Báo cáo Hoàn thiện thủ tục phân tích trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán trong kiểm toán tài chính

ủa Việt Nam. Việt Nam đã gia nhập tổ chức thương mại thế giới (WTO), thu hút được ngày càng nhiều vốn đầu tư nước ngoài, các thương hiệu sản phẩm, hàng hoá đã được thế giới biết đến nhiều hơn, thị trường chứng khoán Việt Nam ngày càng sôi động, chứng khoán Việt Nam đã xuất hiện trên các sàn giao dịch chứng khoán thế giới... Điều này đòi hỏi thị trường tài chính Việt Nam phải lành mạnh, tình hình hoạt động của các doanh nghiệp Việt Nam phải được phản ánh trung thực thông qua các báo cáo được phát hành. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế hoạt động kiểm toán cũng không những lớn mạnh để thực hiện chức năng tư vân và bày tỏ ý kiến về các bảng khai tài chính của doanh nghiệp, góp phần làm minh bạch thông tin tài chính, tạo niềm tin cho những người sử dụng thông tin tài chính... Để đưa ra được ý kiến xác đáng về báo cáo tài chính của đơn vị được kiểm toán, kiểm toán viên, phải vận dụng các kỹ thuật để thu thập các bằng chứng kiểm toán thích hợp và đầy đủ. Kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm toán có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng, thời gian, chi phí của cuôc kiểm toán, do đó nó cũng ảnh hưởng tới tính hiệu quả của cuộc kiểm toán. Thủ tục phân tích, trong kiểm toán báo cáo tài chính là một kỹ thuật đơn giản, có hiệu quả cao, được sử dụng rất rộng rải trong các cuộc kiểm toán. Với lý do đó, em đã lựa chọn đề tài "Hoàn thiện thủ tục phân tích trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán trong kiểm toán báo cáo tài chính". Mặc dù em đã rất cố gắng song do hạn chế về thời gian và trình độ, bài đề án chắc chắn sẽ không tránh khỏi những sai sót. Em rất mong nhận được sự đóng góp, chỉ bảo của các thầy các cô, mình rất mong nhận được ý kiến nhận xét của các bạn để bài đề án ngày càng hoàn thiện hơn. Để hoàn thành được bài đề án này em đã được sự chỉ bảo và giúp đỡ tận tình của Cô Nguyễn Thị Hồng Thuý, Thạc sỹ, Phó trưởng bộ môn kiểm toán. Em xin cảm ơn Cô rất nhiều! I, Những vấn đề lý luận chung về kỹ thuật phân tích 1, Khái niêm thủ tục phân tích - Theo SAS số 56, các thể thức phân tích có thể được định nghĩa như sau: " Phân tích là những quá trình đánh giá các thông tin tài chính được thể hiện qua một cuộc nghiên cứu các mối quan hệ đáng tin cậy giữa các dữ liệu có tình tài chính và không có tính tài chính, gồm cả những quá trình so sánh các số tiền ghi trên sổ với những con số ước tính của kiểm toán viên". Phân tích là sự phân chia thực sự hay bằng trí tưởng tượng một đối tượng nhận thức thành các yếu tố trái với tổng hợp. Bằng việc phân chia như vậy, phân tích giúp chủ thể tìm hiểu được bản chất, cốt lõi, nguyên nhân của đối tượng nhận thức. Thủ tục phân tích là cách thức xem xét các mối quan hệ và các xu hướng biến động của các chỉ tiêu kinh tế thông qua việc kết hợp các kỹ thuật kiểm toán đối với các trị số bằng tiền của các chỉ tiêu hoặc các bộ phận cấu thành chỉ tiêu. Theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 520: "Thủ tục phân tích là việc phân tích các số liệu, thông tin, các tỷ suất quan trọng, qua đó tìm ra những xu hướng biến động và tìm ra những mối quan hệ có mâu thuẫn với các thông tin liên quan khác hoặc có sự chênh lệch lớn so với giá trị đã dự kiến" Thủ tục phân tích vận dụng trong kiểm toán báo cáo tài chính gồm 5 bước: Lựa chọn loại hình phân tích phù hợp; Thu thập các dữ liệu tài chính và các nghiệp vụ, xây dựng mô hình để dự đoán; Dự đoán và so sánh dự đoán của kiểm toán viên với số liệu của đơn vị được kiểm toán; Sử dụng đánh giá chuyên môn để rút ra kết luận về bằng chứng kiểm toán thu thập được - Ý nghĩa của việc phân tích + Phân tích báo cáo tài chính giúp những người cần thông tin đánh giá chính xác thực trạng tài chính và tiềm năng của doanh nghiệp. Đối với các chủ doanh nghiệp và các nhà quản trị doanh nghiệp, mối quan tâm hàng đầu của họ là tìm kiếm lợi nhuận và khả năng trả nợ. Bên cạnh đó, các nhà quản trị doanh nghiệp còn quan tâm đến nhiều khía cạnh khác như tạo công ăn việc làm, nâng cao chất lượng sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ với chi phí thấp, đóng góp phúc lợi xã hội. Một doanh nghiệp chỉ có thể thực hiện được các mục tiêu này nếu kinh doanh có lãi và thanh toán được nợ. Đối với các chủ ngân hàng và các nhà cho vay tín dụng, mối quan tâm chủ yếu hướng vào khả năng trả nợ của doanh nghiệp. Vì vậy, họ đặc biệt chú ý tới số lượng tiền và các tài sản khác có thế chuyển đổi thành tiền nhanh, từ đó so sánh với nợ ngắn hạn để được khả năng thnah toán tức thời của doanh nghiệp. Ngoài ra, các chủ ngân hàng và các nhà cho vay tín dung cũng rất quan tâm đến số lượng vốn của chủ sở hữu , bởi vì số vốn chủ sở hữu là khoản bảo hiểm cho họ trong trường hợp doanh nghiệp gặp rủi ro. Không mấy ai sẵn sàng cho vay nếu các thông tin cho thấy người vay không đảm bảo chắc chắn rằng khoản vay đó sẽ được thanh toán khi đến han. Người cho vay cũng quan tâm đến khả năng sinh lợi của doanh nghiệp vì đó là cơ sở để hoàn trả vốn và lãi vay dài han, Đối với các nhà cung cấp vật tư, thiết bị, hàng hoá, dịch vụ, họ phải quyết định xem có cho phép khách hàng mua chịu hàng hóa, thanh toan toán chậm hay không. Đối với các nhà đầu tư, mối quan tâm của họ hướng vào các yếu tố như sự rủi ro, thời gian hoàn vốn, mức sinh lãi, khả năng thanh toán vốn... Vì vậy, họ cần có những thông tin về điều kiện tài chính, tình hình hoạt động, về kết quả kinh doanh và các tiềm năng tăng trưởng của doanh nghiệp. Đồng thời, các nhà đầu tư cũng quan tâm đến việc điều hành hoạt động và tính hiệu quả của công tác quản lý. Những điều đó nhằm đảm bảo sự an toan và hiệu quả cho các nhà đầu tư. Bên cạnh đó, còn có những nhóm người khác quan tâm đến tình hình tài chính của doanh nghiệp. Đó là các cơ quan tài chính, cơ quan thống kê, chủ quản, các nhà phân tích tài chính, người lao động... Những nhóm người này có nhu cầu thông tin về cơ bản giống như các chủ ngân hàng, các nhà đầu tư, các chủ doanh nghiệp... bởi vì nó liên quan đến quyền lợi và trách nhiệm đến khách hiện tại và tương lai của họ. + Thực hiện thủ tục phân tích giúp kiểm toán viên hạn chế tối đa các thủ tục kiểm toán chi tiết, tiến hành kiểm toán không dàn trải mà tập trung vào các sai sót trọng yếu, làm rõ những nghi vấn, những dấu hiệu bất thường, làm giảm chi phí, thời gian kiểm toán, tăng hiệu quả làm việc và chất lượng kiểm toán. - Mục tiêu của thủ tục phân tích. Theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam VAS 520, quy trình phân tích được sử dụng cho các mục đích sau: + Giúp kiểm toán viên xác định nội dung, lịch trình và phạm vi của các thủ tục kiểm toán khác. + Quy trình phân tích được thực hiện như là một thử nghiệm cơ bản khi việc sử dụng thủ tục này có hiệu quả hơn so với kiểm tra chi tiết trong việc giảm bớt rủi ro phát hiện liên quan đến cơ sở dẫn liệu của báo cáo tài chính. + Quy trình phân tích để kiểm tra toàn bộ báo cáo tài chính trong khâu soat xét cuối cùng của cuộc kiểm toán. 2. Tầm quan trọng của việc sử dụng các thể thức phân tích. Hội đồng chuẩn mực kiểm toán đã kết luận là các thể thức phân tích có tầm quan trọng đến nỗi chúng được quy định cho tất cả các cuộc kiểm toán. Đối với một số mục tiêu kiểm toán nhất định hoặc các số dư tài khoản nhỏ, chỉ có các thể thức phân tích thôi cũng đủ bằng chứng. Tuy vậy, đối với hầu hết các trường hợp, việc có thêm các bằng chứng ngoài các thể thức phân tích cũng cần thiết để làm thoả mãn quy định bằng chứng có giá trị và đầy đủ. Những lý do quan trọng nhất của việc sử dụng các thể thức phân tích là: - Hiểu được công việc kinh doanh của khách hàng: Kiểm toán viên xem xét kiến thức và kinh nghiệm thu thập được về công ty khách hàng trong những năm trước như một điểm khởi đầu để lập kế hoạch cho cuộc kiểm toán của năm hiện hành. Bằng cách tiến hành các thể thức phân tích mà qua đó các thông tin chưa được kiểm toán ở các năm trước, các biến động sẽ nổi rõ. Những biến động này có thể đại diện cho những xu hướng quan trọng hoặc có các hiện tượng đặc biệt mà tất cả đều có ảnh hưởng đến việc lập kế hoạch kiểm toán. - Đánh giá khả năng công ty tiếp tục là một doanh nghiệp hoạt động phát đạt. Các thể thức phân tích thường có tác dụng như một dấu hiệu của việc công ty khách hàng đang đứng trước những khó khăn khắc nghiệt về mặt tài chính. Khả năng thiếu hụt về mặt tài chính phải được kiểm toán viên xem xét trong quá trình đánh giá các rủi ro liên hệ với kiểm toán cũng như liên hệ với giả định doanh nghiệp hoạt động phát đạt của ban quản trị khi soạn thảo các báo cáo tài chính. Một số thể thức phân tích nhất định có thể rất hữu ích cho việc xem xét này. Những điều kiện đó không chỉ có ảnh hưởng đến kế hoạch kiểm toán mà còn có thể chỉ rõ là có những nghi ngờ đáng kể về khả năng công ty tiếp tục làm ăn phát đạt, điều này sẽ được yêu cầu một báo cáo bổ sung. - Dấu hiệu của sự hiện diện các sai số khả dĩ trên báo cáo tài chính. Những chênh lệch đáng kể ngoài dự kiến giữa số liệu tài chính chưa được kiểm toán ở năm hiện hành với số liệu khác được dùng để so sánh thường được xem như là những dao động bất thường. Những dao động bất thường xảy ra khi những chênh lệch đáng kể không được dự kiến nhưng lại tồn tại hoặc khi những chênh lệch đáng kể có được dự kiến nhưng lại không xảy ra trong cả hai trường hợp, một trong những lý do khả dĩ đối với một dao động bất thường là sự hiện diện của một sai số về kế toán hoặc sai quy tắc. Như vậy, nếu dao động bất thường lớn, kiểm toán viên phải xác định lý do của nó và coi như đó là nguyên nhân là một sự kiện kinh tế hợp lý và đó không phải là một sai số hoặc sai quy tắc. Chẳng hạn, khi so sánh tỷ lệ của mức dự phòng phải thu khó đòi với các khoản phải thu, với tỷ lệ đó của năm trước, giả sử tỷ lệ này đã giảm đi trong khi cùng lúc đó hệ số quay vòng các khoản phải thu cũng giảm đi. Tổng hợp hai mảng thông tin này sẽ chỉ rõ khả năng báo cáo dưới mức dự phòng. Khía cạnh này của các thể thức phân tích thường được gọi là sự quan tâm có định hướng vì nó dẫn đến các thể thức chi tiết hơn trong các lĩnh vực kiểm toán đặc thù mà ở đó có thể tìm thấy các sai số hoặc sai quy tắc. - Giảm bớt các cuộc khảo sát chi tiết. Khi một thể thức phân tích không làm bật lên các dao động bất thường thì có nghĩa là khả năng sai số hoặc sai quy tắc trọng yếu rất nhỏ. Trong trường hợp đó, thể thức phân tích cấu thành bằng chứng thực sự để chứng minh cho sự trình bày trung thực của các số dư tài khoản có liên quan và việc tiến hành khảo sát chi tiết tài khoản này có thể giảm bớt trong một số trường hợp khác một số thể thức kiểm toán nhất định có thể được loại trừ, quy mô mẫu có thể được giảm bớt hoặc thời hạn của các thể thức có thể được kéo dài hơn kể từ ngày lập bảng cân đối tài sản. Các thể thức, phân tích thường không tốn kém như cuộc khảo sát chi tiết. Do đó, hầu hết kiểm toán viên thay thế các khảo sát chi tiết bằng các thể thức phân tích bất cứ khi nào có thể làm được. Mức độ mà các thể thức phân tích có thể cung cấp bằng chứng hữu ích phụ thuộc vào tính toán tin cậy của chúng. Trong các tình huống đó, đối với một số mục đích kiểm toán và trong một số trường hợp, chúng có thể là những thể thức hiệu quả nhất để vận dụng. Những mục tiêu này có thể gồm sự xếp loại đúng đắn của các nghiệp vụ kinh tế, tính đầy đủ của việc ghi sổ nghiệp vụ kinh tế và tính chính xác của các phán xét, ước tính của ban quản trị trong một số lĩnh vực nhất định như dự phòng khoản phải thu khó đòi. Đối với các mục tiêu kiểm toán và ở trong những tình huống khác tốt nhất là xem các thể thức phân tích như sự quan tâm có định hướng và không được dựa vào đó để thu thập bằng chứng chính thức. 3. Nội dung của kỹ thuật phân tích. Phân tích là quá trình so sánh, đối chiếu, đánh giá các mối quan hệ để xác định tính hợp lý của các số dư trên tài khoản. Các mối quan hệ bao gồm mối quan hệ giữa các thông tin tài chính với nhau và quan hệ giữa các thông tin tài chính và các thông tin phi tài chính. Do đó, kỹ thuật phân tích gồm 3 nội dung: dự toán, so sánh và đánh giá. - Dự toán: Là việc ước đoán về số dư tài khoản, giá trị của các chỉ tiêu, tỷ suất hoặc xu hướng.... - So sánh: Là việc đối chiếu số dự đoán với số liệu trên báo cáo. - Đánh giá: Là việc sử dụng các phương pháp chuyên môn và kỹ thuật khác (Phỏng vấn, quan sát) để phân tích và kết luận về các chênh lệch khi so sánh. Phương pháp phân tích chủ yếu dựa vào quá trình so sánh các mối quan hệ giữa các thông tin tài chính với nhau hoặc giữa các thông tin tài chính với các thông tin phi tài chính. Cụ thể bao gồm những so sánh chủ yếu sau: 3.1. So sánh giữa các thông tin tài chính kỳ này với các thông tin tài chính kỳ trước. Kiểm toán viên có thể so sánh các chỉ tiêu tài chính trên báo cáo tài chính kỳ này với báo cáo tài chính các kỳ trước. Hoặc có thể so sánh giữa số dư hoặc số phát sinh của các tài khoản cần xem xét giữa các kỳ. Mục đích của việc so sánh đó nhằm phát hiện những khoản mục, những chỉ tiêu hoặc tài khoản có sự biến động không bình thường để tập trung thẩm tra, xem xét. Thí dụ: Sự tăng đột ngột của chi phí sửa chữa tài sản cố định trong kỳ so với các kỳ trước đó, cần phải xem xét điều tra những chi tiết sai sót nếu có và xác định nguyên nhân hoặc lượng hàng tồn kho tăng đáng kể so với những kỳ trước đó, thì kiểm toán viên cần xem xét đến tỷ số giữa vòng quay hàng tồn kho kỳ này với kỳ trước có sự biến động lớn hay không và nếu có thì tìm nguyên nhân.... Việc so sánh chỉ có thể áp dụng đối với các thông tin có thể so sánh được, tức là các chỉ tiêu hay khoản mục có cùng nội dung và phương pháp tính toán. 3.2. So sánh giữa số liệu thực tế với số liệu kế hoạch, dự toán..... Thông qua việc so sánh các chỉ tiêu tài chính giữa số liệu thực tế với số liệu kế hoạch hoặc dự toán sẽ giúp cho kiểm toán viên điều tra, phát hiện được những sai biệt lớn giữa số liệu thực tế với số liệu kế hoạch hoặc dự toán. Sẽ giúp cho kiểm toán viên điều tra, phát hiên được những sai biệt lớn giữa số liệu thực tế và kế hoạch hoặc dự toán. Từ đó có thể thấy những sai sót trong báo cáo tài chính hoặc những biến động lớn về sản xuất, kinh doanh mà kiểm toán viên cần xem xét, thí dụ: có sự chênh lệch quá lớn giữa giá thành thực tế và giá thành kế hoạch, hoặc hàng tồn kho thực tế với định mức hàng tồn kho, giữa giá trị sản lượng thực tế và kế hoạch. 3.3. So sánh giữa các chỉ tiêu của đơn vị với các chỉ tiêu bình quân trong ngành. Thông thường, trong phạm vi nhất định thì các chỉ tiêu của đơn vị và các chỉ tiêu bình quân của ngành có mối quan hệ tương đồng với nhau (Như các chỉ tiêu: mức lợi nhuận, hệ số vòng quay vốn, giá thành....) do vậy, kiểm toán viên có thể so sánh các chỉ tiêu của đơn vị với chỉ tiêu bình quân của ngành, để phát hiện những sai biệt lớn, không bình thường, không hợp lý. Từ đó sẽ tìm ra nhưng sai sót hoặc giúp cho kiểm toán viên tìm hiểu kỹ hơn về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Khi so sánh giữa chỉ tiêu của đơn vị với chỉ tiêu bình quân của những ngành cần lưu ý đến nhân tố về quy mô cũng như tổ chức quản lý, phương pháp hạch toán khác nhau giữa các đơn vị trong ngành. Tuy nhiên, khi so sánh cần kết hợp so sánh trong một khoảng thời gian nhất định chứ không chỉ so sánh ở một thời điểm, để có những kết luận xác đáng hơn. Giả sử, so sánh giữa hệ số vòng quay vốn của doanh nghiệp với hệ số vòng quay vốn bình quân của ngành, kiểm toán viên có kết quả. Chỉ tiêu Doanh nghiệp Bình quân ngành 19 x4 19 x 5 19 x 4 19 x 5 Hệ số vòng quay vốn 3,5 3,4 4,1 4,3 Nếu chỉ nhìn vào hệ số vòng quay vốn của doanh nghiệp trong hai năm thì thấy rằng doanh nghiệp có vòng quay vốn tương đối ổn định và không có biểu hiện bất thường. Song nếu so sánh với tỷ lệ bình quân của ngành thì tình hình sử dụng vốn của doanh nghiệp có xu hướng xấu đi và thấp hơn nhiều so với tỷ lệ bình quân của ngành. Trên cơ sở đó, kiểm toán viên sẽ tiếp tục thu thập bằng chứng để chứng minh cho điều dự toán trên. Hãng thông tấn DUN AND BRADSTREET, ROBERT MORRIS và nhiều nhà xuất bản khác trên thế giới cũng đang thu thập thông tin tài chính cho hàng ngàn công ty và soạn thảo dữ kiện cho rất nhiều ngành kinh doanh khác nhau. Nhiều công ty kiểm toán mua các bản tin này để sử dụng như một căn cứ của việc so sánh ngành trong các công cuộc kiểm toán của họ. Những lợi ích quan trọng nhất của quá trình so sánh ngành là nó như một sự giúp đỡ để hiểu rõ công việc kinh doanh của khách hàng và thấy được dấu hiệu của khả năng phát triển hay thất bại về mặt tài chính của doanh nghiệp.... Nhược điểm chính khi sử dụng các tỷ số của ngành để kiểm toán là sự khác nhau giữa bản chất của thông tin tài chính của khách hàng với bản chất của các công ty được dùng để tính các kết quả của ngành. Vì các dữ kiện của ngành là các số bình quân chung nên các quá trình so sánh có thể không có ý nghĩa. Thường thì mặt kinh doanh của khách hàng không giống như các chuẩn mực của ngành. Ngoài ra, các công ty khác nhau sử dụng các phương pháp kế toán khác nhau và điều này ảnh hưởng đến tính so sánh được của dữ kiện. Nếu hầu hết các công ty trong ngành sử dụng phương pháp FIFO để đánh giá hàng tồn kho và phương pháp khấu hao là phương pháp được sử dụng khấu hao bình quân trong khi đó công ty khách hàng được kiểm toán lại sử dụng phương pháp LIFO và phương pháp khấu hao theo số dư giảm dần, các quá trình so sánh sẽ không còn ý nghĩa. Điều này không có ý nghĩa là các quá trình so sánh ngành không được thực hiện. Đúng hơn, đó là một dấu hiệu của nhu cầu thận trọng khi diễn giải các kết quả. 3.4. So sánh số hiệu của doanh nghiệp với các kết quả dự kiến của kiểm toán viên. Hình thức so sánh dữ kiện của doanh nghiệp với các kết quả dự kiến được sử dụng khi kiểm toán viên tính các số dự kiến đó để so sánh với số thực tế. Theo hình thức này kiểm toán viên ước tính số dư của một tài khoản nào đó bằng cách liên hệ nó với một hoặc một vài tài khoản khác trên bảng cân đối tài sản hoặc trên báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, hoặc bằng cách dự toán dựa trên xu hướng lịch sử nào đó. Ví dụ: Việc tính giá trị dự kiến dựa trên các mối quan hệ giữa các tài khoản là quá trình tính toán độc lập của phí tổn trả tiền lãi trên các phiếu nợ dài hạn phải trả bằng cách nhân số dư cuối kỳ hàng tháng trên các phiếu nợ phải trả với lãi suất bình quân hàng tháng. Nếu có sự khác biệt trọng yếu giữa số liệu ước tính với số liệu thực tế, thì cần điều tra, xem xét để xác định nguyên nhân cụ thể. 3.5. Nghiên cứu mối quan hệ giữa thông tin tài chính và thông tin phi tài chính. Các thông tin phi tài chính là các dữ kiện kinh tế, kỹ thuật do các hệ thống hạch toán cung cấp như số lượng nhân viên, số lượng phòng, giá phòng, hiệu suất phòng của một khách sạn, hoặc diện tích kho hàng của một doanh nghiệp. Với số liệu này việc xác định tổng thu từ các phòng để so sánh với doanh thu ghi sổ tương đối dễ. Hoặc xem xét, thẩm tra quỹ lương, mức lương bình quân, kiểm toán viên sẽ xem xét mối quan hệ của nó với số lượng công nhân của doanh nghiệp. 4. Kỹ thuật phân tích được sử dụng để thu thập bằng chứng kiểm toán có hiệu lực. Trong quá trình thực hiện thủ tục phân tích, kiểm toán viên sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để thu thập bằng chứng kiểm toán có hiệu lực theo cách phân chia này kỹ thuật phân tích gồm có 3 loại: Phân tích xu hướng, phân tích tỷ suất và kiểm tra tính hợp lý. 4.1. Phân tích xu hướng ( Phân tích ngang) Là sự phân tích những thay đổi theo thời gian của số dư tài khoản, nghiệp vụ phân tích xu hướng thường được kiểm toán viên sử dụng qua so sánh thông tin tài chính kỳ này với thông tin tài chính kỳ trước hay so sánh thông tin tài chính giữa các tháng trong kỳ hoặc so sánh số dư (Số phát sinh của các tài khoản cần xem xét giữa các kỳ, nhằm phát hiện những biến động bất thường để qua đó kiểm toán viên tiến hành kiểm tra chi tiết. Phân tích xu hướng được xem làm rất hữu dụng trong việc phân tích về thu thập và chi phí. Thực chất của phân tích xu hướng là so sánh số liệu thực tế của khách hàng với số liệu của các chỉ tiêu này ở các kỳ trước hoặc giữa các kỳ với nhau, qua đó kiểm toán viên thấy được những biến động bất thường và xác định những lĩnh vực cần quan tâm. Kiểm toán viên có thể so sánh số dư của tài khoản tổng hợp, chi tiết của các số dư tổng hợp hoặc so sánh mối quan hệ tỷ lệ giữa các năm với nhau. Khi vận dụng phương pháp phân tích xu hướng trong kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán viên có nhiều cách tiếp cận: Phương pháp tiếp cận dự đoán và phương pháp tiếp cận nhân quả. Phương pháp tiếp cận dự đoán là phương pháp so sánh số liệu hiện tại và xu hướng biến động của chúng qua các thời kỳ trước nhằm xem xét tính hợp lý. Theo phương pháp này kiểm toán viên không phải đưa ra các con số ước tính cụ thể đối với số dư hoặc tổng số phát sinh của phần hành đang được kiểm toán cũng như không phải giả định có vấn đề tồn tại, nếu số tài khoản không có sai lệch so với xu hướng biến động. Phương pháp tiếp cận dự đoán nhìn chung là đơn giản và dễ áp dụng, tuy nhiên kiểm toán viên sẽ không thể kiểm soát được hoàn toàn các sai sót còn tồn tại trong phần hành đang được kiểm toán bởi vì không thể loại bỏ khả năng xảy ra sai sót đối với phần hành đó ngay cả khi số dự hoặc tổng số phát sinh biến động theo đúng xu hướng. Phương pháp tiếp cận nhân quả, tức là kiểm toán viên phải đưa ra một con số ước đoán cụ thể bằng cách xem xét và phân tích nguyên nhân, các yếu tố gây ra biến động và căn cứ vào đó đưa ra một con số dự kiến để so sánh với số liệu thực tế. Phương pháp tiếp cận này giúp kiểm toán viên kiểm soát tốt hơn phần hành mà mình đang kiểm toán vì kiểm toán viên hiểu rõ mọi nguyên nhân dẫn tới những biến động hợp lý của phần hành. Những chênh lệch so với con số dự kiến của kiểm toán viên có thể được khẳng định là có khả năng chứa đựng sai sót cao. Tuy nhiên, chi phí vận dụng cho phương pháp tiếp cận này cao hơn so với phương pháp tiếp cận dự đoán, vì thế kiểm toán viên cần cân nhắc khi vận dụng các phương pháp tiếp cận phù hợp với từng phần hành và từng khách hàng. Phân tích xu hướng có thể được chia làm hai dạng: - Phân tích xu hướng giản đơn: Là xác định con số ước tính dựa trên số dư tài khoản kỳ trước. - Phân tích hồi quy: Là sử dụng phương pháp toán học trong phân tích tài chính để biểu hiện và đánh giá mối quan hệ tương quan giữa các chỉ tiêu kinh tế. Tức là, kiểm toán viên sẽ xây dựng một mô hình hồi quy cho tài khoản cần kiểm tra dựa trên kết quả phân tích biến động qua nhiều năm và dựa trên bản chất của mỗi tài khoản. Như vậy phân tích hồi quy tương đối phức tạp, để phân tích đòi hỏi kiểm toán viên phải có kinh nghiệm, trình độ cao hơn so với phân tích xu hướng giản đơn. 4.2. Phân tích tỷ suất (phân tích dọc) Là cách thức so sánh các số dư tài khoản hoặc các loại hình nghiệp vụ. Phân tích tỷ suất cũng giúp so sánh tính hợp lý về tình hình tài chính của một công ty nào đó với công ty khác trong cùng một tập đoàn hay với ngành đó. Thông thường khi phân tích tỷ suất cũng phải xem xét xu hướng của tỷ suất đó. Trong phân tích tỷ suất, kiểm toán viên quan tâm nhiều hơn tới mối quan hệ vốn có giữa các chỉ tiêu tài chính. Có hai loại phân tích tỷ suất là phân tích tỷ suất theo chuỗi thời gian và phân tích tỷ suất theo ngành. Phân tích tỷ suất theo thời gian là việc so sánh các tỷ suất của đơn vị qua các thời kỳ, tìm hiểu nguyên nhân biến động và đánh giá biến động của các tỷ suất đó theo thời gian. Phân tích tỷ suất theo ngành là việc so sánh các tỷ suất giữa các đơn vị cùng ngành tại cùng một thời điểm hoặc cho cùng một thời kỳ. Để phân tích tỷ suất theo ngành đòi hỏi kiểm toán viên phải có hiểu biết, có các thông tin đầy đủ về ngành, việc phân tích tỷ suất theo ngành chỉ mang tính tương đối bởi vì các doanh nghiệp dù trong cùng một ngành nhưng lại có quy mô khác nhau, tốc độ phát triển khác nhau, uy tín khác nhau.... việc phân tích này chủ yếu dùng để tham khảo riêng cho kiểm toán viên. Kiểm toán viên có thể đánh giá các tỷ suất theo các tỷ suất tài chính hoặc đánh giá theo quy mô. Phân tích tỷ suất tài chính là so sánh số dư tài khoản, của nghiệp vụ phát sinh trên báo cáo tài chính, phân tích mối quan hệ giữa các chỉ tiêu đó, từ đó đưa ra đánh giá về sự biến động tỷ suất giữa các năm hoặc các đơn vị cùng ngành. Phân tích tỷ suất theo quy mô được thực hiện trên cơ sở số dư của các tài khoản trên bảng khai tài chính được tính theo tỷ lệ phần trăm. Một số tỷ suất được kiểm toán viên áp dụng trong phân tích gồm: - Nhóm chỉ tiêu về thanh toán: + = -> Chỉ tiêu này là thước đo phản ánh khả năng thanh toán nợ ngắn hạn, nếu hệ số này bằng 1 thì vừa đủ thanh toán, nếu hệ số này lớn hơn 1 nhưng bé hơn 3 thì tốt, nếu hệ số này lớn hơn 3 thì dẫn tới ứ đọng vốn. + = += Tỷ suất này bằng 0,5 là tốt, lớn hơn 0,5 thừa, nhỏ hơn 0,5 là thiếu. + = + = - Nhóm chỉ tiêu về cấu trúc tài chính: Tỷ suất tài trợ = Tỷ suất nợ = Hai chỉ tiêu này thể hiện mức độ độc lập về mặt tài chính của doanh nghiệp. = -> Tỷ suất này được đánh giá tuỳ thuộc vào ngành nghề kinh doanh của khách hàng. = - Nhóm chỉ tiêu về khả năng sinh lời. = = 4.3. Kiểm tra tính hợp lý Thường bao gồm những so sánh cơ bản như: so sánh số liệu thực tế và số liệu hạch toán, dự toán....từ kết quả so sánh tiến hành điều tra các chênh lệch lớn giữa thực tế và kế hoạch giúp kiểm toán viên phát hiện những sai sót trong hoạt động sản xuất kinh doanh của đơn vị. Các so sánh chủ yếu bao gồm: - So sánh giữa các chỉ tiêu của đơn vị và các chỉ tiêu bình quân của ngành. - Nghiên cứu mối quan hệ giữa thông tin tài chính và thông tin phi tài chính. - So sánh số liệu của khách hàng với số liệu ước tính của kiểm toán viên. Trong ba loại hình phân tích trên, kiểm tra tính hợp lý kết hợp các dữ liệu hoạt động, dữ liệu tài chính và được lập ra để kiểm tra sự tương ứng giữa hai loại dữ liệu này. Do đó mức độ chính xác hay độ tin cậy của bằng chứng thu thập được khi kiểm tra tính hợp lý được xem là cao nhất. Phân tích tỷ suất dựa trên mối quan hệ giữa các báo cáo khác nhau có mối liên quan nên việc phân tích các tỷ suất cũng có thể cung cấp các thông tin có giá trị. Phân tích xu hướng được xem là cung cấp dữ liệu có độ tin cậy thấp nhất vì kỹ thuật này dùng nhiều vào việc xem xét dữ liệu năm trước. Tuy nhiên nếu có cả sự phân tích lùi thì các bằng chứng tập hợp được trở nên có ý nghĩa hơn. 5. Trình tự thực hiện thủ tục phân tích. Thứ nhất; Chọn loại hình phân tích phù hợp Nhìn chung các loại hình phân tích áp dụng hiệu quả đối với các tài khoản trong báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh và các nghiệp vụ liên quan hơn là đối với các tài khoản trong bảng cân đối kế toán. Vì các chỉ tiêu trong báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh dễ dự đoán hơn, các nghiệp vụ mang tính chất thời kỳ. Trong khi đó, các chỉ tiêu trên bảng cân đối kế toán thường kết hợp nhiều loại nghiệp vụ phức tạp, lại phát sinh mang tính thời điểm. Thứ hai, đưa ra mô hình để dự toán những số liệu tài chính hoặc những xu hướng hay những tỷ suất về số liệu tài chính và số liệu hoạt động. Vấn đề này gồm các công việc sau: - Xác định các biến tài chính và các biến hoạt động cũng như mối quan hệ có thể dự đoán được giữa hai loại biến này. - Đưa ra mô hình kết hợp thông tin: Kiểm toán viên phải xác định mô hình về mối quan hệ giữa các biến, phù hợp với đơn vị được kiểm toán. - Thu thập số liệu cơ sở: Kiểm toán thu thập số liệu về các biến đã xác định ở trên từ thực tế của đơn vị được kiểm toán. - Xem xét tính độc lập và độ tin cậy của những số liệu cơ sở về hoạt động và về tài chính. - Đưa ra dự toán sử dụng mô hình mà kiểm toán viên đã triển khai. - Thứ ba: Dự toán và so sánh dự toán của kiểm toán viên với số liệu của đơn vị được kiểm toán. Nếu có chênh lệch, có thể do các nguyên nhân như cs sai sót trong mô hình của kiểm toán viên hoặc có sai sót đáng kể trong số dư tài khoản. Để tìm hiểu chênh lệch kiểm toán viên có thể phỏng vấn nhà quản lý của công ty, thu thập các thông tin để hoàn thiện mô hình dự đoán. Đồng thời, kiểm toán viên cần theo dõi, kiểm tra những thông tin này. Có thể phỏng vấn nhiều nhân viên trong đơn vị và kiểm tra xem những câu trả lời của họ có thống nhất với nhau hay không, hoặc kiểm tra các chứng từ có liên quan. Thứ tư: sử dụng đánh giá chuyên môn để rút ra kết luận về bằng chứng kiểm toán thu thập được Nếu có chênh lệch giữa số liệu thực tế so với số liệu theo kế hoạch là rất lớn, kiểm toán viên không thu thập được bằng chứng như kế hoạch, khi đó kiểm toán viên cần tìm hiểu nguyên nhân chênh lệch, những ảnh hưởng của chênh lệch đó tới kết quả hoạt động kinh doanh của đơn vị. Nếu chênh lệch ít, kiểm toán viên kết luận rằng mục tiêu kiểm toán đã đạt được. Nếu chênh lệch này xấp xỉ độ chênh lệch theo kế hoạch, kiểm toán viên sẽ sử dụng đánh giá của mình có nên: + Chấp nhận chênh lệch này là chênh lệch kiểm toán và chuyển nó vào bảng tóm tắt những chênh lệch kiểm toán chưa được điều chỉnh. + Tiếp tục hoàn thiện dự đoán của mình, đưa vào nhiều biến hơn và đưa ra ít số xấp xỉ hơn cho đến khi chênh lệch có thể chấp nhận được. - Tiến hành kiểm tra chi tiết. 6. Ưu nhược điểm của kỹ thuật phân tích. - Ưu điểm: Dựa trên phương pháp phân tích, kiểm toán viên đánh giá các thông tin nhằm thu thập bằng chứng kiểm toán. Thủ tục phân tích là tương đối đơn giản, có hiệu quả cao và ít tốn thời gian; chi phí cho kiểm toán thấp mà vẫn có thể cung cấp bằng chứng về sự đồng bộ, chuẩn xác và có giá trị về mặt kế toán, giúp kiểm toán viên đánh giá được tổng thể, không bị sa vào nghiệp vụ cụ thể. Thủ tục phân tích được sử dụng rộng rãi trong các cuộc kiểm taón và được sử dụng trong tất cả các giai đoạn của quy trình kiểm toán và được xem là rất hữu ích. - Tuy nhiên khi sử dụng kỹ thuật phân tích cần lưu ý: + Mối quan hệ bản chất giữa các chỉ tiêu được so sánh, các chỉ tiêu so sánh phải đồng nhất về nội dung và phương pháp tính, giữa chúng phải có mối quan hệ với nhau + Những khoản mục hoặc chỉ tiêu trọng yếu không chỉ sử dụng phương pháp phân tích để kiểm toán mà cần kết hợp với các phương pháp khác để tìm bằng chứng thích hợp. + Nếu trong điều kiện hệ thống kiểm soát nội bộ yếu kém cần thận trọng khi phân tích và nên kết hợp với nhiều bằng chứng khác. + Đánh giá chênh lệch khi phân tích sẽ sai lầm nếu kiểm toán viên thiếu hiểu biết về mức chuẩn ngành kinh doanh của đơn vị được kiểm toán. II. Thủ tục phân tích trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán. 1. Lập kế hoạch kiểm toán trong kiểm toán tài chính. - Lậ._.