Ảnh hưởng của kỹ thuật canh tác (IPM) đến xoài Thanh Ca trong mô hình vườn đồi ở xã Ba Chúc - Tri Tôn - An Giang

IPM ĐẾN XOÀI THANH CA TRONG MÔ HÌNH VƯỜN ĐỒI Ở XÃ BA CHÚC – TRI TÔN – AN GIANG Chủ nhiệm đề tài: Th.S NGUYỄN VĂN MINH Cộng tác viên: KS TRẦN VĂN KHẢI Long Xuyên, tháng 4 năm 2009 CẢM TẠ Chân thành cám ơn: - Chính quyền địa phương, Hội nông dân Thị trấn Ba Chúc đã tạo mọi điều kiện về tổ chức hội thảo, phỏng vấn nông hộ và tạo mọi thuận lợi trong quá trình thực hiện nghiên cứu đề tài về cây xoài. - Gia đình anh Nguyễn Ngọc Ngởi đã hợp tác và hỗ trợ phương tiện, địa điểm vườn xoài làm thí nghiệm. - Các đồng sự trong Bộ Môn Khoa Học Cây Trồng đã góp công sức vào quá trình thực hiện trong đó có các thầy cô Trần Văn Khải, Phạm Huỳnh Thanh Vân, Võ Thị Xuân Tuyền, Trịnh Hoài Vũ đã sát cánh bên tôi từ những ngày đầu vừa mới triển khai nghiên cứu. Chủ nhiệm đề tài NGUYỄN VĂN MINH i TÓM TẮT Nhằm mục đích đánh giá hiện trạng canh tác, tình hình quản lý sâu bệnh và hiệu quả của kỹ thuật canh tác IPM trên cây xoài ở vườn đồi so với để tự nhiên của nông dân. Đề tài “Ảnh hưởng của kỹ thuật canh tác IPM đến xoài Thanh Ca trong mô hình vườn đồi ở TT. Ba Chúc - Tri Tôn - An Giang” được tiến hành nhằm giải quyết vấn đề trên. Sử dụng PRA, bảng phỏng vấn các nông hộ trồng xoài để phân tích hiện trạng canh tác, quản lý sâu bệnh có liên quan đến IPM và bố trí thí nghiệm lô phụ (Split-plot design) 2 nhân tố gồm nhân tố phụ (có hoặc không sử dụng kỹ thuật canh tác IPM) và nhân tố chính (2 loại hoá chất XLRH: nitrat kali và fotfer-X) để xác định hiệu quả của kỹ thuật canh tác IPM và loại hoá chất XLRH. Số liệu được phân tích ANOVA và LSD bằng phần mềm MSTATC. Kết quả cho thấy: Vùng nghiên cứu có tập quán trồng giống xoài Thanh Ca từ rất lâu đời do thích hợp với điều kiện đất đai, thời tiết. Thường đất trồng xoài tập trung ở ruộng trên và chân núi. Mỗi hộ có khoảng 5 – 20 gốc xoài từ 10-15 tuổi. Đa số trồng xoài bằng hột, rất ít sử dụng phân hoá học nhưng dùng phân hữu cơ tương đối cao (40%). Thường vườn xoài được để tự nhiên ít chăm sóc và không tỉa cành nhánh nên vườn rất dày và nhiều sâu bệnh. Có đến 68% hộ sử dụng thuốc BVTV nhưng xử lý ra hoa chỉ 14% số hộ. Sâu hại quan trọng gồm rầy bông xoài, bọ trĩ được nông dân dùng Actara, Bassan để phòng trị và bệnh thán thư trị bằng Antracol. Đa số nông dân chưa hiểu biết gì về khái niệm phòng trừ dịch hại tổng hợp (IPM) trên cây xoài. Kỹ thuật XLRH mùa nghịch còn tương đối mới. Nguồn tiếp cận thông tin chủ yếu là các thương lái mua xoài lá, còn qua đài, báo rất ít. Thiếu nước tưới là yếu tố hạn chế lớn nhất của hộ trồng xoài. Trình độ học vấn thấp làm chậm tiếp thu tiến bộ kỹ thuật mới. Tuy nhiên, đất đai, thời tiết, giao thông thuận hợp là những ưu thế của vùng có khả năng thành lập HTX, trang trại xoài và cây ăn trái có giá trị cao, tăng thu nhập cho nông dân. Có 3 loài sâu bệnh hại quan trọng trên các lô có và không áp dụng KTCT IPM tuần tự là rầy bông xoài (95,5% so 30,2 %), sâu đục trái (55,5% so với 20,5%), bệnh thán thư lá (50% so 10%) và bệnh thán thư trái (20% so 0%). Trọng lượng trái trung bình của các nghiệm thức có áp dụng KTCT IPM là 84,67 kg/cây khác biệt có ý nghĩa thống kê so với không áp dụng. Không có sự khác biệt thống kê giữa 2 loại thuốc XLRH là nitrat kali (67,17 kg/cây) và fotfer (64,17 kg/cây) vì cây xoài Thanh Ca rất dễ đáp ứng với các loại thuốc XLRH. Lợi nhuận của KTCT IPM (474.652 đ) cao hơn 1,8 lần so với không áp dụng (264.290 đ). Lãi/ vốn (4,02 so với 4,24) và lãi/ vật tư (9,9 so với 11,71) thấp hơn nhưng lãi/ lao động cao hơn (6,78 so với 6,69), và MRR = 3,78 ≥ 2,0 rất cao có thể hấp dẫn khuyến cáo nông dân làm theo qui trình. Cần phải tuân theo qui trình một cách chặt chẽ như ngay sau đợt thu hoạch phải tỉa cành tạo điều kiện cho cây đâm chồi mới, tạo thông thoáng và giảm thiểu sâu bệnh về sau. Bón phân, phun thuốc trừ sâu bệnh giai đoạn ra lá non: Đầu mùa mưa, khoảng tháng 5, làm cỏ vườn, bón NPK 1 - 2 kg/cây để giúp cây ra đọt và lá non. Khi cây ra đọt, phun thuốc ngừa bọ cắt lá (Visher 10 cc/ bình 8 lít) và bệnh thán thư (Mancozeb 80WP 15-30 g/ 8 lít, 7-10 ngày/ lần). Chú ý tỉa cành tạo thông thoáng để cây nhận đủ ánh sáng. Xử lý ra hoa: Đầu tháng 9 bắt đầu phun thuốc XLRH. Dùng 300 g nitrat kali (hoặc 100 g Fotfer) + 50 g Manzate + 16 cc Sumicidine (bình 16 lít nước) phun thật đều tán lá. Từ 7 – 10 ngày sau cây nhú mầm hoa. Phun 50 g Ridomil + 16 cc Cymbus để ngừa thán thư và sâu đục ngọn. Khi phát hoa đã đạt kích thước tối đa và bắt đầu có vài hoa ở phía trong nở. Phun 50 g Ridomil + 16 cc Karate ngừa thán thư và sâu ăn bông. Sau đó, ngưng phun thuốc để bảo vệ côn trùng thụ phấn. Khi trái non đạt cỡ 1-2 mm phun 16cc Bavistin +16 cc Sumi Alpha ngừa thán thư và sâu đục trái. Về sau, cứ 10 ngày/ lần xịt thuốc trừ sâu bệnh luân phiên từ các công thức trên để ngừa thán thư và sâu đục trái cộng với thuốc dưỡng lá (16-16-8 Ba lá xanh) và dưỡng trái như Tilt Super để trái lớn tốt. ii MỤC LỤC Trang Lời cảm tạ …………………………………………………………………… i Tóm tắt…………………………………………………………………….….. ii Mục lục……………………………………………………………………….. iii Danh sách bảng……………………………………………………………….. vii Danh sách hình………………………………………………………………... viii Ký hiệu và viết tắt………………………………………………………….….. ix CHƯƠNG I: MỞ ĐẦU………………………………………………………. 1 A MỤC TIÊU VÀ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU…………………………….….. 1 I. Mục tiêu…………………………………………………………………...….. 1 II. Nội dung nghiên cứu..……………………………………………………….. 1 B ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU……………………………….. 2 C. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU………………….. 2 I. Cơ sở lý luận……………………………………………….……………...….. 2 1.1 Quản lý dịch hại tổng hợp (IPM)……………………………………….....….. 2 1.2.1 IPM là gì ? …………………………………………………….………….….. 2 1.2.2 Lịch sử IPM…………………………………………………….…………….. 3 1.2.3 Các đặc trưng của IPM……………………………………………………….. 4 1.2.4 Các nguyên lý và nguyên tắc của IPM……………………………………….. 5 1.2.5 Các yêu cầu của IPM……………………………………………………...….. 5 1.3 Quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) trên cây ăn trái…………………………….. 8 1.3.1 Biện pháp sinh học………………………………………………………..….. 8 1.3.2 Biện pháp kỹ thuật………………………………………………………...….. 8 1.3.2.1 Chọn giống …………………………………………………………………………… 8 1.3.2.2 Nhân giống …………………………………………………………………………… 8 1.3.3 Biện pháp canh tác………………………………………………………..….. 10 1.3.3.1 Khử giống trước khi trồng ………………………………………………………… 10 1.3.3.2 Cải thiện môi trường nơi trồng……………………………………………………… 10 1.3.3.3 Chọn mật độ thích hợp……………………………………………………………… 10 1.3.3.4 Tỉa thoáng tán………………………………………………………………………… 10 1.3.3.5 Xen canh……………………………………………………………………………… 10 1.3.3.6 Bón phân cân đối, đầy đủ…………………………………………………………… 10 1.3.3.7 Bao quả………………………………………………………………………………… 10 1.3.3.8 Vệ sinh vườn…………………………………………………………………………… 10 1.3.3.9 Bẫy dẫn dụ và diệt côn trùng………………………………………………………… 11 iii 1.3.4 Biện pháp hoá học………………………………………………………...….. 11 1.3.4.1 Nguyên tắc chung…………………………………………………………………… 11 1.3.4.2 Điều tra dự báo……………………………………………………………………… 11 1.3.4.3 Thuốc trừ sâu bệnh…………………………………………………………………… 11 1.3.4.4 Kiểm dịch thực vật…………………………………………………………………… 11 1.4 Quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) trên xoài……………………………….….. 11 1.4.1 Sử dụng kỹ thuật canh tác…………………………………………………….. 11 1.4.2 Biện pháp cơ học và vật lý………………………………………………..….. 12 1.4.3 Thuốc bảo vệ thực vật…………………………………………………….….. 12 1.4.4 Biện pháp sinh học………………………………………………………..….. 13 1.5 Một số khó khăn trong việc áp dụng IPM trên xoài hiện nay…………….….. 13 1.5.1 Xoài là ký chủ ưa thích của nhiều loài dịch hại…………………………..….. 13 1.5.2 Xoài có thể bị dịch hại tấn công ở khắp các giai đoạn phát triển…………….. 14 1.5.3 Đối tượng gây hại khó phòng trị………………………………………….….. 14 1.5.4 Điều kiện thời tiết khí hậu thuận lợi………………………………………….. 14 1.5.5 Kỹ thuật canh tác xoài…………………………………………………….….. 14 1.5.5.1 Áp dụng không đúng một số thành tựu khoa học trên xoài……………………… 14 1.5.5.2 Vấn đề tạo tán, tỉa cành……………………………………………………………… 14 1.5.5.3 Giống xoài……………………………………………………………………………… 15 1.5.5.4 Tiến bộ khoa học kỹ thuật về canh tác xoài……………………………………… 15 1.5.5.5 Tay nghề của các nhà vườn………………………………………………………… 15 1.5.5.6 Sử dụng thuốc trừ dịch hại…………………………………………………………… 15 1.5.5.7 Phương tiện và kỹ thuật áp dụng thuốc bảo vệ thực vật………………………… 16 1.6 Tình hình dịch hại trên xoài………………………………………………........ 16 1.6.1 Sâu hại trên xoài………………………………………………………………. 17 1.6.1.1 Sâu đục trái (hột) xoài Deanolis albizonalis……………………………………… 17 1.6.1.2 Rầy bông xoài………………………………………………………………………… 18 1.6.1.3 Sâu đục ngọn, chồi và cành non Dudua aprobola (Meyrick) ………………… 18 1.6.1.4 Bọ cắt lá Deporaus marginatus (Pascoe) ………………………………………… 19 1.6.1.5 Sâu ăn bông xoài Thalassodes falsaria (Geometridae – Lepidoptera)………… 19 1.6.1.6 Sâu ăn lá……………………………………………………………………………… 19 1.6.1.7 Dòi đục trái Bactrocera……………………………………………………………… 20 1.6.1.8 Bù lạch………………………………………………………………………………… 20 1.6.2 Bệnh hại trên xoài…………………………………………………………....... 21 1.6.2.1 Bệnh thán thư (Anthracnose) ……………………………………………………… 21 iv 1.6.2.2 Bệnh đốm bồ hóng…………………………………………………………………… 21 1.6.2.3 Bệnh phấn trắng: (Powdery mildew) ……………………………………………… 21 1.6.2.4 Bệnh thối trái………………………………………………………………………… 21 1.6.2.5 Bệnh đốm rong lá (Cephaleuros) ………………………………………………… 22 1.7 Một số vấn đề cần thiết cho việc áp dụng IPM trên xoài………………....….. 22 1.8 Ảnh hưởng của thuốc bảo vệ thực vật ……………………………………….. 26 1.8.1 Ảnh hưởng tích cực……………………………………………………….….. 26 1.8.2 Ảnh hưởng tiêu cực……………………………………………………….….. 26 II. PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU…………………….. 26 2.1 Phương tiện………………………………………………………….........….. 26 2.2 Phương pháp…………………………………………………………........….. 26 2.2.1 Thu thập số liệu thứ cấp…………………………………………………..….. 26 2.2.2 Đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân (PRA) ……………….….. 26 2.2.3 Phỏng vấn với bảng câu hỏi………………………………………………….. 28 2.2.4 Bố trí thí nghiệm hiệu quả áp dụng phòng trừ dịch hại tổng hợp trên xoài….. 28 2.2.5 Thời gian thực hiện……………………………………………………......….. 29 2.2.6 Qui trình chăm sóc…………………………………………………….......….. 29 2.2.7 Phương pháp xử lý ra hoa…………………………………………………….. 30 2.2.8 Các chỉ tiêu theo dõi và đo đếm…………………………………………..….. 30 2.2.9 Công thức tính và so sánh các chỉ tiêu hiệu quả kinh tế………………….. …. 30 2.2.10 Phương pháp xử lý số liệu………………………………………………..….. 31 CHƯƠNG II: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ PHÂN TÍCH KẾT QUẢ... 32 2.1 Lịch sử các sự kiện về mô hình canh tác xoài…………………………….….. 32 2.2 Lịch thời vụ và chăm sóc xoài……………………………………………….. 33 2.3 Phân bố và mặt cắt sinh thái vùng trồng xoài……………………………..….. 34 2.4 Hiện trạng canh tác……………………………………………………….….. 34 2.4.1 Đặc điểm tình hình canh tác………………………………………………….. 34 2.4.2 Kỹ thuật canh tác và chăm sóc vườn trồng……………………………….….. 36 2.4.3 Tình hình dịch hại…………………………………………………………….. 37 2.4.4 Tình hình sử dụng thuốc bảo vệ thực vật…………………………………….. 38 2.5 Tình hình áp dụng IPM và tiến bộ kỹ thuật trên xoài……………………..….. 38 2.6 Mối quan hệ giữa hộ trồng xoài với các định chế nông thôn……………..….. 40 2.7 Phân tích SWOT của mô hình kinh tế vườn xoài……………………………... 41 2.7.1 Kết quả SWOT………………………………………………………………... 41 2.7.2 Chiến lược SWOT………………………………………………………...….. 43 v 2.7.2.1 Chiến lược SO: Phát huy thuận lợi và cơ hội để phát triển mô hình vườn xoài 43 2.7.2.2 Chiến lược WT: Khắc phục khó khăn và rủi ro để hoàn thiện mô hình xoài… 43 2.8 Phân tích xu hướng phát triển kinh tế vườn xoài………………………….….. 43 2.9 Hiệu quả của kỹ thuật canh tác và cơ giới của IPM trên xoài……………….... 44 2.9.1 Tình hình sâu bệnh ở điểm thí nghiệm………………………….…………….. 44 2.9.2 Ảnh hưởng của kỹ thuật canh tác IPM và loại thuốc xử lý ra hoa …………… 45 2.9.3 So sánh hiệu quả kinh tế giữa có và không áp dụng kỹ thuật canh tác IPM….. 46 2.9.4 Qui trình kỹ thuật canh tác IPM khuyến cáo trên xoài Thanh Ca…………….. 47 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ…………………………………........ 49 I. Kết luận……………………………………………………………………….. 49 II. Đề nghị………………………………………………………………….…...... 50 TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………..…… 51 PHỤ CHƯƠNG…………………………………………………………...…... 52 PC 1 Câu hỏi thảo luận PRA trên xoài ở TT. Ba Chúc…………………………….. 54 PC 2 Kết quả thảo luận PRA trên hộ nông dân trồng xoài……………………...….. 56 PC 3 Phiếu điều tra nông hộ trồng xoài…………………………………………….. 60 PC 4 Chi phí cho kỹ thuật canh tác IPM và hoá chất xử lý ra hoa …………………. 64 PC 5 Bảng phân tích phương sai (ANOVA) trọng lượng trái………………………. 65 PC 6 Hình ảnh thực hiện đề tài………………………………………………….…... 66 vi DANH SÁCH BẢNG Tên bảng Trang Bảng 1.1 Dịch hại phổ biến và biện pháp quản lý tổng hợp trên cây xoài………….. 23 Bảng 1.2 Các công cụ của PRA được sử dụng nghiên cứu…………….………….... 28 Bảng 2.1 Lịch sử các sự kiện về mô hình kinh tế vườn xoài ở Ba Chúc…………… 32 Bảng 2.2 Đặc điểm vườn điều tra nông dân ……………………............................... 34 Bảng 2.3 Kỹ thuật canh tác và chăm sóc vườn trồng của nông dân ………...…..….. 36 Bảng 2.4 Tỉ lệ vườn có sâu bệnh và mức độ thiệt hại ……..…..…………………… 37 Bảng 2.5 Tình hình sử dụng thuốc BVTV của nông dân xã Ba Chúc ………........... 38 Bảng 2.6 Các yếu tố liên quan đến áp dụng IPM và kỹ thuật mới của hộ trồng xoài 39 Bảng 2.7 Phân tích thuận lợi, khó khăn, cơ hội và rủi ro của mô hình vườn xoài …. 42 Bảng 2.8 Dự báo các yếu tố liên quan đến tương lai phát triển kinh tế vườn xoài ở TT. Ba Chúc – Tri Tôn – An Giang.........……………………………........ 44 Bảng 2.9 Thành phần và mức độ phổ biến của côn trùng gây hại trên các lô thí nghiệm xoài Thanh Ca ở Ba Chúc - Tri Tôn - An Giang………………….. 45 Bảng 2.10 Ảnh hưởng của kỹ thuật canh tác và cơ giới trong biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) và loại thuốc xử lý ra hoa lên trọng lượng trái xoài thu hoạch ở TT. Ba Chúc, Tri Tôn, An Giang ………………………………… 46 Bảng 2.11 Hiệu quả kinh tế của kỹ thuật canh tác IPM so với không áp dụng………... 47 vii DANH SÁCH HÌNH Tên Hình Trang Hình 1.1 Bản đồ vị trí thí nghiệm về kỹ thuật canh tác IPM trên xoài Thanh Ca...... 27 Hình 1.2 Sơ đồ bố trí thí nghiệm loại hoá chất XLRH và áp dụng biện pháp canh tác (IPM) trên cây xoài tại TT. Ba Chúc, Tri Tôn, An Giang ……………. 29 Hình 2.1 Lịch thời vụ chăm sóc mùa thuận và mùa nghịch cho xoài Thanh Ca …... 33 Hình 2.2 Mặt cắt sinh thái vùng trồng xoài núi Dài tại TT. Ba Chúc………………. 35 Hình 2.3 Sơ đồ VENN về mối quan hệ giữa hộ trồng xoài với các cơ quan và tư nhân.......................................................................………………………... 41 viii ix KÝ HIỆU VÀ VIẾT TẮT BVTV Bảo vệ thực vật DDT Dichloro diphenyl trichloroethane ĐBSCL Đồng Bằng Sông Cửu Long IPM Integrated Pest Management - Biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp FAO Food and Agriculture Organization GAP Good Agricultural Practice HTX Hợp tác xã MKP Mono - Kalium Photphate 2,4-D 2,4 –Dichlorophenoxy acetic acid PBZ Paclobutrazol PRA Participatory rural appraisal RAVC Return above variable cost: Thu nhập trên biến phí SWOT Strength Weakness Opportunity Threat SALT 4 Small Agro-fruit Livelihood Technology VAC Vườn ao chuồng TT Thị Trấn UBND Uỷ Ban Nhân Dân XLRH Xử lý ra hoa WHO World Health Organization CHƯƠNG I MỞ ĐẦU Theo Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn dự đoán diện tích trồng xoài tại Việt Nam sẽ gia tăng đến mức 150.000 ha, với sản lượng dự kiến đạt được là 1.500.000 tấn trong năm 2010 (Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, 1998). Diện tích cây xoài ở An Giang năm 2006 là 3.847 ha tăng vượt mức so với năm 2004 chỉ có 1.897,5 ha và đạt sản lượng 8.514 tấn so với năm 2004 chỉ có 4.640 tấn (Niên Giám Thống Kê An Giang, 2006). Điều đó cho thấy tầm quan trọng của cây xoài trong phạm vi của tỉnh. Mặc dù được trồng từ rất lâu đời tại Việt Nam nhưng nhìn chung năng suất bình quân của xoài không cao, chất lượng trái cũng chưa đạt tiêu chuẩn chung xuất khẩu. Tại ĐBSCL trong những năm gần đây đã có những tiến bộ kỹ thuật như ra hoa trái vụ; một số cây đầu dòng đã được xác định và nhân giống vô tính; các dịch hại thường xuyên làm thất thu năng suất cây xoài cũng được xác định,… Tuy nhiên thực tế sản xuất đã cho thấy nhiều nhà vườn đang gặp rất nhiều khó khăn trong việc canh tác xoài sao cho có hiệu quả kinh tế và chất lượng cao. Một trong những khó khăn lớn của các nhà vườn là vấn đề dịch hại trên xoài. Cho đến nay, để đối phó với các đối tượng này, nhà vườn chủ yếu dựa vào thuốc bảo vệ thực vật (BVTV). Trong những năm qua mặc dù phải sử dụng thường xuyên với khối lượng lớn thuốc BVTV nhưng nhiều nhà vườn đã không đạt yêu cầu mong muốn, trái lại tại một số nơi dịch hại còn bộc phát dữ dội hơn. Theo chiều hướng phát triển một nền nông nghiệp bền vững, có giá trị kinh tế cao, vấn đề sản xuất xoài sạch là một hướng đi không thể thiếu và đây cũng là một trong những trở ngại rất lớn cho vấn đề sản xuất xoài hiện nay tại Việt Nam. Để sản xuất được xoài “sạch”, điều quan trọng hiện nay là phải hạn chế sử dụng hoá chất BVTV phát huy hiệu quả tổng hợp của các biện pháp an toàn sinh thái khác,… hay nói khác đi là biện pháp quản lý dịch hại theo IPM. Tuy nhiên việc áp dụng IPM trên xoài không phải là một vấn đề đơn giản không những cho các nhà vườn tại Việt Nam mà cũng là một vấn đề khó khăn cho nhiều nước trong khu vực. Thị trấn Ba Chúc huyện Tri Tôn thuộc vùng Bảy Núi thường có tập quán trồng giống xoài Thanh Ca thích hợp với điều kiện đất đai vùng cao thuộc loại đất xám nghèo dinh dưỡng, không có nước tưới chỉ lệ thuộc hoàn toàn vào nước mưa. Cho nên, dù giá trị thương mại của giống xoài nầy không cao nhưng vẫn được bà con nông dân trồng phổ biến. Trong những năm gần đây, một số hộ nhà vườn đã bước đầu áp dụng biện pháp xử lý ra hoa (XLRH) trái vụ trên xoài Thanh Ca nhằm tăng thu nhập, cải thiện đời sống nhưng đã gặp nhiều trở ngại. Các trở ngại đó là thiếu trang bị kiến thức kỹ thuật XLRH và nhất là các kỹ thuật canh tác và kỹ thuật tỉa cành để giúp cây xoài đậu trái nhiều, tăng trọng lượng trái so với để cây tự nhiên. Do vậy, đề tài “Ảnh hưởng của kỹ thuật canh tác IPM đến xoài Thanh Ca trong mô hình vườn đồi ở xã Ba Chúc - Tri Tôn - An Giang” được tiến hành nhằm giải quyết vấn đề trên. A. MỤC TIÊU VÀ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU I. Mục tiêu Đánh giá hiện trạng canh tác, tình hình quản lý sâu bệnh trên mô hình cây xoài ở vườn đồi và khảo nghiệm hiệu quả của kỹ thuật canh tác (làm cỏ, vệ sinh vườn, bón phân hợp lý,…), biện pháp cơ học (tỉa cành, tạo tán,…) trong biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) so với để tự nhiên của nông dân. II. Nội dung nghiên cứu 1. Đánh giá hiện trạng canh tác xoài, tình hình kiểm soát sâu bệnh ở vườn xoài bằng các phương pháp PRA, phỏng vấn hộ trồng xoài với bảng câu hỏi. 1 2. Khảo sát hiệu quả của biện pháp canh tác và biện pháp cơ giới của IPM đến năng suất trái bằng thí nghiệm so sánh 2 nhân tố gồm loại hoá chất XLRH và có hay không sử dụng hai biện pháp nầy của IPM B. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đối tượng: Các vườn xoài Thanh Ca của các hộ nông dân ở Thị Trấn Ba Chúc đã đưa vào kinh doanh có tuổi từ 7 năm trở lên. C. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU I. CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1 Quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) 1.2.1 IPM là gì ? IPM (Integrated Pest Management) có nghĩa là quản lý dịch hại tổng hợp. Thuật ngữ IPM là khái niệm rất quen thuộc đối với người nông dân sản xuất lúa, được xem như là giải pháp tổng hợp trong quản lý dịch hại. Tuy nhiên để nông dân hiểu rõ và có thể thực hiện đầy đủ các khái niệm này không thực sự đơn giản (Trần Văn Hai và Phạm Hoàng Oanh, 2003). IPM là một chiến lược phòng trừ dịch hại dựa trên việc xác định ngưỡng kinh tế khi mật số dịch hại tiến gần đến mức cần thiết phải áp dụng các biện pháp để tránh giảm lợi nhuận. Nghĩa là giá trị dự đoán về sự tổn hại cây trồng xảy ra vượt quá chi phí kiểm soát dịch hại (Frisbie và Adkisson, 1985). Từ công lao lãnh đạo việc phát triển và mở rộng IPM trên toàn thế giới, Adkisson và Smith nhận được giải thưởng Lương thực thế giới năm 1997. Hai ông định nghĩa IPM như sau: “ Trong nông nghiệp, IPM là một chiến lược kiểm soát dịch hại sử dụng một loạt các phương pháp bổ sung như: công cụ cơ giới, công cụ vật lý, sự quản lý di truyền, sinh học, canh tác và hoá học. Các phương pháp nầy được thực hiện trong ba giai đoạn: phòng trừ, quan sát và can thiệp. Nó là một phương pháp tiếp cận sinh thái với mục tiêu chính là giảm hoặc loại trừ một cách có ý nghĩa việc sử dụng thuốc BVTV” ( IPM là một cách tiếp cận nhạy cảm với môi trường và có hiệu quả quản lý dịch hại khi kết hợp các biện pháp thông thường. Chương trình IPM sử dụng những thông tin toàn diện và phổ biến về dòng đời của dịch hại và sự tương tác của chúng với môi trường. Những thông tin nầy kết hợp với những biện pháp kiểm soát dịch hại hiện có được dùng để quản lý dịch hại bởi các phương tiện kinh tế nhất, và với những rủi ro có thể có thấp nhất cho con người, tài sản và môi trường. Theo Rainer và ctv (1994) thì quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) là một hệ thống quản lý dịch hại mà trong khung cảnh cụ thể của môi trường và những biến động quần thể của các loài gây hại, sử dụng tất cả các kỹ thuật và biện pháp thích hợp có thể được, nhằm duy trì mật độ của các loài gây hại ở dưới mức gây ra thiệt hại kinh tế. Quản lý dịch hại tổng hợp cũng có thể định nghĩa là một hệ thống các biện pháp phòng trừ hợp lý về kinh tế và vững bền, dựa trên sự phối hợp các biện pháp trồng trọt, sinh học di truyền chọn giống và hoá học nhằm đạt được sản lượng cây trồng cao nhất và tác hại của môi trường ít nhất (Oudejans, 1991, trích dẫn bởi Nguyễn Công Thuật 1996) Các biện pháp trên cần được sử dụng phối hợp với nhau và ở mức độ thích hợp tuỳ theo từng điều kiện cụ thể về tình hình dịch hại, khả năng chịu đựng và đền bù cả cây trồng, điều kiện đất đai, thời tiết khả năng về kinh tế,… phối hợp ở đây chủ yếu là sử dụng nhiều biện pháp để hỗ trợ cho nhau, tăng hiệu quả phòng trừ, không nên chỉ đơn thuần dựa vào một biện pháp, nhất là không nên chỉ dựa vào biện pháp hoá học. Mức độ thích hợp tức là không 2 nên dùng quá liều yêu cầu cần thiết và phải phù hợp với từng điều kiện cụ thể (Võ Văn Á và ctv, 1998) Ngày nay khi nền sản xuất nông nghiệp đã theo hướng thâm canh, bên cạnh năng suất gia tăng thì kéo theo sự gia tăng về dịch hại. Người ta ước tính có khoảng 10 ngàn loài sâu hại và hàng trăm ngàn loại bệnh gây hại trên các loại cây trồng làm giảm năng suất cây trồng trung bình từ 20-30%. Nhiều nước trên thế giới đã ghi nhận những đợt dịch hại nghiêm trọng. Riêng đợt rầy nâu ở Đông Nam Á từ năm 1995 - 1996 đã gây thiệt hại tới 300 triệu USD. Ở nước ta, trong vòng 30 năm qua cũng từng xảy ra những đợt dịch sâu bệnh gây hại nặng nề, điển hình như đợt rầy xanh đuôi đen và bệnh vàng lụi lúa ở các tỉnh phía Bắc những năm 1964 - 1965, dịch rầy nâu và bệnh lùn xoắn lá ở các tỉnh Nam Bộ trong những năm 1977 - 1980 và các năm 1991 - 1992. Ngoài ra các loài dịch hại khác như bệnh, cỏ dại, chuột tuy không gây hại thành dịch nghiêm trọng nhưng đã làm giảm năng suất đáng kể và tốn chi phí phòng trừ rất tốn kém (Võ Văn Á và ctv, 1998) Để phòng trừ các loài dịch hại bảo vệ cây trồng nhiều biện pháp kỹ thuật tiến bộ đã được áp dụng vào đồng ruộng. Ban đầu là các biện pháp thủ công như bắt giết, biện pháp canh tác, sử dụng một số chất vô cơ có sẵn trong tự nhiên và các chất hoá học tổng hợp đổ vào đồng ruộng ngày càng nhiều hơn như hợp chất Clo hữu cơ, Lân hữu cơ, Cacbamat, Cúc tổng hợp. Các hợp chất này có hiệu lực trừ sâu cao nhưng cũng rất độc hại với môi trường và con người, giết hại nhiều loại thiên địch, làm sâu hại dễ quen thuốc. Dần dần người ta nhận ra rằng biện pháp hoá học là “con dao hai lưỡi”, nó có thể giúp phòng trừ sâu hại có hiệu quả cao nhưng cũng rất có hại tới sức khoẻ con người và huỷ hoại môi trường sinh thái (Võ Văn Á và ctv, 1998). Vì việc áp dụng biện pháp phòng trừ vừa đảm bảo về năng suất vừa duy trì được tính bền vững của nền nông nghiệp là hết sức cần thiết. 1.2.2 Lịch sử IPM Việc sử dụng hoá chất tổng hợp để phòng trừ dịch hại đã bắt đầu từ thập niên 1940 khi các khám phá các hợp chất hữu cơ như dichloro diphenyl trichloroethane (DDT), benzenhexachloride và 2,4 –Dichlorophenoxy acetic acid (2,4-D) đã báo trước một cuộc cách mạng trong quản lý dịch hại. Thuốc BVTV khả thi kiểm soát nhiều loại sâu bệnh mà các biện pháp trước đây không làm được. Kết quả là thuốc BVTV đã góp phần một cách có ý nghĩa vào việc gia tăng năng suất trong thập niên 1940 - 1960. Việc sử dụng nông dược, đặc biệt là thuốc trừ sâu, phát triển rất nhanh. Nhiều nông dân bắt đầu áp dụng thuốc trừ sâu theo lịch đều đặn mà rất ít chú ý đến sự lây nhiễm thật sự. Kết quả, các dòng kháng thuốc đã phát triển. Nông dược, đặc biệt là thuốc trừ sâu và thuốc trừ nấm, làm bộc phát các giống có lợi nào đó, thường làm xuất hiện các loài ăn mồi có khi còn nguy hiểm hơn vấn đề dịch hại. Nhiều loại thuốc trừ sâu có nguồn gốc clor hữu cơ đã có ảnh hưởng bất lợi cho môi trường và tỏ ra nguy hiểm không chấp nhận được cho sức khoẻ con người. Phần lớn các hợp chất nầy đã được loại bỏ và thay vào đó là những thuốc trừ sâu gốc lân, carbamate và pyrethroid tổng hợp ít lưu tồn hơn (Allen, 1987). Không lâu sau Thế Chiến II, khi thuốc trừ sâu tổng hợp được sử dụng rộng rãi, các nhà côn trùng học ở California đã phát triển khái niệm “phòng trừ côn trùng bằng giám sát”. Cùng lúc đó, các nhà côn trùng ở các tiểu bang thuộc vành đai bông vải như Arkansas cũng ủng hộ cách tiếp cận tương tự. Theo hệ thống nầy, phòng trừ sâu hại được “giám sát” bởi các nhà côn trùng học phân loại và sự áp dụng thuốc trừ sâu dựa trên những kết luận đạt được từ sự giám sát chu kỳ mật số sâu hại và thiên địch. Điều nầy cho thấy cách thực hiện là có những chương trình phun thuốc theo lịch. Phòng trừ giám sát dựa trên sự thông hiểu về sinh thái và xu hướng dự đoán mật số sâu hại và thiên địch. 3 Sự phòng trừ có giám sát đã hình thành nhiều cơ sở khái niệm cho “sự phòng từ tổng hợp mà các nhà côn trùng học ở California đã nói rõ ràng vào thập niên 1950. Sự phòng trừ tổng hợp tìm cách xác định sự phối hợp tốt nhất giữa phòng trừ sinh học và hoá học cho một loại sâu hại nhất định. Hoá chất BVTV được sử dụng trong chừng mực làm gảy đổ biện pháp phòng trừ sinh học. Như vậy, thuật ngữ “tổng hợp” đồng nghĩa với thuật ngữ “tương thích” (“compatible”). Phòng trừ bằng hoá chất được áp dụng chỉ sau khi quan sát thường kỳ cho thấy mật số dịch hại đã đạt đến mức ngưỡng kinh tế cần xử lý bằng cách ngăn chặn mật số đạt đến mức thiệt hại kinh tế mà ở điểm nầy sự tổn thất kinh tế sẽ vượt quá chi phí các biện pháp phòng trừ nhân tạo. IPM mở rộng khái niệm phòng trừ tổng hợp đến tất cả các loại dịch hại và phát triển các chiến thuật khác hơn là chỉ phòng trừ bằng hoá chất và sinh học. Biện pháp nhân tạo như thuốc BVTV được áp dụng như là trong phòng trị tổng hợp nhưng hiện nay phải được tương thích với chiến thuật phòng trị cho mọi loại dịch hại. Các chiến thuật khác như tính kháng của cây ký chủ và biện pháp canh tác trở thành một bộ phận của kho tàng IPM. IPM bổ sung cơ sở đa ngành cho các nhà côn trùng học, bệnh học cây trồng, tuyến trùng học, và các nhà khoa học về cỏ dại. Ở Mỹ, IPM đã trở thành chính sách quốc gia từ tháng 3 năm 1972 khi tổng thống Nixon chỉ đạo các cơ quan liên quan từng bước đưa tiến bộ của những khái niệm và áp dụng IPM vào tất cả các ngành có liên quan. Năm 1979, Tổng thống Carter thành lập một Uỷ Ban Phối hợp IPM liên Cơ quan để đảm bảo phát triển và thực hiện các biện pháp IPM. ( 1.2.3 Các đặc trưng của IPM Theo Rainer Daxl (1994) IPM có các đặc trưng sau: - Kiểm soát dựa trên sự hiểu biết về dịch hại và thiên địch của chúng Hiểu biết về sinh học và sinh thái học của sâu hại và thiên địch, đặc biệt nắm được ở đâu và khi nào chúng xảy ra và di chuyển như thế nào vào cây trồng làm nơi cư trú để hình thành cơ sở cho sự kiểm soát. Người áp dụng IPM cũng cần hiểu quan hệ giữa dịch hại và thiên địch để có thể quyết định mật độ của chúng. - Mật độ quần thể của dịch hại được giữ ở mức độ thấp. Dịch hại xảy ra ở qui mô nhỏ thì không hẳn gây ra tức thì sự tổn thất nào. Ở mật độ thấp, chúng có thể cân bằng với cây trồng. Thiệt hại xảy ra khi cây không đủ khả năng đền bù. Tuy nhiên, kiểm soát dịch hại chỉ đảm bảo bằng tài chính nếu chi phí của biện pháp kiểm soát đó thấp hơn chi phí thiệt hại mà nó sẽ gây ra. Theo qui luật, chi phí của các biện pháp kiểm soát thì cao hơn trong khi kết quả đạt được chỉ một thời đoạn ngắn. Bởi thế quan điểm về kinh tế của người nông dân là kỳ vọng ổn định mật số quần thể của dịch hại ở một mức độ thấp, nhưng không loại trừ được chúng một cách hoàn toàn. Người ta đã chứng tỏ rằng không thể thực hiện được và cũng không có hiệu quả kinh tế khi diệt trừ tận gốc dịch hại cây trồng tại một miền hay ở cấp độ quốc gia. Hơn nữa quan điểm sinh thái học xem sâu hại là nguồn thức ăn cho thiên địch để duy trì cân bằng hệ sinh thái. - Kết hợp các phương pháp kiểm soát Kết hợp các phương pháp kiểm soát là một đặc trưng quan trọng của IPM. Sự kết hợp giữa các biện pháp ngăn ngừa và diệt trừ để chặn đứng hoặc giúp ngăn chặn mật số dịch hại chống lại sự phát triển tới một mức độ mà sự thiệt hại lớn xảy ra. 4 IPM nhắm vào mục tiêu này chủ yếu thông qua các kỹ thuật không sử dụng thuốc hoá học. Dựa trên điều kiện cây trồng và điều kiện từng địa phương các biện pháp có thể bao gồm: phương pháp canh tác chọn giống, vệ sinh đồng ruộng, sự can thiệp và cuối cùng ít ra thúc đẩy sự phát triển của thiên địch. 1.2.4 Các nguyên lý và nguyên tắc của IPM Việc áp dụng biện pháp phòng trừ dịch hại tổng hợp phải dựa trên những nguyên lý và nguyên tắc của nó. Theo Nguyễn Công Thuật (1996), phòng trừ dịch hại tổng hợp có những nguyên tắc và nguyên lý như sau: - Một là, trong hệ thốn._.g phòng trừ dịch hại tổng hợp tất cả các kỹ thuật tham gia cần được xét đến sự hài hoà giữa các yếu tố của môi trường, đặc biệt là phải khai thác tối đa các yếu tố gây chết tự nhiên của sâu hại. Mặt khác, tác động của tất cả các kỹ thuật được sử dụng cũng phải được xem xét về mặt này. - Hai là, không thể suy nghĩ một cách nông cạn cho rằng có thể tiêu diệt hết các cơ thể gây hại trên đồng ruộng, mà cần hiểu rằng chỉ có thể duy trì mật độ của chúng ở dưới mức gây ra thiệt hại kinh tế. Như vậy một biện pháp phòng trừ chỉ được áp dụng trong trường hợp nếu không thực hiện thì giá trị tổn thất về sản lượng cây trồng sẽ lớn hơn những chi phí của việc xử lý. - Ba là, không thể quan niệm phòng trừ tổng hợp là một qui trình in sẵn để có thể áp dụng trong mọi trường hợp, ở mọi nơi, mọi lúc, mà phải coi đó như là một nguyên tắc cần phải tuân theo để cho phép xác định, trong mỗi tình huống cụ thể, một giải pháp tối ưu, xét về mọi mặt. - Bốn là, những biện pháp áp dụng trong phòng trừ tổng hợp rất phong phú và đa dạng. Đồng thời những thành tựu mới trong nghiên cứu khoa học BVTV ngày nay càng được đưa ra sử dụng trong sản xuất nhiều hơn, rộng rãi hơn và không ngừng lại một chỗ. Sau cùng, khái niệm phòng trừ tổng hợp có liên quan đến hai khái niệm là ngưỡng gây hại và ngưỡng kinh tế. 1.2.5 Các yêu cầu của IPM Theo Võ Văn Á và ctv (1998) để việc áp IPM trên cây trồng đạt kết quả tốt cần có những yêu cầu sau: - Trồng cây khoẻ. - Bảo vệ thiên địch. - Thăm đồng thường xuyên. - Nông dân trở thành chuyên gia. Trồng cây khoẻ chủ yếu là chọn giống kháng sâu bệnh và chăm sóc cây đầy đủ bằng các biện pháp canh tác. Bảo vệ thiên địch chủ yếu là sử dụng thuốc hoá học hợp lý khi cần thiết và dùng loại thuốc ít gây hại thiên địch, tạo điều kiện môi trường cho thiên địch tồn tại và phát triển. Hai yêu cầu đầu tiên thể hiện nội dung cơ bản về mặt kỹ thuật của IPM là điều khiển cân bằng hệ sinh thái trên cơ sở tác động vào cây trồng và thiên địch để chủ động khống chế sự phát triển của dịch hại. Hai yêu cầu sau là những công việc quan trọng cần làm để thực hiện các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp có kết quả. Trong quá trình thực hiện phải nắm vững và vận dụng đồng thời 4 yêu cầu này. Muốn xác định những biện pháp thích hợp, có hiệu quả thì phải thường xuyên điều tra đồng ruộng để nắm vững kết cấu và sự biến động của 5 hệ sinh thái. Cụ thể là nắm vững tình hình sinh trưởng của cây trồng, thành phần và số lượng các loài thiên dịch, dự kiến khả năng biến động của sự tương quan giữa chúng để có biện pháp xử lý thích hợp. Cuối cùng là tất cả các biện pháp trên chỉ có thể thực hiện có hiệu quả khi người nông dân, người chủ thực sự của đồng ruộng thông hiểu và thực sự tin tưởng các biện pháp IPM, mỗi người nông dân áp dụng các biện pháp tức là cả cánh đồng, cả địa phương, cả nước đã áp dụng. Khi đó IPM mới thực sự có kết quả mong muốn. * Sử dụng thuốc hoá học trong IPM - Ưu của thuốc hoá học: Theo Võ Văn Á và ctv (1998) thuốc hoá học là một trong những biện pháp rất cần để phòng trừ dịch hại trong một tương lai còn dài, do có một số ưu điểm sau: + Tiêu diệt dịch hại mạnh mẽ nhanh chóng và triệt để nhất là khi chúng phát sinh mạnh mẽ đe doạ nghiêm trọng đến năng suất cây trồng, các biện pháp khác không thể ngăn nổi. + Dùng thuốc có thể tiêu diệt hàng loạt dịch hại trong một thời gian ngắn hiệu quả rõ ràng + Trong một thời gian ngắn có thể sử dụng trên một diện tích rộng lớn, nhất là với các phương tiện phun rải hiện đại (máy phun động cơ, máy bay rảy thuốc). + Với những tiến bộ của khoa học con người có thể sáng chế ra những loại thuốc ít độc với con người và môi trường. - Các tác động xấu do thuốc hoá học gây ra: Các loại thuốc hoá học ít hay nhiều đều có độc hại đối với con người, gia súc và các động vật có ích khác. + Tiêu diệt các loài thiên địch của sâu hại. + Hình thành các loài kháng thuốc. Thực tế cho thấy ngày càng có nhiều loài sâu kháng thuốc làm cho liều lượng sử dụng tăng lên gây ra tốn kém và ô nhiễm môi trường + Làm xuất hiện những đối tượng dịch hại quan trọng. người ta nhận thấy rằng ở những nơi có sử dụng thuốc trừ sâu nhiều hơn bình thường thì làm cho nhện đỏ phát triển trở thành đối tượng gây hại chủ yếu. Dùng nhiều thuốc trừ cỏ 2,4-D để diệt cỏ lác và cỏ lá rộng sẽ làm cỏ hoà bản phát triển mạnh + Gây ra hiện tượng tái phát của dịch hại, có nhiều trường hợp năm đầu sử dụng thuốc hoá học, dịch hại có giảm đi, trong những năm sau tuy lượng thuốc sử dụng tăng lên nhưng dịch hại không những không giảm mà còn tăng hơn so với trước. Nguyên nhân của hiện tượng nay là do dùng nhiều thuốc hoá học đã dẫn tới việc mất cân bằng sinh thái, do thiên địch giảm sút, hình thành các loài dịch hại kháng thuốc kích thích các loài sống sót sinh sản nhiều hơn. Khi một số loài sâu hại đã sống chung với một loại thuốc nào đó thì nhanh chóng trở nên chống với các loại thuốc hoá học cùng nhóm gọi là hiện tượng kháng chéo, nguy hiểm hơn là sâu hại có thể chống với nhiều nhóm thuốc khác nhau gọi là hiện tượng chống đa tính. Gây nhiễm độc cho môi trường sống và để lại dư lượng trong nông sản (Võ Văn Á và ctv, 1998). Vì vậy việc sử dụng thuốc hoá học hợp lý trên đồng ruộng là rất quan trọng. Theo Võ Tòng Xuân (1993) việc dùng không đúng thuốc có thể: - Không diệt được đối tượng gây hại và làm tăng cả số lượng côn trùng gây hại chính lẫn số côn trùng trước đó là đối tượng gây hại thứ yếu. - Tạo ra những tập đoàn kháng thuốc 6 - Gây hại trầm trọng cho người nông dân khi dùng thuốc hoặc các vi sinh vật không là đối tượng phải kiểm soát sống trong cùng một môi trường cũng bị ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp - Những đối tượng gây hại do việc áp dụng những kỹ thuật mới không riêng gì đối với cây lúa. Tuy nhiên, để giải quyết một đối tượng gây hại, giải pháp trước mắt thường là xịt lại nhiều lần các loại nông dược. Quan điểm kiểm dịch ngày nay đã thay đổi, cùng với việc phát minh ra những nông dược tổng hợp tiên tiến. Những loại thuốc này không mắc tiền và dễ sử dụng, cho kết quả ngay, suốt kỷ nguyên nông dược này, quan điểm về xử lý dịch hại có nghĩa là diệt trừ tận gốc, phát hiện để diệt hết các loài dịch hại. Quan điểm loại trừ này đã được thay thế bằng quan điểm kiểm soát hợp lý, ở đây mục đích là kiểm soát dịch hại đến mức độ nếu xử lý tiếp tục sẽ không mang lại hiệu quả kinh tế. Mật số thiên địch có thể chấp nhận được Mục tiêu cuối cùng của thuốc hoá học là tiêu diệt dịch hại, bảo vệ cây trồng. Hiệu quả thuốc tức là hạn chế dịch hại tốt nhất bảo đảm năng suất cây trồng mà lại ít tốn kém chi phí nhất. Nếu dùng thuốc mà để lại các hậu quả xấu thì rõ ràng hiệu quả đã bị hạn chế, lợi bất cập hại. Để sử dụng thuốc BVTV có hiệu quả phòng trừ dịch hại cao giảm bớt chi phí cần phải thực hiện theo nguyên tắc 4 đúng: - Đúng thuốc: mỗi loại thuốc có hiệu quả cao đối với một loại dịch hại nhất định. Cần biết loài dịch hại nào cần trừ để chọn đúng thuốc nhằm đạt hiệu quả phòng trừ cao với loài dịch hại đó - Đúng lúc: trong quá trình phát sinh, phát triển của dịch hại, có những giai đoạn dễ bị thuốc tiêu diệt, đó thường là lúc dịch hại mới phát sinh, tuổi phát dục còn non. Trong nhóm thuốc trừ bệnh có loại thuốc tác dụng phòng bệnh là chính, cần phun khi bệnh mới hoặc sắp phát sinh. Tránh phun thuốc lúc trời nắng gắt, sắp có mưa, có gió lớn, lúc hoa đang trổ rộ đặc biệt đối với các loại thuốc trừ cỏ tiền hoặc hậu nẩy mầm phải sử dụng đúng thời gian qui định. - Đúng liều lượng và nồng độ: liều lượng là lượng thuốc thành phẩm cần dùng cho một đơn vị diện tích. Còn nồng độ là lượng thuốc cần pha trong một lượng nước nhất định. Cần phải pha đúng nồng độ và sử dụng đúng liều lượng để bảo đảm thuốc bao phủ hết diện tích cây trồng đủ để diệt sâu bệnh, cỏ dại mà không gây hại cho con người. Không nên pha đậm đặc để ít nước đi. - Đúng cách: cần phun thuốc vào chỗ sâu bệnh thường phát sinh, tập trung nhiều. Dùng thuốc trừ cỏ cho ruộng lúa cần phun trải đều trên mặt ruộng, tránh phun trùng lắp, chế độ nước theo yêu cầu. Pha thuốc cho tan đều trong bình (Võ Văn Á và ctv, 1998). Theo Chi Cục BVTV An Giang (2004) chương trình IPM trên lúa được triển khai ở An Giang từ năm 1992-1997 với nguồn kinh phí do FAO tài trợ, qua chương trình này nông dân đã hiểu được tầm quan trọng của hệ sinh thái đồng ruộng và trong thái độ của họ về cách quản lý dịch hại đã có sự thay đổi rõ nét nhất là với côn trùng gây hại, sử dụng thuốc trừ sâu thận trọng hơn. Tuy nhiên cốt lõi của chương trình IPM là “cân bằng sinh thái” nặng về quản lý sâu hơn là bệnh và cũng từ đó bộc lộ một số khuyết điểm cần được cải thiện. Và một trong những bước đột phá trong quản lý dịch hại trên lúa về sau đó là chương trình FPR (chương trình nông dân tham gia thí nghiệm) 1.3 Quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) trên cây ăn trái Sử dụng biện pháp tổng hợp để quản lý dịch hại cây ăn quả trên cơ sở sinh thái học sẽ làm tăng năng suất, cải thiện phẩm chất, bảo vệ sinh thái, giảm độc hại do sử dụng thuốc quá đáng và giảm chi phí đầu tư. Quản lý dịch hại tổng hợp bằng cách tăng cường biện pháp sinh 7 học và các biện pháp kỹ thuật chỉ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật khi thật cần thiết, sử dụng đúng và có hiệu quả. An toàn cho người tiêu dùng, không làm hại quá đáng thiên địch, hạn chế sự kháng thuốc của các loài sâu bệnh. Theo Nguyễn Văn Kế (2001) thì một số các biện pháp chính về quản lý dịch hại tổng hợp cho cây ăn quả sau: 1.3.1 Biện pháp sinh học Nhằm giúp các thiên địch (côn trùng có ích) phát triển và tấn công sâu hại. Đây là một giải pháp rất hữu ích nhằm tạo sự cân bằng trong thiên nhiên. Rất nhiều loài thiên địch đã bị huỷ hoại do thiếu hiểu biết. Chim, tắc kè, rắn mối, ếch, nhái,… ăn nhiều loại côn trùng. Kiến vàng kiểm soát khá hiệu quả bọ xít xanh trên cây họ cam quýt. Nhiều vườn cây nuôi kiến vàng đã hạn chế nhiều sâu bệnh hại. Một số côn trùng, nấm, vi khuẩn, virus,… ký sinh làm chết sâu hại. Riêng côn trùng có ích có thể chia thành 2 nhóm: Nhóm ăn thịt: Chuồn chuồn, bọ ngựa, kiến vàng, bọ rùa, nhện, giòi ăn rệp,… Nhóm ký sinh: Trưởng thành đẻ trứng vào cơ thể sâu hại, ấu trùng nở ra dùng ngay cơ thể của ký chủ làm thức ăn (thí dụ các loại ong ký sinh ). Để giúp các thiên địch phát triển, nên hạn chế việc sử dụng các thuốc trừ sâu phổ rộng. Nên xen canh, giữ một số loài cỏ vì chúng cung cấp phấn hoa làm thức ăn, cung cấp chỗ ấn núp, sinh sôi cho côn trùng có ích. 1.3.2 Biện pháp kỹ thuật 1.3.2.1 Chọn giống Chọn giống chống chịu sâu bệnh, chọn ở vùng ít bệnh. Trong mỗi loài cây có loài dễ bị nhiễm bệnh, có loài chống chịu bệnh rất tốt. - Cây thơm (Ananas comosus) nhóm Cayenne dễ bị bệnh wilt hơn nhóm Queen, “thơm cam” thuộc nhóm Abacaxi chống chịu wilt rất tốt. Tại một số vườn ở Đức Hoà (Long An) rệp sáp bu đầy thơm cam nhưng không hề thấy dấu hiệu bệnh wilt. - Cây chuối: nhóm chuối già dễ bị nhiễm bệnh đốm lá Sigatoka hơn chuối sứ, chuối lá. Ngay trong nhóm chuối già có chuối già Laba (Đà Lạt) dễ nhiễm bệnh Sigatoka hơn chuối già Bến Tre. - Bưởi “đường da láng” trồng tại Tân Uyên (Bình Dương) dễ bị nhiễm bệnh xì mủ gốc, thân cành hơn giống bưởi “đường lá cam” trồng tại Tân Triều,… Khi chọn vật liệu trồng (cây giống) nên tránh chọn ở các vùng đang bị nhiễm bệnh nặng. Thí dụ thơm Cayenne ở Đà Lạt bị nhiễm wilt nặng, thơm Queen ở một số vùng miền Bắc bị nhiễm bệnh thối lõi. Cam quýt tránh chọn ở các vùng dễ bị nhiễm bệnh Greening,… 1.3.2.2 Nhân giống - Chọn gốc ghép Các cây nhân giống bằng phương pháp ghép thì cần chú ý đến gốc ghép, vì gốc ghép truyền tính trạng của nó cho cả cây ghép. Đặc tính của gốc ghép là có thể truyền tính chống chịu sâu bệnh, tính dễ bị nhiễm một loại bệnh nào đó, nhất là virus cho cây ghép; tính chống chịu với môi trường như hạn, úng, mặn, phèn cũng như khả năng cho năng suất cao hay thấp, phẩm chất quả ngon hay dở,… 8 Tại Nam Bộ trên các vùng phèn mặn, úng,… dọc theo bờ mương người trồng mãng cầu xiêm thường phải dùng gốc ghép là bình bát (Annona glabra). Đối với cây họ cam quýt khi ghép trên gốc bưởi dễ bị bệnh xì mủ gốc. Ở cây họ cam quýt người ta rất sợ nhóm bệnh virus, một trong những bệnh đó là bệnh Tristeza đã tàn phá hàng chục triệu cây cam cam quýt ở châu Mỹ. Cây cam đắng hay cây cam chua (C. aurantium) một loại gốc ghép một thời nổi tiếng vì cho năng suất cao, phẩm chất tốt, rồi một thời “mang tiếng ” vì dễ nhiễm bệnh Tristeza. Gốc ghép có tầm quan trọng như vậy nên việc chọn gốc ghép thích hợp cho cây lâu năm là một việc tối quan trọng. Tại Nam Bộ nhiều nhà vườn cho là những cây hoang dại hay bán hoang dại có đặc tính chống chịu sâu bệnh tốt nên thường chọn những cây này làm gốc ghép, chẳng hạn chọn cây xoài “cà lăm” làm gốc ghép cho xoài cát, chọn táo rừng làm gốc ghép cho táo Taiwan, táo Hồng xanh,... Ở nhiều nước trên thế giới nhất là Mỹ, Pháp,... người ta nghiên cứu chọn lựa gốc ghép thậm chí lai tạo cả những cây chỉ để làm gốc ghép chẳng hạn Citrange Troyer,... chúng được đánh giá chống chịu với bệnh Tristeza rất tốt. Nhưng cũng cần lưu ý thêm sự tương hợp giữa các thành phần của cây ghép, khả năng cho năng suất và phẩm chất quả sau này. - Chọn cành ghép Cây mẹ, nhất là cây họ cam quýt cần được trắc nghiệm (test) để xem có mang mầm bệnh virus hay không. Sử dụng cây chỉ thị bệnh để phát hiện sớm. Như chanh Mexique để giúp kiểm tra Tristeza; Citron 684 – S1 để kiểm tra exocortis sớm,… Đối với các loài cây không bị các bệnh nguy hiểm như cây họ cam quýt, cành ghép hay cành chiết cũng phải được lựa chọn từ những cây khoẻ mạnh (đã được indexing) và lấy từ vườn tốt. Lấy ở vị trí ngoài tán. - Chọn phương pháp nhân giống - Mỗi loài cây có nhiều kiểu nhân giống, hãy chọn kiểu nhân giống thuận lợi nhất. - Một số loài cây có hiện tượng đa phôi và nhờ đặc tính này một số bệnh không truyền qua hạt nên người ta dùng phôi tâm để nhân giống nhằm tránh một số bệnh virus. - Nuôi cấy mô các đỉnh chồi mầm sẽ tránh được bệnh virus và một số bệnh khác. - Tránh nhiễm bệnh khi ghép: khử trùng dao ghép và dụng cụ ghép. - Môi trường nhân giống: đất, vật liệu cho vào bầu đất như phân chuồng, xơ dừa,… hay những kỹ thuật giâm cành cần xem xét vì có những trường hợp cây con bị nhiễm, nhất là Rhizoctonia sp., tuyến trùng,… Sự khử đất bón vôi sẽ làm bớt nguy cơ bị nhiễm bệnh. - Các dụng cụ như dao, kéo,… cần phải được sát trùng, rửa sạch trước và sau khi sử dụng nhằm tránh lây lan bệnh như trường hợp bệnh virus Psorosis, Exocortis,… - Thao tác ghép, chiết cần nhanh gọn, chỗ ghép chiết tránh để bị úng, nấm bệnh sẽ xâm nhập gây bệnh sau này. - Chăm sóc cây ghép, chiết: Nhiều trường hợp cây đã bị nhiễm bệnh ngay trong vườn ươm nhưng chưa bộc lộ ra ngoài. Ngay cả những cây nhân giống bằng chồi như thơm đã bị rệp sáp truyền virus gây bệnh wilt nhưng bệnh chỉ lộ sau từ 2 tuần đến 6 tháng tuỳ theo giống. Chồi thơm sau khi nhân, nên bó lại từng 10 con một, để gốc lên trên ngọn xuống dưới cho khô gốc, sự ẩm ướt dễ làm bệnh thối lõi và bệnh thói mềm phát triển nhanh. Những cây như chuối khi bứng cây con không nên để dưới tán lá cây chuối bệnh, bệnh Sigatoka truyền do nước mưa hoặc sương rất có thể bào tử từ lá cây lớn bị nước mưa kéo xuống lá cây con. 9 1.3.3 Biện pháp canh tác 1.3.3.1 Khử giống trước khi trồng Một số trường hợp cần khử giống trước khi trồng để hạn chế bệnh bộc phát sau này. Thí dụ ngâm hay nhúng các chồi dứa vào dung dịch thuốc trừ sâu để giết rệp sáp, kiến, phòng thối lõi,… 1.3.3.2 Cải thiện môi trường nơi trồng - Tránh để vườn bị úng, hạn cây sinh trưởng yếu sẽ bị nhiễm bệnh. - Tránh để vườn ẩm quá nấm bệnh sẽ phát triển nhanh. Tránh trồng dày đặc, cây xen quá nhiều sẽ tạo độ ẩm cao, làm nấm phát triển mạnh. - Hãy chú trọng bón vôi, tro,… nhất là trên đất có pH thấp, để nâng cao pH. Mỗi loại cây trồng cần một pH thích hợp khác nhau, như: nấm gây bệnh héo rụi Panama trên cây chuối phát triển mạnh ở pH thấp. - Tưới nước đầy đủ và đúng phương pháp sẽ làm cây sinh trưởng tốt hơn, giảm sâu bệnh đáng kể. 1.3.3.3 Chọn mật độ thích hợp Mật độ tối ưu sẽ làm năng suất cao. Trồng thưa quá cỏ dại phát sinh nhiều. Trồng dày quá năng suất giảm, quả bé, sâu bệnh nhiều, tỉ lệ quả đạt tiêu chuẩn xuất khẩu thấp. 1.3.3.4 Tỉa thoáng tán Cần tạo tán thoáng để ánh sáng có thể lọt vào bên trong tán. Công việc tạo tán cần làm ngay từ đầu và theo dõi sửa cành hàng năm. Ở các vườn thiếu ánh sáng không những bệnh phát triển (như bệnh đốm rong,…) mà nhiều loài sâu đục cành cũng sẽ phát triển vì dạng trưởng thành ưa tìm chỗ râm mát để đẻ trứng. 1.3.3.5 Xen canh Xen canh hợp lý là một giải pháp lấy ngắn nuôi dài, hoặc ngay cả khi xen canh giữa các cây ăn quả với nhau sẽ giúp phân tán ký chủ (như: bọ xít cam sẽ bị phân tán trong các vườn cam xen lẫn nhãn. Rệp sáp bị phân tán trong vườn xoài xen lẫn mãng cầu ta. Sâu vẽ bùa phát triển ít khi xen bưởi với nhãn,…). Một số nông dân có sáng kiến trồng những cây xua đuổi côn trùng (chẳng hạn như: dây thuốc cá trồng dưới gốc xoài,…) 1.3.3.6 Bón phân cân đối, đầy đủ Bón phân cân đối và đầy đủ sẽ giúp cây trồng khoẻ mạnh, tăng cường sức chống chịu của cây đối với sâu bệnh và các điều kiện khắc nghiệt của môi trường. Bón phân đúng lúc sẽ giúp sự ra chồi, ra quả tập trung hơn. Như vậy việc phòng trừ sâu bệnh sẽ dễ hơn. 1.3.3.7 Bao quả Bao quả bằng giấy, nylon,… sẽ làm mã quả đẹp hơn, sâu bệnh ít tấn công hơn. Hiện nay trên thế giới nhiều loại quả được bao như chuối, xoài, cam, bưởi, ổi,… Tập quán bao quả mới được thực hiện bước đầu ở nước ta. 1.3.3.8 Vệ sinh vườn Thu dọn các tàn dư thực vật, các quả rụng, cắt bỏ các cành, lá sâu bệnh rồi từng loài sâu bệnh mà huỷ đi. Công tác vệ sinh thực vật sẽ làm giảm nguồn lây lan. 10 1.3.3.9 Bẫy dẫn dụ và diệt côn trùng Tuỳ từng loài côn trùng có thể đặt bẫy đèn, bẫy màu vàng, bẫy sử dụng kích dục tố,… sẽ giúp giảm thiểu việc sử dụng thuốc hoá học. 1.3.4 Biện pháp hoá học 1.3.4.1 Nguyên tắc chung Sử dụng thuốc là biện pháp phải chọn lựa khi thật cần thiết. Nguyên tắc chung là: - 4 đúng: Đúng thuốc: phải đọc kỹ nhãn thuốc trước khi sử dụng, tuỳ theo đối tượng gây hại mà chọn thuốc cho phù hợp. Đúng lúc (bệnh ghẻ lá xoài phải phun khi lá còn non, thrips trên chuối phải phun vào tiêm khi bắp vừa nhú ra,…). Đúng liều (không đặc quá sẽ gây phí thuốc và gây độc cho người, không loãng quá vì không trị được sâu bệnh. Sử dụng thuốc theo đúng nồng độ khuyến cáo ghi trên nhãn, không sử dụng nồng độ cao hơn qui định. Trường hợp sâu bệnh kháng thuốc thì thay thuốc khác chứ không tăng liều lượng. Đúng phương pháp (côn trùng ở mặt dưới lá phải phun vào mặt dưới,…) - Chọn các loại thuốc chuyên biệt, phổ hẹp, ít độc cho côn trùng có ích. - Luân phiên các loại thuốc để tránh hiện tượng kháng thuốc. - Chỉ sử dụng thuốc sau khi điều tra dự báo và biết chắc mật số sâu vượt ngưỡng kinh tế cho phép. - Ngưng thuốc để đảm bảo thời gian cách ly, an toàn cho người tiêu dùng. 1.3.4.2 Điều tra dự báo - Nắm tình hình sâu bệnh hại chính. - Nắm mức độ gây hại. Vài thí dụ: - Ruồi trái cây: đặt bẫy có chất dẫn dụ trong vườn từ 2 tháng trước khi quả chín, 7 ngày lấy mẫu 1 lần. Nếu xuất hiện vượt 10 con/ bẫy thì vượt ngưỡng gây hại. - Rầy chổng cánh: vào mùa ra đọt điều tra 5 ngày/ lần, 5 đọt cây hễ thấy 1 con là phải dùng thuốc rồi. - Bù lạch hại xoài : từ phát hoa đến 3 tháng sau đậu quả, điều tra 5 chùm/cây, 7 ngày/ lần bằng cách đập chùm bông vào khổ giấy A4 (21 x 30 cm) hứng và đếm. Nếu 50% số phát hoa hoặc 10% số chùm quả có bù lạch thì cần phun thuốc. 1.3.4.3 Thuốc trừ sâu bệnh Dùng các loại thuốc trong danh mục cho phép của Bộ Nông Nghiệp & PTNT. 1.3.4.4 Kiểm dịch thực vật Luật pháp góp phần tích cực vào việc phòng ngừa dịch bệnh. Luật kiểm dịch ở các nước tiên tiến rất gắt gao. Nước ta nên kiểm kỹ các loại cây ngoại nhập để bảo vệ cây trồng trong nước. 1.4 Quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) trên xoài 1.4.1 Sử dụng kỹ thuật canh tác Đây là một biện pháp có hiệu quả rất cao trong công tác đối phó và ngăn ngừa các loại dịch hại trên xoài. Biện pháp này chủ yếu sử dụng các kỹ thuật canh tác khác nhau nhằm tạo điều kiện cho cây phát triển tốt nhất, ngăn ngừa và khống chế sự bộc phát và lây lan của dịch 11 hại cũng như tạo môi trường không thuận lợi cho sự phát triển của dịch hại đồng thời phát huy hiệu quả các quần thể thiên địch có sẵn trong tự nhiên, tạo sự cân bằng sinh thái và an toàn cho môi trường. Trên vườn cây ăn trái, các biện pháp này bao gồm việc: - Sử dụng các cây giống sạch, khoẻ, không bị nhiễm dịch hại, chống chịu dịch hại tốt. - Vệ sinh vườn, nhằm loại bỏ nguồn dịch hại, cắt đứt sự lây nhiễm. - Xén tỉa cành tạo điều kiện cho vườn thông thoáng, không thuận lợi cho sự phát triển của nhiều loại dịch hại, khống chế độ cao của cây để dễ dàng chăm sóc, thu hoạch… - Bón phân hợp lý, sử dụng phân hữu cơ, không sử dụng phân bón lá định kỳ. - Áp dụng mật độ trồng hợp lý, không trồng dày. - Quản lý cỏ. - Quản lý nước, tránh ngập úng,… Biện pháp xén tỉa cành cho vườn thông thoáng cũng như loại bỏ những cành không cho trái hoặc những cành, trái, lá,… bị nhiễm bệnh nhằm cắt đứt nguồn gây nhiễm, giữ vai trò rất quan trọng trong việc ngăn ngừa và hạn chế sự bộc phát của các loại dịch hại quan trọng trên xoài như sâu đục trái (Deanolis albizonalis), bọ đục cành (các loại), rầy bông (Idioscopus spp.), bệnh thán thư (Colletotrichum gloeosporioides), bệnh đốm vi khuẩn (Xanthomonas campestris), bệnh đốm rong (Cephaleuros virescens), bệnh mốc hồng (Corticium salmonicolor), bệnh phấn trắng (Oidium mangiferae) và một số bệnh hại khác trên xoài. Khi tán cây trong vườn đã giao nhau, việc xén bớt cành có thể làm gia tăng năng suất đến 45,5% (FFTC – Practical technology – 2002) và làm phẩm chất trái tăng lên. Việc xén tỉa, tạo tán khống chế độ cao của cây xoài cũng là một điều kiện cần thiết cho việc áp dụng thành công IPM trên xoài, đỡ chi phí phun thuốc, giúp cho nhà làm vườn dễ chăm sóc, thu hoạch và theo dõi tình hình dịch hại cũng như thu hoạch. 1.4.2 Biện pháp cơ học và vật lý + Bao trái: Ngoài các biện pháp xén tỉa cành, biện pháp bao trái để ngăn ngừa sự xâm nhiễm, gây hại của các dịch hại trên trái như sâu đục hột, giòi đục trái, bệnh thán thư, bệnh đốm vi khuẩn,… là một biện pháp rất có hiệu quả, hiện nay đang được nhiều nông dân trồng cây ăn trái nói chung và trồng xoài nói riêng áp dụng. Biện pháp này bảo đảm được công nghệ sản xuất trái cây “sạch”, “đẹp”, “chất lượng cao” do ngăn ngừa được dịch hại và hạn chế được việc sử dụng hoá chất bảo vệ thực vật trực tiếp trên trái. + Tưới nước: Bên cạnh biện pháp bao trái, biện pháp tưới nước lên chồi lá non, bông (chưa nở) với áp lực cao trong mùa nắng có thể hạn chế được sự bộc phát của bù lạch và các loại sâu ăn lá. + Bẫy hấp dẫn: Sử dụng methyl eugenol (hoặc É Tía, Hương Nhu,…) để phòng trị ruồi đục trái, bẫy “màu vàng” để phát hiện và phòng trị bù lạch gây hại trên xoài. Bẫy hấp dẫn còn được sử dụng để phát hiện dịch hại và theo dõi sự biến động mật số nhằm xác định thời gian phòng trị thích hợp như. 1.4.3 Thuốc bảo vệ thực vật Có thể nói hiện nay, không chỉ ở Việt Nam mà hầu hết các nước trồng xoài trên thế giới, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật vẫn là biện pháp chủ lực để đối phó với các loại dịch hại trên xoài. Điều đó cho thấy vai trò quan trọng của thuốc bảo vệ thực vật nói chung và biện pháp hoá học nói riêng trong công tác bảo vệ thực vật trên xoài hiện nay và trong thời gian sắp đến. Điều quan trọng là sử dụng thuốc gì? Và như thế nào để bảo đảm không những hiệu quả kinh tế, hiệu quả kỹ thuật của thuốc mà còn đảm bảo được sự an toàn sinh thái, hạn chế 12 được tác động xấu của thuốc đến con người và môi trường. Đa số các loại thuốc có mặt trên thị trường hiện nay đều thuốc nhóm độc II, tuy nhiên, như phần trên đã trình bày, điều này không có nghĩa là sẽ an toàn khi sử dụng thuốc. Điều này cũng đòi hỏi rất nhiều kiến thức của nhà vườn, tuy nhiên để sản xuất sản phẩm “sạch”, an toàn sinh thái, biện pháp sử dụng hoá chất là biện pháp cuối cùng, chỉ sử dụng khi thật cần thiết và chỉ sử dụng những loại thuốc ít độc hoặc không độc đối với môi trường. Tại Florida, hầu hết các loại thuốc nông dân sử dụng trên xoài đều có tính an toàn đối với con người và môi trường khá cao. Trong 14 loại sản phẩm được đăng số sử dụng để phòng trừ côn trùng và nhện gây hại trên xoài tại Florida, ngoài sulfur thì chỉ có 4 loại thuốc là thuộc nhóm thuốc trừ sâu có độ độc thuộc nhóm II, còn lại là 9 sản phẩm thuộc nhóm an toàn như thuốc trừ sâu sinh học (Bacilllus thuringiensis, Beauveria bassiana), thuốc thảo mộc (azadirachtin, pyrethrin, rotenone), dầu thực vật và một số sản phẩm an toàn khác. Kết quả điều tra của Trường Đại Học Florida năm 1999-2000 ghi nhận có đến 50% nhà vườn (trồng xoài) sử dụng các loại dầu (crop oils) đề phòng trị nhện, rầy mềm và rệp sáp gây hại trên xoài (Mossler và Nesheim, 2003, trích dẫn từ Nguyễn Thị Thu Cúc, 2003). 1.4.4 Biện pháp sinh học Thành phần thiên địch của dịch hại trên xoài khá phong phú và giữ vai trò khá quan trọng trong việc khống chế nhiều loại dịch hại trên xoài. Theo Nguyễn Thị Thu Cúc (2003) tại Đài Loan Chou KC và Chou Ly (1990) đã ghi nhận vào giai đoạn trứng, rầy bông I. clypealis bị 5 loại ký sinh tấn công. Golez (1991) cũng phát hiện có hai loại ong ký sinh (Trichogramma chilonis và T. chilotrae) tấn công trứng của sâu đục hột Deanolis albizonalis và một loại ong ăn mồi vespid (Rhychium attrisimum) tấn công ấu trùng của sâu đục hột. Có thể bảo tồn, phát huy và gia tăng số lượng thiên địch trong tự nhiên bằng nhiều biện pháp khác nhau như hạn chế tối đa thuốc bảo vệ thực vật nói chung và thuốc trừ sâu nói riêng, tạo điều kiện môi trường thuận lợi cho thiên địch phát triển,… Đây là những biện pháp hiện đang được qua tâm nghiên cứu và áp dụng tại nhiều nước trồng xoài trên thế giới. Nếu có thể, không nên phun thuốc vào giai đoạn trổ bông, vào giai đoạn này có rất nhiều thiên địch đến ăn mật hoa và phấn hoa. Mặc dù xoài là một loại cây tự thụ phấn tuy nhiên nhiều công trình nghiên cứu đã cho thấy thụ phấn chéo sẽ làm gia tăng sự đậu trái. Một khảo sát tại Viện nghiên cứu Tandojam - Ấn Độ vào những năm 1990 (Abbasi, 1999) ghi nhận có 16 loại côn trùng hiện diện trên bông xoài vào giai đoạn trổ bông, trong đó chỉ có 4 loại là gây hại, các loài còn lại là thiên địch hoặc côn trùng thụ phấn cho cây trồng. Ở nhiều nước, để phòng trị côn trùng và nhện gây hại, ngoài việc sử dụng các biện pháp khác nhau, người ta còn nuôi và thả thiên địch vào vườn. Tại ĐBSCL, nuôi kiến vàng Oecophylla smaragdina là một ví dụ điển hình của việc gia tăng thiên địch trên nhiều vườn cây ăn trái. Trên xoài, kiến vàng có thể khống chế rất cao sự gây hại của các loại sâu ăn lá và đục chồi non. Có thể gia tăng nhóm ong ký sinh (Hymenoptera) bằng cách trồng chung quanh hoặc một bên trong vườn một số loại cây thuộc họ Solanaceae và Malvaceae phấn hoa của các loại cây này thường tiết nhiều trên mật ngọt nên hấp dẫn rất nhiều loại ong ký sinh. Nhiều loại ong ký sinh rất cần thức ăn này để phát triển trứng. Kết quả khảo sát của Delvare và Genty (1992) (theo trích dẫn của Mariau và ctv, 1996) ghi nhận trong các loại côn trùng hấp dẫn bởi các loại cây này có 43% ong ký sinh thuộc loại ong nhỏ Chalcididae, 14% thuộc loại ong kén nhỏ Braconidae và 9% là ong ký sinh thuộc họ Eulophida 1.5 Một số khó khăn trong việc áp dụng IPM trên xoài hiện nay 1.5.1 Xoài là ký chủ ưa thích của nhiều loài dịch hại Có thể nói xoài là ký chủ của rất nhiều loại dịch hại. Có trên 492 loài côn trùng, 17 loại nhện gây hại và 26 loại tuyến trùng và hàng trăm loại bệnh khác đã được ghi nhận trên xoài tại nhiều vùng trên thế giới (Rajans, 2000, trích dẫn từ Nguyễn Thị Thu Cúc, 2003). Tại miền 13 Nam Việt Nam, kết quả điều tra trong nhiều năm liên tiếp (1992-2000) cũng đã phát hiện có trên 70 loại côn trùng và nhện gây hại và trên 15 loại bệnh trên xoài trong đó có gần 20 loại gần như hiện diện rất thường xuyên. Kết quả điều tra khảo sát cũng đã cho thấy năng suất và chất lượng xoài bị ảnh hưởng rất lớn do các loại dịch hại gây ra. 1.5.2 Xoài có thể bị dịch hại tấn công ở khắp các giai đoạn phát triển Trong suốt giai đoạn phát triển từ lúc ra chồi, lá, hoa, trái… xoài điều bị dịch hại tấn công. Đặc biệt vào giai đoạn ra chồi, ra hoa, trổ bông và tượng trái, giai đoạn quyết định rất lớn cho năng suất, xoài thường xuyên bị tấn công bởi rất nhiều loại gây hại quan trọng và khó trị như rầy bông Idiocerus, bù lạch Scirtothrips dorsalis, các loại sâu ăn bông, bệnh thán thư (Colletotrichum gloeosporioides), sâu đục hột (Deanolis albizonalis), bệnh đốm vi khuẩn (Xanthomonas campestris) và bệnh da ếch (Chaetothyrium sp.), dòi đục trái (Bactrocera sp.) vào giai đoạn ra chồi, lá và cành non, xoài cũng là ký chủ của hàng chục loại dịch hại. 1.5.3 Đối tượng gây hại khó phòng trị Hầu hết các đối tượng gây hại quan trọng như sâu đục trái Deanolis albizonalis, rầy bông Idiocerus spp, bù lạch Scirtothrips dorsalis, các loại ăn bông và đục cành, bệnh thán thư, bệnh đốm vi khuẩn,… đều rất khó phòng trị. Các loại côn trùng gây hại đều có chu kỳ sinh trưởng ngắn, khả năng nhân mật số rất nhanh. Nhiều loài có khả năng kháng thuốc rất cao như Idiocerus spp, Scirtothrips dorsalis hoặc thuộc nhóm đa ký chủ như Thalassodes falraria, Comibaena, Autoba abrupta, Autoba versicolor, Aporandria specularis,… Bên cạnh đó nhiều loại gây hại bên trong trái, trên bông (giai đoạn rất khó sử dụng thuốc để phòng trị vì có thể tác động đến thiên địch, côn trùng thụ phấn cho xoài và có thể ảnh hưởng đến sự thụ phấn) hoặc bên trong chồi hoặc cành, rất khó phát._.ó xử lý chỉ 30,2 %. Tương tự, sâu đục trái vào giai đoạn trái non tỉ lệ nầy tuần tự là 49 50 55,5% so với 20,5%. Bệnh thán thư tấn công trên 50% lá non ở các nghiệm thức không áp dụng KTCT IPM nhưng ở các nghiệm thức có áp dụng thì tỉ lệ nầy chỉ 10% do có phun thuốc ngừa bằng Antracol. Không có thán thư trái ở lô có xử lý KTCT IPM vì có phun thuốc ngừa, lô không xử lý có đến 20% số trái bị thán thư. - Trọng lượng trái trung bình của các nghiệm thức áp dụng IPM là 84,67 kg/ cây cao hơn và khác biệt có ý nghĩa thống kê so với các nghiệm thức không áp dụng IPM (để tự nhiên). Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa 2 loại thuốc XLRH là nitrat kali (67,17 kg/ cây) và Fotfer-X (64,17 kg/ cây) vì cây xoài Thanh Ca rất dễ đáp ứng với các loại thuốc XLRH. - Lợi nhuận của nghiệm thức có áp dụng kỹ thuật canh tác IPM (474.652 đ) cao hơn rõ rệt và gần gấp đôi (tỉ số lãi là 1,8) so với nghiệm thức không áp dụng (264.290 đ) đã chứng tỏ hiệu quả của kỹ thuật canh tác IPM trên cây xoài Thanh Ca. - Lãi/ vốn (4,24 so với 4,02) và lãi/ vật tư (11,71 so với 9,9) cao hơn của việc không áp dụng kỹ thuật canh tác IPM so với có áp dụng vì ít vốn và chi phí vật tư hơn. Ngược lại, lãi/ lao động thấp hơn (6,69 so với 6,78) không phải do các nghiệm thức có áp dụng kỹ thuật canh tác IPM sử dụng ít lao động mà do lãi cao chi phối. - Thu nhập biên là chỉ số quyết định có nên áp dụng kỹ thuật canh tác IPM hay không, cho thấy hoàn toàn có khả năng khuyến cáo nông dân vì chỉ số nầy cao hơn mức cho phép là MRR = 3,78 ≥ 2,0. 1.6 Qui trình kỹ thuật canh tác IPM và XLRH khuyến cáo trên xoài Thanh Ca - Ngay sau đợt thu hoạch cần thiết phải tỉa cành tạo điều kiện cho cây đâm chồi mới, tạo thông thoáng và giúp giảm thiểu sâu bệnh về sau. - Bón phân, phun thuốc trừ sâu bệnh giai đoạn ra lá non: Đầu mùa mưa, khoảng tháng 5, làm cỏ vệ sinh vườn, bón NPK từ 1 đến 2 kg để giúp cây ra đọt và lá non. Khi cây ra đọt, nhất thiết phải phun thuốc ngừa bọ cắt lá (Visher 10 cc/ bình 8 lít) và bệnh thán thư (Mancozeb 80WP 15-30 g/ 8 lít, 7-10 ngày/ lần). Chú ý tỉa cành tạo thông thoáng để cây nhận đủ ánh sáng. - Xử lý ra hoa: Đầu tháng 9 bắt đầu phun thuốc XLRH với 2 loại thuốc từ kết quả thí nghiệm. Dùng 300 g nitrat kali (hoặc 100 g Fotfer) + 50 g Manzate + 16 cc Sumicidine (bình 16 lít nước) phun thật đều trong và ngoài tán lá. Từ 7 – 10 ngày sau thì nhú mầm hoa. Phun thuốc: 50 g Ridomil + 16 cc Cymbus để ngừa thán thư và sâu đục ngọn. Khi phát hoa đã đạt kích thước tối đa và bắt đầu có vài hoa ở phía trong nở. Xịt thuốc: 50 g Ridomil + 16 cc Karate ngừa thán thư và sâu ăn bông. Sau đó ngưng phun thuốc để bảo vệ côn trùng thụ phấn. Khi trái non đạt cỡ 1-2 mm phun thuốc: 16cc Bavistin + 16 cc Sumi Alpha ngừa thán thư và sâu đục trái. Sau đó, 10 ngày/ lần xịt thuốc trừ sâu bệnh luân phiên từ các công thức trên để ngừa thán thư và sâu đục trái và thuốc dưỡng lá (16-16-8 Ba lá xanh) và dưỡng trái như Tilt Super để trái lớn tốt. 2. KIẾN NGHỊ - Tiếp tục khảo nghiệm về quản lý sâu bệnh bằng thuốc BVTV theo biện pháp phòng trừ dịch hại tổng hợp trên vườn xoài vùng nghiên cứu để giảm chi phí và tăng thu nhập cho nông hộ. TÀI LIỆU THAM KHẢO Abbasi, Z. F. 1999. Pesticides spray for hoppers can damage mango orchards, Zubair @sdnpk.undp.org. Allen, G. 1987. What is IPM. In Alternative Agriculture Washington, D. C. National Academy. Press. Pp 17 -18. Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn. 1998. Hội thảo thương mại hoá cây ăn trái nhiệt đới miền nam Việt nam SOFRI, 12-13/6/1998. Viện nghiên cứu cây ăn quả miền Nam. 124 trang. Butani, D. K. 1987. Key pest of important fruit crops and their management in recent advances. In “Recent advances in Entomology”, page: 408 – 432. Chi Cục Bảo Vệ Thực Vật tỉnh An Giang. 2004. Báo cáo tổng kết chương trình 3G3T vụ Hè Thu 2004 và kế hoạch triển khai vụ Thu Đông, Đông Xuân 2004-2005 và Hè Thu 2005. Đồng Chiến Thắng. 2003. Bước đầu khảo sát thành phần, nguyên nhân bộc phát, sự gây hại và một số đặc điểm sinh học, sinh thái của bù lạch (Thripidae) gây hại trên xoài. Luận văn tốt nghiệp kỹ sư ngành trồng trọt. Khoa nông nghiệp, Đại Học Cần Thơ. Dekker, J. 1993. The fungicide resistance problem: current status and role of systemics. In “Pesticide interaction in crop production beneficial and deleterious effects” by Jack Altman. P 163-180. Dương Minh, Võ Thanh Hoàng, Lê Thanh Phong. 1997. Cây Xoài. Trung Tâm Khuyến Nông & Kỹ Thuật Nông Nghiệp Đồng Tháp. Frisbie, R. E. và P. L. Adkisson. 1985. Integrated Pest Management on major system. In Alternative Agriculture. National Academy Press. Washington, DC. 1989. Golez H. G. 1986. Bionomics and control of the mango seed borer Nooda albizonalis Hampson (Pyralidae- Lepidoptera). Ph. D. Thesis - University of the Philipines at Los Banos . Google đọc ngày 08/ 9/ 2008. Google đọc ngày 07/ 8/ 2008. Google ngày 07/ 8/ 2008. Manoto E. C., S. Vijayasegaran and M. O. Shamsudin. (1981). Mango fruit development, Postharvest physiology and marketing in Asean. Postharvest entomology of mango, page: 62-63. Mariau, D., B. Decazy, S. Quilici et J Nguyen-Ban, 1996. Insects utiles. Dans “Lutte intégrée contre les ravageurs des cultures pérennes tropicales” par Dominique Mariau, éditer scientifique Cirad p: 73 - 112 Niên giám thống kê An Giang. 2006. Cục thống kê An Giang 2007. Ngô Hồng Bình. 1999. Nghiên cứu những đặc điểm chủ yếu liên quan đến khả năng đậu trái và thăm dò một số biện pháp kỹ thuật tăng năng suất một số giống xoài miền bắc Việt Nam. Luận án tiến sĩ nhà nước. 51 Ngô Thanh Cường, 2003. Điều tra và giám định bệnh hại xoài tại huyện Cao Lãnh (Đồng Tháp) và Châu Thành (Cần Thơ). Luận văn tốt nghiệp kỹ sư ngành trồng trọt. Khoa Nông nghiệp, Đại Học Cần Thơ. Nguyễn Công Thuật. 1996. Phòng trừ tổng hợp sâu bệnh hại cây trồng - Nghiên cứu và ứng dụng. NXB: Nông Nghiệp. Hà Nội. Nguyễn Danh Vàn. 2004. 101 câu hỏi đáp về phòng trừ sâu bệnh hại cây ăn trái. Nhà Xuất Bản Trẻ. Nguyễn Văn Minh. 2008. Trắc nghiệm bốn loại thuốc xử lý ra hoa trái vụ (Nitrat kali, Paclobutrazol, Thiourea và Ethephon) trên xoài Thanh Ca ở Thị Trấn Ba Chúc, Tri Tôn An Giang. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường. Trường Đại học An Giang Nguyễn Văn Sánh.1997. Giáo trình lý thuyết: Nghiên cứu & phát triển hệ thống canh tác, Viện nghiên cứu & phát triển hệ thống canh tác, Trường Đại Học Cần Thơ. Nguyễn Thị Song An (2001), Quản trị nông trại, NXB: Đại Học quốc gia TP.HCM trang 117 – 137 Nguyễn Thị Nghiêm. 2001. “Phương pháp đánh giá và phòng trị một số bệnh hại trong các vườn xoài”. The final symposium on fruit production in The Mekong Delta, CTU: trang 130-132. Nguyễn Thị Thu Cúc và Nguyễn Văn Hùng. 1998. Thành phần và một số đặc tính sinh học của nhóm côn trùng phổ biến trên nhãn và xoài tại một số tỉnh Đồng Bằng Sông Cửu Long. Tạp chí chuyên ngành bảo vệ thực vật 2 (158): trang 9-13. Nguyễn Thị Thu Cúc. 2000. Côn trùng và nhện gây hại cây ăn trái vùng Đồng bằng sông Cửu Long và biện pháp phòng trị. NXB Nông Nghiệp: Tp.HCM. Nguyễn Thị Thu Cúc. 2001. Côn trùng và nhện gây hại trên xoài và hướng phòng trị tổng hợp. Hội thảo tổng kết IPM trên cây ăn trái vùng ĐBSCL năm 1997 – 2001. Khoa Nông Nghiệp, trường Đại học Cần Thơ. Nguyễn Thị Thu Cúc. 2003. "Xoài và các vấn đề quản lý dịch hại (IPM)". Tạp chí khoa học chuyên ngành bảo vệ thực vật - Đại học cần thơ: trang 31- 41. Nguyễn Văn Huỳnh và Võ Thanh Hoàng. 1995. Sâu và bệnh gây hại cây ăn trái. Tp.HCM. NXB Nông Nghiệp. Nguyễn Văn Huỳnh và Phạm Hoài An. 2003. Điều tra về tình hình gây hại, khảo sát đặc tính sinh học và thử nghiệm biện pháp phòng trừ sâu đục trái xoài, Deanolis albizonalis Hampson (Pyralidea - Lepidoptera) ở tỉnh Cần Thơ. Tạp chí khoa học Đại Học Cần Thơ. Trang: 70 – 78. Nguyễn Văn Kế. 2001. Cây ăn quả nhiệt đới. NXB nông nghiệp: Tp. HCM. Phạm Thị Hương và Trần Thế Tục. 2001. Cây xoài và những điều cần biết. NXB Nông Nghiệp. Hà Nội. 2000 Persley, D. 1993. Disease of fruit crops. Deparment of primary industries Queenland, page 66 - 69. Trần Thượng Tuấn, Lê Thanh Phong, Dương Minh, Trần Văn Hoà, Nguyễn Bảo Vệ. 1997. Cây ăn trái Đồng Bằng Sông Cửu Long tập 1. Sở Khoa Học Công Nghệ & Môi Trường An Giang. 52 53 Trần Thượng Tuấn, Lê Thanh Phong, Dương Minh, Trần Văn Hoà, Nguyễn Thành Hối. 1997. Cây ăn trái Đồng Bằng Sông Cửu Long tập 2. Sở Khoa Học Công Nghệ & Môi Trường An Giang. Trần Văn Hai và Phạm Hoàng Oanh. 2003. Một số loài sâu bệnh hại quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng trái cây cần lưu ý trong quá trình canh tác. Kỷ yếu hội thảo Nâng cao chất lượng trái cây Đồng bằng sông Cửu Long. Khoa Nông Nghiệp, trường Đại học Cần Thơ. (không trùng khớp với trong bài Trần Văn Hâu. 2002. Tài liệu tập huấn “Vấn đề điều khiển cho xoài ra hoa trái vụ”. Trường Đại Học Cần Thơ. Trần Văn Hâu. 2004. Biện pháp kích thích ra hoa xoài. Chuyên đề nghiên cứu sinh, Đại học Cần Thơ. Trần Văn Hâu. 2009. Giáo trình xử lý ra hoa cây ăn trái. NXB: Đại học quốc gia TP.Hồ Chí Minh. Trần Văn Khải. 2000. Côn trùng gây hại trên xoài - biện pháp phòng trị sâu đục trái (Deanolis albizonalis, pyralidea- lepidoptera) và tác động của một số loại thuốc bảo vệ thực vật đến động vật đất vườn xoài. Luận văn tốt nghiệp kỹ sư nông học. Khoa Nông Nghiệp, Đại Học Cần Thơ. Võ Tòng Xuân. 1993. Hướng dẫn biện pháp tổng hợp phòng trừ dịch hại trên lúa ở Châu Á nhiệt đới. sách dịch từ Reissing W. H., E. A. Heinrichs, K. Moody, L. Fiedler, W. Mew and A. T. Barrion. IRRI. Võ Văn Á, Nguyễn Mạnh Hùng và Nguyễn Mạnh Chinh. 1998. Tìm hiểu về quản lý tổng hợp dịch hại cây trồng IPM. NXB: Nông nghiệp Tp Hồ Chí Minh. Rainer, D., N. V. Kayserlingk, Carlos Klein-Koch, R. Link and H. Waibel. 1994. Integrated pest management. Federal Republic of Germany: Deutche Gesellschaft fur Technische Zusammenarbeit (GTZ), Postfach 5180, D 65726 Eschborn. PHỤ CHƯƠNG 1 CÂU HỎI THẢO LUẬN PRA TRÊN XOÀI Ở THỊ TRẤN BA CHÚC I. Kỹ thuật canh tác chung 1. Việc canh tác xoài có giúp gì cho gia đình bà con không? Lý do? 2. Theo bà con có chấp nhận việc canh tác xoài hiện tại hay thay đổi như thế nào? Tại sao? 3. Theo bà con xã Ba Chúc có bao nhiêu giống xoài? Giống nào phổ biến nhất? 4. Bà con thấy thế nào khi trồng xoài Bưởi và xoài cát Hoà Lộc ở xã Ba Chúc? Tại sao? 5. Bà con có hiểu biết gì về quản lý dịch tổng hợp không? Nếu có thì ứng dụng trên cây xoài như thế nào? 6. Tập quán của bà con trồng xoài từ lúc cây con đến khi cho trái như thế nào? 7. Bà con có thấy thời tiết ảnh hưởng đến việc ra hoa xoài hay không? 8. Theo kinh nghiệm của bà con thì tại sao có năm xoài ra hoa sớm và năm ra hoa trễ? 9. Trong việc canh tác xoài của gia đình có cần thuê thêm nhân công không? 10. Việc buôn bán xoài của bà con như thế nào? 11. Theo bà con việc lợi và hại khi bán xoài lá? 12. Bà con có nghe nói xuất khẩu xoài Thanh Ca hay không? 13. Nếu xoài Thanh Ca có giá? Bằng cách nào để cải thiện vườn xoài có hiệu quả? 14. Bạn có thấy gì khác nhau trong việc ra hoa xoài giữa ruộng bưng và ruộng trên? 15. Năng suất, sản lượng của xoài hằng năm của bà con? 16. Lịch thời vụ? 17. Các cơ quan và tổ chức có liên quan đến hộ trồng xoài: - Ngân hàng - UBND - Phòng Nông Nghiệp - Ban NN (Khuyến nông xã) - Cửa hàng nông nghiệp và phân bón - Thương lái 18. Những biến cố lịch sử của xoài Thanh Ca trong xã Ba Chúc. II. Xử lý ra hoa 19. Ông bà có xử lý ra hoa cho vườn xoài mình không? Nếu có bằng cách nào? Thời điểm xử lý? 20. Ông bà biết được bao nhiêu loại thuốc dùng để xử lý cho vườn xoài hiện nay trên thị trường? Theo ông bà loại nào có hiệu quả nhất? 21. Khi sử dụng thuốc ra hoa, ai là người hướng dẫn? Có kèm theo thuốc dưỡng không? 22. Các bước chuẩn bị cho việc xử lý ra hoa xoài? 23. Hiệu quả của việc xử lý? (sau bao nhiêu ngày thì đâm cưa gà? Bao nhiêu cây trong vườn ra hoa? % ra hoa của từng cây?). III. Sâu bệnh 24. Có bao nhiêu loại sâu, bệnh thường thấy trên xoài? Loài nào gây hại quan trọng? Cách phòng trị? 25. Theo bà con thời điểm nào sâu, bệnh gây hại nhiều nhất? Tại sao? 26. Theo bà con thời tiết có ảnh hưởng đến tình hình sâu bệnh trong vườn xoài hay không? 27. Theo bà con có gì khác nhau về sự gây hại của sâu bệnh giữa các vườn, các vùng? 28. Bà con thường dùng thuốc nào để phòng trị sâu bệnh trên xoài? Ai hướng dẫn? Cách sử dụng thuốc (liều lượng, cách phun,…)? 29. Bà con có gì về các loài ăn sâu hại? Con gì/ Tại sao biết? 54 55 30. Theo bà con Kiến vàng có lợi hay hại cho vườn xoài? IV. Phân bón 31. Bà con có bón phân cho vườn xoài không? Nếu có liều lượng? Cách bón? 32. Bà con thường sử dụng phân gì tại sao sử dụng phân đó? 33. Sự khác nhau về cách sử dụng phân bón do: - Giống cây khác nhau - Theo từng tuổi cây - Theo từng vùng đất 34. Bón phân cho xoài, năm trúng, năm thất thế nào? 35. Bà con thường sử dụng phân bón qua lá hay không? Nếu có cách dùng và thời điểm sử dụng? 36. Bà con có gặp điều gì bất lợi xảy ra trên trái mà bà con nghĩ là do phân bón hay không? (ví dụ : nứt trái,…) 37. Có phân chuồng, phân rác cho xoài không? Tại sao? 38. Bà con có sử dụng thuốc diệt cỏ hay không? PHỤ CHƯƠNG 2 KẾT QUẢ THẢO LUẬN PRA TRÊN HỘ NÔNG DÂN TRỒNG XOÀI Địa điểm: Xã Ba Chúc – Tri Tôn – An Giang Thời gian: 31/6/2003 Nội dung STT Vấn Đề Thảo Luận Ý Kiến Nông Hộ 1 Lịch thời vụ (tháng âm lịch) - Trồng: 4 – 5 (xoài hột), ý kiến của: Nguyễn Văn Tuân - Cách trồng: ươm (thường chặt hai đầu của hạt), chờ mùa mưa, đặt ngay nếu vào mùa mưa - Bón phân: Không (nếu có là những cây trồng xen trong ruộng hoa màu). - BVTV: tháng 8 (lấy xoài tết) - Cắt, tỉa cành: Chưa áp dụng (lí do sợ cây chết, cây lâu năm cao) - Tủ gốc chưa thực hiện - Làm cỏ: Rất ít người làm, chỉ làm trên ruộng xen xoài và rẫy. - Xử lý ra hoa: Cuối 8, 9 - Thu hoạch: 12…1,2 (rộ) 2 Biến cố xoài - Trước chiến tranh: Xoài có giá trị vì có người chở đến nơi khác bán. - 59 – 60: Xoài không đậu bông - 64 – 65: Vì chiến tranh, không bán được - 98 – nay: Xoài xuất khẩu 10,000 – 13,000đ/kg - 2001: Giá quá rẽ 2000 – 3000đ/kg - 12/11/02: BVTV An Giang hội thảo về (XLRH, phòng trị rầy bông xoài) 3 Xoài có phải thu nhập chính Không Lí do: - Không sống chủ yếu dựa vào xoài vì có năm thu nhập cao, có năm không có thu - Một số hộ làm giàu (lí do: biết kỹ thuật, trúng giá), sâu nhiều. - Một số hộ mua thêm vườn để xử lý thêm vì biết kỹ thuật. 4 Hiện trạng canh tác xoài hiện nay Chấp nhận không muốn thay đổi vì: - Điều kiện tự nhiên thuận lợi, thích hợp với thanh ca - Năng suất cao - Hy vọng giá cao - Mọi người có tập quán Các giống xoài khác (tứ quí, cát Hòa Lộc) - Tứ Quí : đã trồng thử: (trái to, cơm dày, phẩm chất không bằng Hòa Lộc), nên chưa đầu tư nhiều. - Giới thiệu kỹ thuật mới: ghép xoài HL trên gốc ghép tại địa phương. Đồng ý thử nghiệm 5 Giống phổ biến Thanh ca Các giống khác: HL: Cho bông ít Bưởi: trái nhiều, phẩm chất kém 6 Triển vọng trồng Bưởi: dễ cho trái, nhưng phẩm chất kém 56 xoài Bưởi và Cát Hòa Lộc Cát Hòa Lộc: khó cho trái, phẩm chất ngon Số lượng ít nên khó bán (bị ép giá) Khó khăn để xử lý ra hoa 7 Quản lý dịch hại IPM chưa thực hiện trên Xoài - Vườn tạp nhiều, nông dân chưa biết về IPM trên cây xoài - Xoài núi cao: khó khăn trong cắt tỉa 8 Thời tiết ảnh hưởng đến ra hoa xoài - Ra hoa gặp mưa thì không đậu (mưa ít leo lên rụng cho nước mưa rơi xuống) - Trời không mưa không gió, cây có nhựa - Sương muối: ít ảnh hưởng - Thời tiết lạnh ra hoa nhiều (không chắc đậu nhiều) Năm trúng năm thất vì không cung cấp đủ phân bón sau khi xoài trúng mùa. Trời càng lạnh, xoài ra bông càng sớm, nhưng bông càng dài. 9 Thuê nhân công Thuê để gánh xoài từ trên núi khi thu họach 10 Địa chỉ buôn bán Do tư thương - Lái chuyên nghiệp mua xoài lá - Nông dân đã có vườn mua thêm - Nông dân bẻ, lái đến mua - Lái mua khi trái còn non 11 Vấn đề bán xoài lá Mua vườn 3 – 5 năm, mua 1 năm hoặc mua lúc xịt hoa Lỗ khi mua xoài lá do: - Sâu bệnh, thời tiết - Giá cả thấp. Rất bận tâm về giá cả - Tin vào tay nghề khoảng 50% 12 Lợi và hại của bán xoài lá Lợi: Có tiền liền Hại: Xịt ép nhiều lần, không bón phân (khoảng 3 năm cây chết) Một số cưa da cây, đập dập gốc cây + xử lý là cây suy 13 Xuất khẩu xoài thanh ca Từ 1998 – nay: có xuất khẩu, nhưng giá thấp. Loại I: 4 – 5 trái/kg: 4000 – 6000đ/kg. 14 Năng suất 20 năm tuổi: 150, 170 – 300,400kg/cây 15 Nguyên nhân thất mùa - Không nắm vững kỹ thuật - Sâu bệnh nhiều, không thuốc dưỡng - Thời tiết không thuận lợi (không đậu trái) - Thiếu phân bón, chăm sóc - Thiếu nước 16 Hậu quả khi thất mùa - Tư thương bỏ xứ - Gia đình không ảnh hưởng nhiều (do không quá chú tâm vào xoài) 17 Phân bố vùng trồng xoài Trên núi, xoài mọc tốt, nhưng thiếu nước vào mùa khô và gánh xuống núi khi thu hoạch. Triền núi: Xoài khá tốt, nhưng hốc nắng vào mùa khô và vận chuyển. 18 Xử lý ra hoa - Mọi người đã làm - Cách làm: bẻ cành khô diệt côn trùng Xử lý thuốc sau 5 – 7 ngày (phophe) xử lý rải vụ vào 8,9,10 57 19 Thuốc xử lý ra hoa Nhiều loại: Dola, KNO3 Thường dùng Phophe, được hướng dẫn từ nhịp cầu nhà nông 20 Xử lý ra hoa trái vụ Ít xử lý vì sợ không có lái mua 21 Hiệu quả xử lý Xử lý với Phophe tháng 8: 90% số cây trong vườn, 100% số hoa trên cây Tháng 9: 90% số cây trong vườn, 50% số hoa trên cây SÂU BỆNH Loại sâu bệnh Rầy bông xoài, Bọ trĩ (bông), Nhện Đỏ, Rệp Sáp (trái), Sâu đục trái, Ruồi đục trái, Sâu cắt lá. Thán thư, khô đọt Loại gây hại quan trọng Thán thư, Bọ trĩ (2001) Phòng trị Thán thư – Appencar, Antracol Bọ trĩ - Confidor Thời điểm gây hại Từ lúc ra hoa đến khi thu hoạch Thời tiết Nhiệt độ thấp, mưa dầm (hư bông) Mức độ gây hại giữa các vườn Vườn trồng dày năng suất thấp, sâu bệnh nhiều hơn vườn thưa thông thoáng. Giữa các vùng Xoài núi – do điều kiện địa hình nên khó xử lý ra hơn ở vùng đất bằng. Xoài núi sâu bệnh ít hơn, nhưng cũng tuỳ theo năm (thời tiết) Cách sử dụng thuốc Liều lượng - Nghe báo, báo - Qua lớp tập huấn - Theo kinh nghiệm của bà con khác (Thương lái mua xoài Đồng Tháp) - Thường cao hơn so với khuyến cáo. Thiên địch Không biết Kiến vàng - Hại: gây khó khăn cho việc leo trèo để phun thuốc, thu hoạch trái. - Lợi: nhận thấy vườn có nhiều kiến vàng là cây vườn đó sung túc, cho trái đẹp và trái ngọt. Hiện nay do việc sử dụng thuốc sâu tiêu diệt nhiều kiến vàng – Tuy nhiên do phần lớn vườn xoài ở Ba Chúc là vườn tạp nên kiến vàng vẫn còn nơi cư trú khi bị phun thuốc. PHÂN BÓN Bón phân Có nhưng ít hộ quan tâm Cách bón - Bón quanh tán (cách gốc 2 – 3m) đào rãnh sâu 1 – 2 tấc, rãi phân và lắp đất lại - Bón bằng cách đào lổ: 4 lổ ở 4 gốc, độ sâu khoảng 2 tấc hoặc 3 lổ sâu khoảng 4 tấc. - Sạ phân khi bón phân cho hoa màu. Liều lượng: - Cây 10 tuổi: 2kg/cây, chia làm 2 lần Lần 1: tháng 4,5 đầu mùa mưa Lần 2: tháng 7,8 58 59 Loại phân Urea, NPK, phân con cò Cách sử dụng - Tuổi cây khác nhau liều lượng khác nhau. - Giống: chưa biết; vì phần lớn là xoài Thanh Ca. - Đất: Đất núi rất ít bón phân (đất núi khá tốt nhiều phân hữu cơ hoặc vùng nhiều đá khó bón phân) Xoài năm trúng năm thất Theo bà con do phân bón - thiếu phân nên xoài không phục sức kịp để cho trái tốt ở vụ sau. Phân bón lá Sử dụng sau khi ra hoa (4 lần), cách 2 – 3 tuần /lần - Lần đầu khi trái xoài bằng ngón tay út - xịt sớm gây rụng trái. - Lần cuối khi xoài gần cứng bao. Đối vườn sung không cần xịt phân bón lá Bất thường xảy ra trên trái không do phân bón Rụng trái non nhiều giai đoạn từ trái đầu đũa ăn → ngón tay cái Nứt rất ít thấy Phân hữu cơ Vườn đất chai, đất không tốt Phân ủ hoai (ủ khoảng 10 ngày) Cách bón: đào lổ gần gốc và lắp đất lại Thuốc diệt cỏ Không PHỤ CHƯƠNG 3 TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG KHOA NÔNG NGHIỆP VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN Bộ Môn Khoa Học Cây Trồng ---------------- PHIẾU ĐIỀU TRA NÔNG HỘ TRỒNG XOÀI Ngày: Người phỏng vấn: * Tỉnh: Huyện: Xã: Ấp: * Tên chủ vườn: Tuổi: * Trình độ Học Vấn: Số nhân khẩu trong gia đình: Số lao động chính: 1. Diện Tích Canh Tác - Diện tích trồng: ……………………………. - Tuổi của vườn (kể từ ngày thành lập vườn: 1-3 năm( ), 4 -10 năm ( ), trên 10 năm( ) 1. Vườn được thành lập trên đất ruộng( ), đất đồi núi( ), Khác( ). 1.1. Chuyên canh( ) với loại cây( ), tuổi cây năng suất ( ). 1.2. Xen canh ( ) Loại cây chính ( ), chiếm tỉ lệ ( )%vườn, tuổi cây( ), Năng suất ( ). Loại cây trồng xen ( ), chiếm tỉ lệ ( )%vườn, tuổi cây( ), Năng suất ( ). Loại cây trồng xen ( ), chiếm tỉ lệ ( )%vườn, tuổi cây( ), Năng suất ( ). 1.3. Có trồng xen cây ngắn ngày không ( ), loại cây gì ( ) 1.4. Có kết hợp chăn nuôi/ nuôi cá không ( ), với loại gì ( ) 1.5. Trong mùa mưa có khi nào ngập vừơn không? Có ( ), Không( ). Nếu cóthì: - Số lần ngập trong năm ( ) lần. - Thời gian ngập ( ) ngày. - Ngập sâu khoảng ( ) cm. 2. Biện pháp phun thuốc: bình phun bơm tay( ), bình phun bơm máy( ), Khác ( ) 2.1. Phun lên toàn cây( ), phun lên bộ phận bị nhiễm hại ( ). 2.2. Chi phí thuốc trừ dịch hại cho một năm là:( ) đ/năm ( diện tích). 2.3. Những khó khăn tồn tại khi sử dụng thuốc BVTV là ………………………………………………………………………..…………………………… ……………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………..……………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………… ………………………………….. 2.4. . Những thuận lợi khi sử dụng thuốc BVTV là …………………………………………………………………………………...………………… ……………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… 60 3. Sự hiểu biết của nông dân về thiên địch trên vườn: Có ( ), Không( ). 3.1. Loại thiên địch tự nhiên nào: bệnh ( ), loại ăn thịt ( ), loại ký sinh ( ). 3.2. Nếu có loại thiên địch nào? ( ). 3.3. Vai trò quan trọng của chúng? ( ). 4. Vườn cây ăn trái của bạn có những vấn đề khác không? - Giá cả thị trường ( ) - Vốn đầu tư ( ) - Chuyên chở ra chợ ( ) - Lý do khác ( ) II. THIẾT KẾ VƯỜN VÀ CHĂM SÓC. 1. Cây được trồng theo hàng ( ) hay theo lối nanh sấu ( ), kiểu khác ( ). 2. Cây cách cây trên hàng là: ( )m. 3. Khoảng cách giữa hai hàng là ( ) m. 4. Có tủ mặt líp không ? Có ( ), không( ). 4.1. Vật liệu tủ: 5. Vườn có nhiều cỏ không ? Có ( ), không ( ) 5.1. Cách làm cỏ: bằng tay ( ), bằng máy cắt cỏ ( ), dùng thuốc trừ cỏ ( ). 5.2. Nếu dùng thuốc trừ cỏ: tên thuốc đã dùng: 5.3. Số lần phun trong năm: ( ) lần / năm. 5.4. Chi phí làm cỏ mỗi năm: ( ) đ/năm (diện tích). 6. Có sử dụng thuốc trừ sâu không? Có ( ), không( ). 6.1. Trên loại cây nào? 6.2.Tại sao chọn loại nông dược đó: do hiệu quả tốt ( ), do thuốc rẻ ( ), do thuốc an toàn ( ), do thuốc quen thuộc( ), thuốc có sẳn ( ), người láng giềng bảo ( ), lý do khác( ). 6.3. Ai hướng dẫn bạn chọn và thời gian phun các loại thuốc đó: Cán bộ trường Đại Học ( ), cán bộ ở viện khác( ), Cán bộ khuyến nông ( ), người bán thuốc ( ), tự chọn ( ), tivi- báo đài ( ). 7. Thời điểm ra hoa: đợt 1 ( chính vụ) vào các tháng ( , , ). 7.1.Thời điểm ra hoa: đợt 2 ( trái vụ) vào các tháng ( , , ). 7.2. Mùa thu hoạch: mùa chính vào các tháng ( , , , ). 7.3. Mùa thu hoạch: mùa nghịch vào các tháng ( , , , ). 8. Có tỉa cành không? Có ( ), không ( ). 8.1. Vào các tháng ( , , , ). 8.2.Có loại bỏ những cành khô và những trái rụng không ? có ( ), không ( ). 8.3. Bằng cánh nào? ( ). 9. Tổng chi phí đầu tư toàn vườn / ……………………..(công) / năm: ( ) đ. Tổng lãi/ ………. (công) / năm: ( )đ. III. KỸ THUẬT TRỒNG CÂY ĂN TRÁI: 1.Giống cây ăn trái chính trên vườn: ( ). 1.1. Cây giống tự sản xuất ( ) hay mua từ vườn ươm khác ( ). 1.2.Nhân giống: bằng hột ( ), ghép chồi ( ), tháp bo ( ), chiết ( ), ghép áp ( ), giâm cành ( ). 1.3 Tên giống của: phần ghép / gốc tháp: ( / ). 61 2. Lượng phân bón sử dụng trong năm 2.1. Urê: ( ) kg / / năm, chia làm ( ) lần / năm, vào các tháng( , , , ). 2.2. DAP: ( ) kg / / năm, chia làm ( ) lần / năm, vào các tháng ( , , , ). 2.3.KCL: ( ) kg / / năm, chia làm ( ) lần / năm, vào các tháng ( , , , ). 2.4. Có sử dụng phân bón lá không: Có ( ), không( ). 2.4.1. Nếu có loại phân gì? ( ). 2.4.2 Số lần phun trong năm: ( ) lần / năm, vào các tháng ( , , ). 3. Có xiết nước cho trổ hoa theo ý muốn không: có ( ), không ( ). 3.1. Nếu có , trong tháng nào? Từ tháng ( ) tới tháng ( ). 3.2. Bắt đầu tưới nước trở lại vào tháng? Tháng ( ). IV. BẢO VỆ THỰC VẬT 1. Những loại côn trùng và nhện gây hại. Giai đoạn bị thiệt hại Tỉ lệ (%) TT Loại côn trùng và nhện gây hại cây trồng 1 2 3 4 Cao điểm thiệt hại ( tháng) Triệu chứng và bộ phận bị hại Cây bị Thiệt hại Thiệt hại trên cây Ước lượng thất thu năng suất ( %) Ghi Chú: 1: Cây còn nhỏ vài năm đầu, 2: Thời kỳ đâm chồi, 3: Thời kỳ ra hoa, 4: Thời kỳ mang trái 2.Đặc điểm của các loài côn trùng và nhện lạ ( chưa rõ ) theo nông dân và cách phòng trị. STT Loại côn trùng và nhện hại Đặc điểm Chủ vườn giải thích thêm về biện pháp phòng trị và hiệu quả 3. Sử dụng thuốc trừ sâu: Số lần áp dụng trong tháng Côn trùng vànhện hại Tên thuốc Liều lượng Lượng nước/ cây 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Hiệu quả của thuốc 62 63 4. Các loại bệnh hại trong vườn STT Tên bệnh Mô tả triệu chứng bệnh Bộ phận cây mắc bệnh Mức độ * nhiễm bệnh Có trị bệnh không Ước lượng thất thu năng suất (%) Mức độ nhiễm bệnh: + Thiệt hại nhẹ, ++ Thiệt hại trung bình, +++ Thiệt hại nặng. 5.Kinh nghiệm của chủ vườn về một số loại bệnh quan trọng: Giai đoạn bị thiệt hại STT Tên của bệnh gây hại cây trồng 1 2 3 4 Lý do chủ vườn quan tâm Chủ vườn giải thích thêm về biện pháp phòng trị và hiệu quả Ghi Chú: 1: Cây còn nhỏ vài năm đầu, 2: Thời kỳ đâm chồi, 3: Thời kỳ ra hoa, 4: Thời kỳ mang trái 6. Sử dụng thuốc trừ bệnh: Số lần áp dụng trong tháng Loại bệnh Tên thuốc bệnh Liều lượng Số lần / năm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Hiệu quả của thuốc trừ bệnh (%) Phụ Chương 4: Chi phí cho kỹ thuật canh tác IPM và hóa chất xử lý ra hoa A. Cơ sở tính toán chi phí của vườn xoài nông dân hợp tác Nguyễn Ngọc Ngởi - Diện tích: 3.000 m2 (3 công) đất, 40 cây xoài - Công xịt: 2 người x 80.000đ = 160.000đ / 40 cây = 4.000 đ - Công làm cỏ: 3 công x 50.000đ = 150.000đ/ 40 cây = 3.750 đ - Cắt cành nhánh 3 công x 100.000đ = 300.000đ/ 40 cây = 7.500 đ - Thuốc fotfer: (4.000đ/ gói x 50 gói)/ 40 cây = 5.000 đ - Phân NPK 800.000đ / bao 16.000đ/kg x 1 cây =16.000 đ - Thuốc dưỡng 3 lá xanh 16- 16-8: 45.000đ/lít x 2 = 90.000đ/40 cây= 2.250 đ - Thuốc rầy: 140.000đ/chai x 2 = 280.000đ/ 40 cây = 7.000 đ - Sâu đục trái: 140.000đ/ lít x 1 lít = 140.000đ/ 40 cây = 3.500 đ - Thuốc bệnh Mancozeb; 220.000đ/kg x 1 = 220.000đ/ 40 cây = 5.500đ - Tilt super: Chai 250 cc x 2x 115.000đ = 230.000đ /40 cây = 5.888 đ - Hái trái: 8 công x 120.000 đ = 960.000 đ/40 cây = 24.000 đ B) Tính toán chi phí cho từng loại nghiệm thức thí nghiệm I) Vật tư: 1) Thuốc XLRH - NT1 : KNO3: 0,6kg/cây x 18000đ = 10.800đ/ cây - NT2 : Fotfer-X 0,5% 1,2 thẻ (100 gr) x 4.000 đ = 5.000 đ/ cây 2) Nông dược * Có IPM 24.138 đ/cây - Thuốc trừ rầy bông xoài = 7.000 đ/cây - Thuốc dưỡng 3 lá xanh 16- 16-8 = 2.250 đ/cây - Thuốc trừ ruồi đục trái = 3.500 đ/cây - Thuốc bệnh Mancozeb = 5.500 đ/cây - Thuốc bóng trái Tilt super = 5.888 đ/cây * Không IPM - Thuốc trừ rầy bông xoài = 7.000 đ/cây 3) Phân * Có IPM : NPK 20-20-15 = 16.000 đ/cây x1 kg = 16.000 đ * Không IPM: NPK 20-20-15 = 16.000 đ/cây x 0,5 kg = 8.000 đ II) Công lao động 1) Công làm cỏ: - có IPM: 3.750 đ/ cây x 4 lần = 15.000 đ - không IPM: 3.750 đ/ cây x 2 lần = 7.500 đ 2) Công cắt tỉa cành, cành sâu bệnh, cành vượt, vệ sinh vườn: 7.500 đ/ cây x 2 lần = 15.000 đ 3) Công xịt thuốc xử lý ra hoa 4.000 đ/ cây x 1 lần = 4.000 đ 4) Công xịt thuốc bảo vệ thực vật - có IPM: 4.000 đ/ cây x 3 lần = 12.000 đ - không IPM: 4.000 đ/ cây x 1 lần = 4.000 đ 64 PHỤ CHƯƠNG 5 BẢNG PHÂN TÍCH PHƯƠNG SAI (ANOVA) TRỌNG LƯỢNG TRÁI Bảng : Trọng lượng trái/cây ở các nghiệm thứcthí nghiệm Lặp lại Rep I Rep II Rep III TB IPM TB thuốc IPM Thuốc Có Không Có Không Có Không Có Không KNO3 75 43 98 49 87 51 86,67 47,67 67,17 Fotfer 68 50 95 43 85 54 82,67 45,67 64,17 TB 71,5 46,5 96,5 46 86 47,5 84,67 46,67 BẢNG PHÂN TICH PHƯƠNG SAI TRỌNG LƯỢNG TRÁI ----------------------------------------------------------------------------- K Độ tự do Tổng bình Trung bình F Value Nguồn phương bình phương Tính Prob ----------------------------------------------------------------------------- 1 Lặp lại 2 307.167 153.583 0.9437 2 Nhân tố A 1 4332.000 4332.000 26.6175 0.0356 -3 Sai số 2 325.500 162.750 4 Nhân tố B 1 27.000 27.000 1.5882 0.2761 6 AB 1 3.000 3.000 0.1765 -7 Sai số 4 68.000 17.000 ----------------------------------------------------------------------------- Total 11 5062.667 ----------------------------------------------------------------------------- Coefficient of Variation: 6.28% TRẮC NGHIỆM LSD (Least Significant Difference Test) GIỮA 2 NGHIỆM THỨC IPM LSD value = 27.4475 at alpha = 0.050 Original Order Ranked Order Mean 1 = 84.67 A Mean 1 = 84.67 A Mean 2 = 46.67 B Mean 2 = 46.67 B 65 PHỤ CHƯƠNG 6: HÌNH ẢNH THỰC HIỆN ĐỀ TÀI Họp nhóm thảo luận PRA về xoài vườn đồi ở TT. Ba Chúc Tổng quan vườn xoài thí nghiệm tại vườn nhà Ô. Nguyễn Ngọc Ngỡi 66 Vườn xoài thí nghiệm đã được làm cỏ và tỉa cành nhánh theo kỹ thuật IPM Cây xoài đã tỉa cành nhưng vẫn Đánh số trên thân xoài thí nghiệm Đâm chồi cần phải căt bỏ. 67 ._.