Báo hiếu trong hành vi tôn giáo của cộng đồng Khmer Nam Bộ

ìm hiểu việc báo hiếu của ng−ời Khmer Nam Bộ. Bài viết đ−ợc trình bày theo quan điểm diễn giải từ ý nghĩa của hành vi đến quan niệm của cộng đồng về hành vi đó, để tìm ra ý nghĩa báo hiếu trong sinh hoạt tôn giáo của cộng đồng, qua đó đ−a ra một số nhận định b−ớc đầu về giá trị của hành vi báo hiếu trong đời sống tôn giáo của ng−ời Khmer Nam Bộ. 1. Khmer là cộng đồng dân tộc ít ng−ời ở Việt Nam, c− trú chủ yếu ở các tỉnh Tây Nam Bộ. Theo số liệu điều tra về Dân số và Nhà ở vào năm 2009, ng−ời Khmer có dân số là 1.260.640 ng−ời, trong đó tập trung đông ở các tỉnh Trà Vinh (290.000 ng−ời), Sóc Trăng (338.000 ng−ời), Kiên Giang (182.000 ng−ời), Bạc Liêu (58.000 ng−ời), An Giang (78.700 Huỳnh Ngọc Thu(*) ng−ời)(1) Đây là cộng đồng di c−, có mặt tại Nam Bộ vào khoảng thế kỉ XIII. Họ là nhóm c− dân đồng tộc với ng−ời Khmer tại Campuchia nên văn hóa, tôn giáo của hai nhóm ng−ời này khá t−ơng đồng. Trong lịch sử, ng−ời Khmer đã có một thời kì ảnh h−ởng khá đậm nét bởi văn hóa Bàlamôn. Nh−ng khi di c− đến Nam Bộ, Bàlamôn giáo đã không còn hiện diện trong t− t−ởng tôn giáo của ng−ời Khmer ở đây, mà thay vào đó là t− t−ởng Phật giáo Theravada (Phật giáo Nguyên thủy hay Phật giáo Nam tông). Tuy nhiên, dấu ấn của Bàlamôn giáo vẫn còn khá đậm nét trong văn hóa Khmer Nam Bộ đ−ợc biểu hiện không những ở kiến trúc chùa chiền, truyện cổ dân gian mà còn cả ở nghệ thuật sân khấu Rơbăm với những hình t−ợng nh− Apsara (kayno), chim thần Garuda (krụt), Chằn tinh (yak) và Linga - Yoni. Đây là những dấu ấn đ−ợc để lại của lịch sử mà ng−ời Khmer còn l−u giữ và biểu hiện trong đời sống văn hóa-t− t−ởng của mình. Hiện tại, hầu hết ng−ời Khmer ở Nam Bộ là tín đồ của Phật giáo Theravada. *. TS., Tr−ờng Đại học KHXH&NV. TP. Hồ Chí Minh. 1. Ngô Văn Lệ, Đặc tr−ng tín ng−ỡng tôn giáo và sinh hoạt văn hóa của các cộng đồng c− dân Nam Bộ, Đề tài khoa học cấp Nhà n−ớc, 2011, tr. 51. Huỳnh Ngọc Thu. Báo hiếu trong hành vi 41 41 Theo −ớc tính của chúng tôi, trong hơn một triệu ng−ời Khmer đang sinh sống tại khu vực Nam Bộ thì có đến hơn 95% là tín đồ Phật giáo, số còn lại theo Công giáo, đạo Tin Lành và một số tôn giáo khác. Do đó có thể nói, ng−ời Khmer ở Nam Bộ hiện nay là một cộng đồng tộc ng−ời và cũng là một cộng đồng tôn giáo (Phật giáo) t−ơng đối thuần khiết, nên yếu tố tôn giáo, chủ yếu là Phật giáo, đã chi phối rất lớn đến đời sống sinh hoạt văn hóa của cộng đồng này. Ngay cả trong t− t−ởng, lối t− duy, cách hành xử văn hóa cũng đều dựa trên t− t−ởng, giáo lí của Phật giáo Theravada. Vì vậy, khi tìm hiểu quan niệm về báo hiếu của ng−ời Khmer Nam Bộ, chúng tôi cũng nhận thấy nó đ−ợc chi phối bởi yếu tố Phật giáo. 2. Theo quan điểm của Phật giáo Nam tông, báo hiếu không chỉ là hành vi mà con ng−ời thực hiện vào dịp Vu Lan (Rằm tháng 7 Âm lịch) hằng năm, mà còn là hành vi liên tục của con ng−ời nhằm biểu hiện sự đền đáp công ơn sinh thành, d−ỡng dục của cha mẹ. Báo hiếu là nghĩa vụ thiêng liêng của mỗi ng−ời, "Dù là tại gia hay xuất gia, dù là Thanh Văn hay ch− Phật đều có bổn phận đền ơn cha mẹ. Báo hiếu không chỉ dành cho cha mẹ là những ng−ời quá vãng, mà còn dành cho cha mẹ, những ng−ời đang hiện hữu. Do đó, những ng−ời làm con phải luôn làm tròn năm bổn phận đối với cha mẹ nh− sau: - Phụng d−ỡng cha mẹ (Bhavana): Tức là phải hết lòng cung kính cha mẹ, không làm cho cha mẹ buồn khổ, không nói lời vô lễ mà thể hiện sự phụng d−ỡng bằng tinh thần nh− thăm viếng cha mẹ trong những khi họ cô đơn, bệnh hoạn xế chiều; hoặc là sự cung phụng bằng vật chất nh− vật thực, thuốc thang, chỗ ngủ, y phục... - Làm việc thay thế cho cha mẹ (Kicca kavana): Là phải gánh vác tất cả những việc mà tr−ớc đây cha mẹ đã vì ta mà gánh chịu. Đã là ng−ời con tr−ởng thành thì cần phải làm thay để cha mẹ có thời gian thụ h−ởng những ngày tháng nhàn rỗi cuối đời. - Gìn giữ gia phong tốt đẹp (Kùlavam sathapana): Là gìn giữ gia phong đạo đức tốt đẹp; l−ợc bỏ những phong tục cổ hủ lạc hậu cho gia tộc cũng nh− cho xã hội. Chẳng những thế, cần phải phát huy thêm những truyền thống tốt đẹp để làm vang xa tiếng tốt của gia tộc. - Bảo quản tốt tài sản thừa tự (Dàyai jàpati pajjana): Đã là tài sản của cha mẹ thì bổn phận là con cần phải bảo quản tốt, thậm chí còn cần phải làm cho chúng sinh sôi nảy nở. Vì tài sản đó rất đặc biệt, chúng không phải tự d−ng mà có, cũng không phải do Trời ban th−ởng, đó là mồ hôi, n−ớc mắt của cha mẹ đã tạo ra, nên bổn phận làm con phải tỏ lòng trân trọng hiếu kính gìn giữ. - Tạo ph−ớc hồi h−ớng khi cha mẹ đã quá vãng (Đakkinànuppadana): Theo Phật giáo, khi cha mẹ còn hiện tiền, ng−ời con phải làm sao cho cha mẹ luôn sống trong niềm an lạc hạnh phúc. Ng−ợc lại, khi cha mẹ quá vãng, ng−ời con cần phải tạo thật nhiều công đức để hồi h−ớng phần công đức đó đến cha mẹ. Có nh− vậy cha mẹ mới thật sự sống trong sự an lạc, vì nếu nh− họ đã quá cố không may tái sinh vào cõi khổ, theo ph−ớc mà ng−ời con đã hồi h−ớng, họ sẽ mau thoát ra cõi khổ để tái sinh cõi lành. 42 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 6 - 2013 42 Trong quá trình khảo sát điền dã tại Trà Vinh vào các năm 2010 - 2011, chúng tôi đã từng nghe các s− ng−ời Khmer, cũng nh− ng−ời dân Khmer nhắc đến khi đề cập đến hình thức báo hiếu của họ(2). Năm bổn phận này, trong quá trình tìm hiểu, phân tích chúng tôi tạm thời gộp chung lại thành hai hình thức sau: - Báo hiếu của ng−ời con đối với cha mẹ còn sống. Hình thức này buộc ng−ời con phải hết lòng cung kính, phụng d−ỡng, không nói lời vô lễ, không làm cha mẹ phiền lòng, th−ờng xuyên tới lui thăm viếng, làm thay công việc nặng cho cha mẹ, giữ gìn gia phong, tài sản và phát huy, làm tăng số tài sản mà cha mẹ để lại. - Báo hiếu của ng−ời con đối với cha mẹ quá vãng. Đây là hình thức hồi h−ớng, tạo công đức, tích ph−ớc hành thiện, cầu siêu, tế độ để cha mẹ đ−ợc an lạc hoặc mau siêu thoát vào cõi lành. Hai hình thức này luôn đ−ợc ng−ời Khmer Nam Bộ xem trọng và thực hiện nhằm đền đáp công ơn cha mẹ trên các ph−ơng diện, từ hành xử trong cuộc sống hằng ngày đến các hành vi trong nghi thức tôn giáo. Trong đó, việc báo hiếu thông qua nghi thức tôn giáo đ−ợc biểu hiện rõ nét nhất và dễ nhận thấy nhất, nếu ng−ời quan sát chú tâm tìm hiểu, phân tích từ những hành vi tôn giáo của cộng đồng. 3. Hành vi tôn giáo là những hành động ứng xử của cá nhân, của cộng đồng tộc ng−ời liên quan đến tôn giáo của họ, trong đó kể cả những hành động liên quan đến nghi thức, nghi lễ tôn giáo và cả những kiêng kị tôn giáo. Trong đời sống tôn giáo của ng−ời Khmer Nam Bộ, hành vi tôn giáo diễn ra rất đa dạng, với nhiều loại hình khác nhau, từ hành vi mang tính th−ờng nhật nh− đặt cơm cho s− đến các hành vi trong nghi thức tôn giáo nh− dâng cơm tại chùa, tu tr−ớc lửa, đắp núi cát, cầu siêu Hầu hết những hành vi đó khi đ−ợc phân tích, diễn giải trong bối cảnh văn hóa của ng−ời Khmer Nam Bộ đều cho thấy mục đích h−ớng đến việc báo hiếu của ng−ời con đối với cha mẹ. 3.1. Nếu cha mẹ còn sống, việc báo hiếu của ng−ời con không chỉ thể hiện trong hành xử của đời sống th−ờng nhật nh− phụng d−ỡng, chăm sóc từng bữa cơm, giấc ngủ, gánh vác việc nặng nhọc cho cha mẹ mà trong nghi thức tôn giáo còn thể hiện nhiều hành vi hết sức cảm động, đem lại sự ấm lòng cho những bậc làm cha mẹ. Đó là những hành vi đ−ợc biểu hiện trong dịp lễ mừng năm mới (Chol Chnam Thmay). Đây đ−ợc xem là lễ lớn nhất trong năm của cộng đồng Khmer Nam Bộ. Ng−ời Khmer tổ chức lễ 2. T− liệu điền d2 của chúng tôi thu thập đ−ợc qua cuộc phỏng vấn với Tỳ kheo Kim Lang tại chùa Ông Mẹt, thành phố Trà Vinh, vào tháng 3 năm 2011 cũng đề cập đến 5 bổn phận của con cái đối với cha mẹ nh− sau: - Ng−ời con phải biết chăm sóc phụng d−ỡng cha mẹ để cha mẹ khỏe mạnh, đặc biệt là khi cha mẹ đau ốm lại càng phải tận tâm chăm sóc. Không đ−ợc làm những việc khiến cho cha mẹ phiền lòng. - Phải biết phụ giúp công việc cho cha mẹ. Con cái không đ−ợc l−ời biếng. - Phải biết gìn giữ nòi giống, con trai và con gái đến tuổi tr−ởng thành là phải lấy vợ lấy chồng, sinh con đẻ cái. - Phải biết giữ gìn tài sản cho cha mẹ mình. Bản thân ng−ời con phải tự biết chi tiêu cho hợp lí, không đ−ợc chi tiêu l2ng phí tài sản của cha mẹ. - Khi cha mẹ đ2 chết cần phải biết cầu siêu đến cho cha mẹ mình, để vong hồn cha mẹ sớm đ−ợc siêu thoát, đầu thai. Huỳnh Ngọc Thu. Báo hiếu trong hành vi 43 43 này trong 3 ngày vào giữa tháng 4 D−ơng lịch nhằm chào đón năm mới và đến chùa cầu nguyện sức khỏe cho mọi ng−ời trong gia đình, cầu cho công việc đ−ợc tốt đẹp, mùa màng tốt t−ơi Trong 3 ngày lễ của Tết Chol Chnam Thmay với rất nhiều nghi thức đ−ợc diễn ra tại cộng đồng cũng nh− tại các chùa nh− lễ bái Tam bảo, r−ớc đại lịch, thuyết pháp, lễ đón ch− thiên năm mới, đắp núi cát (hoặc núi gạo), cúng d−ờng, lễ chúc phúc cho Phật tử, nghi thức tắm Phật đón mừng Tân niên, văn nghệ chào mừng năm mới, tụng kinh cầu an, cầu siêu Trong tất cả những nghi thức ấy, hành vi báo hiếu cho cha mẹ còn đang tại thế là nhân tố không thể thiếu. Hành vi này đ−ợc thể hiện ngay trong những ngày tr−ớc lễ. Th−ờng khoảng 1 hoặc 2 ngày tr−ớc lễ, tất cả những ng−ời con trong gia đình Khmer, dù ở xa hay gần trong cộng đồng, đều phải tập trung về nhà cha mẹ. Họ cùng nhau góp tiền, mua sắm vật dụng, trang hoàng nhà cửa, bàn thờ, mua sắm quần áo mới cho cha mẹ và các lễ vật để cha mẹ đi cúng chùa. Đây là việc làm truyền thống mà hầu nh− gia đình ng−ời Khmer Nam Bộ nào cũng phải thực hiện. Đặc biệt, đêm tr−ớc ngày lễ, con cháu trong gia đình Khmer chuẩn bị một chỗ sạch sẽ để cha mẹ tắm gội, thay đồ đẹp; và chuẩn bị một bữa ăn ngon để mời cha mẹ. Tất cả thành viên trong gia đình cùng ngồi vào bữa ăn này. Đây là mâm cơm mang ý nghĩa cúng d−ờng cha mẹ, nên ng−ời con tr−ởng trong gia đình (th−ờng là con trai) đại diện cho các thành viên khác tạ lễ cùng cha mẹ, xin cha mẹ bỏ qua những lỗi lầm, thiếu sót mà các thành viên trong gia đình mắc phải trong năm cũ; đồng thời cũng cầu chúc cho cha mẹ nhiều sức khỏe, sống lâu để đ−ợc h−ởng ph−ớc báu trong năm tới. Trong suốt ba ngày lễ đón mừng năm mới, những ng−ời con thay phiên nhau cùng cha mẹ đến chùa cầu phúc, tạ ơn Tam bảo, cầu siêu cho tổ tiên, ông bà Trong buổi chiều ngày thứ hai của dịp lễ, con cháu phải cùng với cha mẹ thực hiện nghi thức đắp núi cát, hiện nay đa số các chùa thay bằng núi gạo (Puôn Phnon Khsach) tại sân chùa. Núi có dạng hình tròn, có đỉnh nhô cao; cũng có những núi đ−ợc đắp theo dạng chín ngọn, trong đó có ngọn cao nhất ở giữa. Đỉnh núi nhô cao hoặc ngọn núi cao nhất ấy t−ợng tr−ng cho ngọn núi Tudi, trung tâm của vũ trụ. Và, nghi thứ này đ−ợc gọi là Phúc duyên đắp núi cát (Anisong Puôn Phnom khsach), nghĩa là nghi thức đem lại điều phúc cho những ng−ời thực hiện. Núi cát hoặc gạo đ−ợc đắp càng cao, duyên phúc càng nhiều, nhiều giống nh− số l−ợng hạt cát, hạt gạo của núi. Chính vì thế, con cháu ng−ời Khmer luôn mong muốn đ−ợc cùng cha mẹ mình thực hiện nghi thức đắp núi này nhằm cầu chúc cho cha mẹ nhận đ−ợc nhiều phúc báu, và cũng mong muốn tội lỗi của cha mẹ, cũng nh− các thành viên trong gia đình đ−ợc tiêu trừ tất cả trong năm mới. Việc báo hiếu đối với cha mẹ đang tại thế còn đ−ợc ng−ời Khmer thể hiện qua hành vi hết sức cảm động trong ngày mừng Tân niên, ngày thứ ba trong lễ Chol Chnam Thmay. Đó là nghi thức tắm báo hiếu cho cha mẹ. Nghi thức này đ−ợc tổ chức tại nhà, sau nghi thức tắm Phật 44 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 6 - 2013 44 (Lơm săk) và ch− tăng tại chùa, cũng nh− tại t− gia. Tr−ớc khi tắm báo hiếu, ngay tại gian giữa của ngôi nhà, con cháu trải chiếu hoa và mời cha mẹ ngồi trên đó. Tất cả thành viên trong gia đình cùng ngồi quây quần bên cha mẹ và lần l−ợt tự nhận những lỗi lầm, sai trái do mình gây ra trong năm cũ và mong đ−ợc tha thứ, cũng nh− đ−a ra những lời hứa thành tâm sửa đổi. Sau đó, việc tắm báo hiếu đ−ợc tiến hành. Những ng−ời con trong gia đình đã chuẩn bị ghế ngồi và n−ớc sạch đ−ợc −ớp h−ơng hoa đ−ợc đặt ngay tr−ớc sân nhà. N−ớc này có pha một ít n−ớc đ−ợc lấy từ việc tắm t−ợng Phật tr−ớc đó, nhằm tiếp nhận những điềm ph−ớc lành từ Phật. Sau đó, họ mời cha mẹ ngồi trên ghế và đích thân những ng−ời con tự tay múc từng gáo n−ớc tắm cho cha mẹ mình, nhằm bày tỏ lòng biết ơn đối với cha mẹ. Khi tham dự vào nghi thức này, chúng tôi cảm nhận đ−ợc niềm hành phúc của các bậc làm cha mẹ. Họ tự hào vì những ng−ời con hiếu thảo của mình. Ngay cả những ng−ời con sau khi thực hiện xong nghi thức này, họ cũng biểu lộ niềm hạnh phúc vì còn cha mẹ để đ−ợc phụng d−ỡng, thực hiện các nghi thức báo hiếu trong các ngày lễ, và cảm thấy tiếc nuối cho những ng−ời không còn cha mẹ để đ−ợc báo hiếu. 3.2. Đối với những ng−ời không còn cha mẹ, việc báo hiếu của họ đ−ợc thông qua các nhà s− bằng các hành vi nh−: - Dâng cơm cho s−: Cộng đồng Khmer Nam Bộ không có hình thức giỗ, kị hằng năm dành cho ng−ời chết nh− cộng đồng ng−ời Việt hay ng−ời Hoa, mà thay vào đó là lễ báo hiếu, gọi là lễ Đôlta đ−ợc tổ chức vào những ngày cuối tháng 9 D−ơng lịch. Lễ đ−ợc tổ chức trong 3 ngày, nhằm mục đích cầu siêu, cầu ph−ớc cho ông bà, cha mẹ những ng−ời đã quá vãng. Tất cả các nghi thức diễn ra trong 3 ngày lễ đều tập trung vào việc cầu siêu, đền ơn, đáp nghĩa đối với những ng−ời quá cố. Họ sắm nhiều thức ăn, mời các vị s− đến thực hiện nghi thức r−ớc hồn ông bà, cha mẹ về nhà để đ−ợc phụng d−ỡng Đến ngày thứ ba, họ thực hiện nghi thức thắp nhang, thả thuyền để tống tiễn vong hồn ông bà, cha mẹ về lại cõi vĩnh hằng. Có thể nói, Đôlta là dịp lễ cúng, kị duy nhất trong cộng đồng Khmer Nam Bộ dành cho những ng−ời đã khuất trong một năm. Ngoài ra, họ không còn dịp nào khác để có thể phụng d−ỡng cơm n−ớc cho cha mẹ quá vãng của họ tại gia đình. Do đó, việc đặt cơm cho s− là hình thức duy nhất để có thể dâng cơm hằng ngày cho cha mẹ quá vãng của họ. Theo ng−ời Khmer Nam Bộ, việc đặt cơm hằng ngày cho s− đ−ợc bắt nguồn từ câu chuyện truyền miệng trong tộc ng−ời này. Câu chuyện kể rằng: Sau khi mẹ mất và đã đ−ợc đ−a tro vào tháp, ng−ời con ngày đêm tỏ lòng th−ơng xót mẹ và luôn nấu những món ăn ngon đem ra tháp cúng cho mẹ hằng ngày. Nh−ng vào một bữa nọ, sau khi đã chuẩn bị xong thức ăn thì ng−ời con có việc gấp, không thể đem ra tháp cúng mẹ, do đó phải nhờ một cô cháu gái làm thay. Trên đ−ờng mang cơm ra tháp thì trời đổ m−a rất to, nên ng−ời cháu gái đứng núp d−ới hiên chùa; nh−ng trời Huỳnh Ngọc Thu. Báo hiếu trong hành vi 45 45 càng m−a to, ng−ời cháu gái không thể đem cơm đi cúng ở tháp đ−ợc, đành mang vào chùa dâng cho s−. Tối hôm đó, ng−ời con nằm mộng, thấy mẹ về trách rằng, ta chết đã lâu sao đến hôm nay ng−ơi mới dâng cơm cho ta. Lấy làm lạ, sáng ra ng−ời con liền hỏi ng−ời cháu gái và đ−ợc biết là cơm đó đã đ−ợc dâng cho s−, nhờ s− cầu nguyện. Lúc này, ng−ời con mới hiểu ra rằng, chỉ có s− mới có khả năng dâng cơm cho cha mẹ mình. Từ đó trở đi, ng−ời con luôn nhờ tới s− thực hiện công việc này (Câu chuyện đ−ợc ghi lại từ cộng đồng Khmer ở ấp Đại Tr−ờng). Câu chuyện trên không rõ thực h− ra sao, nh−ng thực tế, ng−ời Khmer Nam Bộ luôn chú trọng đến hình thức dâng cơm này. Sau đám tang, bổn phận của ng−ời con trong gia đình là phải hằng ngày đem cơm vào chùa. Cứ khoảng từ 10 đến 11 giờ tr−a, ng−ời con chuẩn bị một mâm cơm đem tới chùa dâng lên s−, nhờ s− tụng kinh dâng lên cho ng−ời đã khuất. Bên cạnh việc dâng cơm sau đám tang, ng−ời Khmer còn dâng cơm cho s− trong đời sống th−ờng ngày. Tại Trà Vinh, ng−ời Khmer gọi hình thức này là đặt cơm. Hằng ngày vào khoảng 11 giờ tr−a, mỗi nhà chuẩn bị một chén cơm trắng đầy, một đĩa thức ăn mặn, một chén canh, đợi s− đến khất thực. Đúng giờ, các vị s− tay trái ôm bình bát, tay phải cầm dù, đi chân đất, đến từng nhà, quay l−ng vào trong, mặt h−ớng ra ngoài để chờ nhận cơm. Cơm trắng đ−ợc gia chủ cho vào bình bát; thức ăn đ−ợc để vào trong cặp lồng do một đứa trẻ trong xóm đi theo cầm. Sau khi đã nhận đủ cơm và thức ăn, các vị s− quay trở về chùa, bày cơm ra mâm, tụng Kinh dâng cơm cho ng−ời quá vãng. Sau đó, vị s− Cả dùng đũa th−ởng thức hết các món ăn có trên mâm, mỗi thứ một ít; rồi các vị s− khác bắt đầu bữa ăn của mình. Ngoài ra, vào các ngày 8, 15, 23 và 30 Âm lịch hằng tháng, ng−ời Khmer còn làm lễ dâng cơm tại các chùa. Vào những ngày này, trong cộng đồng Khmer đ−ợc chia thành nhiều tổ, gọi là Wen (gồm nhiều gia đình), thay phiên nhau dâng cơm lên chùa. Cơm đ−ợc dâng thành hai buổi: buổi sáng, từ 7 giờ tín đồ Khmer đã bắt đầu đem cơm đến chùa, sắp đặt ra mâm và cùng với các s− thực hiện nghi thức dâng cơm cho ng−ời quá vãng. Việc dâng cơm buổi sáng không đ−ợc tổ chức theo Wen mà tùy theo sự tự giác của từng gia đình. Cơm dâng buổi tr−a đ−ợc bắt đầu khoảng 10 giờ. Theo thứ tự Wen đã qui định, các gia đình trong Wen mang cơm đến chùa và cùng với các s− thực hiện nghi thức dâng cơm. Có thể thấy, việc dâng cơm cho s− trong cộng đồng Khmer Nam Bộ nhằm hai mục đích. Mục đích tâm linh là dâng cơm cho ông bà, cha mẹ đã khuất nhằm phụng d−ỡng, báo đền công sinh thành d−ỡng dục. Mục đích thứ hai là làm tròn bổn phận của tín đồ đối với chức sắc tôn giáo. Các vị s− trong cộng đồng Khmer rất đ−ợc xem trọng. Họ đ−ợc xem là con Phật, là những ng−ời trí thức (trí thức về tôn giáo) của cộng đồng. Họ có nhiệm vụ chăm lo đời sống tinh thần cho cộng đồng, nên cộng đồng có nhiệm vụ chăm sóc, lo cơm n−ớc cho họ. Điều này đã trở thành truyền thống từ lâu đời trong hành vi tôn giáo cộng đồng Khmer Nam Bộ. 46 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 6 - 2013 46 - Tu và tu tr−ớc lửa cũng là một hình thức báo hiếu trong hành vi tôn giáo của ng−ời Khmer. Theo truyền thống, con trai ng−ời Khmer đến tuổi 13 đều phải vào chùa tu để có đủ đạo đức, kiến thức, lòng nhân ái nhằm sau này xây dựng cuộc sống tốt đẹp. Ngoài ra, đi tu còn mang mục đích báo hiếu cha mẹ, gột rửa bớt tội lỗi mà cha mẹ khi còn sinh tiền đã gây nên trong quá trình m−u sinh, nuôi d−ỡng con cái. ý nghĩa báo hiếu trong việc đi tu đ−ợc cộng đồng Khmer Nam Bộ đề cập đến bằng câu chuyện truyền miệng nh−: Trong một gia đình ng−ời Khmer nọ, ng−ời chồng mất sớm, ng−ời vợ phải thay chồng làm đủ việc để nuôi đứa con dại. Hằng ngày, bà phải lên núi đốn củi, săn bắn thú rừng để nuôi con. Ng−ời con nhìn thấy mẹ mình sát hại thú rừng ngày một nhiều, sợ mẹ phạm nhiều tội lỗi, sau này khi mất đi sẽ bị đọa đày tại địa ngục và bị quỷ dữ hành hạ, nên đã lén mẹ đến xin tu ở một ngôi chùa gần nhà. Khi ng−ời mẹ mất, linh hồn của bà không bị đọa xuống địa ngục và cũng không bị quỷ dữ hành hạ. Đó là nhờ vào đức độ tu hành của ng−ời con đã hóa giải đ−ợc các tội lỗi do ng−ời mẹ tạo ra khi còn sống. Do đó, ngày nay con trai ng−ời Khmer đến tuổi nhận thức là phải vào chùa tu để báo hiếu cha mẹ. (Câu chuyện đ−ợc ghi lại từ cộng đồng Khmer ở ấp Đại Tr−ờng) Tuy nhiên, việc đi tu hiện nay của ng−ời con trai Khmer Nam Bộ không nhiều. Theo giải thích của cộng đồng là do con cái họ phải đi học phổ thông, ra tr−ờng phải tham gia làm việc, nuôi sống gia đình, do đó việc đi tu với thời gian dài sẽ rất khó thực hiện. Nh−ng để báo hiếu cha mẹ, cộng đồng Khmer vẫn có hình thức tu khác, đó là tu tr−ớc lửa. Khi cha hoặc mẹ mất, trong gia đình sẽ chọn ra một ng−ời con trai để tu tr−ớc lửa. Ng−ời đ−ợc chọn th−ờng là ch−a lập gia đình để không v−ớng bận. Hình thức tu này đ−ợc thực hiện ngay tại chỗ thiêu của ng−ời quá cố, nên gọi là tu tr−ớc lửa. Khi các nghi thức tang ma đ−ợc thực hiện xong, sẽ đến nghi thức tu tr−ớc lửa. Các vị s− thực hiện nghi thức xuống tóc và thay đổi y phục cho ng−ời đi tu. Sau đó, ng−ời đi tu đ−ợc đ−a lên chánh điện của chùa để thực hiện lời tuyên thệ và nghe giảng các điều răn dành cho ng−ời đi tu. Thời gian tu tr−ớc lửa tùy theo điều kiện của mỗi ng−ời. Có ng−ời chỉ tu trong vòng 24 tiếng, nh−ng cũng có ng−ời tu 7 ngày hoặc 3 tháng. Mục đích của việc tu này hoàn toàn không nhằm để giải thoát cho ng−ời xuống tóc mà h−ớng đến yếu tố gột rửa, hóa giải tội lỗi của ng−ời đã khuất để nhằm báo đáp công ơn sinh thành, d−ỡng dục. Nh− vậy, với các dữ kiện nêu trên có thể khẳng định, vấn đề báo hiếu là một trong những yếu tố quan trọng trong hành vi tôn giáo của cộng đồng Khmer Nam Bộ. 4. Những hành vi đó đã đem đến những giá trị to lớn trong đời sống xã hội của cộng đồng mà trong quá trình điền dã, chúng tôi nhận thấy: - Giá trị mang tính giáo dục: Nh− đã trình bày, ng−ời Khmer ở Nam Bộ không chỉ là một cộng đồng tộc ng−ời mà còn là cộng đồng tôn giáo t−ơng đối thuần khiết, nên yếu tố tôn giáo có vai trò rất Huỳnh Ngọc Thu. Báo hiếu trong hành vi 47 47 lớn trong việc chi phối các hành vi ứng xử của cộng đồng. Việc báo hiếu thông qua hành vi tôn giáo sẽ mang tính phổ quát, đ−ợc các thành viên trong cộng đồng chấp nhận và truyền tải nh− là một thông điệp mang tính giáo dục cho các thế hệ. Hình thức báo hiếu không chỉ có ở cộng đồng Khmer Nam Bộ mà còn đ−ợc lồng vào trong đời sống tôn giáo và đ−ợc cộng đồng thực hiện hằng ngày để giáo dục, nhắc nhở đến từng thành viên. Đây là vấn đề đặc biệt, có thể chỉ có trong cộng đồng Khmer Nam Bộ. Chính những hành vi này đã tác động đến việc giáo dục nhân cách, lối sống của từng thành viên trong cộng đồng theo đúng chuẩn mực đạo đức mà tôn giáo quy định. Do đó có thể nói, hành vi báo hiếu đ−ợc thực hiện trong đời sống tôn giáo đã mang một giá trị giáo dục to lớn cho cộng đồng Khmer Nam Bộ. - Giá trị mang tính cố kết cộng đồng: Giá trị này đ−ợc thể hiện thông qua việc đặt cơm và những quy tắc dâng cơm trong chùa. Đối với ng−ời Khmer Nam Bộ, chùa và các s− trong chùa là những biểu t−ợng thiêng liêng trong đời sống tâm linh của họ. Việc xây dựng chùa chiền và phụng d−ỡng s− sãi không phải là việc của từng cá nhân mà của cả cộng đồng. Mục đích báo hiếu là giá trị tâm linh khó xác định, nh−ng sự cố kết cộng đồng lại đ−ợc nhận diện rõ nét. Chùa có đẹp hay không? S− trong chùa nhiều hay ít, lễ hội trong chùa lớn hay nhỏ đều do sự đóng góp của cộng đồng trong khu vực mà nên. Và thực tế cho thấy, hầu hết các ngôi chùa trong cộng đồng Khmer Nam Bộ đều đ−ợc xây dựng kiên cố; các lễ hội đ−ợc tổ chức long trọng. Đ−ợc nh− vậy chính là do sự cố kết, t−ơng trợ trong cộng đồng, do đó, đây chính là giá trị thực mà cộng đồng Khmer Nam Bộ đã thể hiện trong đời sống tâm linh của họ. - Gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống: Thông qua các hành vi cũng nh− các nghi thức báo hiếu đ−ợc ng−ời Khmer thực hiện trong đời sống tôn giáo đã cho thấy có một giá trị văn hóa tinh thần đáng trân trọng. Đó là giá trị đạo đức, giá trị nhân văn, giá trị giáo dục tính chân, thiện, mĩ mà cộng đồng Khmer Nam Bộ đã thể hiện. Giá trị này đ−ợc gìn giữ, l−u truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác và cho đến ngày nay. Tóm lại, báo hiếu trong hành vi tôn giáo không chỉ thể hiện bổn phận đền đáp công ơn sinh thành, d−ỡng dục của ng−ời con đối với cha mẹ mà còn thể hiện những giá trị văn hóa cao đẹp trong đời sống cộng đồng ng−ời Khmer Nam Bộ. Những giá trị ấy, hiện nay vẫn đ−ợc cộng đồng gìn giữ, thực hiện và đ−ợc xem nh− một chuẩn mực trong hành xử của cá nhân, gia đình và cộng đồng xã hội./.