Biện pháp chủ yếu nhằm đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu ở thành phố nha trang

CHƯƠNG 1 PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC VỀ CHẾ BIẾN THỦY SẢN XUẤT KHẨU Ở THÀNH PHỐ NHA TRANG I. KHÁI QUÁT VỀ NGÀNH CHẾ BIẾN THỦY SẢN VÀ CÁC DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỦY SẢN XUẤT KHẨU Ở THÀNH PHỐ NHA TRANG. 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH. Theo kết quả điều tra của Viện nghiên cứu biển Nha Trang, Viện nghiên cứu hải sản Hải Phòng , Vụ nguồn lợi khai thác Bộ thủy sản thì trữ lượng nguồn lợi biển khánh hòa khoảng 92.000-110.000 tấn (chưa kể nguồn lợi vùng huyện đảo Trường Sa). Theo số liệu khảo cứu của viện Quốc gia thống kê tổng nha Kế Hoạch Việt Nam Cộng Hòa thì Khánh Hòa là một trong những tỉnh có tiềm năng thủy sản lớn kể cả Nam và Trung phần, chỉ sau tỉnh Bình Thuận. Bảng 4: Phân bố trữ lượng Hải sản biển Khánh Hòa như sau: VÙNG TRỮ LƯỢNG (T/ NĂM) TỶ LỆ (%) ĐỐI TƯỢNG CHỦ YẾU Ven bê, ®Çm, vÞnh 15.000 - 20.000 16 - 20 Thñy s¶n cã gi¸ trÞ cao Vïng Léng 55.000 - 60.000 60-65 C¸ næi di c­ theo mïa Kh¬i 22.000 -30.000 24 - 25 Tæng céng 92.000- 11.000 100 Kh¶ n¨ng khai th¸c hµng n¨m (tÊn) 65.000 HiÖn nay toµn tØnh Kh¸nh Hßa cã 34 doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh chÕ biÕn thñy s¶n cã møc vèn ®¨ng ký lín h¬n vèn ph¸p ®Þnh trong ®ã cã 15 doanh nghiÖp nhµ n­íc (2 doanh nghiÖp nhµ n­íc trung ­¬ng), 12 c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, mét c«ng ty cæ phÇn, 7 doanh nghiÖp t­ nh©n. - Cã 80 hé ®¨ng ký cã giÊy phÐp cña UBNN thµnh phè (vèn thÊp h¬n møc vèn ph¸p ®Þnh). - Kho¶ng 200 hé c¸ thÓ s¶n xuÊt nhá t¹i gia ®×nh ch­a cã giÊy phÐp c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n chñ yÕu n»m trªn ®Þa bµn thµnh phè Nha Trang. * VÒ lo¹i h×nh vµ n¨ng lùc chÕ biÕn thñy s¶n HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp lín ®Òu tæ chøc s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, vµi doanh nghiÖp kÕt hîp chÕ biÕn xuÊt khÈu vµ néi ®Þa . C¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu chñ yÕu lµ chÕ biÕn ®«ng l¹nh, chÕ biÕn kh« xuÊt khÈu vµ chÕ biÕn c¸c h¶i ®Æc s¶n kh¸c ë d¹ng n­íng c¸ vµ kh« tÈm gia vÞ. ChÕ biÕn néi ®Þa : Chñ yÕu lµ chÕ biÕn n­íc m¾m, chÕ biÕn kh«, chÕ biÕn d¹ng tÈm gia vÞ, chÕ biÕn thøc ¨n nu«i t«m vµ bét c¸ gia sóc tæng s¶n l­îng nguyªn liÖu chÕ biÕn néi ®Þa chiÕm kho¶ng 40% (t­¬ng ®­¬ng 16 tÊn/ n¨m) - ChÕ biÕn n­íc m¾m cã chiÒu h­íng gi¶m sót do c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç, gi¶i thÓ, c¸c chñ thïng t­ nh©n bá, chuyÓn nghÒ, s¶n l­îng n­íc m¾m n¨m 1991 toµn tØnh chÕ biÕn ®­îc kho¶ng 6,5 triÖu lÝt, ®Õn n¨m 1995 chØ cßn 5 triÖu lÝt. Trong ®ã Quèc doanh tõ 4,5 triÖu lÝt (1991) ®Õn 1995 chØ cßn 2 triÖu lÝt (víi 5000 T/thïng). Ở lĩnh vực chế biến nội địa lực lượng nhân dân đã phát triển thay thế cho sự giảm sút của nhà nước. năm 1991 có khoảng 250 hộ cá thể với sức chứa 3000 tấn thùng chế biến được 2,5 triệu lít đến năm 1995 mặc dù nguyên liệu có giảm và một số hộ bỏ, chuyển nghề nhưng vẫn giữ được 3 triệu lít/năm. - Chế biến thủy sản khô và các thủy đặc sản khác tập trung chủ yếu trong nhân dân và một số doanh nghiệp. Nhân dân đã tận dụng các điều kiện hiện có tại gia đình để sản xuất chế biến. Các mặt hàng thường sản xuất như : Mực khô, cá khô, các loại, các mặt hàng tẩm gia vị , sứa muối phèn v.v... nhìn chung sản lượng chế biến khô không tăng nhưng chất lượng được quan tâm hơn, Nhân dân đã tổ chức phơi trên vĩ, hạn chế phơi ở dưới đất, lòng đường. Năm 1995 toàn tỉnh chế biến được 1.900 tấn thủy sản khô. Bảng 5: Tổng hợp tình hình sản xuất chế biến thủy sản Khánh Hòa từ năm 1991-1996. CHỈ TIÊU Đơn vị tính TÌNH HÌNH THỰC HIỆN Tèc ®é ph¸t triÓn B/q n¨m 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1. Tæng SLTS - SL K. th¸c 1000T 1000T 37 36,9 39,5 38,5 39,2 38,1 41,5 37,8 47,1 44,5 50,1 47,8 1,06 1,05 2. S¶n phÈm -ChÕ biÕn XK - N­íc m¾m - CB kh« 1000T 1000T 1000T 1,1 6,5 1,8 2,3 8,2 1,7 4,8 6,8 1,9 5,7 6,5 1,9 9,1 5,0 1,9 13.7 5,0 1,5 1,66 0,97 0,96 3. Gi¸ trÞ XK Tr.USD 5,1 7,3 26,2 32,1 41,8 51,4 1,59 Tæng n¨ng lùc s¶n xuÊt,chÕ biÕn vµ c¬ së vËt chÊt cña c¸c c¬ së chÕ biÕn ®«ng l¹nh thñy s¶n xuÊt khÈu nh­ sau: B¶ng 6: N¨ng lùc chÕ biÕn qua c¸c n¨m CHỈ TIÊU §VT 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1. Sè c¬ së CB ®«ng l¹nh -Tæng C. suÊt cÊp ®«ng C¬ së T/ n¨m 7 12000 10 13.500 13 20.700 14 25.200 15 26.700 15 26.700 2. Sè c¬ së CBTS kh« C¬ së 8 8 10 13 15 15 3. Sè c¬ së CB n­íc m¾m - Tæng c«ng suÊt C¬ së Tr.l/n¨m 8 11 8 11 8 11 7 9 6 7 6 7 4. Sè hé CB TS néi ®Þa - C«ng suÊt thiÕt bÞ 1 hé Hé T/n¨m 580 5 620 5 620 5 650 5 670 6 670 6 B¶ng 7: Tæng n¨ng lùc s¶n xuÊt vÒ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n tØnh Kh¸nh Hßa (Sè liÖu cã ®Õn cuèi n¨m 1995). CHỈ TIÊU ĐVT SỐ LƯỢNG 1. Tæng diÖn tÝch mÆt b»ng Trong ®ã: Nhµ x­ëng m2 174.252 39.698 2. ThiÕt bÞ cÊp ®«ng - Sè tñ ®«ng - Tæng c«ng suÊt cÊp ®«ng Tñ TÊn / ngµy TÊn/ n¨m 35 89 26.700 3. ThiÕt bÞ b¶o qu¶n - Kho b¶o qu¶n ®«ng - Dung l­îng kho b¶o qu¶n ®«ng - Kho b¶o qu¶n l¹nh - Dung l­îng kho b¶o qu¶n l¹nh Kho TÊn Kho TÊn 35 1700 11 295 4. Xe l¹nh : Sè l­îng xe Träng t¶i Xe TÊn 10 63 5. L­îng ®iÖn sö dông hµng n¨m Tr.kwh/ n¨m 20 6. L­îng møc sö dông m3/ ngµy 2.100 7. Nh©n lùc Trong ®ã : - Tr×nh ®é §¹i häc - Sè c«ng nh©n bËc 4 trë lªn Ng­êi Ng­êi Ng­êi 2.434 198 (8,1%) Nh­ vËy n¨ng lùc chÕ biÕn thñy s¶n nãi chung vµ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu nãi riªng cña TØnh Kh¸nh Hßa vµ thµnh phè Nha Trang ®· kh«ng ngõng t¨ng lªn qua c¸c n¨m vµ xu h­íng chung lµ thiÕt bÞ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu t¨ng nhanh h¬n v× phÇn lín c¸c doanh nghiÖp tõ chç kh«ng chÕ biÕn xuÊt khÈu chuyÓn sang chÕ biÕn xuÊt khÈu, mét sè doanh nghiÖp ®Çu t­ thªm cho thiÕt bÞ chÕ biÕn xuÊt khÈu vµ mét sè kh¸c míi x©y dùng vµ thµnh lËp ®Ó ho¹t ®éng chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu .  C¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu tØnh Kh¸nh Hßa ®Õn n¨m 1996 (Theo h×nh thøc së h÷u) STT Tªn doanh nghiÖp §Þa ®iÓm C¬ quan chñ qu¶n C«ng nghÖ chÕ biÕn A CÁC DNNTƯ VÀ ĐỊA PHƯƠNG 1 Công ty CBXKTS Nha Trang (F.17) Nha Trang Sở Thủysản Khánh Hòa ĐL- khô Xuất khẩu 2 Công ty TBVT Khánh Hòa (SPECO) Nha Trang Sở Thủysản Khánh Hòa ĐL- khô Xuất khẩu 3 XN khai thác D/vụ TàI SảN Khánh Hòa Nha Trang Sở Thủysản Khánh Hòa ĐL-khô Xuất khẩu 4 Công ty CB Cam Ranh Cam Ranh Sở Thủysản Khánh Hòa ĐL- Sứa muối phèn 5 Công ty TS Ninh Hòa Ninh Hòa Sở Thủy sản Khánh Hòa Khô XK- Sứa muối phèn 6 XN Đông lạnh KhánhHòa (F.115)Cty sxhxk KHòa Nha Trang Sở Thương mại Khô xuất khẩu-ĐL 7 Công ty CB súc sản Nha Trang Nha Trang Sở Nông nghiệp Đông lạnh 8 Công ty chất đốt Nha Trang Nha Trang Sở thương mại Khô xuất khẩu 9 Cty Thương mại và Dịch vụ Du lịch Nha Trang Nha Trang Sở thương mại ĐL- khô xuất khẩu 10 Cty ngoại thương NTrang Nha Trang Sở thương mại Khô xuất khẩu 11 Cty Ecpco (XNCB thực phẩm Nha Trang) Nha Trang Sở thương mại Đông lạnh, khô xuất khẩu 12 XNCB thực phẩm Cam Ranh Cam Ranh Sở thương mại Khô XK , Nước mắm 13 XNCB thực phẩm Ninh Hòa Ninh Hòa Sở thương mại Khô XK, Nước mắm 14 XNCB thực phẩm Vạn Ninh Vạn ninh Sở thương mại Khô XK, nước mắm B Các DNN2 trung ương đóng trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa 15 Cty thực phẩm Nam Trung Bộ Nha Trang Tổng công ty thực phẩm Đông lạnh xuất khẩu 16 XNCBTS khu vực 2 Nha Trang Bộ Thủy sản Nước mắm khô XK C Cty TNHH 17 Cty TNHH Trúc An Nha Trang UBNN Tỉnh Nước mắm ; Khô XK 18 Cty TNHH Thiên Long Nha Trang UBNN Tỉnh Nước mắm; Khô XK 19 Cty TNHH Đại Thuật Nha Trang UBNN Tỉnh Nước mắm ; Khô XK 20 Cty TNHH Hồng Long Nha Trang UBNN Tỉnh Nước mắm ; Khô XK 21 Cty TNHH Hải Nghiệp Nha Trang UBNN Tỉnh Nước mắm, khô XK 22 Cty TNHH Khánh Hải Nha Trang UBNN Tỉnh Nước mắm, khô XK 23 Cty TNHH Hải nông sản Nha Trang Nha Trang UBNN Tỉnh Nước mắm; Khô XK 24 Cty TNHH Hải nông sản Vạn Ninh Vạn Ninh UBNN Tỉnh Nước mắm ; Khô XK 25 Cty TNHH Anh Đào Cty cổ phần Nha Trang UBNN Tỉnh ĐLXK 26 Cty cổ phần XNK NT (Seaprodex) Nha Trang UBNN Tỉnh ĐLXK E Tư nhân 27 DNNN Thanh Tân Nha Trang UBNN Tỉnh ĐLXK 28 DNNN Việt Thắng Nha Trang UBNN Tỉnh ĐLXK Trong số 15 doanh nghiệp của nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu nói trên có 8 chế biến đông lạnh xuất khẩu nhưng thực chất một số doanh nghiệp như sở thương mại dịch vụ du lịch , công ty chế biến súc sản NhaTrang chỉ có một bộ phận nhỏ (một xưởng) chế biến thủy sản đông lạnh . Do đó luận văn không đi vào nghiên cứu các cơ sở dạng này mà chỉ tập trung vào nghiên cứu các doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu có quy mô và cơ cấu tổ chức tương đối hoàn chỉnh. Nghĩa là có sự định hình rõ nét của một doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu . Các doanh nghiệp thuộc loại này trên thành phố Nha Trang chỉ gồm 6 doanh nghiệp đó là: 1. Công ty chế biến thủy sản xuất khẩu Nha Trang(F.17) 2. Công ty thiết bị vật tư thủy sản (F.90) 3. Xí nghiệp khai thác dịch vụ thủy sản khánh hòa 4. Công ty Ecpco 5. F.115 6. Công ty thực phẩm Nam trung Bộ (F.123) 2. CÁC ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN ẢNH HƯỞNG ĐẾN ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC VỀ CHẾ BIẾN THỦY SẢN XUẤT KHẨU Ở THÀNH PHỐ NHA TRANG. Là các doanh nghiệp công nghiệp nên các doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu ở Nha Trang quá trình đổi mới công nghệ cũng chịu ảnh hưởng của các nhân tố chung như: Các nhân tố thuộc về môi trường (nhân tố kinh tế, chính trị, pháp luật...) và các nhân tố thuộc về bản thân doanh nghiệp (nguồn lực, sản phẩm, trình độ doanh nghiệp...) mà ta đã phân tích ở chương I, mục IV. Ngoài ra có nhiều đặc điểm riêng có trong lĩnh vực chế biến thủy sản xuất khẩu và trình độ công nghệ cụ thể trong các doanh ngghiệp cũng như các chính sách mang tính địa phương của Khánh Hòa và thành phố Nha Trang cũng ảnh hưởng lớn đến quá trình đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu ở thành phố nha trang. Ta có thể khái quát sự ảnh hưởng này bằng các đặc điểm sau: 2.1. Đặc điểm về nguyên liệu thủy sản Ta biết rằng, nguyên liệu thủy sản là cá và các sinh vật sống dưới nước được khai thác, đánh bắt để đưa vào sản xuất chế biến phục vụ nhu cầu của con người (chủ yếu là nhu cầu về thực phẩm) . Do đó nguyên liệu thủy sản có rất nhiều đặc thù so với các nguyên liệu công nghiệp khác như tính mau hư hỏng. Khả năng tái sinh tự nhiên làm cho nó phụ thuộc vào mùa vụ, khí hậu thời tiết, địa hình thủy văn v.v... Đặc điểm này đặt ra yêu cầu việc đổi mới và trang bị công nghệ chế biến phải đảm bảo sao cho trước hết là bảo tồn được tới mức cao nhất các chất dinh dưỡng chứa trong nguyên liệu. Có thể nói trong chế biến thủy sản thì việc giữ nguyên liệu càng ít bị thay đổi so với tính chất tự nhiên ban đầu của nó càng tốt .Nói cách khác đó là việc giữ cho nguyên liệu từ khi khai thác lên đến khi đưa vào tiêu dùng càng tươi nguyên thì giá trị trao đổi của nó càng cao. Khi nguyên liệu ban đầu đã bị biến chất, giảm chất lượng thì không thể có một thiết bị công nghệ nào có phép lạ để phục hồi được chất lượng của nó được nữa (chưa nói đến việc nâng cao chất lượng). Phương pháp công nghệ để bảo quản và chế biến nguyên liệu thủy sản đã được nghiên cứu rất nhiều nhưng cho đến nay trừ việc bảo quản sống nguyên liệu, gây mê (tôm , cá) để vận chuyển đến nơi tiêu thụ thì phương pháp công nghệ tiên tiến nhất vẫn là đông lạnh với thời gian càng nhanh càng tốt. Do đó, qúa trình đổi mới công nghệ trong các doang nghiệp chế biến thủy sản thời gian qua chủ yếu xoay quanh hướng theo phương pháp này . Các loại động, thực vật thủy sản rất phong phú đa dạng về chủng loại mỗi loại có đặc điểm riêng về thành phần các chất dinh dưỡng đòi hỏi một quá trình chế biến riêng nhưng chủ yếu là dùng thực phẩm. Nói cách khác là sử dụng để ăn mà nhu cầu ăn của con người không chỉ đơn thuần là chất dinh dưỡng mà còn một loạt các yếu tố khác như mùi vị, màu sắc thậm chí cả hình dáng bao gói và cách thức chế biến . Việc đổi mới công nghệ trong chế biến thủy sản không ngoài mục đích đáp ứng nhu cầu con người và để có thể đáp ứng yêu cầu này thì số lượng chủng loại các nguyên liệu và đặc tính của chúng là yếu tố cần phải xem xét trước hết. Cơ sở nguyên liệu thủy sản cung cấp cho các doanh nghiệp chế biến thủy sản Khánh hòa và Nha trang chủ yếu là vùng biển Miền Trung từ Thanh Hóa đến Bình Thuận . trong đó trực tiếp là vùng biển Khánh Hòa, với tổng trữ lượng khoảng 150.000 T/năm. Trong đó chủ yếu là cá nổi: Khoảng 70% (105.000 tấn); Cá đáy: 25% (37.500 Tờn); Rong biển và các sinh vật khác: 5%. Nguồn lợi hải sản phân bố không đều, tập trung ở ngư trường phía nam của tỉnh (chiếm 60% trữ lượng) . Nếu chia các ngư trường theo chiều ngang (từ bờ đển khơi) thì ngư trường lộng (50m nước trở vào) chiếm 60-65%. Thành phần giống loài Hải sản phong phú nhưng số loài có giá trị kinh tế lại ít, chỉ khoảng 150/500loài. Về nguồn lợi nuôi trồng, biển Khánh Hòa và điều kiện tự nhiên ở đây có đặc điểm là vùng nước ngọt ít, vùng triều hẹp, biên độ thủy triều thấp, khó điều tiết nước và bảo vệ môi trường, do đó nghề nuôi trồng thủy sản ở đây chủ yếu là nuôi nước lợ và mặn với các loài như tôm sú , hùm, và ngọc trai (mới thí nghiệm) . Khí hậu Nha Trang Khánh Hòa ấm áp, nước biển có độ mặn cao và ổn định nên ở đây là trung tâm sản xuất tôm giống (sú) cao nhất của cả nước , mỗi năm sản xuất trên một triệu P.15 cung cấp cho các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long. Với đặc điểm nguyên liệu như trên. công nghiệp chế biến thủy sản Nha Trang và khánh Hòa những năm qua, thời kỳ 76-80 do còn ít doanh nghiệp chế biến xuất khẩu nên chế biến xuất khẩu chủ yếu là tôm. Nhưng những năm gần đây tập trung vào chế biến cá (đặc biệt là cá fillets). Hiện nay, do nguồn nguyên liệu ngày càng khan hiếm việc sản xuất các sản phẩm từ các loại nguyên liệu giá trị cao ngày càng khó khăn buộc các doanh nghiệp phải tìm cách tận dụng nguồn nguyên liệu hiện có (thậm chí cả những nguyên liệu trước đây chỉ chế biến để tiêu dùng nội địa) để sản xuất các sản phẩm mới nhằm thỏa mãn nhu cầu thị trường. Nói cách khác, nếu như trước đây các doanh ngiệp chế biến thủy sản xuất khẩu chủ yếu theo hướng giữ nguyên trạng thái ban đầu (thủy sản tươi sống) thì nay đang chuyển dần sang hướng sử dụng công nghệ nhằm duy trì tốt chất lượng nguyên thủy của nguyên liệu và tạo ra những sản phẩm tiện lợi cho người tiêu dùng (sản phẩm có giá trị gia tăng ăn liền hoặc nấu chín). Và đây cũng chính là một xu hướng chung chi phối sự phát triển của tất cả các doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu trong cả nước hiện nay. Xu hướng này cũng đã và đang kích thích đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp nhà nước chế biến thủy sản của Nha trang. Tuy nhiên cũng do nguồn nguyên liệu bị hạn chế về trữ lượng và khả năng khai thác cơ cấu nguyên liệu có giá trị cao ngày càng giảm trong lúc số lượng các doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu ngày càng gia tăng dẫn đến việc sử dụng công suất máy móc thiết bị và năng lực sản xuất của các doanh nghiệp bị giảm thấp. Bên cạnh đó việc đổi mới công nghệ (mà trước hết là thiết bị) lại đòi hỏi đầu tư một số vốn ban đầu không nhỏ làm các doanh nghiệp muốn mà không dám hoặc không có khả năng đổi mới công nghệ và kết quả hạn chế sự đổi mới công nghệ của các doanh nghiệp. 2.2. Đặc điểm về lao động nghề cá. Nghề cá Nha Trang và Khánh hòa cũng như nghề cá chung cả nước ta là nghề cá nhân dân là chủ yếu với đặc trưng là sản xuất nhỏ, thủ công, lạc hậu. Sự ra đời và phát triển của nghề cá cũng như nghề chế biến thủy sản là xuất phát từ các nghề nghiệp truyền thống gắn liền với điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội của từng vùng, từng địa phương ven biển nên mang tính tự nhiên của nông nghiệp. Do đó, lao động trong các doanh nghiệp sản xuất nghề cá ở đây mặc dầu đã có sự chuyên môn hóa nhưng vẫn mang tính chất của lao động nông nghiệp. Đặc điểm này ảnh hưởng lớn đến vấn đề đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp sản xuất nghề cá cũng như trong chế biến thủy sản nói riêng làm cho qui mô và tốc độ đổi mới công nghệ tiến triển chậm hơn so với các ngành công nghiệp khác. Các doanh nghiệp chế biến thủy sản nước ta và Nha Trang Khánh hòa (kể cả chế biến nội địa và chế biến xuất khẩu) còn sử dụng một lực lượng lớn lao độngthủ công trình độ thấp. trong khi việc đổi mới công nghệ trong chế biến sẽ dẫn đến một tất yếu là tinh giản và sa thải hàng loạt các công nhân thủ công nói trên. Điều này đã đặt các doanh nghiệp chế biến thủy sản trước bài toán về chi phí sử dụng thiết bị công nghệ trình độ kỹ thuật cao. Đương nhiên các doanh nghiệp cũng thừa biết việc sử dụng công nghệ mới trình độ cao sẽ cho phép nâng cao chất lượng sản phẩm. Nhưng như trên ta đã phân tích, trong điều kiện khó khăn về vốn và nguyên liệu thì chưa chắc đổi mới công nghệ làm tăng chi phí sử dụng máy mọi thiết bị lại có hiệu quả hơn việc sử dụng lao động và công nghệ hiện có. Đây cũng là nhân tố quan trọng trong việc ảnh hưởng đến đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu làm chậm lại quá trình đôie mới công nghệ của các doanh nghiệp. 2.3. Đặc điểm về sự hình thành và phát triển của hệ thống công nghệ trong các doanh nghiệp nhà nước và chế biến thủy sản xuất khẩu Nha Trang. Doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu ra đời lớn nhất ở nha trang là F.17 được hình thành trên cơ sở của một tư nhân cũ để lại với máy móc thiết bị cũ kỹ công suất nhỏ bé (1T/ngày). Sau đó dược phát triển lên theo nhu cầu và khả năng thực tế của công ty nên các trang thiết bị chủ yếu cũng được hoàn thiện và mở rộng năng lực dần dần mà chủ yếu là mua thêm các thiết bị để mở rộng công suất chứ chưa có thiết bị cải tạo đổi mới một cách đồng bộ . Các thiết bị công nghệ trang bị thêm cũng là các thiết bị cũ . Kể cả thiết bị cất đông nhanh IQF (là công nghệ mới trong chế biến đông lạnh) thì cũng mới chỉ trang bị được một tủ nhưng cũng là máy của thế hệ cũ những năm 1980. Các doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu của thành phố Nha Trang còn laik ra đời sau F.17 cũng mang tính tự phát theo phong trào xuất khẩu thủy sản nói chung mà không trên một cơ sở quy hoạch thống nhất cũng như một định hướng rõ ràng trong việc xây dựng và trang bị máy móc thiết bị công nghệ do đó nhìn chung công nghệ, trang thiết bị của các doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu trên địa bàn thành phố Nha Trang là cũ, không đồng bộ. Hầu hết các máy móc thiết bị cấp đông may nhãn hiệu của nhiều nước khác nhau như Mycom của Nhật, Shangchi của Đài loan, Frullerton hay Frick của mỹ. Có một số hệ thống lạnh do cơ sở nhập máy cũ về, sửa chữa gia công thêm tự động để đưa vào sử dụng, số này chiếm tỷ lệ khoản 25%. Các hệ thống này đa số đã được sử dụng lâu từ trên 4-6 năm. Toàn tỉnh chỉ có 2 tủ đông Mycom của Nhật mới sản xuất từ năm 1993 . Còn lại là đời cũ trước 1981. Cũng do không có quy hoạch phát triển mà chủ yếu là tự phát nên địa điểm mặt bằng của các doanh nghiệp bố trí một cách tùy tiện có đâu làm đấy cho nên ảnh hưởng lớn đến việc trang bị và đổi mới công nghệ. Với thực trạng trên, có thể nói công nghệ và sự phát triển công nghệ trong các doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản Nha Trang còn chắp vá, tự phát, tuy nó đã có những đóng góp nhất định trong sự phát triển của sản xuất thủy sản xuất khẩu của tỉnh Khánh Hòa nhưng chính điều này đã gây ra những khó khăn trong việc đổi mới công nghệ hiện tại cũng như tương lai một cách bài bản có hệ thống. (Đây có lẽ cũng là thực tế chung trong nhiều doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu của cả nước ta) . Các doanh nghiệp cứ tiếp tục buộc phải chắp vá bổ sung mà ít có doanh nghiệp dám loại bỏ hoàn toàn cái cũ để xây dựng một hệ thống hoàn chỉnh và đồng bộ, hiện đại. Một khía cạnh khác cũng không kém phần quan trọng ảnh hưởng đến đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu Nha Trang nói riêng, đó là thời gian qua, hầu hết các doanh nghiệp chỉ chú ý đến trang bị và đổi mới phần cứng (Máy móc, Thiết bị) mà ít chú ý hoặc không có khả năng và điều kiện để đổi mới phần mềm. Mà quan trọng nhất là vấn đề đội ngũ con người và khả năng thu thập, phân tích và xử lý thông tin. Các thông tin về thị trường, mặt hàng và nhu cầu về sản phẩm mà các doanh nghiệp chế biến thủy sản chủ yếu được thu lượm từ các thông tin đại chúng, tài liệu..... một cách gián tiếp. Dẫn đến sự hiểu biết về các mặt đặc biệt là về thị trườngcòn rất hạn chế. Từ đó có không ít các doanh nghiệp không mạnh dạn trong đầu tư đổi mới (sợ không thu hồi vốn được) hoặc đã đầu tư nhưng lại không đúng hướng hoặc không phù hợp, thiết bị công nghệ nhập về bị lạc hậu (thực chất là mua đồ cũ của nước ngòai). 2.4. Đặc điểm về chính sách phát triển kinh tế xã hội Đây là một đặc điểm thuộc về môi trường của đổi mới công nghệ các doanh nghiệp nói chung và sản xuất chế biến thủy sản xuất khẩu Nha Trang nói riêng. Các chính sách phát triển kinh tế xã hội của Nha Trang và tỉnh Khánh hòa gắn liền với sự phát triển và đổi mới cơ chế quản lý của cả nước nói chung. Như ta đã biết cơ chế quản lý nền kinh tế nước ta có thể chia thành 2 giai đoạn chính. - Giai đoạn trước đại hội VI của Đảng Công Sản Việt nam (1986). Giai đoạn này trong nền kinh tế chủ yếu tồn tại 2 loại hình doanh nghiệp là quốc doanh và tập thể. Quy luật hàng hóa tiền tệ của kinh tế thị trường không được coi trọng, các doanh nghiệp hoạt đông theo cơ chế kế hoạch hóa cao độ với phương thức nhận chỉ tiêu và giao nộp sản phẩm và dĩ nhiên khoa học công nghệ không được coi là hàng hóa, không có thị trường công nghệ. Doanh nghiệp không được lựa chọn, cũng như mua bán công nghệ. Việc trang bị và đổi mới công nghệ ở các doanh nghiệp nhà nước được tiến hành trên cơ sở kế hoach nhà nước và nguồn vốn cấp phát qua ngân sách thậm chí còn được phân phối máy móc thiết bị công nghệ từ phía nhà nước bằng viện trợ của các nước Xã hội chủ nghĩa cho gì được nấy mà không có quyền lựa chọn . Các doanh nghiệp nhà nước của ngành Thủy sản nói chung và nha Trang Khánh Hòa nói riêng cũng không nằm ngoài cơ chế này. tuy nhiên vào năm 1981 sau khi được nhà nước cho phép thực hiện cơ chế " Tự cân đối tự trang trải" ngành được phép sử dụng một phần ngoại tệ thu được do xuất khẩu thủy sản để nhập khẩu các trang thiết bị, vật tư phục vụ nghề cá gắn liền các khâu khai thác - chế biến nuôi trồng thủy thủy sản. Do đó các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh của ngành thủy sản đã sớm được tiếp xúc với thị trường nước ngoài hơn so với các doanh nghiệp của các ngành khác. Điều này đã ảnh hưởng tốt đến việc đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh thủy sản mà trước hết là các doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu. Song đây mới chỉ còn ở mức ảnh hưởng gián tiếp bởi việc xuất nhập khẩu vẫn còn do các cơ quan chuyên trách đảm nhiệm (Seaprodex) mà chưa phải do sự chủ độngcủa các doanh nghiệp trực tiếp đảm nhận. Thời kỳ thứ 2 : Từ sau đại hội VI đến nay: Là thời kỳ đổi mới nền kinh tế. Với sự thừa nhận kinh tế thị trường và sự tồn tại khách quan của các thành phần kinh tế. Các doanh nghiệp nhà nước chuyển sang hạch toán kinh doanh bắt đầu phải đối mặt với các vấn đề của thị trường như cạnh tranh, lợi nhuận . Thị trường đã tạo ra sức ép và động lực mạnh mẽ buộc các doanh nghiệp nhà nước phải đổi mới công nghệ nâng cao chất lượng sản phẩm hạ giá thành, đa dạng hóa sản phẩm để tạo sức cạnh tranh, đứng vững tồn tại và phát triển trên thị trường. Có thể nói trong thời kỳ này công nghệ là nhân tố quyết định sự tồn tại của các doanh nghiệp. Ngành thủy sản khánh Hòa luôn được coi là ngành có thế mạnh và giữ vị trí mũi nhọn trong cơ cấu kinh tế của tỉnh. Trong đó chế biến thủy sản, đặc biệt là chế biến xuất khẩu có vai trò quan trọng góp phần tạo ra trên 50 triệu USD giá trị xuất khẩu chiếm gần 70% kim ngạch xuất khẩu của toàn tỉnh. Và có thể nói kết quả này phần lớn là do các doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu nhà nước nằm trên thành phố Nha Trang. Vì vậy trong thời gian qua các chính sách phát triển kinh tế Tỉnh khánh hòa luôn coi trọng việc phát triển ngành thủy sản nói chung cũng như ngành chế biến thủy sản xuất khẩu Nha Trang nói riêng. Tuy nhiên , do vốn đầu tư quá ít nên mặc dầu trong ngành chế biến thủy sản xuất khẩu thì các doanh nghiệp nhà nước giữ vị trí chủ đạo và chiếm tỷ trọng chủ yếu (70% giá trị),. Nhưng cơ cấu đầu tư Nhà nước cho phát triển ngành chế biến thủy sản lại thấp nhất chỉ khoảng 1% trong tổng đầu tư Nhà nước cho ngành thủy sản Tỉnh năm 1996 (2 tỷ trong số 155 tỷ đồng) Do vậy việc đầu tư để mở rộng quy mô năng lực sản xuất và đổi mới công nghệ trong ngành chế biến thủy sản xuất khẩu nha Trang thời gian qua chủ yếu là do doanh nghiệp tự đầu tư bằng các nguồn vốn vay và phần lớn khác là do các thành phần kinh tế tư nhân tự đầu tư tham gia sản xuất kinh doanh xuất khẩu thủy sản . Chính điều này đã làm cho việc đổi mới công nghệ của các doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu Nha Trang không theo một định hướng thống nhất mà chủ yếu mà chủ yếu là mang tính tự phát, chắp vá và không đồng bộ. Trong những năm tới (1995-2000) ngành thủy sản Khánh Hòa cũng như thành phố Nha Trang trên cơ sở phân tích đánh giá thực trạng và những dự báo về khả năng và yêu cầu mới về số lượng, chất lượng sản phẫm xuất khẩu, đặc biệt là đối với các thị trường mới như EU Bắc Mỹ... Đã đặt ra phương hướng phát triển mới cho ngành thủy sản là từng bước điều chỉnh và đổi mới hệ thống nhà máy chế biến thủy sản đông lạnh tiên tiến, đồng bộ đảm bảo những tiêu chuẩn vệ sinh công nghiệp , nâng cao chất lượng sản phẩm bằng cách sắp xếp quy hoạch lại hệ thống doanh nghiệp hiện có, nâng cấp đầu tư chiều sâu,trang bị các máy móc thiết bị mới đồng bộ, bố trí dây chuyền sản xuất hợp lý kèm theo việc thực hiện xây dựng và cải tạo kết cấu hạ tầng đảm bảo sự hoạt động tối ưu của các doanh nghiệp. Nếu như các chính sách và giải pháp này được thực thi nhất quán thì sẽ là điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu của thành phố Nha Trang trong việc đổi mới công nghệ một cách triệt để có hệ thống . II. PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC VỀ CHẾ BIẾN THỦY SẢN XUẤT KHẨU Ở NHA TRANG 1. PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH MÁY MÓC THIẾT BỊ : 1.1. Về quy mô năng lực máy móc thiết bị: Hệ thống máy móc thiết bị trong các doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu bao gồm nhiều loại song chủ yếu là các loại máy móc thiết bị phục vụ cho quá trình đông lạnh (các thiết bị lạnh) mà thiết bị chủ yếu nhất trực tiếp quyết định đến năng lực sản xuất của các doanh nghiệp là hệ thống tủ cấp đông. Hiện nay, trong 6 doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu Nha trang đã có 23 tủ cấp đông với tổng công suất 20.048 tấn/ năm chiếm 75% công suất cấp đông của toàn tỉnh. Có thể nói, trong 5 năm qua (91- 96) cùng với sự phát triển của ngành chế biến thủy sản đông lạnh xuất khẩu cả nước, qui mô và năng lực sản xuất trong các doanh nghiệp Nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu Nha Trang đã tăng lên rất nhanh. Nếu như năm 1991, mới chỉ có xí nghiệp đông lạnh Nha trang (F.17) với hai tủ cấp đông, tương đương công suất 3.360 tấn/năm thì đến năm 1993 có 6 doanh nghiệp Nhà nước chế biến thủy sản xuất khẩu với 18 tủ cấp đông tương đương công suất 12.600 tấn/năm và đến cuối 1996 thì đã tăng lên 23 tủ tương đương 20.048 tấn/năm (gấp 6 lần so với năm 1991) chưa kể số tủ cấp đông trong một số doanh nghiệp Nhà nước khác mà chế biến thủy sản xuất khẩu là một bộ phận nhỏ. Bảng 8: Quy mô và năng lực của các máy móc thiết bị chính trong các doanh nghiệp nhà nước và chế biến thủy sản xuất khẩu Nha Trang (6 doanh nghiệp). CHỈ TIÊU ĐVT 93 94 95 96 SỐ TUYỆT ĐỐI SO VỚI 91 1. Gi¸ trÞ MMTB (Nguyªn gi¸) Tr.® 11.438 15.240 16.751 18.245 7,5 lÇn 2.Gi¸ trÞ hao mßn Tr.® 3.381 4.573 6.088 8.026 - 3. Gi¸ trÞ cßn l¹i Tr.® 8.057 10.667 10.663 10.219 8,3 4.Sl­îngTB chÝnh Tñ 18 20 23 23 11,5 5.Tæng c«ng suÊt thiÕt kÕ T/n¨m 12.600 17.668 20.048 20.048 6,0 Sù gia t¨ng vÒ quy m« vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt mét c¸ch nhanh chãng nh­ trªn lµ do tõ sau n¨m 1991, mét sè c¸c doanh nghiÖp tr­íc ®©y ho¹t ®éng chÕ biÕn thùc phÈm (thÞt heo, bß,vÞt...) xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng Liªn X« (cò) gÆp khã kh¨n v× t×nh h×nh Liªn X« khñng ho¶ng, ®· chuyÓn h­íng sang c¶i t¹o xÝ nghiÖp, ®æi míi, mua s¾m thªm thiÕt bÞ m¸y mãc ®Ó chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu. (Nh­ F.115, xÝ nghiÖp thùc phÈm Nam Trung Bé F.123). Bªn c¹nh ®ã, sù ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý trong c¶ nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp tù do kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi mét lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh nhÊt ®Þnh mµ chuyÓn sang ho¹t ®éng s¶n xuÊt dinh doanh tæng hîp h¬n n÷a chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu ®ang lµ mét lÜnh vùc hÊp dÉn nªn c¸c doanh nghiÖp ®Òu h­íng vµo trang bÞ m¸y mãc phôc vô chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu. KÕt qu¶ lµ sè l­îng m¸y mãc thiÕt bÞ chÕ biÕn thñy s¶n, gi¸ trÞ m¸y mãc thiÕt bÞ còng nh­ c«ng suÊt chÕ biÕn ®Òu t¨ng vät lªn nhanh chãng. B¶ng 9: C¬ cÊu n¨ng lùc m¸y mãc thiÕt bÞ chÝnh theo c¸c doanh nghiÖp n¨m 1996. TÊN DN NGUYÊN GIÁ MMTB GIÁ TRỊ CÒN LẠI TỔNG CÔNG SUẤT Sè l­îng (Tr.®) Tû lÖ % Sè l­îng (Tr. ®) Tû lÖ % Sè l­îng (T/n¨m) Tû lÖ % 1. F.17 6.609 36 3.683 36 8.400 42 2.F.90 3.978 22 2.688 27 1.400 07 3.F.115 1.952 11 733 07 3.080 15 4.Ecpco 2.860 16 1.752 17 3.024 15 5.F.123 910 05 279 03 2.352 12 6.KHASPEXCO 1.936 10 984 10 1.792 09 Céng 18.245 100 10.219 100 20.048 100 Tuy nhiªn, viÖc ®æi míi vµ trang bÞ c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c doanh nghiÖp trong nh÷ng n¨m qua míi chñ yÕu cßn lµ viÖc ®Çu t­ theo chiÒu réng ®Ó më réng quy m« n©ng cao c«ng suÊt. ViÖc ®Çu t­ trang bÞ còng ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch tù ph¸t trong tõng doanh nghiÖp mµ ch­a cã mét ®Þnh h­íng chung trªn c¬ së c©n ®èi víi nguån nguyªn liÖu. §iÒu nµy ®· dÉn ®Õn sù khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc ph¸t huy hÕt c«ng suÊt m¸y mãc thiÕt bÞ ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ. HÖ sè sö dông c«ng suÊt m¸y mãc thiÕt bÞ trung b×nh cña c¸c doanh nghiÖp míi chØ ®¹t 42%. 1.2.VÒ thêi gian vµ tuæi thä cña thiÕt bÞ : Trong 6 doanh nghiÖp nhµ n­íc vÒ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu ë Nha Trang, th× doanh nghiÖp cã tuæi thä cao nhÊt cã thêi gian ho¹t ®éng trªn 20 n¨m lµ c«ng ty chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu Nha Trang (F.17) sè cßn l¹i ®Òu cã thêi gian ho¹t ®éng tõ 5-7 n¨m trë l¹i. Tuæi trung b×nh cña c¸c trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ chñ yÕu lµ 7,0 n¨m (Cao h¬n tuæi trung b×nh chung cña thiÕt bÞ trong toµn ngµnh thñy s¶n c¶ n­íc 0,5 n¨m). So víi thêi gian ®Þnh møc sö dông c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu th× tuæi thä cña m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÒ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu ë Nha Trang nh­ trªn lµ kh¸ cao. H¬n n÷a tuæi trung b×nh thùc tÕ cña c¸c m¸y mãc ._.thiÕt bÞ ë ®©y lµ 7,0 n¨m ®­îc tÝnh to¸n trªn c¬ së sè n¨m ®­a thiÕt bÞ vµo sö dông.Trong khi ®ã hÇu hÕt c¸c thiÕt bÞ ®­îc trang bÞ lµ c¸c thiÕt bÞ cò ®· qua thêi gian sö dông tr­íc ®ã tõ 4-6 n¨m råi míi ®­îc c¸c doanh nghiÖp mua vÒ ®¹i tu vµ t©n trang l¹i vµ ®em vµo sö dông. Toµn tØnh Kh¸nh Hßa hiÖn nay chØ cã hai thiÕt bÞ (tñ ®«ng) Mycom míi s¶n xuÊt ®êi 1993 ®ang ®­îc sö dông cßn l¹i ®Òu ®­îc s¶n xuÊt tr­íc nh÷ng n¨m 1980. §iÒu nµy cã nghÜa lµ, nÕu thêi gian sö dông ®Þnh møc (10 n¨m) th× c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ trang bÞ trong c¸c doanh nghiÖp ®Òu ®· hÕt thêi gian sö dông, nh­ng c¸c doanh nghiÖp ch­a khÊu hao hÕt hoÆc ®· khÊu hao hÕt nh­ng ch­a thanh lý mµ cÇn tiÕp tôc sö dông, ®iÒu nµy tÊt yÕu sÏ lµm cho c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c doanh nghiÖp bÞ l¹c hËu so víi thùc tÕ. B¶ng 9: Mét sè chØ tiªu ph¶n ¸nh tr×nh ®é m¸y mãc thiÕt bÞ vÒ thêi gian vµ c«ng suÊt cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÒ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu Nha trang. CHỈ TIÊU §VT 93 94 95 96 1. Tæng vèn cè ®Þnh Tr. ® 15.031 16.382 17.601 19.757 2. Vèn m¸y mãc thiÕt bÞ Tr. ® 8.057 10.667 10.663 10.219 3. Gi¸ hao mßn m¸y mãc T. bÞ Tr. ® 3.381 4.573 6.088 8.126 4. HÖ sè hao mßn h÷u h×nh (3/4) % 30 30 36 44 5. HÖ sè ®æi míi thiÕt bÞ % 49 25 9 8 6. Tû träng vèn cè ®Þnh trùc tiÕp tham gia vµo s¶n xuÊt % 54 65 61 52 7. HÖ sè sö dông c«ng suÊt % 36 41 37 42 8.Tuæi thä trung b×nh cña T. bÞ N¨m - - - 7,0 Nh­ vËy hÖ sè hao mßn h÷u h×nh chung cña c¸c doanh nghiÖp lµ 44% trong lóc tuæi trung b×nh cña thiÕt bÞ lµ 7,0 n¨m. §iÒu nµy cã nghÜa lµ, nÕu c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng b×nh th­êng, th× c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c doanh nghiÖp ®· bÞ l¹c hËu Ýt nhÊt lµ tõ 5 - 6 n¨m so víi tr×nh ®é hiÖn cã (ch­a kÓ yÕu tè hao mßn v« h×nh). HÖ sè ®æi míi thiÕt bÞ c¸c n¨m 94, 95, 96 ®¹t rÊt thÊp (tõ 8 - 9%) chøng tá ®éng th¸i cña viÖc ®æi míi m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c doanh nghiÖp ch­a ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt tµi s¶n cè ®Þnh hµng n¨m (tû lÖ khÊu hao hµng n¨m lµ 10%). §iÒu nµy l¹i mét lÇn n÷a thÓ hiÖn viÖc ®æi míi m¸y mãc thiÕt bÞ trong c¸c doanh nghiÖp nh÷ng n¨m qua chñ yÕu ®i vµo chiÒu réng mµ Ýt chó träng ®Õn viÖc n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ cña m¸y mãc thiÕt bÞ. N¨m 93 hÖ sè nµy lµ 49% v× ®©y lµ n¨m vµ c¸c doanh nghiÖp b¾t ®Çu trang bÞ ®Ó ®­a vµo chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu n©ng c«ng suÊt chÕ biÕn tõ 3.360 tÊn (n¨m 91) lªn 12.600 tÊn. Cho nªn m¸y mãc thiÕt bÞ t¨ng lªn (thiÕt bÞ míi ®­a vµo sö dông trong n¨m) lµ gi¸ trÞ cña c¸c thiÕt bÞ l¾p ®Æt thªm ®Ó n©ng c«ng suÊt nh­ trªn ®· nãi. Sau ®ã, hµng n¨m gi¸ trÞ m¸y mãc thiÕt bÞ t¨ng thªm chñ yÕu lµ gi¸ trÞ söa ch÷a l¹i hoÆc gi¸ trÞ cña mét sè thiÕt bÞ phô trî chø kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ ®æi míi hiÖn ®¹i hãa thiÕt bÞ, nªn gi¸ trÞ nµy kh«ng lín (v× c¸c doanh nghiÖp ®· thõa c«ng suÊt). VÒ c¬ cÊu ®Çu t­, nãi chung c¸c doanh nghiÖp ®· ®¶m b¶o c©n ®èi gi÷a ®Çu t­ cho m¸y mãc thiÕt bÞ vµ c¸c tµi s¶n cè ®Þnh kh¸c. §iÒu nµy ®­îc ph¶n ¸nh qua tû träng vèn cè ®Þnh trùc tiÕp tham gia vµo s¶n xuÊt trong tæng vèn cè ®Þnh n¨m 1993 lµ 54% th× n¨m 96 lµ 52%. Song hÖ sè nµy còng nãi lªn viÖc ®æi míi thiÕt bÞ trong c¸c doanh nghiÖp nh÷ng n¨m qua ch­a thùc sù t¨ng c­êng l­îng vèn cè ®Þnh trùc tiÕp tham gia vµo s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp mµ ®Æc biÖt lµ vèn m¸y mãc thiÕt bÞ (§iÒu nµy thÓ hiÖn tr×nh ®é ®æi míi còng nh­ hiÖu suÊt huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp ch­a cao). §i s©u vµo tõng doanh nghiÖp cô thÓ ta thÊy, doanh nghiÖp ®Çu ®µn trong sè c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÒ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu Nha Trang, còng lµ doanh nghiÖp ®Çu ®µn trong toµn tØnh Kh¸nh hßa, ®ã lµ C«ng ty chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu Nha Trang (F.17) th× tuæi trung b×nh cña m¸y mãc thiÕt bÞ còng cao nhÊt (10,6 n¨m). Nh­ng hÖ sè hao mßn h÷u h×nh còng chØ míi 44%. §iÒu nµy chØ cã thÓ do hai nguyªn nh©n : HoÆc lµ doanh nghiÖp tÝnh khÊu hao qu¸ thÊp tõ ®ã kÐo dµi sè n¨m sö dông thiÕt bÞ mµ vÉn ch­a khÊu hao xong, hoÆc lµ doanh nghiÖp ®· tÝnh khÊu hao xong mét sè thiÕt bÞ m¸y mãc nh­ng vÉn tiÕp tôc sö dông mµ kh«ng thanh lý, thay míi c¶ hai tr­êng hîp ®Òu thÓ hiÖn tr×nh ®é sö dông vµ ®æi míi m¸y mãc thiÕt bÞ cña doanh nghiÖp kh«ng cao vµ sÏ lµm cho doanh nghiÖp lu«n lu«n sö dông c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ l¹c hËu. B¶ng 10: C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh tr×nh ®é ®æi míi m¸y mãc thiÕt bÞ cña tõng doanh nghiÖp (sè liÖu n¨m 1996). Doanh nghiÖp Tuæi thä trung b×nh (n¨m) HÖ sè hao mßn h÷u h×nh (%) HÖ sè sö dông c«ng suÊt MMTB (%) 1. F.17 10,6 44 46 2. F.90 6,0 32 46 3. F.115 6,0 62 24 4. ECPCO 3,6 35 59 5. F123 3,6 69 27 6. KHASPEXCO 3,6 49 47 TỔNG CỘNG 7,0 44 42 B¶ng 11: C¸c chØ tiªu tr×nh ®é m¸y mãc thiÕt bÞ cña C«ng ty chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu Nha Trang (F.17). ChØ tiªu §VT 93 94 95 96 1. Tæng vèn cè ®Þnh Tr. ® 4.239 4.175 4.734 5.870 2. Vèn m¸y mãc thiÕt bÞ Tr. ® 3.109 3.950 4.008 3.683 3. Gi¸ trÞ hao mßn MMTB Tr. ® 1.515 1.680 2.087 2.926 4. HÖ sè hao mßn h÷u h×nh % 32 30 34 44 5. HÖ sè ®æi míi thiÕt bÞ % 48 16 8 8 6. Tû träng vèn MMTB trùc tiÕp tham gia s¶n xuÊt % 73 95 85 63 7. Tuæi trung b×nh cña thiÕt bÞ N¨m - - - 10,6 Nh­ vËy, trong sè c¸c doanh nghiÖp, tuæi trung b×nh cña thiÕt bÞ cña F.17 lµ kh¸ cao, tû träng vèn m¸y mãc thiÕt bÞ trùc tiÕp tham gia s¶n xuÊt trong tæng vèn cè ®Þnh còng rÊt cao. Chøng tá mÆc dï doanh nghiÖp vÉn cßn sö dông nh÷ng m¸y mãc thiÕt bÞ cò nh­ng trong qu¸ tr×nh ®æi míi trang bÞ doanh nghiÖp ®· chó ý vµo trang bÞ m¸y mãc thiÕt bÞ míi n©ng cao møc huy ®éng vèn trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Thùc tÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mÆc dï c¸c doanh nghiÖp kh¸c trong ngµnh chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu kh¸c lµm ¨n gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n th× F.17 vÉn ph¸t triÓn v÷ng ch¾c do ®ã c«ng ty vÉn tiÕp tôc ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, më réng quy m« b»ng c¸ch t¨ng c­êng mua thªm m¸y mãc thiÕt bÞ míi cô thÓ n¨m 94 trang bÞ thªm hai tñ cÊp ®«ng c«ng suÊt 9 tÊn/ ngµy n¨m 1995-1996 trang bÞ thªm hai tñ c«ng suÊt 7 tÊn/ ngµy. Lµm cho tæng sè tñ cÊp ®«ng cña c«ng ty hiÖn cã lµ 6 thñ víi c«ng suÊt 8.400 tÊn/ n¨m (30 tÊn / ngµy) gÊp 3 lÇn so víi 1991. Bªn c¹nh ®ã lµ hÖ thèng kho l¹nh b¶o qu¶n hiÖn cã c«ng suÊt 600 tÊn chiÕm 30% tæng c«ng suÊt kho l¹nh toµn tØnh. §Æc biÖt, bªn c¹nh viÖc ®Çu t­ më réng quy m« s¶n xuÊt c«ng ty còng ®· nhËn thøc ®­îc vai trß cña viÖc ®æi míi c«ng nghÖ theo chiÒu s©u vµ ®· cè g¾ng trang bÞ c¸c thiÕt bÞ theo h­íng hiÖn ®¹i. N¨m 1993, c«ng ty ®· trang bÞ ®­îc mét tñ ®«ng lo¹i IQF ®©y lµ mét trong nh÷ng thiÕt bÞ cho phÐp s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng ®«ng l¹nh cao cÊp n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm. TiÕp theo nh÷ng n¨m 1994-1995 c«ng ty ®· trang bÞ c¸c thiÕt bÞ kh¸c nh­ m¸y trén, m¸y hót ch©n kh«ng, m¸y c¸n mùc... vµ ®· x©y dùng ®­îc mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt mÆt hµng cao cÊp Shashimi. Tøc lµ c«ng ty ®· b¾t ®Çu chuyÓn h­íng s¶n xuÊt tõ viÖc ®«ng l¹nh vµ xuÊt khÈu d­íi d¹ng nguyªn liÖu th« sang viÖc s¶n xuÊt chÕ biÕn c¸c mÆt hµng tinh chÕ cao cÊp, ¨n liÒn vµ cã kh¶ n¨ng tiªu thô trùc tiÕp trªn c¸c siªu thÞ. C¸c doanh nghiÖp cßn l¹i ngoµi F.17 lµ nh÷ng doanh nghiÖp míi ®i vµo häat ®éng chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu nh÷ng n¨m gÇn ®©y nªn tuæi trung b×nh cña m¸y mãc thiÕt bÞ chØ míi tõ 3,6 n¨m ®Õn 6 n¨m. Tuy vËy c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c doanh nghiÖp nµy còng lµ nh÷ng thiÕt bÞ cò ®­îc s¶n xuÊt tõ nh÷ng n¨m 80 vÒ tr­íc do ®ã kh«ng tr¸nh khái t×nh tr¹ng l¹c hËu. Mét ®iÒu ®¸ng l­u ý ë ®©y lµ c¸c doanh nghiÖp cã hÖ sè hao mßn h÷u h×nh rÊt cao trong lóc tuæi trung b×nh l¹i thÊp chøng tá r»ng tuy c¸c doanh nghiÖp nµy míi x©y dùng nh­ng m¸y mãc thiÕt bÞ l¹i ®· rÊt cò. Bªn c¹nh ®ã hÖ sè sö dông c«ng suÊt thiÕt bÞ l¹i rÊt thÊp thËm chÝ nh­ xÝ nghiÖp ®«ng l¹nh Kh¸nh Hßa (F. 115) chØ ®¹t 23,7%. §©y lµ mét nh©n tè ®· lµm cho hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh hµng n¨m cña doanh nghiÖp ®¹t rÊt thÊp (ta sÏ thÊy râ h¬n ë phÇn sau). 1.3. VÒ xuÊt xø vµ tÝnh ®ång bé cña hÖ thèng m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c doanh nghiÖp. Cã thÓ nãi c¸c lo¹i m¸y mãc thiÕt bÞ sö dông trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÒ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu Nha Trang còng nh­ phÇn lín c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu trong c¶ n­íc nãi chung lµ bao gåm nhiÒu lo¹i, nhiÒu m¸c, nh·n hiÖu xuÊt xø tõ nhiÒu n­íc kh¸c nhau lµm cho tÝnh ®ång bé cña d©y chuyÒn s¶n xuÊt thÊp vµ mang tÝnh ch¾p v¸. HÇu hÕt c¸c thiÕt bÞ cÊp ®«ng ®Òu mang nh·n hiÖu Mycom hay Nichin cña NhËt, Shangchi cña §µi Loan. Mét sè thiÕt bÞ mang nh·n hiÖu Fullerton hay Frick cña Mü (sè nµy th­êng rÊt cò). Bªn c¹nh ®ã còng cã mét sè thiÕt bÞ do ViÖt nam s¶n xuÊt hoÆc do ViÖt nam ®¹i tu, gia c«ng l¹i (sè nµy chiÕm kho¶ng 20% sè thiÕt bÞ). ThËm chÝ, nh­ C«ng ty khai th¸c vµ dÞch vô thñy s¶n Kh¸nh Hßa (KHASPEXCO) n¨m 1993 khi chuyÓn h­íng x©y dùng ph©n x­ëng chÕ biÕn ®«ng l¹nh xuÊt khÈu, c«ng ty ®· khai th¸c sè thiÕt bÞ hiÖn cã trong ®ã cã mét sè thiÕt bÞ l¹nh ®­îc th¸o gì tõ tµu ®¸nh c¸ 400cv cña c«ng ty råi tù gia c«ng l¾p ®Æt ®Ó ho¹t ®éng. Hay nh­ xÝ nghiÖp ®«ng l¹nh Kh¸nh Hßa (F.115) c¸c thiÕt bÞ chÕ biÕn ®«ng l¹nh thñy s¶n mét sè ®­îc tËn dông vµ c¶i t¹o c¸c thiÕt bÞ chÕ biÕn thùc phÈm tr­íc ®©y nªn chÊt l­îng vµ ®é an toµn vÖ sinh trong chÕ biÕn kh«ng cao. C¸c thiÕt bÞ kh¸c trong hÖ thèng thiÕt bÞ cÊp ®«ng cña c¸c doanh nghiÖp nh­ tñ ®«ng, giµn ng­ng, hÖ thèng kho b¶o qu¶n, s¶n xuÊt n­íc ®¸... phÇn lín ®­îc c¸c doanh nghiÖp tù gia c«ng hoÆc ®Æt gia c«ng ë c¸c c¬ së s¶n xuÊt trong n­íc. Nãi tãm l¹i, c¸c thiÕt bÞ m¸y mãc cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu Nha Trang lµ mang tÝnh ch¾p v¸ kh«ng ®ång bé, tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau ®­îc l¾p r¸p vµ ®iÒu chØnh ®Ó cã thÓ ho¹t ®éng ®­îc. NÕu xÐt vÒ thÕ hÖ m¸y th× phÇn lín c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ nµy lµ thuéc thÕ hÖ nh÷ng n¨m 1930 ®Õn 1960, nghÜa lµ ®· l¹c hËu so víi thÕ giíi kho¶ng 2 thÕ hÖ ThiÕt bÞ chñ yÕu nhÊt trong hÖ thèng thiÕt bÞ chÕ biÕn ®«ng l¹nh lµ c¸c m¸y nÐn. Theo thêi gian c¸c m¸y nÐn ®· ®­îc hoµn thiÖn tõ kiÓu m¸y nÐn hë sang kiÓu m¸y nÐn kÝn, tøc lµ toµn bé hÖ thèng m¸y nÐn vµ ®éng c¬ ®­îc bäc kÝn trong mét lèc m¸y lµm n©ng cao hiÖu suÊt ho¹t ®éng cña m¸y. Nh­ng hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc vÒ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu ë Nha Trang nhiÒu hÖ thèng vÉn sö dông lo¹i m¸y nÐn hë. Cßn c¸c thiÕt bÞ phô trî, phôc vô kh¸c nh­ m¸y ®iÒu hßa nhiÖt ®é chØ míi trang bÞ ë mét sè c¬ së vµ doanh nghiÖp nµo cã ®iÒu kiÖn ®Õn ®©u trang bÞ ®Õn ®ã. Chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp ®· ra ®êi l©u n¨m nhÊt nh­ C«ng ty chÕ biÕn thuû s¶n xuÊt khÈu Nha Trang (F.17) míi cã trang bÞ t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ mét sè doanh nghiÖp cã chÕ biÕn c¸c mÆt hµng cao cÊp nh­ : Mùc nang Shashimi, t«m ®«ng nguyªn con, ghÑ thÞt...... HiÖn nay cã mét sè tñ ®«ng qu¸ cò nªn thêi gian cÊp ®«ng kÐo dµi qu¸ thêi gian quy ®Þnh vµ cßn mét sè kho b¶o qu¶n, ph©n x­ëng chÕ biÕn ch­a ®¹t nhiÖt ®é quy ®Þnh (-1oC ®èi víi kho; + 18oC ®èi víi nhµ PX chÕ biÕn). Mét sè c¬ së do tËn dông mÆt b»ng cò, gia cè l¹i ®Ó s¶n xuÊt nªn viÖc s¾p xÕp bè trÝ d©y chuyÒn c«ng nghÖ ch­a hîp lý vµ ch­a ®¹t yªu cÇu quy ®Þnh nh­ XÝ nghiÖp chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu Kh¸nh Hoµ (F.115), C«ng ty thùc phÈm Nam Trung Bé (F.123). 1.4. VÒ tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng: Tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng thÓ hiÖn møc ®é ph¸t triÓn cña c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña c¸c doanh nghiÖp ë møc ®é nhÊt ®Þnh thÓ hiÖn sù thay thÕ cña lao ®éng thñ c«ng b»ng m¸y mãc. C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng lµ møc trang bÞ n¨ng l­îng ®iÖn cho lao ®éng; møc trang bÞ vèn (m¸y mãc thiÕt bÞ) cho lao ®éng. Nãi chung tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÒ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu lµ t­¬ng ®èi cao vµ æn ®Þnh. Chøng tá hµng n¨m sù gia t¨ng vÒ lùc l­îng lao ®éng t­¬ng øng víi sù gia t¨ng vÒ trang bÞ m¸y mãc vµ vèn cè ®Þnh trùc tiÕp tham gia vµo s¶n xuÊt. Nãi c¸ch kh¸c, ch­a cã sù thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng m¸y mãc (Xem b¶ng 12). B¶ng 12 : Tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng ë c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÒ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu Nha Trang. CHỈ TIÊU §VT 93 94 95 96 1. Tæng c«ng suÊt ®iÖn cña MMTB KW 13.109 18.381 20.857 20.857 2. Tæng sè c«ng nh©n Ng­êi 1.236 1.590 1.633 2.010 3. Tæng vèn MMTB Tr.® 8.057 10.667 10.663 10.219 4. Møc trang bÞ ®iÖn cho lao ®éng KW/ng­êi 10,61 11,56 12,54 10,40 5.Møc trang bÞ vèn Tr.®/ng­êi 6,52 6,71 6,41 5,08 Tuy nhiªn, do ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ hiÖn t¹i trong chÕ biÕn thñy s¶n nãi chung cña n­íc ta vµ chÕ biÕn thñy s¶n nãi riªng vÉn cßn ph¶i sö dông mét lùc l­îng lín lao ®éng thñ c«ng cña c«ng nh©n, trong kh©u xö lý nguyªn liÖu. §Æc biÖt, trong ®ã kh©u ph©n lo¹i (o¹i bá nguyªn liÖu d¹t (xÊu) vµ ph©n møc chÊt l­îng nguyªn liÖu vµ b¸n thµnh phÈm) rÊt khã cã thÓ c¬ giíi hãa ®­îc. §iÒu nµy ®· h¹n chÕ ®Õn viÖc n©ng cao tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. Thùc tÕ trong nh÷ng n¨m qua c¸c doanh nghiÖp, nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp cã tham gia ho¹t ®éng l©u ®êi nh­ F.17 ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong viÖc c¬ giíi hãa lao ®éng trong c¸c kh©u cã thÓ ®­îc (nh­ trang bÞ hÖ thèng m¸y c¸n mùc trong chÕ biÕn mùc tÈm gia vÞ) b»ng c¸c ®éng c¬ ®iÖn thay cho viÖc sö dông c¸c hÖ thèng quay tay thñ c«ng tr­íc ®©y ®· lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn rÊt nhiÒu. Muèn thùc hiÖn mét c¸ch triÖt ®Ó viÖc t¨ng c­êng trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng, c¬ giíi hãa, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay vÒ mÆt thiÕt bÞ vµ kh¶ n¨ng c«ng nghÖ lµ hoµn toµn kh«ng cã vÊn ®Ò g×. VÊn ®Ò cßn l¹i ë ®©y lµ c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã vèn ®Ó c¶i t¹o vµ trang bÞ l¹i toµn bé d©y chuyÒn s¶n xuÊt b»ng nh÷ng d©y chuyÒn c«ng nghÖ chÕ biÕn hoµn chØnh ®ång bé khÐp kÝn tõ kh©u ®Çu ®Õn kh©u cuèi (nghÜa lµ ph¶i ®æi míi triÖt ®Ó vÒ thiÕt bÞ c«ng nghÖ) nh­ng ®iÒu nµy lµ kh«ng thÓ hoÆc hoµn toµn ch­a cã tÝnh kh¶ thi ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong hiÖn t¹i vµ nh÷ng n¨m tr­íc m¾t. 1.5. VÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ bè trÝ mÆt b»ng d©y chuyÒn s¶n xuÊt. C«ng nghÖ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu hiÖn nay ë n­íc ta nãi chung cã thÓ ph©n lµm hai d¹ng chÝnh ®ã lµ chÕ biÕn kh« vµ chÕ biÕn ®«ng l¹nh, trong ®ã chñ yÕu lµ chÕ biÕn ®«ng l¹nh (chÕ biÕn kh« còng cÇn cã hÖ thèng kho l¹nh b¶o qu¶n). Trong chÕ biÕn ®«ng l¹nh, th× hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu c¶ n­íc còng nh­ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÒ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu Nha Trang vÉn chØ lµ ®«ng khèi (Block) d­íi d¹ng s¬ chÕ vµ b¶o qu¶n nguyªn liÖu ®Ó xuÊt khÈu lµ chÝnh. C¸c thiÕt bÞ phôc vô cho cÊp ®«ng ë ®©y lµ c¸c tñ ®«ng tiÕp xóc vµ ®«ng giã. b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1990, trªn thÞ tr­êng ViÖt Nam míi xuÊt hiÖn lo¹i thiÕt bÞ ®«ng nhanh rêi (IQF) lµ mét trong nh÷ng thiÕt bÞ cÊp ®«ng ®­îc coi lµ tiªn tiÕn trong kü thuËt chÕ biÕn ®«ng l¹nh. Vµ tõ n¨m 1992 ®Õn nay chØ cã F.17 trang bÞ ®­îc mét tñ ®«ng IQF (®©y lµ thÞÕt bÞ duy nhÊt trong tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu ë Nha Trang còng nh­ Kh¸nh Hßa cho ®Õn nay) nh­ng m¸y thuéc thÕ hÖ cò vµ kh«ng ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶. Do ®Æc ®iÓm cña nguyªn liÖu thñy s¶n lµ dÔ bÞ h­ háng vµ gi¶m chÊt l­îng trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn nªn trong quy tr×nh c«ng nghÖ chÕ biÕn thñy s¶n ®«ng l¹nh xuÊt khÈu ®ßi hái c¸c giai ®o¹n, b­íc c«ng viÖc ph¶i cã sù quan hÖ chÆt chÏ víi nhau kh«ng thÓ t¸ch rêi. Vµ th«ng th­êng c¸c giai ®o¹n chÕ biÕn ph¶i bè trÝ trong cïng mét ph©n x­ëng, thËm chÝ trong cïng mét khu nhµ x­ëng cã kÕt cÊu hîp lý víi quy tr×ng c«ng nghÖ. MÆt kh¸c, theo c¸c tiªu chuÈn vÒ chÊt l­îng vµ an toµn vÖ sinh thñy s¶n (TCVN 5108-90 vµ TCVN 4378) th× quy tr×nh xö lý vµ chÕ biÕn t«m c¸ trªn bê ®­îc chia lµm 3 c«ng ®o¹n lµ: TiÕp nhËn (nguyªn liÖu hoÆc b¸n thµnh phÈm)- chÕ biÕn vµ b¶o qu¶n, ph©n phèi. Trong ®ã chÕ biÕn gåm cã 2 giai ®o¹n lµ chÕ biÕn (1) chÕ biÕn (2) mµ ta cã thÓ gäi lµ s¬ chÕ vµ tinh chÕ. TÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n nµy thèng nhÊt chÆt chÏ víi nhau nh­ng khi bè trÝ vµo c¸c ph©n x­ëng th× ph¶i cã ph©n ®Þnh râ rµng gi÷a c¸c c«ng ®o¹n. MÆt b»ng ph¶i ®ñ réng ®Ó ®¸p øng ®­îc yªu cÇu quy tr×nh c«ng nghÖ tr¸nh ®­îc sù nhiÔm bÈn s¶n phÈm vµ ph¶i cã sù c¸ch ly hoµn toµn gi÷a khu vùc cã nguy c¬ nhiÔm bÈn (khu tiÕp nhËn, s¬ chÕ) vµ víi khu b¶o qu¶n, ph©n phèi. C¸c khu vùc sau khi ®· ph©n ®Þnh kh«ng ®­îc sö dông sai môc ®Ých vµ ph¶i ®­îc gi÷ s¹ch. Trªn thùc tÕ, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÒ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu Nha Trang ®­îc x©y dùng trªn c¸c mÆt b»ng chËt hÑp nªn kh«ng thÓ tu©n thñ mét c¸ch nghiªm ngÆt c¸c tiªu chuÈn vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nh­ ®· nªu. C¸ biÖt cã mét sè doanh nghiÖp kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn tèi thiÓu, nhµ x­ëng cßn t¹m bî nh­ PX 310, PX147 cña ECPCO (toàn bộ diện tích PX 310 chưa tới 500m2) do đó các doanh nghiệp này phân xưởng chế biến không có phòng bao gói riêng việc tiếp nhận thực hiện ngay trước cổng phân xưởng trên một diện tích chật hẹp cùng chung với khu vực xuất thành phẩm (Xem sơ đồ 5). Một số doanh nghiệp khác, tuy tổng diện tích mặt bằng rộng nhưng do cải tạo lại từ cơ sở chế biến thực phẩm gia súc (chế biến thịt heo, bò, vịt...) nên mang tính chắp vá và bố trí các bộ phận không hợp lý với quy trình công nghệ như F.123 (công ty thực phẩm Nam Trung Bộ) và F.115 (công ty chế biến hàng xuất khẩu Khánh Hòa). Trong các doanh nghiệp này vừa có chế biến thủy sản xuất khẩu vừa có chế biến các thực phẩm khác. Khu vực chế biến thủy sản xuất khẩu của F.115 phân xưởng xử lý chế biến sơ chế tách biệt quá xa với khu vực xếp khuôn và cấp đông (xem sơ đồ 6). Cũng do mặt bằng và việc bố trí sản xuất như trên mà trong 6 doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu ở Nha Trang thì có thể nói chưa có doanh nghiệp nào đảm bảo các yêu cầu về vệ sinh môi trường. Phần lớn các doanh nghiệp nằm ngay trong khu vực dân cư, các doanh nghiệp chưa có hệ thống xử lý nước thải và chất thải, nước thải hầu như được đổ trực tiếp vào hệ thống cống thành phố hoặc thải xuống sông gây ô nhiểm môi trường và không đáp ứng yêu cầu vệ sinh thủy sản. Ngoài ra, trong thời gian mùa vụ, các doanh nghiệp thường sử dụng một lượng lớn lao động hợp đồng thời vụ để thực hiện các công đoạn đơn giản cần nhiều sức lao động thủ công như xử lý, sơ chế (vặt đầu, bóc vỏ tôm, xẻ mực...) với phương thức khoán cho từng người, hoặc từng nhóm nhận nguyên liệu và giao bán thành phẩm mà không kiểm soát nổi quá trình xử lý. Những người này thậm chí có lúc phải đứng ngồi tràn lan ra cả hành lang khu vực chế biến và do đó rõ ràng là không thể đảm bảo các điều kiện an toàn về vệ sinh chế biến. Sông Cái Nha Trang P.Cấp đông Phòng Chế biến Khu vực Nhà dân Phòng Máy 30m Khu vực Nhà dân P.Tiếp nhận KhoBảo quản 17m Cổng vào Khu vực để xe §­êng Quèc lé 2/4 S¬ ®å 5: Bè trÝ mÆt b»ng P X 310 Công ty ECPCO Khu nhà quản lý Kho Trạm bia Nhà ăn P.Quản lý PXCB Trạm bia Phân xưởng Chế biến Kho SX Cơ điện Nước đá Cấp đông Xếp Khuôn 40m Cổng vào B.vệ 50m Khu dân cư Đường Lê Hồng Phong Sơ đồ 6: Bố trí mặt bằng F.115. 2. PHÂN TÍCH VỀ TÌNH HÌNH LAO ĐỘNG. Tổng số lao động trong các doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu Nha Trang có đến cuối 1996 là 2.293 chiếm 55% tổng số lao động trong toàn ngành chế biến thủy sản xuất khẩu toàn tỉnh. Nếu kể cả số lao động hợp đồng thời vụ hàng năm của các doanh nghiệp thì con số này có thể lên đến trên 3000 lao động (chiếm hơn 70% tổng số lao động toàn ngành chế biến thủy sản xuất khẩu Nha Trang). Bảng 13: Số lượng và cơ cấu lao động của các doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu Nha trang các năm. Chỉ tiêu ĐVT 93 94 95 96 Tăng bq năm (%) 1. Tổng số lao động Người 1.470 1.834 1.911 2.293 +16 2.Trong đó gián tiếp - Tỷ lệ Người % 234 16 244 13,3 278 14,6 283 12,3 +6,5 3. Trực tiếp - Tỷ lệ Người % 1.236 84 1.590 86,7 1.633 85,4 2.010 87,7 +17,6 Như vậy, mặc dù số lượng lao động hàng năm trong các doanh nghiệp tăng lên liên tục cả về lao động trực tiếp cũng như gián tiếp. Nhưng nếu xem xét tỷ lệ tương đối thì ta thấy chỉ có lao động trực tiếp tăng còn lao động gián tiếp giảm và đến cuối năm 1996 tỷ lệ lao động gián tiếp trong tổng số còn lại 12,3% đây là tỷ lệ xấp xỉ với tỷ lệ chung trong toàn ngành thủy sản cả nước. Nói cách khác, nếu xét về số lượng và cơ cấu đội ngũ lao động trong các doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu Khánh Hòa đã có sự phát triển theo chiều hướng tiến bộ tiến kịp với sự phát triển chung của toàn ngành. Song việc sử dụng một số lượng lớn lao động trực tiếp như trên cũng cho thấy trình độ đổi mới công nghệ là chưa cao. (Xem bảng tính toán mức trang bị kỹ thuật cho lao động ở phần trên). Đi sâu vào từng doang nghiệp ta thấy bố trí lao động trong các doanh nghiệp là không đều nhau. Có một số doanh nghiệp tỷ lệ là gián tiếp rất thấp như F.123 hay ECPCO (chỉ 6-7%) thực ra thì tỷ lệ này cũng chưa phản ánh trình độ cuả các doanh nghiệp mà sở dĩ có tỷ lệ như trên là do trong thực tế, các doanh nghiệp này thường nhận hàng gia công rất nhiều và nhận xuất ủy thác cho các doanh nghiệp khác (thậm chí đối với nhiều doanh nghiệp tư nhân). Do đó lao động hợp đồng của các doanh nghiệp này rất lớn (chủ yếu là lao động trực tiếp) và điều này làm giảm tỷ lệ gián tiếp trong tổng số. Nhưng hiệu kinh tế cuối cùng của các doanh nghiệp này không cao (ta sẽ thấy rõ hơn điều này ở phần phân tích hiệu quả sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp phần sau). Bảng 14: Số lượng và cơ cấu lao động của từng doanh nghiệp năm 1996. STT ChØ tiªu DN Tæng sè (ng­êi) Lao ®éng gi¸n tiÕp Trùc tiÕp Sè l­îng (ng­êi) tû lÖ (%) Sè l­îng (ng­êi) Tû lÖ (%) 1. F.17 618 115 18,6 503 81,4 2. F.115 347 57 16, 290 83,6 3. F.123 265 15 5,7 250 94,3 4. F.90 126 20 15,9 106 84,1 5. KHASPEXCO 126 27 16,7 125 83,3 6. ECPCO 775 49 6,3 726 93,7 Céng 2.293 283 12,3 2010 87,7 Trong khi ®ã, doanh nghiÖp cã tû träng lao ®éng gi¸n tiÕp rÊt cao nh­ F.17 (gÇn 19%) nh­ng tû lÖ nµy rÊt æn ®Þnh (n¨m 1993 còng 18,6%) vµ ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý cña F.17 lµ lùc l­îng rÊt v÷ng vµng cã nhiÒu kinh nghiÖm qu¶n lý còng nh­ tr×nh ®é n¨ng lùc vµ kinh doanh cao. Do ®ã, sÏ lµ rÊt chñ quan nÕu ta chØ ®¸nh gi¸ tr×nh ®é lao ®éng qua c¬ cÊu vÒ sè l­îng. VÒ chÊt l­îng lao ®éng: Nh×n chung, tr×nh ®é lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp cã xu h­íng t¨ng lªn, sè l­îng lao ®éng cã tr×nh ®é ®¹i häc t¨ng tõ 137 ng­êi n¨m 1993 lªn 214 ng­êi n¨m 1996. Song nÕu so s¸nh t­¬ng quan vÒ tû lÖ th× lao ®éng cã tr×nh ®é cao (§¹i häc trë lªn) vÉn cßn chËm chØ chiÕm kho¶ng 9% tæng sè lao ®éng (xem b¶ng c¬ cÊu chÊt l­îng lao ®éng - B¶ng 15). NÕu so s¸nh víi tû lÖ lao ®éng cã trong c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c (t­ nh©n, c«ng ty cæ phÇn...) th× tû lÖ nµy lµ 12%. §iÒu nµy cã lý do cña nã, ®ã lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cïng víi viÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý. Sè ng­êi ®­îc ®µo t¹o cã tr×nh ®é ®¹i häc t¨ng nhanh nh­ng viÖc sö dông lùc l­îng nµy cßn h¹n chÕ trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc do nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã nguyªn nh©n lín lµ do c¬ chÕ tuyÓn dông trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc th­êng cøng nh¾c vµ quan liªu h¬n trong lóc ®ã l¹i lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶, th× c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c lai ®ang dÇn thÝch nghi ®­îc víi c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ n¨ng ®éng h¬n rÊt nhiÒu, nhÊt lµ ®èi víi c«ng t¸c tuyÓn dông vµ bè trÝ lao ®éng nªn hä ®· thu hót ®­îc mét sè lín ng­êi cã tr×nh ®é ®¹i häc vµo lµm viÖc. §©y lµ mét xu thÕ cã nguy c¬ lµm gØam thÊp tr×nh ®é lao ®éng chung cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. B¶ng 15: C¬ cÊu tr×nh ®é vµ chÊt l­îng lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÒ chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu Nha Trang. CHỈ TIÊU ĐVT 93 94 95 96 1. Tæng sè lao ®éng Ng­êi 1470 1834 1.911 2.293 - Tr×nh ®é §H trë lªn Ng­êi 137 147 171 214 - Trung cÊp Ng­êi 21 23 27 19 - Kh«ng b»ng cÊp Ng­êi 76 74 80 50 2. Tæng sè c«ng nh©n Ng­êi 1.236 1.590 1.633 2.010 - BËc 4 trë lªn Ng­êi 154 213 235 240 - Tû lÖ % 12,5 13,4 14,4 12,0 Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhËn thøc ®­îc vai trß quan träng cña n¨ng lùc c«ng nghÖ - con ng­êi, c¸c doanh nghiÖp ®· t¨ng c­êng båi d­ìng ®µo t¹o n©ng cao tr×nh ®é cho lùc l­îng lao ®éng ®Æc biÖt lµ ®èi víi ®éi ngò lao ®éng gi¸n tiÕp. ChÝnh s¸ch tuyÓn dông còng cã nh÷ng yªu cÇu g¾t gao h¬n vÒ tr×nh ®é. Do ®ã, bªn c¹nh nh÷ng yÕu kÐm nhÊt ®Þnh cña ®éi ngò lao ®éng hiÖn nay cña c¸c doanh nghiÖp lµ kh¶ n¨ng n¾m b¾t th«ng tin vµ xö lý th«ng tin cßn chËm, Ýt n¨ng ®éng, kiÕn thøc ®­îc trang bÞ cßn xa vêi thùc tÕ, th× mét sè doanh nghiÖp ®· x©y dùng ®­îc cho m×nh mét ®éi ngò lao ®éng kh¸ v÷ng vµng trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh mµ tiªu biÓu nhÊt trong sè ®ã lµ F.17. MÆc dï tû lÖ lao ®éng cã tr×nh ®é §¹i häc ë ®©y chØ h¬n 7% trong tæng sè lao ®éng, nh­ng bé m¸y qu¶n lý cña c«ng ty phÇn lín lµ lùc l­îng trÎ (tõ gi¸m ®èc trë xuèng qu¶n ®èc ph©n x­ëng tuæi kh«ng qu¸ 40). Vµ nÕu tÝnh trong sè lao ®éng gi¸n tiÕp th× tû lÖ tr×nh ®é ®¹i häc lµ 37%. HÇu hÕt c¸c c¸n bé qu¶n lý cña c«ng ty ®Òu xuÊt ph¸t lµ nh÷ng c¸n bé chuyªn m«n kü thuËt tr×nh ®é §¹i häc sau ®ã ®­îc trang bÞ thªm kiÕn thøc qu¶n lý kinh tÕ theo h×nh thøc t¹i chøc. Vµ nãi chung ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý ë ®©y rÊt n¨ng ®éng, cã tr×nh ®é n¾m b¾t vµ xö lý c¸c th«ng tin nhanh chãng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña c¬ chÕ thÞ tr­êng hiÖn nay. Cã thÓ thÊy râ ®iÒu ®ã qua sè liÖu sau (Xem b¶ng 16 vµ 17). B¶ng 16: Tr×nh ®é ®éi ngò c¸n bé gi¸n tiÕp nãi chung cña F.17 §VT: Ng­êi ĐƠN VỊ TỔNG SỐ CHIA THEO TRÌNH ĐỘ ĐH Tr. cấp Sơ cấp CNKT 1. Khối quản lý DN 53 18 7 1 27 2. PX đặc sản 14 7 - - 7 3. PX chế biến 39 14 3 7 15 4. PX cơ điện 04 1 1 - 2 5. Cửa hàng vật tư 05 2 - - 3 Tổng cộng 115 42 11 8 58 Tỷ lệ % 100 36,5 9,6 7,0 46,9 Biểu đồ 1 : Tỷ lệ % lao động có trình độ đại học (1996) (Ngành chế biến thủy sản xuất khẩu Nha Trang) Bảng 17: Trình độ của đội ngũ cán bộ quản lý công ty F.17 (Cán bộ lãnh đạo) STT CHỨC DANH TUỔI BẰNG CẤP 1 Giám đốc 38 Kỹ sư CBTS và Quản trị KD (tc) 2 P.Giám đốc kiêm trưởng phòng hành chính 39 Kỹ sư CBTS và quản trị KD(tc) 3 P.Giám đốc 37 Kỹ sư CBTS và Quản trị KD(tc) 4 Trưởng phòng tài vụ 39 ĐH tài chính kế toán 5 Trưởng phòng KDXK 40 ĐH thủy sản (kinh tế) 6 Trưởng phòng Kỹ thuật 38 ĐH thủy sản (chế biến) 7 Trưởng KCS 37 ĐH thủy sản (chế biến) 8 Quản đốc PX chế biến 33 ĐH thủy sản (chế biến) 9 Quản đốc và P. quản đốc Phân xưởng đặc sản 37 ĐH thủy sản (chế biến) 10 Kế toán PX chế biến 37 Đại Học Quản trị kinh doanh 11 Kế toán P. xưởng đặc sản 37 Đại Học Quản trị kinh doanh *Trình độ và chất lượng lao động trực tiếp. Nói chung, các sản phẩm thủy sản xuất khẩu của nước ta hiện nay phần lớn còn ở dạng sơ chế, do đó yêu cầu của quy trình công nghệ đối với trình độ lao động không cao. Phần lớn lao động trong quy trình công nghệ là lao động thủ công với những công việc khá đơn giản, chỉ yêu cầu công nhân có sức khỏe tốt là đủ. Trong toàn bộ dây chuyền sản xuất chỉ có một số ít công đoạn đòi hỏi công nhân phải có một trình độ thành thạo với những kỹ năng nhất định như khâu phân cỡ (loại), hay fillets cá,mực. Ở công đoạn này, công nhân phải có cấp bậc từ bậc 4 trở lên. Còn lại, các công đoạn khác (chẳng hạn như xử lý bóc vỏ tôm, xẻ mực...) thì chỉ cần bậc 1,2 là đủ thậm chí không cần trình độ xếp bậc mà chỉ xem hướng dẫn sơ bộ một vài lần là có thể thực hiện được. Do đặc điểm trên, lực lượng công nhân trực tiếp sản xuất trong các doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu Nha Trang cũng như trong toàn ngành thủy sản nói chung phần lớn là có trình độ thấp (lao động phổ thông). Tỷ lệ công nhân bậc cao (bậc 4 trở lên) trong tổng số công nhân chỉ chiếm từ 12-14% (xem bảng II-17). Hầu hết các doanh nghiệp đều xây dựng một lực lượng nhỏ công nhân có trình độ bậc cao làm việc thường xuyên theo chế độ biên chế (hay hợp đồng dài hạn). Lực lượng này đảm nhận các khâu trọng yếu của quy trình công nghệ (phân cỡ, fillets cá, mực hay sản xuất các mặt hàng cao cấp như shashimi, Cooking) số còn lại được hợp đồng ngắn hạn thậm chí chủ yếu là hợp đồng thời vụ. Cách giải quyết này của các doanh nghiệp có ưu điểm là sử dụng hợp lý và tiết kiệm sức lao động, giảm chi phí tiền lương cho thời gian không sản xuất. Tuy nhiên, nếu như quá tính toán về các chi phí trước mắt thì các doanh nghiệp khó có thể xây dựng được một đội ngũ lao động có chất lượng ngày càng cao phù hợp với công nghệ ngày càng đổi mới đồng thời có thể chủ động trong trình độ sản xuất kinh doanh. Hơn nữa, quá trình chế biến thủy sản xuất khẩu có yêu cầu về chất lượng và vệ sinh cao và chặt chẽ hơn nhiều so với các sản phẩm khác nên nếu các doanh nghiệp quá thiên về việc sử dụng lao động hợp đồng thời vụ sẽ rất khó khăn trong việc đáp ứng các yêu cầu này. Thực tế hiện nay ở các doanh nghiệp nhà nước về chế biến thủy sản ở Nha Trang chỉ có công ty F.17 là có một đội ngũ công nhân có trình độ tay nghề vững vàng và tương đối ổn định. Được xây dựng từ ngày đầu thành lập với 14 công nhân giỏi từ thành phố Hồ Chí Minh tuyển chọn về vừa sản xuất vừa làm hạt giống đào tạo đội ngũ lao động cho công ty. Đến nay công ty đã có 140 công nhân có trình độ bậc 4 trở lên (một số công nhân có trình độ Đại học) chiếm 22% tổng số lao động trực tiếp thường xuyên của công ty. Kết hợp với đội ngũ quản lý năng động, công ty là đơn vi dẫn đầu trong ngành thủy sản Khánh Hòa trong việc đi tiên phong sản xuất những mặt hàng mới với yêu cầu kỹ thuật cao, giá trị lớn và tận dụng nguồn nguyên liệu. Bắt đầu từ năm 1996, trước yêu cầu của việc đổi mới mặt hàng cho phù hợp hơn nữa với trình độ và nguồn nguyên liệu cũng như yêu cầu của khách hàng đặc biệt là khách hàng Nhật Bản (khách hàng lớn nhất của công ty từ trước đến nay), công ty đã tuyển dụng một số lao động có trình độ Đại học và gửi sang Nhật Bản để vừa tham gia sản xuất vừa học hỏi nắm kỹ thuật sản xuất mặt hàng mới. Đây là việc làm có tính chất đầu tư lâu dài cho sự phát triển về tiềm lực công nghệ - con người của công ty trong tương lai. Bảng 18: Cơ cấu trình độ chất lượng lao động trực tiếp từng doanh nghiệp (năm 1996). STT CHỈ TIÊU TỔNG SỐ CN CN BẬ CAO (BẬC 4 TRỞ LÊN) CẤP BẬC CN B/QUÂN DN (NGƯỜI) Sè l­îng TûlÖ % T.tÕ So víi yªu cÇu 1. F.17 503 110 22,0 3,5 §¹t 2. F.123 250 20 8,0 2,2 ThÊp h¬n 3. F.115 290 23 7,9 2,2 ThÊp h¬n 4. F.90 106 30 28,3 3,6 §¹t 5. KHASPEXCO ._.ức cho các đơn vị tổ chức tài chính được thực hiện nghiệp vụ thuê mua. Thông qua các ngân hàng trung ương có biện pháp bảo lãnh cho các tổ chức này trong việc vay vốn nước ngoài hoặc tái cấp vốn trên cơ sở hợp đồng thuê mua v.v... KẾT LUẬN Đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp Nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu ở Thành phố Nha Trang và cả nước nói chung một cách đồng bộ với bước đi thích hợp là một yêu cầu cấp thiết đặt ra cho các nhà quản lý cũng như các cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan trong điều kiện hiện nay để thực hiện chiến lược phát triển ngành thủy sản mũi nhọn ở địa phương Khánh Hòa và cả nước theo hướng công nghiệp hóa- hiện đại hóa. Trên cơ sở các phương pháp nghiên cứu khoa học kinh tế truyền thống, luận văn đã hoàn thành được những nhiệm vụ sau: 1. Hệ thống hóa về mặt lý luận những cơ sở khoa học của vấn đề đổi mới công nghệ. Khẳng định vai trò và sự cần thiết khách quan phải đổi mới công nghệ của các doanh nghiệp nói chung trong điều kiện phát triển mạnh mẽ của tiến bộ khoa học-công nghệ hiện nay, bên cạnh đó là những đòi hỏi của cơ chế thị trường; sự cầ thiết phải tăng sức cạnh tranh của các doanh nghiệp cũng như yêu cầ của việc thực hiện quá trình công nghiệp hóa-hiện đại hóa nền kinh tế nước ta theo đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. 2. Nêu lên thực trạng của tình hình công nghệ và đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp Nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu trên địa bàn Thành phố Nha Trang trong thời gian từ năm 1991-1996. Qua nghiên cứu và phân tích, luận văn đã chỉ ra được những ưu điểm trong quá trình đổi mới công nghệ nâng cao năng lực sản xuất trong các doanh nghiệp Nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu ở Thành phố Nha Trang góp phần tích cực vào việc tăng sản lượng và giá trị thủy sản xuất khẩu của địa phương phát huy thế mạnh của Tỉnh. Nhung cũng trong quá trình này, luận văn cũng đã cho thấy thực trạng công nghệ và đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp Nhà nước ở đây còn rất nhiều vấn đề tồn tại như: tình trạng chắp vá, không đồng bộ của công nghệ được trang bị, máy móc thiết bị cũ kỹ lạc hậu, trình độ của đội ngũ lao động chưa cao. Khả năng nắm bắt và xử lý thông tin còn nhiều hạn chế. Quá trình đổi mới công nghệ chưa có sự qui hoạch định hướng thốnh nhất mà còn mang tính chất tự phát của từng doanh nghiệp; không cân đối giữa đổi mới chiều rộng và chiều sâu dẫn đến hiệu quả sử dụng máy móc thiết bị công nghệ nói riêng và hiệu quả sản xuất kinh doanh nói chung của các doanh nghiệp còn rất thấp. 3. Để khắc phục những tồn tại nói trên, đảm bảo cho quá trình đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp Nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu ở Thành phố Nha Trang trong thời gian tới được thực hiện một cách có hiệu quả, luận văn đã đưa ra 3 quan điểm định hướng và 4 biện pháp chủ yếu mà các cơ quan quản lý Nhà nước địa phương và các doanh nghiệp có thể nghiên cứu áp dụng. Những biện pháp này hoàn toàn nằm trong tầm tay của các cơ quan quản lý Nhà nước địa phương và của các doanh nghiệp Nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu ở Thành phố Nha Trang. Bởi vì chúng hoàn toàn dựa trên những cơ sở khoa học vững chắc; phù hợp với định hướng phát triển của ngành, của địa phương trong những năm tới và có tính đến những điều kiện cụ thể của từng doanh nghiệp. Tuy nhiên, để đảm bảo khả năng thành công của các biện pháp trong thực tế, cần có một sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý Nhà nước (UBND Tỉnh, Thành phố Nha Trang, Sở thủy sản, Sở khoa học-công nghệ và môi trường và hệ thống ngân hàng) và các doanh nghiệp trong việc nghiên cứu cụ thể hóa một cách chi tiết hơn cho từng biện pháp. Đồng thời có những kiến nghị với các cơ quan Nhà nước trung ương trong việc thực thi các biện pháp để sớm hình thành thị trường vốn, thị trường chứng khoán và các chính sách khác như lãi suất ngân hàng, thuế... tạo môi trường cho các doanh nghiệp đổi mới công nghệ một cách thuận lợi, vững chắc. Về mặt lý luận, cần phải tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện phương pháp đánh giá trình độ công nhệ theo hướng cụ thể hóa và áp dụng các phương pháp tiên tiến của thế giớ như phương pháp ATLAT-CN của ESCAP. Bảng 27: Phương án sắp xếp các doanh nghiệp Nhà nước về chế biến thủy sản xuất khẩu trên địa bàn Thành phố Nha Trang nhằm đổi mới công nghệ . STT Tên DN Địa điểm Ngành nghề SX Giá trị còn lại TSCĐ (Tr.đ) Số LĐ thường xuyên (Người) Phương án sắp xếp 1 ECPCO - PX 310 - PX 147 Đường 2/4 N.Trang Phương Sài N.Trang ĐLXK ĐLXK 2.798 250 Bán đấu giá tài sản hiện có của 2 PX; di dời về khu vực qui hoạch (Bình Tân) kết hợp đổi mới triệt để công nghệ bằng cách đầu tư 1 dây chuyền công nghệ mới đồng bộ SX các mặt hàng có giá trị gia tăng cao. 2 SPECO - F.90 Bình Tân N.Trang ĐLXK 5.092 126 Sau khi giải thể SPECO, sát nhập F.90 với PXCB của Khaspexco kết hợp với việc đầu tư dây chuyền công nghệ mới và thành lập DN mới có Hội đồng quản trị bao gồm F.90 (đã sát nhập) và PX mới. 3 Khaspexco - PXCB Bình Tân N.Trang Khai thác, dịch vụ và chế biến thủy sản xuất khẩu 2.644 86 Sát nhập PXCB với F.90 kết hợp với việc đầu tư dây chuyền công nghệ mới và thành lập DN mới. Bộ phận khai thác và dịch vụ tổ chức lại kết hợp với các bộ phận khác của ECPCO đã giải thể, thành lập DN chuyên dịch vụ cho ngành khai thác thủy sản địa phương. 4 F.123 Đường 23/10 N.Trang ĐLXK 936 65 Đề nghị cơ quan chủ quản (Tổng Cty thực phẩm) giao cho địa phương để sắp xếp lại. 5 F.17 Đồng Đế Nha Trang ĐLXK Thực hiện cổ phần hóa , đổi mới và hiện đại hóa công nghệ từng phần. PHỤ LỤC SỐ 1 CÁC BẢNG TÍNH TOÁN ĐẦU TƯDÂY CHUYỀN CÔNG NGHỆ MỚI SẢN XUẤT CÁC MẶT HÀNG THỦY SẢN CAO CẤP XUẤT KHẨU Bảng 31: Tổng vốn đầu tư xây dựng dây chuyền Tỷ giá: 12.050đ/USD S T T DANH MỤC ĐẦU TƯ ĐVT CÔNG SUẤT VỐN ĐẦU TƯ USD VNĐ (TR.Đ) TỔNG CỘNG (Tr.VNĐ) 1. Hệ thống thiết bị lạnh IQF băng tải xoăn 01 hệ thống 500 kg/giờ 170.000 2.048,5 2. Máy nén 01 hệ thống 150.000 1.807,5 3. Hệ thống kho bảo quản lạnh 01 hệ thống 150 tấn 100.000 1.205 4. Máy phun tẩy rửa 01máy 14.000 168,7 5. Máy pha hóa chất tiệt trùng 01 máy 8.000 96,4 06 Máy đóng thùng 01 máy 15.000 18,75 07 Hệ thống điều hòa không khí có đường ống dẫn đến các phòng CB 01 cụm 10.900 131,345 08 Trạm biến áp 360 KVA 01 360 KVA 200 200 09 Cải tạo hệ thống nước thải m 300m 100 100 10 Xây dựng nhà xưởng m2 1.200 1.800 1.800 11 Chi phí lắp đặt chạy thử 100 100 12 Dụng cụ chế biến 100 100 13 Chi phí lập dự án và quản lý công trình 80 80 Tổng vốn ĐT Trong đó: -MMTB - Xây lắp 8.018,2 6.018,2 2.000 Bảng 32 : Dự tính cân đối nguồn vốn đầu tư Chỉ tiêu Giá trị (triệu đồng) 1. Thanh lý tài sản 2 phân xưởng 310 và 147 2.500 2. Thanh lý tài sản PXCB của Khaspexco 2.000 3. Một số tài sản khác khi giải thể SPECO 1.000 4. Vay tín dụng ưu đãi (lãi suất 0,81% tháng) 2.518,2 Tổng nguồn vốn 8.018,2 Bảng 33: Dự tính mặt hàng và cơ cấu sản lượng Tên sản phẩm Cơ cấu sản lượng Giá bán USD/tấn (FOB TP. HCM) 1. Mực nang Filnets cao cấp đông IQF 25% 12.000 2. Tôm đông nguyên con 25% 8500 3. Cá Fillets đông IQF 35% 4300 4. ốc hương đông nguyên con 05% 3100 5. Sò lông hút chân không 10% 16.000 Bảng 34: Dự kiến doanh thu qua các năm ( Tỷ giá: 12.050đ/USD) Năm 1 Năm 2 Từ năm 3 STT S¶n phÈm Tr.USD Tr.VN§ Doanh thu Tr.U SD Tr. VN§ Tr.USD Tr.VN§ 1. Mùc 1,458 17.569 2,430 29.281 4,860 58.563 2. T«m 1,033 12.448 1,721 20.738 3,443 41.488 3. C¸ 0,731 8.809 1,219 14.689 2,438 29.378 4. Sß 0,778 9.375 1,296 15.617 2,592 31.234 5. ốc 0,075 904 0,126 1.518 0,251 3.025 Tổng 4,075 49.105 6,792 81.844 13,584 163.687 Bảng 35A: Các phí trực tiếp tính cho một tấn sản phẩm (ĐVT: 1000đ) STT Khoản mục chi phí Mực nang IQF Sò lông ốc đông Tôm đông Cá Fillet IQF 1. NVL Chính - trừ phế liệu thu hồi 120.285 -8.800 143.000 - 22.022 - 77.000 - 35.530 -6.930 2. VL phụ, bao bì 6.050 2.750 990 1.650 1.540 3. Nước, nước đá 434 515 79 277 158 4. Năng lượng 1.660 1.974 304 1.063 501 5. Công cụ LĐ 499 593 91 319 147 6. Tiền lương 4.015 8.800 770 3.520 1.650 7. BHXH, y tế 883 1.936 169 774 363 8. Chi phí trực tiếp khác 110 132 55 77 66 9. Chi phí lưu thông 649 660 171 550 237 Tổng cộng 125.785 160.359 24.651 85.230 33.262 Bảng 35B: Các khoản chi phí chung hàng năm STT Chi phí Giá trị (triệu đồng) 1 Khấu hao CB và SCL (15% đối với thiết bị và 8% đối với nhà xưởng) 1.062,73 2 Chi phí quản lý (5% doanh thu) Theo năm 3 Thuế xuất khẩu (2,5% doanh thu) Theo năm 4 Chi phí sử dụng vốn: - Thuế vốn 0,5% vốn tự có - Lãi vay dài hạn (10,2% vốn vay) - Lãi vay ngắn hạn (14% vốn LĐ) 28 256,856 Theo năm Bảng 36: Nhu cầu vốn lưu động (Đơn vị tính: Triệu đồng) Chỉ tiêu Năm thứ 1 Năm thứ 2 Từ năm thứ 3 1. Doanh thu tiêu thụ 49.105 81.844 163.687 2. Thuế xuất khẩu 1.228 2.046 4.092 3. Tổng mức luân chuyển vốn 47877 79.798 159.595 4. Số vòng quay vốn 1 năm 08 08 08 5. Vốn lưu động định mức 5985 9.975 19.949 Bảng 37 : Tổng hợp giá thành toàn bộ theo năm ĐVT:Triệu đồng Chỉ tiêu Năm thứ 1 Năm thứ 2 Từ năm thứ 3 1. Các chi phí trực tiếp 39.689 66.147 132.296 2. Các chi phí chung: - Khấu hao - Chi phí quản lý - Thuế vốn - Lãi vay dài hạn - Lãi vay ngắn hạn - Thuế xuất khẩu 1.063 2.455 28 257 838 1.264 1.063 4.215 28 257 1.397 2.107 1.063 8.428 28 257 2.793 4.214 Giá thành toàn bộ sản lượng 45.594 75.214 149.079 Bảng 38: Lợi nhuận hàng năm của phương án (ĐVT: Triệu đồng) Chỉ tiêu Năm thứ 1 Năm thứ 2 Từ năm thứ 3 1.Tổng doanh thu 49.105 81.844 163.687 2. Tổng chi phí 45.594 75.214 149.079 3. Tổng lợi nhuận -Thuế L. tức (35%) - Lợi nhuận còn lại 3.511 1.229 2.282 6.630 2.321 4.309 14.608 5.113 9.495 4. Khấu hao CB 904 904 904 5. Thu nhập ròng (LN + KHCB) 3.186 5.213 10.399 Bảng 39: Tính toán thời hạn hoàn vốn và giá trị hiện tại ròng (ĐVT: Tr. đ) Năm Thu nhập ròng Hệ số chiết khấu (r=13%) NPV 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 - 8.018 3.186 5.213 10.399 10.399 10.399 10.399 10.399 10.399 10.399 10.399 1 0,8850 0,7831 0,6931 0,6133 0,5428 0,4803 0,4251 0,3762 0,3329 0,2946 -8.018 2.820 4.082 7,208 6.378 5.645 4.995 4.421 3.912 3.462 3.064 Tổng cộng 37.969 Bảng 40: Các tỷ lệ sinh lời của phương án Chỉ tiêu ĐVT Năm thứ 1 Năm thứ 2 Từ năm thứ 3 1. Tổng doanh thu Tr.đồng 49.105 81844 163.687 2. Tổng chi phí Tr.đồng 45.594 75.214 149.079 3. Tổng lợi nhuận (LN) Tr.đồng 3.511 6.630 14.608 4. Tổng vốn SX Tr.đồng 14.003 17.089 26.159 5. Nguyên TSCĐ Tr.đồng 8.018 8.018 8.018 6.Vốn lưu động (LĐ) Tr.đồng 5.985 9.975 19.949 7.Tỷ suất LN/D.Thu % 7,2 8,1 9,0 8. Tỷ suất LN/C.Phí % 7,7 8,8 9,8 9. Tỷ suất LN/Vốn SX % 25,1 38,8 55,8 10. Tỷ suất LN/Vốn LĐ % 59,6 66,5 73,2 11. Sức sinh lợi TSCĐ % 43,7 82,7 182,2 PHỤ LỤC SỐ 2 CÁC CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ TRÌNH ĐỘ CÔNG NGHỆ CỦA SẢN XUẤT (Theo văn bản hướng dẫn của UBKHKT Nhà nước ngày 31/12/1988) I. CÁC CHỈ TIÊU ĐẶC TRƯNG TRÌNH ĐỘ KỸ THUẬT CỦA CÁC YẾU TỐ SẢN XUẤT A. Phương tiện lao động 1. Tuổi trung bình của thiết bị phân xưởng: Chỉ tiêu này biểu thị mức độ sử dụng thiết bị so với dự kiến thiết kế và phản ánh tuổi thọ của thiết bị. Nó được tính theo công thức sau : Trong đó : T - Tuổi trung bình của thiết bị phân xưởng (năm) Gi - Giá kết toán của từng thiết bị trong phân xưởng (đồng) ti - Tuổi của từng thiết bị trong phân xưởng (năm) (tính riêng theo thực tế và riêng theo thiết kế) m - Số lượng thiết bị Tương tự ta có thể tính được tuổi trung bình của thiết bị xí nghiệp, ngành khi biết tuổi trung bình của thiết bị trong các phân xưởng và trong các xí nghiệp. 2. Mức hao mòn vật lý (hao mòn hữu hình). Hệ số hao mòn thiết bị, máy móc phán ánh mức độ hao mòn của thiết bị máy móc được tính bằng tỷ số giữa giá trị khấu hao của thiết bị, máy móc với giá trị ban đầu của chúng. (G - Gdt + S) Ttt KHH = ¾¾¾¾¾¾¾ GT Trong đó : KHH - Hệ số hao mòn hữu hình G - Giá trị ban đầu của thiết bị máy móc Gdt - Giá trị thanh lý của thiết bị máy móc (đã trừ chi phí tháo dỡ) S - Chi phí sửa chữa lớn và hiện đại hóa thiết bị, máy móc T - Thời gian sử dụng thiết bị máy móc theo thiết kế (năm) Ttt - Thời gian sử dụng thực tế thiết bị máy móc (năm) 3. Hệ số đổi mới của thiết bị : Chỉ tiêu này phảùn ánh động thái của tiến bộ khoa học kỹ thuật và chất lượng của cơ sở vật chất - kỹ thuật trong cơ sở sản xuất và được xác định như là tỷ số giữa giá trị thiết bị mới đưa vào trong năm và tổng giá trị tài sản cố định kết toán cuối năm. Gtbm Kđm = ¾¾¾¾¾¾¾ Gtc Trong đó Kđm - Hệ số đổi mới Gtbm - Giá trị thiết bị mới đưa vào trong năm (đồng) Gtc - Tổng giá trị tài sản cố định kết toán cuối năm (đồng) 4. Tỷ trọng vốn cố định trực tiếp tham gia sản xuất Biểu thị phần thiết bị máy móc trực tiếp tạo ra sản phẩm, và phán ánh cơ cấu đầu tư và hiệu suất huy động vốn. Chỉ tiêu này được xác định như là tỷ lệ phần vốn trực tiếp tham gia sản xuất (máy móc, thiết bị) trong tổng số vốn cố định Vttsx Ettsx = ¾¾¾¾¾¾ VSX Trong đó : Ettsx - Tỷ trọng vốn cố định trực tiếp tham gia sản xuất Vttsx - Vốn trực tiếp tham gia sản xuất VSX - Vốn sản xuất cố định 5. Tỷ trọng thiết bị hiện đại, chuyên dùng năng suất cao Trên cơ sở số liệu kiểm kê của cơ sở sản xuất tính tỷ trọng máy móc, thiết bị hiện đại, chuyên dùng, năng suất cao và tổng giá trị tài sản cố định theo giá quyết toán cuối năm. Ghđ Ihđ = ¾¾¾¾¾ Gcđ Trong đó : Ihđ - Tỷ trọng thiết bị hiện đại Ghđ - Giá trị máy móc, thiết bị hiện đại Gcđ - Tổng giá trị tài sản cố định Tương tự ta có thể tìm được tỷ trọng thiết bị chuyên dùng (Icđ) và tỷ trọng thiết bị năng suất cao (Icsc). 6. Năng suất kỹ thuật (công suất thiết kế) của các thiết bị chính Đặc trưng mức độ phát triển công cụ lao động, hầu hết các chỉ tiêu này được ghi trong các lý lịch máy móc, thiết bị, tài liệu thiết kế. 7. Mức trang bị năng lượng cho lao động Chỉ tiêu này phán ánh sự phát triển về lượng của cơ sở vật chất - kỹ thuật trong cơ sở sản xuất. Nó được xác định băng cách lấy tổng số công suất (KW hoặc là suy đổi ra kcal) của máy móc, thiết bị chia cho tổng số công nhân. NCS Hnl = ¾¾¾¾¾ Lcn Trong đó : Hnl - Mức trang bị năng lượng cho lao động, kw hoặc Kcal/người. NCS - Tổng công suất của thiết bị máy móc, KW hoặc Kcal. Lcn - Tổng số công nhân, người 8. Mức trang bị điện cho lao động :Là tỷ số công suất điện cần thiết cho các động cơ của máy móc, thiết bị điện với tổng số công nhân. Nđn Hđ = ¾¾¾¾¾ Lcn Trong đó : Hđ - Mức trang bị điện cho lao động kw/người Nđn - Công suất điện cần thiết cho các động cơ (KW) Lcn - Tổng số công nhân (người) 9. Mức trang bị vốn cho lao động : Là tỷ số giữa giá kết toán vốn sản xuất cố định với tổng số công nhân : Vvcx Kv = ¾¾¾¾¾ Lcn Trong đó : Kv - Mức trang bị vốn cho lao động Gvsc - Giá kết toán vốn sản xuất cố định (đồng) Lcn : Tổng số công nhân 10 Mức trang bị kỹ thuật cho lao động (Mức đầu tư trang bị kỹ thuật) Được xác định bằng tỷ số lượng công cụ lao động (tính bằng giá trị) với tổng số công nhân. Gcc Kkt = ¾¾¾¾¾ Lcn Trong đó : Kkt - Mức trang bị kỹ thuật cho lao động Gcc - Giá trị công cụ lao động Lcn - Tổng số công nhân B. Trình độ công nghệ 1. Tỷ trọng sản phẩm được sản xuất theo công nghệ mới được áp dụng trong năm Biểu hiện mức độ đổi mới quá trình công nghệ và được xác định là tỷ lệ phần trăm của giá trị sản phẩm được sản xuất ra theo công nghệ mới trong tổng giá trị sản phẩm được sản xuất ra trong năm. Mm Im = ¾¾¾ x100% M Trong đó : Im - Tỷ trọng sản phẩm được sản xuất theo công nghệ mới. Mm - Giá trị sản phẩm được sản xuất theo công nghệ mới. M - Tổng giá trị sản phẩm đưọc sản xuất ra 2. Tỷ trọng sản phẩm được sản xuất ra theo phương pháp dây chuyền. Đặc trưng cho trình độ công nghệ. Là tỷ số giá trị sản phẩm được sản xuất bằng phương pháp dây chuyền với tổng giá trị sản phẩm sản xuất ra. Mdc Kdc = ¾¾¾¾ M Trong đó : Kdc - Tỷ trọng sản phẩm được sản xuất theo phương pháp dây chuyền. Mdc - Giá trị sản phẩm được sản xuất bằng phương pháp dây chuyền M - Tổng giá trị sản phẩm sản xuất ra. 3. Trình độ cơ khí hóa: Là mức độ thu hút công nhân bằng lao động cơ khí (Kck), được tính bằng tỷ số công nhân lao động cơ khí (Pck)với tổng số công nhân (P). Pck Kck = ¾¾¾¾¾ P Tương tự ta có thể tính mức độ thu hút công nhân bằng lao động tự động hóa. Để tính được tỷ lệ trên cần phải có hệ thống phân loại ngành nghề theo đặc điểm sử dụng kỹ thuật. 4. Hệ số hóa học hóa quá trình sản xuất Là tỷ số giữa giá trị nguyên liệu, vật liệu hóa học được sử dụng để sản xuất ra sản phẩm với toàn bộ giá trị nguyên liệu vật liệu để sản xuất ra sản phẩm đó (bao gồm cả hóa học và không hóa học). Mhh Hhh = ¾¾¾¾¾ Mhh + Mkhh Trong đó : Hhh - Hệ số hóa học hóa quá trình sản xuất Mhh - Giá trị các nguyên liệu, vật liệu hóa học được sử dụng. Mkhh - Giá trị các nguyên liệu, vật liệu không phải hóa học được sử dụng. C. Đối tượng lao động: Khi phân tích và đánh giá trình độ kỹ thuật của sản xuất ta phải dành một vị trí quan trọng cho việc đánh giá chất lượng của đối tượng lao động (chất lượng nguyên nhiên vật liệu) vì nó quyết định cơ bản chất lượng của sản phẩm. Cần chú ý tới các chỉ tiêu : - Định mức và tiêu hao thực tế các dạng nguyên vật liệu chính cho 1 đơn vị sản phẩm. - Tỷ trọng nguyên vật liệu được cung cấp đúng quy cách chất lượng trong tổng số nhu cầu. - Tỷ trọng nguyên vật liệu mới trong tổng số nguyên vật liệu theo nhu cầu. - Tỷ lệ phế thải và tổn thất trong tổng số nguyên vật liệu sử dụng. D. Trình độ lao động: Biểu hiện qua các chỉ tiêu : - Tỷ trọng cán bộ lãnh đạo (từ phòng, ban, phân xưởng trở lên)trong tổng số cán bộ của cơ sở sản xuất. - Tỷ trọng cán bộ tốt nghiệp đại học trở lên trong tổng số cán bộ (%). - Tỷ trọng cán bộ trung cấp trong tổng số cán bộ %. - Tỷ trọng công nhân kỹ thuật từ bậc 4 trở lên trong tổng số công nhân %. II. CÁC CHỈ TIÊU ĐẶC TRƯNG TRÌNH ĐỘ KỸ THUẬT (CHẤT LƯỢNG) SẢN PHẨM SẢN XUẤT RA. 1. Tỷ lệ sản phẩm đạt trình độ trung bình tiên tiến thế giới (Cq). Gc Cq = ¾¾¾¾ x100% GT Trong đó : Gq - Giá trị sản lượng sản phẩm hàng hóa đạt mức chất lượng cấp cao. GT - Tổng giá trị sản lượng sản phẩm hàng hóa 2. Tỷ lệ sản phẩm đạt trình độ trung bình tiên tiến trong nước : G1 C1 = ¾¾¾¾¾¾ x100% GT Trong đó : G1 - Giá trị sản lượng sản phẩm hàng hóa đạt mức chất lượng cấp 1. GT - Tổng giá trị số lượng sản phẩm hàng hóa 3. Tỷ lệ sản phẩm có trình độ lạc hậu cần xác định thời hạn loại bỏ khỏi sản xuất (Ck) Gk Ck = ¾¾¾¾¾ x100% GT Trong đó : Gk - Giá trị sản lượng sản phẩm hàng hóa chất lượng kém. GT - Tổng giá trị sản lượng sản phẩm hàng hóa 4. Tỷ lệ sản phẩm xuất khẩu (Cxk) : Gxk Cxk = ¾¾¾¾ x100% GT Trong đó : Gxk - Giá trị sản lượng sản phẩm hàng hóa xuất khẩu GT - Tổng giá trị sản lượng sản phẩm hàng hóa III. CÁC CHỈ TIÊU TRÌNH ĐỘ TỔ CHỨC VÀ QUẢN LÝ SẢN XUẤT 1. Trình độ tổ chức sản xuất chuyên môn hóa: Được biểu thị qua các chỉ tiêu : - Tỷ lệ số phân xưởng được chuyên môn hóa với toàn bộ phân xưởng trong cơ sở sản xuất (%). - Tỷ lệ sản phẩm của các phân xưởng được chuyên môn hóa so với toàn bộ sản phẩm trong cơ sở sản xuất (%). 2. Trình độ tổ chức và quản lý sản xuất - Tỷ lệ số người lao động gián tiếp trong tổng số cán bộ công nhân viên (%). - chi phí cho bộ máy quản lý : Ngàn đồng. - Tổng giá trị sản phẩm sản xuất ra. 3. Trình độ tổ chức và quản lý môi trường sản xuất - Các yếu tố đặc trưng cho ảnh hưởng độc hại đến môi trường (không khí, đất, nước.)... + Nồng độ (%) chất độc hại (khí, lỏng, rắn) bao gồm nguyên liệu và chất thải tính theo nguyên vật sử dụng sản phẩm sản xuất ra và công nghệ sản xuất theo thiết kế (so với tiêu chuẩn cho phép). + Lượng bụi, khí, nhiệt, độ ẩm, độ rung, độ chiếu sáng, mùi hôi thối... thực tế của nơi làm việc so với tiêu chuẩn cho phép (Theo TCVN) - Năng suất và hiệu quả của các công trình làm sạch chất thải. - Trang bị phương tiện vệ sinh, an toàn cá nhân (thực tế so với quy định của Nhà nước về bảo hộ lao động). - Tỷ lệ công nhân làm việc trong điều kiện độc hại (%) và tỷ lệ công nhân làm việc trong điều kiện nặng nhọc (%). - Chi phí chung cho các biện pháp bảo vệ môi trường trong tổng chi phí đầu tư xây dựng công trình. IV. CÁC CHỈ TIÊU ĐẶC TRƯNG CHO HIỆU QUẢ SẢN XUẤT 1. Năng suất lao động: Năng suất lao động thể hiện khối lượng sản phẩm tạo ra (hay khối lượng công việc thực hiện) trong 1 đơn vị thời gian và được xác định theo công thức tổng quát sau đây : Q Nlđ = ¾¾¾¾ Lđ Trong đó : Nlđ - Năng suất lao động Q - Khối lượng sản phẩm tạo ra (khối lượng công việc thực hiện) Lđ - Khối lượng lao động bỏ ra. Năng suất lao động có thể tính theo 2 phương pháp : a. Phương pháp hiện vật: Năng suất lao động được thể hiện bằng khối lượng sản phẩm tạo ra (kg, tấn, cái, chiếc...) trong một đơn vị thời gian - giờ, ngày công, người). b. Phương pháp giá trị : Năng suất lao động được thể hiện bằng khối lượng sản phẩm tạo ra tính bằng giá trị trong 1 đơn vị thời gian - giờ, ngaỳ công, người. Tùy theo đặc điểm của từng ngành mà có thể sử dụng các chỉ tiêu đặc trưng cho năng suất lao động sau đây : - Khối lượng sản phẩm (kg, cái...) tạo ra trong một giờ, nàgy công và trên một côngnhân. - Tổng giá trị sản phẩm tạo ra trong một giờ, một ngày và trên một công nhân. 2. Doanh lợi sản phẩm : Là tỷ số giữa lợi nhuận (thu nhập thuần túy) và các chi phí bỏ ra (các nguồn lực đã sử dụng) để mang lại lợi nhuận đó. a. Doanh lợi sản xuất tính trên cơ sở chi phí sản xuất (giá tàhnh sản phẩm). LN DL = ¾¾¾¾ x100% S Trong đó : DL - Doanh lợi sản phẩm LN - Lợi nhuận tổng (lợi nhuận của một đơn vị sản phẩm). S - Chi phí sản xuất (giá thành của một đơn vị sản phẩm) Giá thành sản phẩm (S) bao gồm các chi phí và các tư liệu sản xuất (C) và chi phí tiền lương (V) để tạo ra một đơn vị sản phẩm : C+V S = ¾¾¾¾ Q Trong đó: Q - Khối lượng sản phẩm làm ra. b. Doanh lợi sản xuất tính trên vốn sản xuất LN DL = ¾¾¾¾¾¾¾¾ x 100% Vcđ + Vlđ Vcđ; Vlđ - Giá trị trung bình năm của vốn cố định và vốn lưu động. 3. Hiệu quả kinh tế do các biện pháp khoa học kỹ thuật a. Kết quả kinh tế (lợi nhuận thu thêm) do áp dụng biện pháp khoa học kỹ thuật vào sản xuất : Chỉ tiêu này được xác định như là phần chênh lệch giữa khả năng thu được sau và trước khi áp dụng biện pháp khoa học kỹ thuật vào sản xuất và được tính theo công thức tổng quát sau đây : L = (G1 - Z1) Q1 - (Go - Zo) Qo Trong đó : Go ; G1 - Đơn giá tiêu thụ sản phẩm trước và sau khi áp dụng biện pháp khoa học kỹ thuật. Zo, Z1 - Giá thành của 1 đơn vị sản phẩm trước và sau khi áp dụng biện pháp khoa học kỹ thuật. Trong giá thành sản phẩm tạo ra sau khi áp dụng biện pháp khoa học kỹ thuật có tính cả chi phí nghiên cứu (nếu có). Qo, Q1 - Khối lượng sản phẩm tạo ra trước và sau khi áp dụng biện pháp khoa học kỹ thuật. b. Doanh lợi : Doanh lợi được xác định như là tỷ số giữa kết quả kinh tế (lợi nhuận thu thêm) do áp dụng biện pháp khoa học kỹ thuật và các chi phí bỏ ra để thu được kết quả đó và được xác định theo công thức sau : L DL = ¾¾¾¾ x100% S Trong đó : L - Kết quả kinh tế (lợi nhuận thu thêm) S - Chi phí sản xuất (giá thành) sau khi áp dụng biện pháp khoa học kỹ thuật. MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU........................................................................................................ 03 Chương I : LUẬN CỨ KHOA HỌC VỀ ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP. I. Công nghệ và đổi mới công nghệ ..................................................... 06 1. Một số khái niệm cơ bản............................................................... 06 2. Các thành phần của công nghệ ..................................................... 10 3. Đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp ................................. 12 II. Vai trò của đổi mới công nghệ ....................................................... 17 1. Các tác động của đổi mới công nghệ ............................................ 17 2. Vai trò của đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp ............. 18 III. Các chỉ tiêu đánh giá đổi mới công nghệ ..................................... 18 1. Khái niệm, mục đích, yêu cầu đánh giá trình độ công nghệ của các doanh nghiệp......................................................................... 18 2. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá............................................................. 21 IV. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình đổi mới công nghệ ......... 29 1. Nhân tố kinh tế ............................................................................. 29 2. Nhân tố xã hội................................................................................ 30 3. Nhân tố cơ chế, chính sách............................................................ 31 4. Nhân tố thuộc về bản thân các doanh nghiệp .............................. 31 Chương II: PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC VỀ CHẾ BIẾN THUỶ SẢN XUẤT KHẨU Ở THÀNH PHỐ NHA TRANG. I. Khái quát về ngành chế biến thuỷ sản và các doanh nghiệp chế biến thuỷ sản xuất khẩu ở Thành phố Nha Trang 1. Tổng quan tình hình.................................................................... 33 2. Các đặc điểm cơ bản ảnh hưởng đến đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp Nhà nước về công nghệ ở Thành phố Nha Trang 38 II. Phân tích tình hình đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp Nhà nước về chế biến thuỷ sản xuất khẩu ở Thành phố Nha Trang 1. Phân tích tình hình máy móc thiết bị............................................. 46 2. Phân tích tình hình lao động.......................................................... 46 3. Phân tích tình hình tổ chức quản lý............................................... 67 4. Phân tích sự đóng góp của công nghệ vào kết quả sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp....................................................... 70 5. Một số chỉ tiêu đặc trưng cho sự đóng góp của công nghệ vào hiệu quả sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp....................... 77 III. Đánh giá chung thực trạng đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp Nhà nước về chế biến thuỷ sản xuất khẩu ở Thành phố Nha Trang....................................................................... 82 1. Những thành tựu chính.................................................................. 82 2. Những tồn tại và nguyên nhân cơ bản........................................... 84 Chương III: BIỆN PHÁP CHỦ YẾU NHẰ ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC VỀ CHẾ BIẾN THUỶ SẢN XUẤT KHẨU Ở THÀNH PHỐ NHA TRANG I. Những quan điểm định hướng cho việc đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp Nhà nước về chế biến thuỷ sản xuất khẩu ở Thành phố Nha Trang.......................................................................... 91 II. Biện pháp chủ yếu nhằm, đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp Nhà nước về chế biến thuỷ sản xuất khẩu ở Thành phố Nha Trang.......................................................................... 95 KẾT LUẬN.......................................................................................... 120 Phụ lục số 1.......................................................................................... 123 Phụ lục số 2.......................................................................................... 130 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................. 141 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. GS-TS Vũ Đình Cự Khoa học và công nghệ-Lực lượng sản xuất hàng đầu Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội 1996. 2. Báo cáo tình hình thực hiện công tác xuất nhập khẩu 6 tháng đầu năm 1995 và phương hướng phát triển công nghệ chế biến thuỷ sản đông lạnh đến năm 2000. 3. Báo cáo tổng kết công tác năm 1996 và kế hoạch năm 1997 của ngành Thuỷ Sản Khánh Hoà - Sở Thuỷ Sản Khánh Hoà năm 1997 4. Chiến lược công nghiệp hóa - Hiện đại hoá đất nước và cách mạng Khoa học - công nghệ. (Bộ Khoa học công nghệ và môi trường Viện nghiên cứu chiến lược và chính sách Khoa học - công nghệ). Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội 1996. 5. Chương trình hành động thực hiện nghị quyết hội nghị lần thứ 2 BCHTƯ khoá VIII về định hướng chiến lược phát triển khoa học và công nghệ thời kỳ công nghiệp hoá - hiện đại hoá và nhiệm vụ đến năm 2000 - Tinh uỷ Khánh Hoà tháng 3-1997. 6. Phạm Khiêm Ích - Nguyễn Đình Phan(chủ biên) Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa ở Việt Nam và các nước trong khu vực. Nhà xuất bản Thống kê, Hà Nội 1995. 7. Đặng Hữu Khoa học - công nghệ với sự phát triển kinh tế xã hội. Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội 1989. 8. PTS. Đặng Kim Nhung Chuyển giao công nghệ trong nền kinh tế thị trường và vận dụng vào Việt Nam. Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội 1994. 9. PTS. Nguyễn Văn Thụy (chủ biên) Một số vấn đề về chính sách phát triển khoa học và công nghệ. Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội 1994. 10. Pháp luật về chuyển giao công nghệ và đầu tư. Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội 1995. 11. Số liệu thống kê của các doanh nghiệp nhà nước về chế biến Thủy Sản xuất khẩu ở thành phố Nha trang từ năm 1991 đến năm 1996. 12. Số liệu thống kê của sở Thủy Sản Khánh Hoà từ năm 1991 đến năm 1997. 13. Số liệu quyết toán của các doanh nghiệp nhà nước sở Thủy Sản Khánh Hòa từ năm 1990 đến năm 1994. 14. Tạp chí công nghiệp - Bộ công nghiệp. 15. Tạp chí thông tin khoa học và công nghệ Thủy Sản - Bộ TS. 16. Tạp chí thông tin nghề cá - Seaprodex Miền trung. 17. Tạp chí thủy Sản - Bộ Thủy sản. 18. Tạp chí phát triển kinh tế - Trường ĐH Kinh Tế Tp. HCM. 19. Thực trạng ngành chế biến Thủy Sản Khánh Hòa (số liệu đến tháng 10-1993) - Sở Thủy Sản Khánh Hoà. 20. Tổng luận Khoa học, Kỹ thuật, Kinh tế - Bộ KHCN & MT. 21. Văn kiện hội nghị BCHTƯ lần thứ 2 (khoá VIII). Nhà xuất bản chính trị quốc gia năm 1997. ._.