi hai ngµnh trªn, tèc ®é t¨ng tr­ëng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· gia t¨ng trong giai ®o¹n 1996 - 1999 tõ 4,4% lªn 5,2%. Nh­ng trong hai n¨m sau, tèc ®é nµy ®· suy gi¶m xuèng cßn 2,7% n¨m 2001. Sù suy gi¶m tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP còng kh«ng lo¹i trõ bÊt kú ®èi t­îng nµo, tõ khu vùc nhµ n­íc tíi khu vùc t­ nh©n vµ khu vùc ®Çu t­ n­íc ngoµi. Khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc chÞu thiÖt h¹i ®¸ng kÓ, tõ chç t¨ng tr­ëng 11,3% n¨m 1996, xuèng cßn 4,3% n¨m 1999. Khu vùc kinh tÕ t­ nh©n còng suy gi¶m liªn tôc trong giai ®o¹n nµy, tõ chç t¨ng tr­ëng 14,4% n¨m 1996 chØ cßn 6,2% n¨m 1999. Møc t¨ng tr­ëng chËm l¹i cña khu vùc c«ng nghiÖp trong giai ®o¹n 1996-1999 lµ do sù gi¶m sót cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ ngµnh s¶n xuÊt ®iÖn, khÝ ®èt vµ n­íc. Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®· gi¶m tõ 12,8% n¨m 1996 xuèng cßn 7,5% n¨m 1999. Ngµnh s¶n xuÊt ®iÖn, khÝ ®èt vµ n­íc cßn gÆp sù suy gi¶m m¹nh h¬n, tõ 14,7% n¨m 1996 xuèng chØ cßn 7% n¨m 1999. Tuy nhiªn, tõ n¨m 2000, c¸c ngµnh nµy ®· gia t¨ng trë l¹i nh­ ngµnh ®iÖn t¨ng 15%, « t« l¾p r¸p t¨ng 41%, qu¹t ®iÖn d©n dông t¨ng 17,9%.. Trong khi ®ã, sè mÆt hµng chñ lùc cña ViÖt Nam nh­ da giµy, dÖt may, ®­êng mËt bÞ suy gi¶m ®¸ng kÓ trong n¨m 2001. §Æc biÖt, s¶n l­îng dÇu th« gi¶m m¹nh do chñ ®éng h¹n chÕ sè l­îng khai th¸c v× gi¸ c¶ h¹ thÊp. Giai ®o¹n 1996-1999 chøng kiÕn sù suy gi¶m cña tÊt c¶ c¸c ngµnh trong lÜnh vùc dÞch vô ®Æc biÖt ®ã lµ ngµnh x©y dùng. Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh nµy ®· gi¶m tõ 16,1% n¨m 1996 xuèng cßn 2,4% n¨m 1999, ®Æc biÖt n¨m 1998, tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh nµy ë møc ©m (-0,5%). Song tõ n¨m 2000 trë l¹i ®©y, ngµnh dÞch vô ®· cã dÊu hiÖu khëi s¾c víi sù gia t¨ng cña ngµnh vËn t¶i, du lÞch, x©y dùng. KÕt qu¶ kh¶ quan cña ngµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tõ n¨m 1996-1999 lµ nhê møc t¨ng tr­ëng cao trong s¶n xuÊt lóa g¹o, thuû s¶n vµ ch¨n nu«i. S¶n l­îng thãc ®· t¨ng kh«ng ngõng tõ 27 triÖu tÊn n¨m 1997 lªn 29 triÖu tÊn n¨m 1998. Do ®ã, xuÊt khÈu g¹o ®· ®¹t møc kØ lôc 4,2 triÖu tÊn vµo n¨m 1999. Ngµnh ch¨n nu«i còng duy tr× møc t¨ng tr­ëng t­¬ng ®èi nhanh, s¶n l­îng thuû h¶i s¶n phôc håi l¹i vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ (mét phÇn lµ do nhu cÇu xuÊt khÈu t¨ng). Tõ n¨m 2000, ngµnh n«ng nghiÖp tr¶i qua giai ®o¹n khã kh¨n mµ mét trong nh÷ng lý do c¨n b¶n lµ t×nh tr¹ng gi¸ n«ng s¶n trªn thÞ tr­êng thÕ giíi gi¶m m¹nh. NhiÒu mÆt hµng n«ng s¶n mòi nhän cña ViÖt Nam ®· gia t¨ng ®¸ng kÓ vÒ sè l­îng nh­ng l¹i kh«ng bï ®¾p ®­îc ®µ sôt gi¶m vÒ gi¸ c¶ nh­ cµ phª : t¨ng 24% vÒ sè l­îng nh­ng l¹i gi¶m 23,2% vÒ gi¸ trÞ; t­¬ng tù, g¹o t¨ng 2,1% vµ gi¶m 11,8%; cao su t¨ng 9,9% vµ gi¶m 2,9%; h¹t tiªu t¨ng 51,6% vµ gi¶m 38,5%. T×nh h×nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ giai ®o¹n 1996 - 2001 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP 9,3% 8,2% 5,8% 4,8% 6,7% 6,8% Theo thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc 11,3% 9,7% 5,6% 4,3% - - TËp thÓ 3,6% 2,6% 3,5% 3,6% - - C¸ thÓ 14,4% 9,8% 7,9% 6,2% - - Hçn hîp 8,1% 3,5% 4,1% -1,3% - - §Çu t­ n­íc ngoµi 19,4% 20,8% 19,1% 13,4% - - Theo ngµnh kinh tÕ N«ng nghiÖp 4,4% 4,3% 3,5% 5,2% 4,0% 2,7% C«ng nghiÖp 3,9% 13,1% 11,3% 9,3% 10,1% 10,4% DÞch vô 9,9% 7,8% 4,2% 2,4% 5,6% 6,1% MÆt kh¸c, sù suy tho¸i kinh tÕ toµn cÇu ®· ¶nh h­ëng nhÊt ®Þnh ®Õn nÒn kinh tÕ n­íc ta. T¨ng tr­ëng kinh tÕ toµn cÇu chØ ®¹t 1,3% trong n¨m 2001, b»ng 1/3 møc t¨ng tr­ëng 3,8% cña n¨m 2000. C¸c ®èi t¸c th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ chÝnh cña ViÖt Nam ®Òu trong thêi k× suy tho¸i trÇm träng. §Çu t­ trong n­íc còng nh­ n­íc ngoµi ®· sôt gi¶m trong hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc vµ míi chØ cã nh÷ng dÊu hiÖu phôc håi chËm ch¹p tõ n¨m 2000 trë l¹i ®©y. Theo ®¸nh gi¸ cña Ng©n hµng ThÕ giíi, tû träng ®Çu t­ theo GDP cña ViÖt Nam ®· gi¶m m¹nh tõ 29% n¨m 1997 xuèng 21% n¨m 1999. §Çu t­ n­íc ngoµi còng gÆp khã kh¨n, sau giai ®o¹n 1995-1997 víi gi¸ trÞ ®Çu t­ mçi n¨m ®¹t b×nh qu©n 2 tû USD, nay ®· gi¶m xuèng cßn 600 triÖu USD n¨m 1999 vµ 800 triÖu n¨m 2000. Sù sôt gi¶m nhiÒu nhÊt lµ tõ c¸c nhµ ®Çu t­ NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan vµ c¸c n­íc §«ng Nam ¸, nh÷ng n­íc bÞ ¶nh h­ëng nhiÒu cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh n¨m 1997. Nhê nhiÒu biÖn ph¸p tÝch cùc cña ChÝnh phñ, c¸c nhµ ®Çu t­ ®· trë l¹i ViÖt Nam n¨m 2001 víi trªn 2 tû USD. b. T×nh h×nh ph¸t triÓn th­¬ng m¹i Kh¸c víi t×nh h×nh suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ nãi chung, trong giai ®o¹n 1996-2001, ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam ®· ph¸t triÓn rÊt ®¸ng khÝch lÖ c¶ vÒ quy m«, tèc ®é t¨ng tr­ëng vµ diÖn mÆt hµng, ®ãng gãp tÝch cùc vµo GDP, thóc ®Èy kinh tÕ trong n­íc ph¸t triÓn vµ gãp phÇn t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. XuÊt khÈu XuÊt khÈu trong thêi kú 1996-2001 ®· ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng t­¬ng ®èi cao. Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ giai ®o¹n ®· ®¹t 66,74 tû USD, trong ®ã n¨m 2000 ®¹t 14,3 tû USD, n¨m 2001 ®¹t 15,1 tû USD), ®­a møc xuÊt khÈu b×nh qu©n ®Çu ng­êi ®¹t kho¶ng 150 USD/n¨m. Sù ph¸t triÓn cña xuÊt khÈu ViÖt Nam trong thêi kú nµy cã thÓ chia lµm bèn giai ®o¹n. Trong giai ®o¹n 1996-1997, xuÊt khÈu t¨ng trung b×nh 30%. §Õn n¨m 1998, tû lÖ t¨ng tr­ëng nµy chØ dõng l¹i ë møc rÊt khiªm tèn lµ 2% (do ¶nh h­ëng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc). N¨m 1999-2000, kim ng¹ch xuÊt khÈu n­íc ta dÇn lÊy l¹i ®­îc ®µ t¨ng tr­ëng, ®¹t møc b×nh qu©n 24%. Tuy nhiªn, n¨m 2001 l¹i lµ mét n¨m ®Çy khã kh¨n cho xuÊt khÈu n­íc nhµ. Møc t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu chØ dõng l¹i ë 5,6%, thÊp h¬n rÊt nhiÒu so víi chØ tiªu 16% ®Æt ra ban ®Çu. Nguyªn nh©n cña sù sôt gi¶m kh¸c th­êng nµy lµ do viÖc chñ ®éng h¹n chÕ xuÊt khÈu dÇu th«, vµ nh÷ng diÔn biÕn bÊt lîi vÒ gi¸ n«ng s¶n trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Tuy nhiªn, trong vßng 6 n¨m qua, ViÖt Nam ®· kh«ng ngõng më réng chñng lo¹i vµ t¨ng kim ng¹ch cña tõng nhãm hµng xuÊt khÈu. N¨m 1991, ViÖt Nam míi cã bèn nhãm mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc, ®¹t kim ng¹ch tõ 100 triÖu USD/n¨m trë lªn, nh­ng ®Õn n¨m 2000, sè nhãm mÆt hµng nµy ®· t¨ng lªn 15 nhãm víi nhiÒu mÆt hµng ®· ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu tõ 1 tû USD ®Õn 2 tû USD nh­ dÇu th«, dÖt may, giµy da, thuû s¶n, g¹o. Ngo¹i trõ nh÷ng diÔn biÕn bÊt lîi trong n¨m 2001, giai ®o¹n 1996-2001 ®· chøng kiÕn tèc ®é t¨ng tr­ëng kh¸ cao cña c¸c mÆt hµng chñ lùc, b×nh qu©n 19,7% n¨m, trong ®ã cã nh÷ng mÆt hµng tèc ®é t¨ng tr­ëng nh¶y vät nh­ giµy da t¨ng 6,7 lÇn; hµng thñ c«ng mü nghÖ t¨ng 2,3 lÇn; hµng dÖt may t¨ng 1,76 lÇn vµ thuû h¶i s¶n t¨ng 1,5 lÇn. Nhãm hµng n«ng, l©m, thuû, h¶i s¶n t¨ng 64%, trong ®ã g¹o, cao su, cµ phª.. ®Òu t¨ng tõ 65% ®Õn 103%. Nhãm hµng c«ng nghiÖp nÆng vµ kho¸ng s¶n t¨ng 109%, trong ®ã chñ yÕu lµ dÇu th« vµ than ®¸. §¸ng l­u ý trong sè c¸c nhãm mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc, nhãm ®iÖn tö vµ linh kiÖn m¸y tÝnh cã tèc ®é ph¸t triÓn kh¸ nhanh, mÆc dï n¨m 1996 míi b¾t ®Çu xuÊt khÈu ®¹t kim ng¹ch 89 triÖu USD, tõ n¨m 1997 ®· liªn tôc t¨ng tr­ëng nhanh, ®Õn n¨m 1999 ®· ®¹t 700 triÖu USD, t¨ng gÇn 7 lÇn so víi n¨m 1996 vµ n¨m 2000 ®¹t 750 triÖu USD ThÞ tr­êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n 1996-2001 còng ®· më réng ®¸ng kÓ víi sù gia t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo bèn khu vùc thÞ tr­êng chÝnh nh­ sau : ThÞ tr­êng Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng chiÕm tû träng b×nh qu©n 64,6% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam giai ®o¹n 1996-2001, trong ®ã n¨m 1996: 71.3%; n¨m 1997: 66,6%; n¨m 1999: 62,4% vµ n¨m 2000: 61,5%. Tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu b×nh qu©n cña ViÖt Nam vµo khu vùc nµy ®¹t 15%/n¨m. ThÞ tr­êng khu vùc ASEAN chiÕm tû träng trung b×nh 23,3% víi c¸c sè liÖu cô thÓ cña n¨m 1996: 24,5%; n¨m 1997: 22%; n¨m 1998: 25,1%; n¨m 1999: 21,3% vµ n¨m 2000 lµ 24,1%. Tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu b×nh qu©n cña ViÖt Nam vµo khu vùc nµy ®¹t 22,6%/n¨m. ThÞ tr­êng khu vùc ¢u - Mü chiÕm tû träng 30,7% vµ ngµy cµng trë thµnh thÞ tr­êng quan träng cho hµng ho¸ xuÊt khÈu ViÖt Nam. Tû träng thÞ tr­êng cña khu vùc nµy ®· t¨ng 11,1%, tõ møc 20,8% n¨m 1996 ®Õn møc 33,9% n¨m 2000. H¬n thÕ n÷a, tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu b×nh qu©n cña ViÖt Nam vµo khu vùc kh¸ cao, ®¹t 28,8%/n¨m. Trong thÞ tr­êng khu vùc ¢u- Mü, EU lµ b¹n hµng quan träng nhÊt, chiÕm 20% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµ cã tèc ®é t¨ng tr­ëng 34,3%/n¨m, cao h¬n nhiÒu so víi c¸c thÞ tr­êng kh¸c cïng khu vùc. Sau khi HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt MÜ ®­îc kÝ kÕt, triÓn väng hîp t¸c kinh tÕ víi thÞ tr­êng quan träng nµy cµng ®­îc më ra m¹nh mÏ. Theo HiÖp ®Þnh nµy, ViÖt Nam vµ MÜ sÏ dµnh cho nhau nh÷ng ­u ®·i vÒ thuÕ quan vµ phi thuÕ quan, theo ®ã, tû träng hµng ho¸ giao dÞch víi khu vùc nµy sÏ kh«ng cßn dõng l¹i ë møc khiªm tèn ë trªn n÷a mµ sÏ lÊn ¸t c¸c khu vùc kh¸c trong t­¬ng lai. §©y còng lµ môc tiªu chñ yÕu cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n tíi. ThÞ tr­êng khu vùc Ch©u Phi - T©y Nam ¸ chiÕm tû träng 3,2%, trong ®ã n¨m 1996 chiÕm 2,8%, n¨m 1997: 2,5%, n¨m 1999: 3%, n¨m 2000 lµ 4,5%, tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu b×nh qu©n cña ViÖt Nam vµo khu vùc nµy ®¹t 40,7% n¨m. Tû träng vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu vµo 10 thÞ tr­êng chñ yÕu giai ®o¹n 1996 - 2000 ThÞ tr­êng Tû träng(%) Tèc ®é t¨ng tr­ëng (%) NhËt B¶n 16,1 3,6 Xing-ga-po 10,4 -10,6 §µi Loan 6,9 9,2 Trung Quèc 6,4 34,8 §øc 5,3 36,9 Australia 4,2 70,7 Hoa K× 4,1 28,7 Hµn Quèc 3,7 -11,0 Phi-lip-pin 3,4 42,9 Hång K«ng 3,4 6,5 Nguån: Bé Th­¬ng M¹i Sè l­îng doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu ngµy cµng t¨ng vµ cã sù chuyÓn dÞch râ nÐt trong c¬ cÊu chñ thÓ tham gia kinh doanh, ®Æc biÖt lµ sau khi ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 57/1998/N§-chÝnh phñ ngµy 31/7/1998, sè l­îng doanh nghiÖp võa vµ nhá tham gia xuÊt nhËp khÈu t¨ng nhanh. N¨m 1980 chØ cã 13 doanh nghiÖp thuéc Bé Ngo¹i Th­¬ng. N¨m 1991 cã 495 doanh nghiÖp thuéc 14 Bé, ngµnh, c¬ quan, ®oµn thÓ chÝnh trÞ, 42 tØnh thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng. §Õn n¨m 2000 cã kho¶ng 13 000 doanh nghiÖp vµ chi nh¸nh ®¨ng kÝ trùc tiÕp xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸. XuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi t¨ng tr­ëng kh¸ nhanh c¶ quy m« vµ tèc ®é so víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ trong n­íc, cô thÓ lµ khèi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi xuÊt khÈu ®¹t 19,8 tû USD (kÓ c¶ dÇu th«), chiÕm tû träng 38,6%, t¨ng tr­ëng b×nh qu©n 34,9%/n¨m; c¸c doanh nghiÖp 100% vèn ®Çu t­ trong n­íc xuÊt khÈu ®¹t 31,54 tû USD (kh«ng kÓ dÇu th«), chiÕm tû träng 61,4%, t¨ng tr­ëng b×nh qu©n 13,3%/n¨m. NhËp khÈu Trong giai ®o¹n 1996 - 2001, kim ng¹ch vµ c¬ cÊu hµng nhËp khÈu ®· gãp phÇn b¶o ®¶m ®­îc nhu cÇu s¶n xuÊt (m¸y mãc, thiÕt bÞ, phô tïng, vËt t­, nguyªn liÖu) vµ nhu cÇu tiªu dïng, gãp phÇn lµm phong phó thªm hµng ho¸ l­u th«ng trªn thÞ tr­êng néi ®Þa. T×nh h×nh t¨ng tr­ëng cña kim ng¹ch nhËp khÈu cã thÓ chia lµm ba thêi k× râ nÐt. N¨m 1996, kim ng¹ch nhËp khÈu trong thêi k× nµy ®¹t 60,7 tû USD, víi tèc ®é b×nh qu©n hµng n¨m t¨ng 12,2%. C¸c mÆt hµng phôc vô s¶n xuÊt lu«n chiÕm tû träng cao trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam. Nhãm m¸y mãc thiÕt bÞ phô tïng vµ nguyªn nhiªn vËt liÖu chiÕm tû träng 91,3% vµ ®· t¨ng tõ 83,5% n¨m 1995 lªn 94,8% n¨m 1999, vµ 2000 ®¹t 92%. Nhãm hµng tiªu dïng chiÕm kho¶ng 8,7% n¨m 2000. Nhãm m¸y mãc, thiÕt bÞ phô tïng vµ nguyªn nhiªn v._.tè ®Çu vµo nh­ lao ®éng, ®Êt ®ai, ph©n bãn, thuèc trõ s©u.. sÏ ®­îc ®Çu t­ nhiÒu h¬n vµo trång mÝa thay v× trång c¸c lo¹i c©y kh¸c. §ång thêi vèn sÏ ®­îc ®Çu t­ nhiÒu h¬n vµo c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ®­êng tõ mÝa. §Çu t­ vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c sÏ bÞ h¹n chÕ v× c¸c yÕu tè s¶n xuÊt cã h¹n. MÆt kh¸c, do cã sù b¶o hé ngµnh mÝa ®­êng, gi¸ ®­êng trong n­íc sÏ cao h¬n gi¸ ®­êng trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, lµm gi¶m søc c¹nh tranh cña c¸c ngµnh sö dông nhiÒu ®­êng nh­ b¸nh kÑo, n­íc gi¶i kh¸t xuÊt khÈu. Do ®ã, cÇn ph¶i lùa chän ra nh÷ng ngµnh ®¸ng ®­îc b¶o hé ®Ó ®em l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt trong t­¬ng lai. §Ó b¶o hé ®ßi hái chi phÝ tõ phÝa ng©n s¸ch nhµ n­íc. Thùc chÊt cña b¶o hé lµ ®em l¹i lîi Ých cho c¸c nhµ ®Çu t­ vµ lµm thiÖt h¹i cho nh÷ng ng­êi tiªu dïng trong n­íc. Trong tr­êng hîp hµng ho¸ cña c¸c ngµnh ®­îc b¶o hé ®­îc xuÊt khÈu th× cã thÓ nãi r»ng ng­êi tiªu dïng n­íc ngoµi ®· ®­îc h­ëng lîi tõ nh÷ng kho¶n hç trî trong n­íc ®em l¹i. NhiÒu khi c¸c biÖn ph¸p b¶o hé ®ßi hái ph¶i sö dông ng©n s¸ch nhµ n­íc vèn ®· rÊt eo hÑp hoÆc bá qua c¸c kho¶n thu nhÏ ra ng©n s¸ch nhµ n­íc ®­îc h­ëng. NhiÒu NTM nh­ trî cÊp xuÊt khÈu, xo¸ nî, miÔn nép thuÕ vèn thuéc nhãm nµy. V× vËy, nªn cè g¾ng tr¸nh sö dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé ®ßi hái chi phÝ tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc hoÆc lµm gi¶m nguån thu ng©n s¸ch. Víi xu h­íng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, viÖc ¸p dông c¸c NTM ®Ó b¶o hé nªn g¾n víi ®µm ph¸n héi nhËp. B¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc b»ng viÖc sö dông c¸c NTM ®· vi ph¹m nguyªn t¾c c¬ b¶n cña WTO lµ chØ ®­îc sö dông biÖn ph¸p thuÕ quan ®Ó b¶o hé. Do vËy, møc ®é b¶o hé vµ thêi gian duy tr× b¶o hé dÇn dÇn sÏ gi¶m ®i khi ®µm ph¸n gia nhËp vµo c¸c tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ. ViÖc b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc chØ thùc sù mang l¹i hiÖu qu¶ nÕu kh«ng lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh. §©y lµ nguyªn t¾c cã ý nghÜa nhÊt. VÒ dµi h¹n, b¶o hé nh»m n©ng cao dÇn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc tr­íc c¸c ®èi thñ n­íc ngoµi. NÕu sau khi lo¹i bá c¸c NTM mµ ngµnh ®­îc b¶o hé suy gi¶m dÇn kh¶ n¨ng c¹nh tranh, thËm chÝ ®øng tr­íc nguy c¬ ph¸ s¶n, cÇn hay buéc nhµ n­íc ph¶i tiÕp tôc b¶o hé th× cã thÓ nãi r»ng quyÕt ®Þnh ngµnh nh­ vËy ®Ó b¶o hé lµ ch­a x¸c ®¸ng. ViÖc chän lÜnh vùc b¶o hé ph¶i g¾n víi ®Þnh h­íng xuÊt khÈu trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ vÜ m«. Nh÷ng lÜnh vùc cã tiÒm n¨ng xuÊt khÈu trong t­¬ng lai cÇn ®­îc ­u tiªn ¸p dông c¸c NTM ®Ó b¶o hé. ChØ trong nh÷ng t×nh thÕ hÕt søc cÊp b¸ch míi tiÕn hµnh b¶o hé c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng thay thÕ nhËp khÈu. 2. ¸p dông cã lé tr×nh Mét nguyªn t¾c quan träng cña WTO lµ chØ chÊp nhËn b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc b»ng thuÕ quan, v× biÖn ph¸p b¶o hé nµy râ rµng, dÔ dù ®o¸n vµ thuËn tiÖn khi tiÕn hµnh ®µm ph¸n më cöa thÞ tr­êng. Tuy nhiªn, WTO còng nh­ c¸c tæ chøc th­¬ng m¹i khu vùc kh¸c ®Òu ®­a ra nh÷ng ngo¹i lÖ cho phÐp c¸c thµnh viªn cã thÓ duy tr× c¸c NTM nh»m ®¶m b¶o an ninh quèc gia, ®¹o ®øc x· héi vµ m«i tr­êng. Ngoµi ra, c¸c tæ chøc nµy còng cã nh÷ng quy ®Þnh mang tÝnh linh ho¹t cho c¸c thµnh viªn trong viÖc lo¹i bá c¸c NTM kh«ng phï hîp. C¸c thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn ®­îc phÐp duy tr× c¸c NTM víi môc tiªu b¶o hé trong mét thêi gian qu¸ ®é nhÊt ®Þnh. Kho¶ng thêi gian nµy dµi hay ng¾n phô thuéc vµo tõng NTM còng nh­ kh¶ n¨ng ®µm ph¸n cña ViÖt Nam. Nh÷ng NTM vi ph¹m nhiÒu nhÊt sÏ thu hót sù chó ý cao cña c¸c ®èi t¸c th­¬ng m¹i. Do ®ã, ViÖt Nam cÇn thùc hiÖn nghiªm tóc c¸c lé tr×nh c¾t gi¶m vµ lo¹i bá c¸c biÖn ph¸p nh­ vËy. 3. ¸p dông trªn c¬ së phèi hîp ®ång bé c¸c cam kÕt quèc tÕ Môc tiªu chÝnh trong c¸c tho¶ thuËn th­¬ng m¹i khu vùc (RTA-Regional Trade Agreement) lµ thóc ®Èy tiÕn tr×nh thuËn lîi ho¸, tù do ho¸ th­¬ng m¹i. Do ®ã, c¸c tho¶ thuËn nµy ®Òu cã nÒn t¶ng chung lµ c¸c nguyªn t¾c cña WTO. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ¸p dông c¸c NTM nh»m môc tiªu b¶o hé cÇn ph¶i xem xÐt ®Çy ®ñ c¸c cam kÕt t¹i c¸c tho¶ thuËn quèc tÕ vµ nh÷ng t¸c ®éng cña chóng. VÝ dô, víi nh÷ng mÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu tõ ASEAN vµ thuéc diÖn tù do ho¸ theo CEPT th× viÖc duy tr× c¸c NTM b¶o hé ë møc cao trong khu«n khæ WTO sÏ Ýt cã ý nghÜa. HoÆc nÕu nh­ ®· tham gia vµo c¸c ch­¬ng tr×nh thuËn lîi hãa, ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc h¶i quan trong APEC th× còng kh«ng cÇn thiÕt ph¶i t¹o ra c¸c thñ tôc h¶i quan phøc t¹p ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu . 4. Cè g¾ng ¸p dông nhiÒu NTM míi Trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ ngµy cµng s©u s¾c, c¸c NTM ®· vµ ®ang ®­îc ¸p dông víi môc tiªu b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc b¾t buéc ph¶i phï hîp víi c¸c cam kÕt th­¬ng m¹i quèc tÕ mµ ViÖt Nam ®· tham gia. V× vËy, c¸c biÖn ph¸p nµy dÇn dÇn sÏ bÞ lo¹i bá sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh. §Ó tiÕp tôc duy tr× ®­îc sù b¶o hé th× viÖc t×m kiÕm c¸c biÖn ph¸p míi tinh vi h¬n lµ rÊt cÇn thiÕt. Trªn thùc tª, ng­êi ta lu«n t×m ®­îc c¸c biÖn ph¸p nÐ tr¸nh ®­îc nh÷ng cam kÕt do chÝnh hä ký kÕt. C¸c NTM míi ®­îc t¹o ra kh«ng vi ph¹m c¸c cam kÕt quèc tÕ, kh«ng mang tÝnh ph©n biÖt ®èi xö râ rµng vµ ph¶i dùa trªn c¸c tiªu chÝ cô thÓ vµ kh¸ch quan. 5. NhÊt qu¸n vµ râ rµng ViÖc ¸p dông c¸c NTM mét c¸ch nhÊt qu¸n vµ râ rµng ®em l¹i nhiÒu lîi Ých c¬ b¶n. Tr­íc hÕt, m«i tr­êng ph¸p lý cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®­îc æn ®Þnh, minh b¹ch vµ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. §iÒu ®ã lµm t¨ng søc hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ c¶ trong vµ ngoµi n­íc. C¸c nhµ ®Çu t­ sÏ cã ®­îc nh÷ng tÝn hiÖu râ rµng vÒ m«i tr­êng ®Çu t­ dµi h¹n. Hä cã thÓ quyÕt ®Þnh ®Çu t­ vµo nh÷ng ngµnh ®­îc b¶o hé cao ®Ó h­ëng nh÷ng thuËn lîi, ­u ®·i ng¾n h¹n ®­îc t¹o ra tõ nh÷ng biÖn ph¸p nµy, hay lùa chän ®Çu t­ vµo nh÷ng ngµnh kh«ng ®­îc b¶o hé nÕu hä cã søc c¹nh tranh cao. Kh«ng nh÷ng thÕ, ¸p dông c¸c NTM mét c¸ch nhÊt qu¸n vµ râ rµng cßn phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, thóc ®Èy tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña n­íc ta. II. Nh÷ng cam kÕt quèc tÕ liªn quan ®Õn c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ Thùc hiÖn chñ tr­¬ng chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, nh÷ng n¨m qua, hÖ thèng c¸c NTM ®· ®­îc ®iÒu chØnh ngµy cµng phï hîp h¬n víi c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ, theo h­íng ngµy cµng tù do ho¸. Nh÷ng chuyÓn biÕn nµy sÏ cßn tiÕp tôc ®­îc thùc hiÖn do chóng ta nhËn thøc ®­îc nh÷ng lîi Ých c¬ b¶n cña tiÕn tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i. C¸c cam kÕt quèc tÕ gi÷a ChÝnh phñ vµ c¸c Tæ chøc khu vùc vµ quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc rì bá c¸c hµng rµo phi thuÕ lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña chñ tr­¬ng nµy. 1. Cam kÕt trong CEPT/AFTA HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) ®­îc thµnh lËp n¨m 1967 víi 5 thµnh viªn ban ®Çu lµ Indonexia, Malayxia, Singapor, Philippin vµ Th¸i Lan víi môc ®Ých thóc ®Èy hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong khu vùc. ViÖt Nam lµ thµnh viªn thø 7 cña ASEAN, gia nhËp vµo n¨m 1995. Cïng víi sù h×nh thµnh cña ASEAN, Khu vùc mËu dÞch tù do c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (AFTA) ra ®êi vµo n¨m 1992 víi 3 môc tiªu chÝnh : Thø nhÊt lµ thóc ®Èy khu vùc §«ng Nam ¸ trë thµnh mét trung t©m cña th­¬ng m¹i quèc tÕ, thø hai lµ biÕn khu vùc thµnh ®èi träng víi hai trung t©m th­¬ng m¹i lín trªn thÕ giíi lµ Céng ®ång Ch©u ¢u (EU) vµ Khu vùc mËu dÞch tù do B¾c MÜ. Môc tiªu thø ba lµ thóc ®Èy khu vùc thµnh trung t©m s¶n xuÊt quèc tÕ vµ thu hót ngµy cµng nhiÒu ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi tõ nh÷ng nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Cét mèc ®¸nh dÊu hîp t¸c cña c¸c thµnh viªn ASEAN lµ ch­¬ng tr×nh thuÕ quan ­u ®·i cã hiÖu lùc chung (CEPT) víi môc ®Ých duy nhÊt lµ xo¸ bá rµo ch¾n th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn. Ch­¬ng tr×nh nµy bao gåm tho¶ thuËn cña c¸c n­íc thµnh viªn vÒ c¸c lÜnh vùc th­¬ng m¹i nh­ hµi hoµ biÓu thuÕ, b·i bá c¸c rµo c¶n phi thuÕ, x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan, b·i bá h¹n chÕ trong giao dÞch ngo¹i hèi vµ xãa bá c¸c rµo c¶n ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. Trong khu«n khæ CEPT, ViÖt Nam ®­a vµo danh môc trªn 4800 dßng thuÕ. Trong sè trªn, 74% sè dßng thuÕ cña ViÖt Nam thuéc danh môc c¾t gi¶m thuÕ ngay (IL)(thuÕ ®­îc c¾t gi¶m xuèng d­íi 5% vµo n¨m 2003). Ngoµi ra, 21% sè dßng thuÕ thuéc danh môc lo¹i trõ t¹m thêi (TEL). MÆt hµng thuéc nh÷ng dßng thuÕ nµy ®­îc cam kÕt chuyÓn sang IL vµ ¸p dông thuÕ d­íi 5% vµo 2006. Theo cam kÕt phi thuÕ quan cña ViÖt Nam trong AFTA, ViÖt Nam ph¶i lo¹i bá hoµn toµn c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh l­îng, trõ c¸c s¶n phÈm thuéc danh môc lo¹i trõ chung (GE) vµ Danh môc lo¹i trõ ®Æc biÖt (SE) kÓ tõ th¸ng 1/2003. Ngoµi ra, ®Õn th¸ng 1/2006, ViÖt Nam ph¶i lo¹i bá tÊt c¶ c¸c hµng rµo phi thuÕ kh¸c. 2. Cam kÕt víi quü Miyazawa Mét trong nh÷ng cam kÕt nh»m ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam lµ ch­¬ng tr×nh tµi chÝnh Miyazawa ®­îc ChÝnh phñ ViÖt Nam kÝ víi ChÝnh phñ NhËt B¶n th¸ng 9/1999. Trong ch­¬ng tr×nh tµi chÝnh Miyazawa, ViÖt Nam cam kÕt thuÕ ho¸ c¸c hµng rµo phi thuÕ cho 19 nhãm mÆt hµng, chñ yÕu lµ c¸c nhãm mÆt hµng c«ng nghiÖp. C¸c nhãm mÆt hµng ®­îc cam kÕt b·i bá hµng rµo phi thuÕ vµ thuÕ ho¸ lµ: G¹ch èp l¸t,;xót láng; hµng tiªu dïng b»ng sµnh sø, thuû tinh; bao b× nhùa thµnh phÈm; chÊt ho¸ dÎo DOP; ®å sø vÖ sinh; qu¹t ®iÖn; xe ®¹p; ph©n bãn; r­îu; giÊy; « t«; xe m¸y vµ linh kiÖn ®ång bé; mét sè chñng lo¹i thÐp; xi m¨ng, clinker; kÝnh x©y dùng; dÇu thùc vËt; ®­êng. Nh×n chung, lé tr×nh xo¸ bá c¸c h¹n chÕ sè l­îng ®èi víi hµng nhËp khÈu ®­îc cam kÕt víi Quü Miyazawa t­¬ng ®èi dµi. §a sè c¸c mÆt hµng cam kÕt cã thêi h¹n xo¸ bá h¹n chÕ ®Þnh l­îng sau 2004. §Æc biÖt, cam kÕt xo¸ bá h¹n chÕ sè l­îng nhËp khÈu víi s¶n phÈm ®­êng lµ n¨m 2010, víi x¨ng dÇu vµ mét sè chñng lo¹i s¾t thÐp lµ 2007. 3. Cam kÕt víi IMF/WORLDBANK Trong khu«n khæ ch­¬ng tr×nh gi¶m nghÌo vµ hç trî t¨ng tr­ëng (PRGF) cña IMF vµ tÝn dông ®iÒu chØnh c¬ cÊu giai ®o¹n II (SAC II) cña WB, IMF/WB ®Ò nghÞ ChÝnh phñ ViÖt Nam chÊp thuËn vµ c«ng bè Ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch th­¬ng m¹i toµn diÖn cho ba n¨m 2001-2003. Môc tiªu cña ch­¬ng tr×nh lµ nh»m xo¸ bá c¸c hµng rµo phi thuÕ (h¹n chÕ ®Þnh l­îng vµ ®Çu mèi nhËp khÈu) vµ thuÕ ho¸ c¸c hµng rµo phi thuÕ nµy trªn c¬ së c¸c cam kÕt cña ViÖt Nam trong AFTA vµ trong khu«n khæ ®a ph­¬ng. Néi dung chñ yÕu cña Ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch th­¬ng m¹i 2001-2003 lµ x©y dùng vµ ¸p dông lé tr×nh xo¸ bá hµng rµo phi thuÕ vµ thuÕ ho¸ chóng víi lé tr×nh nhanh h¬n lé tr×nh trong Ch­¬ng tr×nh tµi chÝnh Miyazawa ®· cam kÕt víi ChÝnh phñ NhËt B¶n. Ngo¹i trõ hai nhãm mÆt hµng x¨ng dÇu vµ ®­êng kh«ng ®­a vµo danh s¸ch cam kÕt trong ch­¬ng tr×nh nµy, 17 nhãm mÆt hµng cam kÕt cña Ch­¬ng tr×nh lµ nh÷ng nhãm mÆt hµng ®· cam kÕt víi Quü Miyazawa. §Çu n¨m 2000, ViÖt Nam ®· thuÕ ho¸ vµ b·i bá h¹n chÕ ®Þnh l­îng nhËp khÈu cho 7 nhãm mÆt hµng trong danh s¸ch 17 mÆt hµng ®· cam kÕt gåm cã: xót láng, hµng tiªu dïng b»ng sµnh sø vµ thuû tinh, bao b× nhùa thµnh phÈm, ho¸ chÊt dÎo DOP, ®å sø vÖ sinh, qu¹t ®iÖn, xe ®¹p. Gi÷a n¨m 2001, h¹n chÕ ®Þnh l­îng vµ ®Çu mèi nhËp khÈu ®­îc xo¸ bá víi hai mÆt hµng ph©n bãn vµ r­îu. Theo cam kÕt, ViÖt Nam sÏ b·i bá QRs trªn c¬ së ®a ph­¬ng vµ thay thÕ b»ng thuÕ quan cho 6 nhãm s¶n phÈm (xi m¨ng, clinker; mét sè chñng lo¹i thÐp; g¹ch èp l¸t; dÇu thùc vËt; kÝnh x©y dùng; giÊy) tr­íc ®Çu n¨m 2003. 4. Cam kÕt trong HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa K× HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa K× ( BTA) ®­îc kÝ ngµy 13/7/2000 t¹i Washington vµ chÝnh thøc cã hiÖu lùc tõ 11/12/2001. Kh¸c víi nhiÒu HiÖp ®Þnh song ph­¬ng mµ ViÖt Nam ®· kÝ kÕt, BTA ®­îc x©y dùng dùa trªn c¸c tiªu chuÈn cña WTO víi c¸c cam kÕt vµ lé tr×nh thùc hiÖn cô thÓ. Do ®ã, viÖc kÝ kÕt BTA ®ù¬c ®¸nh gi¸ nh­ nÒn mãng cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam h«Þ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi , më ra kh¶ n¨ng cho ViÖt Nam sím gia nhËp WTO. Theo khu«n khæ cña BTA, ViÖt Nam ®· cã nh÷ng cam kÕt toµn diÖn trong lÜnh vùc gi¶m thuÕ nhËp khÈu, lo¹i bá dÇn h¹n chÕ sè l­îng vµ tù do ho¸ quyÒn kinh doanh nh»m môc ®Ých t¨ng c­êng héi nhËp. Mét trong nh÷ng nÐt næi bËt trong cam kÕt tiÕp cËn thÞ tr­êng lµ quy ®Þnh vÒ quyÒn thµnh lËp doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu. Theo HiÖp ®Þnh, tÊt c¶ c¸c c«ng ty ViÖt Nam vµ dÇn dÇn lµ c¸c c¸ nh©n vµ c«ng ty Hoa K× sÏ ®­îc phÐp tù do kinh doanh xuÊt nhËp khÈu c¸c mÆt hµng kh«ng bÞ h¹n chÕ trong c¸c phô lôc B, C, D cña HiÖp ®Þnh. QuyÒ gãp vèn víi ®èi t¸c ViÖt Nam cña bªn Hoa K× sÏ t¨ng dÇn theo thêi gian. Sau 7 n¨m kÓ tõ ngµy HiÖp ®Þnh cã hiÖu lùc, phÝa Hoa k× ®­îc phÐp thµnh lËp c«ng ty 100% vèn Hoa K× ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu tÊt c¶ c¸c mÆt hµng (trõ c¸c mÆt hµng h¹n chÕ trong phô lôc B, C, D). BTA còng quy ®Þnh râ thêi h¹n xãa bá c¸c h¹n chÕ vÒ quyÒn kinh doanh nhËp khÈu vµ quyÒn ph©n phèi. Sau 3 n¨m kÓ tõ khi HiÖp ®Þnh cã hiÖu lùc, quyÒn kinh doanh nhËp khÈu vµ quyÒn ph©n phèi ®­îc b·i bá cho kho¶ng 42 mÆt hµng n«ng s¶n vµ 213 mÆt hµng c«ng nghiÖp. T­¬ng tù nh­ vËy, 3 n¨m sau khi HiÖp ®Þnh cã hiÖu lùc, quyÒn xuÊt khÈu còng sÏ ®­îc b·i bá cho 49 s¶n phÈm. GÇn nh­ tÊt c¶ c¸c hµng rµo xuÊt nhËp khÈu phi thuÕ quan kh«ng phï hîp víi quy ®Þnh cña WTO sÏ ®­îc xo¸ bá. Thêi h¹n xo¸ bá c¸c h¹n chÕ ®Þnh l­îng cho n«ng s¶n nhËp khÈu lµ tõ 3-5 n¨m vµ cho ®­êng lµ 10 n¨m kÓ tõ khi HiÖp ®Þnh cã hiÖu lùc. Ngoµi ra, h¹n chÕ ®Þnh l­îng cho hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp nhËp khÈu còng sÏ ®­îc xo¸ bá trong vßng tõ 3-7 n¨m. Bªn c¹nh ®ã, c¸c quy ®Þnh liªn quan ®Õn trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan, tù vÖ, c¸c tiªu chuÈn kÜ thuËt vµ c¸c biÖn ph¸p kiÓm dÞch ®éng thùc vËt còng ®­îc x©y dùng trªn tinh thÇn cña c¸c tiªu chuÈn WTO nh»m h¹n chÕ viÖc t¹o ra vµ ¸p dông c¸c trë ng¹i kh«ng cÇn thiÕt cho th­¬ng m¹i quèc tÕ. 5. Dù kiÕn cam kÕt víi WTO ViÖt Nam ®· nép ®¬n gia nhËp WTO (tæ chøc hiÖn cã 144 n­íc thµnh viªn trªn thÕ giíi) tõ n¨m 1995. Tõ ®ã ®Õn nay, ViÖt Nam ®· tæ chøc 4 phiªn häp nh»m minh b¹ch ho¸ chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i. T¹i thêi ®iÓm hiÖn t¹i, ViÖt Nam ®ang tiÕn hµnh b­íc tiÕp theo trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO- ®µm ph¸n tiÕp cËn thÞ tr­êng th«ng qua ®µm ph¸n song ph­¬ng víi c¸c n­íc thµnh viªn cña WTO. a/ C¸c biÖn ph¸p chung X¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan: Thùc hiÖn ®Çy ®ñ HiÖp ®Þnh x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan cña WTO vµo n¨m 2003 theo hai giai ®o¹n: giai ®o¹n 1 ®Õn n¨m 2002 víi môc tiªu chÝnh lµ ¸p dông vÒ c¬ b¶n HiÖp ®Þnh víi mét sè b¶o l­u, giai ®o¹n 2 hoµn thiÖn n¨ng lùc, lo¹i bá dÇn c¸c b¶o l­u vµ hoµn toµn thùc hiÖn HiÖp ®Þnh vµo tr­íc n¨m 2004. C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý gi¸: Gi¶m dÇn viÖc qu¶n lý gi¸ theo h­íng kh«ng më réng diÖn kiÓm so¸t gi¸ vµ gi¸ c¶ sÏ dÇn dÇn do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh. ViÖt Nam sÏ lo¹i bá c¬ chÕ 2 gi¸ vµ viÖc kiÓm so¸t gi¸ tr¸i víi quy ®Þnh cña WTO vµo n¨m 2005. C¸c biÖn ph¸p ®Çu t­ liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i (TRIMs): Lo¹i bá c¸c biÖn ph¸p tr¸i víi HiÖp ®Þnh vÒ C¸c biÖn ph¸p ®Çu t­ liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i (TRIM s) t¹i thêi ®iÓm ViÖt Nam gia nhËp WTO, cô thÓ lµ (i) Yªu cÇu vÒ hµm l­îng néi ®Þa ho¸ (ii) Yªu cÇu tù c©n ®èi ngo¹i tÖ Quy t¾c xuÊt xø: Ban hµnh luËt vÒ quy t¾c xuÊt xø kh«ng ­u ®·i tu©n thñ HiÖp ®Þnh vÒ quy t¾c xuÊt xø cña WTO tr­íc n¨m 2004. Cè g¾ng vËn dông c¸c quy t¾c xuÊt xø kh«ng ­u ®·i trong c¸c tr­êng hîp cô thÓ nh»m ®¹t c¸c môc tiªu th­¬ng m¹i. C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ t¹m thêi: Tu©n thñ c¸c HiÖp ®Þnh vÒ tù vÖ, HiÖp ®Þnh vÒ trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng, HiÖp ®Þnh vÒ chèng b¸n ph¸ gi¸ cña WTO tõ 2004, cã tÝnh ®Õn c¸c ®èi xö ®Æc biÖt vµ kh¸c biÖt dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®ang trong thêi k× chuyÓn ®æi, cã thu nhËp thÊp. Hµng rµo kÜ thuËt vµ kiÓm dÞch ®éng thùc vËt: Thùc hiÖn HiÖp ®Þnh cña WTO vÒ c¸c hµng rµo kÜ thuËt ®èi víi th­¬ng m¹i vµ HiÖp ®Þnh vÒ kiÓm dÞch ®éng thùc vËt trªn c¬ së khoa häc vµ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. Tuy nhiªn, trong nh÷ng hoµn c¶nh cô thÓ cè g¾ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó t¹o ra hµng rµo b¶o hé s¶n xuÊt. b/ C¸c biÖn ph¸p ¸p dông ®èi víi mÆt hµng cô thÓ Ngoµi c¸c nhãm biÖn ph¸p chung kÓ trªn, ViÖt Nam cã thÓ ®µm ph¸n ®Ó ®­îc duy tr× mét sè NTM vµ lo¹i bá dÇn c¸c biÖn ph¸p kh¸c theo yªu cÇu cña WTO. C¸c biÖn ph¸p cã thÓ ®­îc ®­a ra ®µm ph¸n bao gåm: CÊm nhËp khÈu, nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn, giÊy phÐp, h¹n ng¹ch, h¹n ng¹ch thuÕ quan, biÖn ph¸p tù vÖ, quyÒn kinh doanh vµ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i nhµ n­íc. III. §Ò xuÊt c¸c NTM ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc Trong bèi c¶nh ViÖt Nam ®ang xin gia nhËp WTO, viÖc sö dông c¸c NTM cæ ®iÓn nh­ cÊm nhËp khÈu, h¹n ng¹ch hay doanh nghiÖp ®Çu mèi ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc sÏ ngµy cµng khã kh¨n. V× vËy, nghiªn cøu c¸c NTM míi ®Ó cã thÓ tiÕp tôc b¶o hé mét sè ngµnh s¶n xuÊt theo ®óng nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn dµi h¹n cña ®Êt n­íc lµ rÊt cÇn thiÕt. Khi x©y dùng vµ ¸p dông c¸c NTM, nguyªn t¾c chung lµ kh«ng tr¸i víi c¸c quy ®Þnh cña WTO. 1. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt, kiÓm dÞch ®éng thùc vËt Theo c¸c HiÖp ®Þnh cña WTO vÒ c¸c hµng rµo kÜ thuËt ®èi víi th­¬ng m¹i (Agreement on Technical Barriers to Trade - TBT) vÒ vÖ sinh kiÓm dÞch ®éng thùc vËt (Agreement on Sanitary and Phytosannitary Measures - SPS), c¸c n­íc ®­îc phÐp sö dông c¸c quy ®Þnh, tiªu chuÈn kÜ thuËt, c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh kiÓm dÞch thÝch hîp hoÆc cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ søc khoÎ, ®êi sèng cña con ng­êi, ®éng thùc vËt, b¶o vÖ m«i tr­êng vµ quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng. Tuy nhiªn, c¸c biÖn ph¸p ®ã kh«ng ®­îc ¸p dông nh»m t¹o ra sù ph©n biÖt ®èi xö tuú tiÖn hay h¹n chÕ v« lý ®èi víi th­¬ng m¹i quèc tÕ. Trªn thùc tÕ, ViÖt Nam nªn cã chÝnh s¸ch ®ång bé h¬n vÒ tiªu chuÈn kü thuËt còng nh­ cÇn n©ng cao h¬n n÷a kh¶ n¨ng vËn dông linh ho¹t c¸c quy ®Þnh cña HiÖp ®Þnh TBT nh»m phôc vô tèt c¸c môc tiªu ph¸t triÓn nãi chung vµ th­¬ng m¹i nãi riªng. Cô thÓ, ViÖt Nam cã thÓ b¶o vÖ s¶n xuÊt trong n­íc th«ng qua h¹n chÕ nhËp khÈu nÕu biÕt khÐo lÐo vËn dông tiªu chÝ “thÝch hîp” hoÆc “cÇn thiÕt” cña HiÖp ®Þnh TBT. T­¬ng tù viÖc sö dông TBT, vËn dông tèt c¸c biÖn ph¸p SPS trong th­¬ng m¹i còng lµ mét ph­¬ng thøc hîp ph¸p vµ hiÖu qu¶ ®Ó b¶o vÖ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi riªng còng nh­ søc khoÎ con ng­êi, ®éng thùc vËt vµ m«i tr­êng nãi chung. Muèn nh­ vËy, ViÖt Nam cÇn x©y dùng hîp lý danh môc chi tiÕt c¸c mÆt hµng ph¶i kiÓm tra SPS b¾t buéc. 2. C¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸ HiÖn t¹i ViÖt Nam ch­a ¸p dông c¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸ nh»m ®èi phã víi hµng nhËp khÈu bÞ b¸n ph¸ gi¸ vµo thÞ tr­êng trong n­íc. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, viÖc x©y dùng vµ ¸p dông thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ nh»m chèng l¹i c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh tõ bªn ngoµi cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng nh»m duy tr× m«i tr­êng th­¬ng m¹i, ®Çu t­ c«ng b»ng. T¹i thêi ®iÓm hiÖn nay, ViÖt Nam ®ang x©y dùng Ph¸p lÖnh vÒ chèng b¸n ph¸ gi¸ phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c vµ quy ®Þnh cña WTO. 3. Tù vÖ BiÖn ph¸p tù vÖ lµ mét c«ng cô ®­îc WTO thõa nhËn ®Ó h¹n chÕ ®Þnh l­îng hµng nhËp khÈu trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh nh»m b¶o vÖ ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc bÞ thiÖt h¹i hay cã nguy c¬ bÞ thiÖt h¹i nghiªm träng. Trªn thùc tÕ, ViÖt Nam ®· ¸p dông biÖn ph¸p tù vÖ ®Ó b¶o vÖ mét sè ngµnh trong n­íc nh»m tr¸nh tæn th­¬ng do hµng nhËp khÈu gia t¨ng lín vÒ sè l­îng. 4. Trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng Mét trong c¸c c«ng cô ®­îc WTO cho phÐp c¸c n­íc thµnh viªn duy tr× lµ c¸c h×nh thøc trî cÊp kh«ng g©y bãp mÐo th­¬ng m¹i hoÆc g©y tæn h¹i tíi lîi Ých cña c¸c n­íc thµnh viªn kh¸c. C¸c h×nh thøc trî cÊp trong HiÖp ®Þnh SCM chñ yÕu liªn quan ®Õn c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp. Trî cÊp cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp néi ®Þa cã thÓ d­íi h×nh thøc trî cÊp trùc tiÕp hoÆc trî cÊp gi¸n tiÕp. Cã thÓ kÓ ®Õn c¸c h×nh thøc trî cÊp trùc tiÕp nh­ trî gióp tµi chÝnh, cho vay ­u ®·i cña ChÝnh phñ.. Trî cÊp gi¸n tiÕp cã thÓ thùc hiÖn th«ng qua hç trî c¸c ngµnh cung cÊp ®Çu vµo hay ®¶m b¶o ®Çu ra cho s¶n phÈm. MÆc dï c¸c quy ®Þnh vÒ trî cÊp t¹i HiÖp ®Þnh SCM vµ HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp cña WTO kh¸ chi tiÕt nh­ng mét sè h×nh thøc trî cÊp vÉn cßn ch­a chÞu sù ®iÒu chØnh cô thÓ bëi c¸c quy t¾c quèc tÕ thèng nhÊt. Cã thÓ kÓ ra ë ®©y lµ c¸c h×nh thøc trî cÊp liªn quan tíi tÝn dông xuÊt khÈu, b¶o l·nh tÝn dông xuÊt khÈu, b¶o hiÓm xuÊt khÈu. ChÝnh v× thÕ mµ nhiÒu n­íc vÉn ®ang tiÕp tôc ¸p dông nh÷ng h×nh thøc trî cÊp nµy nh»m tr¸nh nÐ c¸c cam kÕt vÒ c¾t gi¶m trî cÊp xuÊt khÈu. Mét ®iÓm ®¸ng l­u ý lµ WTO thõa nhËn trî cÊp lµ mét c«ng cô ph¸t triÓn hîp ph¸p vµ quan träng cña c¸c thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn. D­íi gi¸c ®é ph¸p lý, ViÖt Nam cã thÓ ®­îc h­ëng nh÷ng ®·i ngé ®Æc biÖt vµ kh¸c biÖt vÒ trî cÊp dµnh cho n­íc ®ang ph¸t triÓn khi trë thµnh thµnh viªn cña WTO. Do ®ã, ViÖt Nam cã thÓ nghiªn cøu kinh nghiÖm cña c¸c n­íc kh¸c ®Ó sö dông hiÖu qu¶ c¸c biÖn ph¸p trî cÊp nh»m hç trî c¸c doanh nghiÖp trong n­íc. Ngoµi ra, c¸c biÖn ph¸p trî cÊp mang tÝnh phæ biÕn vµ Ýt bãp mÐo th­¬ng m¹i nh­ hç trî nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, n©ng cÊp m¸y mãc thiÕt bÞ ®¸p øng tiªu chuÈn m«i tr­êng, hç trî vÒ h¹ tÇng n«ng nghiÖp vv.. ®­îc WTO cho phÐp ¸p dông mµ kh«ng bÞ hµnh ®éng ®èi kh¸ng cÇn ®­îc tÝch cùc vËn dông v× cã thÓ cã t¸c dông gi¸n tiÕp hç trî s¶n xuÊt néi ®Þa, n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ c¹nh tranh. 5. ThuÕ thêi vô ThuÕ thêi vô lµ h×nh thøc ¸p dông c¸c møc thuÕ nhËp khÈu kh¸c nhau cho cïng mét s¶n phÈm tuú thuéc vµo thêi gian chÞu thuÕ cña s¶n phÈm. VÝ dô, ë ViÖt Nam, vô mïa cam b¾t ®Çu tõ ®Çu th¸ng 8 ®Õn cuèi th¸ng 11. Vµo chÝnh mïa cam (tï th¸ng 8 ®Õn th¸ng 11), cam thu ho¹ch trong n­íc nhiÒu, ViÖt Nam ¸p dông møc thuÕ suÊt nhËp khÈu cho cam lµ 20%. Ngoµi thêi gian nµy, nhu cÇu tiªu thô trong n­íc vÉn lín trong khi s¶n xuÊt kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu, ViÖt Nam quy ®Þnh thuÕ xuÊt nhËp khÈu víi cam lµ 0%. Theo HiÖp ®Þnh n«ng nghiÖp, ph¶i thuÕ ho¸ tÊt c¶ c¸c NTM cho s¶n phÈm n«ng nghiÖp. Do ®ã, ¸p dông thuÕ thêi vô võa ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña HiÖp ®Þnh võa t¨ng tÝnh linh ho¹t cu¶ c«ng cô thuÕ cho mÆt hµng chÞu thuÕ thêi vô. 6. H¹n ng¹ch thuÕ quan Mét c«ng cô phæ biÕn kh¸c ®­îc dïng ®Ó h¹n chÕ l­îng hµng ho¸ nhËp khÈu lµ h¹n ng¹ch thuÕ quan. §©y lµ c¬ chÕ cho phÐp duy tr× møc thuÕ suÊt thÊp ®èi víi l­îng hµng nhËp khÈu n»m trong ph¹nm vi h¹n ng¹ch vµ møc thuÕ suÊt cao h¬n ®èi víi l­îng hµng nhËp khÈu v­ît qu¸ h¹n ng¹ch. Thùc tiÔn ¸p dông trªn thÕ giíi cho thÊy h¹n ng¹ch thuÕ quan lµ mét ®Æc tr­ng cña th­¬ng m¹i n«ng s¶n. ViÖc sö dông h¹n ng¹ch thuÕ quan g¾n víi hai kh¸i niÖm tiÕp cËn hiÖn t¹i vµ tiÕp cËn tèi thiÓu. Sau xo¸ bá c¸c hµng rµo phi thuÕ vµ chuyÓn chøc n¨ng b¶o hé sang thuÕ quan (thuÕ ho¸ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ) ®èi víi mét n«ng s¶n cô thÓ, c¸c n­íc thµnh viªn WTO ph¶i cam kÕt më cöa thÞ tr­êng ë møc tiÕp cËn thÞ tr­êng hiÖn t¹i cho s¶n phÈm ®ã. Møc nµy Ýt nhÊt ph¶i t­¬ng ®­¬ng víi l­îng nhËp khÈu trung b×nh cña giai ®o¹n c¬ së 1986-1989 t¹i møc thuÕ tr­íc khi thuÕ ho¸. Riªng víi c¸c n­íc gia nhËp sau giai ®o¹n c¬ së cã thÓ lµ ba n¨m gÇn nhÊt tuú theo thêi gian ®µm ph¸n. §èi víi s¶n phÈm ®· ®­îc thuÕ ho¸ nh­ng v× mét lý do nµo ®ã tr­íc ®Êy ch­a cã nhËp khÈu th× ¸p dông møc tiÕp cËn tèi thiÓu. Trong tr­êng hîp nµy, s¶n phÈm ®ã ®­îc nhËp khÈu víi khèi l­îng Ýt nhÊt lµ 3% l­îng tiªu dïng néi ®Þa. Sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh (5 n¨m), møc tiÕp cËn thÞ tr­êng sÏ më réng lªn 5%. HiÖn t¹i ViÖt Nam ch­a ¸p dông biÖn ph¸p nµy song ®ang x©y dùng kÕ ho¹ch cô thÓ cho viÖc ¸p dông trong t­¬ng lai. 7. Tù vÖ ®Æc biÖt BiÖn ph¸p tù vÖ ®Æc biÖt ®­îc quy ®Þnh trong ®iÒu V cña HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp. Theo ®ã, nÕu mét n«ng s¶n cña mét n­íc ®· ®­îc thuÕ ho¸ vµ b¶o l­u ®­îc ®iÒu kho¶n tô vÖ ®Æc biÖt mµ kh«ng cÇn tiÕn hµnh bÊt k× mét ®iÒu tra nµo chøng tá ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc bÞ tæn th­¬ng hoÆc ®e do¹ bÞ tæn th­¬ng. ViÖt Nam trong t­¬ng lai cã ®­îc ¸p dông tù vÖ ®Æc biÖt hay kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo kÕt qu¶ ®µm ph¸n gia nhËp WTO. 8. Chèng bu«n lËu Do sù b¶o hé ngµy cµng ch¾c ch¾n cña hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p thuÕ quan vµ phi thuÕ quan cña nhµ n­íc, mét hÖ qu¶ cã thÓ nh×n thÊy tr­íc m¾t lµ tÖ n¹n bu«n lËu ngµy cµng gia t¨ng víi thñ ®o¹n ngµy cµng tinh vi. Bëi vËy, ®i song song víi viÖc ph¸t triÓn hµng rµo b¶o hé, chóng ta cÇn ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc trong viÖc phßng vµ chèng bu«n lËu thËt hiÖu qu¶. 9. C¸c biÖn ph¸p liªn quan ®Õn m«i tr­êng VÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng ®ang vµ sÏ lµ mét chñ ®Ò næi bËt liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc cña quan hÖ quèc tÕ, trong ®ã cã th­¬ng m¹i. Mçi mét quèc gia ®Òu cã chÝnh s¸ch riªng liªn quan tíi b¶o vÖ m«i tr­êng. Thùc tÕ cho thÊy viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p liªn quan ®Õn m«i tr­êng nh­ mét NTB sÏ lµ xu h­íng míi trong th­¬ng m¹i quèc tÕ. Trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ toµn cÇu, ViÖt Nam nªn nghiªn cøu ®Ó cã thÓ khai th¸c tèt NTB nµy khi cÇn b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc, ®ång thêi cã thÓ ®­a ra c¨n cø x¸c ®¸ng b¸c bá nh÷ng biÖn ph¸p viÖn lý do ®Ó b¶o vÖ m«i tr­êng ®Ó h¹n chÕ hµng nhËp khÈu cña ViÖt Nam. Mét thùc tÕ kh«ng thÓ phñ nhËn ®­îc lµ ngµy cµng cã nhiÒu biÖn ph¸p phi thuÕ quan míi ra ®êi th× tÝnh phøc t¹p cña viÖc ¸p dông vµ qu¶n lý c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ngµy cµng trë nªn khã kh¨n h¬n. Thùc tÕ ®Æt ra cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ViÖt Nam lµ cÇn cã mét ®Þnh h­íng ®óng ®¾n cho sù ¸p dông vµ qu¶n lý ®ã. Trªn ®©y lµ mét sè ®Þnh h­íng c¬ b¶n cã tÝnh tham kh¶o, gãp phÇn vµo viÖc qu¶n lý nhµ n­íc vÒ th­¬ng m¹i quèc tÕ ngµy cµng cã hiÖu qu¶ h¬n. Phô lôc T×nh h×nh ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p quy ¸p dông NTM gÇn ®©y ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh héi nhËp ngµy cµng s©u s¾c vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Sau khi trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña ASEAN vµ tham gia Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA), ViÖt Nam ®· tham gia ASEM, APEC vµ ®ang tÝch cùc ®µm ph¸n gia nhËp WTO. Trong bèi c¶nh ®ã, hÖ thèng chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña n­íc ta ®· cã nh÷ng thay ®æi tÝch cùc, ®Æc biÖt lµ c¬ chÕ qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu b»ng c¸c c«ng cô phi thuÕ quan. Trong khi mèi quan hÖ qua l¹i, phô thuéc lÉn nhau gi÷a kinh tÕ ViÖt Nam vµ kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng kh¨ng khÝt th× nhu cÇu x©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p quy võa t¹o m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó c¸c doanh nghiÖp trong n­íc v­¬n lªn võa phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c vµ quy ®Þnh quèc tÕ lµ rÊt cÊp b¸ch. Song song víi viÖc x©y dùng söa ®æi nhiÒu v¨n b¶n ph¸p quy liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i, chóng ta ®ang tÝch cùc x©y dùng míi bèn ph¸p lÖnh quan träng liªn quan ®Õn c¸c c«ng cô phi thuÕ quan sau: 1. Ph¸p lÖnh vÒ §èi xö tèi huÖ quèc vµ §èi xö quèc gia trong th­¬ng m¹i quèc tÕ. 2. Ph¸p lÖnh vÒ C¸c biÖn ph¸p tù vÖ trong th­¬ng m¹i hµng ho¸ víi n­íc ngoµi. 3. Ph¸p lÖnh vÒ ThuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸. 4. Ph¸p lÖnh vÒ ThuÕ chèng trî cÊp. Ph¸p lÖnh vÒ §èi xö tèi huÖ quèc vµ §èi xö quèc gia trong th­¬ng m¹i quèc tÕ ®­îc x©y dùng nh»m thèng nhÊt qu¶n lý chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i vÒ ®èi xö tèi huÖ quèc (MFN) vµ ®èi xö quèc gia (NT) trong th­¬ng m¹i quèc tÕ. §èi xö tèi huÖ quèc vµ ®èi xö quèc gia lµ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n nhÊt trong th­¬ng m¹i quèc tÕ ngµy nay. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, ViÖt Nam ch­a cã quy ®Þnh ph¸p lý ®Çy ®ñ vµ chÆt chÏ nµo ®iÒu chØnh viÖc ¸p dông hai lo¹i ®èi xö nµy trong quan hÖ th­¬ng m¹i quèc tÕ. Ph¸p lÖnh vÒ §èi xö tèi huÖ quèc vµ §èi xö quèc gia ra ®êi sÏ ®iÒu chØnh ph¹m vi, nguyªn t¾c vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông ®èi xö tèi huÖ quèc, ®èi xö quèc gia trong c¸c lÜnh vùc th­¬ng m¹i hµng ho¸, th­¬ng m¹i dÞch vô, ®Çu t­ vµ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. NÕu nh­ ®èi xö tèi huÖ quèc vµ ®èi xö quèc gia võa lµ nghÜa vô, võa lµ quyÒn lîi trong th­¬ng m¹i quèc tÕ th× viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tù vÖ l¹i chØ ®¬n thuÇn lµ quyÒn lîi, lµ c«ng cô b¶o hé hîp ph¸p s¶n xuÊt trong n­íc. Nãi c¸ch kh¸c, biÖn ph¸p tù vÖ lµ c«ng cô ®Ó b¶o vÖ c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc nh»m ng¨n ngõa, h¹n chÕ c¸c t¸c ®éng bÊt lîi do viÖc t¨ng nhanh nhËp khÈu mét mÆt hµng nhËp khÈu g©y ra. Thùc tiÔn th­¬ng m¹i quèc tÕ cho thÊy c¸c biÖn ph¸p tù vÖ lµ mét trong nh÷ng c«ng cô hiÖu qu¶ ®­îc nhiÒu n­íc ¸p dông nh»m gióp c¸c nhµ s¶n xuÊt trong n­íc cã ®iÒu kiÖn tõng b­íc thÝch øng víi m«i tr­êng c¹nh tranh quèc tÕ. Tuy nhiªn, viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tù vÖ còng cÇn tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c, thñ tôc vµ tr×nh tù chung ®· ®­îc quèc tÕ thõa nhËn, ®Æc biÖt lµ c¸c quy ®Þnh cña WTO. Ph¸p lÖnh vÒ c¸c biÖn ph¸p tù vÖ trong th­¬ng m¹i hµng ho¸ víi n­íc ngoµi ®· ®­îc so¹n th¶o theo h­íng nµy. C¸c quy ®Þnh cña Ph¸p lÖnh ®iÒu chØnh c¸c biÖn ph¸p tù vÖ, ®iÒu kiÖn vµ thñ tôc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tù vÖ ®èi víi viÖc nhËp khÈu hµng ho¸ vµo ViÖt Nam. Ngoµi ra, Ph¸p lÖnh cßn quy ®Þnh ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tù vÖ. Còng víi môc tiªu hoµn thiÖn hÖ thèng c«ng cô qu¶n lý th­¬ng m¹i ®¸p øng yªu cÇu cña tiÕn tr×nh héi nhËp, ChÝnh phñ ®· phª duyÖt x©y dùng Ph¸p lÖnh vÒ thuÕ chèng trî cÊp vµ thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸. Trî cÊp lµ viÖc nhµ n­íc hç trî tµi chÝnh cho mét ®èi t­îng hoÆc mét nhãm ®èi t­îng nhÊt ®Þnh d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Môc ®Ých chÝnh cña trî cÊp lµ hç trî s¶n xuÊt trong n­íc vµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu. Trong nhiÒu tr­êng hîp, trî cÊp bãp mÐo m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh, g©y thiÖt h¹i cho ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ t­¬ng tù cña n­íc kh¸c. ChÝnh v× vËy, ®Ó b¶o vÖ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc, c¸c ChÝnh phñ cã thÓ ®¸nh thuÕ chèng trî cÊp ®èi víi hµng nhËp khÈu ®­îc trî cÊp. Møc thuÕ chèng trî cÊp sÏ triÖt tiªu nh÷ng ¶nh h­ëng bÊt lîi do trî cÊp cña n­íc xuÊt khÈu g©y ra, bï ®¾p nh÷ng thiÖt h¹i mµ ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc ph¶i g¸nh chÞu. Kh¸c víi trî cÊp, b¸n ph¸ gi¸ lµ tr­êng hîp mét mÆt hµng ®­îc xuÊt khÈu tõ n­íc nµy sang n­íc kh¸c víi gi¸ thÊp h¬n gi¸ b¸n mÆt hµng ®ã trong ®iÒu kiÖn th­¬ng m¹i th«ng th­êng ë thÞ tr­êng n­íc xuÊt khÈu. Khi ®ã, thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ ®­îc ¸p dông b»ng mét kho¶n thuÕ bæ sung ®¸nh vµo mÆt hµng nhËp khÈu khi mÆt hµng nµy bÞ ph¸ gi¸ vµ g©y thiÖt h¹i cho ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc. T­¬ng tù nh­ thuÕ chèng trî cÊp, thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ nh»m triÖt tiªu nh÷ng ¶nh h­ëng bÊt lîi do viÖc b¸n ph¸ gi¸ g©y ra, bï ®¾p nh÷ng thiÖt h¹i mµ ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ t­¬ng tù trong n­íc ph¶i g¸nh chÞu. HiÖn nay, dù th¶o Ph¸p lÖnh vÒ thuÕ chèng b¸n ph¸ vµ Ph¸p lÖnh vÒ thuÕ chèng trî cÊp b¾t ®Çu ®­îc x©y dùng nh»m quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn, thñ tôc vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc ®¸nh thuÕ chèng trî cÊp vµ thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ ®èi víi hµng nhËp khÈu ®­îc trî cÊp hoÆc b¸n ph¸ gi¸ vµo thÞ tr­êng ViÖt Nam. Ngoµi c¸c quy ®Þnh chung vµ quy ®Þnh vÒ thñ tôc ®iÒu tra, ¸p dông thuÕ chèng trî cÊp vµ thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, c¸c Ph¸p lÖnh sÏ quy ®Þnh vÒ tæ chøc bé m¸y thùc hiÖn viÖc ¸p dông c¸c c«ng cô trªn. TÝnh ®Õn th¸ng 1/2002, víi vai trß lµ c¬ quan chñ tr× so¹n th¶o, Bé Th­¬ng m¹i ®· phèi hîp víi c¸c c¬ quan h÷u quan thuéc ChÝnh phñ hoµn chØnh dù th¶o Ph¸p lÖnh vÒ §èi xö tèi huÖ quèc vµ §èi xö quèc gia trong th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ Ph¸p lÖnh vÒ c¸c biÖn ph¸p tù vÖ trong th­¬ng m¹i hµng ho¸ víi n­íc ngoµi tr×nh ChÝnh phñ. Theo dù kiÕn, hai Ph¸p lÖnh nµy sÏ ®­îc Quèc héi xem xÐt th«ng qua trong n¨m 2002 hoÆc 2003. ._.