Bàn về thuế giá trị gia tăng (VAT) và phương hướng hoàn thiện hạch toán thuế giá trị gia tăng (VAT)

A. Lêi Më §Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi cÇn nghiªn cøu Víi bÊt k× n­íc nµo th× thuÕ còng lu«n gãp phÇn quan träng vµ chiÕm tû lÖ lín trong tæng thu ng©n s¸ch .ThuÕ chÝnh lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó ®éng viªn tµi chÝnh cho ng©n s¸ch nhµ n­íc.ViÖc thùc thi mét chÝnh s¸ch thuÕ cã hiÖu qu¶ sÏ ®¶m b¶o më réng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn . ThuÕ GTGT nãi riªng lµ s¾c thuÕ gi¸n thu c¬ b¶n vµ ®Æc biÖt quan träng trong viÖc huy ®éng nguån thu cho Ng©n s¸ch nhµ n­íc .Do vËy ë n­íc ta ph¶i cã chÝnh s¸ch thuÕ thËt hoµn chØnh ®Ó thuÕ sÏ ph¸t huy ®­îc tèi ®a nh÷ng ­u viÖt vµ tÇm quan träng cña nã . Tr­íc ®©y trong nÒn kinh tÕ KHHTT thuÕ lîi tøc , thuÕ hµng ho¸ vµ thuÕ doanh thu tá ra phï hîp th× khi b­íc sang c¬ chÕ míi nã ®· thÓ hiÖn nh÷ng mÆt yÕu kÐm.ViÖc ¸p dông chÕ ®é thuÕ GTGT thay thÕ ®· t¸c ®éng nhiÒu mÆt ®Õn nÒn kinh tÕ cña n­íc ta theo chiÒu h­íng tÝch cùc. B¶n th©n s¾c thuÕ nµy tuy cã nhiÒu ­u ®iÓm song vÉn cßn nh÷ng mÆt h¹n chÕ cÇn khÊc phôc vµ ®Ò ra c¸c ph­¬ng h­íng ®Ó hoµn thiÖn dÇn. MÆt kh¸c, mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng cña cuéc c¶i c¸ch thuÕ giai ®o¹n II còng phï hîp víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi giai ®o¹n 2001-2010. Bªn c¹nh ®ã , bèi c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ trong thêi k× míi ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng c¶i c¸ch vÒ chÝnh s¸ch thuÕ ®Ó phï hîp víi yªu cÇu cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ trªn thÕ giíi mµ chóng ta tham gia . Ngoµi ra, hiÖn nay rÊt nhiÒu c¸c tæ chøc doanh nghiÖp ®· lîi dông nh÷ng s¬ hë cña c¬ quan thuÕ ®Ó nh»m thu lîi nhuËn cao nhÊt , gi¶m phÇn thu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc, ®ßi hái c¸c c¬ quan thuÕ ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó ng¨n chÆn t×nh tr¹ng nµy . Tãm l¹i, trªn ®©y lµ nh÷ng lÝ do khiÕn chóng ta cÇn ph¶i nghiªn cøu thùc tr¹ng vÒ thuÕ GTGT vµ ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p hoµn thiÖn thuÕ nãi chung vµ ®Æc biÖt thuÕ GTGT nãi riªng . 2. NhiÖm vô nghiªn cøu ®Ò tµi Trong bµi viÕt nµy sÏ lµm râ mét sè vÊn ®Ò vÒ thuÕ GTGT .Trªn c¬ së m« h×nh lÝ thuyÕt vµ thùc tiÔn ¸p dông ,®¸nh gi¸ thùc tr¹ng thuÕ GTGT ë ViÖt Nam vµ ®Ò ra nh÷ng ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn. Dï cã nh÷ng cè g¾ng song bµi viÕt cña em kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh, em mong c¸c thÇy c« sÏ ®ãng gãp ý kiÕn cho em ®Ó bµi viÕt lÇn sau hoµn thiÖn h¬n . 3.Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi: “Bµn vÒ thuÕ GTGT vµ ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn h¹ch to¸n thuÕ GTGT. “Bµi viÕt chØ giíi h¹n tËp trung ph©n tÝch c¸c néi dung chñ yÕu vÒ thuÕ GTGT ,h¹ch to¸n thuÕ GTGT ,®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, nh÷ng ­u ng­îc ®iÓm , trªn c¬ së ®ã rót ra mét sè kiÕn nghÞ ®Ó hoµn thiÖn h¹ch to¸n GTGT ë ViÖt Nam.” Dï cã nh÷ng cè g¾ng song bµi viÕt cña em kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh, em mong c¸c thÇy c« sÏ ®ãng gãp ý kiÕn cho em ®Ó bµi viÕt lÇn sau hoµn thiÖn h¬n . 4. Bè côc cña ®Ò tµi Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn , danh môc tham kh¶o,môc lôc, kÕt cÊu cña ®Ò tµi gåm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ thuÕ, thuÕ GTGT, vµ h¹ch to¸n thuÕ GTGT trong c¸c doanh nghiÖp. Ch­¬ng II:Thùc tr¹ng h¹ch to¸n thuÕ GTGT trong c¸c doanh nghiÖp. Ch­¬ng III: Ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn h¹ch to¸n thuÕ GTGT trong c¸c doanh nghiÖp. Dï cã nhiÒu cè g¾ng song bµi viÕt cña em còng kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ. Em rÊt mong nhËn ®­îc ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c thÇy c« ®Ó trong nh÷ng bµi viÕt tiÕp theo sÏ tèt h¬n , cã gi¸ trÞ h¬n. §Æc biÖt em xin ch©n thµnh c¶m ¬n PGS.TS NguyÔn Minh Ph­¬ng ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Ch­¬ng I Nh÷ng lÝ luËn chung vÒ thuÕ GTGT vµ h¹ch to¸n thuÕ GTGT trong c¸c doanh nghiÖp I. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ thuÕ 1. Kh¸i niÖm Cho ®Õn b©y giê vÉn ch­a cã mét ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ thuÕ C¸c quan ®iÓm kh¸c nhau ®­îc nh×n nhËn tõ nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau cña thuÕ.Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn th× thuÕ: “§Ó duy tr× quyÒn lùc c«ng céng ®ã ,cÇn ph¶i cã nh÷ng sù ®ãng gãp cña nh÷ng ng­êi c«ng d©n ,cña nhµ n­íc ®ã lµ thuÕ .”(Mac-Angen-TTT2.NXBSù thËt –Hµ Néi .) Sau nµy kh¸i niÖm thuÕ ngµy cµng bæ sung Trong cuèn tõ ®iÓn kinh tÕ cña hai t¸c gi¶ ng­êi Anh Chrisopher Pass ,Bryan Lower cho r»ng : “thuÕ suÊt lµ mét biÖn ph¸p cña chÝnh phñ ®¸nh trªn thu nhËp cña c¶i vµ vèn nhËn ®­îc cña c¸c c¸ nh©n hay doanh nghiÖp trªn viÖc chi tiªu vÒ hµng ho¸ ,tµi s¶n”. Cßn mét ®Þnh nghÜa vÒ thuÕ t­¬ng ®èi hoµn chØnh trong cuèn Economics cña hai nhµ kinh tÕ MÜ nh­ sau :ThuÕ lµ mét kho¶n chuyÓn giao b¾t buéc b»ng tiÒn cña c«ng ty vµ c¸c hé gia ®×nh cho chÝnh phñ mµ trong sù trao ®æi hä kh«ng nhËn ®­îc mét c¸ch trùc tiÕp hµng ho¸ dÞch vô nµo c¶, kho¶n nép ®ã kh«ng ph¶i lµ tiÒn ph¹t mµ toµ ¸n tuyªn ¸n do hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt.” ë n­íc ta còng ch­a cã mét ®Þnh nghÜa nµo hoµn chØnh thèng nhÊt vÒ thuÕ .Theo tõ ®iÓn ViÖt Trung 1998 thuÕ lµ kho¶n tiÒn vay hiÖn vËt mµ ng­êi d©n hoÆc c¸c tæ chøc kinh doanh tuú theo tµi s¶n thu nhËp nghÒ nghiÖp ...buéc ph¶i nép cho Nhµ n­íc theo quy ®Þnh .Tãm l¹i , thuÕ lµ mét kho¶n chuyÓn giao thu nhËp b¾t buéc tõ c¸c thÓ nh©n vµ ph¸p nh©n cho Nhµ n­íc theo møc ®é vµ thêi h¹n ®­îc ph¸p luËt quy ®Þnh ,nh»m sö dông cho môc ®Ých c«ng céng . 2. Vai trß 2.1. ThuÕ ®¶m b¶o nguån thu cho ng©n s¸ch nhµ n­íc Ng©n s¸ch lµ mét bé phËn cña tµi chÝnh .Néi dung c¸c nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc th× gåm nhiÒu kho¶n, sö dông c¸c h×nh thøc kh¸c nhau nh­: - Ph¸t hµnh thªm tiÒn ®Ó trang tr¶i nhu cÇu chi tiªu cÇn thiÕt cña nhµ n­íc - Ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Ó vay trong vµ ngoµi n­íc - B¸n mét phÇn tµi s¶n quèc gia - Thu thuÕ Ph¸t hµnh thªm tiÒn ®Ó chi tiªu lµ c¸ch thøc ®¬n gi¶n nhÊt . Song viÖc ph¸t hµnh thªm tiÒn ®Ó chi tiªu thiÕu c¬ sá vËt chÊt ®¶m b¶o sÏ dÉn ®Õn l¹m ph¸t, cµng lµm khã kh¨n thªm ng©n s¸ch nhµ n­íc Ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Ó vay trong vµ ngoµi n­íc õa ph¶i chÞu nh÷ng rµng buéc vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ tõ phÝa ng­êi cho vay, võa ph¶i t×m nguån ®Ó hoµn tr¶ c¶ gèc vµ l·i.V× thÕ thu thuÕ lµ c¸ch tèt nhÊt ®Ó võa t¨ng ng©n s¸ch nhµ n­íc võa qu¶n lÝ ho¹t ®éng c¸c doanh nghiÖp trong n­íc. 2.2. ThuÕ lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cho nhµ n­íc Bªn c¹nh vai trß ®¶m b¶o nguån thu cho ng©n s¸ch nhµ n­íc th× thuÕ cßn lµ mét c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« ®¾c lùc cña nhµ n­íc ®èi víi kinh tÕ x· héi Trong c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, nhµ n­íc trùc tiÕp can thiÖp vµo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh b»ng c¸c chØ tiªu, mÖnh lÖnh hµnh chÝnh vµ chÕ ®é bao cÊp trµn lan nªn t¸c ®éng thu ng©n s¸ch nãi chung, thuÕ nãi riªng ®Õn qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh kinh tÕ x· héi bÞ h¹n chÕ, hiÖu qu¶ thùc hiÖn cña nã còng kh«ng ®­îc coi träng. C¬ chÕ thÞ tr­êng víi sù ®a d¹ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ph­¬ng thøc qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc, thuÕ gãp phÇn b×nh æn gi¸ c¶, kiÒm chÕ l¹m ph¸t; lµ c«ng cô ®Þnh h­íng s¶n xuÊt, ®Þnh h­íng tiªu dïng tõ ®ã ®iÒu tiÕt thu nhËp, b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc vµ thóc ®Èy héi nhËp kinh tÕ 2.2.1. B×nh æn gi¸ c¶, kiÒm chÕ l¹m ph¸t Nhµ n­íc sö dông nguån thu ng©n s¸ch ( mµ trong ®ã thuÕ lµ nguån thu chñ yÕu – nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn ) ®Ó ®iÒu chØnh gi¸ c¶, ch¼ng h¹n khi gi¸ c¶ mét hµng ho¸ nµo ®ã bÞ gi¶m th× Nhµ n­íc sÏ bá tiÒn ra mua ®Ó chèng l¹i sù gi¶m gi¸ Ngoµi ra chÝnh s¸ch thuÕ còng ®­îc sö dông ®Ó kiÒm chÕ l¹m ph¸t, cô thÓ : Khi l¹m ph¸t xÈy ra do cung nhá h¬n cÇu( l¹m ph¸t cÇu kÐo ) th× nhµ n­íc sÏ ®¸nh thuÕ vµo tiªu dïng hµng ho¸ ®Ó gi¶m cÇu Hay l¹m ph¸t do chi phÝ ®Çu vµo cao ( l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy) th× sÏ gi¶m viÖc ®¸nh thuÕ vµo chi phÝ ®Çu vµo 2.2.2. ThuÕ lµ c«ng cô ®Þnh h­íng s¶n xuÊt, ®Þnh h­íng tiªu dïng * §iÒu tiÕt s¶n xuÊt Mçi quèc gia ®Òu cã c¸c ngµnh kinh tÕ mòi nhän. V× vËy, viÖc ®Þnh h­íng s¶n xuÊt ,tiªu dïng ®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng cña ngµnh nµy lµ ®iÒu rÊt cÇn thiÕt cña nhµ n­íc .§Ó thùc hiÖn c«ng viÖc nµy bªn c¹nh nh÷ng chÝnh s¸ch chi tiªu tù cÊp nhµ n­íc cÇn sö dông chÝnh s¸ch thuÕ .ThÓ hiÖn : Thø nhÊt S¾p xÕp vµ cñng cè l¹i c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng cña nhµ n­íc C¸c quèc gia muèn ph¸t triÓn kinh tÕ ®Òu ph¶i thùc hiÖn mét c¬ cÊu kinh tÕ tiÕn bé phï hîp víi t×nh h×nh ,®iÒu kiÖn cña n­íc m×nh .ThuÕ chÝnh lµ c«ng cô ®¾c lùc trong viÖc ®iÒu chØnh theo c¬ cÇu nµy . Thø hai T¸c ®éng tÝch cùc cña thuÕ ®èi víi s¶n xuÊt kinh doanh cßn thÓ hiÖn ë chç hoµn thiÖn nghÜa vô nép thuÕ cho Nhµ n­íc ®ßi hái ®èi t­îng nép thuÕ ph¶i thùc hiÖn nghi©m ngÆt chÕ ®é h¹ch to¸n kinh doanh ,t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, ¸p dông c¸c thµnh tùu khoa häc kÜ thuËt trong s¶n xuÊt kinh doanh . Thø ba ThuÕ lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®­äc nhµ n­íc sö dông ®Ó b¶o vÖ nÒn s¶n xuÊt trong n­íc ,thóc ®Èy sù c¹nh tranh chÌn Ðp cña n­íc ngoµi cÇn thiÕt ®èi víi nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay khi mµ lùc l­îng s¶n xuÊt còng nh­ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ta ch­a ®ñ m¹nh .Thùc tÕ cho thÊy thuÕ ®· thÓ hiÖn mÆt ­u thÕ h¬n h¼n so víi mét biÖn ph¸p kh¸c ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc . * §iÒu tiÕt tiªu dïng C¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p kinh tÕ ®­îc nhµ n­íc sö dông ®Ó h­íng dÉn tiªu dïng th­êng lµ ®¸nh thuÕ víi thuÕ suÊt cao vµo nh÷ng mÆt hµng cÇn h¹n chÕ tiªu dïng nh­ nh÷ng mÆt hµng xa xØ ,nh÷ng mÆt hµng tiªu dïng cã ¶nh h­ëng kh«ng tèt ®Õn søc khoÎ .Sù ®iÒu tiÕt nµy còng gãp phÇn tiÕt kiÖm chi tiªu ,t¨ng tÝch luü ,h­íng dÉn tiªu dïng lµnh m¹nh .Ngoµi ra nã còng gãp phÇn lµm c©n b»ng , b×nh ®¼ng h¬n trong x· héi gi÷a ng­êi giµu vµ ng­êi nghÌo . 2.2.3. B¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc thóc ®Èy héi nhËp kinh tÕ B¶o hé hîp lÝ nÒn kinh tÕ trong n­íc tr¸nh khái sù c¹nh tranh tõ bªn ngoµi lµ hÕt søc cÇn thiÕt ®èi víi c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn .ThuÕ thùc hiÖn sù b¶o hé nÒn s¶n xuÊt néi ®Þa vµ kiÓm tra kiÓm so¸t ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng thuÕ xuÊt nhËp khÈu .Sù ­u ®·i c¸c hiÖp ®Þnh vÒ thuÕ theo th«ng lÖ quèc tÕ.Tãm l¹i thuÕ vÒ b¶n chÊt kinh tÕ lµ mét c«ng cô tµi chÝnh hÕt søc quan träng kh«ng chØ t¹o ra nguån thu to lín cho ng©n s¸ch nhµ n­íc mµ cßn cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng ®iÒu chØnh kinh tÕ x· héi ë tÇng vÜ m« . 3.Ph©n lo¹i thuÕ Phân loại thuế là việc sắp xếp các sắc thuế trong hệ thống thuế thành những nhóm khác nhau theo những tiêu thức nhất định . Có nhiều tiêu thức phân loại khác nhau được sử dụng ở nước ta và trên thế giới, tổng hợp lại ta có tiêu thức phân loại sau: 3.1. Dựa vào cơ sở đánh thuế . Cơ sở đánh thuế chỉ rõ thuế đánh trên cái gì .Nếu căn cứ vào cơ së đánh thuế có thể chia sắc thuế thành ba loại: *Thuế thu nhập Là loại thuế có cơ sở là mức thu nhập kiếm được . Thu nhập này hình thành từ nhiều nguồn: từ lao ®éng dưới dạng tiền lương, tiền công , lợi nhuận,lợi tức , cổ phần…Dựa vào đó thường có các sắc thuế sau: -Thuế thu nhập thường xuyên : Là loại thuế đánh vào thu nhập hàng năm của các cá nhân và doanh nghiệp. -Thuế thu nhập không th­êng xuyên : Là khoản thuế đánh vào thu nhập bất thường của các tổ chức vµ cá nhân . -Thuế đánh vào lợi nhuận siêu ngạch: Là loại thuế có cơ sở đánh thuế là lợi nhuận siêu ngạch .Thuế này thường xuất hiện vào thời kỳ khủng hoảng kinh tế và lợi nhuận được xác định bằng cách so sánh lợi nhuận thực tế có trong thời kỳ khủng hoảng và lợi nhuận trung bình có trong thời kì phát triển bình thường. * Thuế tài sản Là loại thuế có cơ đánh thuế là giá trị tài sản . Thuế này có các dạng chủ yếu sau: Thuế đánh vào bÊt ®éng sản( thuế đánh vào nhà cửa , đất đai,……) Thuế đánh vào một số tài sản cá nhân Thuế đánh vào tài sản thuần: Là loại thuÕ đánh vào tất cả các dạng tài sản nhưng chỉ đánh vào phần giá trị tài sản trừ phần đi vay dể mua tài sản. Thuế chuyển giao tài sản : Là loại thuế ®¸nh vào quyền sở hữu tài sản * ThuÕ tiêu dùng Là loại thuế có cơ së đánh thuế là phần thu nhập dược mang tiêu dùng trong hiện t¹i. Trong thực tế loại thuế tiêu dùng được thể hiện dưới nhiều dạng: Thuế doanh thu , thuế tiêu thụ đặc biệt , thuế GTGT Tóm lại , có nhiều tiêu thứ phân loại tuỳ theo yêu cầu ở mỗi nước mà có sự lựa chọn khác nhau *ThuÕ đánh vào hoạt động bán hàng ho¸ Là loại thuế đánh vào hoạt đọng bán hàng hoá. Cơ sở đánh thuế là giá trị bằng tiền của từng nghiệp vụ. Thực chất của loại thuế này là đánh vào tiêu dùng hàng hoá. 3.2.Dựa vào phương thức đánh thuế Tuỳ thuộc vào phương thức đánh thuế - đánh một cách trực tiếp hoặc gián tiếp vào thu nhập mà người ta chia hệ thống thuế thành hai loại: * Thuế trực thu Là loại thuế đánh trực tiếp vào thu nhập hoặc tài sản của người nộp thuế. Nói một cách khác nó làm cho khả năng và cơ hội chuyển dịch gánh nặng thuế cho ngưòi khác trở nên khó khăn hơn. * Thuế gián thu Là loại thuế không trực tiếp đánh vào thu nhập và tài sản của người nộp thuế mà đánh một cách gián tiếp thông qua giá cả hàng hoá .Người tiêu dùng hoặc người cung cấp hoá và dịch vụ đó là người chịu thuế . Đặc điểm của loại thuế này là người nộp thuế và ngưòi chịu thuế không đòng nhất với nhau , Thuế gián thu ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh thông qua cơ chế giá cả trên thị trường. Tuy nhiên sự ảnh hưởng đó không những chịu sự chi phối của mối quan hệ của mối quan hệ trên thị trường, mà còn phụ thuộc vào bản chất của thị trường - Thị trường đó là cạnh tranh hay độc quyền . II. Néi dung, ph­¬ng ph¸p tÝnh vµ h¹ch to¸n thuÕ GTGT 1. Khái niệm thuÕ GTGT và sù cÇn thiÕt ¸p dông thuÕ GTGT 1.1 Khái niệm thuế GTGT Thuế GTGT là một loại thuế gián thu phổ thông đánh vào việc sử dụng thu nhập, có nghĩa là đánh vào sự tiêu dùng hàng hoá và dịch vụ.Thuế này do các nhà sản xuất kinh doanh và cung cấp dịch vụ nộp , nhưng người chịu thuế cuối cùng lµ người tiêu dùng. Khi nói dến thuế GTGT do người tiêu dùng chịu có nghĩa là tiền thuế mà trên danh nghĩa được trả bởi tổ chức hay cá nhân kinh doanh bán hàng hoá , cung ứng dịch vụ sẽ được chuyển qua cho người tiêu dùng chịu dưới dạng cộng thêm vào giá bán hàng hoá , dịch vụ đó. Tính phổ thông của thuế GTGT thể hiện ở chổ nó được thiết kế để áp dụng cho hầu như mọi loại hàng hoá và dịch vụ tiêu dùng , trừ những trường hợp ngoại lệ (khác với loại thuế gián thu khác như thuế tiêu thụ đặc biệt chỉ đánh hạn chế vào vào một số hàng hoá nhất định) Thuế GTGT có phạm vi rộng lớn . Đối tượng chịu thuế là hầu hết các sản phẩm hàng hoá và dịch vụ tiêu dùng trong nước trõ các đối tượng kh«ng phải chịu thuế GTGT (đã dược quy định chi tiết điều 4-nghị định số 28/1988/NĐ-CP). Đối tượng tính thuế GTGT là khoản giá trị tăng thêm của hàng hoá , dịch vụ “GTGT” là giá trị mà người sản xuất kinh doanh lamftăng thêm vào giá trị nguyên vật liệu hoặc hang hoá mua vào trước khi bán ra sản phẩm hay dịch vụ mới . Về bản chất kinh tế đó là chênh lệch giữa giá đầu ra và giá đầu vào do đơn vị kinh tế tạo ra trong quá trình sản xuất ,lưu thông. Như vậy nguyên tắc cơ bản của thuế TGTGT là sản phẩm hàng hoá dù qua nhiều khâu hay ít khâu từ sản xuất đến tiêu dùng thì đều chịu thuế như nhau. Mỗi lần chuyển sang một khâu sản xuất kinh doanh tiếp theo thì sản phẩm đó chỉ chịu thêm phần thuế tính theo sản phẩm tăng thêm .Cho dù sản phẩm có trải qua bao nhiêu giai đoạn sản xuất, lưu thông thì tổng số thuế Nhà nước thu được cũng xhir bằng thuế nhân với giá bán cho người tiêu dùng cuối cùng . Sự cần thiết áp dụng thuế GTGT thay thuế thuế doanh thu . Thuế doanh thu được các nước áp dụng ở thời kì sơ khai đã tạo ra sự “ tích dồn thuế”, làm cho quá trình sản xuất ra sản phẩm càng qua nhiều khâu thì càng phải chịu thuế cao vì thuế đánh trùng lên thuế . Hiện nay việc áp dụng thuế GTGT mang tính phổ biến trên thế giới . Đièu này phát sinh từ các ưu điẻm các nhược điểm của nó so víi thuế doanh thu thể hiện ë trên các mặt sau : Thứ nhất, thuế GTGT cũng như thuế doanh thu dều là thuế gián thu nên thực tế loại thuế này được nộp bởi người sản xuất hàng hoá , cung cấp dịch vụ , tránh được sự quan hệ trực tiếp giữa người chịu thuế và cơ quan chịu thuế , vì thế dễ thu hơn các loại thuế trực thu.Là thuế đánh vào tiêu dùng nên dễ điều chỉnh vì người chịu thuế thường không cảm nhận được dầy đủ gánh nặng của thuế. Tuy nhiên cũng vì lÝ do đó nó lại là loại thuế mang tính luỹ thoái , không đảm bảo sự công bằng trong động viên của các tầng lớp dân cư. Thứ hai, thuế GTGT có tính trung lập, có nghĩa la khác với thuế doanh thu nó không phải la một yếu tố trong chi phí của doanh nghiệp. Nó không làm ảnh hưởng đến giá cả hàng hoá , vì khi nó phải nộp bởi doanh nghiệp thì nó cũng được khấu trừ ở doanh nghiệp khác , chỉ có người tiêu dùng cuối cùng mới không được khấu trừ. Đây là điểm lợi thế của việc áp dụng thuế GTGT vì việc không tính thuế gián thu vào chi phí sản xuất , và cũng như vậy đối với giá thành hàng hoá xuất khẩu nên kh«ng làm tăng giá một cách giả tạo. Thứ ba, hiệu quả của thuế GTGT không phụ thuộc vào sự tổ chức và phân chia các chu trình kinh tế . Đây là ưu thế nổi bật của thuế GTGT so với thuế doanh thu. Bời vì , đối với thuê doanh thu , hiểu quả lại phụ thuộc vào sự tổ chức và phân chai các chu trình kinh tế, sản phẩm càng phải qua nhiều công đoạn sản xuất, lưu thông thì càng chịu thuế cao do thuế ở giai đoạn sau đánh trùng lên thuế giai đoạn trước. Thứ tư, một điểm khác nữa là thuế GTGT có khấu trừ số thuế nộp ở giai đoạn trước, nhưng thuế doanh thu thì không được khấu trừ. Như vậy , thuế GTGT vẫn bảo đảm được số thu kịp thời và thường xuyên cho ngân sách nhà nước do dược thu qua từng công đoạn của quá trình từ sản xuất đến lưu thông , và khắc phục được sự đánh trùng của thuế doanh thu. Thuế GTGT được đánh đến tận khâu cuối cùng là bán lẻ , nên diện chịu thuế rất rộng. Về mặt tài chính với một thuế suất thêm cũng có thể đem lại nguồn thu lớn cho Ngân sách nhà nước. Do phương pháp khấu trư thuế nên thuế GTGT với thuế suất 0% áp dụng cho hàng xuất khẩu đảm bảo nhà xuất khẩu hoàn lại số thuế đã nộp đối với các công đoạn sản xuất kinh doanh trong thị trương nội địa của hàng hoá xuất khẩu đó , do đó chi phí thực tế của hàng háo xuất khẩu giảm so với chế độ thuế doanh thu , vì vậy tạo cơ hội cho hàng xuất khẩu có thể cạnh tranh trên thị trường quốc tế . Mặt khác do tính thuế theo phương pháp khấu trừ nên việc quy đinh hàng hoá nhập khẩu cũng phải chịu thuế GTGT như hàng hoá tương ứng được tiêu thụ trên thị trường trong nước, tạo ra sự cân bằng hơn và bảo hộ sản xuất trong nước, cũng như tạo thên nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Thư năm, áp dụng thuế GTGT tạo ra sợ kiểm soát chặt chẽ hơn về thuế, góp phần trốn lậu thuế có hiệu quả. Do việc khấu trừ thuế đầu vào phải dựa trên cơ sở hoá đon chứng từ , nên buộc doanh nghiệp phải lưu giử sổ sách kế toán đầy đủ, hoạt động mua bán phải có hoá đơn mới được khấu trừ thuế. Doanh thu hay giá bán ra của người bán phải là giá mua vào hay chi phí của người mua, nên các dơn vị mua và bán không thể thông đồng trốn thuế vi quyền lợi mâu thuẫn nhau. Thứ s¸u ngoµi những ưu điểm kể trên việc quản lí thuế GTGT khá phức tạp. Yêu cÇu cơ bản la các doanh nghiệp phải ghi chứng từ kế toán đầy đủ , minh bạch. Công việc kiểm soát tờ khai thuế của đối tượng nộp thuế chi phí rất lớn và đòi hỏi phải được diện toán hoá. Quản lÝ không chặt chẽ có thể dẫn ®Õn tình trạng số thuế khấu trừ và hoàn thuế cao hơn số thu được của nhà nước. Tóm lại , áp dụng thuế GTGT thay thuế doanh thu là một sự thay ®æi lớn về nội dung tư tưởng chính sách , đòi hỏi phải thay đổi , một cách cơ bản về chế độ thuế. Ph¶i mạnh dạn từ bỏ cái cũ, lạc hậu, chấp nhận khó khăn ban đầu , và thực hiện cái mơí , nếu thấy được tính rõ ràng về mặt hiệu quả lâu dài. 2. Khái quát thực tiễn áp dụng thuế GTGT ở một số nước Pháp và Đức là hai nước đầu tiên áp dụng thuê GTGT kể từ đầu năm 1968 thay thuế doanh thu cũ ( tuy nhiên Đức vẫn giữ tên gọi cũ là thuế doanh thu). Sau đó đến lượt Hà Lan , Thuỷ Điển và Đan mạch đưa luật thuế GTGT vào áp dụng kể từ năm 1969. Từ điển hình áp dụng ơ các nước châu âu , thuế GTGT đã được chấp nhận và lan rộng ra các nước khác. Thuế GTGT cho đén nay được phổ biến áp dụng trên thế giới. Nhiều nước không chỉ xem việc áp dụng thuế GTGT để thay thuế doanh thu và tăng cường công tác quản lý. Một số nước coi loại thuế này như một nguồn thu mới để cho phép giảm hoặc huỷ bỏ các loại thuế khác như giảm thuế thu nhập, bỏ thuế đánh vào quỹ lương…Ví dụ như các nghiên cứu ở Anh trước khi áp dụng thuế GTGT cho thấy việc tính thêm 2% thuế GTGT tương đương với việc có thể giảm thuế thu nhập 7%. Tại Pháp thuế GTGT được chính thức bắt đầu thuwchiện tư ngày 1/1/1968 nhằm thay thế các laoijthuế gián thu trước đây và mở rộng diện thu thuế ở tất cả các công đoạn sản xuất , lưu thông phân phối. Hiện nay thuế GTGT của Pháp là loại thuế chiếm tỉ trọng lớn nhaatrtrong tổng thu từ thuế( số thu từ thuế năm 1990 là 41%). Thực ra, trước đó từ năm 1954, Pháp đã áp dụng thuế doanh thu có khấu trừ . Thuế doanh thu này chỉ đánh vào khâu sản xuất và bán buôn. Sau nhiều lần sửa đổi hoàn thiện dần thuế doanh thu có khấu trừ trở thành một sắc thuế mới với tên gọi thuế GTGT và áp dụng đến khâu bán lẻ cuôi cùng. Ở Mĩ, thuế doanh thu chỉ đánh trên khâu bán lẽ , do đó về nguyên tắc không có sự đánh trùng thuế, Ngoài ra hệ thống quản lí và thu thuế của MĨ theo cấp tỉnh bang, và cấp liên bang riêng biệt độc lập với nhau, vận hành rất hiệu quả trong thực tế. Hệ thống quản lí bàng vi tính cho phép cơ quan quản lí đối chiếc nhanh chóng giữa doanh thu và chi phí của các đối tượng nộp thuế. Việc chuyển đỏi sang thuế GTGT sẽ ảnh hưởng đến hệ thống thuế này, và đòi hỏi phải cải tổ lại một cách cơ bản và toàn diện. Vì vậy vấn đề thuế GTGT mặc dù đã được nêu ra nhiều lần nhưng cuối cùng ë Mü vÉn quyết định không đưa vào áp dụng thực tế. Australia cũng là một trong số ít các nước trong tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế ( OECD) không áp dụng thuế GTGT . Mãi cho đến gần đây , Australia trong quá trình cải cách hệ thống thuế một cách cơ bản mới bắt đầu áp dụng thuế GTGT từ tháng 7 năm 2000. Trung Quốc là nước XHCN đầu tiên áp dụng thuế GTGT từ năm 1984 ban đầu Trung Quốc đã tiến hành áp dụng thi điểm , dúc rút kinh nghiệm nhiều lần trước khi đi vào thực hiện trên phạm vi rộng. Một trong những nước đưa vào áp dụng thuế GTGT trong những năm gần đây là Thái Lan. Thuế kinh doanh ơ Thái Lan trước đây được coi là phiền hà, phức tạp , và chủ yếu chỉ tác động trong lĩnh vực sản xuất, trong một số trương hợp, làm tăng giá thành hàng hoá lên xấp xỉ 40%. Việc áp dung thuế GTGT được coi là việc góp phần vào sự phát triển của đất nước trong giai đoạn nhanh chóng tiếp cận quá trình công nghiệp hoá thông qua hội nhập, xoá bỏ căn bản thuế cũ mà không tạo thêm gánh nặng về thuế đầu tư cơ bản. Các phân tích đều chỉ ra rằng bước đầu tiên triển khai thực hiện thuế GTGTở các nước, cụ thể là Châu Âu , có thể ảnh hưởng đến kinh tế như làm tăng giá gây lạm phát nhưng nếu chuẩn bị tốt, có những biện pháp quản lí đồng bộ chặt chẽ thì tác động này không nhiều và nhanh chóng đi vào ổn định. Tuy nhiên rất khó để khẳng định bản thân việc đưa vào áp dung thuế GTGT chính la nguyên nhân của lạm phát. Vì vậy không dễ “bóc tách” ảnh hưởng riêng của thuế GTGT đối với sự tăng giá. Theo thực tiễn áp dụng thuế GTGT ở các nước để khắc phục phần nào tích luỹ thoái của GTGT, các nước áp dụng mức thuế đối với hàng hoá thấp hơn đối với hàng hoá dịch vụ thiết yếu, song đây chỉ la biện pháp có tác động một phần , chủ yếu cần có sự kết hợp với việc điều chỉnh các sắc thuế trực thu và các chính sách phúc lợi xã hội…. Trên thực tế , các vấn đề phức tạp gặp phải trong vấn đề áp dụng thuế GTGT là do các trường hợp ngoại lệ qui định trong luật thuế, chứ không phải là bản thân luật thuế .Các vấn đề này dần được làm rõ và giải quyết trong quá trình thực hiện . Tóm lai, kinh nghiệm áp dụng thuế GTGT ở các nước cho thấy chính sách thuế GTGT càng đơn giản ít thuế suất càng dễ app dụng, phát huy hiệu quả và thuận lợi trong công tác quản li. 3. Phương pháp tÝnh thuÕ GTGT ở VN Theo lí thuyết có bốn cách tính thuế GTGT, thuế suất là 1% trên GTGT như sau: Thuế GTGT = t* (tiền công +lợi nhuận) phương pháp trực tiếp Thuế GTGT =t* ( tiền công) +t* (lợi nhuận) phương pháp cộng gián tiếp Thuế GTGT =t*( giá đầu ra – giá đầu vào) Phương pháp trừ trực tiếp Thuế GTGT =t*(giá đầu ra) – t*(giá đầu vào) phương pháp trừ gián tiếp Tuy nhiên luật thuế GTGT ở nước ta hiện nay áp dụng 2 phương pháp sau: 3.1. Phương pháp khấu trừ thuế * Đối tượng áp dụng: là các đơn vị tổ chức kinh doanh bao gồm doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp tư nhân , công ty cổ phần , hợp tác xã và các đưn vị tổ chức kinh doanh khác, trừ các đối tượng áp dụng tính thuế thoe phương pháp trự tiếp trên GTGT . Trường hợp cơ sở sản xuất kinh doanh thuộc đối tượng nộp thuế theo phương pháp khấu trừ thuế có hoạt động kinh doanh mua , bán vàng , bạc, đá quý, ngoại tệ thì cơ sỏ phải hạch toán riêng hoạt động kinh doanh này. Phương pháp có ưu điểm : Đơn giản hoá được quá trình tính và thu thuế bằng cách chỉ cần tập hợp các háo đơn bán và mua hàng đã tinh sẵn số thuế đầu ra và số thuế đầu vào trên đó. Đảm bảo thu được số thuế cần điều tiết ở người mua hàng cuối cùng vì đây thực chất la phương pháp trừ lùi số đã nộp để xá định ssoos còn phải nộp * Xác định số thuế GTGT phải nộp Thuế GTGT phải nộp được xá định như sau: Số thuế GTGT = Số thuế GTGT - Số thuế GTGT đầu vào phải nộp đầu ra được khấu trừ Chú ý: số chênh lÖch giữa thuế GTGT đầu ra và đầu vào là số thuế mà doanh nghiệp phải nộp cho ngân sách nhà nước, nếu thuế đầu ra lớn hơn thuế đầu vào , ngược lại sẽ được ngân sách nhà nước hoµn trả. Trong đó: Thuế GTGT đầu ra là số thuế tính trên tổng giá bán ( chưa bao gồm thuế GTGT) hàng hoá dịch vụ bán ra trong kỳ . -Thuế GTGT đầu vào bao gồm: + tổng số thuế ghi trên hoá đơn mua hàng hoá , dịch vụ ( bao gồm cả tài sản cố định dung cho sản xuất kinh doanh hàng hoá , dịch vụ chịu thuế GTGT) + Số thuế GTGT ghi trên hoá đơn , chứng từ nộp thuế của hàng hoá nhập khẩu ( hoặc nộp ngay cho phía nước ngoài). + Thuế GTGT đầu vào được khấu trừ theo tỉr lệ qui định , cụ thể như sau: Tỉ lệ 3% trên giá mua theo hoá đơn được qui định trong những trường hợp: . Hàng hoá , dịch vụ thuộc đối tượng chịu thuế GTGT , kinh doanh nộp thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp trên GTGT có hoá đơn bán hàng theo qui định của bộ tài chính . Hàng ho¸ , nông sản…chưa qua chế biến mua của cơ sở sản xuất không chịu thuế GTGT ở khâu sản xuất sử dụng hoá đơn GTGT . . Hàng hoá chịu thuế tiêu thụ đặc biệt do cơ sở sản xuất kinh doanh thương mại mau của cơ sở sản xuất để bán ra có hoá đơn bán hàng . Tiền bồi thường kinh doanh bảo hiểm của nghiệp vụ bảo hiểm thuộc đối tượng chịu thuế GTGT . + Tỉ lệ 2% : Được áp dụng đối với các đối tượng và các trường hợp sau: .Tỉ lệ 2% trên giá trị hàng hoá mua vào theo hàng hoá nông , lâm , thuỷ sản chưa qua chế biến . Đối với các cơ sở sản xuất sản phẩm nông, lâm , thuỷ sản chưa qua chế biến không chịu thuế GTGT, nếu cơ sở dùng các sản phẩm này tiếp tục sản xuất chế biến ra hàng hoá thuộc diện chịu thuế GTGT thì được tính khấu trừ thoe tỉ lệ 2% là giá thành sản xuất của các mặt hàng nông , lâm , thuỷ sản !!! Chú ý: +Tỉ lệ khấu trừ thuế đầu vào được áp dụng thống nhất cho cả trường hợp kinh doanh trong nước và xuất khẩu . +Trường hợp hàng hoá dịch vụ mua vào là loại được dùng chứng từ đặc thù kể cả hoá đơn mua hàng hoá dù trữ quốc gia ghi giá thanh toán đã có thuế GTGT thì cơ sở căn cứ vào giá đã có thuế và thuế suất đÓ tính ra giá chưa có thuế theo công thức: giá thanh toán Giá chưa có thuế = …………………. 1 + % thuế suất 3.2 . Phương pháp trực tiếp * Đối tượng áp dụng : Cá nhân ,tổ chức sản xuất kinh doanh ở Việt Nam không theo luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam chưa thực hiện đầy đủ về các điều kiện kế toán , hoá đơn chứng từ làm căn cứ tính thuế theo phương pháp khấu trừ thuế . Cá nhân sản xuất kinh doanh là người Việt nam Cơ sở kinh doanh mua bán vàng , bạc đá quí và ngoại tệ GTGT xác định đối với một số ngành nghề kinh doanh như sau: + Đối với hoạt động sản xuất kinh doanh bán hàng hoá là số chênh lệch giữa doanh số bán với doanh số vật tư , hàng hoá dịch vụ mua vào dùng cho sản xuất kinh doanh. + Cơ së kinh doanh thuộc đối tương nộp thuế GTGT theo phương pháp tính trực tiếp trên GTGT không được tính giá trị tài sản mua ngoài , đầu tư xây dựng hình thành tài sản cố định vào doanh số hàng hoá , dịch vụ mua ngoài để xác định GTGT. Phương pháp xác định GTGT làm căn cứ tính thuế GTGT phải nộp đối với từng cơ sở kinh doanh : Đối với cơ sở kinh doanh đã thực hiện đầy đủ hoá đơn chứng từ bán hàng hoá dịch vụ , xác định được đúng doanh thu bán hàng hoá dịch vụ theo hoá đơn bán hàng hoá nhưng không có dủ hoá đơn mua hàng hoá , dịch vụ thì GTGT được xác định bằng doanh thu nhân với tỷ lệ % GTGT tính trên thuế doanh thu . Đối với cơ sở kinh doanh đã thực hiện đầy đủ việc mua bán hàng hoá , dịch vụ có hoá đơn , chứng từ , ghi chép sổ sách kế toán thì GTGT được xác định vào giá mua, giá bán ghi tên chứng từ. Đối với cá nhân kinh doanh chưa thực hiện hoặc thực hiện chưa đầy đủ hoá đơn mua , bán hàng hoá , dịch vụ thì cơ quan thuế căn cứ vào tình hình kinh doanh của từng hộ ấn định mức doanh thu , GTGT được xác định bằng doanh thu nhân với % GTGT tính trên doanh thu. Hiệm nay luật thuế GTGT ở nước ta cho phép sử dụng hai phương pháp tính. tuỳ theo đặc điểm hoạt ®éng sản xuất kinh doanh và trình độ hạch toán kế toán và sử dụng hoá đơn chứng từ của các doanh nghiệp ngày càng cao thi phương pháp khấu trừ sẽ chiếm ưu thế tuyệt đối trong hai phương pháp tính thuế hiện hành ở nước ta. 4.Néi dung h¹ch to¸n chi tiÕt thuÕ GTGT 4.1 Chứng từ * Hoá dơn GTGT Đối với các cơ sở kinh doanh thuộc đối tượng nộp thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ thuế khi bán hàng hoá , dịch vụ phải sử dụng “ Hoá đơn GTGT” mẫu O1_GTGT do bộ tài chính phát hành ( trừ trường hợp được dùng chứng từ ghi giá thanh toán là giá đã có thuế GTGT). Hoá đơn này phải đủ các yếu tố của chứng từ sau: Giá bán chưa có thuế GTGT Các khoản phụ thu và phí tính ngoai giá bán nếu có Tổng giá thanh toán Nếu cơ sở kinh doanh muốn sử dụng hoá đơn , chứng từ với mẫu qui định chung phải đăng kí với bộ tài chính và chỉ được sử dụng khi đã có văn bản cho sử dụng. Trong trường hợp cơ sở sản xuất,kinh doanh thuộc đối tượng nộp thuế theo phương pháp khấu trừ thuế bán hàng , dịch vụ sau đây : hàng hoá dịch vụ thuộc đoói tượng không chịu thuế GTGT , bán hàng hoá dịch vụ cho đối tượng được miễn thuế GTGT, phải sử dụng hoá đơn thuế GTGT. Hoá đơn ghi rõ là hàng hoá không chịu thuế GTGT hoặc hàng hoá bán bán cho đối tượng được miễn thuế giá trị gia tăng. Đối với cơ sở kinh doanh mau các mặt hàng là nông , lâm , thuỷ sản chưa qua chế biến của người bán không có hoá đơn theo chế độ qui định phải lập bảng kê hàng hoá mua vào ( theo mẫu số O4/GTGT). Trường hợp cơ sở kinh doanh kê khai giá mua hàng hoá trên bảng kê cao hơn giá thị trường tại thời điểm mua thì cơ quan thuế căn cứ mua , ấn định mức giá để ấn định mức giá đầu vào được khấu trừ. Sổ kế toán * Sổ theo dõi thuế GTGT : Sổ này chỉ áp dụng cho cơ sở kinh doanh thuộc đối tượng nộp thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp và ghi sổ kế toán đơn. Sổ dùng ._.