Bài giảng Hộp số thường và Li hợp

ng¾t c«ng suÊt ®éng c¬ b»ng c¸ch ®¹p bµn ®¹p ly h¬p. V× vËy, ly hîp cã thÓ tõ tõ chuyÓn c«ng suÊt cña ®éng c¬ ®Õn c¸c b¸nh xe chñ ®éng ®Ó «t« chuyÓn b¸nh ®­îc ªm vµ chuyÓn c¸c sè ®­îc ªm theo c¸c ®iÒu kiÖn ch¹y cña xe. 1. C¸c yªu cÇu cña ly hîp (1) Ph¶i nèi hép sè vµ ®éng c¬ mét c¸ch ªm dÞu. (2) Sau khi nèi víi hép sè, nã ph¶i truyÒn hÕt c«ng suÊt, kh«ng bÞ tr­ît. (3) Ph¶i ng¾t truyÒn lùc nhanh vµ chÝnh x¸c. (1/2) Ly hîp gåm cã mét phÇn ®iÒu khiÓn b»ng c¬ häc ®Ó truyÒn c«ng suÊt vµ mét phÇn sö dông ¸p suÊt thuû lùc ®Ó truyÒn c«ng suÊt. Gîi ý: Ly hîp kiÓu c¸p Còng cã c¸c ly hîp kiÓu c¸p nèi bµn ®¹p ly hîp vµ cµng c¾t ly hîp b»ng c¸p. (2/2) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -2- Bµn ®¹p li hîp Bµn ®¹p li hîp 1. Tãm t¾t Bµn ®¹p li hîp t¹o ra ¸p suÊt thuû lùc trong xilanh chÝnh b»ng lùc Ên vµo bµn ®¹p. ¸p suÊt thuû lùc nµy t¸c dông lªn xi lanh c¾t li hîp vµ cuèi cïng ®ãng vµ ng¾t ly hîp. 2. Hµnh tr×nh tù do cña bµn ®¹p ly hîp Hµnh tr×nh tù do cña bµn ®¹p ly hîp lµ kho¶ng c¸ch mµ bµn ®¹p cã thÓ ®­îc Ên cho ®Õn khi vßng bi c¾t li hîp Ðp vµo lß xo ®Üa. Khi ®Üa ly hîp bÞ mßn, hµnh tr×nh tù do nµy gi¶m ®i. NÕu ®Üa tiÕp tôc mßn vµ bµn ®¹p kh«ng cã hµnh tr×nh tù do, th× sÏ lµm cho li hîp bÞ tr­ît. Do ®ã, cÇn ph¶i ®iÒu chØnh chiÒu dµi cña cÇn ®Èy xilanh c¾t ly hîp, vµ duy tr× hµnh tr×nh tù do nµy kh«ng ®æi. Trong c¸c kiÓu xe hiÖn nay, ng­êi ta sö dông c¸c xilanh c¾t ly hîp tù ®iÒu chØnh, do ®ã hµnh tr×nh tù do cña bµn ®¹p ly hîp kh«ng thay ®æi. §iÒu chØnh ®é cao cña bµn ®¹p ly hîp b»ng bu l«ng chÆn bµn ®¹p, vµ ®iÒu chØnh hµnh tr×nh tù do cña bµn ®¹p b»ng ®é dµi cña cÇn ®Èy. Tham kh¶o Bµn ®¹p ly hîp kiÓu quay vßng C¸c bµn ®¹p ly hîp kiÓu quay vßng lµ c¸c bµn ®¹p dïng lùc lß xo ®Ó gi¶m lùc ®iÒu khiÓn. Khi ®¹p bµn ®¹p vµ ®i qu¸ mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh, chiÒu t¸c ®éng cña lß xo thay ®æi vµ bæ sung thªm vµo lùc Ên. Lß xo ®­îc l¾p gi÷a bµn ®¹p ly hîp vµ gi¸ ®ì bµn ®¹p vµ lùc t¸c ®éng lªn lß xo ®Ó lµm nã liªn tôc ®­îc gi·n dµi. Cã nhiÒu lo¹i bµn ®¹p ly hîp kiÓu quay vßng cã c¸c cÊu t¹o kh¸c nhau. (1/1) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -3- C¬ cÊu TFT (Toyota Free-Tronic) C¬ cÊu TFT (Toyota Free-Tronic) kh«ng cã bµn ®¹p ly hîp vµ gåm cã c¸c bé phËn tr×nh bÇy ë s¬ ®å bªn tr¸i bæ sung cho cÊu t¹o cña ly hîp th«ng th­êng. B»ng c¸ch thùc hiÖn thao t¸c chuyÓn sè, ECU cña TFT ®iÒu khiÓn bé chÊp hµnh thuû lùc theo c¸c tÝn hiÖu tõ c¸c c¶m biÕn vµ c¸c c«ng t¾c ®Ó truyÒn ¸p suÊt thuû lùc ®Õn xilanh c¾t ly hîp vµ tù ®éng ®iÒu khiÓn ly hîp. V× nã ®­îc trang bÞ bé ®iÒu khiÓn b¶o vÖ, nªn nã b¸o cho ng­êi l¸i b»ng chu«ng vµ ®Ìn b¸o ®Ó tr¸nh ®iÒu khiÓn sai ly hîp. (1/1) Xi lanh chÝnh cña ly hîp XI lanh chÝnh cña ly hîp 1. CÊu t¹o vµ chøc n¨ng Trong xilanh chÝnh cña ly hîp, sù tr­ît cña pitt«ng t¹o ra ¸p suÊt thuû lùc. Lß xo ph¶n håi cña bµn ®¹p liªn tôc kÐo cÇn ®Èy cña ly hîp vÒ phÝa bµn ®¹p. Chøc n¨ng cña xilanh chÝnh cña ly hîp ®­îc tr×nh bµy d­íi ®©y. Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -4- (1) Ên bµn ®¹p ly hîp Khi ®¹p lªn bµn ®¹p li hîp, pÝtt«ng bÞ cÇn ®Èy dÞch chuyÓn vÒ bªn tr¸i. DÇu phanh trong xilanh ch¶y qua van n¹p ®Õn b×nh chøa vµ ®ång thêi ®Õn xilanh c¾t li hîp. Khi pÝtt«ng dÞch chuyÓn tiÕp vÒ bªn tr¸i, thanh nèi sÏ t¸ch khái bé phËn h·m lß xo, vµ van n¹p ®ãng ®­êng dÇu ®i vµo b×nh chøa b»ng lß xo c«n, do ®ã t¹o thµnh ¸p suÊt trong buång A vµ ¸p suÊt nµy truyÒn ®Õn pitt«ng cña xilanh c¾t. (2) Th¶ bµn ®¹p ly hîp Khi th¶ bµn ®¹p ly hîp, lß xo nÐn ®Èy pitt«ng trë vÒ bªn ph¶i vµ ¸p suÊt thuû lùc gi¶m xuèng. Khi pÝt t«ng trë l¹i hoµn toµn, bé phËn h·m lß xo ®Èy thanh nèi vÒ bªn ph¶i. Nh­ vËy van n¹p më ®­êng ®i vµo b×nh chøa vµ nèi víi buång A vµ B. gîi ý khi söa ch÷a: NÕu kh«ng khÝ x©m nhËp vµo ®­êng dÉn dÇu, kh«ng khi bÞ t¨ng ¸p vµ kh«ng t¹o ra ®­îc ®ñ ¸p suÊt dÇu. Khi ®ã t¸c dông cña ly hîp sÏ kÐm ®i vµ kh«ng thÓ chuyÓn sè ®­îc. (1/1) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -5- CÊu t¹o cña ly hîp Xi lanh c¾t ly hîp Xilanh c¾t ly hîp lµm dÞch chuyÓn pitt«ng b»ng ¸p suÊt thuû lùc tõ xilanh chÝnh vµ ®iÒu khiÓn cµng c¾t ly hîp qua cÇn ®Èy. 1. Xi lanh c¾t ly hîp tù ®iÒu chØnh Lß xo c«n trong xilanh c¾t li hîp lu«n lu«n Ðp cÇn ®Èy vµo cµng c¾t b»ng lùc lß xo ®Ó gi÷ hµnh tr×nh tù do cña bµn ®¹p ly hîp kh«ng thay ®æi. Tham kh¶o: XI lanh c¾t cã thÓ ®iÒu chØnh Khi vÞ trÝ cña ®Çu lß xo ®Üa ®· thay ®æi do ®Üa ly hîp mßn, cÇn ph¶i ®iÒu chØnh hµnh tr×nh tù do nµy b»ng cÇn ®Èy. (1/1) Vßng bi c¾t ly hîp Vßng bÞ c¾t ly hîp hÊp thô sù chªnh lÖch tèc ®é quay gi÷a cµng c¾t li hîp (kh«ng quay) vµ lß xo ®Üa (quay) ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng cña cµng c¾t vµo lß xo ®Üa. 1. Vßng bi c¾t li hîp tù ®Þnh t©m Trong hép sè cña c¸c xe FF, trôc khuûu vµ trôc s¬ cÊp dÞch chuyÓn mét chót, do ®ã t¹o ra tiÕng ån do ma s¸t gi÷a lß xo ®Üa vµ vßng bi c¾t li hîp. §Ó tr¸nh tiÕng ån, c¬ cÊu nµy tù ®éng ®iÒu chØnh ®­êng t©m cña lß xo ®Üa vµ vßng bi c¾t li hîp. (1/1) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -6- N¾p ly hîp Môc ®Ých chñ yÕu cña n¾p ly hîp lµ ®Ó nèi vµ ng¾t c«ng suÊt cña ®éng c¬. Nã ph¶i ®­îc c©n b»ng tèt trong khi quay vµ ph¶i to¶ nhiÖt mét c¸ch hiÖu qu¶ vµo lóc nèi ly hîp. N¾p ly hîp cã lß xo ®Ó ®Èy ®Üa Ðp li hîp vµo ®Üa ly hîp, c¸c lß xo nµy cã thÓ lµ lß xo xo¾n hoÆc lß xo ®Üa. Ngµy nay lß xo ®Üa ®­îc sö dông ë hÇu hÕt c¸c ly hîp. 1. Ly hîp kiÓu lß xo ®Üa Lß xo ®Üa ®­îc lµm b»ng thÐp lß xo. Nã ®­îc t¸n b»ng ®inh t¸n hoÆc b¾t chÆt b»ng bul«ng vµo n¾p ly hîp. Cã vßng trô xoay ë mçi phÝa cña lß xo ®Üa lµm viÖc nh­ mét trô xoay trong khi lß xo ®Üa ®ang quay Dïng c¸c lß xo chÞu kÐo ®Ó nèi c¸c lß xo ®Üa víi ®Üa Ðp li hîp. C¸c kiÓu xe gÇn ®©y ®· ¸p dông n¾p ly hîp kiÓu DST (lËt ng­îc lß xo ®Üa). ë lo¹i n¾p ly hîp nµy, ng­êi ta lËt ng­îc c¸c ®Çu cña n¾p ly hîp ®Ó trùc tiÕp gi÷ lß xo ®Üa ë vÞ trÝ thÝch hîp. C¸c d¶i b¨ng ®­îc l¾p theo chiÒu tiÕp tuyÕn ®Ó truyÒn m«nen quay. (1/2) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -7- 2. C¸c ®Æc tÝnh cña lß xo ®Üa §å thÞ ë bªn tr¸i tr×nh bµy sù dÞch chuyÓn cña ®Üa Ðp li hîp däc theo trôc hoµnh vµ ®Üa Ðp li hîp däc theo trôc tung. §­êng nÐt liÒn chØ c¸c ®Æc tÝnh cña lß xo ®Üa, vµ ®­êng nÐt ®øt chØ c¸c ®Æc tÝnh cña lß xo trô. (1) §iÒu kiÖn b×nh th­êng (khi ®Üa khi hîp hoµn toµn míi) Khi ®Æt vµo ®Üa Ðp li hîp mét lùc Ðp (P0) nh­ nhau ®èi víi c¶ hai lo¹i: lo¹i lß xo trô vµ lo¹i lß xo ®Üa, khi Ên hÕt cì bµn ®¹p ly hîp, mçi søc Ðp trë thµnh P2 vµ P’2 §iÒu nµy cã nghÜa lµ ®èi víi lo¹i lß xo ®Üa, lùc cÇn ph¶i Ên vµo bµn ®¹p ly hîp nhá h¬n ®èi víi lß xo trô víi møc chªnh lÖch ®­îc thÓ hiÖn b»ng “a”. (2) Khi ®é mßn ë bÒ mÆt tiÕp xóc cña ®Üa ly hîp v­ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp Søc Ðp ®Æt lªn ®Üa Ðp li hîp cña lo¹i lß xo trô gi¶m ®Õn P’1. MÆt kh¸c, søc Ðp ®Æt lªn ®Üa Ðp li hîp cña lo¹i lß xo ®Üa lµ P1, còng b»ng P0. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, kh¶ n¨ng truyÒn c«ng suÊt cña ly hîp kiÓu lß xo ®Üa kh«ng bÞ gi¶m cho tíi giíi h¹n mßn cña ®Üa. Ng­îc l¹i, søc Ðp ®Æt lªn ®Üa Ðp li hîp cña lo¹i lß xo trô gi¶m xuèng P’1. Do ®ã, kh¶ n¨ng truyÒn c«ng suÊt gi¶m xuèng, lµm cho ly hîp bÞ tr­ît. (2/2) §Üa ly hîp §Üa ly hîp tiÕp xóc mét c¸ch ®ång ®Òu víi vÒ mÆt ma s¸t cña ®Üa Ðp li hîp vµ b¸nh ®µ ®Ó truyÒn c«ng suÊt ®­îc ªm. Nã còng gióp lµm dÞu sù va ®Ëp khi vµo ly hîp. 1. Cao su chÞu xo¾n Cao su chÞu xo¾n ®­îc ®­a vµo moay¬ ly hîp ®Ó lµm dÞu va ®Ëp quay khi vµo ly hîp b»ng c¸ch dÞch chuyÓn mét chót theo vßng trßn. 2. TÊm ®Öm TÊm ®Öm ®­îc t¸n b»ng ®inh t¸n kÑp gi÷a c¸c mÆt ma s¸t cña ly hîp. Khi ¨n khíp ly hîp ®ét ngét, phÇn cong nµy khö va ®Ëp vµ lµm dÞu viÖc chuyÓn sè vµ truyÒn c«ng suÊt. Gîi ý khi söa ch÷a: NÕu cao su chÞu xo¾n bÞ mßn vµ tÊm ®Öm bÞ vì sÏ g©y ra møc va ®Ëp vµ tiÕng ån lín khi vµo ly hîp. (1/1) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -8- Kh¸i qu¸t vÒ hép sè th­êng M« t¶ Hép sè ngang th­êng (hép sè däc th­êng) lµ mét bé phËn ®Ó t¨ng vµ gi¶m tèc ®é cña ®éng c¬ b»ng b¸nh r¨ng vµ biÕn ®æi nã thµnh m«men quay ®Ó truyÒn ®Õn c¸c b¸nh xe dÉn ®éng. Tham kh¶o phÇn “HÖ thèng truyÒn lùc” ®Ó biÕt vÒ bé vi sai trong hép sè ngang th­êng. 1. Vai trß cña hép sè ngang (1) §Ó nèi/ng¾t c«ng suÊt truyÒn tõ ®éng c¬ b»ng c¸ch ®iÒu khiÓn cÇn chuyÓn sè. (2) §Ó t¨ng m«men quay khi khëi hµnh vµ leo dèc. (3) §Ó truyÒn ®éng ®Õn c¸c b¸nh xe ë tèc ®é cao khi ®ang ch¹y víi tèc ®é lín. (4) §Ó truyÒn ®éng ®Õn c¸c b¸nh xe khi ch¹y lïi. (1/1) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -9- Sù cÇn thiÕt cña viÖc chuyÓn sè §å thÞ ë bªn tr¸i tr×nh bµy c¸c ®­êng cong tÝnh n¨ng truyÒn ®éng chØ râ mèi quan hÖ gi÷a lùc truyÒn ®éng vµ tèc ®é cña xe tõ sè 1 ®Õn sè 6. 1. C¸c ®­êng cong tÝnh n¨ng truyÒn ®éng Nãi mét c¸ch lý t­ëng, ®­êng biÓu diÔn lùc truyÒn ®éng cña ®éng c¬ cÇn ph¶i thay ®æi liªn tôc nh­ ®­êng cong A ë ®å thÞ nµy. Tuy nhiªn, lùc truyÒn ®éng thùc tÕ cña hép sè lo¹i th«ng th­êng kh«ng thay ®æi liªn tôc tõ sè 1 ®Õn sè 6. Do ®ã, lùc truyÒn ®éng cña ®éng c¬ sÏ cã hiÖu qu¶ khi thu hÑp khu vùc g¹ch chÐo trong ®å thÞ ®Ó gÇn víi ®­êng cong nµy. Cã thÓ pháng ®o¸n r»ng lùc truyÒn ®éng sÏ ®Õn gÇn ®­êng cong lý t­ëng A khi t¨ng sè l­îng c¸c sè truyÒn lªn. Tuy nhiªn, thiÕt kÕ cña hép sè nh­ vËy sÏ trë nªn phøc t¹p vµ lµm cho viÖc ®iÒu khiÓn hép sè cña ng­êi l¸i còng phøc t¹p. V× vËy, sè l­îng c¸c sè truyÒn lµ tõ 4 ®Õn 6. Sè truyÒn 5 ®­îc sö dông nhiÒu nhÊt. (1) Khëi hµnh Khi xe khëi hµnh, cÇn cã c«ng suÊt lín, nªn ng­êi ta sö dông sè truyÒn 1 cã lùc truyÒn ®éng lín nhÊt. (2) Xe ch¹y Sau khi khëi hµnh, ng­êi ta dïng sè 2 vµ sè 3 ®Ó t¨ng tèc ®é cña xe. Ng­êi ta dïng c¸c sè truyÒn nµy v× chóng cã giíi h¹n tèc ®é cao h¬n sè 1 vµ cÇn kh«ng nhiÒu lùc truyÒn ®éng. (3) Xe ch¹y ë tèc ®é cao Khi xe ch¹y ë tèc ®é cao, ng­êi ta dïng c¸c sè 4, sè 5 vµ sè 6 ®Ó tiÕp tôc t¨ng tèc ®é cña xe. ViÖc sö dông c¸c sè truyÒn víi lùc truyÒn ®éng nhá vµ h¹ thÊp tèc ®é cña ®éng c¬ sÏ gi¶m møc tiªu thô nhiªn liÖu. (4) Ch¹y lïi Khi sö dông sè lïi, b¸nh r¨ng trung gian sè lïi ®­îc nèi khíp, b¸nh r¨ng sè lïi sÏ ®æi chiÒu, vµ xe sÏ ch¹y lïi. (1/1) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -10- Tû sè truyÒn gi¶m tèc 1. Tû sè truyÒn gi¶m tèc Tû sè truyÒn gi¶m tèc ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: Sè r¨ng cña b¸nh r¨ng bi ®éng Sè r¨ng cña b¸nh r¨ng chñ ®éng NÕu b¸nh r¨ng bÞ ®éng cã 38 r¨ng vµ b¸nh r¨ng chñ ®éng cã 12 r¨ng ch¼ng h¹n, th× tû sè truyÒn gi¶m tèc cña sè 1 lµ 38/12 = 3,166 Khi trôc s¬ cÊp truyÒn chuyÓn ®éng quay vµ m«men quay cho trôc thø cÊp, tèc ®é quay sÏ gi¶m xuèng vµ m«men quay sÏ t¨ng lªn theo tû sè truyÒn gi¶m tèc cña c¸c b¸nh r¨ng nµy. M«men ®Çu thø cÊp = M«men ®Çu s¬ cÊp x Tû sè truyÒn Sè vßng quay ®Çu s¬ cÊp = Sè vßng quay ®Çu thø cÊp x Tû sè truyÒn §iÒu nµy cho thÊy r»ng tû sè truyÒn cµng lín th× m«men quay cµng t¨ng, cßn sè vßng quay cµng gi¶m. NghÜa lµ xe cã thÓ ch¹y ë tèc ®é cµng cao khi tû sè truyÒn cµng nhá, mÆc dï lùc truyÒn ®éng gi¶m xuèng. (1/1) C¸c c¬ cÊu vËn hµnh 1. Lo¹i ®iÒu khiÓn tõ xa Lo¹i nµy liªn kÕt cÇn chuyÓn sè víi hép sè b»ng c¸p hoÆc c¸c thanh nèi, v.v... Ng­êi ta dïng lo¹i nµy ë c¸c xe FF, vµ cã ®Æc ®iÓm lµ g©y ra Ýt rung ®éng vµ tiÕng ån, vµ cã thÓ dÔ dµng thiÕt kÕ vÞ trÝ cña cÇn chuyÓn sè. 2. Lo¹i ®iÒu khiÓn trùc tiÕp Lo¹i nµy l¾p cÇn chuyÓn sè trùc tiÕp trªn hép sè. Ng­êi ta dïng lo¹i nµy ë c¸c xe FR v× c¸c thao t¸c chuyÓn sè nhanh vµ dÔ xö lý. (1/1) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -11- §­êng truyÒn c«ng suÊt cña hép sè Ng­êi ta ®Æt hép sè ngang ë ®Çu bªn tr¸i hoÆc bªn ph¶i cña ®éng c¬ l¾p ngang ë c¸c xe FF. Ng­êi ta ®Æt hép sè däc ë phÝa sau cña ®éng c¬ l¾p däc ë c¸c xe FR. 1. §iÒu khiÓn hép sè ngang · VÞ trÝ sè trung gian C«ng suÊt tõ ®éng c¬ kh«ng ®­îc truyÒn tõ trôc s¬ cÊp sang trôc thø cÊp, nªn còng kh«ng truyÒn sang bé vi sai. Mòi tªn xanh: TruyÒn c«ng suÊt Mòi tªn ®á: ChiÒu quay §é dµi cña mòi tªn thÓ hiÖn tèc ®é quay cßn chiÒu réng cña mòi tªn thÓ hiÖn m«men quay. Mòi tªn cµng dµi, tèc ®é quay cµng lín, cßn chiÒu réng cña mòi tªn cµng réng m«men quay cµng lín. · Sè 1 B¸nh r¨ng cña trôc thø cÊp ¨n khíp víi b¸nh r¨ng sè 1 cña trôc s¬ cÊp truyÒn c«ng suÊt ®Õn bé vi sai qua b¸nh r¨ng dÉn vi sai. Mòi tªn xanh: TruyÒn c«ng suÊt Mòi tªn ®á: ChiÒu quay §é dµi cña mòi tªn thÓ hiÖn tèc ®é quay cßn chiÒu réng cña mòi tªn thÓ hiÖn m«men quay. Mòi tªn cµng dµi, tèc ®é quay cµng lín, cßn chiÒu réng cña mòi tªn cµng réng m«men quay cµng lín. Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -12- · Sè 3 B¸nh r¨ng trôc thø cÊp ®ang quay ¨n khíp víi b¸nh r¨ng sè 3 cña trôc s¬ cÊp truyÒn c«ng suÊt ®Õn bé vi sai qua b¸nh r¨ng dÉn vi sai. Mòi tªn xanh: TruyÒn c«ng suÊt Mòi tªn ®á: ChiÒu quay §é dµi cña mòi tªn thÓ hiÖn tèc ®é quay cßn chiÒu réng cña mòi tªn thÓ hiÖn m«men quay. Mòi tªn cµng dµi, tèc ®é quay cµng lín, cßn chiÒu réng cña mòi tªn cµng réng m«men quay cµng lín. · Sè lïi Gµi khíp b¸nh r¨ng trung gian sè lïi víi b¸nh r¨ng sè lïi cña trôc s¬ cÊp. Gµi khíp b¸nh r¨ng cña trôc thø cÊp víi b¸nh r¨ng trung gian sè lïi truyÒn c«ng suÊt ®Ó quay ng­îc chiÒu ®Õn bé vi sai qua b¸nh r¨ng dÉn vi sai. Mòi tªn xanh: TruyÒn c«ng suÊt Mòi tªn ®á: ChiÒu quay Mòi tªn tÝm: ChiÒu quay cña b¸nh r¨ng ®¶o chiÒu lång kh«ng. §é dµi cña mòi tªn thÓ hiÖn tèc ®é quay cßn chiÒu réng cña mòi tªn thÓ hiÖn m«men quay. Mòi tªn cµng dµi, tèc ®é quay cµng lín, cßn chiÒu réng cña mòi tªn cµng réng m«men quay cµng lín. Mòi tªn xanh: TruyÒn c«ng suÊt Mòi tªn ®á: ChiÒu quay §é dµi cña mòi tªn thÓ hiÖn tèc ®é quay cßn chiÒu réng cña mòi tªn thÓ hiÖn m«men quay. Mòi tªn cµng dµi, tèc ®é quay cµng lín, cßn chiÒu réng cña mòi tªn cµng réng m«men quay cµng lín. Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -13- Tham kh¶o Hép sè däc §èi víi hép sè däc trôc s¬ cÊp vµ trôc thø cÊp ®­îc bè trÝ trªn cïng mét ®­êng t©m vµ b¸nh r¨ng ®¶o chiÒu liªn kÕt trôc s¬ cÊp vµ trôc thø cÊp ®Ó truyÒn c«ng suÊt. (1/1) CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña c¬ cÊu ®ång tèc C¬ cÊu vµo khíp ®ång tèc 1. M« t¶ Ng­êi ta sö dông c¬ cÊu ®ång tèc ®Ó tr¸nh “tiÕng ån cña b¸nh r¨ng” vµ lµm cho viÖc sang sè ®­îc ªm dÞu. Ng­êi ta gäi c¬ cÊu nµy lµ “c¬ cÊu ®ång tèc” v× hai b¸nh r¨ng cã tèc ®é quay kh¸c nhau ®­îc lùc ma s¸t lµm ®ång tèc trong khi chuyÓn sè. Hép sè cã c¸c c¬ cÊu ®ång tèc cã c¸c ­u ®iÓm sau: (1) Chóng lµm cho ng­êi l¸i kh«ng ph¶i “®iÒu khiÓn ly hîp hai lÇn” (®¹p bµn ®¹p ly hîp hai lÇn mçi khi chuyÓn sè). (2) Khi chuyÓn sè, cã thÓ truyÒn c«ng suÊt ngay. (3) Cã thÓ chuyÓn sè ªm h¬n mµ kh«ng lµm háng c¸c b¸nh r¨ng. 2. C¬ cÊu ®ång tèc lo¹i cã then (1) CÊu t¹o Mçi sè tiÕn trªn trôc s¬ cÊp ®­îc vµo khíp víi b¸nh r¨ng t­¬ng øng trªn trôc thø cÊp ë mäi thêi ®iÓm. Nh÷ng b¸nh r¨ng nµy lu«n lu«n quay ngay c¶ sau khi vµo ly hîp v× chóng kh«ng cè ®Þnh trªn trôc vµ chØ ch¹y lång kh«ng. (1/6) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -14- C¸c moay ¬ ®ång tèc ¨n khíp víi c¸c trôc b»ng c¸c then bªn trong moay ¬ ®ång tèc. H¬n n÷a, èng tr­ît ¨n khíp víi then ë vßng ngoµi cña moay¬ ®ång tèc vµ cã thÓ di chuyÓn däc trôc. Moay¬ ®ång tèc cã ba r·nh theo chiÒu däc trôc, vµ c¸c kho¸ chuyÓn sè luån vµo c¸c r·nh nµy. Lß xo cña kho¸ lu«n lu«n ®Èy kho¸ chuyÓn sè nµy vµo èng tr­ît. Khi cÇn chuyÓn sè ë vÞ trÝ sè trung gian, phÇn nh« ra cña mçi kho¸ chuyÓn sè luån khÝt vµo trong r·nh then ë èng tr­ît. Ng­êi ta ®Æt vßng ®ång tèc gi÷a moay ¬ ®ång tèc vµ mÆt c«n cña c¸c b¸nh r¨ng sè, vµ ®­îc ®Èy Ðp vµo mét trong c¸c mÆt c«n nµy. Trªn toµn bé khu vùc c«n bªn trong vßng ®ång tèc cã c¸c r·nh nhá ®Ó t¨ng ma s¸t. Ngoµi ra, vßng nµy cßn cã 3 r·nh ®Ó c¸c kho¸ chuyÓn sè luån vµo ®ã. (2/6) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -15- (2) Ho¹t ®éng VÞ trÝ sè trung gian Mçi b¸nh r¨ng sè ®­îc vµo khíp víi b¸nh r¨ng bÞ ®éng t­¬ng øng vµ ch¹y lång kh«ng trªn trôc. B¾t ®Çu qu¸ tr×nh ®ång tèc Khi dÞch chuyÓn cÇn chuyÓn sè, cÇn chuyÓn sè n»m trong r·nh trong èng tr­ît, dÞch chuyÓn theo chiÒu mòi tªn. V× phÇn nh« ra ë t©m cña kho¸ chuyÓn sè ®­îc gµi vµo r·nh cña èng tr­ît, kho¸ chuyÓn sè còng dÞch chuyÓn theo chiÒu mòi tªn cïng mét lóc, vµ ®Èy vßng ®ång tèc vµo mÆt c«n cña b¸nh r¨ng sè, b¾t ®Çu qu¸ tr×nh ®ång tèc. Gi÷a qu¸ tr×nh ®ång tèc Khi dÞch chuyÓn tiÕp cÇn chuyÓn sè, lùc ®Æt lªn èng tr­ît sÏ th¾ng lùc lß xo cña kho¸ chuyÓn sè vµ èng tr­ît trïm lªn phÇn nh« ra cña kho¸ nµy. KÕt thóc qu¸ tr×nh ®ång tèc Lùc ®ang t¸c dông lªn vßng ®ång tèc trë nªn m¹nh h¬n vµ ®Èy phÇn c«n cña b¸nh r¨ng sè. §iÒu nµy lµm ®ång bé tèc ®é cña b¸nh r¨ng sè víi tèc ®é cña èng tr­ît gµi sè. Khi tèc ®é cña èng tr­ît gµi sè vµ b¸nh r¨ng sè trë nªn b»ng nhau, vßng ®ång tèc b¾t ®Çu quay nhÑ theo chiÒu quay nµy. Do ®ã, c¸c then cña èng tr­ît gµi sè ¨n khíp víi c¸c r·nh then cña vßng ®ång tèc. KÕt thóc viÖc chuyÓn sè Sau khi then cña èng tr­ît gµi sè ¨n khíp víi r·nh then cña vßng ®ång tèc, èng tr­ît tiÕp tôc dÞch chuyÓn vµ ¨n khíp víi r·nh then cña b¸nh r¨ng sè. Khi ®ã, viÖc chuyÓn sè sÏ kÕt thóc. Gîi ý khi söa ch÷a: NÕu mÆt trong cña vßng ®ång tèc vµ mÆt c«n cña b¸nh r¨ng sè bÞ mßn, kh«ng thÓ ®ång tèc c¶ hai tèc ®é ®­îc sÏ cã tiÕng kªu bÊt th­êng vµ khã chuyÓn sè. (3/6) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -16- 3. C¬ cÊu ®ång tèc kiÓu cã ba/hai mÆt c«n §Ó t¨ng kh¶ n¨ng ¨n khíp ®ång tèc, c¸c kiÓu xe gÇn ®©y ®· øng dông c¬ cÊu ¨n khíp ®ång tèc kiÓu cã ba/hai mÆt c«n, ®Æc biÖt cho c¸c b¸nh r¨ng sè 2 vµ sè 3. (1) C¬ cÊu ®ång tèc kiÓu 3 mÆt c«n C¬ cÊu ®ång tèc kiÓu 3 mÆt c«n chia vßng ®ång tèc thµnh vßng ngoµi, vßng gi÷a vµ vßng trong. Khi kho¸ chuyÓn sè ®Èy vßng ngoµi vµ vßng gi÷a h×nh thµnh mét mÆt c«n ®¬n, råi vßng gi÷a vµ vßng trong trë thµnh mét mÆt c«n ®¬n. Ngoµi ra, vßng trong vµ b¸nh r¨ng trë thµnh mét phÇn mÆt c«n ®¬n, v× vËy c¶ ba mÆt c«n nµy t¹o ra lùc ma s¸t. Do ®ã, kh¶ n¨ng triÖt tiªu ®é chªnh lÖch tèc ®é quay gi÷a c¸c b¸nh r¨ng sÏ lín vµ qu¸ tr×nh ®ång tèc sÏ diÔn ra ®­îc ªm. (2) C¬ cÊu ¨n tèc kiÓu hai mÆt c«n C¬ cÊu ¨n khíp ®ång tèc kiÓu hai mÆt c«n vÒ c¬ b¶n còng gièng nh­ c¬ cÊu ®ång tèc kiÓu 3 mÆt c«n ngo¹i trõ lµ nã kh«ng t¹o ra ®ång tèc gi÷a vßng trong vµ côm b¸nh r¨ng. (4/6) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -17- 4. C¬ cÊu ®ång tèc kiÓu kh«ng cã kho¸ Mét c¬ cÊu ®ång tèc kh«ng cã kho¸ cã lß xo kho¸ ®ãng vai trß cña kho¸ chuyÓn sè vµ dïng cho b¸nh r¨ng sè 5 hép sè ngang ë mét sè kiÓu xe. (1) CÊu t¹o èng tr­ît Cã ba phÇn nh« ra ®­îc xoi bªn trong èng moay¬ ®Ó ®Èy lß xo kho¸ trong qu¸ tr×nh ®ång tèc ho¸. Moay¬ ®ång tèc Chung quanh moay¬ ®ång tèc cã 3 vÊu ®Ó h·m chÆt vßng ®ång tèc vµ lß xo kho¸. Lß xo kho¸ Lß xo kho¸ cã bèn vÊu, mét vÊu ®Ó h·m chÆt b¶n th©n lß xo, cßn ba vÊu kia gi÷ c¸c kho¸ chuyÓn sè. Vßng ®ång tèc Cã ba r·nh ®Ó gµi c¸c vÊu cña lß xo kho¸ t¹i ba ®iÓm däc theo chu vi cña vßng. Mét ®o¹n cña r·nh xoi nµy ®­îc v¸t mÐp. (5/6) 5. C¬ cÊu ®ång tèc sè lïi Vßng ®ång tèc c¸c sè tiÕn lµm gi¶m tèc ®é quay cña trôc s¬ cÊp tr­íc khi gµi sè lïi. B»ng c¸ch nµy, viÖc vµo khíp b¸nh r¨ng trung gian sè lïi vµ b¸nh r¨ng sè lïi cña trôc s¬ cÊp sÏ ®­îc ªm. ë c¸c kiÓu xe gÇn ®©y, viÖc sö dông c¸c c¬ cÊu ¨n khíp ®ång tèc cho sè lïi ®ang trë nªn phæ biÕn h¬n. 6. C¬ cÊu chÆn tr­íc sè lïi Trong khi ®ang gµi c¸c b¸nh r¨ng vµo b¸nh r¨ng sè lïi, cÇn chuyÓn No. 3 bªn trong tiÕp xóc víi chèt cña trôc cµng chuyÓn sè No.1 vµ lµm trôc cµng chuyÓn sè No.1 dÞch chuyÓn mét kho¶ng c¸ch A theo chiÒu cña “b¸nh r¨ng sè 2”. §iÒu nµy lµm cho vßng ®ång tèc cña “b¸nh r¨ng sè 2” ho¹t ®éng ®Ó gi¶m tèc ®é quay cña trôc s¬ cÊp. Khi cÇn gµi sè No.3 bªn trong t¸ch khái chèt cña trôc cµng g¹t No.1, viÖc chuyÓn sang sè lïi sÏ kÕt thóc. (6/6) Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -18- Bµi tËp H·y sö dông c¸c bµi tËp nµy ®Ó kiÓm tra møc hiÓu biÕt cña b¹n vÒ c¸c tµi liÖu trong ch­¬ng nµy. Sau khi tr¶ lêi mçi bµi tËp, b¹n cã thÓ dïng nót tham kh¶o ®Ó kiÓm tra c¸c trang liªn quan ®Õn c©u hái vÒ c©u hái hiÖn t¹i. Khi c¸c b¹n cã c©u tr¶ lêi ®óng, h·y trë vÒ v¨n b¶n ®Ó duyÖt l¹i tµi liÖu vµ t×m c©u tr¶ lêi ®óng. Khi ®· tr¶ lêi ®óng mäi c©u hái, b¹n cã thÓ chuyÓn sang ch­¬ng tiÕp theo. Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -19- Câu hỏi-1 Những câu trình bày sau đây liên quan đến các yêu cầu của ly hợp. Hãy đánh dấu Đúng hoặc Sai cho mỗi câu. No. Câu hỏi Đúng hoặc Sai Các câu trả lời đúng 1. Ly hợp phải nối truyền lực giữa hộp số ngang/dọc và động cơ được êm. Đúng Sai 2.Sau khi nối với hộp số ngang/dọc, nó phải truyền công suất có sựtrượt. Đúng Sai 3.Nó phải nhả hộp số ngang/hộp số dọc một cách chính xác và nhanh. Đúng Sai 4.Nó phải nối và ngắt truyền lực cho hộp số ngang/dọc mà không phải đạp bàn đạp ly hợp. Đúng Sai Câu hỏi-2 Những câu trình bày sau đây liên quan đến các chức năng của hộp số ngang/hộp số dọc. Hãy đánh dấu Đúng hoặc Sai cho mỗi câu. No. Câu hỏi Đúng hoặc Sai Các câu trả lời đúng 1. Để nối/ngắt công suất từ động cơ. Đúng Sai 2.Để tăng/giảm mômen quay của động cơ bằng các bánh răng và truyền mômen thích hợp tới các bánh xe dẫn động. Đúng Sai 3.Trong khi khởi hành, sử dụng các số có lực dẫn động nhỏ (tỷ số truyền nhỏ) để cải thiện tiêu hao nhiên liệu. Đúng Sai 4.Trong khi xe chạy ở tốc độ cao, sử dụng các số có lực dẫn động lớn (tỷ số truyền lớn) để thu được công suất cao ở đầu thứ cấp. Đúng Sai Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -20- Câu hỏi-3 Những câu trình bày sau đây liên quan đến các bộ phận của ly hợp. Hãy chọn câu trình bày Sai. 1. Xi lanh cắt ly hợp truyền áp suất thuỷ lực từ xilanh chính đến càng cắt ly hợp. 2. Đĩa ly hợp được nối với bánh đà và đĩa ép li hợp khi nhấn bàn đạp ly hợp. 3. Cụm nắp ly hợp truyền /ngắt công suất ra của động cơ. 4. Vòng bi cắt ly hợp khử độ chênh lệch về tốc độ quay giữa càng cắt ly hợp và lò xo đĩa. Câu hỏi-4 Hình minh hoạ dưới đây thể hiện đường truyền công suất của hộp số ngang. Từ những cụm từ sau đây, hãy chọn từ thích hợp cho mỗi hình minh hoạ. 1. 2. 3. 4. a) Vị trí số trung gian b) Số 1 c) Số 3 d) Số lùi Trả lời: 1. 2. 3. 4. Kü thuËt viªn chÈn ®o¸n – Hép sè th­êng Hép sè th­êng vµ li hîp -21- Câu hỏi-5 Hình minh hoạ sau đây thể hiện các bộ phận của cơ cấu đồng tốc. Từ những cụm từ sau đây, hãy chọn các từ tương ứng với 1 đến 4. a) Bánh răng số b) Vòng đồng tốc c) Moay ơ đồng tốc d) Ống trượt gài số e) Khoá chuyển số f) Lò xo khoá Trả lời: 1. 2. 3. 4.