Báo chí trong việc bảo vệ phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp và chống tiêu cực trong Lễ hội Chùa Hương

§¹i häc quèc gia Hµ Néi Tr­êng §¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n Khoa b¸o chÝ ------ luËn v¨n tèt nghiÖp ®Ò tµi : b¸o chÝ trong viÖc b¶o vÖ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp vµ chèng tiªu cùc trong lÔ héi Chïa H­¬ng Lêi nãi ®Çu Nãi tíi lÔ héi lµ nãi tíi tÇng tÝn ng­ìng d©n d· ®­îc con ng­êi göi g¾m trong lÔ héi ®ã. Ng­êi d©n trong lµng trong vïng më héi ®Ó göi g¾m mäi kh¸t väng rÊt trÇn thÕ cña m×nh ë mét nh©n vËt mµ ng­êi ta coi lµ ®ang ngù t¹i trªn kh«ng gian thiªng cña lµng m×nh, vïng m×nh. Thêi gian tr«i ®i, phï sa v¨n ho¸ lÞch sö phñ lªn c¸c niÒm tin d©n d· Êy t¹o thµnh nh÷ng tÝn ng­ìng nh­ mét søc m¹nh v« h×nh, tån t¹i sèng cïng víi con ng­êi qua c¸c thÕ hÖ. TÝn ng­ìng trong lÔ héi ë Hµ T©y cã thÓ nãi kh¸ tiªu biÓu cho tÝn ng­ìng ë ®ång b»ng B¾c Bé. §Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña lÔ héi Hµ T©y lµ tÝnh quy m«, hoµnh tr¸ng cña mét sè lÔ héi, trong ®ã ph¶i kÓ tíi héi Chïa H­¬ng. Tõ thÕ kû XVIII Phan Huy Chó ®· viÕt: “Héi Chïa H­¬ng lµ héi vui nhÊt câi trêi nam”. Qu¶ nh­, Héi Chïa H­¬ng cã søc hÊp dÉn vµ l«i cuèn mäi líp ng­êi. Cã thÓ coi “Héi Chïa H­¬ng nh­ mét tËp ®¹i thµnh cña héi truyÒn thèng x­a” (“Héi truyÒn thèng Hµ S¬n B×nh” cña Ph­îng Vò). Nãi tíi Chïa H­¬ng tøc lµ nh¾c ®Õn côm di tÝch vµ danh th¾ng ë nói H­¬ng S¬n thuéc x· H­¬ng S¬n - Mü §øc - Hµ T©y. Víi c¶ mét hÖ thèng kiÕn tróc thiªn t¹o bao gåm nhiÒu ®Òn chïa, hang ®éng, s«ng suèi, bÕn ®ã rõng m¬, thung d©u… C¶nh ®Ñp n¬i ®©y “rÊt thùc” mµ còng “rÊt méng m¬”, “rÊt câi ®êi” mµ còng rÊt câi tiªn câi phËt”. §óng nh­ Th­îng to¹ ThÝch Viªn Thµnh ®· tõng viÕt “nh÷ng ai dï chØ mét lÇn hµnh h­¬ng th¨m th¾ng c¶nh H­¬ng S¬n ch¾c ch¾n còng gi÷ ®­îc nhiÒu kû niÖm vÒ bøc tranh “s¬n thuû h÷u t×nh” rÊt ®Ñp rÊt th¬ do thiªn nhiªn vµ con ng­êi t¹o dùng”. Trong c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam h«m nay, lÔ héi truyÒn thèng ®· ®­îc kh«i phôc, vµ chñ tr­¬ng Êy ®· ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vÒ t×nh c¶m, t©m linh cña ®¹i bé ph©n d©n c­. Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn tr×nh ®é d©n trÝ vµ tuyªn truyÒn v¨n ho¸ hiÖn nay kh«ng khái cã c¸i qu¸ ®µ thËm chÝ lÖch l¹c; n¬i nµy chç kh¸c do tù ph¸t nªn kh«ng khái cã nh÷ng tiªu cùc n¶y sinh thËm chÝ cã c¶ mª tÝn dÞ ®oan, bu«n thÇn b¸n th¸nh… trong mét vµi lÔ héi. Nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc nµy x¶y ra vµ tån t¹i trong mét thêi gian kh¸ dµi ë lÔ héi Chïa H­¬ng. Mét lÔ héi lín vµ kÐo dµi nhÊt ®Êt n­íc nhiÒu lóc t­ëng l©m vµo ngâ côt, bÕ t¾c kh«ng lèi gi¶i quyÕt. nh­ng víi b¶n th©n sù vËn ®éng cña c¸c sù vËt trong cuéc sèng theo triÕt häc ph­¬ng §«ng bao giê còng cã thÓ tù chØnh vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý v¨n ho¸ ®· vµ ®ang ®­a nh÷ng hµnh ®éng Êy ®i vµo ®Þnh h­íng ®i ®óng ®¾n cho phï hîp víi ®­êng lèi cña §¶ng, Nhµ n­íc trong sù gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c truyÒn thèng v¨n ho¸ lÔ héi nãi chung vµ lÔ héi Chïa H­¬ng nãi riªng, vai trß cña truyÒn th«ng ®¹i chóng vµ ®Æc biÖt lµ b¸o chÝ gi÷ mét vÞ trÝ quan träng vµ ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao; tõng b­íc tr¶ l¹i “thiªng” cho lÔ héi Chïa H­¬ng sau nhiÒu n¨m g©y bøc xóc trong d­ luËn. Néi dung, môc ®Ých ý nghÜa cña ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi. Trong b¶n th©n mçi lÔ héi, dï lµ ë quy m« mét th«n mét vïng hay cã quy m« c¶ n­íc th× ta còng dÔ dµng nhËn thÊy trong ®ã nh÷ng nh­îc ®iÓm cÇn vµ ph¶i ®­îc kh¾c phôc uèn n¾n kÞp thêi. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi trß diÔn mäi nghi lÔ cña lÔ héi cæ truyÒn lµ phï hîp víi cuéc sèng hiÖn ®¹i. Nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc lµm nhiÔu lo¹n tÝnh thiªng cña lÔ héi, nh÷ng hµnh vi th­¬ng m¹i ho¸ lÔ héi vµ c¸c hiÖn t­îng v« v¨n ho¸ kh¸c diÔn ra trong lÔ héi cÇn ®­îc ®Êu tranh kh«ng khoan nh­îng vµ cÇn lµm cho d©n chóng hiÓu biÕt ph©n biÖt c¸i ®óng c¸i sai c¸i hay c¸i dë… cã søc thuyÕt phôc cao ®èi víi hä. NÒn v¨n ho¸ míi mµ chóng ta x©y dùng h«m nay, kh«ng thÓ ®øt ®o¹n c¸ch qu·ng víi v¨n hã cæ truyÒn, trong ®ã cã kho tµng lÔ héi truyÒn thèng, ý kiÕn cña nhµ d©n téc häc X« ViÕt T« CarÐp ®¸ng ®Ó ta suy ngÉm khi nh×n nhËn kho tµng lÔ héi truyÒn thèng: nh÷ng truyÒn thèng nµy lµ nh÷ng viªn g¹ch nÒn mµ thiÕu chóng th× chóng ta kh«ng thÓ x©y lªn ng«i nhµ v¨n ho¸ t­¬ng lai vµ mçi viªn trong ®èng cæ kÝnh l©u ®êi ®ã cÇn ®­îc chóng ta xem xÐt cÈn thËn lùa chän nh÷ng c¸i cã Ých, vøt ®i nh÷ng c¸i cã h¹i, ng¨n chÆn xö lý kÞp thêi nh÷ng ph¸t sinh tiªu cùc míi n¶y sinh trong qu¸ tr×nh diÔn ra lÔ héi”. Lµ s¸ng t¹o cña con ng­êi qua tr­êng kú lÞch sö, lÔ héi lµ mét lo¹i h×nh sinh ho¹t v¨n ho¸ truyÒn thèng cã søc cuèn hót ®«ng ng­êi tham gia vµ trë thµnh nhu cÇu trong ®êi sèng tinh thÇn cña nh©n d©n. LÔ héi Chïa H­¬ng còng kh«ng n»m ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm Êy. Tuy nhiªn, do nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña tiÕn tr×nh lÞch sö, x· héi, lÔ héi Chïa H­¬ng cã nh÷ng nÐt riªng. Nh÷ng nÐt riªng nµy kh«ng lµm ph¸ vì c¸i chung cña lÔ héi cæ truyÒn mµ lµm phong phó h¬n, ®a d¹ng h¬n diÖn m¹o cña lÔ héi cæ truyÒn c¶ n­íc. Tr¸ch nhiÖm kÕ thõa vèn v¨n ho¸ cæ truyÒn cña thÕ hÖ tr­íc khiÕn chóng ta ph¶i nghiªn cøu, t×m hiÓu c¸c lÔ héi cæ truyÒn. Cã nh­ vËy, chóng ta míi kÕ thõa, ph¸t huy ®­îc vèn v¨n ho¸ truyÒn thèng quý gi¸ nµy, vµ míi biÕn c¸c lÔ héi truyÒn thèng ®Æc biÖt lµ lÔ héi Chïa H­¬ng thµnh hµnh trang tinh thÇn cho c¸c thÕ hÖ h«m nay vµ mai sau. LÔ héi truyÒn thèng gièng nh­ chiÕc cÇu nèi ®Ó nèi ®êi th­êng (trÇn tôc) víi thÕ giíi linh thiªng cao c¶ gióp con ng­êi gi·i bµy t©m t­ nguyÖn väng víi thÇn linhvµ giao l­u hoµ nhËp víi nhau trong sù ®ång cam céng khæ”, cïng nhau chia sÎ mäi nçi niÒm… Vµ ý thøc trë l¹i céi nguån, trë l¹i truyÒn thèng ®­îc kh¬i dËy vµ trë thµnh phong trµo tù gi¸c, réng kh¾p trong nh©n d©n. MÆt kh¸c, trong x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn nh­ hiÖn nay, viÖc nghØ ng¬i, gi¶i trÝ, ®i l¹i th¨m viÕng nhau kÕt hîp víi viÖc ®i trÈy héi, hµnh h­¬ng hay ®i du lÞch trong c¸c dÞp lÔ tÕt ®· vµ ®ang trë thµnh mét nhu cÇu Ých dông cña nhiÒu ng­êi, mäi giíi vµ mäi løa tuæi. Trong khi ®ã, Chïa H­¬ng kh«ng chØ lµ n¬i “®Êt PhËt” gi¶i quyÕt nhu cÇu t©m linh mµ cßn lµ danh th¾ng trêi Nam do thiªn nhiªn t¹o ra vµ ®­îc bµn tay khèi ãc con ng­êi x©y dùng tõ mÊy tr¨m n¨m nay th× viÖc g¾n lÔ héi víi du lÞch lµ viÖc lµm hÕt søc cã gi¸ trÞ vÒ mÆt kinh tÕ còng nh­ v¨n ho¸. Cã thÓ nãi kh«ng qu¸ r»ng, ch­a cã mét di tÝch, mïa lÔ héi nµo l¹i ®­îc du kh¸ch gÇn xa, c¸c cÊp chÝnh quyÒn c¸c c¬ quan bé, ngµnh tõ trung ­¬ng xuèng ®Þa ph­¬ng d­ luËn b¸o chÝ nãi chung quan t©m, tæ chøc héi nghÞ héi th¶o nhiÒu nh­ di tÝch H­¬ng S¬n suèt trong gÇn 10 n¨m qua ë n­íc ta. Nh­ng nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc ë ®©y hÕt n¨m nµy ®Õn n¨m kia vÉn kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt tèt. T×nh tr¹ng “m©y mï ra m­a” nµy ®· khiÕn ®ång chÝ Ph¹m Ch­¬ng NghÞ Uû viªn Trung ­¬ng §¶ng Bé tr­ëng Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin dÉn ®Çu ®oµn kiÓm tra thùc hiÖn th«ng b¸o 6B/TB/UB-IX vÒ viÖc t¨ng c­êng qu¶n lý th¾ng c¶nh vµ tæ chøc lÔ héi Chïa H­¬ng ®· ph¸t biÓu víi b¸o chÝ r»ng “viÖc thu håi vµ dì bá 42 ®iÓm x©y dùng vµ thê tù tr¸i phÐp ë Chïa H­¬ng lµ c«ng viÖc cÊp thiÕt, ph¶i lµm nhanh chãng, kh«ng lµm lµ cã lçi víi nh©n d©n, víi c¶ n­íc”. C¸c cô ta ngµy x­a hay nãi khã ®Õn nh­ ®¸nh ®uæi giÆc ngo¹i x©m chóng ta cßn lµm ®­îc huèng g× nh÷ng bÊt cËp, bøc xóc ë Chïa H­¬ng. Suy cho ®Õn cïng, kh«ng ai nhËn lÊy phÇn tr¸ch nhiÖm qu¶n lý ®Ó x¶y ra t×nh tr¹ng Êy vµ thêi gian cø tr«i qua, nan gi¶i chång chÊt nan gi¶i nghÜ cµng thÊy lo ng¹i. Thùc tÕ tá râ tÝnh nghiªm minh cña ph¸p luËt, biÖn ph¸p kiªn quyÕt cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng kh«ng ®­îc thùc hiÖn nghiªm tóc. MÆt kh¸c, còng chÝnh sù lóng tóng trong khi gi¶i quyÕt còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn nhøc nhèi kÐo dµi ë “Nam Thiªn §Ö NhÊt §éng”. ViÖc söa sai ë Chïa H­¬ng còng nh­ nh÷ng bµi häc qu¶n lý ®¾t gi¸ ë ®©y lµ bµi häc x­¬ng m¸u cho ngµnh v¨n ho¸ nh»m tæ chøc tèt, gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra trong lÔ héi truyÒn thèng cña c¶ n­íc. Tõ nh÷ng nhËn thøc nªu trªn, t«i thÊy chñ tr­¬ng ®i s©u vµo kh¸i qu¸t vµ lý luËn, kh«ng gi¶i thÝch c¸c kh¸i niÖm vµ c¸c thuËt ng÷ còng nh­ c¸c ph¹m trï cã liªn quan tíi lÔ héi truyÒn thèng mµ chØ tËp trung vµo c«ng viÖc kh¶o s¸t thùc tÕ diÔn ra lÔ héi. Cè g¾ng t×m hiÓu n¾m v÷ng thùc tr¹ng v¨n ho¸ lÔ héi truyÒn thèng H­¬ng S¬n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ra sao, nh÷ng g× lµ thÕ m¹nh cÇn ®­îc tu bæ b¶o tån vµ khai th¸c cã hiÖu qu¶, cßn nh÷ng g× tån ®äng mang tÝnh tiªu cùc l¹c hËu, cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp kh¾c phôc vµ lo¹i trõ. §i s©u vµo c¸c vÊn ®Ò cô thÓ cña lÔ héi Chïa H­¬ng, t«i mong sÏ giµi ®¸p ®­îc phÇn nµo nh÷ng th¾c m¾c nh­ : “VÒ víi ®Êt phËt víi danh th¾ng trêi Nam”, du kh¸ch trÈy héi cã thùc sù ®­îc trë vÒ céi nguån, cã ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vÒ ®êi sèng t©m linh, tho¶ m·n ®­îc nhu cÇu giao c¶m vµ céng c¶m cña m×nh hay kh«ng; §Ó x¶y ra nh÷ng hiÖn t­îng mª tÝn dÞ ®oan, bu«n thÇn b¸n th¸nh, huû ho¹i, ph¸ ho¹i m«i tr­êng c¶nh quan cña H­¬ng S¬n… tr¸ch nhiÖm nµy thuéc vÒ ai?… V× sao mµ ph¶i cÇn ®Õn tËn gÇn 10 n¨m trêi ®Êu tranh kh«ng khoan nh­îng cña giíi truyÒn th«ng nãi riªng vµ qu¶ng ®¹i quÇn chóng côm di tÝch H­¬ng S¬n míi “thay m¸u” míi sang mét trang míi, nh÷ng bµi häc rót ra ë ®©y lµ g×? Råi c¶ c¸ch øng xö cña con ng­êi ®­¬ng ®¹i, cña chÝnh b¶n th©n du kh¸ch ®Õn víi chïa H­¬ng ra sao? §©y còng chØ lµ mét trong nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau ®èi víi hiÖn t­îng v¨n ho¸ phøc t¹p vµ ®a d¹ng nµy. Trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t thùc tÕ trªn b¸o t«i ®· kh¶o s¸t 3 tê: B¸o Nh©n D©n, V¨n ho¸, B¸o Hµ T©y tõ n¨m 1995 ®Õn 2003 vµ kh¶o s¸t mét lo¹t c¸c b¸o V¨n ho¸ ThÓ thao, TiÒn Phong, Nhµ b¸o vµ C«ng luËn, Thanh tra, Ph¸p LuËt, Søc KhoÎ vµ m«i tr­êng, C«ng nghiÖp ViÖt Nam, An ninh ThÕ giíi, An ninh Thñ ®«… Trong quý IV n¨m 2001 vµ quý I n¨m 2002. LuËn v¨n nµy t«i chia lµm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng1 : Kh¸i qu¸t chung vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng. Kh¸i niÖm lÔ héi Gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng cña lÔ héi Chïa H­¬ng. LÕ héi Chïa h­¬ng, lÔ héi dµi nhÊt n­íc. QuÇn thÓ H­¬ng S¬n mét kú quan cña ®Êt n­íc. Trong t©m thøc cña Ng­êi ViÖt H­¬ng S¬n lµ câi phËt. §i héi Chïa H­¬ng chiªm ng­ìng nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ ®Æc s¾c. Mét sè chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ lÔ héi. Ch­¬ng 2 : VÊn ®Ò lÔ héi Chïa H­¬ng ®­îc ph¶n ¸nh trªn b¸o chÝ trong nh÷ng n¨m qua. 1. Chøc n¨ng nhiÖm vô cña b¸o chÝ vÒ viÖc gi÷ g×n ph¸t huy tiÕp thu c¸c gi¸ trÞ tiÕn bé trong lÔ héi truyÒn thèng. 2. LÔ héi Chïa H­¬ng ®­îc ph¶n ¸nh trªn b¸o chÝ. 2.1. B¸o chÝ b¶o vÖ thuÇn phong mü tôc, tÝn ng­ìng lµnh m¹nh tù do t«n gi¸o trong lÔ héi Chïa H­¬ng. 2.2. B¸o chÝ cÇu nèi gi÷a lÔ héi Chïa H­¬ng víi du kh¸c. 2.3. B¸o chÝ ph¸t hiÖn vµ ph¶n ¸nh nh÷ng tiªu cùc trong ho¹t ®éng lÔ héi. 23.1. Th­¬ng m¹i ho¸ lÔ héi 2.3.2. An ninh trËt tù. 2.3.3. VÖ sinh m«i tr­êng c¶nh quan chïa 3. HiÖu qu¶ ph¶n ¸nh b¸o chÝ trong vÊn ®Ò b¶o vÖ g×n gi÷ lÔ héi Chïa H­¬ng . Ch­¬ng 3: Mét sè nhËn xÐt vÒ h×nh thøc thÓ hiÖn cña t¸c phÈm b¸o chÝ viÕt vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng . C¸c thÓ lo¹i b¸o chÝ chñ yÕu ®­îc sö dông Phãng sù. Ghi nh¸nh, ph¶n ¸nh. Tuú bót, t¶n v¨n §Æc ®iÓm ng«n ng÷ t¸c phÈm b¸o chÝ vµ nh÷ng yÕu tè h×nh thøc . V¨n phong ¶nh KÕt luËn. Ch­¬ng 1 : Kh¸i niÖm chung vÒ lÔ héi chïa h­¬ng 1. Kh¸i niÖm lÔ héi §Þnh nghÜa chung vÒ lÔ héi, Gi¸o t­ TiÕn sÜ NguyÔn Duy Quý ®· cã ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c nh­ sau: “LÔ héi truyÒn thèng lµ mét sinh ho¹t tæng hîp bao gåm c¸c mÆt: tinh thÇn vµ vËt chÊt, t«n gi¸o tÝn ng­ìng vµ v¨n ho¸ nghÖ thuËt, linh thiªng vµ ®êi th­êng. §ã lµ mét sinh ho¹t cã quy m« lín vÒ tÇm vãc, cã søc cuèn hót mét sè l­îng lín nh÷ng ho¹t ®éng cña ®êi sèng x· héi, lÔ héi truyÒn thèng chøa ®ùng trong nã nhiÒu vÊn ®Ò khao häc hÊp dÉn (trÝch bµi ph¸t biÓu khai m¹c héi th¶o “lÔ héi truyÒn thèng trong ®êi sèng hiÖn ®¹i” Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi). LÔ héi lµ mét tõ kÐp gåm LÔ vµ Héi nh­ng ng­êi ta Ýt chó ý ®Õn 2 ph¹m trï lÔ vµ héi. Kh«ng nh÷ng trong tiÕng Trung Quèc mµ trong tiÕng Ph¸p, tiÕng Anh ph¹m trï nµy còng t¸ch b¹ch râ rµng, rite vµ fªte, lite vµ festival. ë ®©y, chóng t«i kh«ng ®i s©u vµo ng«n ng÷ häc chØ thö t×m hiÓu néi hµm vµ mèi t­¬ng quan cña hai ph¹m trï ®ã. LÔ vµ Héi ®Òu cã ®Æc tr­ng chung: sinh ho¹t tinh thÇn tËp thÓ cña céng ®ång ng­êi. Chóng kh¸c biÖt nhau ë mét hµm thÓ hiÖn chñ yÕu trong mèi quan hÖ víi tÝn ng­ìng, t«n gi¸o. LÔ lµ tæng thÓ nghi thøc thÓ chÕ ho¸ trËt tù, g¾n liÒn víi sù tÝch vµ quyÒn n¨ng cña thÇn, diÔn ®¹t mèi quan hÖ ThÇn/Ng­êi. TrËt tù lµ néi dung, h×nh thøc yªu cÇu cña lÔ cña ®êi thiªng. §êi thiªng chñ yÕu diÔn t¶ trong thÇn diÖn nh­ng cã khi më réng ra ngoµi nhµ ë cña thÇn ®Ó ph« diÔn quyÒn n¨ng cña thÇn, ®Ó cho ®êi th­êng th©m nhËp vµo ®êi thiªng vµ ®êi thiªng th¸m nhËp vµo ®êi th­êng. §ã lµ qu¸ tr×nh quan hÖ con ng­êi víi tù nhiªn, s¸ng t¹o ra thÕ giíi biÓu hiÖn thµnh v¨n häc mµ t«n gi¸o lµ mét thµnh tè. Héi lµ ®êi th­êng, diÔn ra bªn ngoµi thÇn ®iÖn hay më réng ®Õn toµn bé l·nh thæ céng ®ång ®Õn tõng gia ®×nh diÔn ra trong thêi gian lÔ sau ®ã. Héi mang hai tÝnh chÊt chóc mõng thÇn linh vµ h­ëng thô ©n huÖ. ThÇn ban ca móa ®¸nh ®u, chäi gµ, ®Êu vËt, ¨n uèng tiÖc tïng vui ch¬i tho¶i m¸i. LÔ vµ héi ®· kÕt hîp thµnh lÔ héi th× ng­êi lÔ vµ héi cã mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh. Héi c¬ b¶n lµ ®êi, lÔ c¬ b¶n lµ thiªng. Mét sè yÕu tè héi ®­îc phôc vô cho thÇn linh nh­ ca, móa, diÔn x­íng, diÔn tÞch… nh­ng ®ã chØ lµ mét phÇn rÊt nhá cña héi, h¬n n÷a lµ ®Ó lÔ ho¸. Kh«ng chØ diÔn ®¹t mèi quan hÖ thÇn/ng­êi mµ ph¶i dùa vµo quan hÖ ng­êi/ng­êi. §ã chÝnh lµ néi dung thø ba cÊu thµnh t«n gi¸o; lu©n lý. Mét phÇn lu©n lý t«n gi¸o giíi luËt biÓu thÞ trËt x· héi, quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi. CÊm x©m ph¹m tµi s¶n t­ h÷u, cÊm uèng r­îu say s­a n¸o lo¹n trËt tù, khuyÕn thiÖn. CÊm kþ còng thuéc ph¹m trï giíi luËt nh­ng cùc kú phøc t¹p kh«ng ph¶i lóc nµo còng minh gi¶i ®­îc nh­ng cèt lâi lµ nh»m b¶o vÖ trËt tù nµo ®ã mµ vi ph¹m sÏ lµm rèi lo¹n c¬ chÕ phµm hay thiªng, h­ng lo¹i trËt tù dÉn ®Õn tai ho¹ d­íi d¹ng tr­ng ph¹t cña thÇn. LÔ c­ìng chÕ ®êi th­êng ph¶i theo mét trËt tù nµo ®ã. LÔ lµ mét lo¹i ph¸p luËt trong khæng gi¸o. C¸c quan hÖ qu©n - thÇn ®Òu lµ lÔ lµ luËt nªn nho gi¸o ph¶n ®èi viÖc ban hµnh luËt ph¸p cña ph¸p gia. LÔ - nh¹c - vò ®­îc khæng gi¸o dïng ®Ó duy tr× x· héi thay v× luËt. LÔ diÔn th¸nh lÔ phÐp, ®i tõ t«n ti th©n téc ®Õn t«n ti x· héi biÕn thµnh quan hÖ giao tiÕp t«n träng lÉn nhau. §ã lµ c¶ mét qu¸ tr×nh lÞch sö. Hä cïng cã mét qu¸ tr×nh diÔn biÕn tø hµnh ®éng tËp thÓ kh«ng cã tæ chøc ®Þnh h×nh ®Õn ®Þnh h×nh chÆt chÏ mang ®Ých cô thÓ nhÊt ®Þnh, hoÆc gi¸o héi - thµnh tæ tø bèn cña t«n gi¸o hoÆc nh÷ng tæ chøc kinh tÕ x· héi hiÖn ®¹i. Héi ®i tõ ®èi lËp víi trËt tù ®Õn trËt tù. Nãi tãm l¹i, lÔ tõ mét quan hÖ x· héi ®­îc thiªng ho¸ råi quay trë l¹i x· héi. Trong lÔ héi th× lÔ mang tÝnh thiªng cßn héi lµ mét hµnh ®éng x· héi kh«ng g¾n bã hay cã g¾n bã víi t«n gi¸o. Trong mét lÔ héi cÇn ph©n biÖt lÔ vµ héi nh­ng còng kh«ng nªn ®èi lËp hoµn toµn lÔ víi Héi nh­ng cµng kh«ng nªn ®ång nhÊt. Sù ph©n tÝch ®ã dÉn ®­êng cho viÖc xö lý lÔ héi ®ang ph¸t triÓn m¹nh ë n­íc ta hiÖn nay. PhÇn lÔ héi nãi chung mang tÝnh cè ®Þnh bÊt biªn nh­ng phÇn héi cùc kú sinh ®éng vµ ph¶i thÝch nghi víi thêi gian huyÒn tho¹i. LÔ héi kh«ng ph¶i lµ mª tÝn dÞ ®oan mµ lµ mét c¸ch øng xö th«ng minh kh«n ngoan cña con ng­êi ®èi víi nh÷ng søc m¹nh v« h×nh hay h÷u h×nh mµ hä kh«ng lý gi¶i ®­îc nh­ng muèn khèng chÕ. Hä ph¶i kinh vµ sî. Kinh ®Ó cÇu xin sù chë che. Sî ®Ó tr¸nh tai ho¹. Thê cóng ph¸t triÓn tõ h×nh thøc ®¬n gi¶n nhÊt, mét b¸t c¬m mét qu¶ trøng (hoÆc mét gèc c©y mét b¸t h­¬ng) ®Õn lÔ héi phong phó ®Òn ®µi nguy nga… Phong phó c¶ vËt chÊt lÉn tinh thÇn, lÔ héi trë thµnh mét hiÖn t­îng v¨n ho¸ tæng hîp th¶o m·n nhu cÇu t©m linh, t©m lý, vËt chÊt cña con ng­êi. Trong lÔ héi kh«ng nh÷ng con ng­êi hiÕn d©ng ®Ó cÇu xin tèt lµnh cho t­¬ng lai mµ cßn h­ëng thô vËt chÊt vµ tinh thÇn tho¶i m¸i trong hiÖn thùc. TÝnh chÊt t¸i t¹o lÔ héi lµ nh­ thÕ. LÔ héi lµ mét hµnh ®éng v¨n ho¸ x· héi kh«ng thÓ thiÕu cña con ng­êi, mäi thêi ®¹i, mäi d©n téc, con ng­êi x· héi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chÞu ¶nh h­ëng rÊt s©u ®Ëm cña lÔ héi mµ hä s¸ng t¹o ra. 2. Gi¸ trÞ v¨n ho¸, truyÒn thèng cña lÔ héi Chïa H­¬ng. 2.1. Héi Chïa H­¬ng - lÔ héi dµi nhÊt n­íc Ngµy x­a, c¸c cô nãi Héi chïa tù më vµ tù ®ãng. Th­êng lµ sau tÕt Th­îng Nguyªn, kh¸ch ®· ®«ng ®óc vÒ héi ®Õn kho¶ng r»m th¸ng ba th× v·n kh¸ch. Ngµy nay, héi Chïa H­¬ng më sím h¬n, Ban tæ chøc héi lÊy ngµy mång 6 th¸ng GiÕng ®Ó khai héi - ngµy nµy vèn lµ ngµy lÔ khai s¬n (lÔ më cöa rõng) cña ng­êi lµng YÕn VÜ vµ Phó Yªn. M©m lÔ cña lµng YÕn VÜ d©ng S¬n thÇn ph¶i cã mét mÆt lîn cao s¹ch ®Ó sèng, cßn lµng Phó Yªn lµ con chã thui, chØ nh÷ng khi kh«ng kiÕm ®­îc chã th× thay b»ng khóc cæ l¬n, ®Êy lµ nh÷ng thø s¬n thÇn hay ¨n. Ngµy nay, nghi thøc më cña rõng hµm chøa ý nghÜa míi, ®ång nghÜa víi më cöa chïa. Do biÕn ®éng vÒ ®Þa lý nªn §Òn Tr×nh cña Chïa H­¬ng x­a lµ ë ®Òn lµng §ôc Khª gÇn con s«ng §¸y nay chuyÓn vÒ ®Òn ngò nh¹ cña th«n YÕn VÜ vµ cã tªn gäi míi lµ §Òn Tr×nh. Ngµy mång 6 th¸ng Giªng lµ lÔ khai héi; kh¸ch du lÞch, c¸c tÝn ®å rÊt ®«ng. Ngµy héi cã lÔ d©ng h­¬ng t­ëng nhí vÞ t­íng cña vua Hïng do nhµ chøc tr¸ch ®Þa ph­¬ng ®¶m nhËn. H«m Êy d©n Yªn VÜ tæ chøc móa rång ë s©n ®Òn Tr×nh, b¬i thuyÒn móa rång trªn dßng s«ng YÕn. Sau lÔ më cöa chïa du kh¸ch trÈy héi trªn ba tuyÕn : tuyÕn H­¬ng TÝch, tuyÕn TuyÕt S¬n, tuyÕn Long V©n ®«ng dÇn. Héi cø ®«ng vui tÊp nËp suèt ®Õn th¸ng ba, khi c¸i n¾ng hÌ oi bøc th× c¸i thó leo nói ch¼ng cßn hÊp dÉn du kh¸ch n÷a, héi v·n dÇn, cø theo tiÕn tr×nh Êy th× héi chïa H­¬ng diÔn ra suèt 3 th¸ng xu©n. Nãi lµ khÐp héi chïa ch÷ lÔ chïa, du lÞch th¾ng c¶nh H­¬ng S¬n th× ®©u ®· hÕt. Mång mét, h«m r»m vµ c¸c ngµy chñ nhËt nh÷ng th¸ng sau ®ã kh¸ch vÉn th­êng lui tíi víi ®Êt danh th¾ng H­¬ng S¬n. So víi nhiÒu lÔ héi cã tÇm quy m« vïng, miÒn, thËm chÝ toµn quèc nh­ lÔ héi ®Òn Hïng 10/3 (Phó Thä) lÔ héi Chïa ThÇy 7/3 (Quèc Oai - Hµ T©y), lÔ héi chïa Keo (Th¸i B×nh) th× dµi còng chØ tõ 3 - 5 ngµy. 2.2. QuÇn thÓ H­¬ng S¬n - mét kú quan cña ®Êt n­íc. Tr­íc hÕt, ph¶i ghi nhËn Chïa H­¬ng lµ mét danh th¾ng næi tiÕng. T¹o ho¸ khÐo bµy ®Æt ë vïng nµy nh÷ng d·y nói ®¸ gå ghÒ bªn c¹nh sù mÒm m¹i cña c¸c dßng suèi mµu s¾c x¸m ®anh, giµ dÆn, d·i dÇu cña ®¸ bªn mµu xanh non t¬ cña cá c©y. QuÇn thÓ nói non t¹o ra nh÷ng h×nh d¸ng kú thó. D¸ng nói tùa hai con rång ®¸ tranh hßn ngäc èc ë c¸nh ®ång §ôc Khª. Nói næi trªn c¸nh ®ång n­íc ë gÇn ®Òn Tr×nh t¹o thµnh h×nh bèn con vËt linh thiªng trong t©m thøc ng­êi ViÖt. L¹i cã nói «ng S­ bµ V·i nói m©m x«i nói con gµ… TuyÕn TuyÕt S¬n cã d·y nói nh­ chiÕc thuyÒn r«ng, nh­ ®Çu s­ tö… Sù hÊp dÉn cña H­¬ng S¬n kh«ng chØ lµ bÒ ngoµi cßn ë bªn trong. §ã lµ vÎ ®Ñp s©u l¾ng, giµu triÕt lý d©n gian cña c¸c hang ®éng. Du kh¸ch tíi Chïa H­¬ng cã c¸i thó ngåi thuyÒn chiªm ng­ìng bÇu trêi, c¶nh bôt, kho¸i c¶m nh×n s«ng ng¾m nói nh­ thÊy mét gãc cña non s«ng ®Êt n­íc võa th¬ võa thùc thu gän trong tÇm m¾t vµ còng ¶o huyÒn nh­ l¹c vµo câi bång lai tiªn c¶nh. Sau ®Êy lµ thó vui trªn nói “ThËt d©n d· trong tay c©y gËy bôi cø theo con ®­êng nói lÊm tÊm hoa d¹i l©y lan th¬m gîi mïi hoµi cæ, l¹ lÉm mét d·y c©y, tho¶ng nghe tiÕng chim rõng, uèng mét b¸t chÌ l·o mai, ¨n mét qu¶ m¬ ®Æc s¶n cña H­¬ng S¬n thËt ngì nh­ m×nh ®ang tho¸t thùc ®Ó tËn h­ëng cho viªn m·n c¸i vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn ®Êt n­íc” (LÔ héi cæ truyÒn Hµ T©y, Hå SÜ VÞnh, Ph­îng Vò). Hang ®éng cña Chïa H­¬ng, lµ yÕu tè cÊu thµnh quan träng ®Ó quÇn thÓ H­¬ng S¬n trë thµnh danh th¾ng næi tiÕng, lµ ®Æc thï cña quÇn thÓ nµy. C¶ 3 tuyÕn du lÞch: H­¬ng TÝch, Long V©n, TuyÕt S¬n) ®Òu khai th¸c c¸c vÞ trÝ ®éng ®¸ ®Ó thu hót kh¸ch. ë H­¬ng S¬n th­êng chïa ®i liÒn víi hang hay gäi ®óng tªn lµ chïa hang nh­ chïa TuyÕt S¬n, chïa C¶, chïa C©y KhÕ… Trong tÊt c¶ c¸c hang ®éng næi bËt h¬n c¶ lµ ®éng H­¬ng TÝch vµ ®éng TuyÕt S¬n. §éng H­¬ng TÝch ®¸ to l¹i réng. Hµng triÖu n¨m nh÷ng giät n­íc tõ trªn nói ®¸ v«i th¸nh thãt r¬i xuèng t¹o thµnh nh÷ng nhò ®¸ cã h×nh kú thó. Ng­êi x­a gäi ®éng H­¬ng tÝch lµ miÖng con rång. Theo quan niÖm d©n gian ®· ®i chïa H­¬ng mµ ch­a tíi ®éng H­¬ng TÝch coi nh­ ch­a tíi Chïa H­¬ng. Du kh¸ch ®Õn H­¬ng TÝch lÆng ng­êi chiªm ng­ìng nh÷ng nhò ®¸ - nh÷ng t¸c phÈm tuyÖt mü mµ t¹o ho¸ ph¶i thÇm lÆng hµng triÖu n¨m båi ho¸n míi thµnh khèi thµnh h×nh l¹ lïng nh­ vËy. N¨m canh DÇn (1770) TÜnh §« V­¬ng TrÞnh S©m, ng­êi cã tµi v¨n ch­¬ng tuÇn thó qua vïng H­¬ng S¬n, ®Ò th¬ ë ®éng Chïa Tiªn sau lªn th¨m ®éng H­¬ng TÝch ®· ®Æt bót cho kh¾c 5 ch÷ “Nam thiªn ®Ö nhÊt ®éng”. §iÒu ®ã chøng tá kh«ng ph¶i ngµy h«m nay mµ c¸ch ®©y h¬n hai thÕ kû non n­íc H­¬ng S¬n ®· næi tiÕng. Sau ®éng H­¬ng TÝch lµ ®éng TuyÕt S¬n x©y dùng n¨m Gi¸p TuÊt (1694). §éng nµy Phan Huy Chó ®· tõng giíi thiÖu trong s¸ch “LÞch triÒu hiÕn ch­¬ng l¹i chÝ”. TuyÕt S¬n ë huyÖn Hoµi An, cã nhiÒu líp nói cao, trong nói cã ®éng rÊt ®Ñp. Trong ®éng cã nhò ®¸ nh­ x­¬ng, trïng trËp hiÖn ra coi nh­ v¶y rång. Trªn ngän nói cã t­îng phËt b»ng ®¸ l¹i cã nh÷ng c©y th«ng mäc tõng hµng, coi nh­ mét d·y t¸n. C¶nh trÝ xanh tèt ©m u”. Nãi nh­ thø tr­ëng Bé V¨n ho¸ Th«ng tin Phan Kh¾c H¶i “Hang ®éng lµ mét lêi thæn thøc cña thÕ giíi v« tri ®èi víi con ng­êi víi vÎ ®Ñp thuÇn khiÕt, trong tr¾ng cïng ý thøc” thæi hån vµo ®ã cña tæ tiªn ta, hang ®éng ®Ó mang tÝnh ng­êi lµm cho t©m ta tÜnh l¹i ®Ó suy ngÉm, ®Ó g¹t ®i nh÷ng dµy vß cña tÝnh vÞ kØ mµ v­ît lªn trªn chÝnh m×nh ®Æng yªn h¬n ®Êt nµy v÷ng vµng h¬n trªn con ®­êng h­íng tíi t­¬ng lai t­¬i s¸ng”. §éng ë H­¬ng S¬n còng lµ nh­ thÕ. Bëi vËy kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn c¸c bËc th¸nh th¬ cña nhiÒu thêi ®¹i ®· t×m ®Õn H­¬ng S¬n vµ ®Ó l¹i nhiÒu bµi th¬ hay, l¾ng s©u trong tr¸i tim b¹n ®äc sèng m·i víi thêi gian gÐp tiÕng nãi ®­a H­¬ng S¬n trë thµnh danh th¾ng kh«ng cña mét vïng mµ cña c¶ ®Êt n­íc. 2.3. Trong t©m thøc cña ng­êi ViÖt, H­¬ng s¬n lµ câi PhËt. NÕu chØ lµ c¶nh ®Ñp kh«ng th«i, thiÕu bµn tay con ng­êi t¹o dùng vµ biÕt tíi th× ý nghÜa cña c¶nh ®Ñp Êy còng cã phÇn h¹n chÕ. T×m ra ®éng H­¬ng TÝch, dùng th¶o am Thiªn Trï lµ kÕ tiÕp 3 vÞ hoµ th­îng thêi vua Lª Th¸nh t«ng (1442 – 1497). Sau ®ã lµ vµo cuèi thÕ kû XVII thêi Lª Trung H­ng, Chïa Thù¬ng TiÒn §¹o viªn Quang Ch©n nh©n ®· chÊn h­ng câi PhËt H­¬ng S¬n. Cho ®Õn ®Çu thÕ kû XX toµn khu th¾ng c¶nh H­¬ng S¬n ®· mäc dËy trªn 100 nãc chïa trong ®ã cã nh÷ng ng«i chïa cã kiÕn tróc x©y dùng quy m« lín, nghÖ thuËt tinh s¶o nh­ chïa Tam B¶o, nhµ tæ ë Thiªn Trï th¸nh toµ ®iÖn phËt tr¸ng lÖ. LÔ tõ ®ã tíi nay c«ng viÖc kiÕn t¹o chïa cã lóc h­ng lóc thÞnh, nh­ng Chïa H­¬ng ch­a bao giê bÞ l·ng quªn trong t©m trÝ nh©n d©n. §iÒu nµy ph¶n ¸nh vai trß cïa ®¹o phËt trong viÖc g©y dùng, ph¸t triÓn H­¬ng S¬n thµnh ®¹i kú quan cña ®Êt n­íc. Theo cuèn Nam H¶i quan ThÕ ¢m mét truyÖn n«m ra ®êi vµo kho¶ng thÕ kû XVIII - XIX chïa H­¬ng lµ n¬i l­u dÊu tu hµnh cña c«ng chóa DiÖu ThiÖn con vua DiÖu Trang V­¬ng n­íc H­ng L·m. D©n gian quen gäi lµ bµ Chóa Ba, bµ ®· tu hµnh chÝn n¨m ë ®éng H­¬ng TÝch ®¾c ®¹o trë thµnh §øc Quan thÕ ©m Bå t¸t. Sau trë vÒ diÖt trõ c¸i ¸c, ®¸p hiÕu cha mÑ, phæ ®é chóng sinh. Trong t©m thøc cña nh©n d©n ®Òu cho r»ng bµ Chóa Ba ®· tu hµnh ®¾c ®¹o ë nói rõng H­¬ng S¬n. C©u chuyÖn vÒ bµ Chóa Ba lµ c©u chuyÖn nhµ PhËt s¸ng t¸c dùa trªn c¸c kinh ®iÓn ®¹o PhËt. Nguån phËt tho¹i trªn ®­îc d©n gian ho¸ dËm mµu s¾c ®Þa ph­¬ng nªn cßn nhiÒu chi tiÕt sinh ®éng, cô thÓ ho¸ vÒ sù nghiÖp tu hµnh cña bµ chóa Ba lµ biÓu t­îng ®Ñp ®Ï cña sù ch©n tu gi÷ ®¹o cña ®êi, trë thµnh h×nh t­îng gÇn gòi, th©n th­¬ng, c¶m th«ng s©u s¾c nçi bÊt h¹nh cña con ng­êi vµ d©n chóng. §¹o PhËt ®· ngÊm vµo lßng ng­êi, kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ ë H­¬ng S¬n mµ hÖ qu¶ lµ ®­îc triÓn khai trong mét kh«ng gian ba tuyÕn víi hÖ thèng chïa chiÕn, t­îng ®µi cã nhµ s­ trô tr× lµm c«ng viÖc truyÒn ®¹o vµ hµnh lÔ dÉn ®Õn c¸c sinh ho¹t mang ®Ëm phong c¸ch phËt. Ng­êi ViÖt phÇn nhiÒu theo ®¹o PhËt th× viÖc hµng n¨m ®«ng ng­êi ®i héi còng lµ ®iÒu dÔ hiÓu, t¹o nªn s¾c th¸i mét mïa héi chïa ë ®Êt H­¬ng S¬n ngoµi ra n¬i ®©y cßn dung n¹p nhiÒu yÕu tè tÝn ng­ìng ®¸p øng long mong mái cña c­ d©n ViÖt nh­ tÝn ng­ìng tam phñ thê MÉu, tÝn ng­ìng phån thùc cÇu mong sù sinh s«i n¶y në ­íc muèn cuéc sèng ®ñ ®Çy… 2.4. §i héi Chïa H­¬ng chiªm ng­ìng nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ ®Æc s¾c. H­¬ng s¬n kh«ng chØ hÊp dÉn du kh¸ch b»ng vÎ ®Ñp thiªn t¹o, n¬i ®©y cßn gi÷ l¹i dÊu tÝch v¨n h¸o cña nhiÒu giai ®o¹n lÞch sö. §ã lµ nh÷ng s¶n phÈm v« gi¸ kÕt tinh tµi n¨ng trÝ tuÖ, t©m t­ t×nh c¶m cña nh©n d©n lao ®éng, ph¶n ¸nh t­ t­ëng cña c¸c thêi ®¹i. Kh«ng kÓ nh÷ng tÇng v¨n ho¸ cña ng­êi nguyªn thuû ph¸t hiÖn ë hang Sòng Sµm (tuyÕn Long V©n) cã niªn ®¹i trªn mét v¹n n¨m mang truyÒn thèng ®¸ cuéi g¹ch nèi v¨n ho¸ Hoµ B×nh vµ v¨n ho¸ B¾c S¬n th× cæ vËt ghi liªn ®¹i sím nhÊt ë H­¬ng S¬n lµ qu¶ chu«ng ®ång cã tªn “B¶o ®¹i H­¬ng TÝch S¬n hång chu«ng”, chu«ng cao 1m24, ®­êng kÝnh ®¸y 0,63m, th©n chu«ng cã 4 vó låi chia ra ë bèn gãc, hai gãc ®èi xøng, mçi gãc hai vó, xung quanh mçi vó lµ nh÷ng chÊm trßn t¹o nªn sù kh¸c biÖt so víi chu«ng cïng thêi. Niªn dËi chÝnh x¸c ghi trªn chu«ng lµ ThÞnh ®øc thø ba (1655). §¸ng l­u ý n÷a lµ qu¶ chu«ng ®óc thêi T©y s¬n niªn hiÖu Canh thÞnh nhÞ niªn (1793) tr­íc treo trong ®éng H­¬ng TÝch, nay treo ë nhµ tæ chïa Thiªn Trï. ë chïa H­¬ng, cæ vËt b»ng ®¸ kh¸ nhiÒu ®iÓn h×nh lµ bia ®¸: lo¹i bia dÑt, bia trô, bia ma nhai theo thèng kª cã kho¶ng 60 lo¹i trô ®ã bia cã niªn ®¹i sím nhÊt lµ bia Thiªn Trï tô bi ký cã niªn ®¹i chÝnh Hoµ thø 4 (1686). §©y lµ tÊm bia ®¸ lín, diÒm bia ®­îc ng­êi nghÖ sÜ ch¹m ®Ïo c«ng phu, c¸c nÐt ch¹m bay b­ím mµ khoÎ kho¾n ®­a ®­îc h¬i thë cña cuéc sèng d©n d· lªn mÆt bia qua h×nh t­îng c¸c con vËt voi, cua, tr©u… ngoµi ra c¸c bÖ ®¸ ghÐp cao 1m, ngang 1,5m, dµy 1,3m còng rÊt cã gi¸ trÞ. Mét kiÕn tróc cæ nhÊt cßn sãt l¹i lµ toµ viªn c«ng B¶o th¸p ë v­ên th¸p gÇn suèi §iÖn trong khu vùc chïa Thiªn Trï. Th¸p nµy ®­îc x©y dùng tõ thÕ kû XVII, n¬i quan hµi cèt nhµ s­ Viªn Quang. Th¸p Viªn c«ng x©y dùng b»ng g¹ch tèt, mµu ®á hång, ®Ó lé thiªn, miÕt m¹ch ®Òu t¨m t¾p th¼ng nh­ kÎ chØ, chøng tá kü thuËt x©y th¸p rÊt tinh x¶o. Tõ xa nh×n vµo th¸p nh­ c©y bót hång ngän vót lªn trêi. Vµo thêi NguyÔn triÒu vua b¶o ®¹i thø b¶y nhµ Chïa ®· trïng tu l¹i th¸nh nhê vËy ®Õn nay vÉn gi÷ ®­îc nguyªn vÑn kiÓu d¸ng ban ®Çu cña th¸ng Viªn C«ng mét kiÕn tróc ®Æc s¾c thêi Lª. Nhµ Tam b¶o Thiªn Trï lµ c«ng tr×nh kiÕn tróc nghÖ thuËt cã quy m« lín kÕt hîp hµi hoµ phong c¸ch kiÕn tróc hiÖn ®¹i víi phong c¸ch kiÕn tróc truyÒn thèng - do vËy du kh¸ch chiªm ng­ìng toµ Tam B¶o thÊy th©n quen mµ míi l¹ bëi b¾t gÆp nÐt dung dÞ trÇm l¾ng mµ s©u xa triÕt lý cña nghÖ thuËt qu¸ khø bªn c¸i bén bÒ cña kh«ng gian nhiÒu chiÒu víi h×nh khèi cña nh÷ng m¶ng mµu g©y Ên t­îng cña nghÖ thuËt hiÖn ®¹i. LÔ héi Chïa H­¬ng réng cöa ®ãn nhËn mäi tÇng líp x· héi kh«ng ph©n biÖt d©n téc, ®¼ng cÊp, t«n gi¸o, tuæi t¸c, nam hay n÷… §Õn víi Chïa H­¬ng lµ tham dù vµo cuéc tiÕp xóc kú diÖu gi÷a con ng­êi víi vÎ ®Ñp lung linh cña s«ng n­íc, bao la cña ®Êt trêi, s©u l¾ng cña nói rõng, huyÒn bÝ cña hang ®éng, ngêi s¸ng cña toµ th¸p vµ c¸i ®Ñp biÕn ®æi kh«ng ngõng cña mïa xu©n c©y cá. 3. Mét sè chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ lÔ héi. LÔ héi trªn ®Êt n­íc ta rÊt phong phó vµ ®a d¹ng nhiÒu nhÊt vµo mïa xu©n. Con ng­êi t¹m g¸c l¹i nh÷ng lo toan cña cuéc sèng ®êi th­êng ®Ó hoµ m×nh vµo kh«ng khÝ lÔ héi, tæ chøc tèt c¸c lÔ héi truyÒn thèng lÞch sö, gi÷ g×n c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña mçi vung miÒn, d©n téc; kÕt hîp c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ phï hîp, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nh©n d©n ®­îc tham gia vµ s¸ng t¹o trong lÔ héi, ®ång thêi gi÷ ®­îc néi dung, ý nghÜa vµ tÝnh khoa häc cña lÔ héi, tr¸nh lîi dông lÔ héi ®Ó trôc lîi c¸ nh©n, coi lÔ héi lµ dÞp ®Ó lµm ¨n… lµ nh÷ng vÊn ®Ò lu«n ®­îc toµn x· héi, c¸c c¬ quan chøc n¨ng liªn quan, quan t©m chØ ®¹o. LÔ héi lµ mét sinh ho¹t v¨n ho¸ céng ®ång cã tÝnh phæ biÕn trong ®êi sèng x· héi, cã søc l«i cuèn ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n tham gia. LÔ héi chøa ®ùng nh÷ng mong ­íc thiÕt tha võa th¸nh thiÖn võa ®êi th­êng, võa thiªng liªng võa thÕ tôc cña bao thÕ hÖ con ng­êi. Trong v¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX ®· chØ râ: “X©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Mäi ho¹t ®éng v¨n ho¸ nh»m x©y dùng con ng­êi viÖt nam ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ chÝnh trÞ, t­ t­ëng, trÝ tuÖ, ®¹o ®øc, cã ý thøc x©y d­ng lßng nh©n ¸i khoan dung, t«n träng nghÜa t×nh, lèi sèng cã v¨n ho¸, quan hÖ hµi hoµ trong gia ®×nh vµ x· héi. V¨n ho¸ trë thµnh nh©n tè thóc ®Èy con ng­êi tù hoµn thiÖn nh©n c¸ch…”. T¹o ®iÒu kiÖn ®Ò nh©n d©n ngµy cµng n©ng cao tr×nh ®é thÈm mü vµ th­ëng thøc nghÖ thuËt trë thµnh nh÷ng chñ thÒ s¸ng t¹o v¨n ho¸, ®ång thêi h­ëng thô ngµy cµng nhiÒu c¸c thµnh qu¶ v¨n ho¸. MÆt kh¸c kh«ng ngõng b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c di s¶n v¨n ho¸ d©n téc, t«n t¹o c¸c di tÝch lÞch sö v¨n ho¸, danh lam th¾ng c¶nh còng lµ nh÷ng môc tiªu quan träng ®­îc §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX ®Ò ra. Còng trong ®¹i héi c¸c ®¹i biÓu kh¼ng ®Þnh : TÝn ng­ìng t«n gi¸o lµ nhu cÇu tinh thÇn cña mét bé phËn nh©n d©n. Thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch t«n gi¸o vµ b¶o ®¶m quyÒn tù do tÝn ng­ìng theo hoÆc kh«ng theo mét t«n gi¸o nµo, quyÒn sinh ho¹t t«n gi¸o theo ®óng ph¸p luËt. §ång bµo theo ®¹o vµ c¸c vÞ chøc s¾c t«n gi¸o cã nghÜa vô lµm trßn tr¸ch nhiÖm c«ng d©n ®èi víi tæ quèc “sèng tèt ®êi ®Ñp ®¹o”; Ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp vÒ v¨n ho¸, ®¹o ®øc cña t«n gi¸o. Bªn c¹nh ®ã nghiªm cÊm lîi dông c¸c vÊn ®Ò d©n téc, tÝn ng­ìng, t«n gi¸o ®Ó ho¹t ®éng tr¸i ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc. TÝnh ®Õn n¨m 2002, theo thèng kª s¬ bé, cã lÏ lµ ch­a ®Çy ®ñ c¶ n­íc hiÖn cã gÇn 6000 lÔ héi theo quy m« kh¸c nhau, diÔn ra chñ yÕu vµo mïa xu©n. Ngoµi c¸c lÔ héi tæ chøc ë ph¹m vi lµng x· cßn cã c¸c lÔ héi cã quy m« mét vïng hoÆc toµn quèc kÐo dµi nhiÒu ngµy, cã tíi hµng chôc v¹n, hay triÖu ng­êi c¶ trong n­íc, lÉn ngoµi n­íc tham gia nh­ lÔ héi giç tæ Hïng V­¬ng, lÔ héi Nói Sam (thÞ x· Ch©u §èc tØnh An Giang), lÔ héi Phñ Dµy (huyÖn Vô B¶n, Nam §Þnh), lÔ héi ®Òn KiÕp B¹c (H¶i D­¬ng), lÔ héi nói Bµ §en (tØnh T©y Ninh), ®Æc biÖt ph¶i kÓ tíi lÔ héi Chïa H­¬ng (tØnh Hµ T©y). Sù phong phó ®a d¹ng gi¸ trÞ nh©n v¨n s©u s¾c. KhiÕn c«ng t¸c qu¶n lý lÔ héi ph¶i lµm thËt tèt. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n­íc vÒ v¨n ho¸ trong ®ã cã lÔ héi ®­îc quan t©m h¬n tr­íc. Thùc hiÖn chØ thÞ 27-CT/T¦ cña Bé ChÝnh trÞ Ban chÊp hµnh trung ­¬ng kho¸ VIII vµ chØ tghÞ 14/1998/CT-TTg cña Tñ t­íng ChÝnh phñ vÒ viÖc thùc hiÖn nÕp sèng v¨n minh trong viÖc c­íi viÖc tang vµ lÔ héi ngµy 23.8.2001 Bé V¨n ho¸ th«ng tin ®· ban hµnh quy chÕ tæ chøc lÔ héi kÌm theo quyÕt ®Þnh 39/2001/Q§-BVHTT cña Bé tr­ëng Bé V¨n ho¸ Th«ng tin ngµy 29.6.2001. Quèc Héi kho¸ X ®· th«ng qua luËt di s¶n v¨n ho¸, ®Æt c¬ së ph¸p lý cho viÖc b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c di s¶n v¨n ho¸, trong ®ã cã c¸c lÔ héi. Ngµy 26.6.2002. ChÝnh Phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 31/2001/N§-CP quy ®Þnh xö ph¹t hµnh chÝnh trong lÜnh vùc v¨n ho¸ - th«ng tin. §èi víi lÔ héi Chïa H­¬ng ®· cã rÊt nhiÒu c¸c v¨n b¶n, quyÕt ®Þnh cña Bé V¨n ho¸ th«ng tin, Uû ban nh©n d©n tØnh Hµ T©y mét trong nh÷ng v¨n b¶n ®ã cã th«ng b¸o 68/TB/UB-IX vÒ viÖc t¨._.ng c­êng qu¶n lý th¾ng c¶nh vµ tæ chøc lÔ héi Chïa H­¬ng. ViÖc gi¶i to¶ 42 ®iÓm x©y dùng tr¸i phÐp ë H­¬ng S¬n tõng lµm nhøc nhèi d­ luËn kh«ng chØ cã t¸c dông tr¶ l¹i cho di tÝch bé mÆt nh­ nã vèn cã mµ cßn kh¼ng ®Þnh hiÖu lùc cña c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n­íc vÒ lÔ héi. Ch­¬ng 2: VÊn ®Ò lÔ héi Chïa H­¬ng ®­îc ph¶n ¸nh trªn b¸o chÝ nh÷ng n¨m qua 1. Chøc n¨ng, nhiÖm vô b¸o chÝ vÒ viÖc gi÷ g×n, ph¸t huy, tiÕp thu c¸c gi¸ trÞ tiÕn bé trong lÔ héi truyÒn thèng. B¸o chÝ ra ®êi do nhu cÇu th«ng tin - giao tiÕp, gi¶i trÝ vµ nhËn thøc cña con ng­êi, mÆc dÇu ra ®êi chËm h¬n so víi c¸c h×nh th¸i ý thøc x· héi kh¸c nh­ng b¸o chÝ ®· nhanh chãng trë thµnh mét trong nh÷ng lÜnh vùc xung kÝch bëi kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc. Tõ khi ra ®êi cho tíi nay b¸o chÝ lu«n n¨ng ®éng trong viÖc ph¶n ¸nh hiÖn thùc ®a d¹ng, sinh ®éng. B¸o chÝ lµ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng tinh thÇn cña mäi ng­êi mäi d©n téc. V× thÕ b¸o chÝ lu«n lu«n lµ c«ng cô ho¹t ®éng quan träng cña c¸c n­íc trong cuéc ®Êu tranh kh«ng mÖt mái vÒ sù tiÕn bé vµ v¨n minh cña con ng­êi. Th«ng tin trong b¸o chÝ võa cã tÝnh x· héi cao, võa cã tÝnh t­ t­ëng vµ khuynh h­íng râ rÖt. B¸o chÝ lµ mét lo¹i h×nh th«ng tin ®¹i chóng réng r·i nhÊt, n¨ng ®éng nhÊt mµ kh«ng mét h×nh th¸i ý thøc x· héi nµo cã ®­îc. HiÖn thùc ®­îc t¸i hiÖn trªn b¸o chÝ lµ mét hiÖn thùc s«i ®éng, tiªu biÓu, nh÷ng ®iÒu võa míi x¶y ra ®ang x¶y ra vµ ch¾c ch¾n sÏ s¶y ra. ë mét ph­¬ng diÖn kh¸c víi tÝnh chÊt lµ nh÷ng ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng ho¹t ®éng trªn quy m« toµn x· héi, b¸o chÝ ®· tham gia vµo viÖc t×m tßi, ph¸t hiÖn nh÷ng con ®­êng, ph­¬ng ph¸p hîp lý nh»m gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô thùc tiÔn. Tæ chøc lÔ héi con ng­êi muèn göi g¾m, béc lé nh÷ng ý niÖm thÇm kÝn, thiªng liªng hoÆc bøc xóc nh­ cÇu may, gi¶i h¹n hoÆc muèn ®­îc gi¶i to¶ vµ tù thÓ hiÖn m×nh trong c¸c ho¹t ®éng lÔ héi, vui ch¬i, giao tiÕp. LÔ héi thÓ hiÖn th¸i ®é t×nh c¶m øng xö cña con ng­êi trÇn thÕ víi c¸c nh©n vËt thiªng mµ hä tin t­ëng thê phông lµ nh©n tè gãp phÇn lµm c©n b»ng ®êi sèng tinh thÇn, t©m linh cña con ng­êi c¶ trong lóc bÊt h¹nh, ©u lo c¶ trong lóc h¹nh phóc sung s­íng. Chóng ta còng biÕt r»ng r»ng niÒm tin Êy ch÷a ®ùng ®Çy yÕu tè xóc c¶m cã c¶ nh÷ng yÕu tè t­ëng t­îng, phi lý nªn dÔ dÉn tíi mª tÝn dÞ ®oan nh­ bãi to¸n, rót thÎ… Trong lÔ héi cã c¶ yÕu tè tÝch cùc, lÉn tiªu cùc, ®an quyÖn vµo nhau ®Õn møc khã chia t¸ch. B¸o chÝ khi ph¶n ¸nh hiÖn thùc lÔ héi cÇn cã c¸i nh×n nhËn ®Çy ®u gi¸ trÞ vµ b¶n chÊt cña lÔ héi. Ng­êi lµm b¸o nhËn thøc lÔ héi trªn lËp tr­êng, thÕ giíi quan khoa häc duy vËt; nh×n nhËn vÒ tÝn ng­ìng cÇn ph¶i hiÓu ®Çy ®ñ c¶ nguyªn nh©n nhËn thøc vµ nguyªn nh©n x· héi. Xö lý c¸c vÊn ®Ò cña lÔ héi trong ®ã xö lý c¸c vÊn ®Ò vÒ tÝn ng­ìng lµ hÕt søc khã kh¨n phøc t¹p. Xö lý vÊn ®Ò S­ gi¶, Chïa gi¶, §éng gi¶ ë Chïa H­¬ng, nh×n qua hiÖn t­îng bªn ngoµi d­êng nh­ ®ã chØ lµ vÊn ®Ò vi ph¹m di tÝch lÞch sö - v¨n ho¸, ph¸ vì c¶nh quan cña di tÝch nh­ng b¸o chÝ hiÓu kh«ng chØ cã thÕ mµ nã cßn lµ vÊn ®Ò tÝn ng­ìng, mét vÊn ®Ò hÕt søc tÕ nhÞ vµ phøc t¹p. B¸o chÝ tham gia qu¶n lý lÔ héi b»ng mét t­ duy ®óng ®¾n, phï hîp víi b¶n chÊt cña lÔ héi. §· cã mét thêi do ®¬n gi¶n Êu trÜ, kh«ng Ýt ng­êi nghÜ r»ng cã thÓ dïng mÖnh lÖnh, dïng c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh lµ cã thÓ nhanh chãng lo¹i bá ®­îc nh÷ng tµn d­ l¹c hËu, nh÷ng tµn tÝch cña qu¸ khø. Thùc tÕ lÔ héi cho thÊy tÝn ng­ìng lÔ héi tån t¹i l©u bÒn trong t©m thøc con ng­êi cã lóc ©m Ø cã lóc trçi dËy mét c¸ch ån ¸o, n¸o nhiÖt. Sau nhiÒu n¨m l¾ng dÞu, sù ph¸t triÓn bét ph¸t cña lÔ héi, tÝn ng­ìng ë n­íc ta nh­ hiÖn nay ®· chøng tá ®iÒu ®ã. Tr­íc sù trçi dËy trë l¹i cña lÔ héi nh­ vËy th× l¹i xuÊt hiÖn khuynh h­íng d­êng nh­ tr¸i ng­îc víi tr­íc ®©y, cho phôc håi c¸i cò trµn lan khiÕn cho mét sè nghi thøc trë nªn r­êm ra linh ®×nh tèn kÏm, thËm chÝ cßn x©y dùng thªm nh÷ng “di tÝch míi” ®Ó kinh doanh lÔ héi: bu«n thÇn b¸n th¸nh”. §©y thùc sù lµ sù bu«ng láng qu¶n lý chø kh«ng ph¶i lµ sù ®Ò cao lÔ héi. Tr­íc thùc tr¹ng ®ã, b¸o chÝ vµo cuéc ®· lµm tèt c«ng t¸c tuyªn truyÒn cña m×nh nh»m gi¸o dôc mäi ng­êi cã nhËn thøc ngµy cµng tèt h¬n vÒ vÊn ®Ò lÔ héi. B¸o chÝ tuyªn truyÒn qu¶ng b¸ giíi thiÖu c¸i ®Ñp cña lÔ héi, c¸i hay c¸i ®óng trong tæ chøc lÔ héi còng nh­ chØ ra nh÷ng yÕu tè tiªu cùc cÇn nªn ¸n vµ lo¹i bá. D­êng nh­ ë lÔ héi nµo cã tiªu cùc lµ ë ®ã cã b¸o chÝ vµo cuéc, dïng vò khÝ vèn cã cña m×nh ®Ó v¹ch ra nh÷ng c¸i dë vµ chiÕn ®Êu víi nã tíi cïng. ThÕ nªn trong thêi gian qua chóng ta còng ®· dÇn ®­a c¸c ho¹t ®éng lÔ héi vµo nÒ nÕp. Hçu hÕt c¸c lÔ héi ®Òu thµnh lËp ban tæ chøc. M« h×nh Ban tæ chøc lÔ héi ®­îc thµnh lËp phï hîp víi quy m« vµ lo¹i h×nh lÔ héi, nhiÒu lÔ héi lín ®· kh¾c phôc ®­îc vÒ c¬ b¶n n¹n ïn t¾c giao th«ng, vÊn ®Ò vÒ vÖ sinh m«i tr­êng, t¨ng c­êng thanh tra, kiÓm tra ®èi víi s¸ch b¸o mª tÝn vµ c¸c Ên phÈm kh«ng ®­îc phÐp l­u hµnh. Ng¨n chÆn, h¹n chÕ c¸c ho¹t ®éng bu«n thÇn b¸n th¸nh lîi dông lÔ héi ®Ó truyÒn ®¹o tr¸i phÐp, gi¶i quyÕt t­¬ng ®èi tèt n¹n ¨n xin, hµnh khÊt… c¸c ho¹t ®éng dÞch vô ®i l¹i ¨n nghØ cho kh¸ch hµnh h­¬ng ®­îc ®­a vµo nÒ nÕp h¬n tr­íc. NhiÒu lÔ héi trë thµnh ®iÓm s¸ng du lÞch v¨n ho¸, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña di tÝch, danh th¾ng. NhiÒu sinh ho¹t v¨n ho¸ ë lµng quª ®­îc kh«i phôc biÕn lÔ héi trë thµnh ngµy héi v¨n ho¸ ë ®Þa ph­¬ng. Râ rµng, vai trß cña b¸o chÝ trong viÖc g¹n läc, g×n gi÷ c¸i hay c¸i ®Ñp cña lÔ héi truyÒn thèng ngµy cµng ®­îc n¶y lªn. Còng nh­ viÖc qu¶ng b¸ lÔ héi cæ truyÒn cña d©n téc tíi b¹n bÌ quèc tÕ qua ®ã ng­êi ta hiÓu h¬n vÒ ®Êt n­íc vµ con ng­êi ViÖt Nam. B¸o chÝ ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc n©ng cao kiÕn thøc mäi mÆt cho nh©n d©n, b¶o tån vµ ph¸t huy truyÒn thèng v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña d©n téc, ®ång thêi tiÕp thu v¨n ho¸ nh©n lo¹i, båi d­ìng t©m hån t×nh c¶m cao ®Ñp cña con ng­êi ViÖt Nam thùc hiÖn vai trß võa lµ tiÕng nãi cña §¶ng cña Nhµ n­íc, c¸c ®oµn thÓ võa lµ diÔn ®µn cña nh©n d©n. 2. LÔ héi Chïa H­¬ng ®­îc ph¶n ¸nh trªn b¸o chÝ. “BÇu trêi c¶nh Bôt Thó H­¬ng S¬n ao ­íc b©y l©u nay…” H­¬ng S¬n mµ d©n gian cø gäi n«m na lµ Chïa H­¬ng tõ l©u ®· lµ mét trung t©m PhËt gi¸o ViÖt Nam, mét “§¹i danh lam” sím nhÊt lµ tõ thÕ kû XV (Lª Th¸nh T«ng 1460 – 1497) muén nhÊt lµ thÕ kû XVIII (lª Huy T«ng ChÝnh Hoµ thø 7, 1686), TrÞnh S©m - Canh DÇn (1770), Chïa H­¬ng ®· ®­îc gäi lµ “Nam thiªn ®Ö nhÊt ®éng”. Mét trung t©m hµnh h­¬ng lÔ héi ®Çu xu©n, mét trung t©m v¨n ho¸ - du lÞch thêi cËn hiÖn ®¹i, cã mét qu¸ kh÷ vµng son. H­¬ng S¬n lµ c¶ mét tæng thÓ - hay phøc thÓ t«n gi¸o - v¨n ho¸ ViÖt Nam cæ truyÒn. C¶nh ®Ñp lµ thÕ, chèn thiªng lµ vËy xong b­íc vµo c¬ chÕ thÞ tr­êng, nhiÒu ng­êi coi ®Êt PhËt lµ mét m¶nh ®Êt mµu mì ®Ó kinh doanh bu«n b¸n. §· trong nhiÒu n¨m liÒn, du kh¸ch tíi Chïa H­¬ng ph¶i gÆp bao chuyÖn phiÒn lßng. ChuyÓn r¸c th¶i vÖ sinh m«i tr­êng, chuyÖn t¾c ®ß, t¾c ®­êng lªn ®éng, chuyÖn tranh giµnh kh¸ch, chuyÖn b¸n hµng ho¸ víi gi¸ “c¾t cæ”, chuyÖn b¸n thÞt thó rõng trµn lan, chuyÖn lõa ®¶o mãc tói, chuyÖn vÐ chî ®Õn tÖ h¹i nhÊt lµ chuyÖn s­ gi¶, chïa gi¶ mäc lªn nhan nh¶n ®Ó lõa tiÒn du kh¸ch, míi ®©y l¹i lµ chuyÖn x©y dùng C¸p treo… th«i th× mu«n vµn thø chuyÖn. ChuyÖn nµo x¶y ra còng r¾c rèi, nan gi¶i g©y bøc xóc d­ luËn kÐo dµi nhiÒu n¨m. N¨m nµo lÔ héi Chïa H­¬ng tíi, du kh¸ch còng phiÒn lßng kªu ca, b¸o chÝ còng lªn tiÕng c«ng kÝch m¹nh mÏ mµ mäi chuyÖn nh­ “n­íc ®æ l¸ khoai”. T×nh tr¹ng s­ gi¶, chïa gi¶ ngµy cµng hoanh hµnh d÷ déi m·i tíi cuèi n¨m 2001, khi c¸c cÊp ban ngµnh tõ Trung ­¬ng tíi ®Þa ph­¬ng më mäi cuéc thanh kiÓm tra, gi¶i quyÕt triÖt ®Ó c¸c ®iÓm vi ph¹m, b¸o chÝ chª cã vµ, lªn ¸n cã vµ ghi nhËn ban ®Çu ®Òu cã th× b­íc ®Çu t×nh h×nh an ninh trËt tù, nÒ nÕp cña lÔ héi dµi nhÊt n­íc nµy míi dÇn ®­îc gi¶i quyÕt, lµm l¾ng dÞu nh÷ng bøc xóc trong nh©n d©n. Ph¶i nãi trong c«ng cuéc chèng tiªu cùc ë Chïa H­¬ng còng nh­ lªn tiÕng nh»m b¶o tån khu di tÝch th¾ng c¶nh nµy, b¸o chÝ ®· tham gia kiªn nhÉn kh«ng mÖt mái gãp phÇn to lín vµ cã phÇn quyÕt ®Þnh tíi th¾ng lîi cña c«ng cuéc chèng tiªu cùc ë ®©y. 2.1. B¸o chÝ b¶o vÖ thuÇn phong mü tôc, tÝn ng­ìng lµnh m¹ch tù do t«n gi¸o trong lÔ héi Chïa H­¬ng. H­¬ng S¬n lµ c¶ mét tæng thÓ t«n gi¸o - v¨n ho¸ cæ tuyÒn tõ tÝn ng­ìng d©n gian: thê s¬n thÇn Hoµng Hæ ë ®Òn Tr×nh, tÝn ng­ìng phån thùc cÇu tù (cÇu con - c«, cËu), tÝn ng­ìng n«ng nghiÖp ®ôn g¹o, cèi gi·, chuång lîn, ao bÌo, nong t»m, nÐ kÐn… trong ®éng H­¬ng TÝch, tÝn ng­ìng thê mÉu (hay Bµ Héi X¸, nói Bµ Lå tr­íc nói Chïa H­¬ng, mÉu th­îng ngµn ë ®Òn TrÊn Song - cöa Vâng…) kÓ c¶ ®Òn MÉu ë chïa Trß cho ®Õn Sù tÝch bµ Chóa Ba… ®Õn nho, ®¹o (®×nh, ®Òn)… ®Òu ®­îc tÝch hîp vµ héi nhËp vµo phËt gi¸o d©n gian ViÖt Nam. Cã mét quÇn thÓ H­¬ng S¬n - thôc t¹i mµ còng cã mét, nhiÒu H­¬ng S¬n trong t©m thøc, t©m trÝ, t©m t­ëng cña con ng­êi ViÖt Nam, tõ B¾c tíi Nam vµ c¶ nhiÒu ng­êi n­íc ngoµi. B¶n chÊt cña câi PhËt lµ mét miÒn tÜnh thæ, tÞnh ®é. Song PhËt gi¸o ViÖt Nam nãi chung, v× câi PhËt H­¬ng S¬n nãi riªng vÉn lu«n lu«n “nhËp thÕ”, “hµo quang ®ång tÇn” (trén lÉn thÕ tôc, hoµ cïng ¸nh s¸ng nh­ TuÖ Trung Th­îng sÜ, “ngän ®Ìn t©m cao s¸ng” cña ®øc §iÒu ngù Gi¸c Hoµng TrÇn nh©n T«ng, Tæ thø nhÊt cña ThiÒn Ph¸i Tróc L©m, ng­êi anh hïng cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng x©m l­îc Nguyªn - M«ng, Hoµ th­îng Thanh Ch©n ë Chïa H­¬ng ®· nhiÒu lÇn ®­îc gÆp B¸c Hå, ®· h¬n mét lÇn tiÔn “tiÓu” ®i bé ®éi chèng giÆc cøu n­íc. Du kh¸ch bèn ph­¬ng l¹i n« nøc trÈy héi Chïa H­¬ng - hµnh tr×nh vÒ mét miÒn ®Êt PhËt, n¬i Bå T¸t qu¸n ThÕ ¢m øng hiÖn tu hµnh, ®Ó d©ng lªn ng­êi mét lêi cÇu nguyÖn, mét nÐn t©m h­¬ng hoÆc th¶ hån bay bæng hoµ quyÖn víi thiªn nhiªn ë mét vïng rõng nói th¬m tho in dÊu PhËt. B¸o chÝ ñng hé tÝn ng­ìng lµnh m¹nh tù do t«n gi¸o, trong lÔ héi Chïa H­¬ng. Tuy nhiªn, b¸o chÝ còng lªn tiÕng ñng hé viÖc kh«ng cho ®èt h­¬ng trong chïa, ®éng. DÉu r»ng chñ tr­¬ng nµy cña ban qu¶n lý di tÝch bÞ nhiÒu PhËt tö lªn tiÕng ph¶n ®èi gay g¾t v× cho r»ng: §ã lµ t©m linh cã tõ l©u ®êi, kh«ng ai ®­îc ¸p ®Æt, b¾t bá ®èt h­¬ng lµ phi lý, lµ xóc ph¹m ®Õn t©m linh tÝn ng­ìng. B¸o Hµ T©y cã bµi “Vui buån ®i héi Chïa H­¬ng - phãng sù ®iÒu tra cña §¾c H÷u ra ngµy 24-2-1998 còng ®· ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò nµy. Theo bµi b¸o cho biÕt: Tõ hµng 100 n¨m nay, nh÷ng nhò ®¸ “Cöu long trinh Ch©u” s¸ng “long lanh nh­ gÊm dÖt” ®· bÞ ¸m khãi h­¬ng xØn mµu, råi c¶nh khãi h­¬ng mï mÞt, sÆc sôa khiÕn nhiÒu ng­êi do ng¹t thë, ngét ng¸t qu¸ kh«ng chÞu ®­îc ®· bÞ ngÊt xØu ph¶i ®­a ®i cÊp cøu. Ngoµi b¸o chÝ gi¶i thÝch, vËn ®éng r»ng: mäi ng­êi ®Õn lÔ chïa cã h­¬ng xin cø d©ng nhµ chïa gi÷ l¹i dïng dÇn trong c¸c n¨m vµ nhµ chïa sÏ th¾p h­¬ng v·ng ph¶ng phÊt mïi trÇm cho tÊt c¶ du kh¸ch, phËt tö tíi lÔ héi. D­êng nh­ c¸ch lý gi¶i nµy ®· mét mÆt gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò t©m linh cña nhiÒu ng­êi mµ vÉn gi÷ ®­îc vÎ ®Ñp long lanh thiªn t¹o cña Chïa H­¬ng. B¸o chÝ kh¼ng ®Þnh lÔ héi Chïa H­¬ng cña nh©n d©n tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c, ë ®ã thÓ hiÖn râ v¨n ho¸ d©n téc ViÖt Nam. Trong ®êi sèng céng ®ång lÔ héi Chïa H­¬ng ®·, ®ang vµ sÏ vÉn lµ niÒm tù hµo, ®ßi hái sù giao l­u céng c¶m kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña nh©n d©n ta. B¸o nh©n d©n sè ra ngµy 10.3.2001 víi bµi “søc sèng cña lÔ héi Chïa H­¬ng” ®· kh¼ng ®Þnh r»ng : lÔ héi ë ®©y ®· thùc sù “lµ n¬i kh¬i dËy lßng yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc, tinh thÇn tù hµo d©n téc, ý thøc h­íng vÒ céi nguån”. Còng trªn b¸o nh©n d©n sè ra ngµy 21/2/1997 cã bµi viÕt “®i héi chïa” cña t¸c gi¶ Vy Khanh cho hay: ChiÕc ca n« næ m¸y, l¸ch khái nh÷ng thuyÒn gç thuyÒn nan vµ thuyÒn t«n dµy ®Æc bÕn §ôc Khª ch¹y ng­îc dßng suèi YÕn h­íng vÒ phÝa H­¬ng S¬n kh¸ch ngåi chËt nÝch. MÊy c« g¸i m¸ phÊn, m«i son, v¸y ng¾n còn cìn ®eo vÝ ®Çm, cè leo lªn ®»ng mòi khoe víi nhau “tao lõ th»ng bå, ®Õch cho nã biÕt, kh«ng v­íng c¼ng , míi bay nh¶y ®­îc cïng bän mµy!. C¸i Hoµ gÆp sè trêi ban, bÞ h·m v× bµ bia võa toi mÊt mÎ hµng kÕch cô. Cßn tæ t¸m m·i, «ng b« míi thß cho mét vÐ. NÐm c¸i nh×n s¾c lÑm c« mÆc ¸o ph«ng in con ®¹i bµng to t­íng cong cín… : §©y th× nhµn kh«ng, qu¸t mét lêi, g· gi¸m ®èc hãi tr¸n ®ang muèn cÆp, cÇn bao nhiªu vÐt tói chi liÒn. Råi trong ®¸m cã mét c« Ý íi mét ®o¹n phæ nh¹c bµi th¬ cña cô NguyÔn Nh­îc Ph¸p”. Kh¨n nhá ®u«i gµ cao. Em ®eo d¶i yÕm ®µo”. KhiÕn t¸c gi¶ bµi b¸o ph¶i b×nh “KhØ l¾m, Tãc phi-dª, ®å lãt hiÖn ®¹i, bãi ®©u ra thø v¾t vÎo ®u«i gµ víi yÕm th¾m. Thêi buæi kinh tÕ thÞ tr­êng, ­íc lµ gÆp th­¬ng gia tû phó cã hay kh«ng, d¹i g× t¬ t­ëng nh÷ng anh kiÕt x¸c…”. Råi ®Õn mét bµ l·o tay lÇn trµng h¹t lÈm nhÈm niÖm phËt kh«ng chÞu næi c¶nh ch­íng tai, gai m¾t, phµn nµn “trêi ®Êt sao cã lò quû c¸i nhè nh¨ng thÕ ®i chïa; gi¸ cã ai m¹nh b¹o, v¶ gióp t«i th¼ng måm chóng nã cho bâ tøc; tr­íc cöa thiÒn linh thiªng d¸m ph« ®ïi vÐn vÕ vµ nãi n¨ng th« lç. ®i chïa lµ t×m sù t©m tÜnh th­ëng ngo¹n phong c¶nh. Ph¶i t¹o nh· lÞch l·m chø ®©u cã thãi xÊu x­îc nhèn nh¸o! l¹i cßn mÊy cËu nam giíi ngæ ng¸o chen lÊn, v¨ng tôc bËy b¹, lÊy dao khoÐt c©y, c¹o ®· kh¾c tªn, g©y gæ ®¸nh nhau”. Lêi phµn nµn cña bµ l·o còng lµ lêi t©m sù göi g¾m cña t¸c gi¶ Ly Khanh ®Õn du kh¸ch trÈy héi Chïa H­¬ng nãi riªng vµ cña c¸c lÔ héi trong c¶ n­íc nãi chung. Lêi bµi b¸o còng lµ lêi mong sao H­¬ng S¬n mét danh th¾ng méng m¬ trong lµnh ®­îc ®ãn nh÷ng kh¸ch tham lÞch thiÖp v¨n minh. §Õn n¬i lÔ héi còng lµ n¬i con ng­êi ®Õn víi c¸i ®Ñp c¸i ch©n c¸i thiÖn vµ c¸i mü. 2.2. B¸o chÝ – cÇu nèi gi÷a LlÔ héi Chïa H­¬ng víi du kh¸ch. Khu di tÝch H­¬ng S¬n mét d¶i nói ®¸ mµu lam d¶i nói nµy mét phÇn còng thuéc ®Þa d­ cæ Hµ Néi, x· tr«ng d­êng nh­ hai bµn tay «m lÊy nói ThÇy s«ng NhuÖ, nói §äi, s«ng Ch©u, phÝa tr­íc lµ mÆt s«ng Hång vµ thñ ®« Th¨ng Long. Bªn trong d¶i nói n­íc xãi khoÐt thµnh nhiÒu hµng ®éng, cã mét ngän næi tiÕng lµ th¾ng c¶nh l©u ®êi. §ång nói H­¬ng TÝch. H­¬ng tÝch nghÜa lµ dÊu th¬m, t­¬ng truyÒn r»ng : §øc Nam H¶i QuÇn thÓ nªn Bå T¸t tr­íc kia tu hµnh råi thµnh ®¹o t¹i ®©y. Chïa H­¬ng víi bao c¶nh ®Ñp s¬n thuû h÷u t×nh víi bao giai tho¹i vÒ ®Êt PhËt huyÒn bÝ, råi bao di tÝch v¨n ho¸ l©u ®êi ®· ®i vµo lÞch sö th¬ ca d©n téc. Cã biÕt bao ng­êi ®Õn víi H­¬ng s¬n mµ vÉn ch­a hiÓu hÕt H­¬ng S¬n. B¸o chÝ kh«ng chØ biÕt nªu nªn thùc tr¹ng ®­îc vµ ch­a ®­îc cña lÔ héi nµy mµ cãn giµnh nhiÒu giÊy bót giíi thiÖu vÒ lÞch sö, ý nghÜa còng nh­ vÎ ®Ñp cña H­¬ng S¬n trong thùc tÕ vµ trong th¬ ca c¸c thêi ®¹i. B¸o chÝ thùc sù lµ mét kªnh th«ng tin h÷u hiÖu, gióp cho du kh¸ch hiÓu h¬n vÒ H­¬ng S¬n tr­íc khi tíi th¨m. B¸o Hµ T©y ra ngµy 8/3/1997 cã bµi viÕt “mét th¸ng H­¬ng S¬n” cña t¸c gi¶ Vò Quang Dòng giíi thiÖu vÒ suèi YÕn nh­ sau “Suèi YÕn, hai bªn nói non r¶i r¸c, ch¹y dµi, dßng suèi trong xanh, thuyÒn l­în quanh co, ®¸y n­íc nh­ mét tÊm g­¬ng pha lª réng ph¼ng, tho¹t tiªn l÷ kh¸ch ghÐ tíi mét ng«i ®Òn, ®Òn nµy x©y dùng ë c¹nh s­ên mét tr¸i nói cã 5 ngän nªn gäi lµ ®Òn Ngò nh¹c còng gäi lµ ®Òn Tr×nh. Dêi ®Òn Tr×nh, l÷ kh¸ch ng­îc dßng suèi YÕn, ®ß len qua gi÷a hai d·y nói ®Ó tíi cöa hang ®Ò 4 ch÷ H¸n “S¬n Thuû h÷u t×nh” lµ dÊu tÝch bót ®Ó TÜnh V­¬ng TrÞnh S©m khi vÒ víi th¾ng c¶nh Chïa H­¬ng” còng cã mét ®iÒu thó vÞ lµ du kh¸ch tíi chïa H­¬ng ®Ó trë vÒ víi câi PhËt ®Ó ®¾m lßng m×nh trong phong c¶nh thiªn nhiªn mµ Ýt ai biÕt tíi n¬i ®©y cßn in dÊu c¸c phong trµo yªu n­íc chèng giÆc ngo¹i x©m cña nhiÒu thêi kú lÞch sö. Còng theo bµi viÕt “Mét tho¸ng H­¬ng S¬n” cña Vò Quang Dòng trªn b¸o Hµ T©y th× “ChØ tÝnh tõ thêi kú cËn ®Ëi ®©y lµ n¬i c¸c sÜ phu yªu n­íc lÊy lµm c¨n cø, tËp hîp nh©n d©n trong vïng, h­ëng øng c¸c phong trµo yªu n­íc nh­ B·i SËy, Yªn ThÕ… chèng thùc d©n Ph¸p. Vµo nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng ph¸p H­¬ng S¬n lµ n¬i tËp trung lùc l­îng, rÌn ®óc vò khÝ ®Ó tiÕn ®¸nh c¸c vïng Hoµ B×nh, Ninh B×nh trong chiÕn dÞch Hµ - Ninh - Thanh - n¨m 1947, thùc d©n Ph¸p nÐm bom ®¸nh ph¸ khu vùc Thiªn M«n, g¸c chu«ng Thiªn Trï, toµ Tam b¶o ®· bÞ ph¸ huû, g©y tæn thÊt lín ®èi víi Chïa H­¬ng…” B¸o nh©n d©n sè ra ngµy 19/2/2000 trong môc: Du lÞch ViÖt Nam n¨m 2000 cã bµi “Chïa H­¬ng vµo héi” c¸c t¸c gi¶ NguyÔn TiÕn C­¬ng ®· giíi thiÖu víi du kh¸ch mét Chïa H­¬ng: “Héi Chïa H­¬ng th­êng b¾t ®Çu ngay sau tÕt nguyªn ®¸n vµ kÐo dµi ®Õn hÕt 15-3 ©m lÞch, më ®Çu lµ lÔ khai héi trïng víi ngµy “më cöa rõng” ë ®Þa ph­¬ng, cã d©ng h­¬ng t­ëng nhí vÞ t­íng cña Vua Hïng, cóng S¬n thÇn vµ tæ chøc móa rång, biÓu diÔn nghÖ thuËt. Trong nh÷ng ngµy héi tÊp nËp ng­êi vµo ng­êi ra. Trªn bÕn d­íi thuyÒn nhén nhÞp ®«ng vui, rén r· tiÕng nãi c­íi. BÕn §ôc lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña hµnh tr×nh. Kh¸ch cã thÓ ®i th­êng bé xuyªn qua rõng m¬ hoÆc theo ®­êng thuû ngåi ®ß trªn suèi YÕn, ghÐ ®Òn tr×nh cËp bÕn trß, th¨m chïa Thiªn Trï, chïa Tiªn, chïa Gi¶i Oan, ®Òn Cöa Vâng tr­íc khi tiÕp tôc leo nói lªn ®éng H­¬ng TÝch. Cïng n»m trong vïng mét tuyÕn kh¸c ®­a kh¸ch ®Õn chïa B¶o §µi, §iÖn C« vµ Chïa §éng TuyÕt S¬n. Mét nh¸nh suèi YÕn kh¸c dÉn tíi Chïa Long V©n, C©y KhÕ”. Bµi b¸o cßn kh«ng chØ m« t¶ vÎ ®Ñp hiÕm cã cña H­¬ng S¬n mµ cßn giíi thiÖu cho du kh¸ch nh÷ng hiÖn vËt cã gi¸ trÞ vÒ mÆt v¨n ho¸, lÞch sö, nghÖ thuËt. B¸o Hµ T©y sè ra ngµy 9/3/1995 còng giµnh toµn bé hai trang b¸o ®Ó giíi thiÖu víi du kh¸ch vÒ mét Chïa H­¬ng víi “Thiªn Trï BÕp Trêi”; Nam Thiªn ®Ö nhÊt §éng cña S¬n Nam, råi “Thá thÎ víi Chïa H­¬ng” cña t¸c gi¶ §ç B¶o. Ngoµi ra cßn in c¶ s¬ ®å th¾ng c¶nh khu di tÝch Chïa H­¬ng nh»m cung cÊp nh÷ng th«ng tin v¨n ho¸ lÞch sö, ý nghÜa cña n¬i ®©y cho du kh¸ch gÇn xa. Hay còng trªn bµo Hµ T©y sè ra ngµy 15/2/1996 còng ®· giµnh trän vÑn mét trang b¸o giíi thiÖu mét sè nÐt vÒ Chïa H­¬ng theo yªu cÇu cña nhiÒu b¹n ®äc nh»m cung cÊp thªm hiÓu biÕt cho du kh¸ch ®èi víi mét th¾ng c¶nh næi tiÕng trong n­íc vµ thÕ giíi . Víi ®Òn Tr×nh, §éng TuyÕt s¬n, Chïa Tiªn, nói tiªn, Hinh Bång, suèi Long V©n trong quÇn thÓ th¾ng c¶nh Chïa H­¬ng. §Æc biÖt cã bµi viÕt H­¬ng S¬n - Di s¶n thiªn nhiªn vµ v¨n ho¸ thÕ giíi” cña PTS Tr­¬ng Quèc B×nh uû viªn Ban chÊp hµnh c©u l¹c bé Unesco ViÖt Nam. Bµi b¸o giíi thiÖu “H­¬ng S¬n - Nam thiªn ®Ö nhÊt ®éng, lµ sù ®¸nh gi¸ cña nh÷ng thÕ hÖ tr­íc qua b¶n th«ng ®iÖp kh¾c trªn v¸ch ®¸…”. Ngoµi ra, nh÷ng c¸i tªn nh­ Suèi YÕn, BÕn §ôc, CÇu Héi, Nói Voi hay M¬, rau S¾ng, cñ mµi Chïa H­¬ng còng ®­îc b¸o Hµ T©y giíi thiÖu mét c¸ch tØ mØ râ rµng tõ ý nghÜa thÕ nµo lµ cÇu Héi, hay thÕ nµo lµ BÕn §ôc: “BÕn §ôc lµ ®Þa ®Çu cña th¾ng c¶nh H­¬ng s¬n. Gßi lµ bªn §ôc v× n»m bªn c¹nh s«ng §Êy th«ng víi s«ng Hång, vÒ mïa m­a ®ôc ngÇu phï sa. §ôc cßn cã nghÜa lµ ®Êt lµng §ôc Khª. §­îc gäi chÖch tõ ch÷ §éc, ch÷ §éc H¸n Khª lµ dßng suèi tõ nói ch¶y ra. VËy §ôc Khª lµ dßng suèi”. Nh÷ng c¸ch gi¶i thÝch nh­ thÕ gióp du kh¸ch vui Xu©n kh«ng chØ vui mµ cßn kh¸m ph¸ nhiÒu ®iÒu mang tÝnh chÊt tri thøc s©u xa. Giíi thiÖu víi du kh¸ch vÒ Chïa H­¬ng th× kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi thiªn nhiªn phong phó vµ ®a d¹ng. B¸o Hµ T©y ra ngµy 21/2/2002 ®¨ng bµi viÕt cña Lª Hoµ ThuËn vÒ “c©y l¸ cá hoa nói H­¬ng S¬n”: Thiªn nhiªn ­u ®·i cho nói H­¬ng S¬n nh÷ng c©y l¸, cá hoa vµ nh÷ng vÞ thuèc tiÒm Èn, cµng kh¸m ph¸ cµng thÊy li kú dÞ biÖt. ë ®©y rÊt nhiÒu cñ b×nh v«i (cñ thiªn ®Çu thèng). VÞ thuèc nµy ®Æc trÞ bÖnh ®au ®Çu, nhøc m¨t; ®au khíp, chØ cÇng uèng 20g chõng 15 phót sau t­ëng nh­ ch­a hÒ bÞ ®©u ®ín. Bµi b¸o cßn giíi thiÖu nhiÒu lo¹i d­îc liÖu quý nh­ m¬, cñ mµi, con culi, hµ thñ «, méc miªm ký sinh, c©y hoa rÎ ®¸… ch÷a ®­îc nhiÒu thø bÖnh cã gi¸ trÞ y häc cao chØ tiÕc du kh¸ch vÒ trÈy hé Ýt ai ®¸nh gi¸ hÕt ®­îc gi¸ trÞ cña nã. §Ó Chïa H­¬ng trë thµnh mét miÒn s¬n c­íc, s¬n thuû h÷u t×nh, tån t¹i m·i trong t©m kh¶m, ký øc cña mçi ng­êi d©n ®Êt ViÖt th× cã lÏ ph¶i kÓ tíi ®ã lµ mét H­¬ng S¬n trong th¬ ca. §· cã biÕt bao tao nh©n mÆc kh¸ch ®Õn víi H­¬ng S¬n vµ bao nhiªu truyÖn bót tøc c¶nh H­¬ng S¬n. §Õn Chu M¹nh Trinh, dÉu v·n “non non, n­íc n­íc m©y m©y” Êy «ng ®· ®¾m say víi “Bçu trêi c¶nh bôt” mµ tho¸t tôc, sèng phót câi thiÒn. Nh÷ng c©u th¬ trong bµi §éng H­¬ng TÝch cña «ng ®­îc liÖt vµo lo¹i hay nhÊt vÒ Chïa H­¬ng, kh¾c ho¹ ®­îc nh÷ng g× ë ®©y cã, n¬i kh¸c kh«ng thÓ cã. “Thá thÎ rõng mai chim cïng tr¸i. Löng l¬ khe YÕn c¸ nghe kinh”. ThÕ míi biÕt, x­a cha «ng ®Õn Chïa H­¬ng ®©u chØ ®Ó th­ëng ngo¹n, v·n c¶nh chïa. H×nh nh­ con ng­êi cµng lªn víi câi tiªn cµng gÇn chuyÖn ®êi. §i Chïa H­¬ng chÝnh lµ mét d¹ng du lÞch v¨n ho¸ t©m linh bªn c¹nh du lÞch sinh th¸i lµ vËy. Chïa H­¬ng trong th¬ kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi nh÷ng bµi th¬ ®Æc s¾c bÊt hñ cña “ng­êi ®¾m say c¶nh s¾c H­¬ng S¬n” nh­ tÝt mét bµi b¸o trªn b¸o Hµ T©y sè ra ngµy 17/2/2002 viÕt vÒ thi sÜ T¶n §µ. Nãi tíi thi sÜ T¶n §µ ®¾m say c¶nh s¾c H­¬ng S¬n, h¼n kh«ng mÊy ai kh«ng nhí tíi bµi th¬ rau s¾ng Chïa H­¬ng trë thµnh mét giai tho¹i cña Chïa H­¬ng vµ T¶n §µ. §©u ph¶i v× nghÌo tóng kh«ng cã tiÒn ®i héi chïa mµ chÝnh v× muèn giíi thiÖu mét ®Æc s¶n cña Chïa H­¬ng : Muèn ¨n rau s¾ng Chïa H­¬ng TiÒn ®i ng¹i tèn con ®­êng ng¹i xa M×nh ®i ta ë l¹i nhµ C¸i d­a th× khó c¸i cµ th× th©m. Chïa H­¬ng, “Nam thiªn ®Ö nhÊt ®éng” ®· in dÊu bao b­íc ch©n danh sÜ tµi hoa c¸c thêi ®¹i: “Tõ chç trêi H­¬ng TÝch” cña NguyÔn KhuyÕn; “C¶nh H­¬ng S¬n” , “non n­íc bång lai” cña Bµ HuyÖn Thanh Quan; “câi PhËt bÇu tiªn” cña Hå Xu©n H­¬ng… råi ®Õn “Chïa H­¬ng” cña NguyÔn Nh­îc Ph¸p; “c« h¸i M¬” cña NguyÔn BÝnh… nh©n dÞp lÔ héi Chïa H­¬ng diÔn ra rÊt nhiÒu b¸o cho ®¨ng c¸c bµi th¬ cæ nhÊt hay nhÊt vÒ Chïa H­¬ng còng nh­ nh÷ng bµi th¬ cña c¸c nhµ th¬ ®­¬ng ®¹i nh­ Xu©n DiÖu, Tè H÷u… §Æc biÖt c¸c nhµ th¬ Hµ T©y ®­¬ng ®¹i, nh÷ng ng­êi ®ang sèng trªn quª h­¬ng cã nguån th¬ v« tËn còng ®· cã nhiÒu vÇn th¬ nèi tiÕp c¶m høng cña ng­êi x­a víi nh÷ng nÐt míi cña thêi ®¹i, nÐt riªng cña phong c¶nh. Nhµ th¬ BÕ KiÕn Quèc anh ®· cã mét ph¸t hiÖn míi vÒ Chïa H­¬ng vÒ héi Chïa H­¬ng. §ã lµ ngµy héi lín cña t¹o vËt vµ con ng­êi. “Nói ®· vÒ ®©y héi víi nhau. Nói xu«i, nói v©n, nói voi chÇu…” “Mai në tr¾ng cµnh mai héi ho¹. S­ên non gÇn gòi, thung xa xa…” (Mïa héi). Ch©n leo tõng bËc ®¸ nói ®Êt chËt ng­êi ®«ng nh­ng m¾t l¹i ng¾m non xanh n­íc biÕc s¬n thuû h÷u t×nh cña H­¬ng S¬n víi “nam thiÖn ®Ö nhÊt ®éng”, “b¹t ngµn rõng m¬ rau s¾ng”. ChØ cã ®iÒu kh«ng ph¶i b­íc ch©n nµo cña c¸c thi nh©n còng nhµn nh·, thñng th¨ng, thµnh ®¹t mµ còng cã nh÷ng b­íc ch©n lo¹ng cho¹ng, ng¶ nghiªng cña nh÷ng gian tru©n, vÊt v¶. Nh­ng còng v× thÕ mµ c¶nh tiªn dÉu ®Ñp th× vÉn chan chøa t×nh ®êi t×nh ng­êi H­¬ng S¬n ®Ñp h¬n, tr¸ng lÖ, thi vÞ h¬n còng lµ nhê cã th¬ ca. BiÕt mét H­¬ng S¬n thùc t¹i hiÖn h÷u mµ kh«ng biÕt tíi mét H­¬ng S¬n qua th¬ ca qu¶ lµ kh«ng ®Çy ®ñ, kh«ng trän vÑn. §äc th¬ thÊy c¶nh, c¶nh ngoµi ®êi v× thÕ mµ còng ®Ñp h¬n nhê ¸nh hµo quang cña th¬ ca soi räi. ChÝnh v× thÕ, cø mçi ®é xu©n vÒ, nh÷ng bµi th¬ hay vÒ Chïa H­¬ng l¹i ®­îc ®¨ng trªn c¸c b¸o tõ nh÷ng bµi th¬ næi tiÕng “C« h¸i m¬” cña NguyÔn BÝnh; “T×nh H­¬ng S¬n” cña bµ HuyÖn Thanh Quan; “Chïa H­¬ng” cña Tè H÷u… ®Õn nh÷ng bµi th¬ nh­ “Cïng ng­êi trÈy héi” cña DiÖp th¶o Minh D­¬ng; “Göi th¸ng ba” cña NguyÔn ThÞ Mai, “Rõng m¬” cña Hång H¹nh lµ nh÷ng bµi th¬ cña nh÷ng nhµ th¬ trÎ, thËm chÝ lµ cña c¶ nh÷ng du kh¸ch trÈy héi Chïa H­¬ng do say c¶nh say ng­êi mµ bét ph¸t mÊy vÊn th¬. Thùc sù qua nh÷ng bµi th¬ ®­îc ®¨ng t¶i réng r·i trªn b¸o chÝ ®· gióp cho ®«ng ®¶o du kh¸ch hiÓu h¬n yªu h¬n vµ thÊy H­¬ng S¬n ®Ñp h¬n qua nh÷ng lÇn ®Õn th¨m. N¨m nµo mïa lÔ héi B¸o Hµ T©y còng giµnh nhiÒu diÖn tÝch ®Ó giíi thiÖu vÒ nh÷ng bµi th¬ hay, th¬ cæ vÒ Chïa H­¬ng vµ c¶ nh÷ng t¸c gi¶ viÕt nªn nh÷ng bµi th¬ ®ã nh©n ngµy khai héi Chïa H­¬ng mång 6 th¸ng giªng n¨m Nh©m Ngä, b¸o Hµ T©y cã bµi giíi thiÖu vÒ T¶n §µ mét “ng­êi ®¾m say c¶nh s¾c H­¬ng S¬n” hay bµi “T¶n ®µ ë Chïa H­¬ng”. Hay chuyªn môc du lÞch qua nh÷ng trang v¨n cña tuÇn Du lÞch ®· giíi thiÖu víi b¹n ®äc bµi “§éng H­¬ng TÝch” cña Chu M¹nh Trinh, hay bµi “H«m qua em ®i Chïa H­¬ng” trªn b¸o thêi trang trÎ, giíi thiÖu víi b¹n bÌ bµi th¬ Chïa H­¬ng cña NguyÔn Nh­îc Ph¸p; hay “§i Chïa H­¬ng víi NguyÔn BÝnh”, “Chïa H­¬ng trong th¬” trªn b¸o V¨n ho¸ hay “Chïa H­¬ng trong th¬ ®­¬ng ®¹i” trªn b¸o Hµ T©y. Qu¶ thùc qua nh÷ng bµi viÕt vÒ phong c¶nh, lÞch sö, kiÕn tróc gi¸ trÞ v¨n ho¸. .. cña Chïa H­¬ng còng nh­ nh÷ng bµi giíi thiÖu vÒ th¬ vÒ nh÷ng giai tho¹i liªn quan tíi Chïa H­¬ng. B¸o chÝ ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc qu¶ng b¸ th¾ng c¶nh H­¬ng S¬n ®Õn mäi ng­êi, mäi giíi, mäi løa tuæi trong vµ ngoµi n­íc. Gióp b¹n ®äc gÇn xa cã thÓ ch­a mét lÇn ®­îc ®Æt ch©n tíi noi nµy song trong trÝ nhí còng hiÓu còng biÕt vÒ mét H­¬ng S¬n nh­ thÕ qua c¸c trong b¸o. 2.3. B¸o chÝ ph¸t hiÖn vµ ph¶n ¸nh nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc trong ho¹t ®éng lÔ héi. Tõ khi ®­îc ph¸t hiÖn Chïa H­¬ng ®· trë thµnh mét trong nh÷ng trung t©m t«n gi¸o vµ th¾ng c¶nh lín nhÊt miÒn B¾c. §Æc biÖt, nh÷ng n¨m gÇn ®©y trong xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, ®êi sèng nh©n d©n ngµy cµng ®­îc n©ng cao kÐo theo nhu cÇu tÝn ng­ìng t«n gi¸o vµ du lÞch nªn Chïa H­¬ng lu«n thu hót ®«ng ®¶o kh¸ch thËp ph­¬ng. B×nh qu©n vµo nh÷ng dÞp lÔ héi cã kho¶ng 50 v¹n l­ît ng­êi ®Õn tham quan. Ngay tõ n¨m 1960, do nhËn thøc ch­a ®Çy ®ñ cña mét sè ng­êi d©n, céng víi viÖc ch­a cã Ph¸p lÖnh b¶o vÖ, sö dông di tÝch lÞch sö, (ph¸p lÖnh nµy n¨m 1989 míi ®­îc ban hµnh) nªn hä ®· lîi dông s¬ hë cña ph¸p luËt ®Ó sö dông hoÆc x©y dùng míi ®Òn, chïa tr¸i phÐp. §Æc biÖt, nh÷ng n¨m 1990 viÖc x©y cÊt tr¸i phÐp t¹i Chïa H­¬ng cµng diÔn ra mét c¸ch ngang nhiªn, trµn lan. Së dÜ cã t×nh tr¹ng trªn lµ do sù bu«ng láng, thiÕu tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng, ®Æc biÖt lµ cña chÝnh quyÒn c¬ së. Cuéc ®Êu tranh cña b¸o chÝ, d­ luËn ®· diÔn ra hÕt søc s«i næi, m¹nh mÏ. Bëi ®©y lµ cuéc ®Êu tranh ®Çy khã kh¨n vµ kh«ng kÐm phÇn quyÕt liÖt gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých céng ®ång. H­¬ng S¬n tõ l©u ®· g¾n liÒn vµo ®êi sèng cña nh©n d©n huyÖn Mü §øc. Ngµy th­êng ®©y lµ khu vùc lao ®éng, s¶n xuÊt cña bµ con trong vïng. Cßn ®Õn mïa lÔ héi th× chÝnh hä l¹i trùc tiÕp vÒ kinh doanh dÞch vô phôc vô du kh¸ch bèn ph­¬ng vµ thu ®­îc nguån lîi kh«ng nhá. ChÝnh v× thÕ mµ ng­êi ta t×m ®ñ mäi c¸ch, mäi kÏ hë cña ph¸p luËt vµ cña mét sè c¸n bé ®ang c«ng t¸c t¹i ®©y ®Ó thùc hiÖn b»ng ®­îc ý ®å c¸ nh©n cña m×nh. Mét khi lîi Ých c¸ nh©n bÞ ®ông ®Õn th× diÔn biÕn hÕt søc phøc t¹p. KhiÕn viÖc gi¶i quyÕt vi ph¹m vÒ x©y dùng tr¸i phÐp ®Òn, ®éng gi¶ lµ rÊt khã kh¨n. Bªn c¹nh ®ã lÔ héi kÐo dµi, nhiÒu du kh¸ch nªn viÖc x¶y ra t¾c ®­êng, va ch¹m, mÊt c¾p lµm mÊt an ninh trËt tù vÖ sinh m«i tr­êng kh«ng ®­îc ®¶m b¶o, l¸i ®ß Ðp kh¸ch båi d­ìng… lµ kh«ng tr¸nh khái. §ã cßn ch­a tÝnh ®Õn chuyÖn tu bæ, t«n t¹o khu di tÝch nµy, x©y dùng c¸p treo gi¶i quyÕt t¾c ®­êng, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi tµn tËt còng ®­îc du xu©n cóng g©y nhiÒu tranh c·i do cã qu¸ nhiÒu bÊt cËp x¶y ra. Tõ chç ph¸t hiÖn nh÷ng tiªu cùc trong lÔ héi, b¸o chÝ ®· vµo cuéc, chiÕn ®Êu cam go kh«ng khoan nh­îng víi c¸c hiÖn t­îng tiªu cøc ®ã. 2.3.1. Th­¬ng m¹i ho¸ lÔ héi. QuÇn thÓ th¾ng c¶nh H­¬ng S¬n ®· ®­îc nhµ n­íc xÕp h¹ng di tÝch lÞch sö - v¨n ho¸ vµ ®ang ®Ò nghÞ tæ chøc quèc tÕ c«ng nhËn lµ di s¶n v¨n ho¸ thÕ giíi. ThÕ nh­ng, lÔ héi Chïa H­¬ng còng l¾m nçi phiÒn hµ cho ng­êi ®i héi, còng lµ mèi quan t©m cña vµi chôc tê b¸o trong nhiÒu n¨m. §Æc biÖt lµ tõ n¨m 1997 ®Õn n¨m 2002, víi kho¶ng 500 bµi phª ph¸n xung quanh vÊn ®Ò qu¶n lý, tæ chøc. Theo lêi cña cè vÞ s­ trô tr× Chïa H­¬ng - Th­îng to¹ ThÝch Viªn Thµnh trong buæi häp b¸o Xu©n héi Chïa H­¬ng n¨m 1998 khi “bªn c¹nh vÎ trang nghiªm n¬i PhËt ®µi hïng vÜ cña nói rõng, tó lÖ cña danh lam còng kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng nh­îc ®iÓm chñ quan vµ kh¸ch quan g©y ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn truyÒn thèng tèt ®Ñp cña lÔ héi cæ truyÒn. ®ã lµ nh÷ng t­ t­ëng th­¬ng m¹i ho¸, kinh doanh khai ph¸ bõa b·i, më mang tuú tiÖn n¬i thê cóng, nh©n viªn phôc vô ch­a lµm trßn bæn phËn khiÕn cho c¸c th¶y tin ®¹i chóng vµ b¸o chi nhiÒu lÇn lªn tiÕng, ng­êi ®i trÈy héi cã nhiÒu ý kiÕn kªu ca vµ dÊy lªn håi chu«ng b¸o ®éng”. BiÓu hiÖn tiªu cùc nhÊt hay vÊn ®Ò th­¬ng m¹i ho¸ lÔ héi ë Hµ T©y ph¶i kÓ ®Õn viÖc “Chïa gi¶, ®éng gi¶, s­ gi¶” t×nh tr¹ng nµy kÐo dµi trong nhiÒu n¨m tõ n¨m 1960 vµ ph¸t triÓn d÷ déi tõ n¨m 1995 - 2001. §Õn 12/2001 c¸c cÊp ban ngµnh tõ trung ­¬ng tíi ®Þa ph­¬ng míi thu håi, gi¶i to¶ triÖt ®Ó 40 ®iÓm x©y dùng tr¸i phÐp. Ngay tõ 3/1995 trong bµi ký sù cña D­¬ng Minh §øc ®¨ng trªn b¸o V¨n ho¸ ®· viÕt : “Giê ®©y c¶ quÇn thÓ H­¬ng S¬n ®ang rïng m×nh trong c¬n sèt kiÕm ch¸c. D©n ®Þa ph­¬ng thÊy th¾ng c¶nh lµ mãn kinh doanh bÐo bë ®· dån hÕt t©m lùc vµo khai th¸c. Sau sù kiÖn ph¸t hiÖn ®éng §¹i Binh Trang ®éng lµ phËt hay gi¶ chØ biÕt sau ®ã viÖc ®µo bíi t×m ®éng trë thµnh dÞch sèt. Gia ®×nh «ng §¹o §en ®· ®Çu t­ gÇn 200 triÖu thuª nh©n c«ng ph¸ nói khai ®éng ngay c¹nh chña Gi¶i Oan nay thµnh PhËt TÝch B¶o §éng. Hay viÖc «ng Ba Lïng ®· khai ph¸ së h÷u H­¬ng Quang B¶o §éng n»m trªn ®­êng lªn Hinh Bång. C¸c chñ ®éng ban ®ªm lÐn lót chuyÓn t­îng vÒ kh«ng th«ng qua c«ng ty qu¶n lý th¾ng c¶nh nh»m tù hoµn thiÖn m×nh tr­íc con m¾t tÝn ng­ìng cña du kh¸ch. B«i b¸c h¬n n÷a lµ tr­êng hîp «ng Ng« Minh Nhu tr­íc dùng canh chßi l¸ canh v­ên trªn ®­êng lªn ®éng H­¬ng TÝch, ®Õn nay nghiÔm nhiªn biÕn thµnh ®éng c« chÝn víi tÊm ¶nh vµ nhom nhem vµi lêi gi¶i thÝch n«m na mÊy tiÕng chÇu v¨n Ý eo lµm ph­¬ng tiÖn l«i kÐo kh¸ch vµo ®éng lÔ. O¸i ¨m h¬n nhµ «ng TiÕn §­¬ng tr­íc dùng lÒu lµm v­ên trªn ®­êng lªn Hinh Bång nay chuyÓn thµnh ®Òn S¬n ThÇn víi mÊy con rång tù ®¾p mµ ch¼ng ai nhËn ra lµ con g×. ¤ng kÐo nµi kh¸ch ®Æt lÔ, «ng khÊn, «ng tung tiÒn gieo quÎ ©m d­¬ng. MiÕu cña «ng nhê ai ®ã viÕt ®«i c©u ®èi b»ng H¸n tù mµ «ng ph¶i t¹m dÞch nguyÖch ngo¹c bªn c¹nh kh«ng quªn”. KÕt thóc bµi viÕt, D­¬ng Minh §øc ph¶i thèt lªn “Gi¶ dô cô NguyÔn Nh­îc Ph¸p mµ cßn sèng giê ®©y cô kho¶ng bÈy l¨m bÈy s¸u tuæi g× ®ã, cô cã ®Þnh ®i lÔ Chïa H­¬ng mét lÇn cuèi ®êi ®Ó t×m l¹i kû niÖm x­a th× ch¼ng biÕt cã ®ñ tiÒn mua vÐ th¾ng c¶nh kh«ng. §iÒu ch¾c ch¾n cô sÏ buån lßng tr­íc sù kinh doanh thÇn th¸nh, lîi dông tÝn ng­ìng kiÕm tiÒn ë H­¬ng S¬n b©y giê. V©ng ! Th­a cô nçi buån cña cô còng chÝnh lµ nçi buån cña hµng triÖu ®ång bµo ta ®©y ¹”. Trong bµi ®iÒu tra nhiÒu kú “Chïa H­¬ng mïa lÔ héi - Ai chÞu tr¸ch nhiÖm ë Chïa H­¬ng” cña Ph¹m Nam Giang - Xu©n Dòng ®¨ng trªn b¸o V¨n ho¸ sè ra ngµy 26-2-1997 ®· lªn tiÕng: “HuyÖn Mü §øc qu¶n lý danh th¾ng H­¬ng S¬n b»ng c¸ch chØ ®¹o trùc tiÕp in vÐ th¾ng c¶nh vµ b¸n vÐ thu tiÒn trong 3 th¸ng héi. TÖ h¹i h¬n, Uû b¸n nh©n d©n huyÖn Mü §øc gÇn nh­ kho¸n tr¾ng cho Uû ban nh©n d©n x· H­¬ng S¬n toµn quyÒn quyÕt ®Þnh “vËn mÖnh” cña quÇn thÓ di tÝch nµy. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n dÉn tíi viÖc c¸c th«n chia nhau c¸t cø tõng di tÝch. Th«n YÕn VÜ chiÕm ®Òn Tr×nh, th«n Suèi YÕn ph¸ di tÝch ®i x©y l¹i kh«ng cÇn quy ho¹._.õ khi khã kh¨n tµi chÝnh ®­îc th¸o gì, dù ¸n ®­îc kh¬i th«ng th× l¹i x¶y ra chuyÖn néi bé c«ng ty Hupaco xÈy ra kiÖn c¸o vµ Së kÕ ho¹ch ®Çu t­ tØnh Hµ T©y ®· ra th«ng b¸o thu håi giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh cña Hupaco do chÝnh Së nµy ®· cÊp hîp ph¸p dï ch­a cã kÕt luËn, ph¸t hiÖn g× cña bªn ®iÒu tra vµ ngay sau ®ã l¹i cÊp giÊy phÐp míi cho mét c«ng ty cæ phÇn c¸p treo vµ du lÞch Chïa H­¬ng míi “h÷u danh v« thùc”. .. Bµi b¸o chØ ra mét lo¹t nh÷ng uÈn khóc, viÖc lµm kh«ng râ rµng minh b¹ch cña Së kÕ ho¹ch ®Çu t­ Hµ T©y råi ®Æt ra c©u hái “C«ng ty nµo lµ hîp ph¸p vµ” trong khi mäi viÖc cßn rèi nh­ t¬ vß khi mµ toµ ¸n nh©n d©n tØnh Hµ T©y ch­a ph©n ¸i th¾ng b¹i trong vô kiÖn th× t¹i sao “LÔ ®éng thæ” ë Chïa H­¬ng vÉn ®­îc tiÕn hµnh rÇm ré víi sù cã mÆt cña l·nh ®¹o tØnh Hµ T©y? §»ng sau sù “®éng thæ” véi vµng Êy lµ ®iÒu g×?”. Dï ch­a cã c©u tr¶ lêi ng· ngò cña Toµ ¸n song qua ph©n tÝch, tr×nh bµy c¸c sù kiÖn cña t¸c gi¶ ng­êi ®äc còng cã thÓ h×nh dung ra “nh÷ng mËp mê tr¾ng ®en”, nh÷ng uÈn khóc bªn trong cña dù ¸n c¸p treo ë Chïa H­¬ng… nh÷ng bµi phãng sù ®iÒu tra g©y ®­îc nhiÒu mèi quan t©m cho ®éc gi¶ bëi trong bèi c¶nh chøa nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p, tr¾ng ®en lÉn lén qua bµi phãng sù ®iÒu tra ch©n thùc, thuyÕt phôc ®­îc lßng ng­êi ®· t¹o ra mét d­ luËn m¹nh mÏ. Qua kh¶o s¸t cña ba tê: Nh©n D©n, V¨n Ho¸, Hµ T©y th× tê b¸o cã nhiÒu bµi phãng sù, phãng sù ®iÒu tra nhÊt lµ vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng. B¸o Hµ T©y, trong c¸c n¨m tõ 1995 ®Õn 2003 duy nhÊt cã mét bµi phãng sù ®iÒu tra cña §¾c H÷u: “ Vui buån ®i héi Chïa H­¬ng” ra ngµy 24/2/1998 cßn l¹i nh÷ng bµi viÕt vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng chñ yÕu lµ nh÷ng bµi ph¶n ¸nh, ghi nhanh hoÆc tuú bót. §Æc biÖt b¸o Nh©n D©n kh«ng hÒ cã mét phãng sù hay phãng sù ®iÒu tra nµo. Trong vÊn ®Ò ph¸t hiÖn, lªn tiÕng chèng tiªu cùc ë lÔ héi “ Vui nhÊt trêi nam” nµy cã thÓ nãi b¸o V¨n Ho¸ lµ tê cã nhiÒu bµi ®Æc s¾c, mòi nhän. Mét lo¹t c¸c bµi phãng sù cña V¨n Hoµ, Ngäc N¨m, Träng Hu©n, H¶i Nh©m… tõ n¨m 1995 ®Õn 2003 ®· kh¼ng ®Þnh vai trß to lín cña tê b¸o nµy trong c«ng cuéc chèng tiªu cùc ë H­¬ng S¬n. Nh÷ng tÝt bµi kh¸ g©y Ên t­îng nh­: “ Chï H­¬ng - chïa hay chî?”; “ Ai chÞu tr¸ch nhiÖm ë Chïa H­¬ng”; ( Phãng sù ®iÒu tra cña Phan Nam Giang- Xu©n Dòng tõ 19 ®Õn 26 th¸ng 2/1997 ); “ Chïa H­¬ng mïa tr¶y héi – mïa lo ng¹i” ( Ngäc N¨m- V¨n Hoµ, 31/1 ®Õn 4/2/2001); “ B¸o ®éng khÈn cÊp ë chïa H­¬ng”( Phãng sù ®iÒu tra 3 kú” ( Ngäc N¨m –V¨n Hoµ, tõ 19 ®Õn 26/3/2000); “ Chïa H­¬ng qua n¹n” cña Quèc Linh- Lª Ngäc N¨m sè ra ngµy 4/1/2002… §©y thùc lµ håi chu«ng b¸o ®éng ®­îc b¸o V¨n Ho¸ rung lªn trong nhiÒu n¨m ®Ó ®Õn hÕt th¸ng 12/2001 vµ ®Çu th¸ng 1/2002 nh÷ng bøc xóc vÒ n¹n s­ gi¶, chïa gi¶ ë chïa H­¬ng míi ®­îc dÑp. Trong lo¹t bµi phãng sù vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng, cã ba phãng sù ¶nh ®Æc s¾c ®ã lµ phãng sù ¶nh: “ Tr¶ thiªng vÒ chïa” cña Lª Anh TuÊn, Lª Kú Anh ( B¸o Lao ®éng 5/1/2002), “ Chïa H­¬ng ®Ñp vµ ch­a ®Ñp” cña Hoµng Hµ ( V¨n Ho¸, 16/2/2003); “ Tr­íc mïa lÔ héi Chïa H­¬ng 2002” cña TrÇn L­¬ng ( B¸oToµn C¶nh Sù KiÖn D­ LuËn sè 138, th¸ng 1/2002). Phãng sù ¶nh : “ Tr¶ thiªng vÒ chïa” víi 8 bøc ¶nh cã thÓ coi lµ nh÷ng h×nh ¶nh hi h÷u, hiÕm cã còng nh­ng nh÷ng lêi chó thÝch ¶nh võa ch©n thùc võa dÝ dám vÒ chiÕn dÞch ra qu©n dì bá 42 ®iÓm x©y dùng tr¸i phÐp ë chïa H­¬ng. Bøc ¶nh 1 t¸c gi¶ chôp mét c« l¸i ®ß ®ang chá c¸c hoµnh phi , c©u ®èi trªn suèi YÕn víi lêi chó gi¶i: “Cña nhµ l¹i chë… vÒ nhµ”; bøc ¶nh 2 : “ Mét «ng hé ph¸p võa mÊt thiªng”; Bøc ¶nh 3 : “ ChiÒu ch¹ng v¹ng b×nh yªn”; bøc ¶nh 4 vµ 5 : “ L¸t l¹i c¸c lèi ®i vµ sang sö chèn thê tù lµ viÖc lµm lÏ ra ban qu¶n lý di tÝch ph¶i lµm tõ l©u chø kh«ng ph¶i b©y giê mêi lµm”; bøc ¶nh 6 : “ Cuèi cïng «ng NguyÔn V¨n §¹o – chñ ®éng phËt TÝch còng ®a gom ®å cóng tiÕn cña m×nh”; bøc ¶nh 7: “ Trªn t­êng cßn l­u vÕt g¾n vÞ hé thÇn võa bÞ dì. Nh­ng chñ ®éng vÉn thuª «ng giµ nµy tr«ng coi x¸c ®éng”; bøc ¶nh 8 “ g¸nh chu«ng h¹ s¬n”. ChØ cÇn xem ¶nh nh×n lêi chó thÝch cña 8 bøc ¶nh, ng­êi ®äc cã thÓ h×nh dung ra toµn c¶nh chiÕn dÞch cã thÓ gäi lµ cao trµo chèng n¹n “ bu«n thÇn b¸n th¸nh” còng nh­ mét lÔ héi chïa H­¬ng sau mét n¨m dÑp lo¹n, mét chïa H­¬ng “®Ñp vµ ch­a ®Ñp”. Trong cuèi n¨m 2001, cô thÓ lµ th¸ng 11 vµ th¸ng 12 ®Õn ®Çu 2002, khi cã quyÕt ®Þnh cña Bé V¨n ho¸ Th«ng tin, Së V¨n ho¸ th«ng tin Hµ T©y, UBND tinht Hµ T©y… vµ c¸c ban ngµnh liªn quan c­¬ng quyÕt sö lý c¸c vi ph¹m ë chïa H­¬ng kÐo dµi trong nhiÒu n¨m thu hót hµng lo¹t c¸c c¬ quan truyÒn th«ng ®¹i chóng t×m hiÓu, ®iÒu tra nh÷ng tiªu cùc ë ®©y, chñ yÕu lµ tiªu cùc trong viÖc x©y dùng tr¸i phÐp, thu lîi bÊt chÝnh ë c¸c ®éng, ®Òn cña t­ nh©n. B¸o Hµ Néi Míi, b¸o TiÒn Phong, Ph¸p LuËt, Thanh Tra, Du LÞch, An Ninh Thñ §«, An Ninh ThÕ Giíi, C«ng An Nh©n D©n, C«ng NghiÖp ViÖt Nam…®Òu cã bµi phãng sù hoÆc phãng sù ®iÒu tra vÒ n¹n : “ bu«ng thÇn b¸n th¸nh” nµy: “ Chïa gi¶ cßn ®ã, s­ gi¶ vÉn hµnh nghÒ “ ( H÷u B×nh, V¨n QuÕ- An Ninh Thñ §«, 21/12/2001); “ LiÖu cã dÑp n¹n s­ gi¶- chïa t­ ë chïa H­¬ng” ( Song Ph­¬ng, C«ng An Nh©n D©n, 15/11/2001); “ Chïa H­¬ng ®éng gi¶ chïa gi¶ vÉn cßn nguyªn”, ( Long Tri, b¸o Thanh Tra, 5/12/2001)… Nh÷ng bµi phãng sù s«i sôc nhiÖt huyÕt khÝ thÕ ®Êu tranh nh­ thÕ ®· gãp phÇn ®Èy nhanh tiÕn ®é thu håi c¸c ®iÓm vi ph¹m, lµm trong lµnh, tr¶ thiªng vÒ cho lÔ héi chïa H­¬ng. 1.2 Ghi Nhanh- Ph¶n ¸nh XÐt vÒ ý nghÜ chÝnh trÞ - x· héi vµ vÞ trÝ trªn trang b¸o th× bµi ph¶n ¸nh lµ mét trong nh÷ng thÓ lo¹i ®­îc sö dông nhiÒu vµ gi÷ vÞ trÝ quan träng trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn cæ ®éng. ý nghÜa cña nã lµ cæ vò nh÷ng hiÖn t­îng míi cña ®êi sèng x· héi, phæ biÕn nh÷ng kinh nghiÖm tiªn tiÕn, chØ ra nh÷ng tån t¹i ®ang c¶n trë sù vËn ®éng ®i lªn cña ®Êt n­ícc, Bµi ph¶n ¸nh trong mét sè tr­êng hîp xÐt vÒ h×nh thøc gièng víi t­êng thuËt, tr­êng hîp kh¸c l¹i cã nh÷ng yÕu tè cña ký sù, tiÓu luËn, tiÓu phÈm. Bµi ph¶n ¸nh kh«ng chØ th«ng b¸o mµ cßn ph©n tÝch, kh¸i qu¸t c¸c sù kiÖn. Bµi ph¶n ¸nh vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng ®­îc x©y dùng bëi hµng lo¹t c¸c d÷ kiÖn ®ång nhÊt, trªn tæng thÓ c¸c d÷ kiÖn ®­îc liªn kÕt b»ng mét ®Ò tµi nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, c¸c bµi ph¶n ¸nh vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng, ng­êi ®äc l¹i gÆp nhiÒu yÕu tè cña phãng sù nh­ trong bµi ph¶n ¸nh: “ LÔ héi chïa H­¬ng, nh÷ng c¸i ®­îc vµ ®iÒu cßn bÊt cËp” cña B»ng Giang, V¨n HiÕu trªn b¸o Hµ T©y ngµy 8/3/2002: Chóng t«i ®Õn H­¬ng S¬n vµo ngµy trêi m­a l¹nh mµ dßng ng­êi vÉn ®«ng nh­ nªm, ai nÊy ®Òu sïm sôp ¸o che m­a, tay chèng gËy hèi h¶ lªn ®éng H­¬ng TÝch. ¤ng NguyÔn V¨n Th¾ng quª ë H¶i Phßng b¶o: n¨m nµo t«i còng ®i Chïa H­¬ng, mçi n¨m cã mét c¶m nhËn riªng. N¨m nay, t©m tr¹ng tho¶i m¸i h¬n. V× sao vËy? ThÊy kh«ng lén xén nh­ n¨m ngo¸i. Qua ®µi b¸o còng biÕt Hµ T©y ®· dÑp ®­îc n¹n “ chïa, ®éng gi¶”, kh«ng cßn chuyÖn Ðp c«ng ®øc hoÆc mêi c«ng ®øc, nªn nh÷ng ng­êi ë xa ®Õn nh­ chóng t«i kh«ng cßn c¶m gi¸c m×nh bÞ lõa nh­ tr­íc ®©y n÷a mµ tuú t©m lÔ b¸i, th­ëng ngo¹n c¶nh quan vµ tham gia c¸c ho¹t ®éng tÝn ng­ìng t«n gi¸o ®óng ph¸p luËt …”. T¸c gi¶ ®· tr×nh bµy mét bøc tranh võa cã tÝnh kh¸i qu¸t võa chi tiÕt cô thÓ vÒ mét hiÖn thùc ®a d¹ng, bÒ bén. Bµi : “ ®· thu håi 42 ®iÓm x©y dùng tr¸i phÐp ë khu di tÝch H­¬ng S¬n” cña t¸c gi¶ Ngäc Minh ®¨ng trªn b¸o Hµ T©y sè ra ngµy7/1/2002. §©y lµ mét bµi ph¶n ¸nh th«ng tin bao hµm mét m¶ng t­ liÖu réng, ph¸t triÓn tû mØ chñ ®Ò. Kh«ng chØ cung cÊp cho ®éc gi¶ th«ng tin vÒ viÖc ®· thu håi xong 42 ®iÓm x©y dùng tr¸i phÐp mµ cßn mµ cßn t­êng thuËt l¹i mét c¸ch chi tiÕt, cô thÓ ®Ó ng­êi ®äc kh«ng chØ biÕt kÕt qu¶ cña sù viÖc mµ cßn h×nh dung ra c¶ qu¸ tr×nh ®Ó ®¹t tíi ®ã. B¸o Hµ T©y lµ mét tê b¸o cã rÊt nhiÒu bµi ph¶n ¸nh vÒ lÔ héi chïa H­¬ng. Mçi n¨m khai héi ( ngµy 6/5 ©m lÞch), B¸o Hµ T©y th­êng cã mét bµi ph¶n ¸nh, ghi nhanh kh«ng khÝ ngµy khai héi, nh÷ng biÕn chuyÓn cña lÔ héi n¨m ®ã hoÆc Ýt nhÊt còng lµ nh÷ng dù ®Þnh, nç lùc cña ban tæ chøc. Mét lo¹t c¸c bµi ph¶n ¸nh nh­ : “ Khai héi chïa H­¬ng BÝnh Tý” (1996) cña Do·n H¶o ra ngµy 27/2/1996; “ Chï H­¬ng chuÈn bÞ chu ®¸o ®ãn kh¸ch vui xu©n”ra ngµy 1/2/1997 cña Do·n H¶o ; “ H«m qua khai héi chïa H­¬ng 97” ra ngµy 13/2/1997 cña Do·n H¶o; “ Khai héi chïa H­¬ng n¨m 2002” ra ngµy 14/1/2002 ; “ S¸ng mång 6 th¸ng giªng – khai h«Þ chïa Hu¬ng” sè ra ngµy 23/2/1999 … B¸o Hµ T©y viÕt vÒ nh÷ng bÊt cËp hay nh÷ng nÐt míi , nh÷ng chuyÓn biÕn míi trong lÔ héi … Chñ yÕu lµ sö dông d¹ng bµi ph¶n ¸nh. D¹ng bµi nµy t¸i hiÖn mét c¸ch nhanh nh¹y kh«ng khÝ, h¬i thë cña lÔ héi, mÆt kh¸c ë khÝa c¹nh nµo ®ã b¸o tØnh c¸c phãng viªn hay dïng thÓ lo¹i nµy. D¹ng bµi ph¶n ¸nh kh«ng chØ ®­îc b¸o Hµ T©y sö dông nh­ mét mòi nhän xung kÝch mµ còng lµ mét d¹ng ®­îc b¸o Nh©n D©n quen dïng khi ph¶n ¸nh vÒ lÔ héi chïa H­¬ng nh­:“ LÔ héi chïa H­¬ng ®«i ®iÒu l­u ý” Sè ra ngµy 15/3/1996, “ Thu håi, xö lý 42 chïa hang, ®éng x©y dùng tr¸i phÐp ë khu vùc H­¬ng S¬n” sè ra ngµy 2/12/2001; “Chïa H­¬ng tr­íc thÒm n¨m míi” sè ra ngµy 29/12/2001”… §©y lµ nh÷ng bµi ph¶n ¸nh phª ph¸n c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc trong lÔ héi nh­: s­ gi¶, ®éng gi¶, an ninh trËt tù, vÖ sinh m«i tr­êng,…vµ biÓu d­¬ng nh÷ng cè g¾ng míi. Ngoµi hai tê Hµ T©y, Nh©n D©n sö dông thÓ lo¹i ph¶n ¸nh lµ chñ yÕu th× b¸o V¨n Ho¸ kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã. Cã rÊt nhiÒu bµi ph¶n ¸nh hay mang ý nghÜa chÝnh trÞ, g©y chó ý d­ luËn kh«ng kÐm g× c¸c bµi phãng sù nh­ : “§Ó lÔ héi chïa H­¬ng xóng ®¸ng lµ lÔ héi quèc gia” cña Hoµng Hµ ra ngµy 26/12/2001; “ Karaoke ë Chïa H­¬ng gi¸ c¾t cæ vµ h¬n thÕ n÷a” cña MC ra ngµy 9/12/2003; “ Ba chuyÖn ghi ë Chïa H­¬ng” cña NguyÔn V¨n Hoµ sè ra ngµy 5/3/2000… §©y bao gåm c¶ bµi ph¶n ¸nh th«ng tin, bµi ph¶n ¸nh vÊn ®Ò vµ c¶ bµi ph¶n ¸nh ph©n tÝch. §Æt bªn c¹nh nh÷ng phãng sù dµi thu hót sù chó ý cña ®éc gi¶ víi nhiÒu thñ ph¸p v¨n häc… th× c¸c b¸o vÉn sö dông nh÷ng bµi ph¶n ¸nh ng¾n gän, c« ®äng, xóc tÝch ®i tr­íc nh÷ng bµi phãng sù nh­ : “ Chïa H­¬ng c¸c vÊn n¹n sÏ ®­îc gi¶i quyÕt døt ®iÓm? “ §ç Do·n §¹t, Du lÞch ( 21/12/2001); “ ChuÈn bÞ cho mïa lÔ héi míi sö lý 42 ®iÓm vi ph¹m t¹i khu th¾ng c¶nh H­¬ng S¬n” CHV, Gi¸o dôc thêi ®¹i sè ra ngµy 18/11/2001; “ Chïa gi¶, ®éng gi¶ ë H­¬ng S¬n vÉn cßn nhiÒu viÖc ph¶i lµm”, Hoµng Lan, B¸o Khoa häc vµ §êi sèng sè ra ngµy 11/1/2002; “ ý thøc cña du kh¸ch ®èi víi lÔ héi Chïa H­¬ng” b¸o M«i tr­êng vµ Søc khoÎ sè th¸ng 3/2003… C¸c bµi ph¶n ¸nh do ®Æc tr­ng cña thÓ lo¹i th­êng cã dung l­îng thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c bµi phãng sù thÕ nªn nhiÒu ®éc gi¶ bËn rén Ýt cã thêi gian hä th­êng t×m ®Õn nh÷ng bµi ph¶n ¸nh nµy., thêi gian tiÕp cËn nhanh song vÉn thu ®­îc néi dung th«ng tin kh«ng kÐm mét bµi phãng sù. Mét ®Æc ®iÓm dÔ nhËn thÊy ë c¸c bµi ph¶n ¸nh tÝt th­êng kh«ng g©y Ên t­îng vµ dµi. 1.3 Tuú bót, t¶n v¨n: Lo¹i bµi nµy ®­îc sö dông Ýt h¬n so víi hai lo¹i bµi trªn, b¸o Nh©n D©n trong c¸c n¨m tõ 1995 ®Õn 2003 cã mét bµi duy nhÊt giíii thiÖu vÒ non n­íc H­¬ng S¬n : “ Mïa xu©n trÈy héi Chïa H­¬ng” Cña §ç TÊn nh©n n¨m du lÞch ViÖt Nam 2000. Bµi b¸o giíi thiÖu víi du kh¸ch vÒ cChïa H­¬ng víi bÇu trêi c¶nh bôt, sù tÝch bµ chóa ba vµ nhiÒu di s¶n v¨n ho¸ ®Æc s¾c. §©y còng lµ néi dung th«ng tin trong c¸c bµi t¶n v¨n, tuú bót cña b¸o Hµ T©y nh­ : “ Thá thÎ víi chïa H­¬ng” Sè ra ngµy 4/3/1995; “ Con voi bÊt nghÜa ë chïa H­¬ng” sè ra ngµy 1/4/1995; “ Mïa xu©n trÈy héi chïa H­¬ng” sè ra ngµy 1/2/1997; “ Mét tho¸ng H­¬ng S¬n” Sè ra ngµy 8/3/1997; “ T¶n §µ ë chïa H­¬ng” sè ra ngµy 25/4/1997; “ Ng­êi ®¾m say c¶nh s¾c H­¬ng S¬n”, sè ra ngµy 17/2/2002; Chïa H­¬ng trong th¬ ®­¬ng ®¹i” sè ra ngµy 31/2/2002… Ngoµi ra, mét sè c¸c tê t¹p chÝ nh­ V¨n NghÖ TrÎ, Thêi Trang TrÎ… còng cã mét sè bµi t¶n v¨n nh­ : “ §i lÔ chïa víi NguyÔn BÝnh” ; “ Chïa H­¬ng trong th¬ NguyÔn Nh­îc Ph¸p”… nãi vÒ c¶nh s¾c H­¬ng S¬n quan th¬ ca. B¸o V¨n Ho¸ kh«ng cã bµi tuú bót, t¶n v¨n nµo vÒ lÔ héi chïa H­¬ng. Nh­ vËy d¹ng bµi tuú bót t¶n v¨n nµy xuÊt hiÖn trªn b¸o chñ yÕu lµ nh÷ng bµi giíi thiÖu c¶nh ®Ñp cña chïa H­¬ng hoÆc lµ nh÷ng rung c¶m, xóc ®éng cña tao nh©n, mÆc kh¸ch khi trÈy héi chïa. 2. §Æc ®iÓm ng«n ng÷ t¸c phÈm b¸o chÝ vµ nh÷ng yÕu tè h×nh thøc. 2.1 V¨n phong. §Ó truyÒn t¶i mét néi dung th«ng tin ®a d¹ng, nhiÒu chiÒu trªn diÖn tÝch mÆt b¸o nhÊt ®Þnh chóng ta chØ cã mét ph­¬ng tiÖn gÇn nh­ lµ duy nhÊt ®ã lµ ng«n ng÷. VÊn ®Ò sö dông ng«n ng÷ b¸o chÝ cã t¸c dông trùc tiÕp vµ quyÕt ®Þnh nhÊt tíi hiÖu qu¶ cña th«ng tin. Ng«n ng÷ b¸o chÝ ë ®©y cã nh÷ng ®Æc thï riªng ch phÐp nã cã thÓ cã vÞ thÕ ngang hµng víi c¸c phong c¸ch, chøc n¨ng kh¸c trong ng«n ng÷ nh­ phong c¸ch khoa häc, phong c¸ch hµnh chÝnh, c«ng vô. Ng«n ng÷ v¨n phong t¸c phÈm b¸o chÝ viÕt vÒ lÔ héi chïa H­¬ng mang nh÷ng ®Æc ®iÓm phæ qu¸t cña ng«ng ng÷ b¸o chÝ, bªn c¹nh ®ã hÖ thèng c¸c t¸c phÈm nµy chÞu ¶nh h­ëng cña néi dung vÊn ®Ò ph¶n ¸nh nªn cã nhiÒu s¾c th¸i riªng. C¸c bµi viÕt vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng tËp trung ë ba thÓ lo¹i: Phãng sù, ph¶n ¸nh. Tuú bót nªn ng«n ng÷ kh¸ giµu chÊt v¨n häc. Nh÷ng bµi phãng sù, t¸c gi¶ võa sö dông bót ph¸p th«ng tin thêi sù võa sö dông th«ng tin thÈm mü nh»m t¹o ra mét giäng ®iÖu ®a thanh: Trong bµi phãng sù §iÒu tra: “ Ai chÞu tr¸ch nhiÖm ë Chïa H­¬ng?” sè ra ngµy 276/2/1997 b¸o V¨n Ho¸ t¸c gi¶ viÕt: “ UBND tØnh Hµ T©y cã biÕt c¸i ®iÒu ngang ng­îc nµy kh«ng? - Xin th­a r»ng cã biÕt Nh­ng sao vÉn ®Ó nã tån t¹i? - Bëi lÏ mãn lîi ë Chïa H­¬ng qu¸ lín mµ “lîi t¾c lo¹n” bëi lÏ “ NÐn b¹c ®©m to¹c ph¸p lý” nªn míi dÉn tíi t×nh tr¹ng “phÐp vua thua lÖ lµng”… Ng«n ng÷ phãng kho¸ng, mang phong c¸ch riªng cña c¸i t«i t¸c gi¶ lµ nh÷ng ®iÒu ng­êi ta dÔ nhËn thÊy trong c¸c bµi phãng sù. Trong c¸c phãng sù ph¶n ¸nh vÒ tiªu cùc cña lÔ héi Chïa H­¬ng, qua tõng con ch÷ ta b¾t gÆp mét sù bøc xóc tøc giËn nh­ ®· dån nÐn tõ l©u: “… Dù kiÕn n¨m nay ­íc kho¶ng 40 v¹n kh¸ch sÏ ®i héi Chïa H­¬ng vµ gi¸ vÐ ®­îc n©ng lªn 20.000® mäi ng­êi, ch¾c ch¾n c¸c nguån thu n¨m nay sÏ lín h¬n n¨m ngo¸i nhiÒu. V× vËy, ai ®­îc khai th¸c më dÞch vô phôc vô lÔ héi chïa H­¬ng ®Òu cã “ Léc” lín. Ai ®­îc qu¶n lý Chïa H­¬ng lµ mét “ ®Æc ©n” ( ai chÞu tr¸ch nhiÖm ë chïa H­¬ng cña t¸c gi¶ Phan Nam Giang, Xu©n Dòng, V¨n Ho¸ 26/2/1997). Nh÷ng tõ ng÷ nh­ : “ chi” : “ Mét vèn bèn lêi”: “ NÐn b¹c ®©m to¹c ph¸p lý”: “ Lîi t¾c lo¹n”; “KiÕp n¹n”…®ã lµ th­ ng«n ng÷ ®a tÇng, d©n d·, ®êi th­êng mµ vÉn s©u s¾c dÔ hiÓu lµm cho c¸c bµi phãng sù ®iÒu tra kh«ng kh« khan chØ toµn lµ nh÷ng th«ng sè, sù kiÖn mµ ®· ®­îc nhµo lÆm, thÈm thÊu qua mét giäng ®iÖu ng«n ng÷ giµu chÊt d©n gian, v¨n häc. Qu¶ thùc trong c¸c bµi phãng sù c¸c tÝt chÝnh còng nh­ tÝt phô ®Òu ®­îc ®Æt rÊt Ên t­îng lóc th× lµ nh÷ng c©u thµnh ng÷, lóc l¹i lµ nh÷ng ®éng tõ m¹nh, vÝ dô “Ho¶ tèc ë Chïa H­¬ng”; “c¸p treo ë Chïa H­¬ng ®ang bÞ tiÒn tr¶m hËu tÊu”; “®uæi «ng cöa tr­íc r­íc bµ cöa sau”… Trong c¸c bµi ph¶n ¸nh nh»m ®¸p øng nhanh nh¹y, kÞp thêi, ph¸c th¶o mét c¸i nhØn ®a diÖn vÒ sù kiÖn míi x¶y ra song ng«n ng÷ cña c¸c bµi ph¶n ¸nh kh«ng v× thÕ mµ trë nªn kh« khan tr¸i l¹i nã còng rÊt linh ho¹t. C¸c bµi t¶n v¨n, tuú bót giíi thiÖu vÒ c¶nh s¾c H­¬ng S¬n th­êng rÊt giµu mµu s¾c v¨n häc mang nÆng yÕu tè c¶m xóc, c¶m nhËn, ®¸nh gi¸ riªng cña t¸c gi¶. 2.2. ¶nh. ¶nh b¸o chÝ lµ mét lo¹i h×nh th«ng tin ®Æc biÖt, thÓ hiÖn b»ng tæ hîp h×nh ¶nh tÜnh vµ ng«n ng÷ chó thÝch t©n v¨n nh»m ph¶n ¸nh sù kiÖn, hiÖn t­îng, hµnh ®éng… ®ang diÔn ra vµ ®­îc c«ng chóng quan t©m. Lµ mét ph­¬ng tiÖn ph¶n ¸nh hiÖn thùc b»ng h×nh ¶nh mét c¸ch trùc tiÕp, trung thùc, kh«ng bè trÝ dµn dùng, ¶nh b¸o chÝ cã søc thuyÕt phôc rÊt lín ®èi víi ®éc gi¶ vµ v× vËy cã mét søc m¹nh rÊt lín trong viÖc tæ chøc, vËn ®éng quÇn chóng vµ cã mét vÞ trÝ quan träng trªn mét tê b¸o. ¶nh vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng ®i th¼ng vµo lßng ng­êi chÝnh bëi tÝnh ch©n thùc mµ ë møc ®é nµo ®Êy lµ sù minh chøng cho hiÖn thùc. Trong lÔ héi Chïa H­¬ng cã qu¸ nhiÒu tiªu cøc song t×nh tr¹ng nµy kÐo dµi nhiÒu n¨m kh«ng cã biÕn chuyÓn, ®Õn khi c¸c cÊp ban ngµnh cã liªn quan quyÕt t©m ra tay gi¶i quyÕt ®iÓn h×nh lµ ®· më mét chiÕn dÞch gi¶i quyÕt døt ®iÓm c¸c hang, ®éng, chïa gi¶ lîi dông tÝn ng­ìng b¾t kh¸ch cóng tiÒn thu tiÒn bÊt chÝnh. Th× nh©n d©n tá ra hoµi nghi liÖu “cã tr¶ ®­îc tiÒn vÒ cho chïa?” hay chØ lµm cho cã phong trµo th× phãng sù ¶nh cña TrÇn L­¬ng víi 4 bøc ¶nh ®¨ng trªn toµn c¶nh sù kiÖn d­ luËn sè 138, 1/2002 cho ng­êi ®äc thÊy râ ®­îc quyÕt t©m cña c¸c cÊp ban ngµnh, cñng cè, cæ vò niÒm tin trong nh©n d©n; Bøc ¶nh 1 chôp Bé tr­ëng Bé V¨n ho¸ Th«ng tin Ph¹m Quang NghÞ mµ chñ tÞch Uû ban nh©n d©n tØnh Hµ T©y §ç V¨n Toan trong cuéc häp víi c¸c nhµ b¸o vµ l·nh ®¹o huyÖn Mü §øc vÒ viÖc kiªn quyÕt xo¸ bá 42 c«ng tr×nh x©y dùng tr¸i phÐp ë Chïa H­¬ng. Bøc ¶nh 2 chôp Thø tr­ëng Bé V¨n ho¸ Th«gn tin Ph¹m Kh¾c H¶i cïng ®ång chÝ §ç V¨n Toan ®i kiÓm tra thùc tÕ t¹i Chïa H­¬ng. Bøc ¶nh 3: Th­îng to¹ ThÝch Viªn Thµnh trô tr× Chïa H­¬ng hoan nghªnh chñ tr­¬ng cña Bé V¨n ho¸ Th«ng tin vµ tØnh Hµ T©y kiªn quyÕt xo¸ bá c¸c c«ng tr×nh x©y dùng tr¸i phÐp ë Chïa H­¬ng. ¶nh 4 : «ng NguyÔn V¨n lÊy ng­êi x©y dùng c«ng tr×nh tr¸i phÐp ë ®éng Hång TÝch. Bøc ¶nh 5: mét trong 42 c«ng tr×nh tr¸i phÐp tù gäi lµ “Suèi gi¶i oan” ë Chïa H­¬ng (®· bÞ xo¸ bá) vµ bøc ¶nh cuèi cïng, bøc ¶nh thø 6: Suèi YÕn - con ®­êng “S¬n thuû h÷u t×nh’ vµo Chïa H­¬ng. LÔ héi Chïa H­¬ng 2003 ®· diÔn ra víi nhiÒu nÐt chuyÓn biÕn tÝch cùc, ®Ó l¹i Ên t­îng tèt ®Ñp cho du kh¸ch. §­êng s¸ phong quang, s¹ch ®Ñp kh«ng cßn t×nh tr¹ng x¶ r¸c bõa b·i xuèng suèi YÕn. N¹n t¾c ®­êng ®· ®­îc gi¶i quyÕt kh¸ triÖt ®Ó nhê sù cè g¾ng cña Ban tæ chøc, nhÊt lµ lùc l­îng an ninh nªn ng­êi ®i lÔ ®«ng nh­ng vÉn trËt tù h¬n mäi n¨m. ¶nh 2). C¸c ®iÓm ®éng, chïa gi¶ bÞ thu håi ®· ®­îc g×n gi÷, tr«ng nom cÈn thËn, trë thµnh n¬i dõng ch©n nghØ ng¬i cña du kh¸ch. Bªn c¹nh ®ã, ®· cã nhiÒu ho¹t ®éng v¨n ho¸ ®­îc tæ chøc nh­ tr­ng bµy h×nh ¶nh vÒ di tÝch, lÔ héi, biÓu diÔn nghÖ thuËt chÌo (¶nh 3). MÆc dÇu vËy, lÔ héi Chïa H­¬ng n¨m nay vÉn cßn nh÷ng huyÖn ®¸ng chª tr¸ch. S¸ch mª tÝn di ®oan bµy b¸n c«ng khai trªn tuyÕn ®­êng tõ Thiªn Trï lªn ®éng H­¬ng TÝch, ®Õm ®­îc c¶ 20 ®iÓm (¶nh 4). GÇn ®©y ®éng H­¬ng TÝch, èng kÝnh phãngviªn cßn chép ®­îc c¶nh “hµnh nghÒ xem t­íng sè ngay bªn ®­êng ®i (c¶nh 5). §ã lµ 5 bøc¶nh trong phãng sù ¶nh Chïa H­¬ng ®Ñp vµ ch­a ®Ñp cña Hoµng Hµ - Träng §øc ®¨ng trªn V¨n Ho¸ sè ra ngµy 14/2/2003. Kh«ng cÇn ph©n tÝch, kh«ng cÇn lý gi¶i chØ qua 5 bøc ¶nh víi nh÷ng lêi chó thÝch ch©n thùc râ rµng du kh¸ch còng cã cai nh×n toµn diÖn vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng n¨m 2003 kÓ c¶ nh÷ng mÆt ®­îc vµ ch­a ®­îc. HiÖn thùc cuéc sèng v« cïng phong phó, ng­êi cÇm m¸y ®s¶n xuÊt biÕt chän läc nh÷ng c¸i g× cã gi¸ trÞ th«ng tin nhÊt, c¸i g× mµ c«ng chóng ®ang vµ sÏ quan t©m. ThÕ nªn nh÷ng bøc ¶nh trong mét sè phãng sù ¶nh vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng ®Òu lµ nh÷ng bøc ¶nh ®¾t gi¸, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu th«ng tin, gi¶i to¶ ®­îc nh÷ng bøc xóc cho ®éc gi¶. Mçi sù kiÖn, hiÖn t­îng lµ mét qóa tr×nh ®«i khi rÊt phøc t¹p. Trong kho¶ng kh¾c rÊt ng¾n (chØ trong mét phÇn vµi chôc cña gi©y) ¶nh b¸o chÝ ph¶i ph¶n ¸nh ®­îc c¸i c¬ b¶n nhÊt, quan träng nhÊt cña sù kiÖn, hiÖn t­îng. Lµm sao chØ trong mét tÝch t¾c dõng h×nh, ng­êi xem thÊy ®­îc c¸i b¶n chÊt nhÊt cña sù kiÖn, hiÖn t­îng vµ cao h¬n n÷a thÊy ®­îc c¸i xu thÕ, kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña chóng. Khi xem phãng sù ¶nh “tr¶ thiªng vÒ chïa” ®¨ng trªn b¸o Lao ®éng 3/1/2002 cña Lª Anh TuÊn, Lª Kú Anh gióp ®éc gi¶ hiÓu ®­îc r»ng chiÕn dÞch dÑp chïa gi¶, ®éng gi¶ ë Chïa H­¬ng nhÊt ®Þnh sÏ th¾ng lîi mét c¸ch triÖt ®Ó, hµnh tr×nh dÑp lo¹n ®ã kh«ng chØ cã mÖnh lÖnh, hµnh chÝnh c­¬ng quyÕt, døt ®iÓm lóc ®ã mµ ®· xong, nã cßn lµ c¶ mét qóa tr×nh l©u dµi ®ßi hái sù th­êng xuyªn quan t©m, chØ ®¹o, d¸m s¸t, c¸i quan träng lµ lµm thÕ nµo ®Ó “an d©n” d©n biÕt sai söa sai, d©n biÕt lµm ®óng theo quy ®Þnh cña nhµ n­íc, cã ý thøc gi÷ g×n chÝnh “con gµ ®Î trøng vµng” cña m×nh. ViÖc sö dông ¶nh b¸o chÝ cã thÓ xem xÐt trªn hai gãc ®é: gãc thø nhÊt xem xÐt t¸c phÈm nh­ mét t¸c phÈm b¸o chÝ riªng biÖt, cã néi dung th«ng tin. §©y lµ tr­êng hîp sö dông ¶nh tin, phãng sù ¶nh… vµ gãc ®é thø 2 t¸c phÈm ¶nh lµ mét bé phËn cÊu thµnh bæ trî cho bµi viÕt. Chïa H­¬ng cã c¶nh ®Ñp s¬n thuû h÷u t×nh cña bÇu trêi c¶nh bôt thÕ nªn nh÷ng bøc ¶nh chôp vÒ c¶nh ®Ñp n¬i ®©y ®­îc sö dông rÊt nhiÒu trªn b¸o chÝ. B¸o Hµ T©y, b¸o Nh©n d©n lµ hai tê dïng nhiÒu ¶nh phong c¶nh vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng cho c¸c bµi tuú bót, t¶n v¨n, vµ ph¶n ¸nh cña m×nh. 100% c¸c bµi ph¶n ¸nh dï lµ mÆt tÝch cùc hay tiªu cùc trong lÔ héi c¸c b¸o còng th­êng xö dông ¶nh phong c¶nh nh­ c¶nh Suèi YÕn, c¶nh Thiªn Trï, c¶nh ®éng H­¬ng TÝch… cßn trong c¸c bµi phãng sù vÒ mét ®Ò tµi cô thÓ nh­ chèng n¹n s­ gi¶ chïa gi¶ th× ¶nh ë ®©y kh«ng cßn lµ nh÷ng bøc ¶nh vÒ non n­íc H­¬ng S¬n chung chung n÷a mµ nã lµ nh÷ng vÊn ®Ò hiÖn thùc rÊt cô thÓ, ghi tróng nh÷ng bøc xóc, tån t¹i trong nh©n d©n. Trong phãng sù ®iÒu tra “b¸o ®éng khÈn cÊp ë Chïa H­¬ng” ®¨ng trªn b¸o V¨n Ho¸ sè ra ngµy tõ 19 - 26/3/2000 cña V¨n Ho¸ - Ngäc N¨m ®· ®¨ng chôp mét lo¹t c¸c ®iÓm x©y dùng tr¸i phÐp vµ nh÷ng ®iÓm di tÝch thËt gióp cho du kh¸ch cã thÓ nhËn d¹ng, ph©n biÖt ®­îc ®Ó tr¸nh khi tíi Chïa H­¬ng. Song ë mÆt kh¸c nã t¹o ra mét bøc tranh t­¬ng ph¶n gi÷a c¸i thËt, c¸i gi¶ vÉn song song tån t¹i bªn nhau biÕt vËy mµ “ch­a gi¶i quyÕt”. ¶nh dïng mang tÝnh chÊt ®­a tin vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng hÇu nh­ kh«ng cã chØ cã b¸o Nh©n d©n hay ®¨ng nh÷ng bøc tranh s¬n dÇu, tranh kh¶m… vÒ th¾ng c¶nh H­¬ng S¬n mét c¸ch ®éc lËp kh«ng minh ho¹ cho bµi viÕt, kh«ng ®­a tin chØ nh»m giíi thiÖu vÒ mét c¶nh ®Ñp cña ®Êt n­íc. Ngoµi ra khi viÕt vÒ nh÷ng bµi lÔ héi chung chung b¸o Nh©n d©n còng hay sö dông ¶nh phong c¶nh cña Chïa H­¬ng ®Ó minh ho¹, thËm chÝ khi viÕt vÒ lÔ héi cña L©m §ång b¸o Nh©n D©n còng ®· lÇy mét bøc ¶nh chôp ë Thiªn Trï ®¨ng kÌm minh ho¹. Nãi chung nh÷ng bøc ¶nh vÒ phong c¶nh H­¬ng S¬n ®Òu lµ nh÷ng bøc ¶nh ®Ñp ®­îc chän läc, cßn nh÷ng bøc ¶nh trong phãng sù¶nh, ¶nh dÉn chøng trong c¸c phãng sù, phãng sù ®iÒu tra ®Òu lµ nh÷ng bøc ¶nh cã sù kiÖn, vÊn ®Ò ®éc ®¸o. Ên t­îng ®Ëp ngay vµo mÆt ng­êi ®äc kÓ c¶ ë bè côc bøc ¶nh lÉn lêi chó gi¶i. ¶nh b¸o chÝ vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng ®· trë thµnh mét thµnh phÇn quan träng cña néi dung bµi viÕt, lµm t¨ng sinh ®éng, hÊp dÉn cho Ên phÈm. H¬n n÷a c¸c bøc ¶nh tù nã còng hµm chøa mét l­îng th«ng tin sù kiÖn, lµm t¨ng tÝnh thuyÕt phôc vµ hiÖu qu¶ th«ng tin cho bµi viÕt. KÕt luËn B¸o chÝ lµ s¶n phÈm thuéc kiÕn tróc th­îng tÇng vµ ho¹t ®éng trùc tiÕp trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, t­ t­ëng v¨n ho¸. Víi ®Æc tÝnh lµ mét ph­¬ng tiÖn chuyÓn t¶i th«ng tin thêi sù, ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò táng diÔn biÕn vËn ®éng cô thÓ, b¸o chÝ lµ c«ng cô rÊt s¾c bÐn trong cuéc ®Êu tranh t­ t­ëng vµ cã vai trß quan träng trong viÖc tæ chøc, x©y dùng x· héi. Gi÷a b¸o chÝ vµ ®êi sèng v¨n ho¸ cã mèi quan hÖ biÖn chøng qua l¹i t¸c ®éng lÉn nhau. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ho¹t ®éng lÔ héi ë nøc ta ®ang cã nh÷ng chuyÓn biÕn m¹nh vÒ mäi mÆt tõ cÊu tróc tíi néi bé bªn trong cña nã vµ b¸o chÝ còng ph¶i thay ®æi c¸ch nh×n nhËn ®¸nh gi¸ ®Ó theo kÞp sù biÕn ®éng Êy. MÆt kh¸c b¸o chÝ l¹i cã nhiÖm vô ®i tr­íc thùc tÕ mét b­íc tøc biÕt dù ®o¸n t­¬ng lai, ®Þnh h­íng sù ph¸t triÓn cña lÔ héi trong nh÷ng n¨m tíi, ®ßi hái nh÷ng ng­êi lµm b¸o nhiÒu h¬n nh÷ng g× hä lµm ®­îc h«m nay. B¸o chÝ ®Ò cËp tíi tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn lÔ héi cæ truyÒn trªn tõng Ên phÈm th­êng xuyªn cã sù gia t¨ng dung l­îng vµ hµm l­îng th«ng tin nhÊt lµ vµo mïa xu©n- mïa lÔ héi. qua kh¶o s¸t thùc tÕ chØ riªng n¨m 2001 lµ n¨m cao ®iÓm cña phong trµo chèng n¹n s­ gi¶ chïa gi¶ th× b¸o chÝ míi viÕt vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng kh«ng ph¶i thêi ®iÓm diÔn ra lÔ héi, tøc cuèi n¨m 20012. Song cßn l¹i c¸c bµi viÕt bµi ph¶n ¸nh chñ yÕu ®­îc ®¨ng t¶i trong 3 th¸ng lÔ héi Chïa H­¬ng. Th«ng tin nµy ®· ph¸c th¶o ®­îc mét bøc tranh t­¬ng ®èi hoµn chØnh vÒ diÔn biÕn cña lÔ héi. PhÇn nµo tham gia vµo sù vËn ®éng cña c¸c gi¸ trÞ ®ã theo h­íng tÝch cùc. B¸o chÝ lu«n biÕt n¾m b¾t d­ luËn biÕt ®©u lµ nh÷ng bøc xóc tr¨n trë trong nh©n d©n khi ®i lÔ héi ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng bµi viÕt nhanh nh¹y, kÞp thêi, ®¨ng t¶i ®óng thêi ®iÓm nãng thu hót sù chó ý, ®ång t×nh, ñng hé cña ®«ng ®¶o nh©n d©n. Nh÷ng ng­êi lµm b¸o lu«n cè g¾ng n¾m b¾t b¶n chÊt sù kiÖn, hiÖn t­îng vµ t×m ®­îc h×nh thøc chuyÓn t¶i thÝch hîp, trong nhiÒu tr­êng hîp ®ã lµ sù ®an xen cña nhiÒu thÓ lo¹i kh¸c nhau mµ kh«ng c©u nÖ, khu«ng phÐp vµo ®Æc ®iÓm, ®Æc tr­ng cña mét thÓ lo¹i b¸o chÝ nhÊt ®Þnh. §ã còng lµ xu h­íng ph¸t triÓn cña thÓ lo¹i b¸o chÝ hiÖn ®¹i, nh»m môc ®Ých ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c sù vËn ®éng cña cuéc sèng. Song kh«ng v× thÕ mµ ranh giíi gi÷a c¸c thÓ lo¹i bÞ xo¸ nhoµ, mê nh¹t. ViÖc theo s¸t, ph¶n ¸nh, ph¸t hiÖn nh÷ng tiªu cùc trong lÔ héi Chïa H­¬ng nh­ n¹n chïa gi¶ s­ gi¶, b¾t chÑt, Ðp kh¸ch, hµng qu¸n bµy b¸n lén xén víi gi¸ c¾t cæ, vÖ sinh m«i tr­êng… ®· ®¹t nhiÒu kÕt qu¶ ®¸ng mõng. Nh÷ng bøc xóc, tån t¹i nhiÒu n¨m còng dÇn ®­îc gi¶i quyÕt gãp phÇn t¹o nªn niÒm vui cho du kh¸ch trÈy héi vui xu©n. ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng sai ph¹m, yÕu kÐm trong ho¹t ®éng lÔ héi ë H­¬ng S¬n - Mü §øc - Hµ T©y kh«ng chØ thuéc vÒ c¸c cÊp l·nh ®¹o mµ nã cßn n»m ngay trong sù nhËn thøc cña nh©n d©n së t¹i. ViÖc gi¸o dôc nhËn thøc trong ho¹t ®éng dÞch vô du lÞch cho bµ con n«ng d©n lµ viÖc lµm kh«ng dÔ nhiÒu khi t­ëng chõng nh­ “n­íc ®æ l¸ khoai” song kh«ng v× thÕ mµ kh«ng lµm, chØ cÇn c¸c nhµ l·nh ®¹o thùc sù cè g¾ng ®em kiÕn thøc vÒ cho bµ con n«ng d©n th× kh«ng cã lýg× lÔ héi Chïa H­¬ng kh«ng diÔn ra v¨n minh, lÞch sù lµm ®Ñp lßng kh¸ch ®Õn võa lßng kh¸ch ®i. Tõ nh÷ng yªu cÇu cña thùc tÕ lÔ héi, trªn c¬ së nh÷ng kÕt qu¶ kh¶o s¸t néi dung th«ng tinvÒ lÔ héi, trªn c¬ së nh÷ng kÕt qu¶ kh¶o s¸t néi dung th«ng tin vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng trªn c¸c Ên phÈn nh­ : “B¸o V¨n Ho¸”; “Nh©n D©n”; “Hµ T©y”, “Du LÞch”; “An Ninh ThÕ giíi”; “Qu©n ®éi nh©n d©n”; “Hµ Néi Míi”; “Ph¸p luËt”; “An ninh Thñ ®«”; “Thanh Tra”; “TiÒn Phong”… t«i xin nªu mét vµi kiÕn nghÞ nhá nh»m gãp phÇn gióp nh÷ng ng­êi lµm b¸o thùc hiÖn tèt h¬n vai trß cña b¸o chÝ trong viÖc b¶o vÖ, ph¸t huy, ph¸t triÓn c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña lÔ héi ViÖt Nam còng nh­ ph¸t hiÖn kÞp thêi c¸c tiªu cøc ph¸t sinh. N©ng cao nhËn thøc x· héi, tr×nh ®é v¨n ho¸ nhÊt lµ kiÕn thøc vÒ lÔ héi, tÝn ng­ìng, t«n gi¸o, sinh ho¹t v¨n ho¸ d©n gian… cho c¸c nhµ b¸o. Nhµ b¸o ph¶i ®­îc trang bÞ nh÷ng nhËn thøc vÒ vai trß cña b¸o chÝ trong ®êi sèng, h×nh thµnh ý thøc th­êng trùc ®Ó ®iÒu tiÕt, sµng läc ho¹t ®éng th«ng tin nhÊt lµ nh÷ng th«ng tin liªn quan tíi tÝn ng­ìng, t«n gi¸o, nh÷ng th«ng tin nµy hÕt søc nhËy c¶m vµ phøc t¹p nÕu kh«ng thËn träng rÊt dÔ hiÖu qu¶ th«ng tin b¸o chÝ bÞ ph¶n t¸c dông. §èi t­îng tiÕp nhËn cña s¶n phÈm b¸o chÝ lµ nh÷ng ng­êi theo hÖ v¨n ho¸ Ph­¬ng §«ng. V× vËy, ng­êi lµm b¸o ph¶i lu«n cã ý thøc hoµn thiÖn chÝnh m×nh theo tinh thÇn v¨n ho¸ d©n téc. T¨ng c­êng tÝnh chiÕn ®Êu cho c¸c s¶n phÈm th«ng tin. B¸o chÝ ph¶n ¸nh nhanh nhËy, chÝnh x¸c nh÷ng v¨n ho¸ lÔ héi næi cém trong cuéc sèng, ph¸t hiÖn kÞp thêi nh÷ng biÓu hiÖn hµnh vi, xu h­íng kh«ng phï hîp víi b¶n chÊt, v¨n ho¸ t©m linh cña con ng­êi ViÖt Nam. Kiªn quyÕt ®Êu tranh trùc diÖn víi nh÷ng yÕu tè tiªu cøc, nh»m chèng l¹i xu thÕ th­¬ng m¹i ho¸ lÔ héi ngµy cµng ra t¨ng nh­ hiÖn nay. Më réng tÝnh ®a chiÒu cña th«ng tin. B¸o chÝ ph¶i trë thµnh cÇu nèi ®Ó chuyÓn tµi c¸c chñ tr­¬ng, ®­êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng, nhµ n­íc ®Õn quÇn chóng nh©n d©nvµ ph¶n ¸nh t©m t­ nguyÖn väng cña ng­êi d©n. §Ó xö lý tèt mèi quan hÖ nµy b¸o chÝ cÇn më réng c¸c h×nh thøc diÔn ®µn lÊy ý kiÕn cña nh©n d©n vÝ dô nh­ lÊy ý kiÕn cña nh©n d©n cña nh÷ng nhµ v¨n ho¸, sö häc, kiÕn thøc… vÒ viÖc x©y dùng c¸p treo ë Chïa H­¬ng, chuyÓn t¶i kh¸ch quan nh÷ng kiÕn nghÞ cã tÝnh x©y dùng vµ t¹o kªnh giao tiÕp gi÷a c«ng chóng víi nhµ b¸o vÒ c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p. ThËn träng trong tiÕp nhËn, xö lý th«ng tin. Nhµ b¸o cÇn thÈm ®Þnh kü l­ìng nh÷ng nh©n tè míi, nh÷ng ph¸t sinh ph¸t triÓn trong ®êi sèng lÔ héi hoÆc qua trao ®æi tr­íc khi chuyÓn t¶i tíi b¹n ®äc. Víi ph­¬ng tr©m kh«ng bá qua mét vÊn ®Ò quan träng nµo nh­ng còng kh«ng lÊy c¸i vá bÒ ngoµi cña mét sè hiÖn t­îng mµ ®¸nh gi¸ b¶n chÊt cña nã trong lÔ héi Chïa H­¬ng nh÷ng n¨m tr­íc cã nhiÒu tiªu cøc xong kh«ng ph¶i kh«ng cã mÆt tè. B¸o chÝ lµm sao truyÒn t¶i ®­îc, ®¸nh ®óng nh÷ng chç tiªu cùc mµ vÉn kh«ng lµm cho du kh¸ch c¶m thÊy sî khi hµnh h­¬ng v× trÈy héi. Tãm l¹i, b¸o chÝ ®· trë thµnh mét “kªnh giao tiÕp” kh¸ hiÖu qu¶, chuyÓn t¶i tíi b¹n ®äc nh÷ng th«ng tin, hiÓu biÕt bæ Ých vÒ v¨n ho¸, lÔ héi truyÒn thèng cña d©n téc nãi chung vµ lÔ héi “vui nhÊt trêi nam”; “dµi nhÊt n­íc” - LÔ héi Chïa H­¬ng nãi riªng. B¸o chÝ trë thµnh ph­¬ng tiÖn hiÖu qu¶ tham gia qu¶n lý x· héi, mét kªnh th«ng tin gióp nh÷ng nhµ l·nh ®¹o ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tiªu cùc, bøc xóc trong lÔ héi. B¸o chÝ còng trùc tiÕp tham gia tæ chøc, nhiÒu hd cã ý nghÜa vµ hiÖu qu¶ x· héi lín. Tµi liÖu tham kh¶o 1. B¸o chÝ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn §HQG Hµ Néi . 2. C¬ së lý luËn b¸o chÝ truyÒn th«ng - Nhµ xuÊt b¶n VHTT. 3. C«ng viÖc cña ng­êi viÕt b¸o - NXb Gi¸o dôc - T¸c gi¶ H÷u Thä. 4. C¸c thÕ kû b¸o chÝ - Bïi §øc Dòng. 5. Ng«n ng÷ b¸o chÝ cña Vò quang Hµo- Nxb §HQG. 6. Gi¸o tr×nh C¸c thÓ lo¹i b¸o chÝ chÝnh luËn - nghÖ thuËt - D­¬ng Xu©n S¬n. 7. C¸c thÓ lo¹i chÝnh luËn b¸o chÝ - Nxb ChÝnh trÞ quèc gia 8. B¸o V¨n Ho¸; B¸o Hµ T©y B¸o Nh©n D©n B¸o Du LÞch. B¸o Thanh Tra B¸o Ph¸p LuËt B¸o TiÒn Phong. B¸o Gi¸o dôc vµ thêi ®¹i 9. T¹p chÝ M«i tr­êng vµ Søc khoÎ T¹p chÝ Søc khoÎ vµ ®êi sèng. 10. V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX - Nxb ChÝnh trÞ quèc gia . 11. Hå ChÝ Minh V¨n h¸o vµ ®æi míi - Nxb Lao ®éng. 12. Gi¸o tr×nh V¨n ho¸ vµ §æi míi - Nxb Lao ®éng. 13. Gi¸o tr×nh Lý luËn v¨n ho¸ vµ ®­êng lèi v¨n ho¸ cña §¶ng - Nxb ChÝnh trÞ quèc gia 14. NghÞ ®Þnh 87/CP vµ chØ thÞ 814/TTg vÒ t¨ng c­êng qu¶n lý thiÕt lËp kû c­¬ng trong c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ vµ du lÞch ®Èy m¹nh bµi trõ c¸c tÖ n¹n x· héi. 15. Héi hÌ ViÖt Nam - Nxb V¨n ho¸ D©n téc 1990. 16. Thu Linh, lÔ héi truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i. 17. NÕp sèng míi trong viÖc c­íi, viÖc tang, ngµy giç, ngµy héi, Hµ T©y. Ty V¨n ho¸ Th«ng tin Hµ T©y, 1976. 18. LÔ héi truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i - §inh Gia Kh¸nh - Lª H÷u TÇng. 19. LÔ héi cæ truyÒn Hµ T©y - Hå SÜ VÞnh - Ph­îng Vò. 20. TrÈy héi Chïa H­¬ng - ThÝch Viªn Thµnh. 21. Chïa H­¬ng ngµy nay - ThÝch Viªn Thµnh H. KHXH 1996. 22. Hái vµ ®¸p vÒ x©y dùng lµng v¨n ho¸, gia ®×nh v¨n ho¸, nÕp sèngv¨n ho¸, tæ chøc vµ qu¶n lý lÔ héi truyÒn thèng. Trµn H÷u Tßng- Hµ V¨n T¨ng. 23. ChØ thÞ cña Ban BÝ th­ Trung ­¬ng §¶ng vµ thÓ lÖ Héi ®ång ChÝnh phñ vÒ viÖc c­íi, tang, ngµy giç, ngµy héi. MôC LôC ._.