Ảnh hưởng của tình trạng đô la hoá đối với nền kinh tế VN hiện nay nguyên nhân và giải pháp khắc phục

mất giá... tức là đồng tiền bị mất lòng tin, nên các chức năng thuộc tính của tiền tệ bị thu hẹp, nhường chỗ cho ngoại tệ mạnh, chủ yếu là dollar Mỹ, lấn lướt. Tại Việt nam, tình trạng dollar hoá trong nền kinh tế đã diễn ra trong nhiều năm nay sau một thời gian dollar hoá có xu hướng chững lại do lạm phát ổn định, kiểm soát ngoại tệ chặt chẽ, lãi suất huy động USD ở mức thấp. Nhằm ngăn chặn hiện tượng dollar hoá, Ngân hàng Nhà nước đã có chỉ đạo tìm kiếm giải pháp hạn chế dollar hoá,mà tập trung nhất là được thể hiện tại hội nghị triển khai nhiệm vụ của ngành Ngân hàng năm 2001. Trong quá trình đổi mới hoạt động nền kinh tế đất nước, Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện đường lối kinh tế mở cửa và hội nhập với khu vực và thế giới. Thực hiện đường lối đó, chúng ta đã gia nhập khối ASEAN, ký kết Hiệp định Thương mại Việt - Mỹ, cam kết tham gia AFTA và trong tương lai sẽ tham gia vào tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Việc hội nhập quốc tế về kinh tế như trên, tạo ra cho nền kinh tế nước nhà nhiều cơ hội và đồng thời nó cũng đặt ra nhiều thách thức đối với các ngành kinh tế nước ta. Xét trên bình diện toàn bộ nền kinh tế, Chính phủ ta kêu gọi nguồn vốn đầu tư nước ngoài vào trong nước. Nhờ đó làm cho nền kinh tế trong nước phát triển, thu nhập người dân tăng lên và tạo công ăn việc làm cho một bộ phân dân cư, nhưng bên cạnh đó nó cũng gây ra tình trạng dollar hoá. Tuy nhiên, đây không phải là nguyên nhân duy nhất gây nên tình trạng này mà nó còn do nhiều nguyên nhân khác gây ra. Đã có rất nhiều bài báo đề cập đến vấn đề dollar hoá nền kinh tế dưới các góc độ phân tích khác nhau. Trong khuôn khổ bài viết này, em không dám chắc rằng mình sẽ có thể nêu lên đầy đủ các ý kiến phân tích ở mọi khía cạnh về tình trạng dollar hoá tại nước ta trong thời kỳ chuyển đổi sang cơ chế thị trường. Để hiểu thêm tình trạng này, em cũng cố gắng đưa ra một số phân tích cơ bản về dollar hoá ở nước ta. Nội dung I- Khái niệm, nguyên nhân và các loại dollar hoá. 1. Khái niệm : Trong một nền kinh tế khi ngoại tệ được sử dụng một cách rộng rãi thay thế đồng bản tệ trong toàn bộ hoặc một số các chức năng của tiền tệ thì theo thông lệ chung có thể hiểu nền kinh tế đó bị ngoại tệ hoá. Khi một nền kinh tế nào đó sử dụng ngoại tệ là dollar một cách rộng rãi như trên thì gọi là dollar hoá nền kinh tế. Theo IMF, tỷ lệ dollar hoá của nền kinh tế được căn cứ vào tỷ lệ giữa tiền gửi ngoại tệ tại các Ngân hàng so với lượng tiền cung ứng theo nghĩa rộng (M2). Theo cách tính này, IMF cho rằng nếu tiền gửi ngoại tệ trên M2 (Bao gồm : Tiền mặt trong lưu thông, tiền gửi không kỳ hạn, tiền gửi có kỳ hạn và tiền gửi ngoại tệ) trong một nền kinh tế lớn hơn 30% thì nền kinh tế đó có thể coi là gặp phải tình trạng dollar hoá cao. 2. Nguyên nhân của dollar hoá : Theo các nhà nghiên cứu tình trạng dollar phụ thuộc vào các yếu tố sau : Trình độ phát triển cùng tính chất của nền kinh tế : Dollar hoá thường rơi vào các nước có trình độ phát triển thấp, các nước đang phát triển, đang trong quá trình chuyển đổi sang kinh tế thị trường, nền kinh tế có tỷ lệ lạm phát cao, giá trị đồng nội tệ giảm liên tục. Do đó công chúng thích giữ các tài sản bằng ngoại tệ nhằm tự phòng ngừa rủi ro giảm giá, phá giá đồng nội tệ. Đồng ngoại tệ được coi là phương tiện thanh toán, cất trữ tồn tại song song với đồng nội tệ... Tình trạng buôn lậu chưa được kiểm soát chặt chẽ, nhất là buôn lậu qua biên giới, buôn bán tiểu ngạch. Trình độ tâm lý và dân trí của người dân : tại các nước có trình độ dân trí chưa cao người dân vẫn còn thói quen giữ vàng và dollar để tránh rủi ro. Do vậy thường xảy ta tình trạng dollar hoá trong nền kinh tế. Trình độ phát triển của hệ thống ngân hàng : Khi hệ thống ngân hàng còn non trẻ thì hoạt động thanh toán chưa phát triển, khoa học công nghệ hỗ trợ cho việc hiện đại hoá máy móc, trang thiết bị còn lạc hậu chưa theo kịp với các nước trong khu vực cũng như trên thế giới. Điều này cũng là một trong những nhân tố không nhỏ gây ảnh hưởng trực tiếp đến tình trạng dollar hoá nền kinh tế hiện nay. Chính sách tiền tệ và cơ chế quản lý ngoại hối cùng với mức độ đảm bảo tính nghiêm minh của cơ chế quản lý : Mục tiêu hàng đầu của chính sách tiền tệ là ổn định giá trị của tiền tệ, tức là ổn định sức mua của tiền tệ. Nếu mục tiêu này đạt được cùng với cơ chế quản lý ngoại hối chặt chẽ thì tình trạng dollar hoá nền kinh tế rất khó xảy ra. Khả năng chuyển đổi của đồng nội tệ(đồng tiền của quốc gia đó) : Khi đồng tiền của một quốc gia lâm vào tình trạng lạm phát hoặc nền kinh tế có mức tăng trưởng và GDP thấp, khoa học kỹ thuật cũng như cơ sở hạ tầng không phát triển hoặc phát triển chậm... so với các nước trong khu vực sẽ dẫn đến việc đồng tiền nội tệ của nước đó sẽ không được ưa chuộng cho việc thanh toán xuất nhập khẩu cũng như việc cất trữ vì giá trị không ổn định. Vì vậy nước đó phải sử dụng đồng tiền khác để thay thế. 3. Các loại dollar hoá : Về cơ bản, dollar hóa gồm ba loại chính, đó là : Dollar hóa không chính thức(unoficial dollarization) ; Dollar hoá bán chính thức(semiofcial dolarization) và Dollar hoá chính thức(official dollarization). a. Dollar hoá không chính thức (unoficial dollarization) : Dollar hoá không chính thức là trường hợp ngoại tệ được sử dụng rộng rãi trong nền kinh tế mặc dù không được quốc gia này chính thức thừa nhận. Thuật ngữ " dollar hoá không chính thức " bao gồm các trường hợp nắm giữ tài sản nước ngoài hợp pháp và không hợp pháp. Tại một vài nước, việc giữ một số tài sản ngoại tệ hợp pháp như các tài khoản bằng USD ở các ngân hàng trong nước, nhưng lại không hợp pháp khi có tài khoản tại ngân hàng nước ngoài, trừ khi được cấp giấy phép. Dollar hoá không chính thức có thể gồm các loại sau : * Các trái phiếu ngoại tệ và các tài sản phi tiền tệ ở nước ngoài. * Tiền gửi bằng ngoại tệ ở các ngân hàng nước ngoài. * Tiền gửi bằng ngoại tệ ở các ngân hàng trong nước. * Trái phiếu hay các giấy tờ có giá bằng ngoại tệ ở trong công chúng. Dollar hoá không chính thức được chia thành 3 giai đoạn : * Giai đoạn 1 của dollar hoá không chính thức thường được các nhà kinh tế gọi là giai đoạn" thay thế tài sản" (asset substitution). Trong giai đoạn này, người dân giữ trái phiếu ngoại tệ và các khoản tiền gửi ở nước ngoài như là một phương tiện cất trữ nhằm tránh việc giảm giá trị tài sản do lạm phát ở trong nước hay việc tịch thu tài sản xung công mà một số nước đã làm. * Giai đoạn 2 của dollar hoá không chính thức được các nhà kinh tế gọi là giai đoạn "thay thế tiền tệ " (currency substitution). Trong giai đoạn này, người dân giữ một khối lượng lớn các trái phiếu ngoại tệ và tiền gửi ngoại tệ tại hệ thông ngân hàng trong nước (nếu được phép). Ngoại tệ vừa thực hiện chức năng là phương tiện thanh toán và phương tiện cất trữ. Tiền lương, thuế hay những chi tiêu hàng ngày như hàng tạp phẩm hay các hoá đơn điện nước được thanh toán bằng đòng ngoại tệ, nhưng với những tài sản có giá trị lớn hơn như ô tô và nhà cửa thường được trả bằng ngoại tệ. * Giai đoạn 3 của dollar hoá không chính thức là giá cả của hàng hoá được tính bằng nội tệ nhưng mọi người đều liên tưởng đến ngoại tệ theo tỷ giá hối đoái. Dollar hoá không chính thức rất phổ biến ở các nước đang phát triển.Tại thời điểm tháng 01 / 2002 có các nước : - Dollar hoá không chính thức(USD) : hầu hết các nước Mỹ - Latinh và Caribê như Argentina, Bôlivia, Mexicô, Pêru, Trung Mỹ ; hầu hết các nước thuộc Liên xô cũ như Armenia, Turkey và Việt Nam. Dollar hoá không chính thức(các ngoại tệ khác) : Đồng France Pháp : một số nước trước đây là thuộc địa của Pháp ; Đồng Mark của Đức : Balkans ; Đollar Hồng Kông : Macao và phía nam Trung Quốc ; Đồng Rúp của Nga : Belarus. b. Dollar hoá bán chính thức (semioficial dollarization) : Trên thế giới có khoảng 12 nước được IMF xếp là các nước " dollar hoá bán chính thức " hay có hệ thống lưu hành hai đồng tiền. Tại các nước này, đồng ngoại tệ là đồng tiền được lưu hành hợp pháp và thậm chí có thể chiếm ưu thế trong các tài khoản tiền gửi ngân hàng, nhưng đóng vai trò thứ cấp trong việc trả lương, thuế và nhưng chi tiêu hàng ngày. Không giống các nước có dollar hoá chính thức, các nước dollar hoá bán chính thức duy trì Ngân hàng trung ương hay một cơ quan tiền tệ có quyền hạn tương tự để thực hiện chính sách tiền tệ của họ. Theo thời điểm tháng 01 / 2000, có các nước : - Dollar hoá bán chính thức (USD) : Bahamas, Cambodia, Laos,Thailand, Liberia - Dollar hoá bán chính thức (ngoại tệ khác) : Bhutan(Rupi của ấn Độ)n; Bosnia (Mark của Đức, Kuna của Croatia, Dinar của Yugoslav) ; Brunei(dollar Singapo); Channel Islands(Pound của Anh) ; Lesotho(Rand của Nam Phi) ; Luxembourg(France của Belgian) ; Montegro(Mark của Đức, Dinar của Yugoslav) ; Namibia (Rand của Nam Phi) ; Tajikistan(Rup của Nga). c. Dollar hóa chính thức (Dollar hoá hoàn toàn - full dollarization). Dollar hóa chính thức xuất hiện khi đồng ngoại tệ là đồng tiền hợp pháp duy nhất được lưu hành. Nghĩa là đồng ngoại tệ không chỉ được sử dụng hợp pháp trong các hợp đồng giữa các bên tư nhân mà còn hợp pháp trong các khoản thanh toán của chính phủ. Nếu đồng nội tệ còn tồn tại thì nó chỉ có vai trò thứ yếu và thường chỉ là những đồng tiền xu hay các đồng tiền có mệnh giá nhỏ. Các nước thường chỉ áp dụng dollar chính thức khi thất bại trong việc thực thi các chương trình ổn định kinh tế. Dollar hoá chính thức không có nghĩa là chỉ có một hoặc hai ngoại tệ được lưu hành hợp pháp. Tuy nhiên, các nước dollar hoá chính thức thường chỉ chọn một đồng ngoại tệ làm đồng tiền hợp pháp, nhưng chỉ có Andorra dùng cả đồng Franc của Pháp và đồng Pezota của Tây ban nha. Tại hầu hết các nước dollar hoá chính thức, các đối tác tư nhân được phép ký hợp đồng bằng bất cứ loại tiền nào mà họ cùng đồng ý. Theo IMF, hiện nay có khoảng 14 nước được xếp là các nước dollar hoá chính thức. Theo nghiên cứu của hệ thống dự trữ liên bang Mĩ, hiện tại người nước ngoài nắm giữ khoảng 55% đến 70% số USD lưu hành. Còn theo ước tính của Bundesbank, người nước nắm giữ khoảng 40% tổng số DM được lưu hành. II- TìNH TRạNG DOLLAR HOá ở MộT Số Nước trên thế giới 1. Tình trạng dollar hoá Thông thường mỗi một quốc gia đều có đồng tiền riêng của mình, thực hiện hầu như đầy đủ các chức năng tiền tệ, trừ chức năng tiền tệ thế giới mà không phải đồng tiền nào cũng làm được. Do các điều kiện kinh tế - chính trị- xã hội lịch sử cụ thể nên đô la Mĩ, một ngoại tệ mạnh, có phạm vi giao dịch rộng lớn nhất trên thế giới dần dần được sử dụng song hành với đồng nội tệ của quốc gia, đến một mức nào đó thì gọi là dollar hoá nền kinh tế. Tình trạng này có thể được chính phủ quốc gia đó chính thức tuyên bố thừa nhận, được dụng trong chi trả lương, thanh toán mua bán hàng hoá và dịch vụ cho phép sử dụng đô la Mĩ trong các giao dịch thanh toán nội địa khác như Enxanvado, Ecuador, Panama... hoặc không tuyên bố chính thức. Theo IMF đánh giá năm 1998, có 18 nước được xếp là nước có mức độ dollar hoá cao, tức là tiền gửi ngoại tệ trên M2 trong nền kinh tế lớn hơn 30%. Đó là các nước : Argetina, Azerbaijian, Belaus, Bolivia, Cambodia, Costarica, Croatia, Georgia, Guinea bissau, Laos, Latvia, Mozambique, Nicagua, Peru, Saotome, Principe, Tajikistan, Turkey, Uruguay và 34 nước khác được IMF xếp là nước có mức độ dollar hoá vừa phải với tỉ lệ tiền gửi ngoại tệ trên M2 khoảng 16,4%. Theo thống kê năm 2001 của IMF thì Enxanvado chính thức thực hiện dollar hoá nền kinh tế từ 01/01/2001 Đây là nước Mĩ- La tinh thứ ba sau Panama và Ecuado dollar hoá nền kinh tế. Tình trạng dollar hoá tại các thị trường đang lên được lựa chọn bởi IMF.  2. Các tác động của dollar hoá a. Tác động tích cực : Quá trình dollar hoá có thể có một số tác động được coi là tích cực : Việc sử dụng đồng dollar sẽ tạo cho nền kinh tế " một cái van giảm nhẹ sức ép " của những mất cân đối, kết quả của tính không hiệu quả dưới cơ chế kế hoạch tập trung, đồng thời cung cấp cho các tác nhân kinh tế tự bảo vệ chống lại lạm phát và phương tiện đẻ mua hàng hoá ở thị trường phi chính thức. Hạ thấp chi phí giao dịch : ở những nước dollar hoá chính thức, các chi phí như chênh lệch giữa tỷ giá mua và bán khi chuyển từ đồng tiền này sang đồng tiền khác được xoá bỏ. Dollar hoá chính thức cũng loại bỏ những giao dịch với các nước khác. Các chi phí dự phòng cho rủi ro tỷ giá cũng không cần thiết, điều này giúp thúc đẩy thương mại và đầu tư giữa các nước. Ví dụ thông qua việc dùng đồng USD, Mêhicô đã giảm được một khối lượng đáng kể chi phí giao dịch thương mại với Nhật bản vì khâu thương mại Pêso - Đô la được loại bỏ. Một khía cạnh khác của lợi ích giảm chi phí là các ngân hàng có thể hạ thấp lượng dự trữ, vì thế giảm được chi phí kinh doanh. Việc tồn tại hai đồng tiền buộc các ngân hàng phải tiến hành danh mục đầu tư tách biệt giữa nội tệ và ngoại tệ. Những nghiên cứu của Moren năm 1999 cho thấy, thông qua dollar hoá chính thức, các nhân hàng Panama hạ thấp được mức dự trữ tương đương 5% GDP so với việc lưu hành hai đồng tiền. Hạ thấp lạm phát hiện tại và rủi ro lạm phát trong tương lại thấp hơn : Bằng việc sử dụng đồng ngoại tệ, các nước dollar hoá chính thức bảo đảm duy trì tỷ lệ lạm phát gần với mức lạm phát thấp ở các nưóc phát hành đồng ngoại tệ. Lạm phát thấp làm tăng sự an toàn đối với tài sản tư nhân, khuyến khích tiết kiệm và cho vay dài hạn. Lạm thấp cũng giúp những người nghỉ hưu, những người có thu nhập cố định và các người nghèo có các tài khoản tại ngân hàng và đảm bảo khoản tiết kiệm của họ được duy trì giá trị. Lãi suất thấp hơn khuyến khích phát triển kinh tế : Tại các nước dollar hoá chính thức,người ta sẽ thực hiện so sánh vá tiếp nhận đồng tiền nào có giá trị hơn, có mật bằng lãi suất thấp hơn. Mặt bằng lãi suất thấp sẽ cho phép tăng trưởng kinh tế cao hơn và sẽ tạo điều kiện để thu hẹp khoảng cách so với các nước công nghiệp. Dollar hoá ở mức độ lớn sẽ thu hẹp chênh lệch tỷ giá trên hai thị trường chính thước và phi chính thức : Tỷ giá chính thức càng sát với tỷ giá trên thị trường phi chính thức, các hoạt động càng có động cơ chyển từ thị trường "bất hợp pháp " sang thị trường " hợp pháp "(thị trường chính thức). Mức độ mở cửa lớn hơn và minh bạch hơn : Các nước thực hiện dollar hoá chính thức có thể loại bỏ rủi ro cán cân thanh toán và những kiểm soát mua ngoại tệ, khuyến khích tự do thương mại và đầu tư quốc tế. Đấc biệt là khi một nền kinh tế bị dollar hoá hoàn toàn thì Ngân hành trung ương sẽ không còn khả năng phát hành tiền và gay ra lạm phát, đồng thời ngân sách nhà nước sẽ không trông chờ vào nguồn phát hành này để trang trải thâm hụt, kỷ luật về tiền tệ và ngân sách được thắt chặt. Do vậy, các chương trình ngân sách sẽ mang tính tích cực hơn. b. Tác động tiêu cực : Với những tác động tích cực nêu trên dollar hoá cũng bao hàm nhiều tác động tiêu cực. Đó là các tác động : Xét về góc độ tài chính : - Dollar hoá làm yếu kém hoạt động và hiệu quả chính sách tài chính : Nó hạ thấp doanh thu từ phát hành tiền(seigniorage- is revenue from issuing money) và làm trầm trọng hơn tác động lạm phát từ việc tài trợ thâm hụt ngân sách thông qua hệ thống ngân hàng(ở Achentina, những năm sâu khi tiến hành dollar hoá, doanh thu từ việc phát hành tiền giảm 0,3% GDP). Dollar hoá cũng cho phép một bộ phận nhất định các hoạt động kinh tế trốn thuế. Dollar hoá cũng làm yếu kém hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước xét về khả năng tạo lợi nhuận cũng như đóng góp cho ngân sách, đặc biệt là các doanh nghiệp kinh doanh nông nghiệp vì nó đã góp phần làm chệch hướng sản xuất sang thị trường không chính thức. Cần chi phí lớn trong việc thu hồi nội tệ và đưa nhoại tệ vào lưu thông : Các nước áp dụng dollar hoá chính thức cần phải có lượng ngoại tệ đủ để thay thế số nội tệ đang lưu thông. Nghiên cứu của Stanley Fihser năm 1982 cho thấy chi phí trung bình đối với các nước tiến hành dollar hoá chính thức vào những năm 70 tương đưong 4%- 5% GDP. Xét về góc độ tiền tệ : Dollar hoá làm giảm hiệu quả kiểm soát tiền tệ : Dollar hoá không chính thức có thể khiến cho cầu về nội tệ không ổnn định. Nếu mọi người bất ngờ chuyển sang ngoại tệ có thể làm cho đồng nội tệ mất giá và bắt đầu một chu kỳ lạm phát. Khi người dân giữ một khối lượng lớn tiền gửi bằng ngoại tệ, những thay đổi về lãi suất trong nước hay nước ngoài có thể gây ra sự chuyển dịch lớn từ đồng tièen này sang đồng tiền khác(hoạt động đàu cơ tỷ giá). Những thay đổi này sẽ gây khó khăn cho Ngân hàng trung ương trong việc đặt mục tiêu cung tiền trong nước và có thể gây ra những bất ổn trong hệ thống ngân hàng. Những cố gắng của Ngân hàng trung ương nhằm kìm hãm(khuyến khích) tổng cầu thông qua giảm(tăng) tín dụng cũng sẽ ít hiệu quả, do thay đổi về lãi suất nước ngoài sẽ trực tiếp tác động đến các quyết định phân bổ tài sản của những người giữ USD. Nói cách khác, những thay đổi lãi xuất nước ngoài sẽ tác động đến tổng cầu nội địa vì khi lãi xuất nước ngoài tăng (giảm) người giữ dollar sẽ có xu hướng thu hẹp(mở rộng) tiêu dùng và đầu tư. Như vậy, việc thi hành chính sách lãi suất thấp trong trường hợp kinh tế suy thoái không nhất thiết khuyến khích đầu tư mà có thể làm nảy sinh tâm lý chuyển đổi sang USD nhằm bảo tồn giá trị. Trong trường hợp dollar hoá chính thức, chính sách tiền tệ và chính sách lãi suất của đồng tiền lúc này sẽ được quyết định ở Mỹ, trong khi một nước đang phát triển và một nước công nghiệp phát triển như Mỹ không có những chu kỳ tăng trưỡng kinh tế giống nhau. Giả sử nếu có xảy ra một quá trình điều chỉnh cho phù hợp thì quá trình này cũng phải kéo dài nhiều năm. Sự khác biệt về chu kỳ tăng trưởng kinh tế tại hai khu vực kinh tế đòi hỏi phải có những chính sách tiền tệ khác nhau. Cuối cùng, với doanh thu thuế lạm phát thấp hơn và những tác động bất lợi của dollar hoá đối với hoạt động của doanh nghiệp nhà nước khiến cho chính sách tiền tệ, ở một mức độ nào đó, phải cung cấp những nhu cầu tài chính lớn hơn cần thiết cho khu vực Nhà nước. Dollar hoá cũng làm giảm hiệu lực của chính sách tỉ giá : Dollar hoá tác động đến cơ chế truyền dẫn của tỷ giá hối đoái. Tác động khuếch đại của phá giá tiền tệ sẽ trở nên yếu kém do phá giá tiền tệ cỉ tác động đến một bộ phận nhỏ hơn các tài sản có tính thanh khoản . Sự yếu kém của chính sách tỷ giá xuất hiện bất kể có hay không trên thị trường phi chính thức so với thị trường chính thức. Bên cạnh đó, nếu mặt bằng giá cả trong nước tăng nhanh hơn ở Mỹ thì hậu quả là đồng dollar sẽ tăng giá trị thực, khả năng cạnh tranh so với Mỹ(và các nước còn lại trên thế giới) sẽ giảm sút. Khi các đối thủ cạnh tranh trên thị trường thế giới thực hiịen phá giá đồng tiền thì quốc gia bị dollar hoá sẽ không còn khả năng để bảo vệ sức cạnh tranh của khu vực xuất khẩu thông qua viêc điều chỉnh lại tỷ giá hối đoái. Điều này xảy ra trong năm 1999, khi Braxin thực hiện phá giá mạnh đồng Real và hệ quả là hàng xuất khẩu của Argentina sang Braxin đã giảm dáng kể và hàng hoá của Braxin lại có khả năng cạnh tranh hơn một cách rõ rệt tại Argentina. Rõ ràng lợi thế của việc tiếp nhận đồng dollar là có giá trị ổn định chỉ thực có nếu như Mỹ là đối tác thương mại quan trọng nhất. Chừng nào không có được điều kiện này thì luôn luôn xuất hiện nguy cơ lên giá của đồng dollar so voứi đồng Euro, đồng Yên và các đồng tiền khác sẽ làm giảm sút khả năng cạnh tranh của xuất khẩu trong nước. Dollar hoá chính thức sẽ làm mất đi Ngân hàng trung ương và chức năng của nó là người cho vay cuối cùng của các Ngân hàng. III- TìNH TRạNG DOLLAR HOá ở VIệT NAM. 1. Hình thức dollar hoá ở Việt nam. Dollar hoá diễn ra ở mỗi nước rất khác nhau và được đánh giá qua các chỉ tiêu như tỷ lệ tiền gửi bằng ngoại tệ trên tổng phương tiện thanh toán, tỷ lệ cho bằng ngoại tệ so với tổng dư nợ cho vay đối với nền kinh tế hoặcc tỷ trọng tiền gửi bằng ngoại tệ so với tổng tiền gửi của hệ thống ngân hàng...Đối với Việt Nam, dollar hoá xảy ra dưới hình thức nào ? Dollar hoá tiền gửi, dollar hoá tiền vay hay cả hai. a. Dollar hoá tiền gửi : Vào những năm cuối của thập kỷ 80, lạm phát tiền tệ ở Việt Nam lên cao tột đỉnh đến bốn chữ số, đồng Việt Nam bị mất giá nặng, người ta đổ xô nắm giữ vàng, dollar Mỹ hoặc bất động sản ... hầu hết đều lấy USD làm chuẩn mực dể cất giữ và thanh toán trong nước. Hiện tượng dollar hoá xuất hiện ở mức cao tới 41% tổng tiền gửi trong hệ thống ngân hàng. Đến đầu những năm 90, Ngân hàng trung ương đã sử dụng chính sách tiền tệ mới, lạm phát tiền tệ hạ thấp xuống còn một chữ số, đặc biệt đã áp dụng chính sách lãi xuất thực dương, đã hấp dẫn hướng mọi người tích luỹ đồng nội tệ(VND). Thực tế đã có nhiều người rút tiền gửi USD chuyển qua gửi vào ngân hàng bằng VND được hưởng lãi xuất cao hơn dẫn đến tỷ lệ tiền gửi USD trong tổng tiền gửi trong hệ thống ngân hàng lúc đó giảm xuống. Bước đầu coi như đã thiết lập VND thành đồng tiền ổn định giá trị cả về đối nội và đối ngoại. Thế nhưng trong ba, bốn năm trở lại đây, mức độ dollar hoá lại gia tăng với tỷ lệ trên 40% trong tổng tiền gửi của hệ thống ngân hàng, đặc biệt là vào năm 2000(ở đây chưa lượng tính được số USD trôi nổi nằm ngoài hệ thống ngân hàng). Trong năm 2000, lãi xuất tiết kiệm USD tăng cao càng làm gia tăng mức độ dollar hoá trong hệ thống ngân hàng. Tỷ lệ lợi tức trên một đồng ngoại tệ gửi tại ngân hàng lớn hơn nhiều so với một đồng nội tệ đã làm thay đổi việc lựa chọn tài sản tiết kiệm. Bảng 1 : Cơ cấu tiền gửi ngoại tệ trong tổng vốn huy động của hệ thống ngân hàng. Đơn vị :% 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Ngoại tệ 39,2 33,5 31,7 33.2 33,6 39,1 45,3 VND 60,8 66,5 68,3 66,8 66,4 60,9 54,7 Tổng 100 100 100 100 100 100 100 Năm 2000 : số liệu tính đến hết tháng 09 /2000. Nguồn : Tính từ Table 22, Vietnam : Statistical Appendix, IMF Staf Country Report No.99/56. July 1999, p.24; Báo cáo thương niên của NHNN năm 1999, và Thời báo ngân hàng số 78,2000. Nhìn vào bảng 1 nhận thấy rằng mức độ dollar hoá đã trở lại năm 1999, sau khi giảm bớt trong giai đoạn 1995 - 1998, thực sự bùng nổ trở lại năm 2000. Dollar hoá không chỉ diễn ra ở khu vực tiền gửi tiết kiệm của cư, mà còn xuất hiện ở tổ chức kinh tế - xã hội. Tiền gửi của tổ chức kinh tế xã hội tăng mạnh không phải là do lãi xuất huy động USD trong năm 2000 tăng cao, bởi lãi xuất USD ngân hàng trả cho ccs tổ chức kinh tế gửi tại mình ràng buộc bởi trần lãi suất quy định của Ngân hàng nhà nước. Nguyên chính làm tăng tiền gửi của tổ chức kinh tế là do các công ty có nguồn ngoại tệ chưa giải ngân cho các dự án tạm thời gửi tại ngân hàng hay ngoại tệ thu được từ xuất khẩu tăng trong năm 2000 nhưng công ty lại không bán mà giữ lại do tỷ giá VND/USD có xu hướng tăng cao. Như vậy, lãi xuất ngoại tệ doanh nghiệp thực hưởng sau khi điều chỉnh sự biến đổi tỷ giá sẽ hấp dẫn hơn gửi bằng VND. Trường hợp thiếu vốn VND, doanh nghiệp sẽ vay của ngân hàng với lãi suất thật hấp dẫn vì cạnh tranh giữa các ngân hàng khốc liệt hơn. Đứng trước tình hình dollar hoá chưa có dấu hiệu thuyên giảm đáng kể, Ngân hàng nhà nước đã can thiệp bằng một số công cụ. Sự can thiệp này một phần đã ngăn chặn làn sóng tăng lãi suất huy động tiết kiệm USD của các ngân hàng thương mại. Một yếu tố khách quan bên ngoài cũng làm giảm bớt tình hình là việc lãi suất USD trên thị trường quốc tế bắt đầu giảm từ cuối tháng 11/2000 do dự báo nền kinh tế Mỹ suy yếu. b. Dollar hoá cho vay : Trên cở sở lý thuyết và xu hướng chung của nền kinh tế dollar hoá, các ngân hàng cho vay bằng USD nhiều hơn nếu rủi ro phá giá cao hơn. Ngược lại, tín dụng bằng nội tệ tăng cao. Trường hợp dollar hoá ở Việt Nam có nằm ngoài phạm vi này không? Bảng 2 : Cơ cấu cho vay ngoại tệ trong tổng dư nợ của hệ thống ngân hàng. Đơn vị : % 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Ngoại tệ 38,6 38,7 36,6 31,2 25,2 22,6 18,6 VND 61,4 61,3 63,4 68,8 74,8 77,4 81,4 Tổng 100 100 100 100 100 100 100 Năm 2000 : số liệu tính đến hết tháng 10/2000 Nguồn : Tính từ Table 26, Vietnam : Statistical Appendix, IMF Staf County Report No. 99/56, July 1999, p.28, Tạp chí ngân hàng, số 1+2/ 2000, Tin tức (TTXVN), số 434/ 2000 Nhìn vào bảng 2 thấy rằng cho vay ngoại tệ của hệ thống ngân hàng đến năm 2000 chỉ chiếm chưa đầy 20% tổng dư nợ đối với nền kinh tế của hệ thống ngân hàng. Bảng 2 mô tả tỷ trọng cho vay bằng ngoại tệ so với tổng dư nợ cho vay của hệ thống ngân hàng cho thấy dollar hoá ccho các khoản vay ở mức trung bình, nhưng đánh giá qua tốc độ tăng trưởng liên hoàn (bảng 3), dollar hoá cho vay hầu như không diễn ra trong 3 năm 1998- 2000. Tại sao các doanh ngiệp lại không mặn mà với việc sử dụng vốn ngoại tệ ? Như chúng ta đã phân tích ở trên, doanh nghiệp vay bằng ngoại tệ vừa phải chịu lãi suất USD khá cao so với VND, vừa phải gánh thêm phần giảm giá đồng nội tệ. Nếu trong năm 2000, khách hàng vay ngoại tệ với lãi suất cực kỳ ưu đãi ở mức 5,8 - 6,60%/năm thì lãi suất sau điều chỉnh mức độ giảm giá của VND so với USD đã lên tới 9,2 - 9,4%/năm. Trong khi đó, vay bằng VND các doanh nghiệp chỉ phải trả ở mức 8,0 - 8,5%/năm, mức ưu đãi 7,5m-8,0%/năm.Hơn nữa doanh nghiệp vay ngoại tệ chủ yếu cho mục đích nhập khẩu, nhuồn thu laịi chủ yếu bằng VND. Trên cơ sở đã phân tích, doanh nghiệp thấy vay bằng VND sau đó chuyển sang mua ngoại tệ nhập khẩu sẽ có lợi hơn. Ngoại trừ doanh nghiệp có nguồn ngoại tệ để cân đối cho khoản vay bằng ngoại tệ. Bảng 3: Tốc độ tăng trưởng liên hoàn cho vay ngoại tệ, VND của hệ thống ngân hàng (năm gốc 1994). Đơn vị : % 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Ngoại tệ +27,0 +13,5 +4,5 -5,6 +0,2 +2,0 VND +26,6 +24,1 33,0 +26,8 +12,0 +30,0 Năm 2000: số liệu tính đến hết tháng 10/ 2000. Nguồn : Tính từ Table 22, Vietnam : Statistical Appendix, IMF Staf Country Report No 99/56, JULY 1999, Tạp chí ngân hàng, số 1+2/ 2000, Tin tức (TTXVN), số 534/2000 Tỷ trọng tiền gửi bằng ngoại tệ trong tổng tiền gửi tăng lên khônh phù hợp với tỷ trọng gia tăng của tín dụng bằng ngoại tệ trong tổng số tín dụng ngân hàng. Do đó, chênh lệch giữa lượng vốn huy động và cho vay khách hàng được nới rộng ra. Để sử dụng phần vốn ngoại tệ dư thừa, các ngân hàng chỉ lựa chọn danh mục đàu tư là mua trái phiếu chính phủ của các nước phát hành bằng ngoại tệ hay gửi trên thị trường tiền tệ quốc tế. Chính vì vậy, đây là nguyên nhân giải thích vì sao tiền gửi tại nước ngoài của các ngân hàng tăng lên. Sự đào hối không phải là do các ngân hàng không muốn đầu tư vào trong nước mà chính khách hàng từ chối vay bằng ngoại tệ. Bảng 4 dưới đây chỉ rõ mức sử dụng vốn huy động ngoại tệ. Trong giai đoạn 1994 - 1997, cho vay bằng ngoại tệ vượt quá khả năng của các ngân hàng. Do đó nguồn vốn nước ngoài sẽ bù đắp phần thiếu hụt này. Giai đoạn 1998 - 2000 có xu hướng ngược lại, đầu tư tín dụng cho nền kinh tế chỉ chiếm một phần vốn huy động. Giải toả phần vốn huy động ngoại tệ dư thừa, các ngân hàng kinh doanh trên thị trường tiền tệ quốc tế hay đầu tư vào trái phiếu chính phủ. Bảng 4 : Tỷ trọng sử dụng vốn so với huy động ngoại tệ của hệ thống ngân hàng. Đơn vị : % Năm 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Tỷ trọng 135 148 141 104 73 47 33 Nguồn : Tính từ Table 22 & table 26, Vietnam : Statistical Appendix, IMF Staf Country Report No.99/56, July1999 p.24&28; Tạp chí ngân hàng,số 1+2/2000 ; Tin tức (TTXVN) số 534/2000; Báo cáo thường niên của NHNN năm 1999 và thời báo ngân hàng, số 78/2000. c. Dollar trong xã hội : Đây là khối lượng dollar được dân chúng cất giữ và thanh toán trong các giao dịch xã hội. Việc xác định lượng dollar này rất khó khi mà ở nước ta tình trạng buôn lậu còn lớn, pháp luật không nghiêm, tình trạng tham nhũng đáng lo ngại.Do đó chỉ có thể căn cứ vàonguồn dollar Mỹ từ nước ngoài chuyển vào trong nước qua con đường tư nhân như : thu nhập từ buôn lậu hay buôn bán tiểu ngạch, kiều hối,quà biếu và quà tặng bằng dollar Mỹ, cá nhân mang trực tiếp theo mình khi xuất nhập cảnh có khai báo(trên mức quy định) và không khai báo(không tự giác khai báo và dưới mức phải khai báo), các nguồn thu bằng dollar Mỹ ở trong nước như : dịch vụ du lịch với khách nước ngoài,... Bởi vậy,chủ yếu dựa vào quan sát, thông tin dư luận, nhìn nhận các giao dịch thanh toán trong dân cư, nhất là các giao dịch có giá trị lớn như : mua bán bất động sản, mua xe máy... Thực trạng này thấy rất rõ ở nước ta. 2. Nguyên nhân dollar hoá ở nước Việt Nam : Ngoài những nguyên nhân của dollar hoá đã được trình bày ở trên thì Việt Nam còn có một số nguyên nhân khác nữa. Đó là : a. Nguyên nhân sâu xa : Tình trạng dollar hoá là do tính ổn định của đồng tiền chưa cao, năng lực kinh tế của Việt Nam chưa phát triển. Đây cũng là nguyên nhân chung của các nước có tình trạng dollar hoá. b. Nguyên nhân trực tiếp : Chế độ quản lý ngoại tệ và cơ chế quản lý hối đoái đã hạn chế sự ra đời và phát triển của thị trường hối đoái. Tình trạng buôn bán qua biên giới và trên biển khá phát triển và quản lý lỏng lẻo. Tình trạng các doanh nghiệp của mọi thành phần kinh tế, các cửa hàng kinh doanh, cửa hiệu vàng bạc... bán hàng thu bằng ngoại tệ, thu đổi ngoại tệ còn tùy tiện, diễn ra phổ biến, doanh thu xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ của tư nhân bằng ngoại tệ mà không cần phải cân đối cho nhập khẩu... ước tính cũng vài trăm triệu USD mỗi năm. Thu nhập của các tầng lớp dân cư còn thấp, tâm lý tiết kiệm và để dành lo xa cho cuộc sống tĩnh dưỡng tuổi già, lo nơi ăn chốn ở, lo cho con cái học hành còn lớn nhất là thói quen cất giữ vàng trong thời bao cấp vẫn còn in đậm trong mọi người dân cho đến ngày nay. Do đó, trong giai đoạn chuyển đổi nền kinh tế hiện nay vàng giảm giá và không được ưa chuộng cộng với những lo sợ về biến động tỷ giá, mức độ mất giá của VND,... người dân chỉ còn cách lựa chọn tối ưu là dollar Mỹ nên Việt Nam khó tránh khỏi tình trạng dollar hoá trong xã hội. Nguồn thu kiều hối : Con số chính thức thống kê được Ngân hàng nhà nước cho hay, nếu như năm 1991 mới đạt 35 triệu USD thì năm 2000 đã đạt 1.757 triệu USD. Trong cơ cấu các nguồn chuyển kiều hối năm 2000 thì : Chuyển qua các ngân hàng : 950 tr USD, chiếm 54,6%. Chuyển qua các doanh nghiệp : 165 tr USD, chiếm 9,3%. Chuyển qua bưu điện : 32 tr USD, chiếm 1,4%. Mang trực tiếp có khai báo với hải quan : 610 tr, chiếm 34,7._.