Bản chất và chức năng của ngân hàng. Vai trò của nó trong thực thi chính sách tiền tệ. Sự cụ thể hoá của nó trong quản lý kinh tế vĩ mô

lêi më ®Çu chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam tõ nay ®Õn 2020 ®­îc kh¼ng ®Þnh lµ “tiÕp tôc ®Èy m¹nh c«ng cuéc ®æi míi, kh¬i dËy vµ ph¸t huy tèi ®a néi lùc,®ång thêi n©ng cao hiÖu qu¶ hîp t¸c quèc tÕ, ra søc cÇn kiÖm ®Ó ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña nªn kinh tÕ ”. ®Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu nµy, ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®ã lµ ph¶i cã mét m«i tr­êng kinh tÕ vÜ m« æn ®Þnh, trong ®ã c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ph¶i ®­îc kÕt hîp víi nhau mét c¸ch ®ång bé , cã hiÖu qu¶ nh»m thùc hiÖn tèt nh÷ng môc tiªu ®· ®Ò ra. Trong ®ã chÝnh s¸ch tiÒn tÖ do NHTW so¹n th¶o vµ chØ ®¹o viÖc thùc thi lµ mét chÝnh s¸ch cã tÇm quan träng bËc nhÊt, cã t¸c dông æn ®Þnh tiÒn tÖ, kiÕm chÕ l¹m ph¸t vµ gãp phÇn t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Víi vai trß quan träng ®ã hÖ thèng ng©n hµng ®· trë thµnh trô cét cña hÖ thèng tiÒn tÖ, trô cét cña nÒn kinh tÕ quèc gia. Dï ë bÊt kú quèc gia nµo n­íc ®ang ph¸t triÓn, kÐm ph¸t triÓn hay lµ n­íc ph¸t triÓn th× ng©n hµng ngay tõ khi ra ®êi ®· cã mèi quan hÖ h÷u c¬ mËt thiÕt víi nÒn kinh tÕ vµ lµ “m¹ch m¸u l­u th«ng cña nÒn kinh tÕ”. C¬ cÊu kinh tÕ cã thÓ thiÕu bé phËn nµy hay bé phËn kh¸c nh­ng ng©n hµng lµ chØnh thÓ kh«ng thÓ thiÕu cña nÒn kinh tÕ quèc gia. chÝnh v× tÇm quan träng cña ng©n hµng vµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ do nã thùc thi , ®­îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy c« trong bé m«n em ®· m¹nh d¹n t×m hiÓu vª b¶n chÊt, chøc n¨ng, ho¹t ®«ng cña ng©n hµng còng nh­ vai trß cña nã trong viÖc thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. ®Ò tµi tiÓu luËn cña em cã tªn lµ : “b¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña ng©n hµng. vai trß cña ng©n hµng trong viÖc thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ .sù cô thÓ ho¸ cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« ë ViÖt Nam ”. Do tr×nh ®é hiÓu biÕt cã h¹n vµ thêi gian nghiªn cøu cã h¹n nªn bµi tiÓu luËn cña em kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sai sãt em rÊt mong ®­îc sù gãp ý cña c¸c thÇy c«. em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c«. PhÇn I lý luËn chung vÒ ng©n hµng I.Sù ra ®êi vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam. Trong mét nÒn kinh tÕ,sù tån t¹i cña ng©n hµng lµ mét cÇn thiÕt kh¸ch quan vµ thùc tÕ ®· chøng minh ®­îc tÇm quan träng cña ng©n hµng ®èi víi sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ,®Æc biÖt lµ trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng,ng©n hµng võa lµ nguån cung cÊp vèn cho ho¹t ®éng ng¾n h¹n cña c«ng ty vµ ®­a ra c¸c kho¶n ®Çu t­ ®Ó chuyÓn ®æi thµnh tiÒn mÆt mµ ng©n hµng cã thÓ l­u gi÷ chøng tõ,võa lµ nguån cung cÊp chÝnh vèn con ng­êi ®· ®­îc ®µo t¹o trong viÖc ®¸nh gi¸ c¸c rñi ro tÝn dông vµ nhê thÕ t¹o ra nÒn t¶ng ®¶m b¶o cho viÖc ph©n phèi nguån tµi lùc mét c¸ch cã hiÖu qu¶.Cã thÓ nãi r»ng ng©n hµng ®ãng vai trß nh­ lµ ng­êi më ®Çu,ng­êi n©ng ®ì,ng­êi ®iÒu chØnh,ng­êi tham gia, nguêi quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt,tõ h×nh th¸i th« s¬ nhÊt ®Õn h×nh th¸i phøc t¹p,hiÖn ®¹i vµ tinh vi nhÊt. Trªn thÕ giíi,tuú thuéc vµo thÓ chÕ chÝnh trÞ,nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ còng nh­ truyÒn thèng v¨n ho¸ mµ ë c¸c quèc gia kh¸c nhau,ng©n hµng cã thÓ d­îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo nh÷ng c¸ch thøc kh¸c nhau. Tr­íc c¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 n­íc ViÖt Nam lµ thuéc ®Þa cña Ph¸p nªn kh«ng cã ®ång tiÒn riªng,kh«ng cã ng©n hµng riªng mµ chØ cã ®ång b¹c §«ng D­¬ng do ng©n hµng §«ng D­¬ng ®éc quyÒn ph¸t hµnh cho c¶ 3 n­íc Lµo,Campuchia,ViÖt Nam vµ thùc tÕ lóc nµy ViÖt Nam lµ thuéc ®Þa cña ng©n hµng §«ng D­¬ng. C¸ch m¹ng th¸ng 8 thµnh c«ng,ngµy 6-5-1951 Ng©n hµng quèc gia ViÖt Nam ®­îc thµnh lËp.Ra ®êi trong hoµn c¶nh ®Æc biÖt nªn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam hoµn toµn kh¸c víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ kh¸c.ë c¸c n­íc ®ã xu h­íng ph¸t triÓn th­êng lµ hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp - c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i – sang hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp – NHTW vµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i.Ng­îc l¹i ë ViÖt Nam b¾t ®Çu lµ viÖc thµnh lËp NHTW vµ tæ chøc hÖ thèng ng©nhµng mét cÊp víi chøc n¨ng qu¶n lý lµ chñ yÕu,sau ®ã trë thµnh hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hÖ thèng Ng©n hµng ViÖt Nam cã thÓ ph©n lµm hai thêi kú nh­ sau: Giai ®o¹n 1: NHTW trong thêi kú kinh tÕ tËp trung bao cÊp (1951-1986): VÒ ph­¬ng diÖn kinh tÕ,®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña thêi kú nµy lµ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung trung ­¬ng.G¾n liÒn víi c¬ chÕ qu¶n lý ®ã lµ sù tån t¹i cña hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp.Trong giai ®o¹n nµy,ng©n hµng Nhµ n­íc võa ®ãng vai trß ng©n hµng trung gian võa ®ãng vai trß NHTW,nã ®­îc xem nh­ lµ mét c«ng cô ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch kinh tÕ cña nhµ n­íc. VÒ lÞch sö,hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp ®­îc h×nh thµnh ®Çu tiªn ë Liªn X« sau c¸ch m¹ng thµng 10 Nga vµ ®­îc hÇu hÕt c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa ¸p dông.ë ViÖt Nam,HÖ thèng ng©n hµng mét cÊp ®­îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1951 ®Õn n¨m 1987. M« h×nh ng©n hµng mét cÊp nh­ sau: Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam Ng©n hµng N«ng nghiÖp Ng©n hµng c«ng nghiÖp Ng©n hµng ®Çu t­ Ng©n hµng Ngo¹i th­¬ng Quü tiÕt kiÖm Chi nh¸nh Chi nh¸nh Chi nh¸nh Chi nh¸nh Víi m« h×nh trªn,hÖ thång ng©n hµng mét cÊp cã ®Æc ®iÓm nh­ sau: Ng©n hµng nhµ n­íc ®éc quyÒn thuéc së h÷u nhµ n­íc,thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ ho¹t ®éng tiÒn tÖ,tÝn dông,thanh to¸n,®ång thêi lµ mét tæ chøc kinh doanh vÒ ho¹t ®éng tiÒn tÖ,tÝn dông,thanh to¸n.Theo nguyªn t¾c tËp trung thèng nhÊt toµn ngµnh theo mét kÕ hoach vµ chÕ ®é qu¶n lý thèng nhÊt cña nhµ n­íc.Trong ®ã,ng©n hµng nhµ n­íc lµ mét hÖ thèng bao gåm c¸c ng©n hµng chuyªn nghiÖp mµ thøc chÊt lµ nh÷ng chi nh¸nh ®Æc biÖt cña ng©n hµng nhµ n­íc,®­îc ng©n hµng nhµ n­íc ph©n c«ng ho¹t ®éng trong mét sè lÜnh vùc nhÊt ®Þnh.Ng©n hµng thuéc quyÒn së h÷u nhµ n­íc lµ ng©n hµng duy nhÊt,c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng ®­îc thµnh lËp ng©n hµng. Trong giai ®o¹n nµy ho¹t ®éng cña ng©n hµng ®­îc tiÕn hµnh thao kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung,bao gåm kÕ ho¹ch ph¸t hµnh,kÕ ho¹ch tÝn dông,kÕ ho¹ch tiÒn mÆt.ViÖc l·nh ®¹o,chØ ®¹o,®iÒu hµnh cña ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam mang tÝnh hµnh chÝnh,mÖnh lÖnh,cßn c¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« vÒ tiÒn tÖ tÝn dông thiÕu sãt rÊt nhiÒu.Kh«ng cã luËt ng©n hµng,viÖc ph¸t hµnh tiÒn tÖ lóc nµy theo lèi ph©n phèi cho tµi chÝnh vµ ng©n hµng.C¸c quyÕt ®Þnh tÝn dông ®Òu ®· ®­îc lªn kÕ ho¹ch tr­íc.HÖ thèng ng©n hµngbÞ suy kiÖt v× nguån vèn thÊp,mét sè l­îng lín c¸c kho¶n nî kh«ng ho¹t ®éng cña c¸c quèc doanh,c¸c kho¶n cho vay gi¸n tiÕp tËp trung theo khu vùc ®Þa lý vµ khu vùc ngµnh,do ®ã ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng hÇu nh­ kh«ng cã l·i,®­îc nhµ n­íc bï lç.C¸c nhµ qu¶n lý l¹i cã rÊt Ýt kinh nghiÖm trong viÖc tÝnh to¸n vµ gi¶i quyÕt c¸c rñi ro.ThÞ tr­êng cæ phÇn vµ thÞ tr­êng tr¸i phiÕu hoÆc lµ kh«ng tån t¹i hoÆc lµ rÊt nhá bÐ vµ kh«ng linh ho¹t trong viÖc chuyÓn ®æi ra tiÒn mÆt hoÆc trªn c¬ së trao ®æi vµ c¸c doanh nghiÖp ®· t¹o nªn mét m¹ng l­íi réng r·i tÝn dông gi÷a c¸c h·ng víi nhau.L·i suÊt tiÒn göi rÊt thÊp,v× vËy tuy ng©n hµng nhµ n­íc cã hÖ thèng c¸c quü tiÕt kiÖm nh­ng viÖc thu hót tiÒn göi kh«ng ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao so víi tiÒm n¨ng cña nã. T×nh h×nh trªn b¾t nguån tõ tæ chøc ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng.Tõ khi ra ®êi,ng©n hµng nhµ n­íc lµ ng©n hµng ph¸t hµnh,®ång thêi võa lµ ng©n hµng trùc tiÕp cho vay vèn ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n,võa lµ tæ chøc qu¶n lý nhµ n­íc vÒ tiÒn tÖ,tÝn dông,thanh to¸n.Ho¹t ®éng ng©n hµng t­¬ng ®èi ®¬n gi¶n,kh«ng ®ßi hái sù n¨ng ®éng,linh ho¹t trong h¹ch to¸n kinh doanh v× ng©n hµng thùc chÊt nh­ lµ c¬ quan cÊp ph¸t tµi chÝnh thø hai sau ng©n s¸ch cÊp ph¸t vèn cho xÝ nghiÖp.Trong ho¹t ®éng tÝn dông,ngan hµng kh«ng ý thøc ®Çy ®ñ vÒ tr¸ch nhiÖm ®èi víi nguån huy ®éng vèn,chØ biÕt cho vay theo chØ tiªu kÕ ho¹ch cña cÊp trªn,cµng xin ®­îc vèn cµng nhiÒu cµng cho vay réng r·i,trong khi ®ã dÞch vô ng©n hµng l¹i yÕu kÐm. Nh­ vËy,ph­¬ng thøc ho¹t ®éng vµ tæ chøc ng©n hµng mét cÊp phï hîp víi c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung.Tuy nhiªn khi nÒn kinh tÕ n­íc ta chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc th× m« h×nh mét cÊp kh«ng cßn phï hîp n÷a.Ta cã thÓ thÊy r»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn cã ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng ®Õn lóc naú lµ ch­a cã,v× vËy ng©n hµng ®· kh«ng ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ nh­ mong muèn.Vµ ®©y còng chÝnh lµ sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn ng©n hµng sang h¹ch to¸n kinh doanh x· héi chñ nghÜa ,qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi ®ã g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Giai ®o¹n 2: Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi. C«ng cuéc ®æi míi vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ng©n hµng ®· b¾t ®Çu ®­îc tiÕn hµnh víi mèc ®¸nh dÊu lµ nghÞ ®Þnh sè 53/H§BT ngµy 16/3/1988 cña héi ®ång bé tr­ëng (nay lµ chÝnh phñ) vÒ viÖc tæ chøc l¹i hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam.HÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam ®­îc ph©n ®Þnh thµnh hai cÊp lµ ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam – víi chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi toµn bé hÖ thèng ng©n hµng – vµ ng©n hµng chuyªn doanh – ho¹t ®éng nh­ nh÷ng ng©n hµng th­¬ng m¹i theo chÕ ®é ho¹ch to¸n kinh tÕ. Víi c¬ cÊu tæ chøc nh­ vËy, hÖ thèng ng©n hµng n­íc ta trong giai ®o¹n nµy chøa ®ùng 3 ®iÓm quan träng so víi tr­íc kia : Thø nhÊt, ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam vÉn ®­îc tæ chøc thµnh hÖ thèng thèng nhÊt trong c¶ n­íc. Thø hai, hÖ thèng ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam ho¹t ®éng theo chÕ ®é ho¹ch to¸n kinh tÕ vµ kinh doanh x· héi chñ nghÜa, trong ®ã ng©n hµng nhµ n­íc vµ ng©n hµng chuyªn doanh cã nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n riªng trong ho¹t ®éng cña m×nh. Cô thÓ lµ : Ng©n hµng nhµ n­íc lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc trong lÜnh vùc tiÒn tÖ, tÝn dông vµ ng©n hµng, thùc hiÖn viÖc ®éc quyÒn ph¸t hµnh ®ång b¹c ViÖt nam. ViÖc ph¸t hµnh tiÒn ®­îc héi ®ång bé tr­ëng (nay lµ chÝnh phñ) uû nhiÖm cïng bé tµi chÝnh qu¶n lý dù tr÷ tiÒn ViÖt nam. §ång thêi, nã cßn thùc hiÖn rÊt nhiÒu nh÷ng chøc n¨ng quan träng kh¸c nh­: tæ chøc thanh tra gi¸m s¸t ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng chuyªn doanh, tæ chøc chÊp hµnh quü ng©n s¸ch nhµ n­íc, ®¹i diÖn nhµ n­íc t¹i c¸c tæ chøc tµi chÝnh - tÝn dông quèc tÕ … C¬ cÊu tæ chøc bé m¸y ng©n hµng nhµ n­íc cÊp trung ­¬ng kh«ng cßn c¸c vô tÝn dông, quü tiÕt kiÖm x· héi chñ nghÜa trung ­¬ng theo hÖ thèng däc nh­ tr­íc nh­ng cã thªm vô chÕ ®é. C¸c chi nh¸nh ng©n hµng nhµ n­íc t¹i ®Þa ph­¬ng thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ ng©n hµng. Nh­ vËy, ng©n hµng nhµ n­íc míi chØ lµm mét sè nghiÖp vô cña ng©n hµng trung ­¬ng ®èi víi ng©n hµng chuyªn hoanh trùc thuéc. H¬n n÷a, ho¹t ®éng ng©n khè vÉn ch­a t¸ch ra khái chøc n¨ng ng©n hµng. Ng©n hµng nhµ n­íc vÉn lµm nh÷ng nghiÖp vô cña ng©n khè( tæ chøc chÊp hµnh quü ng©n s¸ch nhµ n­íc ). Nh­ng dï sao, ®©y còng lµ mét b­íc tiÕn, tiÕn dÇn ®Õn viÖc h×nh thµnh mét NHTW ®óng nghÜa cña nã ®èi víi toµn bé hÖ thèng ng©n hµng. Ng©n hµng chuyªn doanh ®ãng vai trß lµ nh÷ng doanh nghiÖp thùc hiÖn kinh doanh tiÒn tÖ, thùc hiÖn h¹ch to¸n kinh tÕ tõ c¬ së vµ trong hÖ thèng mçi ng©n hµng chuyªn doanh. Cã 4 ng©n hµng chuyªn doanh trùc thuéc ng©n hµng nhµ n­íc lµ: ng©n hµng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ViÖt nam, ng©n hµng c«ng th­¬ng ViÖt nam, ng©n hµng ngo¹i th­¬ng ViÖt nam, ng©n hµng ®Çu t­ vµ x©y dùng ViÖt nam. Cã ng©n hµng chuyªn doanh 3 cÊp nh­ ng©n hµng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, cã ng©n hµng chØ cã 2 cÊp nh­ ng©n hµng ngo¹i th­¬ng. C¸c ng©n hµng chuyªn doanh lµ tæ chøc kinh doanh trùc tiÕp ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, b×nh ®¼ng trong quan hÖ kinh doanh ®èi víi c¸c ®¬n vÞ vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Trªn c¬ së ®æi míi hÖ thèng ng©n hµng mµ ng©n hµng ®· ®¸p øng vÒ c¬ b¶n nhu cÇu vèn cho nÒn kinh tÕ, ®ång thêi cßn hç trî ®­îc mét phÇn cho ng©n s¸ch, gi¶m thÊp møc ph¸t hµnh cho tÝn dông, gãp phÇn tÝch cùc cïng c¶ n­íc kiÒm chÕ tèc ®é l¹m ph¸t, tõng b­íc phôc håi ®­îc niÒm tin trong nh©n d©n. Tuy nhiªn sau khi thùc hiÖn nghÞ ®Þnh 53/H§BT cßn tån t¹i nh÷ng h¹n chÕ sau ®©y: ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia ch­a ®­îc h­íng râ nÐt. M« h×nh tæ chøc cßn cång kÒnh, chång chÐo trong quan hÖ däc ngang. -Chøc n¨ng qu¶n lý víi chøc n¨ng kinh doanh, chøc n¨ng ng©n hµng víi chøc n¨ng tµi chÝnh ch­a ®­îc x¸c ®Þnh râ rµng. -QuyÒn h¹n cña ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt nam cßn h¹n hÑp, nhiÒu c«ng cô ®iÒu hµnh vÜ m« hÇu nh­ ch­a ®­îc quy ®Þnh râ hoÆc ch­a ®­îc sö dông. -NhiÒu nghiÖp vô kinh doanh cña c¸c ng©n hµng chuyªn doanh ch­a ®­îc triÓn khai, nhiÒu khu vùc cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ bÞ bá trèng. -HÖ thèng thanh tra, kiÓm so¸t ho¹t ®éng cßn thô ®éng kÐm hiÖu qu¶, ch­a ®¸p øng yªu cÇu nhiÖm vô míi. Ph¶i nãi r»ng, cho ®Õn n¨m 1990, ngµnh ng©n hµng ch­a nhËn thøc ®­îc ®Çy ®ñ vÒ kinh doanh ng©n hµng vµ quyÒn tù chñ cña c¸c ®¬n vÞ, cßn lóng tóng trong viÖc xö lý nh÷ng vÊn ®Ò míi ph¸t sinh, bu«ng láng vai trß kiÓm so¸t ®èi víi c¸c ®¬n vÞ còng nh­ ®èi víi ®éi ngò c¸n bé c«ng nh©n viªn ng©n hµng, v× thÕ ngµnh ng©n hµng ch­a ph¸t huy ®Çy ®ñ chøc n¨ng nhiÖm vô cña m×nh trong ph¸t triÓn kinh tÕ. §óng nh­ nhËn xÐt cña thñ t­íng Vâ V¨n KiÖt “ Ng©n hµng kinh doanh chia ra kinh doanh, qu¶n lý nhµ n­íc ch­a ra qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi thÞ tr­êng tiÒn tÖ ®ang h×nh thµnh. Mçi mét ng©n hµng theo tæ chøc nghÞ ®Þnh 53/H§BT tõ trung ­¬ng ®Õn c¬ së ®Òu chung ch¹ 2 chøc n¨ng kh«ng thÓ chung ch¹ nµy. Ng©n hµng ®· v­¬n ra kinh doanh nh­ng bÞ chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc kÐo l¹i nhïng nh»ng kh«ng thÓ bao qu¸t mäi nhu cÇu cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ “. Tr­íc t×nh h×nh ®ã trong c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn s©u s¾c vµ triÖt ®Ó cña ®Êt n­íc, ®Ó tiÕp tôc ®æi míi hÖ thèng ng©n hµng, ngµy 23-5-1990 Héi ®ång nhµ n­íc ®· th«ng qua Ph¸p lÖnh ng©n hµng, hîp t¸c x· tÝn dông vµ c«ng ty tµi chÝnh. Néi dung c¬ b¶n cña 2 ph¸p lÖnh nµy lµ : Ph¸p lÖnh ng©n hµng ph©n biÖt râ chøc n¨ng tµi chÝnh víi chøc n¨ng ng©n hµng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ tiÒn tÖ, tÝn dông ë tÇm vÜ m« cña ng©n hµng nhµ n­íc víi chøc n¨ng kinh doanh tiÒn tÖ vµ dÞch vô trùc tiÕp ë tÇm vÜ m« cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, ng©n hµng ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn, c«ng ty tµi chÝnh, hîp t¸c x· tÝn dông. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm lµ lÊy viÖc b¶o ®¶m quyÒn tù chñ s¶n xuÊt vµ tù chñ kinh doanh cña ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së lµm kh©u c¬ b¶n, tõ nay ng©n hµng nhµ n­íc kh«ng trùc tiÕp giao dÞch víi c¸c ®¬n vÞ vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ mµ trë vÒ víi vai trß vèn cã cña m×nh lµ ng©n hµng cña c¸c ng©n hµng, kh«ng chØ víi ng©n hµng quèc doanh mµ c¶ c¸c ng©n hµng ngoµi quèc doanh. L·nh ®¹o ng©n hµng nhµ n­íc lµ mét tËp thÓ Héi ®ång qu¶n trÞ do Thèng ®èc ng©n hµng Nhµ n­íc lµm chñ tÞch Héi ®ång vµ 8 uû viªn,trong ®ã cã mét nöa lµ cÊp thø tr­ëng ®¹i diÖn cho nh÷ng bé,Uû ban nhµ n­íc mµ ho¹t ®éng cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ,cßn l¹i lµ nh÷ng chuyªn gia kinh tÕ tiÒn tÖ do thèng ®èc lùa chän.Do ®ã, ng©n hµng nhµ n­íc cã ®ñ kh¶ n¨ng x©y dung c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ,tÝn dông trªn c¬ së nh÷ng ®¸nh gi¸,thÈm ®Þnh chuyªn s©u cña m×nh vÒ t×nh h×nh kinh tÕ x· héi,kh«ng ph¶i tr«ng chê qu¸ nhiÒu vµo chÝnh phñ nh­ tr­íc. Bªn c¹nh ®ã, ph¸p lÖnh ®· trang bÞ cho ng©n hµng nhµ n­íc nhiÒu c«ng cô míi nh­ thÈm quyÒn t¸i chiÕt khÊu vµ cho vay,quyÒn Ên ®Þnh tû lÖ d÷ tr÷ b¾t buéc,tû lÖ mua c«ng tr¸i vµ c¸c tû lÖ an toµn kh¸c ®èi víi tæ choc nµy.§ã lµ nh÷ng c«ng cô gióp cho ng©n hµng nhµ n­íc chñ ®éng ®iÒu hµnh linh ho¹t vµ h÷u hiÖu c¸c ho¹t ®éng tiÒn tÖ ,tÝn dông nh»m ®¶m b¶o thùc hiÖn tèt c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi,®ång thêi t¹o ra cho ng©n hµng nhµ n­íc kh¶ n¨ng kiÓm so¸t l¹m ph¸t ®­îc th­êng xuyªn,còng nh­ chñ ®éng phßng ngõa nh÷ng biÖn ph¸p t×nh thÕ chèng l¹m ph¸t qu¸ tay ®èi víi nhÞp ®iÖu t¨ng tr­ëng,kinh tÕ vµ víi c«ng ¨n viÖc lµm cña ng­êi lao ®éng. Nh­ vËy,víi sù quan t©m cña ®¶ng vµ nhµ n­íc vµ víi sù nç lùc cña b¶n th©n ngµnh ,trong thêi gian qua hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam d· d¹t nhiÒu thµnh tÝch ®¸ng kÓ .§ã lµ tong b­íc x©y dùng ®­îc hÖ thèng ng©n hµng thÝch øng víi c¬ chÕ tiÒn tÖ,cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa,®Èy lïi l¹m ph¸t,thóc ®Èy t¨ng tr­ëng vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ,thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸,hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc.§Æc biÖt,víi luËt ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam (gåm 7 ch­¬ng,63 ®iÒu)vµ luËt c¸c tæ chøc tÝn dông (gåm 11 ch­¬ng,131 diÒu) ®­îc chñ tÞch n­íc TrÇn §øc L­¬ng ký lÖnh c«ng bè ngµy 26-12-1997,th× tÝnh ®ång bé cña c¬ chÕ tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc gia ®­îc ®¶m b¶o,phôc vô ®¾c lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy nhiªn,®Ó xøng ®¸ng víi vai trß chñ ®¹o ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ,hÖ thèng ng©n hµng nhµ n­íc cÇn ph¶i lu«n ®­îc cñng cè vµ hoµn thiÖn vÒ mäi mÆt,thóc ®Èy m¹nh mÏ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn,®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta tõng b­íc hoµ nhËp víi khu vùc thÕ giíi II. B¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña hÖ thèng ng©n hµng 1.Ng©n hµng trung ­¬ng 1.1.Kh¸i niÖm NHTW. NHTW lµ mét ®Þnh chÕ c«ng céng,cã thÓ ®éc lËp hoÆc trùc thuéc chÝnh phñ,thùc hiÖn chøc n¨ng ®éc quyÒn ph¸t hµnh tiÒn,lµ ng©n hµng cña c¸c ng©n hµng,ng©n hµng cña chÝnh phñ vµ chÞu tr¸ch nhiÖm trong viÖc qu¶n lý nhµ n­íc vÒ ho¹t ®éng tiÒn tÖ ,tÝn dông,ng©n hµng cho môc tiªu ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh cña céng ®ång. TiÒn th©n cña NHTW lµ ng©n hµng ph¸t tiÒn[Khi ng©n hµng cã tªn lµ NHTW th× ng©n hµng nµy ®¶m nhËn viÖc ®éc quyÒn ph¸t hµnh tiÒn vµ qu¶n lý nhµ n­íc] c¸c ng©n hµng ®­îc thµnh lËp hoÆc b»ng c¸ch quèc h÷u ho¸ c¸c ng©n hµng ph¸t hµnh hiÖn cã, hoÆc thµnh lËp míi thuéc quyÒn së h÷u nhµ n­íc. C¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn cã hÖ thèng ng©n hµng ph¸t triÓn l©u ®êi nh­ Anh, Ph¸p… th× thµnh lËp ng©n hµng trung ­¬ng b»ng c¸ch quèc h÷u ho¸ ng©n hµng ph¸t hµnh th«ng qua mua cæ phÇn cña c¸c ng©n hµng nµy råi bæ nhiÖm ng­êi ®iÒu hµnh.Mét sè n­íc t­ b¶n kh¸c nh­ NhËt B¶n th× nhµ n­íc chØ n¾m cæ phÇn khèng chÕ hoÆc vÉn ®Ó thuéc së h÷u t­ nh©n nh­ng nhµ n­íc bæ nhiÖm ng­êi ®iÒu hµnh. Cßn l¹i hÇu hÕt c¸c n­íc kh¸c th× thµnh lËp NHTW míi thuéc së h÷u nhµ n­íc. ë ViÖt Nam NHTW ®­îc thµnh lËp thuéc së h÷u nhµ n­íc ViÖt Nam. 1.2.VÞ trÝ cña NHTW . Lµ mét ®Þnh chÕ c«ng céng cña nhµ n­íc, nh­ng mèi quan hÖ cña NHTW víi chÝnh phñ kh«ng hoµn toµn gièng víi c¸c ®Þnh chÕ c«ng céng kh¸. Tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm ra ®êi cña NHTW,thÓ chÕ chÝnh trÞ,nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ còng nh­ truyÒn thèng v¨n ho¸ cña tõng quèc gia mµ NHTW cã thÓ ®­îc tæ chøc theo m« h×nh trùc thuéc hay ®éc lËp víi chÝnh phñ. ChÝnh ®Æc ®iÓm nµy ®· thÓ hiÖn ®­îc vÞ trÝ quan träng cña NHTW trong viÖc ®iÒu hµnh kinh tÕ vÜ m« cña ®Êt n­íc. 1.2.1 M« h×nh NHTW trùc thuéc chÝnh phñ. Theo m« h×nh nµy, NHTW chÞu sù chi phèi trùc tiÕp cña chÝnh phñ vÒ nh©n sù,vÒ tµi chÝnh vµ ®Æc biÖt vÒ c¸c quyÕt ®Þnh cã liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ..C¸c n­íc ¸p dông m« h×nh nµy phÇn lín lµ c¸c n­íc khèi x· héi chñ nghÜa tr­íc ®©y vµ hiÖn nay(Hµn Quèc,§µi Loan,ViÖt Nam …). NHTW Héi ®ång chÝnh s¸ch tiÒn tÖ gåm: Thèng ®èc NHTW vµ c¸c thµnh viªn kh¸c ChÝnh phñ Theo m« h×nh nµy, chÝnh phñ cã thÓ dÔ dµng phèi hîp chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHTW ®ång bé víi c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« kh¸c nh»m ®¶m b¶o møc ®é vµ liÒu l­îng t¸c ®éng hiÖu qu¶ cña c¸c tæng thÓ c¸c chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c môc tiªu vÜ m« trong thêi kú. M« h×nh nµy ®­îc xem lµ phï hîp víi yªu cÇu cÇn tËp trung quyÒn lùc ®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng x©y dùng kinh tÕ trong thêi kú tiÒn ph¸t triÓn. §iÓm h¹n chÕ chñ yÕu cña m« h×nh lµ NHTW sÏ mÊt ®i sù chñ ®éng trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Sù phô thuéc vµo chÝnh phñ cã thÓ lµm cho NHTW xa rêi môc tiªu dµi h¹n cña m×nh lµ æn ®Þnh gi¸ trÞ tiÒn tÖ, gãp phÇn t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Tuy nhiªn, sù lín m¹nh nhanh chãng cña c¸c n­íc thuéc nhãm NIC nh­ Singapo, Hµn Quèc, §µi Loan... n¬i NHTW lµ mét bé phËn trong guång m¸y chÝnh phñ lµ mét b»ng chøng cã søc thuyÕt phôc vÒ sù phï hîp cña m« h×nh tæ chøc nµy ®èi víi truyÒn thèng v¨n ho¸ ¸ §«ng. 1.2.2.M« h×nh NHTW ®éc lËp víi chÝnh phñ. Theo m« h×nh nµy NHTW kh«ng chÞu sù chØ ®¹o cña chÝnh phñ mµ lµ quèc héi vµ quan hÖ gi÷a NHTW víi chÝnh phñ lµ Quèc héi NHTW ChÝnh phñ quan hÖ hîp t¸c. C¸c NHTW theo m« h×nh nµy lµ ng©n hµng dù tr÷ liªn bang Mü, NHTW Thôy Sü, Anh , Ph¸p, §øc, NhËt B¶n vµ gÇn ®©y lµ nh÷ng trung ­¬ng Ch©u ©u(ECB). Xu h­íng tæ chøc NHTW theo m« h×nh nµy ®ang t¨ng lªn ë c¸c n­íc ph¸t triÓn… Theo m« h×nh nµy, NHTW cã quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc x©y dùng vµ chi tiªu ng©n s¸ch. Cô thÓ nh­ th©m hôt ng©n s¸ch lµ c¨n bÖnh kinh niªn cña c¸c chÝnh phñ, do vËy nÕu NHTW ®Æt d­íi quyÒn chÝnh phñ, khi th©m hôt ng©n s¸ch x¶y ra, chÝnh phñ, chÝnh phñ cã thÓ buéc NHTW in tiÒn ®Ó tµi trî. §iÒu nµy dÉn ®Õn nguy c¬ l¹m ph¸t,g©y tæn h¹i cho x· héi hoÆc tr¸nh ®­îc c¸c ¸p lùc chÝnh trÞ kh¸c, vÝ dô nh­ khi NHTW trùc thuéc chÝnh phñ, chÝnh cã thÓ v× nh÷ng môc tiªu chÝnh trÞ tr­íc m¾t mµ khiÕn cho ng©n hµng trung ­¬ng theo ®æi c¸c môc tiªu ng¾n h¹n thay v× c¸c môc tiªu chÝnh s¸ch dµi h¹n, do ®ã ¶nh h­ëng tíi sù ph¸t triÓn cña tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc gia. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c NHTW ®­îc tæ chøc theo m« h×nh nµy ®Òu ®¶m b¶o ®­îc sù ®éc lËp hoµn toµn khái ¸p lùc cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Møc ®éc lËp cña NHTW phô thuéc vµo sù chi phèi cña ng­êi ®øng ®Çu nhµ n­íc vµo c¬ chÕ lËp ph¸p vµ nh©n sù cña NHTW. §iÓm bÊt lîi chñ yÕu cña m« h×nh nµy lµ khã cã sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a chÝnh s¸ch tiÒn tÖ – do ng©n hµng trung ­¬ng thùc hiÖn vµ chÝnh s¸ch tµi kho¸ - do chÝnh phñ phèi hîp - ®Ó qu¶n lý vÜ m« cã hiÖu qu¶. Kh«ng cã mét m« h×nh nµo cã thÓ ®­îc coi lµ thÝch hîp cho mäi quèc gia. ViÖc lùa chän mèi liªn hÖ thÝch hîp gi÷a NHTW vµ chÝnh phñ ph¶i ph¶i phô thuéc vµo chÕ ®é chÝnh trÞ, yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Æc ®iÓm lÞch sö vµ sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng ng©n hµng cña tõng n­íc. Tuy nhiªn trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh nµo ®ã còng bÞ ¶nh h­ëng bëi trµo l­u cña thÕ giíi 1.3 HÖ thèng tæ chøc cña ng©n hµng trung ­¬ng XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng vµ nhiÖn vô, hÖ thèng tæ chøc NHTW th­êng ®­îc bè trÝ theo tuyÕn däc: Bªn trªn lµ hÖ thèng NHTW to¶ däc xuèng lµ c¸c chi nh¸nh trùc thuéc ®Æt trªn c¸c ®Þa bµn tØnh, thµnh phè hoÆc c¸c khu vùc kinh tÕ. M« h×nh tæ chøc ®ã ph¶i ®¶m b¶o cho NHTW vËn hµnh c¸c ho¹t ®éng cña m×nh mét c¸ch thèng nhÊt, nh¹y bÐn theo nguyªn t¾c tËp trung thèng nhÊt. -C¬ chÕ qu¶n trÞ ®iÒu hµnh: Trong bé m¸y qu¶n ly nhµ n­íc, NHTW cã vÞ trÝ quan träng cïng víi nhiÖm vô x©y dùng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång tiÒn, viÖc qu¶n trÞ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña ng©n hµng trung ­¬ng ph¶i ®­îc thùc hiÖn theo mét c¬ chÕ ®Æc biÖt so víi c¸c bé kh¸c cña nhµ n­íc. -VÒ c¬ chÕ qu¶n trÞ: HiÖn nay hÇu hÕt c¸c n­íc thùc hiÖn theo c¬ chÕ l·nh ®¹o d­íi h×nh thøc mäi héi ®ång. Héi ®ång nhµ n­íc n­íc nµy ®­îc nhµ n­íc bæ nhiÖm gåm nh÷n ng­êi cã chuyªn m«n cao, cã tr×nh ®é qu¶n lý … Chøc n¨ng chñ yÕu cña héi ®ång lµ quyÕt ®Þnh nh÷ng chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch vÒ tiÒn tÖ tÝn dông, ng©n hµng, chØ ®¹o gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng cña ng©n hµng trung ­¬ng t­ vÊn cho chÝnh phñ vÒ c¸c vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ, tiÒn tÖ. §øng ®Çu héi ®ång lµ chñ tÞch héi ®ång – th­êng lµ thèng ®èc ng©n hµng trung ­¬ng. -VÒ c¬ chÕ ®iÒu hµnh: Thèng ®èc ng©n hµng lµ ng­êi trùc tiÕp ®iÒu hµnh, gióp viÖc cho thèng ®èc cã mét sè phã thèng ®èc. §Ó thùc hiÖn chøc tr¸ch cña m×nh, thèng ®èc sö dông mét bé m¸y tæ chøc gåm c¸c vô, côc, chi nh¸nh trùc thuéc. Thèng ®èc lµ ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc quèc héi hoÆc chÝnh phñ vµ tr­íc héi ®ång qu¶n trÞ vÒ thùc hiÖn chøc n¨ng nhiÖm vô cña NHTW 1.4 Chøc n¨ng cña ng©n hµng trung ­¬ng Lµ mét ®Þnh chÕ cña c«ng céng cña nhµ n­íc, ng©n hµng trung ­¬ng cã nhiÖm vô thùc hiÖn viÖc qu¶n lý nhµ n­íc. Tuy nhiªn, cã vÞ trÝ ®Æc biÖt cña m×nh trong bé m¸y qu¶n lý nhµ n­íc, nªn kh¸c víi tÝnh chÊt qu¶n lý nhµ n­íc cña c¸c bé, c¸c c¬ quan ngang bé th× NHTW thùc hiÖn viÖc qu¶n lý nhµ n­íc th«ng qua c¸c nghiÖp vô mang tÝnh kinh doanh cã ®em l¹i lîi nhuËn. Song tÝnh kinh doanh kh«ng ph¶i lµ môc tiªu mµ nã chØ lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ho¹t ®éng cña NHTW, ®ã lµ: cung øng tiÒn tÖ cho nÒn kinh tÕ, ®iÒu hoµ l­u th«ng tiÒn tÖ vµ qu¶n lý hÖ thèng ng©n hµng nh»m d¶m b¶o l­u th«ng tiÒn tÖ æn ®Þnh, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¨ng viÖc lµm vµ kiÒm chÕ l¹m ph¸t. Muèn vËy, ng©n hµng trung ­¬ng ph¶i thùc hiÖn 3 chøc n¨ng c¬ b¶n sau ®©y: 1.4.1 Ng©n hµng trung ­¬ng lµ ng©n hµng ph¸t hµnh. NHTW ®­îc giao träng tr¸ch ®éc quyÒn ph¸t hµnh tiÒn theo c¸c quy ®Þnh trong luËt hoÆc ®­îc chÝnh phñ phª duyÖt (vÒ mÖnh gi¸, lo¹i tiÒn møc ph¸t hanh…)nh»m ®¼m b¶o thÓ thèng nhÊt vµ an toµn cho hÖ thèng l­u th«ng tiÒn tÖ hîp ph¸p duy nhÊt trong c¶ n­íc. §ång do ng©n hµng trung ­¬ng ph¸t ra lµ ®ång tiÒn l­u th«ng hîp ph¸p duy nhÊt trong c¶ n­íc, nã mang tÝnh chÊt c­ìng chÕ l­u hµnh, v× vËy mäi ng­êi kh«ng cã quyÒn tõ chèi nã trong thanh to¸n. Khèi l­îng tiÒn NHTW cung øng cho l­u th«ng ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn ph­¬ng tiÖn thanh to¸n trong x· héi do ®ã ¶nh h­ëng ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ. V× vËy nhiÖm vô ph¸t hµnh tiÒn cßn bao gåm tr¸ch nhiÖm cña ng©n hµng trung ­¬ng trong viÖc x¸c ®Þnh sè l­îng tiÒn cÇn ph¸t hµnh, thêi ®iÓm ph¸t hµnh còng nh­ ph­¬ng thøc ph¸t hµnh ®Ó ®¶m b¶o sù æn ®Þnh tiÒn tÖ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Do giÊy b¹c ng©n hµng cã nguån gèc tõ tiÒn thùc chÊt (vµng) hay kú phiÕu th­¬ng m¹i nªn trong lÞch sö ph¸t hµnh giÊy b¹c ng©n hµng ng­êi ta th­êng quy ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c chÆt chÏ ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc ph¸t hµnh tiÒn g¾n víi yªu cÇu l­u th«ng hµng ho¸ vµ l­u th«ng tiÒn tÖ. Nguyªn t¾c lµ: Ph¸t hµnh tiÒn dùa vµo dù tr÷ vµng. GiÊy b¹c ng©n hµng ph¸t hµnh vµo l­u th«ng ph¶i cã vµnh n»m trong kho cña ng©n hµng lµm ®¶m b¶o.Nh×n chung cã 3 h×nh thøc duy tr× ®¶m b¶o sau ®©y: -Nhµ n­íc quy ®Þnh møc mét møc ph¸t hµnh,khèi l­îng ph¸t hµnh ph¶i n»m trong h¹n møc ph¸p ®Þnh. -Nhµ n­íc quy ®Þnh møc tèi ®a l­îng giÊy b¹c trong l­u th«ng vµ kh«ng quy ®Þnh møc d÷ tr÷ vµng lµm ®¶m b¶o cho l­îng giÊy b¹c ®ã. -Nhµ n­íc quy ®Þnh møc d÷ tr÷ vµng tèi thiÓu cho khèi l­îng giÊy b¹c ph¸t hµnh. Theo quy ®Þnh nµy, l­îng giÊy b¹c ph¸t hµnh v­ît qu¸ møc nhÊt ®Þnh nµo ®ã ph¶i ®­îc ®¶m b¶o 100% b»ng vµng hoÆc ph¶i chÞu mét thuÕ suÊt lµ 5% tÝnh trªn sè tiÒn ph¸t hµnh v­ît møc. ViÖc ®¶m b¶o b»ng khèi l­îng vµng d÷ tr÷ trong kho cña ng©n hµng,mét mÆt khèng chÕ møc ph¸t hµnh giÊy b¹c t¨ng hoÆc gi¶m theo khèi l­îng tr÷ kim hiÖn h÷u,ng¨n chÆn sù l¹m dông c«ng cô ph¸t hµnh ®Ó g©y ra l¹m ph¸t;mÆt kh¸c lµm c¬ së cho viÖc chuyÓn ®æi giÊy b¹c Ng©n hµng ra vµng ,®iÒu chØnh khèi l­îng giÊy b¹c trong l­u th«ng,gi÷ cho gi¸ trÞ danh nghÜa(mÖnh gi¸) cña giÊy b¹c phï hîp víi gi¸ trÞ thùc tÕ(vµng) mµ nã lµm ®¹i diÖn.Tuy nhiªn,sù ®ßi hái ph¶i cã vµng ®¶m b¶o khi ph¸t hµnh tiÒn giÊy dÉn ®Õn sù thiÕu linh ho¹t trong ph¸t hµnh tiÒn do khèi l­îng tiÒn ph¸t hµnh kh«ng g¾n víi nhu cÇu l­u th«ng trao ®æi hµng ho¸ mµ phô thuéc vµo sè l­îng vµng d÷ tr÷ cña ng©n hµng trung ­¬ng.Khi nhu cÇu tiÒn tÖ cña nÒn kinh tÕ v­ît qu¸ kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cña l­îng vµng d÷ tr÷,c¸c ng©n hµng trung ­¬ng kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc. Ph¸t hµnh tiÒn cã ®¶m b¶o b»ng gi¸ trÞ hµng ho¸ th«ng qua c¬ chÕ tÝn dông. Theo chÕ ®é nµy,viÖc ph¸t hµnh giÊy b¹c kh«ng nhÊt thiÕt cã tr÷ kim ®¶m b¶o mµ cã thÓ ®­îc thùc hiÖn qua c¬ chÕ tÝn dông ng¾n h¹n trªn c¬ së ®¶m b¶o b»ng gi¸ trÞ hµng ho¸ thÓ hiÖn trªn kú phiÕu th­¬ng m¹i vµ c¸c chøng tõ nî kh¸c. Qua ®ã lµm cho viÖc ph¸t hµnh g¾n víi nhu cÇu thùc tÕ cña l­u th«ng hµng ho¸,®¶m b¶o cho tæng l­îng tiÒn tÖ phï hîp víi gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr­êng.ViÖc ph¸t hµnh nµy cña ng©n hµng trung ­¬ng ®­îc thùc hiÖn b»ng ph­¬ng ph¸p t¸i chiÕt khÊu c¸c chøng tõ cã gi¸ cña c¸c tæ chøc tÝn dông. ViÖc ph¸t hµnh tiÒn th«ng qua c¬ chÕ tÝn dông ng©n hµng cã ý nghÜa rÊt quan träng. Mét lµ, khèi l­îng giÊy b¹c ph¸t hµnh vµo l­u th«ng ®­îc xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu tiÒn tÖ ph¸t sinh do sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®ßi hái, giÊy b¹c ph¸t hµnh ®­îc ®¶m b¶o b»ng gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ x¸c ®Þnh ®­îc thêi h¹n quay trë vÒ n¬i ph¸t hµnh. Hai lµ, t¹o kh¶ n¨ng ®Ó ng©n hµng trung ­¬ng thùc hiÖn viÖc kiÓm so¸t khèi l­îng tiÒn cung øng theo yªu cÇu môc tiªu æn ®Þnh tiÒn tÖ. Tãm l¹i, ngµy nay viÖc ph¸t hµnh tiÒn ph¶i ®i ®«i víi viÖc kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt l­u th«ng tiÒn tÖ,®Òu ®­îc quy ®Þnh bëi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia, mét bé phËn quan träng cña chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, do ng©n hµng trung ­¬ng víi t­ c¸ch lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn. 1.4.2.NHTW lµ ng©n hµng cña c¸c ng©n hµng. Ng©n hµng kh«ng tham gia kinh doanh tiÒn tÖ,tÝn dông trùc tiÕp víi c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ mµ chØ thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô ng©n hµng víi c¸c ng©n hµng trung gian.Bao gåm: NhËn tiÒn göi cña c¸c tæ chøc tÝn dông NHTW më tµi kho¶n vµ nhËn tiÒn göi tõ c¸c tæ chøc tÝn dông d­íi hai d¹ng sau: -TiÒn göi d÷ tr÷ b¾t buéc: Lµ kho¶n tiÒn d÷ tr÷ mµ c¸c ng©n hµng trung gian b¾t buéc ph¶i göi t¹i ng©n hµng trung ­¬ng ®Ó nh»m ®¶m b¶o kh¶ n¨ng chi tr¶ cña c¸c ng©n hµng nµy tr­íc nhu cÇu rót tiÒn mÆt cña kh¸ch hµng.Møc dù tr÷ b¾t buéc ®­îc tÝnh theo tû lÖ % tõng lo¹i tiÒn göi kh«ng kú h¹n vµ cã kú h¹n.Tû lÖ nµy do ng©n hµng trung ­¬ng quy ®Þnh trong tõng thêi kú. Ban ®Çu, môc ®Ých cña d÷ tr÷ b¾t buéc lµ nh»m ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n, do ®ã h¹n chÕ kh¶ n¨ng rñi ro thanh to¸n cho c¶ hÖ thèng. Tuy nhiªn, theo thêi gian ý nghÜa nµy gi¶m dÇn. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tµi chÝnh vµ xu h­íng chøng kho¸n ho¸ trong ho¹t ®éng ng©n hµng th× kh¶ n¨ng ®¸p øng nhanh chãng nhu cÇu tiÒn mÆt cña c¸c ng©n hµng t¨ng lªn, ®ång thêi c¸c h×nh thøc b¶o hiÓm tiÒn göi ra ®êi ®· lµm yªn lßng nh÷ng ng­êi göi tiÒn vµ nhê vËy lµm gi¶m bít kh¶ n¨ng x¶y ra nhu cÇu rót tiÒn bÊt th­êng. V× vËy, tû lÖ d÷ tr÷ b¾t buéc ngµy cµng gi¶m bít ë hÇu hÕt c¸c quèc gia. HiÖn nay tØ lÖ d÷ tr÷ b¾t buéc ®­îc nãi ®Õn víi t­ c¸ch lµ mét c«ng cô cña NHTW trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. -TiÒn göi thanh to¸n: §Ó ®¸p øng cho nhu cÇu chi tr¶ trong thanh to¸n giao dÞch,c¸c tæ chøc tÝn dông khi ®­îc phÐp ho¹t ®éng ®Òu ph¶i më tµi kho¶n t¹i NHTW vµ göi tiÒn vµo tµi kho¶n ®ã theo quy ®Þnh. Cho vay ®èi víi c¸c tæ chøc tÝn dông Víi t­ c¸ch lµ ng©n hµng cña c¸c ng©n hµng, NHTW lu«n lµ chñ nî vµ lµ ng­êi cho vay cuèi cïng ®èi víi c¸c tæ chøc tÝn dông th«ng qua ho¹t ®éng t¸i chiÕt kh©ó vµ cho vay cã thÕ chÊp c¸c giÊy tê cã gi¸. NghiÖp vô t¸i cÊp vèn cña NHTW cã t¸c dông rÊt quan träng; Mét mÆt,nã tr¸nh cho NHTW r¬i vµo t×nh tr¹ng bÞ ®éng trong viÖc tµi trî cho c¸c tæ chøc tÝn dông , tõ ®ã thùc hiÖn viÖc ®iÒu tiÕt khèi l­îng tiÒn cung øng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ theo yªu cÇu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, phï hîp víi môc tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ. MÆt kh¸c, nã sÏ gióp cho c¸c tæ chøc tÝn dông nhËn ®­îc vèn mét c¸ch kÞp thêi, phôc vô cho nhu cÇu ph¸t triÓn ho¹t ®éng kinh doanh. NÕu kh«ng cã nguån tµi trî nµy,c¸c ng©n hµng cã thÓ bá lì nh÷ng thêi c¬ vµ lµm mÊt kh¶ n¨ng chi tr¶. B»ng c¸c ho¹t ®éng ®ã, NHTW d· ®ãng gãp mét vai trß quan träng cho sù an toµn cña hÖ thèng ng©n hµng. Ta biÕt r»ng bÊt kú mét tæ chøc tÝn dông nµo cã nguån d÷ tr÷ Ýt ái còng sÏ dÔ bÞ ¶nh h­ëng bëi nh÷ng c¬n khñng ho¶ng tµi chÝnh khi c¸c tæ chøc tÝn dông ®ã kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu rót ra cña ng­êi göi, khi ®ã nã buéc ph¶i chÊp nhËn ph¸ s¶n. §Ó tr¸nh ®iÒu ®ã NHTW sÏ cã thÓ cung cÊp nh÷ng kho¶n tÝn dông kh«ng h¹n chÕ, nh»m gióp cho c¸c tæ chøc tÝn dông tr¸nh khái sù ®æ vì nghÜa lµ ng©n hµ._.ng trung ­¬ng s½n sµng ®ãng vai trß cøu c¸nh cho vay cuèi cïng khi kh«ng cßn ph­¬ng c¸ch cøu v·n nµo kh¸c. Kh¶ n¨ng nµy cña NHTW lu«n cã thÓ thùc hiÖn ®­îc v× nã lµ ng©n hµng duy nhÊt cã quyÒn ph¸t hµnh tiÒn. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i mäi tæ chøc tÝn dông ®Òu nhËn ®­îc sù hç trî cña NHTW ®Ó tho¸t khái nguy c¬ ph¸ s¶n. ChØ khi sù sôp ®æ cña tæ chøc tÝn dông ®ã cã ¶nh h­ëng lín tíi sù tån t¹i vµ an toµn cña c¶ hÖ thèng ng©n hµng, NHTW míi can thiÖp. Møc l·i suÊt cho vay cña NHTW khi ®ã còng th­êng lµ l·i suÊt ph¹t vµ tæ chøc tÝn dông nhËn hç trî ph¶i chÞu nhiÒu quy ®Þnh ngÆt nghÌo cña ng©n hµng trung ­¬ng. Lµ trung t©m thanh to¸n bï trõ cho hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông Lµ ®Çu mèi nèi liÒn m¹ng l­íi thanh to¸n trong toµn bé hÖ thèng ng©n hµng, nghiÖp vô thanh to¸n cña NHTW ®­îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng ph­¬ng thøc thÝch hîp ,theo h­íng hiÖn ®¹i ho¸, trong ®ã chñ yÕu lµ thanh to¸n bï trõ. V× c¸c tæ chøc tÝn dông ®Òu më tµi kho¶n vµ göi tiÒn vµo tµi kho¶n nµy t¹i ng©n hµnh trung ­¬ng nªn chóng cã thÓ thùc hiÖn thanh to¸n kh«ng dïng tiÌn mÆt qua NHTW thay v× thanh to¸n trùc tiÕp víi nhau. Th«ng qua dÞch vô thanh to¸n bï trõ, NHTW ®· gãp phÇn tiÕt kiÖm ®­îc chi phÝ thanh to¸n cho c¸c tæ chøc tÝn dông vµ toµn x· héi, ®¶m b¶o vèn lu©n chuyÓn nhanh chãng trong hÖ thèng ng©n hµng vµ ph¶n ¸nh chÝnh x¸c quan hÖ thanh to¸n gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ trong x· héi. MÆt kh¸c, th«ng qua ho¹t ®éng nµy ng©n hµng trung ­¬ng cã thÓ kiÓm tra sù biÕn ®éng vèn kh¶ dông cña tõng tæ chøc tÝn dông, lµ c¬ së ®Ó cã nh÷ng kiÕn nghÞ kÞp thêi. Thanh tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng Kh¸c víi c¸c tæ chøc kinh doanh kh¸c, kinh doanh trong lÜnh vùc tµi chÝnh tiÒn tÖ cÇn thiÕt ph¶i ®­îc kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt chÆt chÏ bëi v×: Tr­íc hÕt c¸c tæ chøc tÝn dông ®¶m nhiÖm vai trß ®Æc biÖt trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh nãi riªng vµ trong toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung, cô thÓ lµ: Nã lµ kªnh chuyÓn giao vèn tõ tiÕt kiÖm ®Õn ®Çu t­, lµ c«ng cô cña chÝnh phñ trong viÖc tµi trî vèn cho c¸c môc tieu chiÕn l­îc vµ lµ nh©n tè cã ¶nh h­ëng quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Thø hai, b¶n chÊt ho¹t ®éng c¶u c¸c ng©n hµng lµ chøa ®ùng rñi ro. Møc ®é rñi ro sÏ t¨ng lªn khi c¸c ng©n hµng cã xu h­íng ch¹y theo lîi nhuËn lµm ph­¬ng h¹i ®Õn quyÒn lîi cña ng­êi göi tiÒn. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng lµ ®i vay ng¾n h¹n vµ cho vay dµi h¹n. B¶ng tæng kÕt tµi s¶n cña nã lu«n chøa ®ùng møc rñi ro tiÒm n¨ng do chªnh lÖch vÒ thêi h¹n gi÷a nguån vèn vµ sö dông vèn, gi÷a yªu cÇu thanh to¸n vµ mong muèn sinh lîi tèi ®a. C¸c ng©n hµng l¹i cã mèi liªn hÖ vµ phô thuéc víi nhau chÆt chÏ th«ng qua c¸c luång vèn tÝn dông lu©n chuyÓn vµ th«ng qua ho¹t ®éng cña hÖ thèng thanh to¸n. V× vËy, chØ cÇn mét trôc trÆc nhá trong qu¸ tr×nh thanh to¸n cña mét ng©n hµng còng sÏ g©y nªn vÊn ®Ò vÒ tÝnh thanh to¸n cña c¶ hÖ thèng, ®ång thêi lµm ¶nh h­ëng tíi quyÒn lîi cña ng­êi göi tiÒn lµm gi¶m sót lßng tin cña hä ®èi víi ng©n hµng. V× vËy, vai trß ®iÒu tiÕt, gi¸m s¸t th­êng xuyªn ho¹t ®éng c¸c tæ chøc tÝn dông cña NHTW lµ rÊt cÇn thiÕt, mét mÆt ®¶m b¶o cho sù æn ®Þnh cña c¶ hÖ thèng ng©n hµng, mÆt kh¸c b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ cña ng­êi göi tiÒn. Néi dung cña vai trß nµy bao gåm: cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng; quy ®Þnh néi dung ho¹t ®éng vµ c¸c quy chÕ nghiÖp vô ®ßi hái c¸c tæ chøc tÝn dông ph¶i tu©n theo; th­êng xuyªn kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông; ®×nh chØ ho¹t ®éng hoÆc gi¶i thÓ ng©n hµng trong c¸c tr­êng hîp vi ph¹m luËt lÖ hoÆc mÊt kh¶ n¨ng tµi chÝnh sau khi ®· ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng. §Ó thùc hiÖn vai trß nµy, NHTW ®· sö dông mét hÖ thèng chØ tiªu ®iÒu tiÕt ®­îc ph©n bæ theo c¸c tiªu thøc sau ®©y: -ChØ tiªu ph¶n øng hiÖu qu¶ sö dông vèn. -ChØ tiªu ph¶n ¸nh tÝnh chÊt ®Çy ®ñ cña vèn. -ChØ tiªu ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng thanh to¸n, chÊt l­îng tµi s¶n cè ®Þnh -ChØ tiªu kh¸c nh­: giíi h¹n cho vay vµ b¶o l·nh, c¸c ph­¬ng ph¸p tù b¶o hiÓm -HÖ thèng chØ tiªu liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. -HÖ thèng chØ tiªu liªn quan ®Õn ph©n bæ tÝn dông cho c¸c môc tiªu ­u tiªn th«ng qua quy ®Þnh, gåm cã: tû lÖ tµi s¶n cã trong tæng tµi s¶n cã hoÆc khèng chÕ l·i suÊt. 1.4.3 Ng©n hµng trung ­¬ng lµ ng©n hµng nhµ n­íc. Ngay tõ khi khai sinh NHTW ®· ®­îc x¸c ®Þnh lµ ng©n hµng cña chÝnh phñ. Lµ mét c¬ quan ®éc lËp, thuéc së h÷u cña nhµ n­íc, ®­îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng v× lîi Ých quèc gia, NHTW cã quyÒn h¹n vµ nhiÖm vô do nhµ n­íc quy ®Þnh vµ ph¶i thùc hiÖn c¸c dÞch tiÒn tÖ, tÝn dông thanh to¸n cho nhµ n­íc. Cô thÓ : Tr­íc hÕt, ng©n hµng trung ­¬ng lµm thñ quü cho kho b¹c nhµ n­íc th«ng qua qu¶n lý tµi kho¶n cña kho b¹c. Tuú theo ®Æc ®iÓm tæ chøc cña tõng n­íc, chÝnh phñ cã thÓ uû quyÒn cho Bé tµi chÝnh hoÆc kho b¹c ®øng tªn chñ tµi kho¶n. Hµng ngµy, c¸c kho¶n thu cña nhµ n­íc d­íi d¹ng thuÕ, lîi nhuËn hoÆc kho¶n thu kh¸c ®­îc göi vµo tµi kho¶n. NHTW cã tr¸ch nhiÖm theo dâi, chi tr¶, thùc hiÖn thanh to¸n vµ cÊp vèn cña kho b¹c vµ sö dông sè d­ ®ã khi nhµn rçi. C¸c kho¶n tiÒn göi cña chÝnh phñ d­íi d¹ng vµng, ngo¹i tÖ, c¸c chøng kho¸n cña c¸c tæ chøc kh¸c. Nã chiÕm tû träng ®¸ng kÓ trong tæng tµi s¶n nî cña ng©n hµng trung ­¬ng vµ th«ng th­êng lµ c¸c kho¶n nî kh«ng thêi h¹n, v× thÕ kho¶n ký göi cña chÝnh phñ trë thµnh mét nguån vèn cho vay vµ ®Çu t­ cña ng©n hµng trung ­¬ng. Tuy nhiªn, ng©n hµng trung ­¬ng kh«ng ph¶i lµ n¬i duy nhÊt thùc hiÖn vai trß thñ quü cho chÝnh phñ. ë mét sè n­íc th× mét bé phËn lín vèn cña kho b¹c ®­îc göi ë c¸c ng©n hµng t­ nh©n bëi sù hÊp dÉn cña l·i suÊt tiÒn göi. MÆc dï vËy, ë phÇn lín c¸c n­íc, ng©n hµng trung ­¬ng tá ra thÝch hîp víi vai trß nµy h¬n c¶ bëi bªn c¹nh viÖc gi÷ vµ qu¶n lý tµi kho¶n cho chÝnh phñ, NHTW cßn thùc hiÖn chøc n¨ng ®¹i lý vµ cÊp tÝn dông cho chÝnh phñ khi cÇn thiÕt. Thø hai, NHTW qu¶n lý dù tr÷ quèc gia, bao gåm c¸c lo¹i tµi s¶n chiÕn l­îc mµ bÊt kú quèc gia nµo còng ph¶i dù tr÷ cho nhu cÇu chi tiªu trong nh÷ng tr­êng hîp cÇn thiÕt: vµng, ngo¹i tÖ, chøng tõ cã gi¸ cña n­íc ngoµi. Dù tr÷ quèc gia kh«ng ph¶i lµ lo¹i tµi s¶n tÜnh. VÒ nguyªn t¾c, ng©n hµng trung ­¬ng chØ cÇn gi÷ cho d÷ tr÷ kh«ng r¬i xuèng qóa møc tèi thiÓu mµ luËt quy ®Þnh. Cßn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña m×nh, ng©n hµng trung ­¬ng hoµn toµn cã thÓ sö dông dù tr÷ quèc gia ®Ó phôc vô cho thao t¸c trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Thø ba, ng©n hµng trung ­¬ng cã thÓ cÊp tÝn dông cho chÝnh phñ trong tr­êng hîp cÇn thiÕt, nh»m bï ®¾p thiÕu hôt t¹m thêi trong n¨m tµi chÝnh hoÆc bé chi ng©n s¸ch vµo cuèi n¨m tµi chÝnh. Tuy nhiªn, do viÖc cho ng©n s¸ch vay trùc tiÕp sÏ lµm t¨ng l­îng tiÒn cung øng, cã thÓ dÉn tíi nguy c¬ l¹m ph¸t nªn ngµy nay c¸c NHTW rÊt h¹n chÕ c¸c kho¶n tÝn dông trùc tiÕp cho chÝnh phñ. Thø t­, ng©n hµng trung ­¬ng lµm ®¹i lý, ®¹i diÖn vµ t­ vÊn cho chÝnh phñ. DÞch vô ®¹i lý m¹ng ng©n hµng trung ­¬ng cung cÊp th­êng xuyªn vµ cã hiÖu qu¶ cho chÝnh phñ lµ ®¹i lý trong viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n chÝnh phñ khi chÝnh phñ cã nhu cÇu bï ®¾p thiÕu hôt ng©n s¸ch. Ng©n hµng trung ­¬ng thùc hiÖn mét dÞch vô ®¹i lý toµn phÇn cho c¸c ho¹t ®éng ph¸t hµnh chøng kho¸n chÝnh phñ, gåm cã : Th«ng b¸o viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n míi vÒ lo¹i chøng kho¸n, mÖnh gi¸, sè l­îng, thêi h¹n ….;nhËn ®¬n vµ tæ chøc ®Êu thÇu; th«ng b¸o kÕt qu¶ ®Êu thÇu; ph©n phèi chøng kho¸n tróng thÇu vµ nhËn tiÒn cho kho b¹c; tæ chøc thanh to¸n chøng kho¸n khi ®Õn h¹n th«ng qua ng©n hµng trung gian . NHTW tæ chøc ®Êu thÇu chøng kho¸n chÝnh phñ th­êng xuyªn, cã thÓ hµng ngµy nh­ côc d÷ tr÷ liªn bang Mü, 3 ngµy mét lÇn nh­ ng©n hµng trung ­¬ng Ph¸p vµ mét tuÇn mét lÇn nh­ cña ViÖt Nam . Ngoµi ra, NHTW cßn ®¹i diÖn cho chÝnh phñ t¹i c¸c tæ chøc t×a chÝnh tiÒn tÖ quèc tÕ, ký kÕt c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng theo sù uû quyÒn cña chÝnh phñ. ë hÇu hÕt c¸c n­íc, chÝnh phñ giao cho bé t×a chÝnh lµm ®¹i diÖn t¹i c¸c tæ chøc nh­ IMF, WB, ADB. Do vËy, Bé tµi chÝnh lµ c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm chñ yÕu trong viÖc theo dâi, tæng hîp vµ thèng nhÊt qu¶n lý c¸c kho¶n vay vµ tr¶ nî cña chÝnh phñ, qu¶n lý tµi chÝnh c¸c nguån viÖn trî vµ vay quèc tÕ. Tuy nhiªn, t¹i mét sè n­íc trong ®ã cã ViÖt Nam vai trß nµy ®­îc giao cho ng©n hµng trung ­¬ng . Ng©n hµng trung ­¬ng ho¹t ®éng víi t­ c¸ch lµ ng©n hµng cña chÝnh phñ kh«ng chØ chØ bëi nã cã lîi thÕ kinh tÕ ®Ó hoµn thµnh tèt chøc n¨ng nµy mµ cßn lµ bëi mèi liªn hÖ gi÷a c¸c vÊn ®Ò vÒ tµi chÝnh c«ng céng víi c¸c vÊn ®Ò tiÒn tÖ. Nhµ n­íc ë bÊt cø quèc gia nµo còng lµ chñ thÓ cã kho¶n thu nhËp lín nhÊt vµ ®ång thêi còng lµ chñ thÓ cã nhu cÇu vay lín nhÊt. C¸c kho¶n chi cña nã ®ãng mét vai trß quan träng trong ®êi sèng kinh tÕ cña ®Êt n­íc. V× thÕ, viÖc tËp trung c¸c ho¹t ®«ng ng©n hµng cho chÝnh phñ vµo ng©n hµng trung ­¬ng sÏ t¹o c¬ héi tèt cho ng©n hµng trung ­¬ng ®Ó ®iÒu chØnh t×nh tr¹ng tµi chÝnh chung vµ t­ vÊn cho chÝnh phñ khi cÇn thiÕt. Nh­ vËy víi nh÷ng chøc n¨ng quan träng nh­ trªn, ng©n hµng trung ­¬ng cã mét vai trß rÊt lín trong viÖc ®¶m b¶o cho hÖ thèng tµi chÝnh, tiÒn tÖ, tÝn dông ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, ®ua nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn víi tèc ®ä cao vµ æn ®Þnh. ng©n hµng trung ­¬ng, s¶n phÈm tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hÖ thèng ng©n hµng, b»ng c¸c nghiÖp vô ng©n hµng cña m×nh vµ b»ng sù nhanh chãng, s¾c bÐn trong viÖc n¾m b¾t, ph©n tÝch diÔn biÕn cña thÞ tr­êng tµi chÝnh, tiÒn tÖ, ®· trë thµnh ng­êi “chØ huy” cho ho¹t ®éng cña toµn bé hÖ thèng ng©n hµng .Víi vai trß ®ã, ng©n hµng trung ­¬ng ®· dÉn d¾t toµn bé hÖ thèng ng©n hµng thùc hiÖn ®Çy chøc n¨ng cña m×nh, ®iÒu tiÕt ®­îc khèi l­îng tiÒn trong l­u th«ng cho phï hîp víi yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ, gãp phÇn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ- x· héi ; §ång thêi kiÓm so¸t vµ duy tr× sù biÕn ®éng cña ®ång tiÒn ë møc ®é cho phÐp, æn ®Þnh søc mua cña ®ång tiÒn quèc gia, tõ ®ã c©n ®èi tæng cung vµ tæng cÇu cña toµn x· héi, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, t¨ng c­¬ng cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc .Ngoµi ra, ng©n hµng trung ­¬ng cßn cã vai trß thiÕt lËp vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu nÒn kinh tÕ, ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ phï hîp víi thùc tiÔn nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc, ®­a nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc tõng b­íc héi nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Trªn ®©y lµ nh÷ng chøc n¨ng c¬ b¶n cña ng©n hµng trung ­¬ng, thÓ hiÖn râ b¶n chÊt cña nã.Víi t­ c¸ch lµ mét ®ÞnhchÕ c«ng céng, cã thÓ ®éc lËp hoÆc trùc thuéc chÝnh phñ, ng©n hµng trung ­¬ng thùc hiÖn chøc n¨ng ®éc quyÒn ph¸t hµnh tiÒn, lµ ng©n hµng cña c¸c ng©n hµng, ng©n hµng c¶u chÝnh phñ. Nh­ng cã thÓ nãi chøc n¨ng quyÕt ®Þnh b¶n chÊt ng©n hµng trung ­¬ng ; mét ng©n hµng ph¸t hµnh , lµ chøc n¨ng qu¶n lý vÜ m« vÒ tiÒn tÖ, tÝn dông vµ ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng. ViÖc thùc hiÖn chøc n¨ng nµy kh«ng thÓ t¸ch rêi khái c¸c nghiÖp vô ng©n hµng cña ng©n hµng trung ­¬ng, vµ ®­îc thÓ hiÖn râ trong viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia cña ng©n hµng trung ­¬ng . Cô thÓ cña vÊn ®Ò nµy chóng ta sÏ nghiªn cøu tiÕp ë phÇn II. 2. Ng©n hµng th­¬ng m¹i 2.1. Kh¸i niÖm ng©n hµng th­¬ng m¹i. Ng©n hµng th­¬ng m¹i lµ lo¹i h×nh ng©n hµng xuÊt hiÖn ®Çu tiªn.§ã lµ mét tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ mµ ho¹t ®éng chñ yÕu vµ th­êng xuyªn lµ nh¹n tiÒn göi cña kh¸ch hµng víi tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ vµ sö dông sè tiÒn ®ã ®Ó cho vay, thùc hiÖn nghiÖp vô chiÕt khÊu vµ lµm ph­¬ng tiÖn thanh to¸n . Ng©n hµng th­¬ng m¹i chñ yÕu kkinh doanh trong lÜnh vùc ng¾n h¹n, tuy nhiªn gÇn ®©y do thõa vèn nªn b¾t ®Çu v­¬n sang lÜnh vùc tÝn dông vµ dµi h¹n.ngoµi ra, ng©n hµng th­¬ng m¹i cßn cung cÊp c¸c dÞch vô thanh to¸n qua ng©n hµng vµ bu«n b¸n ngo¹i tÖ . C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i huy ®éng vèn chñ yÕu d­íi d¹ng : tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc, tiÒn göi tiÕt kiÖm, tiÒn göi cã kú h¹n vµ hä dïng vèn vay nµy ®Ó cho vay d­íi c¸c h×nh thøc nh­ : Cho vay th­¬ng m¹i, cho vay tiªu dïng, cho vay thÕ chÊp vµ ®Ó mua c¸c chøng kho¸n chÝnh phñ, c¸c ttr¸i phiÕu cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng…. Nh­ vËy, trong bÊt kú mét quèc gia nµo, ng©n hµng th­¬ng m¹i còng lµ nhãm trung gian tµi chÝnh lín nhÊt ho¹t ®éng v× môc ®Ých thu lîi nhuËn. Tæng tµi s¶n cã cña ng©n hµng th­¬ng m¹i cã khèi l­îng lín nhÊt trong toµn bé hÖ thèng ng©n hµng. C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cßn cã vai trß quan träng trong qua tr×nh cung øng tiÒn tÖ ra l­u th«ng do c¸c kho¶n tiÒn göi kh«ng kú h¹n (®Æc biÖt lµ tµi kho¶n sÐc) cña chóng lµ bé phËn quan träng trong tæng l­îng tiÒn. Ng©n hµng th­¬ng m¹i cã c¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng nh­ sau : Mçi ng©n hµng th­¬ng m¹i lµ mét d¬n vÞ kinh doanh ®éc lËp cµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh c¶u m×nh.®ßng thêi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®­îc quyÒn tù do kinh doanh theo kh¶ n¨ng cña m×nh vµ ®­îc quyÒn c¹nh tranh víi nhau trong khu«n khæ luËt ph¸p vµ nh÷ng quy ®Þnh cña ng©n hµng th­¬ng m¹i nh­ : tû lÖ d÷ tr÷ b¾t buéc, l·i suÊt chØ ®¹o, c¸c hÖ sè an toµn trong kinh doanh .. Dùa vµo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau, ng©n hµng th­¬ng m¹i ®­îc ph©n chia theo c¸c lo¹i kh¸c nhau. Dùa trªn tiªu thøc së h÷u ng­êi ta ph©n biÖt ng©n hµng th­¬ng m¹i c«ng vµ ng©n hµng th­¬ng m¹i t­ : theo tiªu thøc quèc tÞch cã ng©n hµng th­¬ng m¹i b¶n xø vµ ng©n hµng th­¬ng m¹i n­íc ngoµi ; theo tiªu thøc sè l­îng chi nh¸nh cã ng©n hµng th­¬ng m¹i duy nhÊt vµ ng©n hµng th­¬ng m¹i m¹ng l­íi ; theo tiªu thøc doanh sè ho¹t ®éng co ng©n hµng th­¬ng m¹i nhá , ng©n hµng th­¬ng m¹i lín vµ ng©n hµng th­¬ng m¹i siªu lín. 2.2. Nguyªn lý chung vÒ qu¶n ly ho¹t ®éng ng©n hµng th­¬ng m¹i . §Ó ®¶m b¶o ho¹t ®éng b×nh th­êng mçi ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i thùc hiÖn tèt 3 nguyªn lý c¬ b¶n. 2.2.1 §¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n th­êng xuyªn ®èi víi kh¸ch hµng. §¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n th­êng xuyªn víi kh¸ch hµng la mét yªu cÇu cao nhÊt, chØ ®¹o viÖc qu¶n lý ho¹t ®éng cña bÊt kú ng©n hµng th­¬ng m¹i nµo. Nã xuÊt ph¸t tõ ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña nguån vèn ho¹t ®éng cña ng©n hµng th­¬ng m¹i lµ dùa vµo chñ yÕu vµo vèn b»ng tiÒn nhµn rçi x· héi. H¬n n÷a nã còng lµ dÊu hiÖu nãi lªn kh¶ n¨ng tµi chÝnh m¹nh hay yÕu cña mét ng©n hµng th­¬ng m¹i. NÕu kh«ng cã ®ñ tiÒn mÆt ®Ó thanh to¸n, ng©n hµng cã thÓ r¬i vµo sù khñng ho¶ng, vµ trong tr­êng hîp cã thÓ dÉn ®Õn ph¸ s¶n. §Ó duy tr× kh¶ n¨ng thanh to¸n, ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i b¶o ®¶m ë mäi thêi ®iÓm, toµn bé tµi s¶n cã ph¶i lín h¬n c¸c kho¶n nî ph¶i thanh to¸n. ®ång thêi ph¶i b¶o ®¶m trong sè tµi s¶n Êy ph¶i cã tÝnh thanh to¸n cao, ®ñ ®¸p øng nhu cÇu rót tiÒn mÆt trang tr¶i hÕt sè thiÕu trong thanh to¸n bï trõ, hoÆc nh÷ng nhu cÇu vay m­în chÝnh ®¸ng cña kh¸ch hµng. C¸c kho¶n dù tr÷ qu¸ møc lµ b¶o hiÓm gióp ng©n hµng chèng l¹i c¸c chi phÝ g©y ra khi nhu cÇu rót tiÒn cña kh¸ch hµng t¨ng lªn. 2.2.2 B¶o ®¶m møc sinh lîi cao. Môc tiªu cuèi cïng cua ng©n hµng th­¬ng m¹i lµ lîi nhuËn. Trong m«i tr­êng c¹nh tranh, ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i phÊn ®Êu ®Ó cã møc lîi nhuËn cao nhÊt míi mong tån t¹i vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nã ®ßi hái bÊt kú ng©n hµng th­¬ng m¹i còng ph¶i ®Èy nhanh ho¹t ®éng va ®Çu t­, tøc lµ ph¶i cho vay ®­îc nhiÒu vµ víi thu nhËp tiÒn l·i cao. TÊt nhiªn khi t×m nhuån vay, ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i thùc hiÖn theo ph­¬ng ch©m lµ thËn träng nh­ng kh«ng bá lì c¬ héi cho vay víi l·i suÊt cao. Do ®ã ®Ó qu¶n lý tèt tiÒn cho vay. Mét, nghiÖp vô quan träng nhÊt ®èi víi viÖc t¹o ra lîi nhuËn cho ng©n hµng vµ tr¸nh c¸c rñi ro cã thÓ x¶y ra, ng©n hµng ph¶i thùc hiÖn c¸c quy chÕ sau: Thø nhÊt sµng läc c¸c ®èi t­îng vay, tøc lµ ph¶i n¾m ®­îc t×nh h×nh ho¹t ®éng cña ng­êi cÇn vay, tõ ®ã läc ng­êi m¹o hiÓm vay tiÒn cã triÓn väng tæ ra khái ng­êi vay tiÒn cã triÓn väng xÊu. Thø hai, t¨ng c­êng gi¸m s¸t ®Ó h¹n chÕ tinh rñi ro ®¹o ®øc, ng¨n chÆn ho¹t ®éng rñi ro mµ dÉn ®Õn sù vì nî cña ng­¬× vay. ®iÒu ®ã cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®­îc b»ng viÖc quy ®Þnh h¹n chÕ l­îng tiÒn cho vay. B»ng c¸ch ®ã ng©n hµng th­¬ng m¹i sÏ gi¶m bít rñi ro khi vay. 2.2.3. Xö lý hµi hoµ mèi quan hÖ gi÷a yªu cÇu b¶o ®¶m kh¶ n¨ng thanh to¸n th­êng xuyªn vµ yªu cÇu b¶o ®¶m sinh lêi cao. Trong kinh doanh, muèn gi÷ v÷ng vµ c¹nh tranh ®­îc, ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i võa ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n th­êng xuyªn, võa ®¶m b¶o møc sinh lêi cao. Muèn vËy, ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i qu¶n lý tèt tµi s¶n C6, s¾p xÕp tµi s¶n cã theo trËt tù tÝnh n¨ng cña chóng. Trªn c¬ së b¶o ®¶m møc d÷ tr÷ tuyÕn ®Çu ( tiÒn mÆt, tiÒn göi ë ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ tiÒn göi ë c¸c ng©n hµng kh¸c ) vµ ë møc dù tr÷ tuyÕn hai (chøng kho¸n ng¾n h¹n ), ng©n hµng th­¬ng m¹i bè trÝ c¬ cÊu hîp lý c¸c kho¶n cho vay ng¾n h¹n, trung vµ dµi h¹n, dµu t­ chøng kho¸n trung vµ dµi h¹n trong mèi t­¬ng quan víi c¸c nguån vèn t­¬ng øng bªn tµi s¶n nî. §ång thêi, b¶o dÈm tØ lÖ cÇn thiÕt cña vèn chñ së h÷u trong tæng nguån vèn hoÆc tØ lÖ gi÷a vèn ®ã víi tæng tµi s¶n cã rñi ro, cã bien ph¸p h÷u hiÖu phßng chèng rñi ro trong kinh doanh vµ tiÕn hµnh ph©n tÝch t¸c ®éng cña biÕn ®éng rñi ro l·i xuÊt ddèi víi thu nhËp cña ng©n hµng .[Mét ng©n hµng nÕu cã nhiÒu tµi s¶n nî lo¹i nh¹y c¶m víi l·i xuÊt h¬n lµ tµi s¶n nî, th× mét sù t¨ng l·i suÊt trªn thÞ tr­êng sÏ lµm gi¶m lîi nhuËn cña ng©n hµng, trong khi ®ã mätt sù gi¶m l·i suÊt sÏ lµm t¨ng nhuËn cña ng©n hµng. V× thÕ khi nhËn ®­îc th«ng tin vÒ l·i suÊt dù kiÕn sÏ t¨ng, ng©n hµng th­¬ng m¹i cÇn cã xu h­íng gi¶m tµi s¶n nî lo¹i nh¹y c¶m víi l·i suÊt, cßn khi l·i suÊt cã xu h­íng gi¶m th× øng xö cña ng©n hµng sÏ theo xu h­íng ng­îc l¹i ] 2.3 Chøc n¨ng cña ng©n hµng th­¬ng m¹i Ng©n hµng th­¬ng m¹i lµ tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ, mµ ho¹t ®éng chñ yÕu th­êng xuyªn lµ huy ®éng tiÒn göi cña kh¸ch hµng ®Ó cho vay, thùc hiÖn nghiÖp vô chiÕt khÊu vµ lµm ph­¬ng tiÖn thanh to¸n. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ng©n hµng th­¬ng m¹i g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸. Ngµy nay, ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¶ vÒ sè l­îng lÉn chÊt l­îng vµ trë thµnh mét lo¹i h×nh ng©n hµng chiÕm vÞ trÝ chñ yÕu trong hÖ thèng c¸c ng©n hµng trung gian. Ng©n hµng th­¬ng m¹i cã c¸c chøc n¨ng sau : 2.3.2 Chøc n¨ng trung gian tÝn dông XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm tuÇn hoµn vèn tiÒn tÖ trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi ®· lµm ph¸t sinh mÊu thuÉn gi÷a hiÖn t­îng vèn tiÒn tÖ nhµn rçi ö chñ thÓ kinh tÕ nµy, trong khi chñ thÓ kinh tÕ kh¸c cã nhu ccÇu l¹i thiÕu vèn, cÇn ®­îc bæ sung. Gi¶i quyÕt vÊn dÒ nay , ng©n hµng th­¬ng m¹i ®ãng vai trß lµ trung gian tÝn dông , trë thµnh “cÇu nèi” ®Ó ng­êi cã vèn vµ ng­êi cÇn vèn gÆp nhau. Ng­êi cÇn vèn Ng­êi cã vèn Ng©n hµng th­¬ng m¹i Göi tiÒn Cho vay Uû th¸c §Ç §Çu t­ §Çu t­ Th«ng qua viÖc huy ®éng c¸c kho¶n vèn tiÒn tÖ t¹m thêi nhµn rçi trong nÒn kinh tÕ , ng©n hµng th­¬ng m¹i h×nh thµh nªn quü cho vay cña nã råi ®em cho vay ®èi víi nÒn kinh tÕ, bao gåm c¶ cho vay ng¾n h¹n vµ cho vay dµi h¹n . Nh­ vËy, ng©n hµng th­¬ng m¹i võa ®ãng vai trß lµ ng­êi ®i vay võa ®ãng vai trß lµ ng­êi cho vay. Víi chøc n¨ng nµy, ng©n hµng th­¬ng m¹i, ®· gãp phÇn t¹o lîi Ých cho tÊt c¶ c¸c bªn trong quan hÖ. Cô thÓ : §èi víi b¶n th©n ng©n hµng th­¬ng m¹i, hä sÏ t×m kiÕm ®­îc lîi nhuËn cho m×nh tõ chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt tiÒn göi hoÆc hoa hång mèi giíi. Lîi nhuËn nµy chÝnh lµ c¬ së ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña ng©n hµng th­¬ng m¹i. §èi víi ng­êi göi tiÒn, hä thu ®­îc lîi tõ vãn t¹m thêi nhµn rçi cña m×nh do ng©n hµng tr¶ l·i tiÒn göi cho hä. H¬n n÷a ng©n hµng cßn ®¶m b¶o cho hä sù an toµn vµ cung cÊp c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n . §èi víi ng­êi ®i vay, hä sÏ tho¶ m·n ®­îc nhu cÇu vèn ®Î kinh doanh, chi tiªu, thanh to¸n mµ kh«ng ph¶i chi phÝ nhiÒu vÒ søc lùc, thêi gian cho viÖc t×m kiÕm n¬i cung øng vèn tiÖn lîi ch¾c ch¾n vµ hîp ph¸p . §èi víi nÒn kinh tÕ, chøc n¨ng nµycña ng©n hµng th­¬ng m¹i cã vai trß quan träng trong viÖc thóc ®Èy t¨ng kinh tÕ v× nã ®· ®¸p øng nhu cÇu vèn ®Ó ®¶m b¶o qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®­îc thùc hiÖn liªn tôc vµ ®Ó më réng quy m« s¶n xuÊt t¹o thªm viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. Víi chøc n¨ng nµy ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· biÕn vèn nhµn rçi kh«ng ho¹t ®éng tèi thiÓu hãa chi phÝ th«ng tin vµ chi phÝ giao dÞch trong nÒn kinh tÕ, kÝch thÝch qu¸ tr×nh lu«n chuyÓn vèn thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t triÓn. Chøc n¨ng trung gian tÝn dông ®­îc xem lµ chøc n¨ng quan träng nhÊt cña ng©n hµng th­¬ng m¹i v× nã ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña ng©n hµng th­¬ng m¹i lµ ®i vay ®Ó cho vay, nã quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña ng©n hµng, ®ång thêi còng lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kh¸c. 2.3.3 Chøc n¨ng trung gian thanh to¸n. Trªn c¬ së nhËn tiÒn göi cña kh¸ch hµng, ng©n hµng th­¬ng m¹i thùc hiÖn c¸c kho¶n thanh to¸n chi tr¶ cho kh¸ch hµng. Thay cho viÖc thanh to¸n trùc tiÕp, c¸c doanh nghiÖp, c¸ nh©n…Cã thÓ nhê ng©n hµng th­¬ng m¹i thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc nµy dùa trªn nh÷ng kho¶n tiÒn mµ hä ®· göi ë ng©n hµng, th«ng qua viÖc mang tiÒn cña ng­êi ph¶i tr¶ chuyÓn cho ng­êi ®­îc tr¶ b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau víi kü thuËt ngµy cµng tiªn tiÕn vµ thñ tôc ngµy cµng ®¬n gi¶n. ë ®©y ng©n hµng th­¬ng m¹i ®ãng vai trß lµ ng­êi thñ quü cho c¸c doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n bëi ng©n hµng lµ ng­êi gi÷ tµi kho¶n cña hä. Ng©n hµng th­¬ng m¹i thùc hiÖn chøc n¨ng thanh to¸n trªn c¬ së thùc hiÖn chøc n¨ng trung gian tÝn dông. Bëi v× th«ng qua viÖc nhËn tiÒn göi ng©n hµng ®· më cho kh¸ch hµng tµi kho¶n tiÒn göi ®Ó theo dâi c¸c kho¶n thu, chi. ®ã chÝnh lµ tiÒn ®Ò ®Ó kh¸ch hµng thùc hiÖn thanh to¸n qua ng©n hµng, ®Æt ng©n hµng vµo vÞ trÝ lµm trung gian thanh to¸n. ViÖc c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i thùc hiÖn chøc n¨ng trung gian thanh to¸n cã ý nghi· rÊt to lín ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ. Víi chøc n¨ng nµy c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cung cÊp cho kh¸ch hµng nhiÒu ph­¬ng tiÖn thanh to¸n thuËn lîi nh­ sÐc, uû nhiÖm chi, uû nhiÖm thu, thÎ rót tiÒn thÎ thanh to¸n, c¹c… tuú theo nhu cÇu kh¸ch hµng cã thÓ chän cho m×nh ph­¬ng thøc thanh to¸n phï hîp. Nhê ®ã mµ c¸c chñ thÓ kinh tÕ kh«ng ph¶i gi÷ tiÒn trong tói, kh«ng ph¶i mang theo tiÒn ®Ó gÆp chñ nî, gÆp ng­êi thanh to¸n dï ë gÇn hay xa, hä cã thÓ sö dông mét ph­¬ng thøc nµo ®ã ®Ó thùc hiÖn c¸c kho¶n thanh to¸n nµ. Do vËy c¸c chñ thÓ kinh tÕ sÏ tiÕt kiÖm rÊt nhiÒu chi phÝ thêi gian, tiÒn b¹c, l¹i ®¶m b¶o ®­îc thanh to¸n an so víi thanh to¸n trùc tiÕp nh­ vËy,chøc n¨ng nµy thóc ®Èy l­u th«ng hµng ho¸ ®Èy nhanh tèc ®é thanh to¸n, tèc ®é l­u chuyÓ v«n, ®ång thêi viÖc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt qua ng©n hµng ®· gi¶m ®­îc l­îng tiÒn mÆt trong l­u th«ng, dÉn ®Õn tiÕt kiÖm chi phÝ l­u th«ng tiÒn m¨tj nh­ chi phÝ in Ên, ®Õn nhËn, b¶o qu¶n tiÒn.. §èi víi ng©n hµng th­¬ng m¹i, chøc n¨ng nµy gãp phÇn t¨ng thªm lîi nhuËn cho ng©n hµng th«ng qua viÖc thu lÖ phÝ thanh to¸n. Thªm n÷a, nã l¹i lµm t¨ng nguån vèn cho vay cña ng©n hµng thÓ hiÖn trªn sè d­ cã trong tµi kho¶n tiÒn göi cña kh¸ch hµng. Chøc n¨ng nµy còng chÝnh lµ c¬ së h×nh thµnh chøc n¨ng t¹o tiÒn cña ng©n hµng th­¬ng m¹i. 2.3.4 Chøc n¨ng t¹o tiÒn: XuÊt ph¸t tõ chøc n¨ng trung gian tÝn dông vµ thanh to¸n mµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cã kh¶ n¨ng “t¹o tiÒn”. §ã lµ kh¶ n¨ng më réng tiÒn göi nhiÒu lÇn. Tõ mét kho¶n tiÒn göi ban ®Çu vµo mét ng©n hµng, th«ng qua cho vay b»ng chuyÓn kho¶n trong mét hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i, sè tiÒn göi ban ®Çu ®· t¨ng lªn gÊp béi møc më réng tiÒn göi phô thuéc vµo hÖ sè më réng tiÒn göi (cßn ®­îc gäi lµ sè nh©n tiÒn). HÖ sè më réng tiÒn göi cña ng©n hµng th­¬ng m¹i chÞu sù t¸c ®éng bëi c¸c yÕu tè: tû lÖ ®ù tr÷ b¾t buéc, tû lÖ dù tr÷ v­ît møc vµ tû lÖ gi÷ tiÒn mÆt so víi tiÒn göi thanh to¸n cña c«ng chóng. Ph©n tÝch qu¸ tr×nh “t¹o tiÒn” cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i, chóng ta sÏ thÊy râ sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè nµy: Tr­íc hÕt, ta h·y xem xÐt qu¸ tr×nh t¹o tiÒn ®¬n gi¶n víi hai gi¶ thiÕt: Mét lµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cho vay ra hoµn toµn b»ng chuyÓn kho¶n kh«ng cho ra b»ng tiÒn mÆt. Hai lµ: HÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i chØ gi÷ l¹i dù tr÷ theo quy ®inh cña ng©n hµng trung ­¬ng, tøc lµ kh«ng cã dù tr÷ v­ît møc. Gi¶ sö cã mét kh¸ch hµng göi vµo ng©n hµng A sè tiÒn lµ 100$ lóc ®ã b¶ng c©n ®èi cña ng©n hµng A sÏ lµ: Tµi s¶n cã Ng©n hµng A Tµi s¶n cã D÷ tr÷ : 100 TiÒn göi :100 NÕu ng©n hµng A dù tr÷ 100% sè tiÒn ®ã, kh«ng cho vay, ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n th× ch­a hÒ cã qu¸ tr×nh t¹o tiÒn. Trªn thùc tÕ, c¸c ng©n hµng chØ thùc hiÖn kho¶n dù tr÷ b¾t buéc theo quy ®Þnh cña ng©n hµng th­¬ng m¹i , sè cßn l¹i ®em cho vay mµ ng©n hµng cã thÓ cßn l¹i lµ 90% ®· t¹o nªn quü cho vay mµ ng©n hµng cã thÓ sö dông ®Ó cho vay. NÕu ng©n hµng A cho vay hÕt sã tiÒn ®ã th× b¶ng c©n ®èi cña ng©n hµng A sÏ lµ : Tµi s¶n cã Ng©n hµng A Tµi s¶n cã Dù tr÷ : 10 TiÒn göi :100 Cho vay : 90 Céng : 100 Céng :100 Kho¶n tiÒn cho vay 90 cña kh¸ch hµng ®ã ®­îc sö dông ®Ó thanh to¸n cho b¹n hµng cã tµi kho¶nhµ n­íc ë ng©n hµng B th× sè tiÒn ®ã sÏ ®­îc chuyÓn sang ng©n hµng B. Gi¶ ng©n hµng B d÷ tr÷ 10% theo quy ®Þnh, phÇn cßn l¹i sñ dông ®Ó cho vay hÕt vµ sè tiÒn ®ã l¹i chuyÓn sang tµi kho¶n tai ng©n hµng C. Ng©n hµng C còng d÷ tr÷ 10%theo quy ®Þnh vµ phÇn cßn l¹i còng cho vay b»ng chuyÓn kho¶n ®Ó d¹ng tµi kho¶n kh¸ch hµng t¹i ng©n hµng D th× b¶ng c©n ®èi cña c¸c ng©n hµng B, C, D sÏ lµ : Tµi s¶n cã NH B Tµi s¶n nî Tµi s¶n cã NH B Tµi s¶n nî Dù tr÷ : 9 TiÒn göi : 90 Dù tr÷ :8,1 TiÒn göi:8,1 Cho vay: 81 Cho vay:72,9 Céng : 90 Céng : 90 Céng : 81 Céng :81 Tµi s¶n cã NH D Tµi s¶n nî Dù tr÷ : 7,29 TiÒn göi : 72,9 Cho vay: 5,61 Céng : 72,9 Céng : 72,9 Qu¸ tr×nh t¹o tiÒn göi sÏ diÔn ra cho ®Õn khi tæng sè tiÒn dù tr÷ b¾t buéc cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i b»ng ®óng sè tiÒn göi ®Çu tiªn. NÕu gäi rb lµ tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc th× Rb rb = D Trong ®ã Rb : lµ dù tr÷ b¾t buéc D : lµ tiÒn göi. Khi ®ã tæng sè tiÒn göi ®­îc t¹o ra b»ng 100 viÕt theo c«ng thøc: 1 D = R [ 1 + (1 - rb) + (1 – rb)2 +… ] = R Rb Nh­ vËy, sù kÕt hîp gi÷a ho¹t ®éng tÝn dông vµ thanh to¸n b»ng chuyÓn kho¶n ®· më réng tiÒn göi gÊp 10 lÇn tiÒn göi ban ®Çu. B¶ng c©n ®èi cña toµn hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i cã thÓ viÕt: Tµi s¶n cã HÖ thèng NHTM Tµi s¶n nî Dù tr÷ : 100 TiÒn göi : 100 Cho vay: 900 Céng : 1000 Céng : 100 HÖ sè më réng tiÒn göi cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i theo m« h×nh t¹o tiÒn ®¬n gi¶n sÏ lµ: mm = 1/rb. Qu¸ tr×nh t¹o tiÒn trªn chØ cã thÓ thùc hiÖn ®­îc khi cã sù tham gia cña c¶ hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i chø b¶n th©n mét ng©n hµng th­¬ng m¹i kh«ng thÓ t¹o ra ®­îc. Trªn ®©y lµ mét m« h×nh t¹o tiÒn ®¬n gi¶n víi 2 ®iÒu kiÖn ban ®Çu. Thùc tÕ kh¶ n¨ng t¹o tiÒncña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i cßn bÞ giíi h¹n bëi tû lÖ dù tr÷ v­ît møc vµ tû lÖ d÷ tiÒnmÆt so víi tiÒn göi thanh to¸n cña c«ng chóng. Gi¶ sö mét kh¸ch hµng nµo ®ã vay b»ng tiÒn mÆt ®Ó thanh to¸n th× qu¸ tr×nh t¹o tiÒn sÏ chÊm døt hoÆc kh¸ch hµng rót mét phÇn tiÒn mÆt ®Ó thanh to¸n th× kh¶ n¨ng t¹o tiÒn sÏ gi¶m ®i vµ chØ cã phpÇn vay hoÆc thanh to¸n b»ng chuyÓn khu¶n míi cã kh¶ n¨ng t¹o ra tiÒn göi míi. Còng t­¬ng tù nh­ vËy, nÕu ng©n hµng cã phÇn dù tr÷v­ît møc th×kh¶ n¨ng më réng tiÒn göi sÏ gi¶m b»ng: mm = 1/(c + rb + re) trong ®ã rb : tû lÖ dù tr÷ b¨t buéc re : tû lÖ dù tr÷ v­ît møc c : tû lÖ gi÷ tiÒn m¹t so víitiÒn göi thanh to¸n cña c«ng chóng. Víi chøc n¨ng nµy, hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· lµm t¨n ph­¬ng tiÖn thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ, ®¸p øng nhu cÇu thanh to¸n, chi tr¶ cña x· héi. Chøc n¨ng nµy còng chØ ra mèi quan hÖ gi÷a tÝn dông ng©nhµ n­íc hµng vµ l­u th«ng tiÒn tÖ. Mét khèi l­îng tÝn dông mµ ng©n hµng th­¬ng m¹i cho vay lµm t¨ng kh¶ n¨ng t¹o tiÒn cña ng©n hµng th­¬ng m¹i, tõ ®ã lµm t¨ng l­îng tiÒn cung øng cho qu¸ tr×nh giao dÞch trong nÒn kinh tÕ . Nh­ vËy ,c¸c chøc n¨ng nµy cña ng©n hµng th­¬ng m¹i cã mèi quan hÖ chÆt chÏ, bæ sung hç trî cho nhau, trong ®ã chøc n¨ng trung gian tÝn dông lµ chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt, t¹o c¬ së cho viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng sau. ®ång thêi, khi ng©n hµng thùc hiÖn tèt chøc n¨ng trung gian thanh to¸n vµ chøc n¨ng t¹o tiÒn l¹i gãp phÇn lµm t¨ng nguån vèn tÝn dông , më réng ho¹t ®éng tÝn dông. Thùc hiÖn tè thanh to¸n c¸c chøc n¨ng ®ã, mét mÆt ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· cã vai trß rÊt lín trong viÖc gióp c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ më réng s¶n xuÊt kinh doanh , thùc hiÖn tèt kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh, ®ång thêi gãp phÇn ph©n bè hîp lÝ c¸c nguån lùc gi÷a c¸c vïng trong quèc gia, to¹ ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c©n ®èi nÒn kinh tÕ theo mét c¬ cÊu nghµnh vµ khu vùc hîp lÝ. MÆt kh¸c, víi vai trß cÇu nèi trong viÖc chuyÓn tiÕp c¸c t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Õn nÒn kinh tÕ , ng©n hµng th­¬ng m¹i t¹o ra m«i tr­êng cho viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña ng©n hµng trung ­¬ng . Th«ng qua ho¹t ®éng cña ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh trung gian kh¸c ,t×nh h×nh s¶n l­îng , gi¸ c¶ nhu cÇu tiÒn mÆt, l·i suÊt tû gi¸..cña nÒn kinh tÕ ®­îc ph¶n håi vÒ cho ng©n hµng trung ­¬ng , gióp cho ng©n hµng trung ­¬ng cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt thÝch hîp víi tõng t×nh h×nh cô thÓ. Ngoµi ra ,ng©n hµng th­¬ng m¹i lµ cÇu nèi cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i giòa c¸c quèc gia , gãp phÇn ®¾c lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña quèc gia. Tãm l¹i, chøc n¨ng vµ vai trß cña ng©n hµng lu«n cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng. Tuy nhiªn trong phÇn 1 nµy chóng ta míi chØ ®i s©u nghiªn cøu c¸c chøc n¨ng cña hÖ thèng ng©n hµng th«ng qua viÖc nghiªn cøu vµ xem xÐt c¸c chøc n¨ng cña NHTW va ng©n hµng th­¬ng m¹i, ®ång thêi gióp ta hiÓu ®­îc tÝnh chÊt ph¸p lÝ cña ho¹t ®éng ng©n hµng . §Ó hiÓu râ h¬n vÒ vai trß cña ng©n hµng ®èi víi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong viÖc diÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ, chóng ta sÏ ®i vµo PhÇn II: Vai trß ng©n hµng trong viÖc thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña chÝnh phñ I. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHTW 1. Kh¸i niÖm chÝnh s¸ch tiÒn tÖ . LÞch sö ra ®êi cña Ng©n hµng ë c¸c n­íc trªn thÕ giíi cho thÊy sù xuÊt hiÖn cña tæ chøc nµy trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hoµn toµn kh«ng ph¶i v× môc ®Ých t×m kiÕm doanh lîi cho b¶n th©n nã hay cho chÝnh phñ mµ lµ xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt l­u th«ng tiÒn tÖ, b¶o ®¶m cho hÖ thèng ng©n hµng ho¹t ®éng æn ®Þnh, an toµn vµ cã hiÖu qu¶, t¹o ®iÒu kiÖn cho sù æn ®Þnh vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. §Ó thùc hiÖn ®­îc nh÷ng môc tiªu hÕt søc quan träng ®ã, NHTW ®· ph¶i th«ng qua qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh x¸c vµ tæ chøc thùc thi cã hiÖu qu¶ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña m×nh. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ mét c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc vÒ tiÒn tÖ do NHTW chÞu tr¸ch nhiÖm so¹n th¶o vµ thùc thi nh»m æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång tiÒn, æn ®Þnh vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Nãi c¸ch kh¸c, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ tæng thÓ tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p, c«ng cô cña NHTW ._.